Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
This volume constitutes the second part of a project to publish critical editions of
all the commentaries of Waiter Chatton on the Sentences of Peter Lombard. The
Reportatio slljJer Sententias, the written account of the Chatton's lectures delivered
during the years 1321-1324, was published by the Institute in five volumes: Pro/ogrn
(1989), Ubri I-IV (2002-2005), edited by tJoseph C. Wey, CSB and Girard J.
Etzkom. The project was begun by Father Wey with his edition of the Prologm, after
which he entrusted typescripts of the Reportatio and the l6ttmJ together with documentation of sources to Professor Etzkom so that the project could be continued.
The Ledllra slljJer Sententias, presented here, is Chatton's second commentary.
Chatton commented only on distinctions 1 through 17 of Book I of the Sentences.
This volume contains distinctions 1-2. The purpose of the edition is to provide
scholars and historians of medieval thought with a reliable text with accompanying
documentation that should allow for an accurate evaluation of Chatton's oeuvre in
its historical context and provide the basis for translations and detailed studies.
As in the Reportatio, Chatton's main opponents in the Ledllra are Peter Aureoli
and William of Ockham whose opinions and arguments are cited in almost every
question of every distinction. With regard to Ockham, it has been shown that he
and Chatton were in the same Franciscan friary, either in London or in Oxford,
and that Adam Wodeham, while being a faithful disciple of Ockham, was likewise
the reportator of Chatton's Reportatio. Throughout the Ledllra, Chatton defends the
opinion of Duns Scotus, in particular on matters relating to the divine nature, essence,
and person and to the 'principle of individuation.'
The critical edition adopts the 'rational method' established by the eminent
medievalist, Victorin Doucet, OFM, which is designed to retrieve the author's meaning from the surviving manuscripts. The Lectura survives in only two manuscripts.
The readings of Florence, Bib!. Nat. Conv. Soppr. C.5.357 [ = F] have been generally favored over those of Paris, Bib!. Nat. lat. 15, 886 [= A] because the Paris
manuscript is more prone to omissions and faulty readings. Misreadings, marginal
notes and omissions are relegated to the apparatus criticus. References to authors
(some unnamed) are thoroughly documented in the apparatus fontium.
WALTER CHATTON
ACKNOWLEDGEMENTS
This book has been published with the help of a grant from
the Canadian Federation for the Humanities and Social Sciences,
through the Aid to Scholarly Publications Programme, using funds
provided by the Social Sciences and Humanities Research Council of Canada.
230'.2
C2007-901385-6
@2007
PRINTED IN CANADA
Contents
Introduction
VII
Distinctio 1
Q. 1: Utrum requiratur quod Deus sit finis actus amoris viatoris
erga Deum et pro:ximum 1
Distinctio 2
Q. 1: Utrum Deus sit 185
Q. 2: Utrum sint plures dii 222
Q. 3: Utrum sit verum dicere Deum esse ita per se iustum,
sapientem, intelligentem et volentem sicut esse Deum 279
Appendix A
AppendixB
509
522
Bibliography
Indexes
A11dom et Stripta
Dodrina
525
529
531
Introduction
Walter Chatton was born around 1285 in the town of Chatton in Northumbria. He entered the Order of Friars Minor at an early age. He was ordained a subdeacon by John of Halton, Bishop of Carlisle in 1307.1 During
his first set of lectures (1321-1323), called the Reportatio, on the Sentences of
Peter Lombard, it is probable that together with William of Ockham and
his most noteworthy disciple, Adam Wodeharn, Waiter was in the Franciscan Studi11m in London. 2 Presumably, at this time, both Ockham and Chatton were waiting their "turns" to be regent masters at the University of
Oxford. For Ockharn, this never materialized, since he was summoned to
Avignon in 1324 under suspicion of holding erroneous and possibly heretical doctrines. There is another item which can be added to Chatton's biography. It seems that he and another unidentified friar were accused of
withholding a pair of books from their rightful owner, a clerk named de
Penreth. Chatton and the warden of the Oxford friary represented their
community regarding this charge at the Mayor's court on 28 March 1330.3
It had been commonly believed that the Lectura stemmed from the
years 1328--1329, however Stephen Brown has convincingly shown that the
lectures were held during 13~1324 because the opinions of Ockharn in
his Q11aestiones sll}er libros PltJsicomm were cited and attacked by Chatton, that
is, before Ockham was summoned to Avignon in the summer of 1324.4
Walter Chatton became the fifty-third Franciscan regent master at Oxford
in 1330.5 The rest of his career (1333-1343) was spent in Avignon where he
1. Cf. Tht &gister of John de Ha/ton, Birhop of Carlirle, A.D. 1292-1124, transaibed by
W.N. Thompson, introduction by T.F. Tout. 2 vols. (London: The Canterbury and York
Society, 1913), 1: 279.
2. See Gedeon G.iJ. and Stephen Btown. "lnttoductio," in Ockham, S11mma logict~~, OPh
I, pp. 53*-55*. William Courtenay has suggested that Oxford might be the friary where
Ockham, Wodeham, and Chatton were residing: see WJ. Courtenay, "Ockham, Chatton and
the London S111m11m," in Dit Gtgenwmt Oclehamr, ed. Wilhelm Vossenkuhl and Rolf Schonberger (Weinheim: VCH Acta Humaniora, 1990), pp. 329-330.
3. A.B. Emden, A Biographical Rlgister of the UniiH!rrity of Oxford to AD. 1500 (London:
Oxford University Press, 1957-1959), 1: 395. I wish to express my thanks to Dr Rondo
Keele for calling my attention to this biographical item.
4. S.F. Brown, "Waiter Chatton's Ledllra and Wt!liam of Ockham's Q11atrlionu in Iibror
Phyriromm Aristoteler,'' in Errtgr Honoring Alltm B. Woltn; ed. William A. Frank and Girard ].
Etzkom (St. Bonaventurc; NY: Franciscan Institute, 1985), pp. 81-115, especially p. 92.
CAr"' T.: ....1- T'L.r ___
r ..:_ ...
~.l"'\
~ ...
l,r'\. ..
1 ,...,_
.. 1
.n
VIII
INTRODUCTION
6. Hi.rtoirr littirairr tk la Fran. o11vrage mmmen&i par tks rrlitfellx binididins tk /a Congrigalion
de Saint Ma11r, et &onlinllipar des membrrs tk I'Inslihlt (Academie des inscriptions et belles--lettres),
42 vols. (Paris: Imprimerie nationale, 1733-[2002]), '34: 587 n3. Waleys claimed that Chatton's nitpicking was delaying the proceedings (ibid. 615 n3).
7. Charflllari11m Uni~~ersitalis Parisiensis, ed. Heinrich Denifle and Emile Chatelain, 4 vols.
(Paris: Delalain, 1889-1897), 2: 419.
8. In March of 1343, Chatton and other Franciscans are described as 'Domini Papae
poenitentiarorum'; cf. BH/Iari11m Frantis&anllm VI n. 185, ed. Caesar Cenci, 2 vols. (Grottaferrata, 1989-1990), 1: 111.
9. The date of the appointment was 22 April 1344; BHI/ari11m Frantis&anHm, VI, append.
3, 1: 657; cf. Cbarflllari11m Uni~~ersitali.r Parisiensi.r 2: 424 n7.
10. C I.C. Brady, "Walter of Chatton," in Ne~~~ Catbolir En~&lopedia, 15 vols. (New
York: McGraw-Hill, 1967), 14: 788.
11. Walter Chatton, Rlportalio slljler Senflnlias: Ubtr I, distindionu 1-9 and 10-48, ed.
Joseph C. Wey and Girard ]. Etzkom, 2 vols. (Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval
Studies, 2002); Rlportalio slljJer Senflnlias: Libtr Il, ed. J.C. Wey and GJ. Etzkom (Toronto:
Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 2004); Rlportalio mper Smtrntias: Libri 111-W (Toronto:
Pontifical Institute of Medieval Studies, 2005).
12. Cf. S. F. Brown, ''Walter Chatton's Ledllra," p. 83.
13. Girard ]. Etzkom, ''The Codex Paris Nat. Lat. 15,805," ArrhiVHm Frantistanllm Historimm, 80 (1987): 321-333 at 323-326 and 332-333; a critical edition of this Q11odlibtt is being
prepared by Rondo Keele and myself.
INTRODUCTION
IX
gtU,
INTRODUCTION
Campsall had argued that Anselm's rule that in the divinity everything is
one where an opposition of relatives does not intervene. Thus, one could
argue by using the following expository syllogism: 'This divine essence is
understood by you, this divine essence is the Son, therefore this Son is
understood by you.' Or negatively, one could argue as follows: 'Every
divine essence is understood by you, no divine Father is understood by you,
therefore no divine Father is the divine essence.' And so, claims Campsall,
regarding what can be conceded or denied regarding God can be governed
by the logic of the philosophers combined with the rules of theology.
Chatton counters that, where three things are one thing, as faith in the
Trinity requires, then Aristotelean logic simply will not work. The usual
'paralogism' which exemplifies the problem is the following: 'The divine
essence is the Son; the divine essence is the Father; therefore the Father is
the Son.' This can be tolerated only if one adds in the conclusion 'essentially
the same as' - that is 'the Father is essentially the same as the Son.' According to Chatton, Campsall 'elsewhere' concedes that 'ordinary' logic1 7 is
incapable of dealing with such syllogisms.
Waiter's second opponent is this matter is Peter Aureoli who maintained that because of the 'indivisibility' in the divinity between the essence
and the relations, it is impossible to enjoy 'the vision' of one divine person
and not the other or to enjoy 'the vision' of the divine essence and not a
divine person.
After a lengthy exposition of Aureoli's opinion, Chatton counters that
if this view were true, then one could not maintain the two propositions,
viz. 'this Father generates' and 'this essence does not generate', the latter
proposition being commonly held by medieval theologians. Chatton's final
opinion seems to be that the descriptions or representations of the divine
persons and the divine essence are formally distinct. In arguing against
Peter Aureoli and in defense of Scotus, Walter concludes that if Aureoli
attributes to the opinion of Scotus any realities or formalities to a divine
person in any way by the smallest distinction 'extra animam,' then such an
attribution is false. And yet, there is no inherent contradiction involved in
the fruition of one divine person and not another, or in the fruition of the
divine essence and not a divine person. All this is treated at great length in
distinction 1 question 4.
While treating of the divine attributes and their relation to the divine
essence, Chatton again maintains that the Scotistic view of the formal distinction is tenable if properly interpreted. Chatton's basic solution consists
17. This may be an early appeal for a non-Aristotelian 'Trinitarian Logic'; cf. H.G.
Gclber, Loc and thl Trini!J: A Cltisb of V a/Nu in Scbola.rli& Tbo11gbl, 1.300-1 .3.35, PhD dissertation Tlniv,.f"C:ihr nfWtcrrnn'"
1 O..,A
INTRODUCTION
XI
In 1990 I first learned that Joseph Wey had decided not to continue the
critical edition of Chatton's &portatio and Lectura. Having learned of this, I
18. Duns Scotus, .()IIQU/iones sllber libros Meta/Jhvrimmm ArirttJt.Gr VTT
XII
INTRODUCTION
asked if I might continue the enterprise lest all of his work not see completion. Father Wey graciously handed over to me two large boxes containing
the typewritten transcription of both the Reportatio and the uctura. The text
was typed double-spaced on legal size paper with careful and thorough
annotations in Father Wey's tiny handwriting meant to help with the editing
process. The work of completing the editions was left to me. Oearly, the
task of completing the critical editions of Chatton's Reportatio and uctura
would have taken a great deal more time and effort had it not been for
Father Wey's pioneering efforts.
It remains for me to thank thc;>se who have helped me bring this edition
to fruition: Dr Gordon Wilson and his family, who hosted me while he and
I checked the text against the manuscripts; Dr Jack Zupko of Emory
University and his family were wonderful hosts on several occasions when I
searched for sources cited by Chatton; likewise, Professor Therese Druart
who was of inestimable help to us while we were in Washington, DC finalizing the last 'unfound' sources in Chatton's Reportatio. Without the wotk of
Joseph Wey none of this would have been possible. He was a knowledgeable and meticulous scholar and a kindly man. Revisions to the present
edition were completed in January 2006.
Sigla
F
p
AL
AviL
BFS
CCL
CSEL
FIP
OPh
OTh
PhB
PL
Aristoteles Latinus
Avicenna Latinus
Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi
Corpus Christianorum Latinorum
Corpus Scriptorum Ecclestasticorum Latinorum
Franciscan Instttute Publications
Scotus or Ockham, Opera Philosophi,'tl
Ockham, Opera Theologica
Pbilosophes Beiges
Patrologia Latina
a.
add.
adnot.
al. m.
ant.
cf.
com.
d.
ead.m.
ed.
f.
lin.
mg.
n.
not.
om.
articulus
addidit
adnotatio
alia manu
ante
conferatur
commentum
distinctio
eadem manu
editio/ edidit
folio
in, sub, vel supra
linea
inmargine
umerus paragrapbi
nota
omisit
pagina/ pars
pos.
praem.
prol.
q.
Quaest.
Quodl.
rep.
resp.
res tit.
sect.
Sent.
spat. vac.
t.
un.
R... H
[...]
post
praemisit
prologus
quaestio
Quaestio(nes)
Quodlibet
repetit
responsio/ respicit
restituit
sectio
Sententiarum
spatium vacuum
textus
unicus -a, -um
includunt verba
reportatoris
supplevit editor
Lectura
Distinctio 1
Quaestio 1
Utrum requiratur quod Deus sit finis actus amoris viatoris
erga Deum et proximum]
Circa distinctionem primam quaero utrum ad hoc quod
viator diligat virtuose Deum propter se vel proximum propter
Deum requiratur quod Deus sit finis utriusque actus.
Quod non, quia esse finem actus virtuosi aut est amari eodem
actu vd alio. Si alio, quaero de illo sicut prius, et ibitur in infinitum.
Si eodem, ergo quando Deus diligitur propter se, Deus non est nisi
obiectum actus et non finis, et habetur propositum.
Item, quod convenit actui ex natura sua, quocumque circumscripto posito, adhuc actu conveniet sibi. Sed dilectioni proximi
convenit ex se quod sit actus bonus, quia ex se convenit sibi
repugnare actui malo odiendi proximum. Ergo quocumque circumcripto, posito illo actu, adhuc erit bonus, et per consequens sive
causetur a fine sive non, adhuc potest viator per ilium actum esse
virtuosus.
Ad oppositum. Finis est principium concludendi actiones
esse laudabiles, quia a fine arguitur quale debet esse obiectum
conveniens, et quo tempore et quo loco et sic de aliis, quia tale est
obiectum quale finis requirit, ergo etc.
[Status quaestionis]
In ista quaestione sunt quattuor facienda. Primo, videndum
est in generali utrum ad hoc quod viator agat virtuose, requirantur
aliquae circumstantiae praeter obiecta actuum. Secundo, in speciali,
qualis est dilectio proximi propter Deum. Tertio, in speciali, qualis
est dilectio Dei propter se. Quarto, ad formam quaestionis.
[Art. 1 - Quomodo circumstantiae morales requiruntur ad
actiones virtuosas]
Primus ergo articulus est, supposito quod circumstantiae requiruntur, videndum est quomodo circumstantiae morales requiruntur ad actiones virtuosas horninis in generali.
7 diligat om. A 13 sua 0111. A 14 dilectioru] dilectio A 17 illo] isto F 22 tale 0111. A 3233 ~tur] mJJ. primo A
LmERI
[Opinio Ockham]
5
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
10
10
15
20
25
30
11
12
13
14
15
16
17
18
19
LIBERI
10
15
20
25
30
DIST.
1 QUAEST. 1
et quod agens sit in tali loco et tali tempore et sic de aliis. Et per
consequens cum talia contingenter concurrant, sequitur quod ille
actus secundum suam speciem contingenter est virtuosus. Si non
requirantur ista, ergo ad virtuose agendum non requiritur quod
scienter vel prudenter agat.
Tertio in principali ad idem sic. Stante dictamine intellectus et
electione voluntatis vel exsecutione virtuosi actus, ponatur quod
res extra mutetur. Ut si quis sit pauper et iudicet se ipsum debere
dare parva et non magna; interim fiat dives stante eadem dictamine. Tunc iste idem actus qui prius fuit virtuosus, modo non
est virtuosus, sicut nee dictamen praecedens est rectum, et tamen
manet essentia actus et respectu eorundem obiectorum. Ergo ad
hoc quod sit virtuosus requiritur aliquid aliud ab actu respectu
illorum obiectorum, etiam per causas naturales.
Quarto in principali ad idem, quia actus voluntatis essentialiter est virtuosus: aut est ipsa electio conformis rationi rectae, aut
exsecutio dictata. Sed neutrum illorum, quia utraque potest naturaliter causari respectu eorundem obiectorum, et ubi non oportet
et quando non oportet, quia virtute amoris alicuius inordinate
praeamari etc.
Quinto, quia accipio quemcumque actum peccati mortalis. In
primo instanti non est peccatum mortale, sed in tempore sequenti
quo durat est mortale, et tamen semper est respectu eiusdem
obiecti.
[Conclusio 2]
Secunda conclusio: quod non oportet circumstantias morales
esse obiecta actus ad hoc quod actus virtuose agatur. Primo, quia
recta electio est actus voluntatis primo virtuose causatus, et tamen
eius circumstantiae non sunt obiecta nee obiectum illius actus
electivi. Primum assumptum patet, quia omnis actus exsecutivus,
ad hoc quod sit virtuosus, praesupponit rationem esse rectam et
electionem similiter esse rectam conformem rationi respectu
eiusdem obiecti. Secundum assumptum probo: quia illud idem et
non aliud est obiectum rectae electionis et rationis practicae
1 in 0111. A 4 requirantur] requimt F 8 sit 0111. A et 0111. A 9 dare o111. A 11 wnen]
tuncA 19 quia]etF 33 probo]primoA 34 pmcticae0111.A
20
21
22
23
24
25
26
LIBERI
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
10
15
minus habent pro obiecto ipsam dilectionem proximi exsequendum quam eius circumstantias; sed ista dilectio non conformatur
sic electioni et rationi quod habeat pro obiecto semetipsam; ergo
nee ideo oportet quod habeat pro obiectis ipsas circumstantias sui
ipsius.
Tertio, quia circumstantiae multae sunt ipsius actionis et non
ipsius operationis causatae. Tenetur enim aliquis causare dilectionem in tall loco et tempore, libere et scienter. Ergo esse circumtantiam virtutis non est esse obiectum operationis, quia oportet
quod sit circumstantia causationis.
Quarto. Non plus requiritur quod circumstantiae sint ibi
obiecta quam in motione locali; sed ibi exsecutio virtuosa non
requirit nisi ire tall tempore vel loco; ergo etc.
Tertio principaliter hoc patet de ipsamet prudentia, quia actus
prudentiae est actus virtuosus in suo genere virtutis, et tamen non
habet pro obiectis partialibus proprias circumstantias. - Confirmo. Habere caritatem infusam est circumstantia dilectionis, et
tamen non est eius obiectum.
27
28
29
25
30
35
30
31
32
33
34
LIBERI
Ex isto sequitur quod circumstantiae contingenter concurrunt cum actione laudabili et e contra, ita quod omnibus requisitis
positis, tunc ipsum agens laudabiliter agit, et ipsis vel quocumque
requisito non posito, tunc non agit ad plenum laudabiliter. Tamen
aliae et aliae requiruntur circumstantiae respectu diversorum, quia
ad hoc quod virtuose dictet prima aliquid exsequendum, non oportet quod scienter dictet scientia praecedenti, saltem non semper,
quia sic istud dictamen praesupponeret aliud, et iliud aliud, et sic in
infinitum. Et sic numquam posset aliquis incipere processum
virtutis.
Eodem modo ad hoc quod aliquis virtuose amet aliquid, non
oportet quod praeeligat et quod ilia electio praesupponat aliam in
infinitum. Ideo primum dictamen non necessaria praesupponit
aliud, nee prima electio aliam ad hoc quod virtuose fiant; tarnen
requiritur quod fiant quando oportet et ubi oportet, ita in aliis etc.
- Dico ergo quod non est aliqua actio essentialiter virtuosa, quin
ipsa vel sibi consimilis poterit esse non-virtuosa.
[Ad argumenta Ockham]
35
teneturZJ vertetur(?) A
6Cf. supra n. 6.
et
a1iae om. A
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
10
15
20
25
30
supra n. 6.
BC. supran. 7.
9Cf. supra n. 8.
36
37
38
39
10
40
41
42
LIBERI
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
10
15
11
exterior sit laudabilis inttinsece, vel sola actio voluntatis; ideo hie
ttanseo.
Ad quintum,13 sive actus voluntatis maneat idem numero, illo
dictamine non manente, sive non, si ideo actus esset virtuosos quia
eius circumstantiae sunt sua obiecta, ergo si alius actus consimilis
causaretur respectu consimilis obiecti vel obiectorum, adhuc ille
essetvirtuosus, quod falsum est, sicut est probatum.t4
Item, multae sunt aliae circumstantiae a quibus actus non
dependet essentialiter, ut ubi oportet, quando oportet. Patet ergo
quod diligere proximum virtuose non est sola denominatio extrinseca, sed est denominatio facta a multis rebus. Quia idem est
Sortem diligere proximum virtuose et Sortem diligere proximum
scienter, libere, ubi oportet, quando oportet, propter quod oportet.
Sed ista non est denominatio exttinseca tantum, sed est denominatio partim inttinseca facta a multis formis simul, ut Sortes
aedicat scienter hodie.
43
44
(Opinio Ockham]
20
25
supra n. 10.
11).
1 q. 1 (OTh I 376-379).
Chatton, Rlportatio in I Sent., d. 1 q. 1 a. 2 n. 37, ed. J. Wey et G. Etzkom (p.
170ckbam.
Srribtum in T r;,,t rl
45
46
12
47
48
49
50
51
LIBERI
to
15
20
25
30
DIST. 1 QUAE!iT. 1
10
15
20
25
30
13
53
54
55
14
56
57
58
59
60
LIBERI
tunc quod ille actus diligendi proximum propter Deum non est sic
ex se virtuosus nisi praecedat amor aliquis Dei causans aliquo modo istam dilectionem proximi.
Secunda, quia omni alio circumscripto, posito quod aliquis
primo diligat Deum super omnia, et secunda quod virtute illius
amoris dictet et eligat diligere proximum, et tunc diligat proximum
tempore et loco sicut oportet, omni alio circumscripto, ista dilectio
est virtuosa, quia est habitus electus determinata recta ratione.
Eligitur enim quando oportet et ubi oportet et propter quod
oportet et respectu cuius oportet.
Tertio, quia non solum ratio dictat proximum diligendum
propter Deum, sed etiam in tall loco et tall tempore, et tamen ad
hoc quod virtuose diligat ipsum, non oportet quod locus et tempus
sint partialia obiecta eius.
Quarto in principali contra opinionem,23 quando dicitur quod
proximus est diligendus propter Deum: aut ly propter dicit causalitatem qua finis causat dilectionem proximi; vel non. Si sic, habetur propositum, quod ad hoc quod aliquis diligat proximum propter Deum, oportet dilectionem Dei praecedere actu vel habitu,
virtute cuius causetur dilectio proximi. Si non, tunc nihil ad propositum, quia hie quaeritur de dilectione proximi propter Deum,
ita quod Deus sit finis illius dilectionis, etiam finis moralis. Unde
sumendo li propter pro causalitate finis - et causalitas finis, per te,
est praeamari2 - oportet quod sit alius amor Dei concausans isturn actum.
Confirmo. Quid est constituere Deum pro fine ultimo? Aut
quod praehabeatur unus actus amandi eum super omnia, virtute
cuius causetur dilectio proximi, et habetur propositum. Aut solum
quod Deus sit pars obiecti. Hoc falsum, sicut probatum est,25 quia
respectu cuiuscumque obiecti totalis potest causari actus virtute
amoris debiti praehabiti vel amoris indebiti.
Item, cuius actus primum obiectum est totus syllogismus,
18 quod] quia A 22 illius- finis om. A 32 est tntus] ,.,_ A
23Cf. supra n. 45.
24Cf. supra n. 54.
:ZSCf. supra n. 21.
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
10
15
20
25
30
15
61
62
63
64
16
LIBF..Rl
65
66
67
68
Aliter videtur dicendum esse, quod ad hoc quod dilectio creaturae sit virtuosa, non requiritur quod Deus sit obiectum amatum
per ilium actum diligendi creaturam. Et si esset, non ideo esset ilia
dilectio sufficienter virtuosa.
Dice enim quod ad hoc quod ilia dilectio sit virtuosa, sufficit
quod ipsa creatura, ut proximus, sit obiectum totale ipsius dilectionis, quia ad concludendum quis actus est virtuosus, potissima via
est videre si sit confonnis recto dictamini et confonni electioni. Sed
dilectio proximi potest conformari recto dictamini licet solum
habeat proximum pro obiecto, quia ipsius actus dictati pro exsequendo confonnitas ad rationem non est quod habeat idem obiectum quod est obiectum rationis rectae, ilia enim est conformitas
electionis ad rationem et non ipsius exsecutionis dictatae. Sua ergo
conformitas est quod causetur ilie actus exsequendus, scilicet quod
causetur in loco pro quo ratio dictat et in tempore pro quo dictat
ilium causandum. Et mediante amore talis finis quem ratio dictat
debere esse finem suum, stante ilio dictamine, confonniter eligit et
vult diligere proximum secundum easdem circumstantias.
Tertio, voluntas causat illam dilectionem proximi, omni alia
circumscripto. lsta dilectio habet solum proximum pro obiecto, et
tamen est virtuosa dilectio causata quando oportet et ubi oportet et
propter finem debitum.
Confinno. Quid intelligitur per 'propter'? Aut quod sit causa
finalis seu alia causa; aut non. Si sic, non est idem actus. Si non,
3 obiecta 0111. F 6 proximum] proximus F 7 et] sed A 13 dilecti.o] distinctio A 19
actus 0111. F 27 vult] f1IIJ. se F
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
17
10
15
20
CONTRA. Modo concedendum est quod oportet circumstantias esse obiecta virtutis. - DICO quod numquam sunt
circumstantiae obiecta illius virtutis cuius sint circumstantiae. Licet
[enim] circumstantiae virtutis unius, scilicet exsecutivae, sint obiecta rationis dictantis et etiam electionis, non tamen sunt obiecta
dilectionis proximi, quia per hoc quod sunt realiter exsistentes,
concurrentes simul cum actu virtuoso, sunt eius circumstantiae; sed
hoc non est ipsas esse obiectum dilectionis proximi. Similiter, ilia
dilectio quae haberet pro obiecto totali et proximum et locum et
tempus; licet etiam circumstantiae dilectionis proximi sint obiecta
rationis dictantis et electionis, tamen circumstantiae illius rectae
rationis quae requiruntur ad hoc quod virtuose dictet, non sunt
obiecta illius rationis, licet possint esse obiecta alterius rationis
dictantis de ista ratione, et sic in infinitum, si esset possibile ire,
licet non sit necesse ire in infinitum. - Idem dico de ilia electione
sicut de ipsa ratione.
Dico ergo quod sive ratio dictet istam conclusionem 'proximus est diligendus' sive dictet iliam conclusionem 'proximus est diligendus propter Deum, eras, in tali loco' etc., dico quod sive sic
sive sic, ipsa dilectio causata habet solum proximum pro obiecto, et
amorem Dei, locum et tempus pro circumstantiis, quia illa ratio
recta dictat quod proximus debet diligi quando tales res concur-
69
70
runt.
30
si 0111. F
71
72
73
18
LIBERI
74
75
10
10
15
15
9 quod] quia A 11 illam o111. A 12 sed] fiiiJ. per A significat2m) cogoit2m F illam
0111. A
c:tgo) quod F 13 dilectio) distinctio A 21 debere] habere A 23 praehabittl
intenti A ZT Deum) fiiiJ. quod hoc totum A 29 Deo] Deus A
20
25
30
20
25
]0
DIST. 1 QUAEST. 1
19
obiecti, posset causa.ri actus diligendi: vel ubi non oporteret, vel
quando non oporteret, vel virtute alicuius inordinati desiderii praecedentis.
Ad argumentum11 ergo concedo quod res significata per hoc
totum 'proximus propter Deum' potest esse obiectum dilectionis.
Sed illa dilectio nee esset fruitio Dei nee dilectio magis proximi
quam Dei, nee etiam dilectio proximi quia dilectio Dei. N ec etiam
ideo haberet circumstantiam finis, quia respectu illorum simul
posset causa.ri aliquis actus ex desiderio aliquo inordinato praecedenti. Et similiter quia circumstantia finis, cum est respectu illorum quae [sunt] ad finem, est quod amor finis concurrat ad causationem effectus, vel praesupponatur certo modo.
76
77
78
supra n. 72.
20
LIBERI
80
15
20
25
30
DlST.
tO
15
1 QUAF.ST. 1
21
conclusionem practicam pro obiecto, eo ipso haberet ponere eandem conclusionem esse obiectum d.ilectionis, quia habent idem pro
obiecto.
Item, videntur frequenter dicere quod Deus non cognoscitur
in via ita quod ipsum secundum se sit immediate cogrutum per
quemcumque actum cognoscendi,36 sed tantum quoddam ens
fictum supponens pro Deo, quia secundum eos solum concipitur
in via per conceptus generales simplices vel ad invicem composites,
et secundum eos per cognitiones generales intelliguntur entia ficta;
ideo solum cognoscitur Deus per hoc quod cognoscitur ens fictum
supponens pro Deo. Licet enim illam conclusionem aliquando
dicat sub distinctione, tamen processus quaestionum suarum in I
suo magis videtur ad illam conclusionem declinare.J7 Tunc arguo:
solum illud diligitur quod ab intellectu cognoscitur; sed Deus non
cognoscitur ab intellectu nisi mediante ente ficto quod immediate
cognoscitur; ergo nee Deus immediate d.iligitur sed quoddam ens
fictum quod significat Dewn vel supponit pro Deo.
82
Aliter dico ad istum articulwn. Dico quod d.ilectio De proptet se est talis dilectio qualis nata est dictari per illud dictamen
'Deus est diligendus super omnia, ille est Deus, ergo iste diligendus
est super omnia'. Dico quod dilectio quae regulatur per hoc
dictamen et electionem sibi conformem est ilia d.ilectio Dei propter
se quae est ordinata fruitio Dei.
83
84
22
85
86
87
88
LIBERI
Secunda est dubium ad idem: quia diligo ipsum quia praecepit. Nam si diligo ipsum, non quia praecipit, hoc maxime esset
quia est summe bonus ideo sic diligendus. Sed hoc falsum, quia sic
quanto aliquid esset nobilius, tanto magis diligendum, et per consequens tenerer plus diligere angelum quam me ipsum.
Tertio, remanet dubium de secunda dicto: 38 quomodo li
propter se est pars obiecti, velut 'propter se' sumitur positive. Quia
ipsi non ponunt quod 'propter se' sumitur positive nisi dupliciter:
vel quia 'propter se' est pars obiecti; vel ut 'propter se' dicit
amorem finis praecedere. Sed non sic sumitur hie. Non ut dicit
partem obiecti, quia sic Deus his esset obiectum illius dilectionis
propter se; nee ut dicit amorem finis praecedere, quia sic nullus
diligeret Deum nisi habendo duos actus respectu eius.
Ad primum illorum39 dico quod diligendus est Deus super
omnia, et quia ipse hoc praecepit, et quia ipse est Deus; tamen 'quia
est Deus' tamquam propter medium particulare concludendi ipsum
esse diligendum super omnia, sed 'propter praeceptum' sicut
propter maiorem universalem quae est lex universalis. Unde ad
concludendum Deum super omnia diligendum, sic proceditur:
omne quod est Deus est super omnia diligendus; sed hoc ens
trinum et unum est Deus; ergo ipsum est super omnia diligendum.
Hie maior sumitur a lege universalis praecepti:40 Diliges Domin11m
De11m t1111m etc.; et minor particularis 'iste est Deus'; vel concludendo exclusive: 'solus Deus est super omnia diligendus, iste est
solus Deus' etc. Maior sumitur ex lege universali et minor est
particularis.
Quando ergo quaeritur in argumento41 utrum sit super omnia
diligendus quia praecipitur, dico quod super omnia diligendus est
quia praecipitur eo modo quo aliquid est exsequendum propter
1-2 paecep.it] praedpit A 2 Nam] Quia F 3 bonus] Deus A 7 sumitur] scitur A 8
sumitur] scitur A 18 maiorem] minorem A 19 proceditur] pmeceditur A 25 etc. om.
A
10
15
20
25
DIST. 1 QUAEST. 1
10
15
20
ZS
30
23
legem conditam, ita quod ista clilectio est exsequenda, non propter
praeamatum, sed solum sufficit lex positiva cum certa minori
particulari. Sed ex isto non sequitur quin Deus sit diligendus quia
est Deus, quia non solum concurrunt ad concludendum istam
clilectionern exsequendam maior universalis sed minor particularis,
in quo syllogismo ipsa divioitatis consideratio est medium concludendi illam clilectionem exsequendam.
Ad secundum argumentum,42 cum dicitur quod magis esset
diligendus quia bonus quam quia Deus, dico quod sub maiori
universali magis est sumendum sub illud quod magis per se continetur sub maiori universali; sed lex universalis data est de ipso
Deo, cum dicitur quod diliges Dominum Deum etc.
Item, si per impossibile distingueretur divinitas et sua
bonitas, adhuc divinitas esse praesupposita bonitati et finis eius.
Ideo magis per se est conceptus divinitatis medium concludendi
istam clilectionern super omnia exsequendum quam conceptus
bonitatis.
Ad tertium43, dico quod li propter se sumitur positive, nam
eo modo Deus est diligendus propter se quo modo creaturam
propter aliud. Tamen dico quod li propter se non importat ibi
pattern obiecti, quia sic esset his obiectum eiusdem actus; nee etiam
importat ipsum esse praeamatum sibi ipsi, quia sic nullus posset
dlligere Deum propter se nisi duobus actibus. Ideo dico quod
importat Deum esse praecognitum, vel potius rem diligendam
praecognitam esse Deum. Importat enim ipsum esse Deum, quia
propter hoc quod ipse est Deus, ipse est diligendus super omnia, et
per consequens Deus est causa moralis illius clilectionis, etiam
causalitate finis. Non quia sit praeamatus, cum iste sit primus amor,
saltem iste amor non requirit alium amorem priorern se, sed per
hoc quod ipse est praecognitus.
10 swneodum] sciendum A 10-11 continetur] continete A 12 Dominum IIIIL A 15
c:onceptus 0111. A 22 esse 0111. A Z7 causa 0111. A 29 se 0111. A
42Cf. supra n. 85
.UCf. supra n. 86.
89
90
91
24
92
93
LIBERI
94
95
10 amorem)
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
25
quo inferius. 45 Tamen posito quod non, adhuc ista dilectio Dei non
praesupponit hoc velle stcut [nee] moralis causatio effectus
[praesupponit] arnorem sui finis propter quem flat. Ideo non concludit.
Ad secundum 46 per idem, quia posito quod [deliberatio] intellectus praesupponat voluntatem velle istam dilectionem, tarnen
ista deliberatio nee dilectio sequens praesupponit illud velle, sicut
amorem finis a quo sumit principium concludendi effectum
exsequendum. Ideo illud velle non est arnor finis illius dilectionis.
Quare autem voluntas sic imperat dilectionem? Potest contingere
quod variis de causis: vel quia desiderat scire quid bonum, quid
malum, vel quia desiderat bene vivere in universali, vel quacumque
alia de causa. Et quomodocumque sit illud desiderium, non est
amor finis illius dilectionis, a quo intellectus practicus sumit
medium concludendi istum actum exsequendum. Ad desiderium
enim bene vivendi formatur iste syllogismus: 'illud est diligendum
super omnia sine quo non convenit bene vivere; sed sine hoc quod
diligatur Deus super omnia non convenit bene vivere; ergo' etc.
Iste enim syllogismus haberet pro fine morali hoc quod est bene
vivere, a quo sumitur medium probandi illarn conclusionem. Ideo
dilectio Dei conformis illi dictamini haberet pro obiecto 'Deum'
sed pro fine 'bene vivere'. Ideo non esset dilectio Dei propter se
sed propter bene vivere. Ideo ad hoc quod [causetur] dilectio Dei
propter se, oportet quod medium sumatur ab ipsa divinitate. Ut
cum arguitur: 'solos Deus est super omnia diligendus; ens trinum et
unum est huiusmodi'; hie medium illius syllogismi non sumitur ex
bene vivere, ideo illud desiderium bene vivendi non se habet
respectu illius dictaminis vel respectu dilectionis Dei propter se,
quae causatur conformiter ad istud dictamen. Non se habet ad earn
sicut.amor finis ad effectum causatum propter se per primum.
3 suiJ seu A 5 delibemtio] dilectio AF 6 dilectionem] delibemtionem F 7
delibemtio] dilectio A 7-9 sicut- velle om. A 10 impemt] importat A 16 fonnatur]
foanaliter A isre] ille A 20 illam] istam A 21 conformis] mJd est A 23 causetur]
renetur AF 30 propter) per F primwn] ipsum F
45Cf. infra n. 99.
"'Cf. supra n. 93.
96
26
97
LlBERl
Ad tertium47 dico quod ista deliberatio intellectus vel consideratio divinitatis et huiusmodi actus intellectus, cum sit primus in
illo ordine virtuosae actionis, non requirit amorem praevium finis a
quo accipiat medium concludendi exsecutionem, sed sufficit quod
accipiat principium practicum aliunde quam a fine praeamato. Et
istud maxime est verum de principio practico significante finem
ultimum simpliciter, quia aliter iretur in infinitum. Quia primum
dictamen praesupponeret amorem sui finis, aut ergo ille amor praesupponeret alium amorem, ergo aliud dictamen, et sic in infinitum.
Aut non, ergo per ilium actum diligeretur finis propter se, et per
istud dictamen causatur amor finis propter se, ut suppono, ergo
nullus posset diligere ilium finem propter se nisi haberet duos
amores.
10
98
Quartus articulus est respondere ad quaestionem cum quaeritur utrum ad hoc quod aliquis virtuose diligat proximum propter
Deum vel Deum propter se, requiratur quod Deus sit finis
uttiusque actus.
Suppono unam distinctionem, quia finis aliquis est naturaliter
intentus, et aliquis moraliter intentus. Finem naturaliter intendi non
est nisi actionem illam esse ad quam finis natus est esse finis. Uncle
finem causare vel finem intendi naturaliter quo modo natura
intendit finem qui non est, solum est locutio metaphorica. De
virtute sermonis tamen intellectus est, sicut dixi, finem causare per
modum finis vel etiam intendi naturaliter eo modo quo dico
naturam agere propter finem, non est nisi actionem illam esse ad
quam natum est sequi ipsum esse finem. Finem autem moraliter
causare vel intendi, qualiter agens a proposito agit propter finem,
non est solum actionem poni ad quam natus est sequi finis, sed est
eius considerationem esse in mente per quam concluditur actionem
esse exsequendam. Et hoc contingere potest dupliciter, loquendo
de fine ultimo moraliter intento: uno modo quod sola consideratio
4 exsecutionem] exsecutive A 7 iletur) il:et A 8-9 amorem- praesupponeret om. A
10 diligeretur] diligere A 16 aliquis] aJtJ. agat A 22 finem) talem F 23 qui] quae F
25 dico] dic:imus F 28 a] in A
47Cf.
supra n. 94.
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
27
talis praecedat sine amore praevio; alio modo quod etiam amor
alicuius finis praecedat il1am considerationem et illud dictamen.
Ad quaestionem ergo dico quod viator non potest virtuose
diligere Deum propter se nisi et Deus sit obiectum dilectum et
5 etiam finis moraliter intentus vel virtualiter, sic quod eius consideratio sit medium concludendi eius dilectionem super omnia
exsequendam. Quia dilectio Dei propter se est talis dilectio qualis
conformabilis est isti dictamini 'solus Deus est diligendus super
omnia; hoc ens trinum et unum est Deus; ergo etc.'
tO
Si enim medium concludendi sumatur aliunde quam a
[conceptu] divinitatis, tunc concluditur ipsum esse diligendum
propter rem significatam per illud medium illius syllogismi et non
propter divinitatem. Ex quo enim Deus est diligendus super omnia, quia ipse est Deus, sicut patet ex primo praecepto, ergo sola
15 divinitas est illud a quo sumendum est per se medium concludendi
ipsum diligendum super omnia. Quia si per conttadictionem esset
in Deo realis distinctio divinitatis ab aliis, adhuc stante illo
praecepto ipse esset diligendus super omnia, quia ipse esset Deus,
sicut patet ex praecepto isto, et tunc staret.
20
Si autem quaeras secunda modo48 utrum ad hoc quod
virtuose diligat Deum propter se requiratur quod primo ametur
divinitas, et postea concludatur ipsum diligendum, et tertio iterum
ametur, dico quod istud non oportet, quia in quocumque ordine
actuum virtuosorum non oportet primum actum virtuosum
25 praesupponere alium actum eiusdem potentiae, sic enim iretur in
infinitum. Sed dilectio Dei propter se est prima dilectio virtuosa
simpliciter, ergo non praesupponit aliam dilectionem ad hoc quod
virtuose fiat.
Confirmo. Non plus prima virtus voluntatis praesupponit
10 aliam virtutem voluntatis quam primum secundum perfectionem
praesupponat prius se secundum perfectionem; vel non plus quam
prima et perfectissima deliberatio intellectus praesupponit aliam
perfectionem propter quam fiat. Sed in intellectu non est sic, ergo
13 propttt] per A 18 praecepto] mJJ. adhuc AF ipse2 0111. F 32 et perfectissima 0111.
F delibc:mtio] dilecti.o F 33 etgo] mJJ. etc. A
99
100
101
102
28
LmBRI
10
15
20
25
30
DIST. 1 QUAEST. 1
29
Ad primum principale,49 patet ex dictis. Concedo quod diultimi finis habet finem illum pro obiecto, tamen est talis
actus qualis natus est conformari dictamini cuius medium est
consideratio eiusdem obiecti, ita quod conceptus eiusdem obiecti
sit medium concludendi illud obiectum esse diligendum, sicut
respectu eorum quae sunt ad finem consideratio finis est medium
concludendi exsecutionem respectu eius quod est ad finem.
Dico ergo quod esse fin em dilectionis Dei propter se non est
nisi amari eadem actu quo amatur obiectum, quia idem sunt ibi
obiectum et finis. Ideo tamen dicitur ibi esse finem moralem illius
actus, quia eius consideratio est medium dictaminis cui illa dilectio
conformatur. Tamen esse finem moralem diligendi proximum est
praeamari alia actu, scilicet actu amandi Deum, quo actu ipse
movetur ad diligendum proximum. Et cum quaeritur de illo actu
amandi Deum, patet quod ibi est status, ita quod non praesupponit
alium amorem.
Ad secundum,50 cum dicitur quod dilectio proximi est ex se
bona, quid intelligis per actum bonum? Aut actum habentem
obiectum debitum diligi; aut actum habentem omnes circumstantias ad quas homo obligatur. Si primo modo, concedo quod
dilectio proximi est ex se actus bonus omni alia circumscripto,
stante praecepto, sicut odium sibi oppositum est malum. Tamen
non est ex se bonus secunda modo. Vel magis debet dici quod sic
diligens diligit bene prima modo, sed non secunda modo, quia non
exercet ilium actum cum omnibus condicionibus ad quas obligatur.
104
s lectio
10
IS
20
25
supra n. 1.
SOCf. supra n. 2.
49Cf.
1OS
105
10
15
20
[Distinctio 1
Quaestio2
Utrum in viatore sit aliqua dilectio Dei virtuosa distincta ab
amore concupiscentiae]
Secunda quaero utrum in voluntate viatoris sit aliqua dilectio Dei virtuosa distincta a dilectione et amore concupiscentiae.
Quod non, quia illud idem est obiectum fruitionis et dilectionis et patriae; sed obiectum fruitionis patriae est obiectum amoris
concupiscentiae, quia tentio et fruitio ibi habent idem obiectum non
minus quam caritas et visio, aliter spes non esset virtus theologica; sed tentio est ibi actus quo concludit visionem continuati et
beatitudinem suam; ergo etc.
Secunda sic. Magis sum obligatus mihi ipsi quam Deo,
saltem non minus; tum quia aeque est actus detestabilis interficere
me ipsum et odire Deum; tum quia unitas est causa obligationis. Sed
magis sum mihi ipsi obligatus quam Deo; sed cui magis sum obligatus, ipsum est magis diligendum.
Ad oppositum. In Matthaeo 22, 38: Hoc est maxim11111 et primum
25
Primus ergo articulus est utrum dilectio Dei propter se causetur a voluntate ex purls natw:ahbus suis, loquendo de illa dilectione
Dei propter se ad quam tenetur virtute praecepti.
Opinio quaedam est,1 primo quod in via stante cognitione
viatoris obscura sive in universali sive in particulari, voluntas
10 quia] aJJ. ubi F aJJ. in A et om. A 11 non] /in. al. m. F 15 tum om. A
17 obligatus] idem FA 19 In Matthaeo om. A 24 possit om. A 31 quam] quem A
33 obscum] obstamr(?) A
DIST. 1 QUAEST. 2
5
6
31
Jibera.S
9
10
11
10
15
conclusio,6
Tertia
quod anima respectu fruitionis beatificae
non se habet active sed pure passive, quia caritas et i1la beatitudo
essentialiter ordinantur~ et [caritas] quae est imperfectior non potest
active causari ab aliqua creatura, ergo nee actus beatificus.
ltem,7 si sic, cum respectu eius potentia esset libera, posset
hbere cessare ab actu beatifico, et sic non esset confinnata.
Confirmatur,B quia non plus est beatitudo in potestate activa
creaturae quam poena damnati; sed ibi non, quia sic posset facere
sinettistitia.
IIOckbam, ibid.
'ICE supra n. 4-5.
caritas] causalitas(?) AF
20
32
10
15
20
25
30
LIBER I
tangunt diffirultatem quaestionis, quia de ilia dilectione est principalis difficultas quaestionis. Similiter, tunc non loquuntur de swnma
dilectione viae, quia ilia esset melior quae eliceretur mediante dono
supematurali. Si intelligant prima modo, tunc conclusio ilia non
est vera, quia si possim ex naturalibus diligere Deum sic quod
velim implere omnia praecepta eius et totam voluntatem eius,
ergo naturaliter possum vitare omnia peccata, quia non stant
simul quod aliquis velit implere totam voluntatem Dei et tamen
quod peccet, quia sciendo quod Deus vult ipsum nee omittere
illud ad quod tenetur nee committere illud quod prohibetur, tunc
occurrente materia alicuius peccati, iste potest continuare dilectionem illam Dei. Ergo non peecabit, et sic perpetuo vitaret omnia
peccata naturaliter.
Confinno, quia tantwn potest homo diligere se vel alium
quod nee committet aliquid contra voluntatem eius, nee omittet
aliquid faciendum. Ergo si potest ex naturalibus plus diligere Deum,
ergo ex naturalibus implebit praecepta et vitabit omnia peccata
commissionis et omissionis.
Confirmo secunda, quia sicut potest dictate et tunc hbere eausare illam dilectionem Dei ad quam tenetur, eadem ratione potest
ipsam continuare, et per consequens ex naturalibus potest vitare
sine omni dono quod nee peccet utendo nee fruendo creatura.
Uti enim Deo repugnat illi dilectioni, similiter frui creatura
repugnat dilectioni Dei. Et per consequens ex naturalibus, cum
continuat illam dilectionem ex naturalibus vitabit omne peccatum
commissionis.
Confinno tertio. Sancti ponunt quod naturalia nostra indigent
gratia infusa ad implendum praecepta et vitandum peccata, quia
oppositum erat opinio Pelagiana; sed non minus indigemus gratia
ad diligendum Deum propter se ut tenemur quam respectu
aliorum actuum; ergo ad implendum dilectionem Dei propter se
quae cadit sub prima praecepto, non sufficiunt . naturalia.
Confinno quarto idem, quia argumenta
tualO
aeque probant
13
14
15
16
DIST. 1 QUAEST. 2
33
quod
17
18
10
15
20
25
30
34
10
15
20
25
30
lJBER I
actus qui causatur cum caritate qua1is non causatur sine ea,
quia causa particularis alterius rationis potest in aliquem effectum
alterius rationis, et per consequens haberes ponere quod in talem
actum non posset naturaliter.
Secunda in principali. Licet secunda conclusio13 sit vera,
tamen aut intendit ipse probare quod anima ex naturalibus potest
causare talem fruitionem Dei in patria qua1is nata est conformari
et sequi ad visionem Dei et proportionatam sibi; aut solum talem
qualis nata est solum haberi mediante cognitione abstractiva Dei.
Si primum, ergo causaret naturaliter fruitionem beatificam, quod
negas. Consequentia patet, quia si illa fruitio se habeat in ordine
fruitionum sicut visio Dei inter cognitiones, ergo esset beatifica;
immo adhuc non causaret earn ex naturalibus, quia solum
mediante visione supematurali. Si detur secundum, hoc non
pono, quia illa cognitio esset causativa illius fruitionis et in illarn
cognitionem non posset ex naturalibus, quia non nisi mediante
visione Dei, ergo nee in illam fruitionem causatam per i11am
cognitionem non posset ex naturalibus, quia non nisi mediante
visione Dei igitur nee in illam fruitionem causatam per illarn
cognitionem posset naturaliter.
Secundo,t4 quia aeque ratione probant quod potest
naturaliter in fruitionem beatificam. Prima quia non minus potest
in obiectum perfecte cognitum quam imperfecte cognitum. Sed in
perfecte cognitum potest, sic quod causet dilectionem
proportionatam et ita perfectam in suo genere sicut erit illa
cognitio in suo genere. Secunda, quia voluntas potest se
conformare dictamioi recto;15 sed intellectus dictat Deo esse
fru.endum beatifice. - Tertio, quia stante visione, adhuc voluntas
est libera,16 ergo potest in actum fruendi beatifice.
Sicut tu respondes ad ista, ita per eandem responsionem
dicam ad rationes tuas in proposito meo. Sicut enim diceres quod
1 cwn om. A 3 rationis om. A lS-20 non- posset2 0111. A 23 Sed] Si A
lJCf. supra n. 6.
1 -~Cf. supra n. 6.
1SCf. supra n. 7.
16Cf. supra n. 8.
19
20
21
DIST. 1 QUAEST. 2
22
,,
_,
.'4
35
9.
aut] autem A
14 per
10
15
20
25
30
36
10
15
20
25
30
LIBER I
hoc probant turn quia non minus potest m perfecte cogniturn quam in
imperfecte; turn quia voluntas est libera et potest in illud quod
intellectus potest dictare. Et sicut hie respondetur, ita ibi respondendumest.
Quarto, quia rationes illius conclusionis1 9 non concludunt,
primo quia essentialiter ordinantur caritas et ilia fruitio quam
ponis animam posse causare, quae fruitio est perfectior caritate, et
tamen potest in illam fruitionem per te, non tamen in caritatem;
ergo similiter poneretur in proposito.
Secunda, arguo contra conclusionem illam et probo quod
voluntas in patria se habeat active respectu fruitionis beatificae.
Primo sic, quia si solum reciperet eam, tunc per earn non esset
voluntas perfecte quietata. Nam non plus quietatur modo
voluntas per eam quam quietaretur per eam si per aliam realitatem
esset voluntas activa respectu meriti et per aliam realitatem
receptiva meriti. Quia quietari per illam formam solum esset
formaliter habere eam per te, sed aeque fonnaliter haberetur tunc
sicut nunc. Sed tunc voluntas non quietaretur perfecte per eam,
quia solum a~et virtutem receptivam eius, ergo nee modo.
Confinno istud per argumentum commune. Anima meruit
active secundum eos, ergo et praemiabitur active.
DICUNT quod sequitur oppositurn, nam mereri requirit
efficere, sed praemiari est recipere suum praemium. - CONTRA:
ex hoc confinno argumentum, quia aequaliter potuit voluntas
meruisse per ilium meritum si per aliam realitatem fuisset voluntas
activa et per aliam passive, quia causasset illud meriturn effective
sicut modo, et sic aequaliter fuisset imputabile bonitati sicut
modo. Ergo aequaliter fuisset per illam beatitudinem praemiata
tunc sicut modo, quia aequaliter reciperet earn pro merendo.
Confinno, et est quasi idem. Voluntas tot modis est modo
nata perfici quot modis si per aliam realitatem ipsa esset activa et
per aliam passiva, quia aeque est modo nata perfici activa et
1 in- in 0111. A 1-2 cognitum- imperfecte] ~ oJ. 111. F 6 otdinantur] ordinatur A
7 perfectior] imperfectior A 17 eam - haberetur] ~ oJ. 111. F 19 receptivam]
redemptivam A 24 aequalit.er] cssentialit.er A 25 26 si - mcritum " oJ. m. F 0111. A
19C supm n. 9-11.
Z1
28
29
30
31
DIST. 1 QUAEST. 2
37
perfecte.
Secunda, arguo ad idem per argumentum commune.
Beatificatur secundum eius causalitatem nobilissimam; sed nobi]ius est agere quam pari; ergo beatificatur secundum causalitatem
10
activam.
Hie DICUNT quod agere in communi est nobilius quam pa~
in communi, tamen aliquod pari est nobilius aliquo agere; sic est
in proposito. CONTRA: Voluntas perfecti.us beatificaretur si
beatificaretur et active et passive quam si beatificaretur passive
tmtum; ergo cum voluntas perfectissime beatificetur, saltem
voluntas animae Christi, ergo etc.
Item, ideo videntur concedere quod voluntas in patria
eliceret ex naturalibus unam fruitionem proportionatam visioni,
puta fi:uitionem sibi infusam, quia respectu fruitionis sic infusae
nullam habet activitatem. Sed hoc ponere videtur inconveniens,
quia tunc non viderentur ibi esse duae fruitiones beatificae, quod
non concedunt. Consequentia patet, quia illa fruitio quam sic
causaret, si est proportionata visioni, tunc se habet in ordine
fruitionum sicut visio illa in ordine cognitionum, maxime cum
visio et cognitio est causa effectiva actus voluntatis secundum eos.
Item, illam fruitionem proportionatam visionem causatam ex
natw:ahbus: aut causaret contingenter, aut necessaria necessitate
immutabilitatis. Non secundum, quia per eos contingenter ibi
fruitur tali fruiti.one. Ergo primum est dandum, quod falsum,
quia visio Dei non est cogniti.o talis per quam possit iudicare
esse bonum omittere ilium actum fruendi.
Si DICATUR quod sic, quia potest per eam iudicare esse
lt-13 etgo- patio~ A 13 quod] quia A 16 beatifi.c:arerm-2 ~ F 21 sibtl sic A
sic 11111. F 22 nullam habet] h. n. A
15
20
25
30
38
10
LIBER I
20
25
30
38
39
40
39
DIST. 1 QUAEST. 2
42
43
44
45
producendi]
al. m. F om. A
10
15
20
25
lJBER I
40
10
15
20
25
30
46
24Cf. supm n. 9.
25Cf. infra q. 3 n. 11-47.
47
48
49
41
DIST. 1 QUAEST. 2
50
s1
~2
proprie dicto.
Tertio modo potest dici quod sensatio secundum aliquos causatur de non-esse ad esse ad ttansmutationem organi. ita quod
in eius productione ad esse anima est pure passiva. Sed tamen
statim cum ilia sensatio est, anima active conservat eam et per
eam fertur in obiectum necessitate naturali, ita quod respectu
eius, cum est, non solwn se habet active qualitas in organo sed
etiam ipsa anima. lsto modo diceretur in proposito quod actus
beatificus causatur a solo Deo de non-esse ad esse, et tamen
statim, cum est, anima se habet active ad eam. Quia pro toto
tempore quo est in anima, anima necessario necessitate naturali
eam aeque conservat, continuat et per eam quasi fertur in
obiectum suo modo, ita quod pro tempore quo est in anima, non
solum Deus sed etiam ipsa anima agit eam.
Nee videretur impossibile quod aliquis esset talis effectus qui
sit natus causare a Deo solo, et tamen statim, cum esset, quod
creatura
haberet causalitatem respectu eius. Nam anima
intellectiva, fides et caritas vere producuntur a solo Deo et per
creationem, et tamen statim, cum sunt, dependent ad subiecta
sua, ita quod subiectum caritatis habet causalitatem subiecti
respectu caritatis statim cum est, et tamen non efficit eam ad esse.
Sed non apparet hoc magis inconveniens de causalitate
conservantis active quam de causalitate subiecti, sicut si crearet in
anima talem cognitionem qualem anima nata esset causare in se
ipsa.
[Argumenta contra conclusionem secundam]
54
10
15
20
25
actrve.
53
30
111.
27 quia-
42
10
LIBER I
55
56
57
58
59
20
25
7 realitcr] rei A
11 probabilior om. A
17 active]
60
61
DIST. 1 QUAEST. 2
43
10
15
supm n. 6.
25
30
44
LlBER I
10
15
20
25
30
aL
DIST. 1 QUAEST. 2
45
40
-tl
-1
14
443).
10
15
20
25
46
10
15
20
25
30
LIBER I
72
DIST. 1 QUAEST. 2
47
&Jsum, quia pmecipiunt contradictoria; aut neutri, ergo esset neutrom liberum, cuius oppositum est probatum.44
-_1
10
15
velle.
[Quattuor dubia circa praedicta]
-4
-~
20
probandi
25
30
48
10
15
20
LIBER
30
35
DIST. 1 QUAEST. 2
'-~
";
"1
49
10
15
20
25
30
50
10
15
20
25
30
LIBER I
DIST. 1 QUAEST. 2
51
et 0111.
10
15
20
25
30
52
10
15
20
25
30
LIBER
DIST. 1 QUAEST. 2
53
98-104).
to
15
20
25
30
54
10
15
20
25
30
LIBER I
52J'otius quaestione secunda; cf. Chattoo, Repo1fa1io e1 I..6l1ml S1l}1lr Senlmlias, prol
q. 2 a. 5 ad2 (ed.J. C. Weyp. 125-126).
95
96
97
DIST. 1 QUAEST. 2
55
1111
10
15
20
25
56
LIBER I
102
10
15
20
25
30
19 recipiendum] ni.IIIlmiJldwn
103
104
105
106
DIST. 1 QUAEST. 2
!08
57
10
:Ill
Ill
15
20
25
30
58
10
15
20
LmERI
25
effectus dependet.
Secundum istud nihil est respectu eiusdem in potentia et in
actu: in potentia ut sit finis eius, et in actu finis illius. Ideo grave
non movet se per modum finis, sed sic centrum movet grave.
Secundo potest dici quod si processus iste65 sit de causa
efficiente, tunc potest addi ad responsiones praedictas quod aliud
est probare in generali aliquid esse sic immobile quod non sit
30
115
DIST. 1 QUAEST. 2
59
sibi agere.
TWlc potest dici quod primam causam esse immobilem istis
duobus modis66 probatur in divetsis locis. Quod autem ipse sit
immobilis ad omnem passionem a se ipso vel ab alio, non
probatur in illo processu Aristotelis sed alibi ubi probat quod ipse
sit actus purus.67 Sed in isto processu solum probat quod primum
sit movens immobile ad actionem et motionem activam, ita quod
non recipit actionem nee formam per quam debet agere a
quocumque. Nam omne quod sic movetur ad actionem seu ad
formam per quam debet agere, movetur ab alio, eo quod nihil
pou:st movere se primo ad talem actionem. Et isto modo nihil
potr.st esse simul in potentia et in actu respectu eiusdem, scilicet
in actu ut ex se possit agere, et in potentia quae requirit moveri
modo pmedicto ad hoc quod possit agere. Et sic arguitur
secundum Philosophum, VIll PI?Jsi&o1'11111.6a Primo, quja in motu
violmto mobile est sic in potentia ad motionem activam, ideo
movetur ab alio, aliter lapis proiceret se sursum etiam inchoando
proiectionem. - Secunda, quja ideo animata dividuntur in duo
quorum UDum movet et aliud movetur, eo quod illud quod
movetur est in tali potentia ut moveatur. - Tertio, quja illud
quod est grave, sicut lapis, quantum est de se, circumscripta
gravitate non est in potentia ut moveat se, sicut animal
progressive. Primo, qWa non habet appetitwn animalem ad
motionem nee vitalem. Secunda, quja sic posset quiescere
quando placeret sibi, quod falsum est. - Tertio, quja sic movetur
ad omnem positionem sicut animalia. - Quarto, quia non est in
eo inveaire aliquam partem essentialem vel integralem quae plus
I caldBcit] cale&ciat F etiam 0/11. A 2 actu 0111. F setta) tmll A 3 senam]
se ipaam A 8 in] pro F 13-18 eo- Physicorum] "( al. m. F 15 in2 om. F
18 IICCWldum Philosophum] a Phllosopho A
Primo 0111. A 19 sic om. A
22 iDud quod 0111. A 26 quia om. A animalem] similem A
10
15
20
25
30
60
10
15
LIBER I
25
vm 251-272).
7IIOc:kbam, Seripbtm in I Sent., d. 1 q. 3 (OTh I 407-408).
DIST. 1 QUAEST. 2
61
10
15
20
1 q. 3 (OTh I 408-409).
25
30
62
10
15
20
25
30
LIBER I
quenti.
Quarto, quia omnis actus voluntatis est vdle vd nolle, sicut
omnis actus intellectus est assentire vd dissentire. lgitur ille actus
ddectationis, si est vdle et habet Deum pro obiecto: aut jgitur est
dilectio Dei propter se [et] hoc voco fruitionem; aut propter aliud,
jgitur beatus utitur eo. Si est nolle, jgitur beatus odit Deum.
Quinto, videtur quod iste actus ddectandi est nobilior ipsa
fruitione et visione, quia uterque est actus appetitivus posterior
ordine essentiali respectu eiusdem obiecti.
Sexto, quia saltem est pars essentialis beatitudinis, quia
omne totum est maius sua parte,1S et per consequens plus satiant
fruitio et ista delectatio simul quam altera tantum, et ddectabilius.
3 omnia salvandum] s. o. F 5 Est] Et A 6 conveniens] atid 1e11 rrp.
11 Et si] 6n. al. m. F 21 vel 0111. A vel dissentire)
22 dclcctationis) dilectionis A 30 dclcctatio] dilectio A
respectu obiecti A
et
perfectus
al. m. F
"*
33).
122
123
124
125
126
1Z7
DIST.
1 QUAEST. 2
63
respectu
129
130
2 actus om. F 7-8 et- futuri om. F 12 e t - scilicet] m,g, aJ. m. F om. A 14 etviolmto] mg. aJ. m. F 15 duo om. F 22 respectu- sive] mg. aJ. m. F om. A
10
15
20
25
LIBER I
64
10
15
131
132
133
20
25
112Rectius August., D1 till. Dei, XIV c. 7 JL 2 (CCL 41, 422; CSEL 40-2, 13; PL 41,
410).
113petnJS Ameo1i, ibid. JL 113 p. 417: ''Et per idem patet ad id, quod inducitur de
Deo et Beatis; quia, sicut odiunt malum, sic est eis displicibile et conttistabile,
accipiendo ttistitiam, non pro atttitione quam facit concupiscentia malum praesens,
sed pro displicentia sola. Vel dicendum quod nee Deus nee Beati dicuntur odire
iniquitatem nisi negative."
134
135
DIST. 1 QUAEST. 2
i 11>
:r
65
13
delectationis] delectationwn A
15
delectationis] delectationwn A
22 quaerere) quaerendwn A 22-23 dilectio sit dilectio] delectatio sit delectatio A
10
15
.20
25
30
66
10
l..IBER
138
143
I_Duae instantiae]
15
139
140
144
[Responsio ad instantias]
20
25
30
est 0111. F
141
145
142
DIST. 1 QUAEST. 2
67
10
15
20
25
delecbJ.tio.
Confinno istud, quia quaelibet delectatio intellectiva vel est
obiecti amati quod est res extra; vel respectu actus
amandi, sive cognoscendi sive alicuius alterius actus animae. Si
respectu obiecti amati quod est res extra, sufficienter salvatur
respectu
89Csupran.116-120.
!IOC supra n. 121.
30
68
10
15
20
25
LIBER
146
147
30
114-115).
93Cf. Chatton, RlportaJio in 11 Sent., d. 4 q. 5 n. 33-34.
94C supmn. 143.
1~
69
DIST. 1 QUAEST. 2
149
!50
i; 1
152
10
15
20
25
tales
: '1
4-6 quod- animaeJ mg. al. m. F 7 aliam 0111. F 15 delectabilior vel tnstabilior]
delectationem vel ttistationem(l) A 30 quod] quia A illo] isto A
95C supm n. 146.
9GC supm n. 147.
30
70
10
15
20
25
30
LIBER
non fo!:m.et A
154
155
1St
DIST. 1 QUAEST. 2
!58
159
160
71
10
15
20
25
30
72
10
15
20
25
30
LIBER
causatam vel a sensibus exterioribus, vel saltem mediante intellectione. Spiritus tamen separati ponerentur habere delectationes vel
tristitias intellectuales.
Sustinendo autem viam communiorem, quod in via anima
delectetur non solum delectatione quae causatur ad ttansmutationem organi, sed etiam intellectione intellectuali, adhuc
diceretur quod ista tristitia vel delectatio quam experimur non
esse in nostra potestate, est passio sensitiva et non intellectiva. Sicut in potestate hominis non est quod manus sit iuxta
ignem et non calefiat, ita diceretur non esse in nostra potestate
quod continuetur imaginatio de tali re quin ttansmutetur cor, ad
cuius transmutationem causatur talis passio.
Vel aliter diceretur quod sicut in spiritibus separatis est
aliqua dispositio voluntatis, cum qua si simul ponatur cognitio
determinata intellectus, necessaria causatur tristitia quae est
quaedam nolitio, ita diceretur esse in via. Sicut si mercator vellet
libenter actu vel habitu salvare merces suas, statim cognoscit se
non posse illas salvare nisi perdendo vitam,101 necessaria causatur
quaedam nolitio in voluntate, quae nolitio vere est tristitia.
Secundum istudl02 est dicendum quod illa tristitia est
quaedam nolitio quae non est in potestate hominis sic dispositi
dispositione in voluntate et in cognitione. Tamen quia in sua
potestate est tollere dispositionem, ideo est mediate in nostta
potestate, ita quod solum est ibi necessitas condicionata vel
consequentiae, et non necessitas absoluta nee consequentis sicut
nee antecedentis, loquendo de necessitate quoad nos.
Ad tertium argumentum:l03 si eadem res sit mihi
delectabilior delectatione intellectuali uno tempore quam alio,
tunc dico quod dilectio quam habet anima respectu eius illo
tempore, est dissimilis dilectioni quam habet anima de illa re alio
2 delectationes] delectationem F 6 intellectione] intellective A 16 Sicut] Sed A
lotExemplum est ex Aristotde de quodam in periculo naufmgii proiciendo mea:es
in mari ad salvandam villlm; c supra n. 138.
llllC supran. 162.
103C supm n. 150.
161
1(~
lr~
11~
DIST. 1 QUAEST. 2
!65
:)6
73
u:mpore, ita quod il1a delectatio est quaedam dilectio, et ista non.
Et per consequens anima non se habet unifonniter ad diligendum illam rem tunc et nunc. Sive hoc proveniat ex aliqua dispositione appetitus sive aliunde, non curo.
Ad quarrum, 104 si anima habeat delectationem intellectualem
de proprio actu quo diligit rem extra, tunc ilia delectatio est
quacdam dilectio illius rei extra, ita [quod] ddectatio intellectualis,
si habeatur de dilectione rei extra, est quaedam dilectio illius
10
15
20
appetitus sensitivi.
Alio modo, ponendo delectationem intellectualem, habitus
delectabiliter operari delectatione intellectuali, quae est
quaedam dilectio vel rei extra vel alicuius quod est in anima. Quia
igitur non omnis dilectio est talis qua1is causatur ab habitu, sed
aliqua et aliqua non, ideo non sequitur quod omnis dilectio rei
praesentis sit ddectatio, sed aliqua et aliqua non.
Item, aeque probat argumentum quod tarn desiderium quam
etiam. cognitio sit delectatio, quia respectu utriusque potest esse
habitus. Utrum autem actus sequens habitum et praecedens sint
eiusdem speciei est dubium, cum habitus sit causa quaedam
parti.cularis alterius rationis ab a1iis causis, et causa particulari.s
dat
25
30
LIBER I
74
15
20
25
30
Ad rationes primae opinionis. Ad primam,107 nego propositionem illam qua asswnit quod nulla dilectio est ddectatio. Nee etiam est ilia condicionalis vera cum dicit 'sed si
aliqua dilectio esset ddectatio, maxime esset ilia quam habet
aliquis in consecutione prius desiderati'. Haec condicionalis non
est vera. Prima, quia dilectio beatifica Christi et cuiuscumque
quem Deus beatificaret in prima instanti esset multo magis
ddectatio, sicut et beatitude maior, et tamen non fuit prius ab illo
beato desiderata.
Secunda, dico quod aliqua dilectio rei praesent:is prius
desideratae est ddectatio, et aliqua non. Et ideo posito quod
daemones sic diliga.nt et non ddectentur, ex hoc tamen non
sequitur quin aliqua alia dilectio sit ddectatio. Quod enim daemon
non possit causare aliquam talem dilectionem quae esset
ddectatio, hoc poneretur propter indispositionem voluntat:is, qua
indisponitur per summam tristitiam; tamen cum hoc stat quod
aliam dilectionem causet
Vd aliter potest dici: Quid intelligitur per ddectationem?
Aut quamcumque complacentiam, sicut videtur secunda opinio
sumere.108 Aut talem actum per cuius augmentum deminuitur
tristitia, tam opposita quam disparata. Prima modo, non
12-13 est delecmtio] ~- al. 111. F 16 Christi et 0111. A 18 ab] 6n. al. 111. F 0111. A
isto A 23-24 daemon non 0111. A
106Cf.
supra n. 153.
t!J7Cf. supra n. 116.
lCJICf. supra n. 129.
illo]
DIST. 1 QUAEST. 2
75
10
15
20
25
peior.
Ad secWldum,112 per idem. Quia demonstrando istam
diJectionem quam pono delectationem, non plus ilia dilectio
distinguit a brutis quam ilia delectatio. Immo si distingueretur
respectu eius obiecti, ilia delectatio esset nobilior, sicut est
3-4 Si -modo] 0111. A 21 ilia] ipsa F Z1 istam] illam A
IOJC supra n. 117.
11DC supra n. 118.
111 C supran.118 'Primo'.
112C supra n. 118 'Sccundo'.
30
76
10
15
20
25
LIBER I
1"":>
1"
1~.
DIST. 1 QUAEST. 2
77
183
184
185
supm n. 120.
I2IC supmn. 120.
1 ~ supm ad finem n. 120.
1lDC
!23(: supm n.
116.
10
15
20
25
30
78
LIBER I
gani.
[Responsio Chatton ad rationes Petri Aureoli]
10
15
20
25
t~
u-
l~f
DIST. 1 QUAEST. 2
!89
79
!90
:IJ
Tertius articulus quaestionis est utrum possit probari ratione natumli quod quilibet viator teneatur diligere Deum super omnia et
propter se.
Vtdetur probandum quod sic. Primo, quia quilibet debet
summe assentire summo vero, igitur et summe diligere summum
bonum. Quia sicut illud est principium in speculabihbus, ita istud
in operabilibus.130 Igitur cum primum ens sit summe verum, igitur
10
15
etc.
.n
i 'J4
1JIC.Adstot.,Eth.
20
25
80
10
LIBER I
19'
t1.
[Status quaestionis]
20
25
t'r
I''
1'
DIST. 1 QUAEST. 2
81
quae significat verum et est consona et rei et modo quo philosopbantes probant suas conclusiones.
(Responsio Chatton ad quaestionem]
i)
10
15
20
25
82
LIBER I
10
15
20
25
1J.1:.
204
2u'
111.
F 8 cligendum] diligendwn
A 9 patet] mg. al. m. F 10 non2 om. A velle om. A 12 nisi 0111. F 16-18 promorti om. A 19 tunc] sic F 21 Moriens] Minores A 22 quod] quia A 24 ilia om.
A
t37.Adstot., P~ II c. 2 (AI. VII-1 52; B c. 2, 194b
22).
z,'
DIST. 1 QUAEST. 2
'
83
15-16.
Udltm, I d. 17 q. 1 n. 30-42; &portalio in 1 Sent, d. 17 q. 1 a. 3 n.
36-62.
10
15
20
25
84
10
15
20
25
30
LIBER I
scilicet om. F
213
214
OIST. 1 QUAEST. 2
85
'i
10
suorum.
[Ad rationes in oppositum]
Ad primam rationem in oppositum, 148 distinguo de summe
vero et bono: aut quod sit summe verum veritate reali a qua
intdlectus natus est esse verus speculative tantum; aut quod sit
summe verum veritate reali tali a qua intellectus natus est esse
verus, non solum in formando veritates speculativas sed etiam
practicas, ut quod ipse sit diligendus et huiusmodi. Eodem modo,
summe bonum potest intelligi vel [bonum] bonitate reali perfectae
entibltis, ita scilicet quod sit finis naturalis universi; vel sit bonum
bonimte morali, ita quod sit bonus finis bonitate morali omnium,
cuiusm.odi est ille finis cui debetur summa dilectio, ita ut alia
virtuose diligantur propter ipsum.
2 Vldetw:] Vldentur F 3 pro2] t1iiJ. toto A 3-4 cnte primo] p. e. F 4 eius verba]
v. e. A 5 mortlllitatcm] mortcm F 5-6 felici.tatem quandam) q. f. A 6 causa
brevilatia] propter brevitatem (ani. ttanseo) A 7 verba aliqua] a. v. A 9 esset 0111.
F auctorltati. post alicui A 11 potest) /in. al. m. F dicta 0111. A 12 aliqua] alia
A 14 suorum] t1iiJ. auctorum F 16 in oppositum) opinionis A 17 vero] verbo F
19 '9elitau:] in entitate A 23 scilicet quod 0111. F 24 bonitate morali 0111. A 25 Ita
UtF
146
alllaD mots."
147C
aupran. 195.
.4llC aupra n. 191.
20
25
86
10
15
20
25
LlBER I
esset antecedens verum, sed sic non probatur ipsum esse sunune
verum et bonum.
Ad probationem152 dico quod sicut verum est principiwn in
speculabilibus, id est verum primo modo, ita finis secundo modo
est principium in operabilibus, et non aliter. Dico jgitur quod 1icet
probetur naturaliter Deum esse finem naturalem univetsi et
summum bonum bonitate naturae, non tamen bonum motalem
vd finem moralem univetsi cui debetur summa dilectio hominis.
Ad secundum153 dico quod lex potest dici naturalis, sicut
ratio naturalis: vd quia est communi statui hominum naturaliter
evidens, circumscripta omni lege positiva, ita ut adversarlus
naturaliter convinceretur. Et dico quod isto modo non sunt
praecepta de lege naturali. Secundo modo potest accipi pro lege
consona naturae, pro qua ex naturalibus visis et expertis
contingeret &cere naturalem persuasionem efficaciorem magis
quam pro alia parte. Quod ideo dici potest de lege naturae, quia si
cognosceretur natura Dei et creaturarum rationabilium perfecte,
tunc iudicaretur evidenter quod esset de lege naturae. Sic jgitur
possunt concedi praecepta [esse] de lege naturae, non tamen
primo modo. Ideo non probantur naturaliter primo modo.
Ad tertium154 dico quod sicut natura sensitiva errat
3 sic sit 0111. F 4 maxime om. F 12 in 0111. F 16 naturalis 0111. A 19 Et 0111. F
20 modo 0111. F 21 expertis] c:xperimentis A 23 pro 011L A 23-25 quia- natume) 11
oJ. m. F 25 igitw: OIIL F 27 Ideo- modo 0111. A
149Cf. supmn. 214.
150"Quilibet debet summe assentire summo vero"; cf. supm n. 191.
151Versus finem paragraphi pmecedentis.
IS2C supm n. 191.
15lCf. supm n. 192.
154C supm n. 193.
-DIST.
.. '.!
QUAEST. 2
87
10
15
20
25
I
I
,I
I
.I
':1
30
2 morem. om. F
principium innatum om. F
natur.tliter om. F 4 et] ideo F
ibi om. F 7 illum] ibi F
eaorern om. F
et om. F 9 tunc om. F 10 ad
cxmdudeodum] concluderet F
F0111.A
16 Alio -
'
,,
I
LIBER I
88
10
debeat.
Ad probationem. 158 Ilia propositio erit vera de fine qui est
perfectio adquirenda; non est autem venun de fine ultimo, propn:r
quem ultimate talis perfeetio adquiritur. Vel aliter, quod operationes hominis [ordinantur] ad esse hominis eonservandum et eontinuandum; et hoc non habetur in primo eonsequenti.
Ad sextum 159 dieeretur quod non potest probari ratione
naturali aliquod esse ens in universo in quo sit omnis ratio
diligibilitatis respectu cuiuslibet voluntatis, sicut nee potest ptobari
ratione naturali aliquod esse ens 1n universo quod aequivaleat
omnibus diligibilibus respectu cuiuslibet voluntatis quantum ad
debitum seu obligationem dilectionis eonsequendae.
15
amicitiae.
20
25
[Opinio alionun]
Et hie sunt duae opiniones. Prima opinio dicit quod fruitio
est delectatio de ipsa visione Dei, ita quod visio Dei est eius
obiectum. Et ilia eadem visio est obiectum desiderii in via, et per
eonsequens fruitio tarn viae quam patriae habet aliquod utile pro
obiecto. Et secundum istud frui esset eoncupiscentia quaedan;t
quae concupiscit aliquid sibi ipsi
I..om 'Ad sextum... consequendae (fin. n. 223) mdim A et F habent (cum si!!IO 'va-cat' F):
"Ad sextum vocando rationem diligibilitatis perfectionem naturalem rei, quae
est finis naturalis universi et diligibilitatis universi eo modo quo natura diligit et
appetit finem, sic non probatur ilia propositio esse vera, quod
15 videre om. F
&uitione A
supra n. 194.
15'1Cf. supm n. 196; textus pamgmphi 223 est ex: codice Fin ima columna.
158(.
2.2.,
DIST. 1 QUAEST. 2
89
bc:i;
10
~ '
habito.
15
20
[Opinio Ockham]
r'28
25
160fetrus Aureoli, j'niplwn SlljJir I Smt., d. 1 sect 7, eel. E. Buytaert (St. Bonaventure
Univ., Fmnc:iscan Inst. Publications-Text Series n. 3, 397-398).
161C Ockbam, QIIIJUI. in Ill Sent., q. 11 (OTh VI 381-390); QIIIJUI. in W Sent., q.
3-4, q. 10-11 (OTh Vll 49-50, 235-236); De &rJflne:xione virhlhtm, a. 2-3 (Oth VIII
335-340, 348-352); Q110JI. m, q. 16 (Oth IX 262-267).
162C Ockbam, Striplllm in I Sent., d. 1 q. 4 (OTh I 444).
I'
r,
~
I
90
LIBER I
10
22'
2'<
15
20
25
30
2\i
_,_
,.
DIST. 1 QUAEST. 2
91
vocare
10
ipsi utile.
CONTRA: Per te, ideo c1iligo Deum quia desidero implere
praecepta; et etiam per te ideo desidero implere praecepta quia
diligo Deum; igitur ideo diligo Deum quia diligo Deum. RESPONDED et dico. Primo, quod sunt distincti actus per quem
diligo Deum quia desidero implere praecepta, et alius quo diligo
Oeum dilectione causante desiderium implendi praecepta, scilicet
quo diligo Deum quia est Deus.
Secundo b dico quod istorum actuum alius est ordo originis et
alius ordo perfectionis. Nam primo forte secundum ordinem
originis a1iquis ideo diligit Deum summe, quia hoc est sibi
praeceptum, sed postea dillgit Deum quia est Deus. Et tunc
perfectius diligit, eo quod praecessit ab imperfecta ad perfectum,
tunc enim diligit Deum summe propter hoc quod ipse [est] Deus;
et haec dilectio movet ad implendum praecepta, vel ad implere
volendum. Ad argumentum igitur patet quod consequentia non
valet, sive arguatur de isto actu sive de illo.
ltfc:xtus n. 236 est ex codice F; initialiter A et F (ll:xt. S~ Va-cat F) habuerunt:
"Secundo, dico quod alius est ordo originis inter istos actus, quia forte
illo ordine actus primo modo pmecedit; et alius est ordo perfectionis et
debiti sic secundo modo."
15
20
25
30
10
15
20
25
[Distinctio 1
Quaestio3
Uttum anima cognoscens Deum cognitione sibi propria
possit non frui Deo]
Tertio quaero utrum anima cognoscens Deum cognitione sibi
propria possit non frui Deo stante ilia cognitione.
Quod non, quia cognoscens se ipsum non potest non
diligere se ipsum, igitur multo fortius cognoscens Deum non
potest non diligere ipsum stante ilia cognitione de Deo.
Consequentia patet, quia non minus libere diligit se quam Deum
nee e contra. Antecedens probo, quia si aliquis cognoscendo se
possit non diligere se, eadem ratione posset odire se, et per
consequens dictare per intellectum se debere appetere non esse
simpliciter, quod falsum est, quia illud dictamen erroneum haberet
pro notissimo aliquod falsum, et sic erraret in principiis.
Secunda sic. Quod non conti.ngenter, quia cognitio nobilioris obiecti reddit maiorem difficultatem voluntati [ad omittendum]
vel ad non diligendum obiectum illud quam aequalis cognitio
obiecti minus delectabilis. Igitur cognitio obiecti infiniti deleetabilis
reddit impossibilitatem ad non diligendum illud obiectum, quia
ubi magis arguit maius infinitum arguit infinitum.
Ad oppositum. Voluntas hbera libertate conti.ngentiae
respectu diversorum actuum potest conti.ngenter in neutrum vel in
alterum, et alterum non; sed voluntas creata est libera contingenter respectu fruitionis Dei et respectu dilectionis creaturae,
etiam posito quod anima cognosceret simul et Deum et creaturam,
quia aliter, stante ilia cognitione, non posset frui creatura nee
peccare, quod falsum est; igitur etc.
[Status quaestionis]
30
DIST. 1 QUAF..ST. 3
93
10
15
20
25
30
94
10
15
20
25
30
LIBER I
DIST. 1 QUAEST. 3
95
l)euS
10
15
20
25
96
10
15
20
25
30
LIBER l
14
13
15
DIST. 1 QUAEST. 3
97
A
7Jd est, 'Vel sic quod immediate contingenter' ete.
10
15
20
25
30
98
10
15
20
25
LIBERI
DIST. 1 QUAEST. 3
99
crea,tume.
10
15
20
Dewn.
LND 'eo ipso- Deum' (fin. n. 19) mtlex A habd: "ponens quod cognitio aeaturae
non necessitat voluntatem, immo quod anima habens cognitionem aeaturae non necessario causat dilectionem aeaturae, aeque habet consequenter ponere quod anima habens cognitionem Dei non necessario
causat dilectionem Dei, quia aequalem contingentiam experimur respecbl Dei in via qualem experimur respectu aeaturae, sicut etiam est probatum per quinque argumenta pmecedentia (n. 12-16). Et propter oppositum modum causandi aeque dilectionem, ex quo experimur dilectionem
Dei hbe.tam, concludendum est quod non necessaria."
supm n. 5.
25
30
100
10
15
20
LIBER I
25
supra n. 5-7.
tlC supra n. 8.
2ll
21
DIST. 1 QUAEST. 3
101
10
15
20
25
30
102
10
15
20
25
LIBER I
tamen possunt discw:rere et intelligere unum post aliud et deliberare. lgitur ex quo habet aeque cognitiones abstractivas Dei
in sua potestate, ut sint vel non sint, tunc sicut ipse viator, non
apparet quin eadem ratione aequaliter poterit habere tales dilectiones Dei in sua potestate tunc quales causantur per notitiam
abstractivam sicut habet in via. Eodem modo esset arguendum
per omnia argumenta praecedentia.1s
Confirmo, quia non aliter causat dilectionem Dei quam
creaturae, ut patet conclusione praecedente,16 sed respectu creaturae non aliter causat voluntas amorem, saltem non magis necessaria quando videt rem quam alias, licet appetitus assentivus aliter
sehabeat.
Tertio arguo sic de exemplo,l7 si aliquis desideret efficaciter
sanitatem, ita quod velit in universali sanitatem et omnia media ad
eam procurandam, statim cum cognoscit quod potio amara est
medium necessarium, stante priori desiderio, necessaria vult potionem amaram. Quaero tunc: aut ideo vult necessaria potionem
illam quia prius voluit in universali omne medium ad sanitatem,
vel non. Si non, igitur posito quod non vellet omne medium
ad sanitatem, adhuc necessaria vellet illam potionem, quod non
est verum. lgitur oport.et necessaria dare secundum, quod
illo modo necessaria vult potionem amaram quia necessitatur per illud velle quo vult in universali omne medium
necessarium ad earn. Et per consequens ista necessitas non
provenit ex natura voluntatis et una cognitione solum, sed ex
priori detenninatione voluntatis. Tunc arguo: voluntas prius
appet.ens diligere omne quod ratio dictat diligendum, statim cum
ratio dictat Deum diligendum, licet illis positis ttecessario diligat
Deum., quia tamen ilia necessitas provenit ex detenninatione
1 unum] add et F 2 habet] debet A habet acquc] a. h. F 3 ipse om. F 6 via)
una F 8 Coofilma - habcat (jn. n. 24) om. A 14 sanitatcm et om. F 15 cam]
sanitatcm F 17 amamm] illam F
Quaero - illam] " al m. F tunc om. F
18 illam] add necessaria F 21 necessaria om. F 22 illo] ideo F necessaria om. A
amaram. om. F
tSC supran. 12-18.
IIJC supra n. 11.
t7C supra n. 8.
i;;
.<
I~
DIST. 1 QUAEST. 3
'I
103
1..1.
.f i
paev1a
'I
'
I I
;.
5
I
.,
10
t
,.
I
'
15
20
25
0111. F
2 debet] dicirur A quod] quia A 4 est 0111. A Deij
SI] Sed A 5-6 e t - diligcndum om. A 14 necessitet] fiiiJ. de A
16 lllntUm om. F 17 ex] fiiiJ. necessi!llte A praeccdente om. F 18 est- ideo
fll. 111. F 0111. A ideo] fiiiJ. quod A 20 Quarto] Item F
ponunt] ponis F
22 sdtw:] scimus A 24 similiter es] mg. fll. m. F es 0111. A vis 0111. A 25 non]
etP ~ mihi0111.F
1 in 0111. F
I& fll. 111. F
IIC IIUp!lL n. 8.
I'C llllJlm n. 8.
ex
:1
104
10
15
20
25
30
LmER I
OIST. 1 QUAEST. 3
105
m voluntate
quod ipsum sit malum propter se, igitur non potest voluntas
efficaciter odire ewn propter se.
Quantum ad quartam conclusionem opinionis,22 utrum
viator possit odire Deum propter se, scilicet odio distincto contra
fruitionem quae est dilectio Dei propter se, quia aliud odium non
est ad propositurn. Et dico quod nulla creatura potest causare
odium Dei propter se, ita quod ideo odiat Deum quia ipse est
Deus. Probo per priora,23 quia intellectus dictans ipswn esse
malum per hoc quod ipse est Deus, si intelligat significatum
teanini, nullo modo assentit; igitur nee voluntas potest causare
actum odiendi ipswn propter hoc quod ipse novit ipsum esse
Deum. .Antecedens patet, quia non plus suf:ficit hoc complexum
causare assensum practicum rei significate per ipsum 'per hoc
quod Deus est ens infinitum bonum, Deus est malus' quam
oppositum primi principii speculativi, vd istud 'non omne totum
est maius sua parte', vd istud 'propter hoc quod lignum est totum
respectu partis, est minus parte'. Si enim posset causari assensus
inteD.ectus in oppositis primorum principiorum, numquam posset
intellectus regulari in certitudine per quaecumque complexa. Unde
intellectus non posset ducere aliquem ad maius inconveniens in
practicis quam ad tale, cum dicitur quod ideo aliquid est malum
quia ipsum est bonwn. Consequentia est plana, quia intdlectus et
voluotas capiunt se et aequantur in actibus. Igitur voluntas non
plus potest velle quam iotdlectus assentire. Similiter, quod est in
intellectu affinnatio et negatio, hoc est in voluntate fuga et
1 oecessario Ofll. F
dare] habere A
hoc Ofll. A 2 intellectu] voluntate F
4 quod] quia A 5-7 propter- quarlllm] " aL 111. F 6 eum Of//, A 9 fruitionem] frui
F 9-10 quia- Et 0111. F 12 per priora] sicut prius F
quia Ofll. F 17 pet2J
propter F 18 Deus] ipse A Deus2j ipse A est2 0111. A 20-21 vel - patte] ~
tJ/. lllf. F 24 aliquem 0111. F 25 cum dicitur Ofll. A 27 aequantur] essentialiter A
vohmlas20111. F
DC supm n. 10.
2lC supmn. 29-30.
10
15
20
25
106
10
15
20
25
30
LIBER I
prosecutio. Similiter, non minus est intellectus liber patticipative, scilicet mediante imperio voluntatis, quam voluntas
immediate. Similiter, non plus est iste actus possibilis voluntati
sine possibilitate assensus proportionati quam in aliis actibus
voluntatis.
Secunda sic, quia si sic, hoc maxime odirem eum: vel quia
vola experiri hbertatem meam respectu actus odiendi; vel secunda
quia assentio quod non clans mihi beatitudinem tantam est malus;
vel tertio quia puniens me petpetuo propter peccatum unius
instantis est malus et iniustus; vel quarto quia sentit esse bonum
Deum non esse; et ita arguendum de causis consimilibus. Sed
nullum tale probat intentum, quia nullum istorum probat quod
propter se sit odiendus sed solum propter aliquam condicionem
exttinsecam. Et ideo non probatur quod possit odiri odio
distincto contra fruitionem, scilicet quod creatura possit causare
odium Dei propter se.
Tertio, quia aliud est habere tale velle vel nolle quale potest
habere respectu impossibilium, et aliud quod habeat talem actum
qualis natus est haberi mediante firmo assensu vel dissensu
intellectus. Cum igitur odium Dei oppositum fruitioni, si esset
possibile per naturam, esset tale quale natum esset haberi
mediante firmo assensu intellectus, et intellectus non potest
naturaliter causare assensum quo assentiat quod propter hoc ipse
sit malus quia est Deus. Igitur posito quod voluntas posset causare
simplex nolle Deum quale velle causat respectu imposstbilium,
qualiter etiam intellectus fonnat proposition~ impossibiles, et
imaginatur homo assensum cotrespondentem illis hoc posito,
tamen ex hoc non concluditur quod possint causare odium Dei
oppositum fruitioni quo firmiter et efficaciter odiat Deum propter
se.
4 actlbus] accidc:ntibus A 6 sic om. F
hoc om. F
odircm eum] esset A 7 meam] animae meae A
respcctu actus odic:ndi om.
A 9 me] add vel alios F 11 et- consimilibus om. A 14 Et om. F non] pmt
quod A 15 fruitionem] frui F 19 haber.t] habere A 20 si] Slbi A 21 possibile]
posse A habm] causari F 28 possint] possit A
1 prosccutio] persecutio F
3~
3'
DIST. 1 QUAEST. 3
~-
35
J'
107
10
15
20
25
108
10
LIBER I
minus perfectwn, habere sine habitu. Igi.tur habitus non vitat; nee
etiarn species, quia actio qua ageretur immediate tantwn esset una
et non plures, quia una forma simplex non causatur immediate
nisi tantwn unica actione, sicut alias probabitur.25 Sed ilia
actio non habet pro principio immediato aliud ab anima, quia
illud idem ibi secundum eos beatificatur agendo quod meruit
agendo, et per consequens aeque. Sicut angelus habens speciem
concreatam, per illam naturaliter causat natw:ales cognitiones et
intuitivas a1iarum rerum, ita quod per species vel habitus
concreatos posset naturaliter causare visionem Dei.
[Conclusio 1]
15
20
25
Z7Ex. gr. cf. R. Hissette, Enqtdle 1llf' lu 219 Arli&lu Collllamnis...", n. 163 p. 255:
"Quod voluntas necessario prosequitur quod fin:niter creditum est a ratione; et non
quod
potest
abstinere
ab
eo
quod
ratio
dictat."
.31-
31'
DIST. 1 QUAEST. 3
109
alio.
Item, dicere quod non indigemus praecepto Dei de
diligendo Deum, non est consonum veritati; sed si dilectio Dei
necessaria sequeretur ad cognitionem Dei, sufficeret praeceptum
de cognoscendo Deum vel de credendo in Deum, et per
consequens praeter ilia quibus obligamur credere in Deo, non
incligeremus praecepto Dei, immo superflueret
10
[Conclusio 2]
~1
"*
20
25
30
110
10
15
20
25
LIBER I
[Conclusio 3]
30
DIST. 1 QUAEST. 3
111
10
[Corollariwn aliquod]
15
20
25
30
112
10
15
20
LIBER I
s' .
Si
5~
DIST. 1 QUAEST. 3
113
[Contra conclusionem 1:
Opinio Guillebni de Alnwick]
Primo, contra primam conclusionem12 est una opinio33 quae
probat quod anima cognoscens Dewn cognitione viae vel etiam
finem universalem, quod ipsa necessaria fruatur. Primo, quia
nolle Deum non repugnat voluntati necessaria nisi propter aliquid
quod necessaria est in ea; sed illud non est aliqua dilectio
babitualis Dei; igitur quia actualiter diligit Deum, et per
consequens ilia dilectio necessaria sibi convenit statim quando
Deus cognoscitur, quia aliter tunc posset nolle ewn.
Secundo,34 quia si non necessaria diligit tunc Deum, Jgltur
potest tunc nolle se diligere Deum, et per consequens potest nolle
Deum. Quia sicut non potest velle se diligere malum nisi velit
malum, ita nee velle se diligere bonum nisi velit bonum illud.
3 finem] speciem F 6 habitualis 12 bonum illud] i. b. F
dilectio] " aL m. F
I.
'
10
c supm n. 38.
11Guillc:lmua de Alnwick, Qlllllll. m I Sent., d. 1 (cod. Assisi, Saa. Conv. 172, f.
46~: ''Dico igitur ad quaestionem quod quocumque trium moclorum primorum
ostmdatur obiectum ftuibile, vel scilicet in generali et obscure, vel in particulari et
obscure vel in particulari et clan; vollmtBS necessaria fruitur, et hoc quantum ad
ttes articulos. Quantum ad quartum dico quod si potest &ui, quod videtur saris
pmbabile quod possit, quod necessaria fruitur. Et ad istorum intelligentiam est
vidmdum quomodo hbertas stat cum necesSitate. UbJ notandum quod seomdum
Philosophum, V Met~, duplex est necessitas: una coactionis et alia
incviiBbilitatis. Prima repugnat libertati. Unde Philosophus ibidem dicit quod
motci secundum voluntatem repugnat Vlolentum, secunda non. Unde Anselmus,
D1 /ibmJ arbitrio, cap. 1, dicit quod liberior est voluntllS quae non potest deserere
Deum quam quae potest. Sed si non potest deserere Deum, necessaria adhaetet
Deo, necessitate scilicet immutabilitatis, et tali necessitate voluntllS necessaria
fruitur fine ultimo Slbi ostcnso, non autem necessitate coactionis."
34Gu1Jlclmua de Alnwick, Qlllllll. in I Sent., d. 1 (cod. Assisi, Saa. Conv. 172,
461): "Contra, ostenso ultimo fine voluntas potest ve1le ipsum; tunc quaere: aut
istc actus necessaria inest postquam positus est in esse, et habetur propositum; aut
potest suspendi pet actum nolendi et tunc sequitur quod potest nolle se velle
Ileum, et pet consequens potest nolle Dewn, quod ipsi negant. Probatio
c:onsequentiae ultimae: sicut voluntBS non potest nolle malum nisi sub mtione
mali, ita nee coniunctionern cum malo. Unde si necessaria non vult
amiunctionern cum malo, igitur et e converso. Igitur sic in proposito, sicut
valuntas non potest nolle bonum, ita nee coniunctionem cum bono, quia ita est
de bono, sed coniunctio est per actus voluntatis, ergo sicut non potest nolle illucl,
ila non potest nolle se velle illud."
'
'
.I
i!
-1.
I.
114
10
LIBER I
5,
5r.
5'
5~
[Contra condusionem 2:
Opinio Petri Aureoli]
Contm secundam conclusionem38 est alia opinio39 quae
probat quod licet in via possit frui vd non frui stante cognitione
Dei, non tamen in patria. Et hoc probatur primo, quia si potest
1 ncccssario 0111. A 34 sed - natur.l 0111. A 6 apparet] patet F 7 noti 0111. F
8 boni] aJJ. finis ultimi F 11 igitur etc. 0111. F 12 Coofumatur] Confu:mo F
14 igitur etc. 0111. F 17 Contra]pmtll Secuodo F 19 hoc 0111. A
ergo."
37GuiJlelmus de Alnwick, QfiiiiSI. in I Smt., d. 1 (axl. Assisi, Saa. Conv. 172, f.
461}: ''P.raeterea, voluotas allecta ad &uendum, quantum allici nata est, necessarlo
fruitur; sed videndum Deum est voluntas sic allecl1l, quia osteosum est sibi
quidquid natum est allicere voluotatan, cum sit ibi omnis ratio boni."
3SC supran. 41.
39Quoad paragmphos 59-62, cf. Petrus Aureoli, Striphlm mper I Smt., sect. 8, cd. E.
Buytaert (St. Bonaventure Univ.-Franciscan Institute Publications-Ten Series n.
3, 1956, pp. 452-457) carptim et quandoque online mutato.
s.
DIST. 1 QUAEST. 3
115
non fi:ui in pattia, igitur non est confinnatus in gloria. Quia non
61.1
10
amici.
61
magisibL
62
15
,.,j:t
'J .
.!J
[Contra conclusionem 3:
Opinio quaedam]
6.'
i'' l'i
quod voluntas potest odire Deum.41 Primo sic. Non minus potest
64
25
li
I.
'
,,
'I
116
LIBER I
ultimi delectabilis.
Terti.o, quia amicitia est vinus, igitur mediat inter duo vitia;
sed non mediat nisi inter velle et nolle.
Quarto, quia damnatus odit Deum; nam 'amor sui usque ad
contemptum Dei fecit civitatem diaboli' secundum Augustinum.42
65
66
10
15
20
25
i,'
r,~
DIST. 1 QUAEST. 3
117
ipsum.
...
'
10
15
20
25
30
118
10
15
20
LlBER I
25
30
1 causetur et 0111. F
aliud complexum) alia propositio F 2 illudJ ilia F
in
0111. F 3 etiam 0111. A 11 mtellectum] /in. al. m. F 12 et tunc) igitur F 13 habetur
0111. A
14 esset multum] m. e. F 15 nom] notissima F 16 propositione 0111. F
19 conscquentia] conclusio A
DIST. 1 QUAEST. 3
119
supra n. 54.
10
...,
l,.,it
!
.1!
15
20
l,1.
H
...,.
~
.i
25
l.
. 1:
30
ti
jl
1:
.~ I
I
120
10
15
20
25
LffiER I
Sed cum volWltas habet nolle se velle Dt."UIIl, sequitur quod Deus
erit obiectwn immediatwn illius volitionis, quae est obiectwn imrnediatwn ipsius nolle, et non obiectum illius nolle.
Si autem arguatur de bono et malo in universali, potest
concedi uniformiter quod, sicut in volendo se diligere malum vult
malum, quia vult dilectionem mall, et ilia est mala, ita nolendo se
diligere bonum, habet actwn nolendi bonum, quia habet actwn
nolendi dilectionem boni, et dilectio boni est bona.
Ad tertium argumentwn: 48 aut accipitur 'appetere finem'
pro actu diligendi finem seu desiderandi, qui est actus animae,
et sic appetere finem non est passio communis omni naturae;
aut accipitur pro esse apto nato ordinari in finem, et sic nihil
ad propositum, quia hie quaeritur de actu elicito.
Ad quartum,49 dico quod volWltas stante dictamine de malo
respuendo potest cessare ab omni actu, et non oportet necessarlo
quod odiat malum; nee ideo sequitur quod diligat malum, quia
potest esse sine omni actu. Tamen si quaeras utrum anima possit
diligere malum, dico sicut prius de bono,so quod non potest
diligere malum dilectione tall quae causatur per assensum
intellectus quo assentiat ipsum esse diligendum quia est malum.
Hoc enim non potest nisi posset assentire quod omne malum est
diligendum et nullum malum odiendum, et hoc non potest
intellectus et per consequens nee volWltas potest sic diligere
malum. Tamen potest diligere malum Sibi propter aliquam
condicionern extrinsecam, sicut intellectus assentire ipsum esse
diligendum et aliter non. Unde sicut dixi unifonniter de bono,st ita
proportionaliter de malo odiendo. De tristitia vero, dico quod
tristitia, quae necessario et non libere causatur, est passio sensitiva.
0111. A
11 et 0111. F 12 pro 0111. F
apto] apte A
et 0111. F
potest cessate 0111. A 18 bono] aJd. dico F 24 siln] mihi F propter] vel A
sicut] potest A
esse 0111. A
26 et 0111. F
unifomliter] ant. sicut F
odiendo] diligendo A
vero 0111. F
quod] quantum A 28 et non libere
om.F
9
15
25
'1:1
argumentum
&
81
8~
DIST.
83
84
85
1 QUAEST. 3
121
10
15
,I
20
25
122
to
15
20
25
UBER 1
1 supm] superius F
9 voluntatij volmdi A
lfiC 'I"j;
I'
DIST.
1 QUAEST. 3
'
123
i,
i:i
',, I
:1 I
t ',
ir
''I.
10
15
20
25
J.
C. Wey p.
, I
124
10
15
20
25
LIBER I
93
94
D!ST. 1 QUAEST. 3
95
125
Secun.do modo, potest concedi quod reddit maiorem difficultatem; sed tunc non sequitur quod cognitio infiniti inducat impossibilitatem, sed solum quod velle illud omittere sit sibi magis
poenale quolibet aliquorum infinitorum divisim, quod non videtur
ioconveniens, sicut patebit distinctione secunda,67 ubi plenius
solvetur istud argumentum.
Ad tertium argumentum illius opinionis,6" dico quod illa
tristitia quam experimur in via non esse in nostra potestate,
est quaeclam passio sensitiva causata a causis naturalibus mediante
tnUlSmutatione organi, ideo non est immediate et subito in nostra
potestate. Sed istud nihil ad propositum, quia hie quaeritur de actu
voluntatis.
Ad quartum,69 nihil est ad propositum, quia non ponitur
actus beatificus in nostta potestate,7D ideo anima non potest
suspen.dere illum actum.
[Contra argumenta tertiae opinionis]
Ad primum tertiae opinionis71 contra tertiam conclusionem
meam..72 Ad primum, patet supra,73 quod sicut intellectus potest
habere quendam actum quasi imaginativum impossibilium, ita
potest voluntas habere quoddam velle vel nolle simplex correspondens; sed ex isro non sequitur quod voluntas possit causare
efficax odium Dei quo odiat Deum propter hoc quod ipse est
Deus, sicut nee assentit ipsum esse malum quia est Deus.
Ad secundum,74 concedo quod voluntas potest velle se
ipsam non esse, licet hoc non possit velle secundum rectam
rationem, maximed cum non constat sibi Deum velle ipsam non
esse. Tamen si velit se ipsam non esse, hoc vult propter aliquam
d,Lom 'maxime cum non constat' mque mJ 'aliam condicionem' (fin.
10
15
20
n.
98) trJtlex A habet: Tamen dico quod tunc hoc vult propter aliquam
mtionem extrinsecam, ut quia libentius vult non esse quam esse m
poena; ibi enim est involuntarium mixtum, et per consequens non odit
ae propter se, licet possit nolle ipsum [Deum], immo velle ipsum non esse
25
propter poenam quam infert, sed hoc non est odire ipsum odio opposite
fruitioni
8 nostta potestate] p. n. A 11 istud om. F quia hie] ~ al. m. F
18 meam Ad primum om. F
supra] superius F 22 quo] qua F
possitF
57C infra d. 2 q.
71C
1 n. 89.
13 est om. F
25 hoc] post
126
LIBER I
9'1
15
77
78
C supm n. 66.
C supra n. 4647.
t 1r:
DIST. 1 QUAEST. 3
(Ill
!02
127
10
15
20
.,
~:
1!
?IC supmn. 1.
IIIC supm n. 2
. I
I
11
10
15
20
25
[Distinctio 1
Quaestio4
Utrum includat contradictionem quod aliquis fruatut
essentia et non persona]
Quarto,1 quaero circa .istam d.istinctionem, utrum includat
contradictionem quod aliqu.is videat vel fruatur essentia et non
persona, seu una persona licet non alia.
Quod sic. Primo, quia omnia sunt unum in divin.is, ubi non
obviat relatlonis oppositio.2 Nisi enim haec propositio esset veta,
non haberemus certitudinem quid [esset] concedendum in divinis
vel quid negandum, sicut nee Sancti habuerunt. Cum igitur nulla
oppositio relativa impediat quin cuiuscumque fruitionis obiectum
est una persona, quin alia persona sit obiectum eiusdem, nee quin
cuiuscumque fruitionis obiectum est essentia, quin persona sit
obiectum eiusdem; sequitur etc.
Secundo sic. Dilectio Dei est in hbera potestate nostra
tarn in via quam in patria, per te,1 igitur si essentia sit diligibilis a
voluntate nostta, non dilecta persona, vel una persona, non
dilecta alia, sequitur quod voluntas creata haberet in sua potestate
causare dilectionem quae haberet essentiam pro obiecto et non
personam, vel unam personam et non aliam. Quod falsum, quia
in diligendo essentiam super omnia, impleret legem Dei non
colendo aliquam personam.
Ad oppositum. Sunt distincti articuli fidei de tmitate
essentiae, et de ipsis personis divinis. Igitur aliqua potest esse
cognitio tmius quae non alterius, et eadem ratione potest esse
aliqua fruitio respectu unius quae non sit respectu alterius, quia
non apparet maior contradictio de fruitione quam de cognitione.
[Status quaestionis]
30
DIST. 1 QU \EST. 4
129
10
15
[Opinio Ockham]
Opinio aliquorum concedentium affirmationem et negationem verifican de conceptu essentiae et divmanun personarum, est quod sit contradictio. Et ponunt octo quaestione
ista.
Primo erum distinguunt,4 quod per diligere essentiam non
diligendo personam, aut intelligitur idem quod posse scire se
diligere essentiam, non sciendo se diligere personam; et isto modo
intelligendo, tunc ponentes quod sit possibile frui essentia non
fruendo persona, ponunt verum,s et hoc probant argumenta
eorum. Aut intelligitur quod aliquis potest ordinate diligere
essentiam, ita quod simpliciter non diligat personam, [et] sic non
videtur verum.
Secunda dicunt6 ad quaestionem. quod "nee licite nee illicite
contingit frui essentia non fruendo persona, nee in via nee 111
40ckbam, Scriphmt in I Sent., d. 1 q. 5 (Ufh I 452453).
5Resp. Duns Scotus, Otdinolio, I d. 1 p 1 q 2 n. 42 (II, 26- 2"T).
60ckham, Sfripbttn in I Sent., d. 1 q. 5 (01b I 455).
25
30
130
10
15
20
25
30
LIBER I
DIST. 1 QUAEST. 4
11
12
1-l
131
UCf. supra n. 9.
1 q. 5 (OTh I 457458).
1 q. 5 (OTh I 458).
10
15
20
25
',,
i
'1
30
, J
LIBER I
132
10
15
20
25
30
ipso quod fides tenet quod 'esse creativwn' convenit essentiae et nulli nisi de quo essentia verificatur, ideo tenet quod
primo convenit essentiae; ex hoc etiam quod fides tenet quod
convenit Filio, et quia Pater non est Filius, sequitur quod convenit
alicui de quo non verificatur Pater, et per consequens non
convenit Pat:ri primo.
Quinto videntur dicere versus finem quaestiorus et in
solutionibus diversorum argumentorumP quod aliquis potest
haberi conceptus proprius divinae essentiae, qui ita competat
essentiae quod non personae, ut iste conceptus compositus 'ens
nee producens nee productum' seu 'nee generans nee genitum';
licet enim per istum conceptum aliquo modo intelligatur persona,
tamen sic est conceptus proprius essentiae quod verificatur de
essentia et non de persona. !stud enim tenendum est ex creditis,
quia fides tenet quod quaelibet persona est producens vel
producta, et tamen quod essentia nee est producens nee producta.
Concedi igitur potest quod essentia intelligitur illa intellectione et
persona non, prout essentiam intelligi illa intellectione et
personam non intelligi illa intellectione est convertibile cum hoc
quod est illum conceptum praedicari de essentia et non de
persona.
Sexto videntur ibi dicere18 quod non debet sic concedi quod
aliquis possit frui essentia non fruendo persona, quia ad hoc non
compellit fides; hoc enim non sequitur ex traditis in Scri.ptura vel
[ex] detertninatione Ecclesiae; et ideo concedendum est quod
voluntas non est tantae abstractionis quantae intellectus.
Si DICIS: 19 "ille qui credit tres personas non esse et vult eas
non esse, non fruitur illis, immo odit eas; et tamen talis infidelis
fruitur divina essentia" et se exponeret morti pro Deo, - DICUNT
quod "talis fruitur et essentia et personis, licet ignoranter, eo quod
nescit se frui illis personis;" tamen forte illa fruitio est inordinata.
1-3 quod- tenet) in ima mL aL
11Qckham, Sctijmtm in I Sent., d.
IlL
1 q. 5 (OTh I 482).
IIIOck:bam, Sctiphtm in I Sent., d. 1 q. 5 (OTh I 483).
l'l()ckbam, Sctiphtm in I Snll., d 1 q. 5 (01h 1467).
15
16
17
DIST. 1 QUAI:S'T. 4
\9
133
10
15
20
30
134
tO
15
20
25
30
LIBER l
21
22
DIST. 1 QUAEST. 4
23
24
25
135
conceptus natus est verificari et pro quo ill.e conceptus natus est
supponere. Sed per me, ideo ilia intellectio seu conceptus natus
est verificari de prima persona, vel potius de conceptu primae
per.;onae, quia est conceptus seu intellectio eius qua prima
per.;ona intelligitur. Igitur prima pmona ideo significatur per
iotellectionem il1am, quia intelligitur per earn. Igitur si Spiritus
Sanctus aeque intelligatur per eam, aeque significabitur per earn.
Confinno totale argumentum. Quaere: quid est subiectwn
in ilia propositione mentis? Aut res extra, aut intentio, aut
quoddam ens fictum24 deminutum distinctum ab intentione et
etiam a re extra. Si intentio, habetur propositum, quia tunc
significari. per illud subiectum est intelligi. Non potest dici quod
res extra sit subiectum propositionis, quam causat anima, certum
est Si autem detur tertiwn, quod sit quoddam ens fictum, CONI'RA. Prima, quia hoc est falsum, quia tunc semper formaretur
ibi duae propositiones, quarum una componeretur ex intentionibus, et alia ex entibus fictis. Et per consequens propositio composita ex intellectionibus, cwn dicitur quod 'Pater
est deitas', esset propositio falsa, quia denotaretur quod ens
fi.ctum tettninans intentionem quae subicitur, esset deitas, vel
saltem illud esset aliud ens quod immediate temlinaret
intentionem quae esset pmedicatum in propositione composita ex
intentionibus.
Secunda, quia difficultas aeque stat de propOSlttone
composita ex intentiorubus, etiam posito quod essent ibi ta1ia
entia fi.cta. Certum est quod intellectus potest quodam ordine
causare intentiones, sicut vocaliter profert istas voces 'Pater
divinus non est Spiritus [Sanctus]'. lllud totale complexum, cuius
partes sunt illae tres intentiones, est quoddam signum rei extra;
sive . immediatum sive mediantibus entibus fictis, non curo.
Quaere igitur quae res intelligitur per intentionem prima causatam
sive immediate sive mediante ente ficto? Aut Spiritus Sanctus, vel
non. Si Spiritus Sanctus, igitur propositio ilia [aeque] est falsa sicut
vera. Si non, habetur propositum.
Tertio, quia posito quod propositio aliqua componatur ex
31De opinione Ockham respectu
10
15
20
25
30
35
136
to
15
20
25
30
35
LiBER I
26
1"
DIST. 1 QUAEb'T. 4
30
137
to
15
20
25
30
35
LIBER I
138
10
20
25
30
m. F
25Cf. supra n. 21.
31
3:
3;
DIST. 1 QUAEST. 4
139
pro
35
10
15
20
25
30
140
10
15
20
25
30
35
LIHER I
compellat ad concedendum illa duo, igitur compellit ad concedendum aliquid de conceptu essentiae quod est negandum de
conceptu personae, et per consequens tollitur via probandi repugnantiam de una alia .intentione, vel etiam de ipsa fruitione,
de qua concedcretur quod esset fruitio essentiae vel cognitio, et
non personae.
Secunda argue sic ad istam conclusionem. Fides concedit
istas propositiones 'essentia divina est Filius', 'Pater non est Filius',
'essentia est Trinitas', 'Pater non est Trinitas', et sic de consimilibus. In istis propoS1tionibus in mente, quae componuntur ex cognitionibus, aut subiectum istius propositionis 'Pater
non est Filius nee Trinitas', aut est cognitio aequaliter
ipsius essentiae sicut personae, vel non. Si non, habetur propositum. Si sic, tunc idem significatur per istam propositionem
'Pater non est Filius' et per istam 'essentia non est Filius', quia
omnes termini significant idem, sicut cognitiones significant sua
obiecta. Et per consequens sicut ista est vera 'Pater non est Filius',
ita et ista 'essentia non est Filius', quia aequaliter idem cognoscitur
per terminos.
Si DICA'nTR aliter ad istud et ad praecedens, quod non
sequitur, quia cognitio una terminatur ad unum ens .intentionale
fictum, et alia ad aliud, - ISTUD NU m. est, quia haec est vera
'essentia divina cognoscitur per istam cognitionem mediante illo
ente fi.cto, et persona non cognoscitur per illam cogruuonem
mediante illo ficto, vel e contra', et stat argumentum. Similiter, [siJ
demonstratur illud ens fictum .intentionale vel obiectivum,
quocumque nomine nominetur, illud est signum rei, [et] tunc stat
argumentum, [quia] essentia divina significatur per illud ens
deminutum, et persona non significatur per illud, hie veri.ficatur
affirmatio et negatio; et ad haec concedenda non compellit fides,
quia sic fides compelleret ponere illa entia ficta.
Tertio argue sic. Ista duo sunt concedenda 'esse sapientem'
seu 'esse creativum' prima dicitur de essentia, et non dicitur prima
de persona; sed ad [concedendum] ista duo fides non plus
compellit quam ad concedendum quod essentia potest intelligi
9 essentia]ll al. m. F 22 ad) /in. ead m. F
36
3-
3~
Dnn. 1 QUAEST. 4
19
141
supm n. 13.
10
15
20
25
30
142
10
LmER I
41
20
25
30
4!
4~
DIST. 1 QUAEST. 4
-14
143
10
15
20
25
144
LIBER I
10
15
20
25
30
probatlone] mg. aL m. F
23 illas] alias F
4<.1
DIST. 1 Qt:.\EST. 4
51
,_
"')
145
ex .fide in suo simili. Igitur ad hoc quod rationabiliter concedantur esse compossibiles, non requiritur quod illae propositiones .in se ipsis determtnentur in .fide, sacra Scriptura vel Ecclesia.
.Antecedens patet, quia si istae duae propositiones omnino uniforroiter se habeant inter se in affin:nando et negando sicut illae
duae propositiones, et illae duae determinentur esse compossibiles,
sequitur rationabiliter quod istae duae sunt compossibiles. Aliter
eoim daretur occasio nimia subvertendi fidem, quia nee fidelis nee
infidelis inveniret minorem repugnantiam hie quam ibi per positwn,
et sic infidelis maximam excusationem haberet de non assentiendo
credendis.
Tertio. Cum dicunt non esse determinatum in Scciptura vel
Ecclesia quod una persona possit intelligi aliqua intentione qua
alia non .intelligatur, videtur quod haberent dicere oppositum,
sicut probatum est.3S Haec propositio quam fonnat intellectus ex
intentionibus 'Pater non est Filius' est determinata in Scriptura et
ab Ecclesia; jgitur determinatum est quod subiectum illius
propositionis aliquid significat quod non praedicatum, et non
significat nisi ill.ud cuius est cognitio, igitur etc.
Confinno, quia determinatum est in fide quod Deus sit talis
res, de cuius divetsis conceptibus verificantur affirmatio et negatio,
ut 'Pater generat', 'essentia non generat'. Igi.tur determinatum
est .in .fide quod Deus est talis res, de cuius diversis concepttbus non apparet quin haec affinnatio et negatio 'esse cognitum',
'non esse cognitum' verificari possint.
Confinno secundo, quia determinatum est in fide quod sunt
tres personae realiter distinctae, igitur determinatum est quod sunt
tria cognoscibilia, et hoc est propositum.
'
'
10
15
-!
I
20
.:I
i
I
'
25
'
30
quod
..
',I
ii
LIBER I
146
10
15
20
25
30
s;
DIST. 1 QU \EST. 4
147
10
15
20
25
30
148
to
15
20
25
30
LJBER I
supm n. 8.
2Cf supm n. 9.
41 C
4
5'J
l1'
Db'1'.1 QU:\EST. 4
bl
149
10
..
15
''
lt
!:
, I
I,
.I
;,
'i
t
20
;I
'
25
I,
!;
!
!I
30
'
:'
I.
I
I
!j
li
:I I
150
10
15
20
25
LIBER I
6~
6.\
6-l
DIST. 1 QU.'\EST. 4
65
66
67
151
ODDoRirin'
to
15
20
25
30
152
LlBER I
6[i
15
20
25
30
35
69
7lJ
71
DIST. 1 QU\EST. 4
~2
73
74
153
10
15
20
25
30
35
LIBER I
154
10
15
20
~~
~~.
30
7~
7'1
DIST. 1 QUAEST. 4
155
at
Ad primum in oppositum.57 Quare impediuntur tales paralogismi, est difficultas magna, et possunt poni diversi modi ponendi. Tamen quomodocumque dicatur, sufficit ad propositum
quod illa solutione, qua solvuntur paralogismi probantes quod una
persona non potest genemre non generante alia persona vel
essentia, solvi possint syllogismi probantes conclusionem propositam istius quaestionis. Quae autem sit illa solutio patebit
infra.58 Sufficit enim ad propositum, quod si solvantur illi
syllogismi per istam propositionem 'omnia sunt unum ubi non
obviat relationis oppositio', ita et isti. Et rum atguitur: 'iste Pater
generat; iste Pater est haec essentia; igitur haec essentia generat',
si dicatur ad istud quod conclusio non sequitur ex i11is praemissis,
quia obviat relationis oppositio, ita dicam in proposito cum arguitur. 'haec essentia cognoscitur; haec essentia est haec persona;
igitur haec persona cognoscitur', quod conclusio non sequitur
ex praemissis, quia oppositio relativa inter personas requirit
denotare essentiam, non denotando personam.
Eodem modo, si dicatut ad ilium syllogismum, quod
conclusio non sequitur ex praemissis, ubi una res est tres res
quarum nulla est alia, ita dicam ad syllogismum factum in
proposito. Quando igitur dicitur quod nulla remanet ars regulativa
hominis in concedendis et negandis, dico quod hoc non sequitur
ex isto, quia eadem ars quae regulat in illo ultimo syllogismo si sit
sufficiens, eadem regulat in proposito, sive sit ista sive alia. Eodem modo est dicendum de syllogismo facto ex propositionibus
universalibus affinnativis vel negativis, seu affirmativa et negativa. Eodem etiam modo, si dicitur ad syllogismum de
15 igitur haec essentia] m.g. al.
25 remanet] mg. al. m. F
111.
111.
10
15
20
25
30
156
10
15
20
25
30
LIBER I
8:
BJ
turn.
8-l
85
.,.I'.i'} 1'.
i,.,i!'.li
,
DIST. 1 QUAE!.T. 4
157
ili
~.I! ~: :
,r,,:
t: .
..1':
lj''i
~ :li !
1 i~l !.'
~~. : tI.:
. ; t
I!
i
' il
I,
~ '
10
15
20
25
30
.:. : i
158
10
15
20
25
30
LIBER I
est beata, non repugnat repugnantia formali tali Filium non esse
seu _[se] praecedere Filium duratione, tamen hoc sibi repugnat
aliqua repugnantia realissima, necessaria etiam repugnantia multiplici.
Secunda dicerent" quod illa conclusio concludenda esset ex
non-identitate fonnali inter essentiam et rdationem. Hoc forte
intelligunt sic, quod illa res est talis naturae quod ita vere est
explicabilis diversis desaiptionibus paternitatis et deitatis sicut
si esset distinctio in re, et per consequens aliqua descriptio
repraesentat illam rem esse deitatem, quae non repraesentat
earn esse paternitatem, et hoc sufficit ad propositum.
In isto autem articulo posset aliter dici quod contradictio sit
frui una persona non fruendo alia. Et hoc concludi debet ex hoc
quod omnia sunt unum in divinis, ubi fides non compellit ad
oppositum; quia enim fides compellit [concedere] quod deitu
sit tres res quarum nulla est alia, ideo compellit negare talem
discursum: 'haec essentia est Pater; haec essentia est Trinitu;
igitur iste Pater est Trinitas'.
Sed [CONTRA]: fides non compellit ad aliquid quare debeat
concedi quod aliqua fruitio possit esse respectu unius personae
quae non sit. respectu alterius, igitur nullo modo debet poni hoc
possibile. - Ex supra dictis APPARET quod nee isto modo potest
probari hoc esse impossibile, tum quia fides ad hoc aliquo modo
compellit in se et in suo simili, sicut supra est probatum,65 tum
quia nihil negandum est a potentia Dei de quo non probatur
contradictio, sed contradictio non probatur plus hie quam ibi,
nam omnino per eandem solutionem solverentur paralogismi hie
sicut ibi. Dicetur enim quod fide teneo quod deitas sit tres res
quarum nulla est alia, ideo de potentia Dei concedi pro una
persona quod negabitur pro alia.
64C supra n. 68.
6SC supm n. 50, 84.
&;
8""
88
DlST.
1 QUAEST. 4
159
89
90
91
92
n. l, p.l46).
6/Petrus Aureoli, ibid.
fBDemtaluGtrg~rii IX,
69letrus Aureoli,
n. l, p. l47).
10
15
20
25
160
10
15
20
25
LJRER 1
Buytaert (FIP
text
series
9.\
9~
9~
9f,
g-
DIST. 1 QUAES1'. 4
iJ8
IilO
161
est beatus quam videat Filium; aut quia Filius est obiectum
secundarium. Non primum, qwa si Pater non videret Filium in
prima signa origmis, tunc ex productione Filii adquireret Pater
visionem Filii Nee secundum, quia tunc persona non esset
obieetum beatifiaun, cuius contrariurn I De dtMrina christianrr. 711
"Res quibus fruendurn est," quae nos beatos efficiunt, "sunt Pater,
Filius et Spiritus Sanctus."
Secunda dicunt ad undecimam obiectionem propriam,79
quod deitas potest confuse concipi ab infideli philosopho et
Iudaeo absque personis, non tamen distincte. Et 1deo in
cognitione confusa viae ponerent quod de diversis personis sunt
distincti articuli
Tertio dicunt ad nonum argumentum m principali
positorum,80 quod cum dicitur 'essentia est communicabilis,
paternitas non est communicabilis' quod ibi per conceptum
essentiae conap1tur essentia directe, sed patemitas coninclusive;
sed per conceptum fpaternitatis] paternitas e contra concipitur
directe quia paternitas, sed coninclusive essentia.
Quarto dicunt81 quod cum dicitur 'essentia est paternitas',
non est repetitio eiusdem rei sub eodem conceptu et sub eadem
voce, sicut hie 'Sortes Sortes'; nee est replicatio eiusdem rei sub
eodem conceptu et diversa voce, ut 'Marcus Tullius', nee
replicatio eiusdem rei sub alia voce et alia conceptu, ut 'Sortes
homo animal', quia generaliter in talibus alterum est ens rationis.
Et ideo utrumque illorurn vere est res, et sunt res penitus
indistinctae secundum formalitatem et secundum quamcumque
conceptibilitatem, quia realitas paternitatris et sua conceptibilitas
sunt idem, et sua realitas est indistincta ab essentia, igitur et sua
conceptibilitas.
10
15
20
25
j;
11
'
162
LIBF..R I
10
15
20
25
30
1111
tn~
111'
DIST. 1 QUAESf. 4
1,)-l
1115
: l6
163
10
15
20
25
30