A.

Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Andrzej Klimczuk
Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie
Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa
Streszczenie:
Celem artykuu jest przyblienie koncepcji solidarnoci pokole w kontekcie
wyzwa procesu starzenia si ludnoci na pocztku XXI wieku. Utrzymanie pozbawionych
konfliktw relacji pokoleniowych jest kwesti wymagajc wsplnych interwencji
podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych. Dlatego te w opracowaniu, po
omwieniu znacze pojcia pokolenie i typw relacji midzypokoleniowych, zostan
wskazane modele polityki relacji midzypokoleniowych. Opis uwzgldnia dziaania na
poziomie midzynarodowym, krajowym oraz regionalnym i lokalnym. W dalszej czci
analizie poddane zostan gwne zaoenia dziaa na rzecz solidarnoci pokoleniowej z
wybranych

dokumentw

projektu

cywilizacyjnego

Polska

2030.

Trzecia

fala

nowoczesnoci. Podsumowanie obejmie rekomendacje praktyczne i badawcze w zakresie

polityki rodzinnej i rynku pracy.
Sowa kluczowe:
perspektywa cyklu ycia, polityka spoeczna wobec staroci i ludzi starych, spoeczestwo
dla ludzi w kadym wieku, srebrna gospodarka

1. Wprowadzenie
Obserwacja dugookresowych tendencji demograficznych stanowi przesank do
bliszego zainteresowania demografi relacji midzypokoleniowych. W artykule zwrcono
uwag na koncepcj solidarnoci pokole (dalej: SP). Zostanie omwiona zwaszcza w
odniesieniu do wyaniajcych si na pocztku XXI wieku wyzwa dla rodzin i rynku pracy
zwizanych z procesem starzenia si ludnoci. W tym kontekcie SP jest stanem
wymagajcym dziaa ukierunkowanych na utrzymanie pozytywnych relacji midzy
generacjami. Zapobieganie konfliktom pokole, dyskryminacji ze wzgldu na wiek i
innym przejawom dezintegracji mona uzna za kwesti socjaln, ktrej rozwizaniu
sprzyja wsppraca podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych. Podjta
zostanie

prba

konceptualizacji

poj

dotyczcych

pokolenia

relacji

midzypokoleniowych. Nastpnie omwione zostan moliwoci interwencji w ramach

1

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

rnych modeli polityki relacji midzypokoleniowych (dalej: PRM) i gwne cechy

dziaa w tym zakresie na poziomie midzynarodowym, krajowym, regionalnym i
lokalnym na podstawie publikacji i dokumentw krajowych i zagranicznych instytucji
badawczych, jednostek administracyjnych i orodkw eksperckich. Ostatni cz
opracowania stanowi krytyczna analiza gwnych zaoe SP uwzgldnionych w
wybranych

dokumentach

projektu

cywilizacyjnego

Polska

2030. Trzecia

fala

nowoczesnoci oraz dokumentw strategicznych rzdu polskiego. W zakoczeniu zostan

omwione najwaniejsze wnioski oraz moliwe kierunki dalszych bada dotyczce styku
polityki rodzinnej i rynku pracy.
2. Koncepcja pokolenia i solidarnoci pokole
Pojcie pokolenia (generacji) nie jest wykorzystywane w literaturze przedmiotu w
sposb jednoznaczny. Na wielo interpretacji pojcia wskazuje klasyczna typologia
autorstwa M. Ossowskiej1. Poszczeglne sposoby okrelania rni si cechami jednostek i
grup, ktre to pojcie moe obejmowa, a w konsekwencji zakresem analizy (tab. 1).
Wspczenie proponowane s zblione ujcia2.
Tabela 1. Gwne znaczenia, cechy i wymiary pojcia pokolenie
Znaczenie
Gwne cechy
Zakres analizy
biologiczna zaleno pomidzy rodzicami a
Ogniwo w cigu
dziemi; miejsce w schemacie
rodzina
genealogicznym
pokrewiestwa
Ogniwo w cigu
podzia rl spoecznych analogiczny do
krg kulturowy
kulturowym
relacji rodzice-dzieci, np. nauczyciel-ucze
Zbir osb w zblionym
zaoenie, e ojciec jest przecitnie o 33 lata
wieku, w przedziale
spoeczestwo
starszy od dzieci
trzeciej czci stulecia
ujcie ahistoryczne; porwnywanie
Zbir osb w
analogicznych grup wieku w rnych
poszczeglnych fazach
spoeczestwo
epokach i spoeczestwach; przechodzenie
ycia
tych samych osb przez rne fazy ich ycia
ujcie historyczne; wsplne przeycia i
Wsplnota postaw i
dowiadczenia, np. wojna, przeom
spoeczestwo
hierarchii wartoci
ustrojowy
rdo: opracowanie na podstawie M. Ossowska, Koncepcja pokolenia, Studia
Socjologiczne 1963, nr 2, s. 62.
1

M. Ossowska, Koncepcja pokolenia, Studia Socjologiczne 1963, nr 2, s. 47-51 (cyt. za: B. SzaturJaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 62).
2
Por. P. Szukalski, Solidarno pokole. Dylematy relacji midzypokoleniowych, Wyd. Uniwersytetu
dzkiego, d 2012, s. 12-14.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Zdaniem Ossowskiej trzecie rozumienie zbir osb w zblionym wieku,

okrelonym w przedziale trzeciej czci stulecia jest sztuczne i nieuyteczne. Do tego,
cho podejcia akcentujce poszczeglne fazy ycia oraz wsplnot postaw i hierarchii
wartoci dotycz analiz wikszych zbiorowoci, jednak su innym celom. Pierwsze jest
ahistoryczne, przez co pozwala na analizy demograficzne i ekonomiczne istotne na gruncie
polityki spoecznej. Znaczenie to mona odnosi do stosowanego w krajowej statystyce
publicznej rozkadu ludnoci wedug wieku ekonomicznego, czyli podziau na ludno w
wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), produkcyjnym (18-59/64 lat; po reformie
emerytalnej 18-67 dla obu pci) i poprodukcyjnym (60+/65+; po reformie emerytalnej
67+). Pokolenie w ujciu historycznym odnosi si za do mniej uchwytnych,
subiektywnych cech, jakimi s przeycia i dowiadczenia wsplne dla szerszej
zbiorowoci. W tym znaczeniu termin ten zblia si do poj grupy wieku i kategorii
spoecznej, cho nie jest z nimi tosamy3. Tak rozumiane pokolenie to nie zbiorowo,
lecz zachowanie zbiorowe forma aktywnoci o mniejszej zoonoci ni dziaania
zbiorowe, ruchy spoeczne i dziaania zorganizowane4. Odrnia je od nich kolejno brak:
wsplnych

celw

koordynacji,

ukierunkowania

na

zmian

spoeczn

oraz

instytucjonalizacji. Fenomen pokolenia moe jednak pozwoli na wyonienie si tych cech,

a przez to wyszych poziomw organizacji.
Prby uporzdkowania poj dotyczcych relacji midzypokoleniowych podj
P. Szukalski5. Za istotne uznaje si rozrnienie znacze terminw: relacja, wi,
solidarno i kontrakt midzypokoleniowy (tab. 2). Relacje i kontrakt s wolne od
wartociowania, podczas gdy wi i solidarno s nacechowane pozytywnie. Istniej te
pojcia pochodne o konotacjach pozytywnych (integracja) i negatywnych (wojna, konflikt,
dezintegracja)6.

Wystpowanie

sprzecznoci

prowadzi

do

ambiwalencji

midzypokoleniowej wspistnienia odmiennych postaw i sposobw mylenia o

relacjach pokoleniowych na poziomie mikro (poszczeglnych rodzin) i makro (caych
spoeczestw).

Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i
Edukacja, Lublin 2012, s. 19-23.
4
P. Sztompka, Socjologia. Analiza spoeczestwa, Znak, Krakw 2002, s. 175, 154, 173.
5
P. Szukalski, Czym jest solidarno midzypokoleniowa?, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia
seniorw w XXI wieku z perspektywy polityki spoecznej, Wyd. Biblioteka, d 2010, s. 74-91; P. Szukalski,
Solidarno pokole, s. 47-80.
6
P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 49-50.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Tabela 2. Typy relacji midzypokoleniowych i zakres ich obowizywania

Pojcie
Gwne cechy
Zakres zobowiza
og stosunkw pomidzy jednostkami
Relacja
lub grupami z rnych pokole;
brak zobowiza
interakcje, opinie, postawy, stereotypy
poczucie cznoci biologicznej,
kulturowej, ekonomicznej z innymi
postawa powinnimy
Wi
pokoleniami; pozytywne nastawienie
co zrobi
wobec jednostek nalecych do innych
pokole
wzajemna odpowiedzialno wobec
innych pokole; uwzgldnianie w
postawa musimy co
Solidarno
podejmowanych dziaaniach interesw,
zrobi
potrzeb i opinii innych generacji
spisane lub nie reguy redystrybucji
wyznacznikw statusu spoecznego
postawa zrbmy to i
Kontrakt/umowa
(bogactwo, wadza, presti) pomidzy
to
pokoleniami
rdo: opracowanie na podstawie P. Szukalski, Czym jest solidarno
midzypokoleniowa?, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia seniorw w XXI
wieku z perspektywy polityki spoecznej, Wyd. Biblioteka, d 2010, s. 87-88; P.
Szukalski, Solidarno pokole. Dylematy relacji midzypokoleniowych, Wyd.
Uniwersytetu dzkiego, d 2012, s. 47-49.
P. Szukalski wyrnia trzy perspektywy definiowania SP nauk o: rodzinie,
ekonomii i polityce spoecznej7. W artykule przyjto ostatni, ktra dotyczy polityki
wobec staroci i ludzi starych, potencjau opiekuczego rodziny oraz tworzenia i
wdraania zbiorw dziaa na rzecz pokojowych relacji midzypokoleniowych. Zasadna
jest

bowiem

analiza

interwencji

ograniczajcych

dezintegracj

konflikty

midzypokoleniowe postrzegane jako istotna kwestia socjalna w ujciu przedmiotowym8.

wiadczy o tym zoono skutkw procesu starzenia si ludnoci, a zarazem wyzwa
wymagajcych wspdziaania podmiotw publicznych, komercyjnych i pozarzdowych.
Kluczowy jest tu wskanik obcienia ludnoci w wieku produkcyjnym ludnoci w
wieku poprodukcyjnym. Wzrost jego wartoci dotyczy negatywnych i konfliktogennych
zmian w relacjach, jak: utrata stabilnoci finansw publicznych, wzrost obcie osb
modych podatkami i skadkami na ubezpieczenia zdrowotne, rnicowanie hierarchii

Zob. P. Szukalski, Czym jest solidarno, s. 78-84; P. Szukalski, Solidarno pokole , s. 53-58.
Zob. J. Auleytner, K. Gbicka, Polskie kwestie socjalne na przeomie wiekw, Elipsa, Warszawa 2001, s.
12-13.
8

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

wartoci i preferencji politycznych9. Zmianom tym towarzysz procesy integracji

systemowej (przeciwne integracji spoecznej; dotycz instrumentalizacji i urynkowienia
relacji i dziaa zastpujcych wartoci, normy i porozumienia zaporedniczone przez
wiadomo ludzi)10 i wystpowanie wielokierunkowej dyskryminacji ze wzgldu na wiek
(wspistnienie dyskryminacji okazywanej przez osoby mode, dorose i starsze)11.
Jednoczenie kryterium obcienia jest krytykowane, gdy, jako okrelone w poowie
XX wieku, staje si mniej uyteczne w analizach spoeczestw postindustrialnych12.
Zakada si te, e obserwowane zmiany demograficzne doprowadz do wzrostu
wielopokoleniowoci i wymusz wspprac pokole13. Na przeomie XX i XXI wieku
obserwuje si te przemiany w cyklu ycia. Kolejne generacje cechuje: skrcenie okresu
aktywnoci ekonomicznej i jego zblienie wrd kobiet i mczyzn, wyduenie faz
edukacji i emerytury, wzrost elastycznoci i rnorodnoci godzin i warunkw pracy14.
Etapy edukacji, pracy i wypoczynku przebiegaj bardziej rwnolegle i sekwencyjnie, przez
co instytucje polityki spoecznej powinny uwzgldnia swobod tworzenia jednostkowych
biografii.
3. Modele polityki relacji midzypokoleniowych
Poprzez polityk relacji midzypokoleniowych (PRM) rozumie mona zbiory
dziaa ukierunkowane na ksztatowanie i wdraanie okrelonego kontraktu midzy
pokoleniami. Dotyczy ona ustanawiania i utrzymywania reimu zasad okrelajcych
ksztat relacji midzypokoleniowych, spisanych lub nie, zasad obecnych w prawie, religii,
etyce i obyczaju15. PRM to prowadzenie dyskursu (negocjowanie z wykorzystaniem
argumentw etycznych i ideologicznych) nad skalami, kierunkami i rodkami
redystrybucji zasobw midzy generacjami. Moe by narzucana si lub przemoc
symboliczn przez jedne pokolenia innym lub tworzona wsplnie poprzez dialog.

Zob. A. Klimczuk, Bariery i perspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej Polsce, [w:] D.

Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia seniorw w XXI wieku z perspektywy polityki spoecznej, Wyd.
Biblioteka, d 2010, s. 95-99.
10
Tame, s. 99-101.
11
Tame, s. 101-103.
12
Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny, s. 32.
13
Szczegow analiz przeprowadzi P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 22-43.
14
G. Naegele i wsp., A new organisation of time over working life, Eurofound, Dublin 2003, s. 37-43.
15
Por. P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 48.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Pojciem

zblionym,

lecz

wszym

zakresie,

jest

integracja

midzypokoleniowa16. Dotyczy dziaa na rzecz scalania, czenia jednostek i grup

reprezentujcych odmienne pokolenia, a przez to wzrostu siy wizi i SP. Dziaania te
dotycz zwikszania wiadomoci wspzalenoci pokole i uwzgldniania efektw
wyborw i dziaa osb i grup z jednych pokole na inne. Integracja porednio wpywa na
reguy kontraktu. Do jej analiz mona stosowa koncepcj C. Offe, ktry wskazuje na
kulturowe, gospodarcze i polityczne formy integracji oraz przejawy na poziomach makro-,
mezo- i mikrostrukturalnych (tab. 3)17. Podejcie to wzbogaca analiz w ujciu
historycznym i ahistorycznym oraz akcentuje poziom mezo midzy pastwem i rodzin,
a przez to badania i dziaania w spoecznociach lokalnych, partiach politycznych,
organizacjach pozarzdowych i korporacjach zawodowych18.
Tabela 3. Formy i poziomy integracji spoecznej
Formy
Przejawy integracji na poziomach spoeczestwa
integracji
makro
mezo
mikro
antropologiczna
wystpowanie ideologii
wiadomo jednoci
podstawa do dziaania
i partii, ktre w swoim
znajdujca odbicie w
spoecznego, czyli
Kulturowa
dziaaniu i programach
historii, jzyku, tradycji,
kulturowa tradycja
kieruj si wartociami
religii
ksztatujca tosamo
kulturowymi
jednostek
zdolnoci wytwrcze do wystpowanie partii i
racjonalnie realizowane
zaspokojenia potrzeb
organizacji, ktre swoj
interesy i potrzeby
Gospodarcza materialnych i poziomu tosamo i program
klientw pastwa
bezpieczestwa
ujmuj w kategoriach
opiekuczego
socjalnego
ekonomicznych

Polityczna

powszechno instytucji
zdolnych do tumienia,
regulowania i centralizacji
konfliktw politycznych
drog konstytucyjnych
regulacji prawnych

koncentracja partii i
organizacji na pewnych
zasadach oraz
instytucjach adu
prawnego i
konstytucyjnego

zdolno obywateli do
zapewnienia sobie
ochrony swych praw w
dziaaniu rozumnym i
regulowanym przez
instytucje

rdo: C. Offe, Drogi transformacji, PWN, Krakw 1999, s. 184.

Za szersz koncepcj pozwalajc na projektowanie i analiz PRM mona uzna
model zaproponowany przez Z. Woniaka dotyczcy polityki spoecznej wobec staroci i
16

Por. P. Szukalski, Czym jest solidarno, s. 87; P. Szukalski, Solidarno pokole, s. 49.
C. Offe, Drogi transformacji, PWN, Krakw 1999, s. 183-184.
18
Por. A. Klimczuk, Bariery i perspektywy, s. 94-95, 103.
17

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

ludzi starych19. Model zakada poczenie czterech strategii, ktre powinny obejmowa
oglne i szczegowe zadania (rys. 1). S to: (1) dodawa lat do ycia krtkoterminowa,
interwencyjno-asekuracyjna,

likwidowanie

niedoborw,

uzupenianie

deficytw,

ratownictwo; (2) dodawa zdrowia do lat rednioterminowa (5-10 lat), asekuracyjnokompensacyjna, programy profilaktyczno-promocyjne, wyprzedzanie zjawisk, zdarze i
procesw niekorzystnych, gwnie w zakresie zdrowia; (3) dodawa ycia do lat
wieloletnia, kompensacyjno-partycypacyjna, programy profilaktyczne, przygotowanie do
staroci, zdolnoci do samoopieki, poprawa jakoci ycia najstarszych seniorw; (4) ku
midzypokoleniowej

solidarnoci

dugoterminowa,

partycypacyjno-integracyjna,

wykorzystujca koncepcj spoeczestwa dla ludzi w kadym wieku. Zmierza do

dostosowania dziaa do potrzeb, moliwoci i umiejtnoci wszystkich obywateli oraz
uaktywniania i wykorzystania potencjau rnych pokole. PRM moe by zatem
rozpatrywana jako element czcy kilka podej i kierunek przemian w konstruowaniu
programw i strategii.
Rys. 1. Modelowe strategie polityki spoecznej wobec staroci i ludzi starych
POTRZEBY
WARTOCI
PROCESY POLITYCZNE
USTRJ
STRATEGIE POLITYKI SPOECZNEJ WOBEC SENIORW
INTERWENCJA

ASEKURACJA

KOMPENSACJA

Dodawa
lat
do ycia

Dodawa
zdrowia
do lat

Dodawa
ycia
do lat

RATOWNICTWO
LIKWIDACJA LUK
I NIEDOBORW

ANTYCYPACJA
WYPRZEDZANIE
ZDARZE

DYSTRYBUCYJNY
SOLIDARYZM

PARTYCYPACJA

Ku
midzypokoleniowej
solidarnoci

INTEGRACJA
SPOECZNA

GOSPODARKA
RYNEK PRACY, DBR, USUG I WIADCZE

rdo: Z. Woniak, Priorytety w programach gerontologicznych organizacji midzynarodowych i

struktur europejskich jako przesanka budowy polityki spoecznej wobec staroci i osb starszych,
[w:] M. Szlzak (red.), Starzenie si populacji wyzwaniem dla polityki spoecznej. Materiay
konferencyjne, ROPS, Krakw 2003, s. 28.
19

Z. Woniak, Priorytety w programach gerontologicznych organizacji midzynarodowych i struktur

europejskich jako przesanka budowy polityki spoecznej wobec staroci i osb starszych, [w:] M. Szlzak
(red.), Starzenie si populacji wyzwaniem dla polityki spoecznej. Materiay konferencyjne, ROPS, Krakw
2003, s. 28.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Odmienne podejcie proponuj J. Sez, S. Pinazo i M. Snchez, wskazujc na

wymiary PRM20. Zdaniem badaczy idea ta wyania si na drodze realizacji projektw
rozwoju kontaktw i wsppracy pokole oraz z bada nad prowadzcymi je podmiotami.
Wspzaleno pokole odnosi si do integracji trzech wymiarw ycia: jego przestrzeni,
cyklu i projektu (rys. 2). Odpowiadaj im: miejsca sprzyjajce midzypokoleniowoci,
interpretacje i stereotypy etapw ycia oraz wizje przyszoci wskazujce jednostkom
szanse i prawa w razie utraty rnego rodzaju zasobw. PRM powinna obejmowa
poczone ze sob strategie i programy kolejno na rzecz: przestrzeni i architektury, kultury
i edukacji oraz gospodarki, rynku pracy oraz zdrowia publicznego. Ponadto powinna
uwzgldnia decyzje uzgodnione przez wielu interesariuszy, etyczne uzasadnienia dziaa
oraz praktyczne moliwoci ich wdraania21.

Rys. 2. Gwne wymiary midzypokoleniowej polityki spoecznej

Polityka spoeczna oparta na czynnikach midzypokoleniowych
(MIDZY)POKOLENIOWO
Wspzaleno midzy pokoleniami

Polityka spoeczna
zwizana z miejscem
ycia
(przestrze
midzypokoleniowego
poczucia przynalenoci
do miejsca/rodowiska)

Polityka
ochrony
rodowiska

Polityka
architektoniczna/urbanistyczna

Polityka spoeczna
zwizana z cyklem ycia
(czas relacji midzypokoleniowych jako
kontinuum)

Polityka
(midzy)
kulturowa

Polityka
edukacyjna

Polityka
gospodarcza

Polityka spoeczna
zwizana z projektem
ycia
(projekt zabezpieczenia
praw ludzi, zwaszcza
tych, ktrzy je trac)

Polityka
rynku
pracy

Polityka
zdrowotna

rdo: J. Sez, S. Pinazo, M. Snchez, Fostering intergenerational policies, [w:] M.

Snchez (eds.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa
Foundation, Barcelona 2007, s. 202.

20

J. Sez, S. Pinazo, M. Snchez, Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez (ed.),

Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s.
186-191.
21
Tame, s. 200.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Omwiona koncepcja moe by wykorzystywana do analiz polityki na poziomie

centralnym, regionalnym i lokalnym. Porednio wskazuje te na budowanie SP poprzez
dostosowanie do osb w kadym wieku nie tylko warunkw ycia poszczeglnych rodzin,
ale te przestrzeni publicznych istotnych dla spoecznoci lokalnych (gmin, dzielnic).
Moliwe jest te tworzenie (lub przeksztacanie istniejcych) placwek i instytucji jako
wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych, czyli odpowiadajcych potrzebom dzieci i
modziey oraz seniorw, a zarazem ksztatujcych ich wzajemne relacje22. Moe to by
np. czne prowadzenie domw pomocy spoecznej i przedszkoli, klubw seniora i szk,
domw dla seniorw i bezdomnych matek, dziennej opieki dla seniorw i centrw rozwoju
dzieci, wsplnot emerytalnych i akademickich. Programy te pozwalaj na pobudzanie
wymiany midzy pokoleniami i generowanie wielu korzyci dla uczestnikw i otoczenia23.
Koncepcje dziaa na rzecz SP s te tworzone przez organizacje midzynarodowe.
W tym miejscu naley jedynie zwrci uwag na najwaniejsze z nich. Przede wszystkim
PRM towarzyszy promocji aktywnego starzenia si koncepcji upowszechnianej od
ostatniej dekady ubiegego stulecia gwnie pod wpywem wiatowej Organizacji
Zdrowia, ktra czy denie do podtrzymywania produktywnoci osb starszych z ich
jakoci ycia oraz dobrostanem psychicznym i fizycznym. Polityka ta zwraca uwag na
potrzeb ograniczania dyskryminacji ze wzgldu na wiek, wielowymiarowej edukacji i
aktywizacji obywatelskiej w zabezpieczaniu praw ekonomicznych, politycznych i spoecznych
osb starszych, co ma sprzyja poprawie stanu zdrowia oraz rozwizywaniu problemw
rodzinnych i lokalnych24.

22

S.E. Jarrott, A.P.C. Weintraub, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez (eds.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s.
139.
23
Zob. S. Pinazo, M. Kaplan, The benefits of intergenerational programmes, [w:] M. Snchez (ed.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007,
s. 72, 75, 84.
24
Active Ageing. A Policy Framework, WHO, Geneva 2002.

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Rys. 3. Przepywy midzy kapitaami w spoeczestwie dla ludzi w kadym wieku

Inwestycje w osoby starsze, na wczeniejszych etapach ycia, w
rodzinach i spoecznociach oraz na poziomie instytucji
makrospoecznych mog ksztatowa kapita na rzecz utrzymania
osb starszych jako podmiotw i beneficjentw dziaa oraz
umoliwia reinwestycje do spoeczestwa celem rozwoju

Osoby
starsze

Cykl ycia

Instytucje i
struktury
makrospoeczne

Rodziny,
spoecznoci

REINWESTYCJA

Generowanie
KAPITAU

LUDZKI

SPOECZNY
I KULTUROWY

RODOWISKOWY

EKONOMICZY

rdo: Highlights of an expert consultation on developing a policy framework for a

society for all ages, United Nations, www.un.org/esa/socdev/ageing/policyframework.html
[dostp: 04.01.2011].
Na

poziomie

globalnym

polityce

aktywnego

starzenia

PRM

suy

Midzynarodowy Plan Dziaania nt. Aktywnego Starzenia si koordynowany od 2002 roku

przez Organizacj Narodw Zjednoczonych25, ktry zawiera rekomendacje dla rzdw
krajowych. Rdze tych podej stanowi kreowana od lat dziewidziesitych XX wieku
przez ONZ koncepcja budowy spoeczestwa dla ludzi w kadym wieku26 (rys. 3).
Najoglniej zakada ona: wykorzystanie i reinwestycj w cyklu ycia kapitau ludzkiego,
spoeczno-kulturowego, ekonomicznego i przyrodniczego; adaptacj rodzin, spoecznoci i
infrastruktury krajw do struktury demograficznej; oraz prowadzenie dziaa na rzecz
aktywnego starzenia si, edukacji ustawicznej, promocji zdrowego stylu ycia, integracji
25

Report of the Second World Assembly on Ageing Madrid. Madrid International Plan of Action on Ageing,
United Nations, New York 2002.
26
Highlights of an expert consultation on developing a policy framework for a society for all ages, United
Nations, www.un.org/esa/socdev/ageing/policyframework.html [dostp: 04.01.2011].

10

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

midzypokoleniowej, elastycznoci rynkw pracy, ksztatowania przestrzeni przyjaznych

seniorom, rozwoju spoeczestwa obywatelskiego, zrwnowaonej polityki spoecznej,
zapobiegania ubstwu i wykluczeniu osb starszych.
W Unii Europejskiej debata na temat aktywnego starzenia si trwa od lat
dziewidziesitych XX w., a za gwne etapy zaangaowania w ni rnych podmiotw i
nadania problemowi wysokiej rangi mona uzna ogoszenie w 1999 roku komunikatu
Towards a Europe for All Ages Promoting Prosperity and Intergenerational
Solidarity27, przy okazji obchodw, z inicjatywy ONZ, Midzynarodowego Roku
Seniorw, oraz ogoszenie 2012 roku Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych i
Solidarnoci Midzypokoleniowej28.
PRM i polityka aktywnego starzenia si s upowszechniane w odniesieniu do wielu
sfer ycia spoeczno-gospodarczego29. Warte podkrelenia w odniesieniu do rynku pracy
s programy zarzdzania wiekiem w organizacjach stanowice element szerszych strategii
zarzdzania rnorodnoci30. Ich istot jest uwzgldnianie rnic w wieku pracownikw
w procesach: rekrutacji; szkolenia, rozwoju i awansw; elastycznych form zatrudnienia;
ergonomii i projektowania stanowisk pracy;

zmiany postaw

wobec starszych

pracownikw. Innym zalecanym przez Komisj Europejsk podejciem jest budowa

srebrnej gospodarki31. Jak zauwaaj badacze tego zjawiska, nie jest to tylko rynek dbr,
wartoci i usug dla zamonych osb starszych, ale te specjalne rozwizania w handlu
midzy podmiotami gospodarczymi umoliwiajce adaptacj do starzejcych si zasobw
pracy oraz idee projektowania uniwersalnego i midzypokoleniowego, ktrych celem

27

Communication from the Commission. Towards a Europe for All Ages Promoting Prosperity and
Intergenerational Solidarity, COM(1999) 221, Brussels, 21.05.1999.
28
Przyjte w Polsce tumaczenie nie odpowiada oryginalnemu sformuowaniu koncepcji aktywnego
starzenia si caego spoeczestwa, a nie jedynie osb starszych tym samym moe zawa analizy i
polityk publiczn. Zob. Krajowy Plan Dziaania na rzecz Europejskiego Roku Aktywnoci Osb Starszych i
Solidarnoci Midzypokoleniowej 2012 w Polsce, MPiPS, Warszawa 2012.
29
PRM i aktywnego starzenia si w UE uwzgldniaj: Europejska Strategia Zatrudnienia, Otwarta Metoda
Koordynacji w zakresie ochrony socjalnej i integracji spoecznej, walka z dyskryminacj ze wzgldu na
wiek, polityka rwnych szans dla osb niepenosprawnych i rwnoci pci oraz promocja: innowacji
spoecznych, zdrowia publicznego i aktywnoci fizycznej, dostpnoci i mobilnoci, technologii
telekomunikacyjnych dla osb starszych, ksztacenia przez cae ycie. Zob. The EU contribution to active
ageing and solidarity between generations, European Commission, Luxembourg 2012.
30
A. Walker, Active ageing in employment. Its meaning and potential, Asia-Pacific Review 2006, vol. 13,
no 1, s. 89.
31
Wedug Komisji Europejskiej srebrna gospodarka to koncepcja odnoszca si do kombinacji dobrych
warunkw dostaw (wysoki poziom edukacji, bada i rozwoju, wraliwe i elastyczne rynki) z rosnc si
nabywcz starszych konsumentw, ktra oferuje nowe ogromne moliwoci wzrostu ekonomicznego. Zob.
Europes demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities, European Commission,
Luxembourg 2007, s. 96.

11

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

jest adaptacja dbr i usug do osb o rnym wieku, kondycji fizycznej i moliwociach
poznawczych, co moe prowadzi do poprawy integracji spoecznej32.
4. Solidarno pokole (SP) w wybranych krajowych dokumentach strategicznych
Dalsza cz artykuu obejmuje analiz zaoe dziaa na rzecz SP wskazanych w
wybranych

dokumentach

projektu

cywilizacyjnego

Polska

2030. Trzecia

fala

nowoczesnoci. Za podstawowy uznaje si przyjty w 2008 roku program rzdowy

Solidarno pokole33. Jego gwny cel to wzrost do 2020 roku wskanika zatrudnienia
ludnoci znajdujcej si midzy 55 a 64 rokiem ycia do poziomu 50%. Wyrniono
dziaania z zakresu polityki rynku pracy i ograniczajce dezaktywizacj zawodow
starszych pracownikw. Przyjto denie do wyduania i wyrwnywania wieku
emerytalnego kobiet i mczyzn celem zmniejszenia transferw do seniorw, co umoliwi
zwikszenie wsparcia dzieci i modziey, ktre s najbardziej zagroone ubstwem.
Uznano za istotne kierowanie si zasadami polityki aktywnego starzenia si, ktra nie jest
nakierowana tylko na osoby 50+, lecz na cay cykl ycia ludzkiego oraz modelu flexicurity
obejmujcego ksztacenie ustawiczne i rozwizania prawne umoliwiajce godzenie pracy
z obowizkami prywatnym i rodzinnymi34. Podejcie to ma uruchomi pozytywny krg
dziaa wzajemnie wspierajcych pozytywne efekty i dla starszych, i dla modszych
pokole, przy jednoczesnym zaangaowaniu programw i przywdztwa rzdowego,
dziaa w przedsibiorstwach oraz indywidualnej odpowiedzialnoci obywateli (np.
promocja zdrowia i bezpieczestwa pracownikw, prewencja problemw zwizanych z
wiekiem, ograniczenie zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur)35.
Kontynuacj powyszej perspektywy stanowi Raport o kapitale intelektualnym
Polski.

Na

jego

potrzeby przygotowano

indeks

kapitau

intelektualnego

dla

poszczeglnych pokole w 16 krajach europejskich. Poszczeglne pokolenia Polski zajy

w nim kolejno: 13 miejsce dzieci i modzie; 13 miejsce studenci; 14 doroli; 16
seniorzy. Za kluczowe wyzwanie uznano przejcie od pasywnej polityki transferw
socjalnych na rzecz pokolenia seniorw, przez aktywn polityk wykorzystujc rosncy
32

F. Kohlbacher, C. Herstatt, Preface and Introduction, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt (eds.), The Silver
Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change, Springer, Heidelberg 2008,
s. xi-xxv.
33
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+,
MPiPS, Warszawa 2008.
34
Tame, s. 6.
35
Tame, s. 7-8.

12

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

popyt seniorw, do stworzenia nowych usug i produktw oraz wykorzystania ich kapitau
intelektualnego36. Powtrzono rekomendacje z programu Solidarno pokole i zalecono
m.in. stworzenie paktu na rzecz aktywnoci osb 50+, dziaania na rzecz zmiany postaw
wobec seniorw, dostosowanie oferty edukacyjnej, w tym wdraanie programw
przygotowania do emerytury, popularyzacj zarzdzania wiekiem, reform emerytaln37.
W raporcie Polska 2030 stwierdzono, e uwzgldnianie perspektyw SP i cyklu
ycia przynajmniej jednego przyszego pokolenia ma pozwoli na odejcie od rzdw
przypadku obejmujcych horyzont czasu kalendarza wyborczego, na rzecz przywdztwa
strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu rozwojowego kraju i realizacj projektu
cywilizacyjnego, wykraczajcego poza transformacj systemow realizowan od pocztku
lat dziewidziesitych XX wieku38. Omwiona wczeniej aktywizacja osb 50+ zostaa
poszerzona o promocj budowy srebrnej gospodarki39. SP uznano dodatkowo za element
budowy opiekuczego

spoeczestwa, ktre

ma uzupenia tworzenie pastwa

wspierajcego prac. Przyjto, e wspczenie rosn pokolenia aspiracji, ktre zderzaj

si swoj mobilnoci i adaptacyjnoci z pokoleniami roszczeniowymi40. Podziaowi
temu towarzyszy luka pokoleniowa dotyczca kompetencji cyfrowych po 1989 roku
urodziy si pokolenia nieznajce wiata bez m.in. komputera i Internetu, wymagajce
dostosowania instytucji edukacji i kultury do nowych technologii41. Podkrelono te, i
spoeczne koszty restrukturyzacji z pocztku lat dziewidziesitych ubiegego stulecia
obejmuj dziedziczenie niskiego statusu spoeczno-ekonomicznego i biernoci z pokolenia
na pokolenie42.
SP, obok solidarnoci terytorialnej (midzy regionami) i solidarnoci innowacyjnej
(midzy wyrwnywaniem szans i konkurencyjnoci), stanowi jedn z trzech gwnych
zasad rozwoju kraju, na ktrych opiera si projekt Dugookresowej strategii rozwoju
kraju43. Za kluczowe uznano tworzenie warunkw wsppracy i uniknicia konfliktu
pokole midzy przedstawicielami pierwszego powojennego wyu demograficznego
(analogowego), ktrzy bd zmniejsza swoje zaangaowanie publiczne i aktywno
36

M. Boni (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa 2008, s. 15.
Tame, s. 137.
38
M. Boni (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRM, Warszawa 2009, s. 2-6, 275.
39
Tame, s. 17.
40
Tame, s. 10.
41
Tame, s. 153, 347, 363.
42
Tame, s. 256.
43
M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz I, MAiC, Warszawa 09.05.2012, s.
17.
37

13

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

zawodow, oraz drugiego powojennego wyu demograficznego (cyfrowego), ktrzy

wspczenie wkraczaj w ycie zawodowe i publiczne. Dziaania te maj prowadzi do
budowy srebrnej gospodarki i wielopokoleniowego spoeczestwa sieci44. Podkrelono
stymulowanie otwartoci pokole na wymian i wzrost jakoci kapitau spoecznego45 i
dziaania na rzecz zachowania zasobw przyrodniczych i geologicznych kraju dla
przyszych pokole46.
Projekt Strategii rozwoju kraju 2020 wskazuje na SP w ramach celw: II.4:
Rozwj kapitau ludzkiego, II.5: Zwikszenie wykorzystania technologii cyfrowych,
II.6: Efektywno energetyczna i poprawa stanu rodowiska, III.1: Integracja
spoeczna47. Spord podporzdkowanych dugo- i redniookresowej strategii rozwoju
kraju zintegrowanych strategii na SP pokrtce wskazuje Krajowa strategia rozwoju
regionalnego w odniesieniu do aktywizacji osb starszych, promocji uczenia si przez
cae ycie i wyduania aktywnoci zawodowej48. Projekt Strategii rozwoju kapitau
spoecznego obejmuje za kierunki dziaa: 1.2.2. Rozwj kompetencji medialnych w
uczeniu si innym ni formalne, szczeglnie wrd osb w wieku 50+ i na obszarach
wiejskich i 4.1.1: Tworzenie warunkw dla wzmacniania tosamoci i uczestnictwa w
kulturze na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, ktre obejmuj wsparcie
midzypokoleniowej edukacji medialnej i dialogu pokole49. Koncepcj SP odmiennie
uwzgldnia projekt Strategia rozwoju kapitau ludzkiego, w ktrym poszczeglne cele i
narzdzia podzielono z uwagi na fazy ycia obywateli: wczesne dziecistwo; edukacja
szkolna; edukacja na poziomie wyszym; aktywno zawodowa, uczenie si dorosych i
rodzicielstwo; staro50. Analiza spjnoci tego dokumentu powinna by jednak
przedmiotem odrbnego opracowania.

5. Podsumowanie i wnioski
Utrzymanie SP stanowi istotn kwesti socjaln oraz perspektyw analiz,
konstruowania i oceny polityki publicznej. W opracowaniu przybliono gwne znaczenia,
44

Tame, s. 20, 119; M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, MAiC,
Warszawa 09.05.2012, s. 59-61.
45
M. Boni (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, , s. 290.
46
Tame, s. 218.
47
Strategia rozwoju kraju 2020. Projekt, MRR, Warszawa, listopad 2011, s. 66, 73, 85, 93, 130.
48
Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie, MRR, Warszawa
2010, s. 25, 43-46
49
Strategia rozwoju kapitau spoecznego. Projekt, MKiDN, Warszawa 01.06.2012, s. 50, 84.
50
Strategia rozwoju kapitau ludzkiego. Projekt, MPiPS, Warszawa 01.08.2012, s. 39.

14

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

cechy i wymiary pojcia pokolenie oraz typy relacji midzypokoleniowych i zakres ich
obowizywania. Wskazano na cechy SP istotne z perspektywy polityki spoecznej wraz z
odniesieniem do zmian w cyklu ycia. Zarysowano modele PRM i koncepcje przyjmowane
wspczenie przez organizacje midzynarodowe. Wskazano na cechy koncepcji SP w
rzdowych dokumentach strategicznych.
Perspektywa SP pozwala na czenie koncepcji dotyczcych polityki rodzinnej i
rynku pracy poprzez wskazanie wsplnych wymiarw dziaa i ich wspzalenoci.
Umoliwia wiksz spjno proponowanych i realizowanych dziaa w warunkach
starzenia si populacji. Podjta analiza pozwala zaryzykowa twierdzenie, i w
opracowaniach strategicznych pastwa koncepcja ta jest podporzdkowana raczej
zadaniom polityki rynku pracy. Dopiero osignicie jej celw, gwnie poprzez
zwikszenie zatrudnienia osb 50+, ma prowadzi do poprawy szans rozwojowych dzieci i
modziey, ograniczajc ryzyko ich ubstwa, jako wybranego celu polityki rodzinnej.
Dodatkowo stawia si nacisk na zwikszenie moliwoci zatrudnienia kobiet przez rozwj
usug pozwalajcych na godzenie pracy i ycia rodzinnego.
Przeprowadzony przegld pozwala na sformuowanie piciu rekomendacji dla
dziaa praktycznych, ktre powinny by uwzgldniane zwaszcza przy godzeniu
priorytetw polityki rodzinnej i rynku pracy. Mianowicie:
1. Wobec wzrostu wielopokoleniowoci zasadne jest dalsze wspieranie dziaa
integracji i PRM. Podejcie to powinno by uwzgldniane w szczegowych dziedzinach
polityki spoecznej (m.in. ludnociowej, rodzinnej, edukacyjnej, migracyjnej, rynku pracy,
ochrony zdrowia).
2. Niezbdne jest odniesienie perspektywy SP z dokumentw rzdowych do
programowania regionalnego i lokalnego.
3. Istotne jest podjcie dziaa na rzecz budowy krajowego modelu srebrnej
gospodarki uwzgldniajcego w wikszym stopniu dziaania zgodne z polityk innowacji.
4. PRM powinna zmierza do zwikszania korzyci z wsppracy dla osb starych
(dziadkw) i modych (wnukw) oraz ich otoczenia spoecznego.
5. Zasadne jest uwzgldnianie rozwiza na rzecz niwelowania nakadajcych si
podziaw pokoleniowych, dotyczcych take warunkw ycia rodzin, na terytorialne i
dotyczce sytuacji na rynku pracy.
Dalsze badania dotyczce SP na gruncie analiz zarwno polityki rodzinnej, jak i rynku
pracy, mog dotyczy siedmiu kierunkw: (1) skali i przejaww dezintegracji
15

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

midzypokoleniowej

poszczeglnych

sferach

ycia

spoecznego,

kulturalnego,

gospodarczego i politycznego; (2) dyskursu dotyczcego konstruowania polityki i kontraktw

midzypokoleniowych; (3) przemian relacji midzypokoleniowych w cyklu ycia z
uwzgldnieniem przemian modelu rodziny; (4) zgodnoci krajowych dokumentw
strategicznych dotyczcych SP z rekomendacjami organizacji midzynarodowych; (5)
moliwoci ksztatowania wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych; (6) relacji midzy
pokoleniem cyfrowym i analogowym; (7) przejaww wielokierunkowej dyskryminacji ze
wzgldu na wiek.

Literatura
Active Ageing. A Policy Framework, WHO, Geneva 2002.
Auleytner J., Gbicka K., Polskie kwestie socjalne na przeomie wiekw, Elipsa,
Warszawa 2001.
Boni M. (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz I, MAiC,
Warszawa 09.05.2012.
Boni M. (red.), Dugookresowa strategia rozwoju kraju. Projekt. Cz II, MAiC,
Warszawa 09.05.2012.
Boni M. (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa 2008.
Boni M. (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRM, Warszawa 2009.
Communication from the Commission. Towards a Europe for All Ages Promoting
Prosperity and Intergenerational Solidarity, COM(1999) 221, Brussels,
21.05.1999.
Europe's demographic future. Facts and figures on challenges and opportunities,
European Commission, Luxembourg 2007.
Highlights of an expert consultation on developing a policy framework for a society for all
ages, United Nations, www.un.org/esa/socdev/ageing/policyframework.html
[dostp: 04.01.2011].
Jarrott S.E., Weintraub A.P.C., Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M.
Snchez (ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la
Caixa Foundation, Barcelona 2007.
Klimczuk A., Bariery i perspektywy integracji midzypokoleniowej we wspczesnej
Polsce, [w:] D. Kaua, P. Szukalski (red.), Jako ycia seniorw w XXI wieku z
perspektywy polityki spoecznej, Wyd. Biblioteka, d 2010.
16

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Klimczuk A., Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta

Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012.
Kohlbacher F., Herstatt C., Preface and Introduction, [w:] F. Kohlbacher, C. Herstatt
(eds.), The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities in an Era of
Demographic Change, Springer, Heidelberg 2008.
Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020: Regiony. Miasta. Obszary wiejskie,
MRR, Warszawa 2010.
Krajowy plan dziaania na rzecz europejskiego roku aktywnoci osb starszych i
solidarnoci midzypokoleniowej 2012 w Polsce, MPiPS, Warszawa 2012.
Naegele G. i wsp., A new organisation of time over working life, Eurofound, Dublin 2003.
Offe C., Drogi transformacji, PWN, Krakw 1999.
Pinazo S., Kaplan M., The benefits of intergenerational programmes, [w:] M. Snchez
(ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa
Foundation, Barcelona 2007.
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w
wieku 50+, MPiPS, Warszawa 2008.
Report of the Second World Assembly on Ageing Madrid. Madrid International Plan of
Action on Ageing, United Nations, New York 2002.
Sez J., Pinazo S., Snchez M., Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez
(ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa
Foundation, Barcelona 2007.
Strategia rozwoju kapitau ludzkiego. Projekt, MPiPS, Warszawa 01.08.2012.
Strategia rozwoju kraju 2020. Projekt, MRR, Warszawa, listopad 2011.
Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa
2000.
Sztompka P., Socjologia. Analiza spoeczestwa, Znak, Krakw 2002.
Szukalski P., Czym jest solidarno midzypokoleniowa?, [w:] D. Kaua, P. Szukalski
(red.), Jako ycia seniorw w XXI wieku z perspektywy polityki spoecznej, Wyd.
Biblioteka, d 2010.
Szukalski P., Solidarno pokole. Dylematy relacji midzypokoleniowych, Wyd.
Uniwersytetu dzkiego, d 2012.
The EU contribution to active ageing and solidarity between generations, European
Commission, Luxembourg 2012.
17

A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa (Solidarity between Generations in

Strategic Perspective of State), [in:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak, Polityka rodzinna a polityka rynku
pracy w kontekcie zmian demograficznych, "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu"
Issue 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, pp. 190-205.

Walker A., Active ageing in employment. Its meaning and potential, Asia-Pacific
Review 2006, vol. 13, no 1,
Woniak Z., Priorytety w programach gerontologicznych organizacji midzynarodowych i
struktur europejskich jako przesanka budowy polityki spoecznej wobec staroci i
osb starszych, [w:] M. Szlzak (red.), Starzenie si populacji wyzwaniem dla
polityki spoecznej. Materiay konferencyjne, ROPS, Krakw 2003.

Solidarity between generations in strategic perspective of state

Summary:
The aim of this article is to introduce a concept of solidarity of generations in the
context of challenges of population ageing at the beginning of the XXI century.
Maintaining relationships without generational conflict is a matter requiring joint
intervention of public, market and social sectors entities. After the discussion of generation
meaning and types of relationships between generations, intergenerational policies models
were identified. The description included activities at the international, national, regional
and local levels. Later in the article activities assumptions for the solidarity of generations
included in the selected documents of civilization project Poland 2030. The Third Wave
of Modernity were critically analyzed of the main approaches. Conclusions provided
recommendations for practical action and further research.
Keywords: life-cycle perspective, social policy towards ageing and older people, society
for all ages, silver economy.

18