Andrzej Klimczuk

Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie

Srebrna gospodarka
wdokumentach strategicznych
pastwa

Wprowadzenie
Punktem wyjcia niniejszego opracowania jest zaoenie, i proces starzenia
si spoeczestw obejmuje zoone skutki, ktrych negatywne oddziaywanie
moe by ograniczane iwobec ktrych mona podejmowa interwencje publiczne
zwykorzystaniem osigni postpu naukowo-technicznego. Moliwoci takie
zawiera koncepcja srebrnej gospodarki, systemu gospodarczego zorientowanego
nadostosowanie sfer wytwarzania idystrybucji dbr iusug do potrzeb starzejcej
si populacji. Jej gwny element stanowi gerontechnologia jako nowy paradygmat
naukowo-badawczy iwdroeniowy. Po przyblieniu podstawowych poj podjta
zostaje analiza zaoe budowy srebrnej gospodarki zawartych wdokumentach
strategicznych projektu Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci. Podsumowanie
bdzie obejmowa wnioski co do dalszych dziaa praktycznych ibadawczych.

1.Starzenie si ludnoci wyzwaniem

dla rozwoju spoeczno-gospodarczego
Postrzeganie procesu starzenia si ludnoci czyli systematycznego wzrostu odsetka osb starych1 wpopulacji, ktry wynika ze spadku liczby urodze
1 Synonimami okrelenia ludzie starzy stuzwroty osoby starsze, ludzie starsi iseniorzy. Za kryterium staroci uznaje si za ekspertami wiatowej Organizacji Zdrowia przekroczenie

462

Andrzej Klimczuk

iumieralnoci, co prowadzi do wzrostu liczby ludzi doywajcych wieku podeszego wkategoriach zagroenia lub wyzwania dla rozwoju wie si gwnie
ze zmianami zalenoci pokoleniowych. Kluczowy jest tuwskanik obcienia
ludnoci wwieku produkcyjnym (1859latdla kobiet/64latadla mczyzn;
poreformie emerytalnej 1867lat dla obu pci), ludnoci wwieku poprodukcyjnym (60+/65+; poreformie emerytalnej 67+). Jego wzrost wie si znegatywnymi ikonfliktogennymi zmianami wrelacjach spoecznych dotyczcymi
m.in. utraty stabilnoci finansw publicznych, wzrostu obcie osb modych
podatkami iskadkami naubezpieczenia zdrowotne oraz rnic whierarchiach
wartoci ipreferencjach politycznych2. Kryterium tozostao okrelone wpoowie
XXw. iwspczenie podlega krytyce zuwagi namniejsz zasadno zastosowania
wspoeczestwach postindustrialnych3.
Cho nastpuje odchodzenie od demografii apokaliptycznej4, czyli nurtu
mylenia ioceniania procesu starzenia si poprzez dostrzeganie niemal wycznie
negatywnych efektw wzrostu liczby osb starszych, towci za istotne naley
uzna wystpowanie zoonych skutkw tego procesu. Wystpuje przynajmniej
dziesi gwnych efektw starzenia si spoeczestw5:
feminizacja populacji,
wzrost zapotrzebowania nausugi opieki spoecznej isektora zdrowia,
spadek dynamizmu politycznego izmiany preferencji politycznych,
zapotrzebowanie naedukacj spoeczn
oraz zmiany:
sposobu finansowania wydatkw publicznych,
struktury rodziny,
wspoecznociach lokalnych (osiedlach miejskich, wsiach),
60. roku ycia (Raport orozwoju spoecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, red.S.Golinowska, UNDP, Warszawa 1999, s.7). Wczci omawianych wartykule publikacji idokumentw starzenie si istaro odnosz si do osb 45/50+. Ich autorzy zwracaj wten sposb uwag
napotrzeb wczeniejszego przygotowania jednostek igrup do aktywnoci wostatnim etapie ycia,
np.Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb wwieku 50+,
MPiPS, Warszawa 2008; Przygotowanie do staroci. Polacy wobec starzenia si, red.P.Szukalski, ISP,
Warszawa 2009.
2 Zob.A.Klimczuk, Bariery iperspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej Polsce,
w:Jako ycia seniorw wXXIwieku zperspektywy polityki spoecznej, red.D.Kaua, P.Szukalski,
Wydawnictwo Biblioteka, d 2010, s.92107.
3 Zob.A.Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych naprzykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza iEdukacja, Lublin 2012, s.32.
4 Zob.P.Szukalski, Starzenie si ludnoci wyzwanie XXIwieku, w:Przygotowanie do staroci,
op.cit., s.2634.
5 A.Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych, op.cit., s.3234.

Srebrna gospodarka wdokumentach strategicznych pastwa

463

struktury konsumpcji,
struktury inwestycji,
innowacyjnoci iproduktywnoci pracy ludzkiej.
Szczeglnie istotna jest feminizacja populacji6. Uproszczajc: cho wspoeczestwie polskim kobiety wykonuj mniej prestiowe iopacane prace, toyj duej
od mczyzn, czciej doywaj staroci iwczeniej mog przechodzi naemerytur. S zatem bardziej naraone naubstwo isamotno naetapie staroci.
Dopiero od 2013r. zgodnie zprzyjt w2012r. reform emerytaln dochodzi
bdzie do stopniowego podwyszania iwyrwnywania wieku emerytalnego dla
kobiet imczyzn do 67roku ycia.
Wedug danych ze spisw powszechnych wPolsce wokresie od 1988 do
2011r. liczebno osb po60roku ycia wzrosa z5,5mln(15% ogu ludnoci)
do 7,6 (19,9%)7. Gwny wzrost dotyczy miast z3mln(13% ludnoci miast)
w1988r. do 4,8 (20,9%) w2011r. Wedug prognozy demograficznej nalata
20082035 liczba osb po60roku ycia wanalizowanym okresie moe wzrosn
do 10,8mln(30% ogu ludnoci), awmiastach do 6,5 (31% ogu ludnoci
miast)8. Proces starzenia si spoeczestwa ma cechowa tzw.podwjne starzenie
si, czyli szybki wzrost wpopulacji seniorw udziau grup starszych-starych
(7589lat) idugowiecznych (90+). Efektem bdzie dalsze rnicowanie si
kategorii spoecznej ludzi starych, wraz zich potrzebami imetodami rozwizywania ich problemw. Przybliona prognoza zakada te zmniejszanie si
populacji Polski z38,1mlnosb w2008r. do 35,9w2035r. Rezultatem tych
zmian ma by stopniowa dezurbanizacja istarzenie si zasobw pracy. Istnieje
potrzeba interwencji wobec kurczcych si miast iregionw, gdy dochodzi
wnich do ograniczenia szans nawykorzystanie kreatywnoci, stworzenie
atrakcyjnych obszarw gospodarczych izagroenia rozkadem struktury czci
usug idostpu do nich9.

Por.Ibidem, s.34.
Narodowy spis powszechny 2002. Ludno Polska. Stan istruktura demograficzno-spoeczna,
Komunikat GUS z1.09.2003r., www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_ludnosc_stan_i_struktura_demograficzno_ spoleczna.xls, dostp: 20.05.2012r.; Raport zwynikw. Narodowy Spis
Powszechny Ludnoci iMieszka 2011, GUS, Warszawa 2012, s.115.
8 Prognoza ludnoci nalata 20082035, GUS, Warszawa 2009, s.156158, 173175, 209; Bank
Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, dostp: 20.05.2012r.
9 Regiony wyludniajce si: nowy paradygmat demograficzny iterytorialny. Studium,
IP/B/REGI/IC/2007044 11/07/2008, red.I.Katsarova, Parlament Europejski, Bruksela 2008.
7

464

Andrzej Klimczuk

2.Srebrna gospodarka jako odpowied

nazmiany demograficzne
Ksztat europejskich polityk publicznych wobec starzenia si spoeczestw
wznacznej mierze wyznaczany jest dziaalnoci Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz Organizacji Wsppracy Gospodarczej iRozwoju10. Strategie izalecenia tych organizacji midzynarodowych
odwouj si do paradygmatu aktywnego starzenia si11. R.Ervik, analizujc
rozwijane przez teorganizacje koncepcje odpowiednio: spoeczestwo dla ludzi
wkadym wieku iy duej, pracowa duej, zwraca uwag, i ignoruj one
innowacje technologiczne inie uwzgldniaj ich potencjau wrozwizywaniu
problemw starzejcych si spoeczestw12. Koncepcje teprzypisuj due znaczenie wskanikowi obcienia osb wwieku produkcyjnym osobami wwieku
poprodukcyjnym, podczas gdy nie uwzgldnia on technologii umoliwiajcych
czciowe przeciwdziaanie niedoborom siy roboczej poprzez wzrost wydajnoci
pracy oraz zastpienie wielu czynnoci automatami irobotami13. Nowe technologie prowadz jednak do zjawiska wykluczenia cyfrowego iwykluczenia
robotycznego, inaczej podziau robotycznego (robotics divide)14. Wpierwszym
przypadku istotny jest dostp do internetu, szerzej do technologii informacyjnych
itelekomunikacyjnych. Podzia robotyczny dotyczy za nierwnego dostpu do
robotyki poszczeglnych krajw, ich regionw oraz spoecznoci lokalnych igrup.
Podzia ten moe wyznacza wymiar stratyfikacji spoecznej odnoszcy si
zasadniczo nie tyle do samej technologii, co do oferowanych przez ni uatwie
wwykonywaniu czynnoci ycia codziennego.
Koncepcja srebrnej gospodarki wkrajach Unii Europejskiej stanowi jedn
zkonstruktywnych odpowiedzi nawyzwania demograficzne. Odpowiedzi tych
maj dostarczy dziaania nakierowane naszereg celw, ktre nale do kompetencji wycznych rzdw isamorzdw pastw czonkowskich oraz mog by
10

R.Ervik, AMissing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, referat ESPAnet The future of the welfare state, Urbino, 1719.09.2009r.,
www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf, dostp: 20.05.2012r.
11 Paradygmat aktywnego starzenia si wywodzi si gwnie zprowadzonych od latdziewidziesitych XXw. prac wiatowej Organizacji Zdrowia, ktra pod pojciem tym okrela proces
optymalizacji moliwoci wzakresie zdrowia, uczestnictwa ibezpieczestwa wcelu poprawy jakoci ycia starzejcych si ludzi. Zob.Active Ageing. APolicy Framework, WHO, Geneva 2002, s.12.
12 R.Ervik, AMissing Leg of Ageing Policy Ideas, op.cit., s.2021.
13 Ibidem, s.67, 1114.
14 Ibidem, s.22.

Srebrna gospodarka wdokumentach strategicznych pastwa

465

realizowane wpartnerstwie zorganizacjami pozarzdowymi ikomercyjnymi15.

Dla podkrelenia wagi tych zagadnie istymulowania dyskusji idziaa 2012r.
ustanowiono Europejskim Rokiem Aktywnoci Osb Starszych iSolidarnoci
Midzypokoleniowej (European Year for Active Ageing and Solidarity between Generations)16. Oficjalne tumaczenie nie odpowiada oryginalnemu sformuowaniu
koncepcji aktywnego starzenia si caego spoeczestwa, anie jedynie osb
starszych tym samym moe zawa analizy ipolityki publiczne.
W2007r. Komisja Europejska zalecaa budow srebrnej gospodarki, uznajc
j za koncepcj odnoszc si do kombinacji dobrych warunkw dostaw (wysoki
poziom edukacji, bada irozwoju, wraliwe ielastyczne rynki) zrosnc si
nabywcz starszych konsumentw, ktra oferuje nowe ogromne moliwoci
wzrostu ekonomicznego17. Stwierdzono, e nie istnieje jej precyzyjna definicja istatystyki odzwierciedlajce jej rozwj oraz i nie jest tojeden sektor,
lecz raczej zbir produktw iusug zwielu istniejcych ju sektorw. Podobnie
uznaj badacze zjawiska P.Enste, G.Naegele iV.Leve: srebrna gospodarka nie
powinna by traktowana jako samodzielny sektor gospodarki, lecz raczej jako
przekrj rynku, wktry zaangaowanych jest wiele sektorw przemysu18. Pojcie
tojest zamiennie stosowane ze zwrotem srebrny rynek ukutym napocztku
latsiedemdziesitych XXw. wJaponii wkontekcie wzrostu dostpnoci udogodnie dla seniorw19. Rynek ten obejmuje m.in. dobra, wartoci iusugi dla
zamonych osb starszych; specjalne rozwizania whandlu midzy podmiotami
gospodarczymi, umoliwiajce dostosowania do starzejcych si zasobw pracy;
idee projektowania uniwersalnego imidzypokoleniowego, ktrych celem jest
15 Pi celw dziaa wobec zmiany demograficznej okrelonych przez Komisj Europejsk
w2006r. ipodtrzymanych w2009r. to: wspieranie odnowy demograficznej przez stworzenie lepszych warunkw dla rodzin; wspieranie zatrudnienia poprzez tworzenie nowych ilepszych miejsc
pracy oraz przeduenie ijakociowa poprawa okresu aktywnoci zawodowej; stworzenie bardziej
produktywnej ikonkurencyjnej Europy; zorganizowanie Europy wtaki sposb, aby przyj imigrantw izapewni im integracj, oraz zapewnienie stabilnych finansw publicznych, atym samym
zagwarantowanie ochrony socjalnej isprawiedliwoci midzypokoleniowej. Zob.Sprostanie wyzwaniom zwizanym ze skutkami starzenia si spoeczestwa wUE (Sprawozdanie natemat starzenia si
spoeczestwa, 2009), Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela, 29.04.2009r.
16 Krajowy Plan Dziaania narzecz Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych iSolidarnoci
Midzypokoleniowej 2012 wPolsce, MPiPS, Warszawa 2012.
17 Europes demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities, European Commission, Luxembourg 2007, s.96.
18 P.Enste, G.Naegele, V.Leve, The Discovery and Development of the Silver Market inGermany, w:The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities inan Era of Demographic Change,
red.F.Kohlbacher, C.Herstatt, Springer, Heidelberg 2008, s.330.
19 F.Coulmas, Looking at the Bright Side of Things, w:The Silver Market Phenomenon, op.cit.,
s.v vi.

466

Andrzej Klimczuk

adaptacja dbr iusug do osb ornym wieku, kondycji fizycznej imoliwociach

poznawczych, co moe skutkowa integracj spoeczn20.
Badania istrategie rozwoju sprzyjajce budowie srebrnej gospodarki
powinny uwzgldnia wiele wymiarw tej koncepcji21. Mona analizowa kontynentalne, krajowe iregionalne modele instytucjonalizacji srebrnej gospodarki,
ktre wodmiennym stopniu uwzgldniaj zrnicowanie spoeczne ikulturalne
spoeczestw, wtym kategorii ludzi starych oraz wspdziaania podmiotw
publicznych, komercyjnych ipozarzdowych22. Zasadne jest uwzgldnianie przy
tym barier konstruowania srebrnych gospodarek napoziomie regionalnym,
jak: brak podmiotw gospodarczych zainteresowanych koncepcj isprzyjajcego
im otoczenia, ograniczanie oferty do zamonych starszych osb, niekorzystny
wzorzec konsumpcji seniorw oraz maa sia przycigania przez regiony starszych
migrantw23. Przeamywaniu czci znich moe suy transfer gerontechnologii
poprzez: formuowanie iwdraanie programw strategicznych wtym polityki
innowacji, organizacje sieciowe iklastry iorodki badawczo-rozwojowe wtym
instytucje typu agelab imedialab24. Wtym miejscu naley jedynie zaznaczy,
i gerontechnologia jest nauk otechnologii istarzeniu si dc do poprawy
20 F.Kohlbacher, C.Herstatt, Preface and Introduction, w:The Silver Market Phenomenon,
op.cit., s.xi xxv.
21 Czternacie segmentw srebrnego rynku wedug P.Enste, G.Naegele iV.Leve to: zastosowanie technologii informacyjnych (IT) wlecznictwie zamknitym iambulatoryjnym; eleganckie
ycie, adaptacja mieszka iusug uatwiajcych ycie, wcoraz wikszym stopniu opartych naIT;
promocja samodzielnego ycia, rwnie zcoraz wikszym wykorzystaniem IT; dziedziny gerontologicznie istotne dla ekonomii zdrowia, wtym technologie medyczne ie-zdrowie, technologie
wspierajce such iwzrok, protetyka iortopedia; edukacja ikultura jako odpowied nach zdobycia
wyszych stopni edukacji izagospodarowania czasu wolnego; IT imedia wpoczeniu zmedycyn,
promowaniem niezalenoci ibezpieczestwa; robotyka usug poczona zpromocj samodzielnego
ycia wprzypadku starszych osb zcikimi schorzeniami zdrowotnymi; mobilno ipromowanie
jej elementw, np.bezpieczestwa ruchu samochodowego; wypoczynek, podre, kultura, komunikacja irozrywka; fitness iwellness jako odpowied nazwikszanie wiadomoci zdrowego stylu
ycia; odzie imoda jako przejaw denia do integracji spoecznej; usugi uatwiajce codzienne
ycie iinne prace domowe; ubezpieczenia odnoszce si gwnie do form ryzyka waciwych starszemu wiekowi; usugi finansowe zwaszcza wdziedzinie ochrony kapitau, utrzymania bogactwa
izapobiegania utracie oszczdnoci. Zob.P.Enste, G.Naegele, V.Leve, The Discovery and Development of the Silver Market inGermany, op.cit., s.330331.
22 Por.Ibidem, s.337338.
23 Zob.A.Klimczuk, Strategic Responses on Population Ageing inRegional Policy, w:Theory of
Management 4. The Selected Problems for the Development Support of Management Knowledge Base,
red..Hittmr, EDIS, University of ilina, ilina 2011, s.261265.
24 Zob.Idem, Transfer technologii wksztatowaniu srebrnej gospodarki, w:Transfer wiedzy wekonomii izarzdzaniu, red.M.Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej wGdyni,
Gdynia 2011, s.6570.

Srebrna gospodarka wdokumentach strategicznych pastwa

467

ycia codziennego ludzi starych25. S totake zaprojektowane zjej zastosowaniem

produkty, usugi irozwizania infrastrukturalno-organizacyjne, np.urzdzenia,
inteligentne domy, rodki transportu.

3.Analiza wybranych krajowych dokumentw

strategicznych
Punkt wyjcia stanowi pozbawiony bezporednich odniesie do pojcia srebrnej gospodarki program rzdowy Solidarno pokole przyjty w2008r.26 Jego
gwnym celem jest wzrost do 2020r. wskanika zatrudnienia ludnoci znajdujcej
si midzy 55 a64 rokiem ycia do poziomu 50%. Kluczowe jest tuokrelenie
dziaa zzakresu polityki rynku pracy iograniczajcych dezaktywizacj zawodow starszych pracownikw. Zaoono wyduanie iwyrwnywanie wieku
emerytalnego kobiet imczyzn celem zmniejszenia transferw skierowanych do
seniorw, co ma pozwoli nawzrost wsparcia dzieci imodziey, ktre snajbardziej zagroone ubstwem. Zaoono konieczno realizacji polityki aktywnego
starzenia si imodelu flexicurity obejmujcego ksztacenie ustawiczne.
Dosownych relacji zomawian tematyk nie zawiera te Raport okapitale
intelektualnym Polski. Powtarzajc powysze wnioski, stwierdzono, i gwnie
zuwagi naniskie zatrudnienie osb 50+ iich wysokie poczucie alienacji, pod
wzgldem kapitau intelektualnego polscy seniorzy zajmuj ostatnie miejsce spord 16 analizowanych krajw europejskich. Zalecono: zmian polityki pastwa
wobec osb 50+, stworzenie paktu narzecz ich aktywnoci, dziaania narzecz
zmiany postaw wobec seniorw, dostosowanie oferty edukacyjnej, popularyzacj
zarzdzania wiekiem ireform emerytaln27.
Bezporednie odniesienia do srebrnej gospodarki zawiera opublikowany
rok pniej raport Polska 2030. Uznano wnim, e gospodarka taodnosi si do
aktywnego przebiegu ycia naemeryturze wodrnieniu od tradycyjnego modelu
dezaktywizacji28. Srebrna gospodarka ma by wspierana gwnie po2020r.,
gdy bardziej potrzebne bd dziaania narzecz najstarszych obywateli. Celem
jest stworzenie rwnowagi midzy liczb osb zalenych aosb aktywnych, co
25 J.Graafmans, V.Taipale, Gerontechnology. Asustainable investment inthe future, w:Gerontechnology. Asustainable investment inthe future, red.J.Graafmans, V.Taipale, N.Charness, IOS Press,
Amsterdam 1998, s.3.
26 Program Solidarno pokole, op.cit.
27 Raport okapitale intelektualnym Polski, red.M.Boni, KPRM, Warszawa 2008, s.137.
28 Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red.M.Boni, KPRM, Warszawa 2009, s.17.

468

Andrzej Klimczuk

ma zneutralizowa negatywne efekty zmian demograficznych. Rozwojowi tej

gospodarki ma sprzyja poprawa stanu zdrowia seniorw29. Zdrugiej strony system ten poprzez wykorzystanie potencjau seniorw ma pozwoli naograniczenie
ich zagroenia ubstwem30.
Projekt Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju (DSRK) zakada, i budowa
srebrnej gospodarki wymaga stworzenia dobrych warunkw do ycia dla
osb modych, ktre bd peni funkcje przywdcze po2020r.31 Podkrela
si stymulowanie otwartoci drugiego powojennego wyu demograficznego
(cyfrowego) nawymian wkontaktach zprzedstawicielami poprzedniego wyu
(analogowego) iwzrost jakoci kapitau spoecznego wtych relacjach. Wyrniono
izaoono czenie trzech strategii dojcia do srebrnej gospodarki: dostosowanie jednostronne projekcja potrzeb iuwzgldnienie zmian demograficznych,
kompleksowe przygotowanie spoeczestwa przez cae ycie do jego duszego
trwania poprzez polityk edukacyjn, zdrowotn, dostp do technologii, prac
wysokiej produktywnoci, nowe rozwizania emerytalne, aktywne dziaanie
prewencyjne polityka prokreacyjna imigracyjna. Uznano te, e srebrna
gospodarka wymaga stworzenia modelu aktywnoci seniorw wykorzystujcego
ich potencjay izapobiegajcego wykluczeniu, bezpieczestwa systemu emerytalnego, instytucjonalnego wsparcia opieki dugoterminowej32.
Projekt Strategii Rozwoju Kraju 2020 (SRK) wie omawiany system
zwyzwaniami poprawy spjnoci spoecznej iwysokiej aktywnoci zawodowej
oraz adaptacyjnoci zasobw prac33. Zakada stworzenie warunkw rozwoju
srebrnej gospodarki oraz opracowanie iupowszechnienie jej modelu. Dziaania
teznajduj przeoenie wStrategii Rozwoju Kapitau Ludzkiego, wktrej zostaa
zdefiniowana jako uwzgldniajca struktur wieku ludnoci, wktrej istotn
rol odgrywaj osoby wzaawansowanym oraz starszym wieku, model gospodarki
odpowiadajcy napotrzeby osb starszych oraz pozwalajcy wykorzysta potencja
osb wzaawansowanym wieku34. Wopisie srebrnej gospodarki jako narzdzia
realizacji strategii opisano obecne iprzysze dziaania, m.in. programy Solidarno pokole iRekreacja ruchowa osb niepenosprawnych wstarszym wieku,
29

Ibidem, s.66.
Ibidem, s.276.
31 Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz I, red.M.Boni, MAiC, Warszawa
9.05.2012r., s.20, Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz II, red.M.Boni, MAiC,
Warszawa 9.05.2012r., s.120, 290.
32 Dugookresowa Strategia Cz I, op.cit., s.56; Dugookresowa Strategia, Cz II, op.cit.,
s.162, 170.
33 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Projekt, MRR, Warszawa, listopad 2011r., s.95, 97.
34 Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego. Projekt, MPiPS, Warszawa 1.08.2012r., s.39.
30

Srebrna gospodarka wdokumentach strategicznych pastwa

469

projekt programu rozwoju uczenia si przez cae ycie, opracowanie dugofalowej

polityki senioralnej, wsparcie rozwoju ekonomii spoecznej iwolontariatu seniorw35. Pozostae zpodporzdkowanych DSRK iSRK zintegrowanych strategii
nie zawieraj bezporednich odniesie do srebrnej gospodarki. WKrajowej Strategii Rozwoju Regionalnego iprojekcie Strategii Rozwoju Kapitau Spoecznego
znajduj si jednak liczne odwoania do starzenia si spoeczestwa iseniorw,
ktre pokrywaj si zprzywoanymi ju diagnozami ipropozycjami dziaa.

Podsumowanie
Wartykule przybliono gwne cechy zoonych skutkw procesu starzenia
si spoeczestwa, ktre mog zarwno pozytywnie, jak inegatywnie oddziaywa narozwj spoeczno-gospodarczy Polski. Zwrcono uwag nakonieczno uwzgldniania winterwencjach publicznych dziaa narzecz utrzymania
solidarnoci pokole izapobiegania wykluczeniu robotycznemu. Przybliono
waciwoci koncepcji srebrnej gospodarki oraz ujcie jej modelu wrzdowych
dokumentach strategicznych.
Zasadna jest dalsza popularyzacja srebrnej gospodarki przy uwzgldnieniu zrnicowania wewntrznego kategorii spoecznej ludzi starych. Krajowy
model powinien wwikszym stopniu uwzgldnia dziaania zzakresu polityki
innowacji. Niezbdne jest wsparcie rozwoju gerontechnologii ijej wykorzystania
gwnie wtransporcie ikomunikacji poprzez stosowne programy iinstytucje
naukowo-dydaktyczne. Zachodzi potrzeba rozpoznania szans ibarier tworzenia
zwizanych ze srebrn gospodark organizacji sieciowych, klastrw iorodkw
badawczo-rozwojowych. Badania mog dotyczy te identyfikacji regionalnych
specjalizacji imodeli instytucjonalizacji srebrnej gospodarki36. Upowszechnienie
35

Ibidem, s.31, 191194. Plany szczegowe obejmuj dodatkowe dziaania m.in. interwencje
wsystemie podatkowym, turystyce, sporcie, wsparcie Uniwersytetw Trzeciego Wieku, ograniczanie wykluczenia cyfrowego, polityk rwnego traktowania, przeciwdziaanie dyskryminacji ze
wzgldu nawiek. Zob.Krajowy Plan Dziaania narzecz Europejskiego Roku, op.cit.; Rzdowy
Program narzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych nalata 20122013, MPiPS, Warszawa
2012.
36 Do pierwszych wPolsce prb adaptacji koncepcji srebrnej gospodarki mona zaliczy nastpujce strategie ibadania regionalne: Wojewdzki program narzecz osb starszych nalata 2009
2013, Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego, Olsztyn 2008; B.Plawgo, M.Klimczuk,
M.Citkowski, M.Juchnicka, A.Klimczuk, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych
obszarw wzrostu iinnowacji wojewdztwa podlaskiego: sektor rehabilitacji geriatrycznej, WUP, Biaystok 2009; Wyzwania Maopolski wkontekcie starzenia si spoeczestwa. Podejcie strategiczne,
red.S.Golinowska, Maopolskie Studia Regionalne 2010, nr23.

470

Andrzej Klimczuk

wynikw bada powinno czy si zpobudzaniem wspdziaania interesariuszy

tego modelu.

Literatura
Active Ageing. APolicy Framework, WHO, Geneva 2002.
Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl, dostp: 20.05.2012r.
CoulmasF., Looking at the Bright Side of Things, w:The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities inan Era of Demographic Change, red.F.Kohlbacher, C.Herstatt,
Springer, Heidelberg 2008.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz I, MAiC, red.M.Boni, Warszawa
9.05.2012r.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Cz II, MAiC, red.M.Boni, Warszawa
9.05.2012r.
EnsteP., NaegeleG., LeveV., The Discovery and Development of the Silver Market inGermany, w:The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities inan Era of Demographic
Change, red.F.Kohlbacher, C.Herstatt, Springer, Heidelberg 2008.
ErvikR., AMissing Leg of Ageing Policy Ideas: Dependency Ratios, Technology and International Organizations, referat ESPAnet, Urbino, 1719.09.2009r., www.espanet-italia.
net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf, dostp: 20.05.2012r.
Europes demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities, European
Commission, Luxembourg 2007.
Gerontechnology. Asustainable investment inthe future, red.J.Graafmans, V.Taipale, N.Charness, IOS Press, Amsterdam 1998.
Jako ycia seniorw wXXIwieku zperspektywy polityki spoecznej, red.D.Kaua, P.Szukalski, Wydawnictwo Biblioteka, d 2010.
KlimczukA., Bariery iperspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej Polsce,
w:Jako ycia seniorw wXXIwieku zperspektywy polityki spoecznej, red.D.Kaua,
P.Szukalski, Wydawnictwo Biblioteka, d 2010.
KlimczukA., Kapita spoeczny ludzi starych naprzykadzie mieszkacw miasta Biaystok,
Wiedza iEdukacja, Lublin 2012.
KlimczukA., Strategic Responses on Population Ageing inRegional Policy, w:Theory of Management 4. The Selected Problems for the Development Support of Management Knowledge
Base, red..Hittmr, EDIS, University of ilina, ilina 2011.
KlimczukA., Transfer technologii wksztatowaniu srebrnej gospodarki, w:Transfer wiedzy
wekonomii izarzdzaniu, red.M.Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii
Morskiej wGdyni, Gdynia 2011.

Srebrna gospodarka wdokumentach strategicznych pastwa

471

KohlbacherF., HerstattC., Preface and Introduction, w:The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities inan Era of Demographic Change, red.F.Kohlbacher, C.Herstatt,
Springer, Heidelberg 2008.
Krajowy Plan Dziaania narzecz Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych iSolidarnoci Midzypokoleniowej 2012 wPolsce, MPiPS, Warszawa 2012.
Narodowy spis powszechny 2002. Ludno Polska. Stan istruktura demograficzno-spoeczna,
Komunikat GUS z1.09.2003r., www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_ludnosc_stan_i_struktura_demograficzno_spoleczna.xls, 20.05.2012r.
PlawgoB., KlimczukM., CitkowskiM., JuchnickaM., KlimczukA., Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu iinnowacji wojewdztwa podlaskiego: sektor rehabilitacji geriatrycznej, WUP, Biaystok 2009.
Prognoza ludnoci nalata 20082035, GUS, Warszawa 2009.
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb wwieku
50+, MPiPS, Warszawa 2008.
Przygotowanie do staroci. Polacy wobec starzenia si, red.P.Szukalski, ISP, Warszawa 2009.
Raport okapitale intelektualnym Polski, red.M.Boni, KPRM, Warszawa 2008.
Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red.M.Boni, KPRM, Warszawa 2009.
Raport orozwoju spoecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, red.S.Golinowska,
UNDP, Warszawa 1999.
Raport zwynikw. Narodowy Spis Powszechny Ludnoci iMieszka 2011, GUS, Warszawa
2012.
Regiony wyludniajce si: nowy paradygmat demograficzny iterytorialny. Studium, red.I.Katsarova, IP/B/REGI/IC/2007044 11/07/2008, Parlament Europejski, Bruksela 2008.
Rzdowy Program narzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych nalata 20122013,
MPiPS, Warszawa 2012.
Sprostanie wyzwaniom zwizanym ze skutkami starzenia si spoeczestwa wUE (Sprawozdanie natemat starzenia si spoeczestwa, 2009), Komisja Wsplnot Europejskich, Bruksela, 29.04.2009r.
Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego. Projekt, MPiPS, Warszawa 1.08.2012r.
Strategia Rozwoju Kraju 2020. Projekt, MRR, Warszawa, listopad 2011r.
SzukalskiP., Starzenie si ludnoci wyzwanie XXIwieku, w:Przygotowanie do staroci. Polacy
wobec starzenia si, red.P.Szukalski, ISP, Warszawa 2009.
Theory of Management 4. The Selected Problems for the Development Support of Management
Knowledge Base, ed. .Hittmr, EDIS, University of ilina, ilina 2011.
The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities inan Era of Demographic Change,
red.F.Kohlbacher, C.Herstatt, Springer, Heidelberg 2008.
Transfer wiedzy wekonomii izarzdzaniu, red.M.Grzybowski, Wydawnictwo Uczelniane
Akademii Morskiej wGdyni, Gdynia 2011.

472

Andrzej Klimczuk

Wojewdzki program narzecz osb starszych nalata 20092013, Zarzd Wojewdztwa Warmisko-Mazurskiego, Olsztyn 2008.
Wyzwania Maopolski wkontekcie starzenia si spoeczestwa. Podejcie strategiczne,
red.S.Golinowska, Maopolskie Studia Regionalne 2010, nr23.

Summary
Silver economy inthe state
strategic documents
One of the main challenges of the contemporary socio-economic development is the
process of population ageing. The complexity of the changes associated with it justifies
interventions taking into account the challenge of generational solidarity maintenance
and robotics divide prevention. Articleintroduces the concept of silver economy an
economic system based on meeting the needs of ageing populations. This paper present
the assumptions of building the silver economy contained inselected documents which
are apartof civilizational project Poland 2030. The Third Wave of Modernity.
Summary include conclusions from the strategy analysis and postulates of further
research directions.