Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Qershor 2014
Zbatues i projektit:
Financues:
Swedish Development Cooperation
Prmbajtja
Hyrje
...................................................................................................................... 4
2.2.
Vllimi .......................................................................................................... 8
5.1
Hyrje
Cungishtat ose si jan quajtur pyje t ulta, si pjes e pylltaris n shkall t vogl, jan
konsideruar si pjes e rndsishme e aktiviteteve t projektit "Forcimi i qndrueshm i
pylltaris private dhe t decentralizuar, promovimi i zhvillimit ekonomik nprmjet ngritjes
se kapaciteteve n Menaxhimin e Pyjeve me baz ferme n Kosov dhe rajon" . Projekti
zbatohet nga fondacioni CNVP Bashkimi i vlerave te natyrs me njerzit me mbshtetje
financiare nga Agjencia Suedeze pr Zhvillim (Sida) dhe SNV (Organizata Holandeze pr
Zhvillim) dhe sht zbatuar nga janari 2009-mars 2014.
Cungishtat mbulojn 38% t siprfaqes s prgjithshme t Kosovs dhe prbejn 84% t
siprfaqes s prgjithshme t pyjeve, te shtrira kryesisht n rrafshin e Kosovs ndrmjet
500-800 (metr mbi nivelin e detit). Cungishtat mbulojn kryesisht pjesn e poshtme te
maleve q rrethojn vendin, malet qendrore veri-jug si dhe shumicn e kodrave, luginave e
shpateve n tr Kosovn. Si rezultat i pranis n shpat male t formacioneve gjeologjike
me nj mas t madhe t kaliumit dhe shkmbinjve granite me tretshmri t lart,
elementet ushqyes t transportuara nga ujrat e reshjeve nga maj malet drejt n pjest e
tyre fundore i bjn
tokat n pjest e ulta t zinxhirit malor t favorshme pr pyje
cungishte me prodhimtari prgjithsisht t lart.
Nj pjes e rndsishme e cungishtave sht e prbr me lloje t ndryshme t dushkut
duke rrethuar kudo tokat bujqsore t kufizuara nga shpate te pjerrta dhe lugina apo mbi
kodrat shkmbore ose n breza apo grupe prgjat rrjedhs se lumenjve kudo n zonat
rurale. Dushkajat cungishte kontribuojn n krijimin e nj peizazhi tipik me kontraste
duke u krijuar sfond te veant arave e livadheve. N rrafshin e Kosovs takohen forma t
ndryshme t mbuless pyjore si cungishte shum moshore dhe shumkatshe (tipike pr
cungishtet ne pronsi t familjeve), kombinuar me mbulesa pyjore uniforme monotone ne
drur t vegjl n format e shkurreve, t pyjeve cungishte publike, t kombinuara kudo me
elemente t agropylltaris s shndetshme n ann e arave, kanaleve ,rrugve e sidomos
t lumenjve q sapo kan zbritur nga shpat malet e kan rn n rrjedhat e tyre te
ngadalta n pjesn e rrafshit, teksa kalojn npr vendbanimet rurale.
Cungishtet jan t shprndara kudo n ngastra relativisht t vogla t izoluara, kombinuara
me arat e livadhet duke plotsuar hapsirat n mes 185,764 fermave t vogla bujqsore,
(madhsia mesatare e t cilave llogaritet rreth 1,5 ha). sht nj koincidenc q n Kosov
madhsia mesatare e ferms bujqsore sht pothuaj e barabart me at t ferms pyjore.
T dyja t vogla me madhsi mesatare 1.5
hektar. Pr jetes t prditshme kjo ferm
sht transformuar nga prdorimi i pyllit
privat apo publik ne ferm private
bujqsore, pr t siguruar t ardhurat
shtes dhe ofrimin e materialeve, p.sh. pr
gardhe, mbshtetje kulturash bujqsore,
dru zjarripr prdorim vetjak, baz
ushqimore apo dhe materialet e tjera t
prdorura n fermat e vogla bujqsore.
Shum prej cungishteve jan pyje private,
q dallohen q nga larg nga nj pamje disi e
veant q vjen nga prerjet n form t
Figure 12 Pyll cungishte tipik ne Kosove
1. Qasja / Rishikimi
Ky dokument sht nj prpjekje pr t ndar prvojat e fituara q vijn nga studimi i
prgjithshm i praktikave aktuale t realizuara n pyje cungishte dhe aktivitetet specifike t
projektit q kan t bjn me menaxhimin e pyjeve cungishte. Planifikimi dhe zbatimi i
praktikave t pyjeve i referohen te kaluars historike n menaxhimin e pyjeve gjithashtu
dhe politikave aktuale t pyjeve dhe legjislacionit apo udhzuesve pr prgatitjen e planeve
te menaxhimit dhe zbatimin e tyre. Fokusi kryesor i dokumentit sht pylli i dushkut
(bungs, bungbuts, qarrit e shpardhit) i quajtur cungishte qe e ka origjinn nga lastart
q dalin nga cungu i mbetur pas prerjes s drurit. Kto pyje jan ndar prafrsisht n
mnyr t barabart n pronsi private dhe publike.
Figure 6: Pylli i ulet ka orgjin (i) nga lastart ne cung, (ii) nga lastart ne rrnje ose (iii)
degt qe rrnjzojn
Gjenerata e pyllit q vjen pas prerjes se pyllit te larte (faror) jo nga fara por nga lastart q
elin n cungun ku sht br prerja, nga rrnjt apo nga rrnjzimi i degve q prekin
tokn quhet pyll cungishte ose shpesh thirret pyll i ulet. Ky e ka origjinn q nga kohet e
lashta rreth 10 mij vjet m par, kur njeriu primitiv filloi t organizoj jetn n tok. Me
spatn e par prej guri, njeriu primitiv e preu drurin e dushkut pr nevojat e jets s
prditshme. Pr udi t tij, ai vrojtoi q n vendin e prerjes kishte ndodhur mrekullia. Cungu
i mbetur nuk ishte thar. N vendin e prerjes kishin elur lastar t rinj
Informacioni mbshtets
sht mbledhur
nga burime t ndryshme. Dokumentet
kryesore t politikave pyjore dhe kuadrit
ligjor t prdorura jan:
Ligji i pyjeve t Kosovs 2003/3;
Dokumenti i Politikave dhe Strategjia
pr zhvillimin e pyjeve n Republikn e
Kosovs;
Udhzime pr prgatitjen e planeve
t menaxhimit t pyjeve;
Inventart Kombtare t Pyjeve (IKP) t vitit 2002 dhe 2012 dhe
Formati i prdorur n planet vjetore operative te pyjeve.
Pr m tutje jan prdorur edhe gjetje e fakte t rezultuara gjat zbatimit t aktiviteteve t
projektit, si vrojtime t ndryshme n pyje private e publike, siprfaqet prov t ngritura pr
matje n pyje publike e private, n kuadrin e hartimit t planeve t menaxhimit, si nga
drurt model q jan przgjedhur, matur dhe analizuar. Shum t dhna e gjetje kan
rezultuar nga konsultimet me popullsin rurale dhe pronarve t pyjeve private. Rezultatet e
matjeve n pyje cungishte jan prdorur dhe analizuar pr t krahasuar ndikimin e
sistemeve t ndryshme t menaxhimit ne pyje private e publike. Ndr t tjera, krkesat pr
dru zjarri, t kombinuara me identifikimin e pengesave ligjore pr zbatimin e trajtimeve
tradicionale (prerje t pastra apo ricungime ne breza) t pyllit cungishte jan marr n
konsiderat.
Pr t prgatitur dokumentin jan prdorur t dhnat e mbledhura n terren n kuadr t
prgatitjes se planeve t menaxhimit pr pyjet publike n shkall zone kadastrale n
Llabjan, Malishince (komuna Novobrd), Lypovec (Komuna e Gjakovs), si dhe planet e
menaxhimit t pyjeve private n Gjakov , Kaanik dhe Novobrd. Jan bere konsultime
me pronart e pyjeve , jan prdorur t dhnat nga analiza e rritjes mbi drurt model,
prvoja e stafit t projektit, artikuj profesional e raportet te hartuara pr progresin e
projektit. Karakteri sht eksplorues-prshkrues me prezantimin e gjetjeve kryesore q
vijn nga analizat e dokumenteve
t politikave pyjore dhe ligjore dhe krahasimi i
rezultateve t matjeve ne terren (siprfaqe prove dhe vzhgime) analizimi i fakteve
themelore dhe shqetsimeve te evidentuara nga formulimi i pyetjeve kryesore pr
hulumtimet e ardhshme mbi ndikimin e sistemeve t menaxhimit n dushkajat cungishte ne
pyjet private dhe publike dhe raportimin e sfondit historik dhe shkaqeve pr gjendjen dhe
menaxhimin aktual te pyjeve cungishte n Kosov.
Studimi sht i ndar n katr pjes kryesore. Pjesa e par prshkruan gjendjen aktuale t
cungishteve n Kosov, t bazuar n Inventarin Kombtar t Pyjeve (2012), ndjekur nga
analizat e politikave aktuale dhe kornizs ligjore q lidhet me pyjet cungishte. Prioritetet e
aktorve kryesor q lidhen me menaxhimin e pyjeve cungishte jan identifikuar dhe
analizohen n pjesn e tret duke grupuar dy prirjet kryesore, n mbshtetje t menaxhimit
t pyjeve cungishte tradicionale dhe rezultatet (statusin e arritur) nga zbatimi i sistemeve
t menaxhimit q synojn shndrrimin e pyjeve cungishte n pyje t larta. Pjesa e fundit
tregon gjendjen aktuale t grumbujve t ndryshm pyjor te regjimit te cungishtv, dhe
prshkruan eksperimente t ngritura me mbshtetjen e projektit dhe rezultatet e arritura.
7
Cungishtat n Kosov mbulojn rreth 405,200 ha, duke ndar 38% t siprfaqes s
prgjithshme t vendit apo 84,2% t siprfaqes totale
Kategorit e
prdorimit te
toks
Pyll i larte
Pyje cungishte
Toka te tjera
pyjore
Toka bujqsore
livadhe
Vendbanime
Ujra
Ligatina
Toka te tjera
Siprfaqja
ne ha
75800
405200
29200
309000
161400
48000
5200
800
42400
Toka te
tjeraLigatina
4% 0%
Ujra
0%
Vendbanim
e
4%
livadhe
15%
Toka
bujqesore
29%
Pyje
cungishte
38%
Toka te
tjera pyjore
3%
2.2.
Vllimi
Vllimi total i pyjeve t Kosovs duke marr parasysh drurt me diametr m t madh se
7cm mbi lvore llogaritet 40.508.000 m3. Vllimi i cungishtave t dushkut sht 9.243.000
m3 ose 22% t vllimit total. Kjo sht tepr e ult kur merret n konsiderat siprfaqja
totale e zn nga cungishtat n totalin e pylltaris s Kosovs. Siprfaqja e ndar sipas
llojeve, tregon se lloje te ndryshme t dushkut (Quercus spp.) mbulojn m shum se
200.000 ha. Llojet, prbrja dhe shprndarja rezultojn t ndryshme n raportet e IKP
2002 -2012. Sipas inventarit te fundit te pyjeve, pyjet e dushkut ndahen n mes qarrit
(Quercus cerris) me 46% t volumit, Bunga (Quercus Petrea) 40% t volumit dhe lloje t
tjera nj kategori t dominuar nga shpardhi (Quercus frainneto) 14 % t fondit t
prgjithshm.
2500
querqus petrea
2000
Other quercus
1500
1000
500
0
07-10.
10-20.
20-30
30-50
50-70
Dushku
Ahu
Mbivendosja e dy
hartave, at te
vendbanimeve t
Kosovs me hartn
e mbulimit me pyje
tregon lehtsin e
arritshmeris s
pyllit t dushkut
nga familjet rurale
sidomos n
cungishtat e
dushkajave si
private ashtu dhe
publike. Shumica e
tyre jan t
vendosur deri n
900 m mbi det.
Shumica e
dushqeve si
bungu, qarri
apo shpardhi
mbulojn
lartsit
mbidetare
ndrmjet 500
dhe 1000
metr.
(grafiku 5).
Ahu mbulon
kryesisht
lartsi m t
mdha se 900
m. T dhnat
e detajuara te
Inventarit
dshmojn
vlersimin e
pyjeve t
llojeve
kryesore
Figure 11 Pyje cungishte trajtuar nga familjet pronare ne Suhareke
gjethernse
dhe afrsia e
tyre me vendbanimet, si dhe lehtsia e familjeve rurale pr ti mirmbajtur. N ann tjetr
dshmojn gjendjen e tyre, vllimin e mundsin pr furnizimin me dru zjarri dhe afrsin
me vendbanimet prkatse. Prafrsisht pyjet e dushkut jan t vendosura n t njjtn
lartsi me vendbanimet e Kosovs t cilat lejojn qasje t leht pr njerzit q punojn n
mirmbajtjen e pyjeve dhe ofrojn distanca t shkurtra transporti pr dru zjarri.
Nga pikpamja ekologjike dushqet ndodhen ne zona kryesisht kodrinore t vendit, ndrsa
ahu sht vendosur n shpatet malore. Kjo on n dallimet n klas te pjerrsive te
shpateve ku ndodhen pyjet. Prafrsisht 62% e vllimit te pyjeve cungishte sht vendosur
n shpatet me pjerrsi m t vogl se 45%. Specifika pr pyjet e Ahut sht e ndryshme,
shumica e vllimit t tyre (57%) sht vendosur n shpatet me te pjerrta se 45% (grafiku
nr 11).
10
Cungishte ahu
5715
4865
2920
2394
2339
4819
2346
1122
1041
206
<15
15-30
30-45
45-60
>=60
Figure 12.Vllimi ne kmb i dushkut dhe ahut sipas klasave te pjerrsis terrenit (nga 15>60%)
Shfrytzimi dhe transporti ne terrene ku pjerrsia sht > 45% vshtirsohet dhe n
prgjithsi kostot jan m t shtrenjta. Gjatsia e shpatit te pjerrt dhe distanca pr rrug
pyjore duhet gjithashtu t merret n konsiderat gjat vlersimit t arritshmeris. N
prgjithsi kjo sht m e favorshme n pyjet e dushqeve ne krahasim me pyllin e ahut, por
n varsi t rrethanave lokale dhe t infrastrukturs rrugore t pyjeve. Dallimet n
arritshmeri mund t merren n konsiderat kur objektivat e menaxhimit dhe sistemet jan
t prcaktuara. Rritja e nivelit te pjerrsis mund t oj gjithashtu n rrezik t rritjes pr
erozionin dhe si i till gjithashtu ndikon n praktikat pr Menaxhimin e Qndrueshm t
Pyjeve (MQP).
3.4 Rritja
T dhnat mbi rritjen jan marr nga IKP t Kosovs (2012). T gjitha vllimet e
rritjes dhe prerjes se drurve jan dhn n metr kub mbi lvore. Rezultatet tregojn se
rritja totale vjetore e pyjeve t Kosovs ka rn pak; diferencat me t mdha rezultojn pr
llojet e dushkajave, ndrsa rritja e llojeve halore sht ngritur.
Tabela 2 rritja vjetore pr drurt me diametr me >=7 cm ne pyje (2002 and 2012)
Llojet Pyjore
28.4
32.0
11.1
12.4
10.2
4.4
419
576
329
26.9
37.0
21.1
11
Gjetherns te pa identifikuar1
Nen totali i Ahut (Fagus spp) dhe te gjethernsve te
tjer
Bredhi bardhe (Abies Alba)
Hormoqi (Picea abies)
Pisha (Pinus spp)
Haloret e tjere
Nen totali i haloreve
Total
228
903
14.6
57.6
0
905
0.0
58.2
92
51
70
8
221
1567
5.9
3.3
4.5
0.5
14.1
100.0
82
71
77
2
232
1556
5.3
4.6
4.9
0.1
14.9
100.0
Kjo kategori ishte e prdorur gjate IKP pr rritjen te nj pjese te pyjeve te vendosur ne zona te pa arritshme ne
shumicn e rasteve ishte e klasifikuar si gjetherns te paprcaktuar. Shumica e ktij volumi sht klasifikuar ne
IKP 2012 qofte Ah ose lloje te tjer gjetherns.
12
Figure 13. Prerja e rondelave matjet dhe numrimi i rrathve vjetor te drurit model
Tabela 3.
Nr.
Lartsia e
seksioneve
28 vjet
Mbi lkur
Nen
lkur
25
20
15
10
1.3
7.54385
5.936563
5.024707
3.363647
2.0096
1.029155
0.301754
II
2.3
3.974063
3.834019
2.83385
1.947291
0.898747
0.395719
0.059366
III
3.3
3.379916
3.061991
2.236735
1.605247
0.362984
0.2418
IV
4.3
2.804099
2.431616
1.650463
1.32665
0.311567
0.166106
5.3
2.715786
2.137163
1.560659
1.149319
0.2826
0.04712
VI
6.3
2.473241
1.984559
1.494954
1.020186
0.255047
0.009499
VII
7.3
2.255325
1.885963
1.430663
0.800779
0.224687
0.003317
VII
8.3
2.137163
1.516699
0.907166
0.336785
0.021372
IX
9.3
1.947291
1.378166
0.821525
0.259541
0.010382
10.3
1.650463
1.111639
0.521417
0.138474
0.007085
XI
11.3
1.484141
0.993516
0.390165
0.022687
XII
12.3
1.399047
0.94985
0.2826
0.015386
XIII
13.3
0.882026
0.738607
0.362984
0.00785
XIV
14.3
0.521417
0.184652
0.016505
XV
15.3
0.336785
0.090746
0.013267
XVI
16.3
0.131959
0.104582
0.011304
Totali
32.36533
26.27189
18.8723
11.9706
4.384068
1.892714
0.36112
Vllimi (dm3)
323.6533
262.7189
188.723
119.706
43.84068
18.92714
3.611196
Vllimi i majs
0.175945
0.139442
0.015072
0.010467
0.009446
0.004422
0.079154
Vllimi i trungut
0.754385
0.593656
0.502471
0.336365
0.20096
0.102915
0.030175
324.584
263.452
189.241
120.053
44.051
19.034
3.721
13
F.C. Osmaston, Menaxhimi i pyjeve, tekst i printuar ne Britanin e Madhe Aberdeen University
Press
14
Mbi bazn e matjeve t bra jan hartuar disa grafike e tabela lidhur me ritmet e rritjes s
drurit n diametr e lartsi. Pr t ilustruar mnyrn e prcaktimit t rotacionit, q jep
vllimin m t madh drusor, sht hartuar grafiku i ecuris se rritjes mesatare vjetore te
drurit .
Si tregohet qart nga grafiku i ecuris se rritjes se drurit model te kalkuluar pas matjeve
rezulton se rritja vijuese ndryshon nga viti n vit, dhe kjo sht si nj mesatare e do 5
vitesh, e quajtur rritje t periodike vjetore (kurba PAI ne grafik). Kurba e rritjes mesatare
vjetore (MAI) tregon ecurin e rritjes prej origjins deri n moshn llogaritur. Momenti kur
PAI dhe MAI takohen sht momenti kur MAI arrin maksimumin e vet dhe
sht
konsideruar rotacioni me prodhimin e vllimit m t madh, rreth 23 vjet n grafikun e
mposhtm. Duke analizuar ecurin e kurbave mesatare dhe asaj vijuese te rritjes (si
tregohet n figurn 14, ecurin e tyre me kalimin e viteve dhe pozitn e piks s tyre t
kryqzimit, shihet se pylli I ulet e realizon rritjen maksimale ne moshe relativisht te re dhe
pas moshs 23 vjeare ajo paksohet. (Ne pyllin e larte kjo pike e takimit arrihet ne moshn
80-100 vjeare). Kto gjetje jan me interes t veant pr
vendim marrjen ne
menaxhimin e pyjeve n varsi t objektivave t pronarit. Rotacioni i orientuar n sasi (i cili
sht vlersuar zakonisht si vllim i druri mbi nj trashsi minimale) sht e preferuar dhe
krkohet nga pronaret. Gjatsia e rotacionit apo turnusit n kt rast padyshim do t
prputhet me vitin kur rritja arrin maksimumin dhe I mundson pronarit qe te marre
vllimin me te madh t mundshm nga prona e tij dhe po kshtu edhe te ardhurat arrijn
n maksimum.
Figure 15 kurba qe rezulton nga matjet e drurit model qe dshmon piken ku takohet kurba e
rritjes vijuese me kurbn e rritjes mesatare vjetore (MAI-RrMV), si moshn e rotacionit pr
vllimin me te madh qe ne ket rast rezulton ne vitin e 23-te
15
Kline
1
Shpardhi
(Quercus
Frainneto)
1
Mosha vite
D cm
28
22.5
Pesha e trungut kg
Pesha e degve te kurors kg
Lartsia m
17.76
Totali i biomass kg
Volume total i
drurit m3
0.325
Faktor zgjerus
363.35
119.6
532.35
1.47
16
17
Sip ne
ha
Sip
ne %
Shtesa
t ne
000 m3
Shtes
at ne
%
Rritja
mesat
are
m3/ha
Prerj
et
000
m3
ne 9
vitet
e
fundi
t
Prerje
t%
ne 9
vitet
e
fundit
Cungishtat
Ahu i dominuar nga cungishtat
37000
7.7
4556
11.2
123.1
893
10.3
15800
3.3
1066
2.6
67.5
370
4.3
209200
43.5
8305
20.5
39.7
2002
23.2
5200
1.1
224
0.6
43.1
27
0.3
1000
0.2
43
0.1
43
0.0
18600
3.9
213
0.5
11.5
801
9.3
23600
4.9
897
2.2
38
199
2.3
79600
16.5
3578
8.8
44.9
1090
12.6
1200
0.2
0.0
0.0
1800
0.4
30
0.1
16.7
0.0
5800
1.2
349
0.9
60.2
0.0
2200
0.5
0.0
0.0
Totali i Cungishtave
401000
83.4
19261
47.5
5383
62.4
481000
100
40508
100
8633
100
Shkurret
84
n vllimin n kmb , rritjen vjetore dhe prbrjen n mes pyjeve qe dominohen nga
cungishtat e dushkajave n pronsi private dhe publike. Ne cungishtat e pyjeve private
rezultatet e Inventarit Kombtar t Pyjeve (2012) dshmojn pr nj situat m t mir..
19
4.1.
20
Pr do vit ricungohet nj shirit i ri. N rastin e pronave t vogla pyjore, kur krkohet te
plotsohen nevojat vjetore ne breza te ngushte, ather pronari synon rotacion q t
siguroje prodhimin maksimal vjetor. Tradicionalisht kjo sht br duke i prere me rripa ose
breza mostrat e moshave t ndryshme, e duke matur vllimin e drurve pr njsi t
mostrs se prere (100 m2) e duke vrojtuar se ne ciln moshe arrihet prodhimi m i lart.
Pronari sht pak a shume i njohur me pyllin, si nga prvoja e tij, edhe nga msimet e te
pareve, dhe pak a shume orientohet pr te gjetur moshn ku merr prodhimin maksimal pr
nj ari (0.01 ha) t prer.
21
Figure 20: Skeme e trajtimit me prerje te cungishts se thjeshte me prerje me eltira, ose
prerje me shirita (apo breza e konop si thirren nga pronaret)
N kt mnyr llogaritet numri i viteve apo rotacioni kur prerja e te njjtit brez prsritet.
Duke prshtatur kt procedure, nga do pronar, siprfaqja e prgjithshme e nevojshme
pr t prodhuar sasin e nevojshme vjetore t druve t zjarrit mund t reduktohet n
maksimum. Megjithat, sistemi sht shum fleksibl dhe ky lloj peizazhi i cungishtave
mund t shihet kudo nga nj pyll cungishte private n nj tjetr. Kjo i lejon filizave te
veanta pr t prere pjesrisht apo pr te ln m gjat pr nevoja t ndryshme t pronarit
si prodhimin foragjere ose fardo nevoja specifike t infrastrukturs blegtorale.
N nj cungishte t mir-menaxhuar, filizat jan afr njri tjetrit (nga 1,2-1,8 m).
Dyshemeja e pyllit sht hijezuar plotsisht nga gjethet e lastarve q kan shprthyer e
jan duke u rritur. N vitin e par pas prerjes s brezit, rrezet e diellit derdhen ne tokn e
sapo zbuluar nga gjethet, farat e fjetura te llojeve t ndryshme t bimve, q kan pritur
pr dritn shprthejn, shpend t ndryshm, zvarranik, flutura e insekte popullojn
livadhin q po krijohet nga filizat e sapo shprthyera n habitatin e krijuar rishtazi. Pas 3-5
vitesh lastart rriten e toka fillon prsri t hijezohet shkall shkall deri sa drita nuk e arrin
token. Bimt barishtore i fshehin prsri farrat apo tubert nn tok, nn pylli rrallohet s
teprmi, por do gj sht n pritje dhe sapo prerja e cungishts prsritet, i gjith cikli
prsritet.
5.2.1.1 Preferencat pr regjimin cungishte sipas grupeve t interesit
22
Rruga e pyjeve: nj qasje e perimekulturs pe Menaxhimin e Qndrueshme te Pyjeve, Ben Law Publikimet e Prhershme, 2001 - Nature Konopi sht nj litar rreth 9 metr I gjat. Ai sht pjes e samarit, I cili prdoret pr t ngarkuar drurin pr ngrohje n kafsht q prdoren
pr transport.
7
23
Prerjet me breza zbatohen njlloj si n rastin e cungishtes s thjesht dhe rotacioni sht
fiks sipas objektivave e krkesave pr produktin final. Pylli sht i ndar n aq breza vjetore
sa vite ka n rotacionin e paracaktuar. Si do brez q prfaqson prerjen vjetore kur i vjen
radha kryhen edhe veprimet e mposhtme:
brezi sht prere rrah si n rastin e cungishtes s thjesht dhe
nj numr i caktuar i drurve ekzistues t thirrur amsor apo standard, jan ln
pa u prer pr t paktn nj rotacioni tjetr cungishtave dhe pjesa tjetr sht prer.
Si rregull drurt faror standart jan t shprndar n form individuale mbi zonn (si n
figurn 11). Ndonjher drurt faror standart jan t prqendruara n grupe n mesin e
cungishtes, ose n rripa me ndrhyrje te rripave te cungishtave, nj mbarshtim i cili
prodhon krahas drurit pr djegie edhe dru teknik kur amsort e arrijn moshn e
shfrytzimit.
24
26
Prerja e fundit rrah ishte ne vitin 1946. E gjith siprfaqja ishte rrethuar me rrethoj dhe
nuk sht br asnj prerje me qllim shitjeje gjate 68 viteve te fundit. Periudha e
rotacionit sht zgjatur, duke mundsuar rritje t drurve n diametr e lartsi dhe
cungishta ka marr tashm pamjen e nj pylli t lart (trungishte).
Ky sistem sht zbatuar pr te konvertuar cungishtn ne trungishte, por rezultatet nuk jan
te knaqshme pr sa i prket prezencs s filizave t rinj apo riprtritjes natyrore. Duke
analizuar te dhnat nga plani i menaxhimit te vitit 2013, vrejm qe siprfaqja pyjore e
trajtuar ne procesin e transformimit pr nj periudhe tepr te zgjatur mbulon 2,027 ha.
Cungishtat me te mira me nj (filizri te bollshme dhe te shndetshme) me rritje vjetore
prej 4.8 m3/ha/vit me vllim 194/m3/ha, kompozuar me dominim te specieve me vlera
ekonomike (dushqe dhe gjetherns te tjer te shprndar) ne stacione cilsi-mira te
rrethuara dhe mbrojtura pr 70 vite jan prfshir ne ket forme menaxhimi, cungishte ne
proces transformimi.
Menaxhimi i cungishtave ne te shkuarn dhe te tashmen ne disa rajone te Evrops Jug-Lindore, Branko Stajic et.al,
Universiteti i Beograd, 2009
27
28
Ne fakt, erozioni nuk ka pothuajse asgj te beje me sa shume drur sht hequr, por ka pothuajse do gj te beje me mnyrn se si ai sht
hequr. Zonat pa-rruge te prerjeve rrah jan te prbra nga masa rrnjsh dhe humusi i toks pyjore. Kjo mase rrnjsh sht sfungjeri me i mire
per reshjet dhe rrjedhjet, pavarsisht nga prania e trungjeve.
10
Branko Stajic tek al: E shkuara dhe tashmja e menaxhimit te cungishts ne disa rajone te Evrops Jug-Lindore; Silva Balcanica, 10(1)/2009;
Referojuni pr me shume informacion mbi kto aktivitete sikurse artikulli tematik mbi Decentralizimin dhe Menaxhimin e Qndrueshm te
Pyllit, te CNVP, 2014.
11
29
Treguesi i rritjes se pyllit sht prdorur si prfaqsues vital i kushteve te grumbullit dhe
sht prdorur pr te krahasuar rritjen dhe produktivitetin e grumbujve pyjore. Rendimentet
e vazhdueshme nga pylli varen nga e ardhura neto qe sht thelbsore pr te arritur nj
gjendje dinamike te ekuilibrit, i cili siguron dallimet qe vijn nga sisteme te ndryshme te
menaxhimit te zbatuara. Rezultati prfundimtar, pr produktet pyjore varet nga sasia e
druve qe mund te pritet ne vit. Mnyra e punimit te toks pyjore (nj sistem menaxhimi
cungishte selektive, ose sistem cungishte e thjeshte) do te varet se si rritja mund te mbahet
ose te prmirsohet ne sasi dhe cilsi.
Katr parcela te prhershme prove jan krijuar, dy ne pyll cungishte te thjeshte dhe dy ne
pyll cungishte selektive. Duke qene ne mosha te ndryshme (pyll cungishte selektive 18 vje,
pyll cungishte e thjeshte 36 vje) vllimi n kmb ne rritje sht eliminuar. Dallimet ne
rritjet vjetore rezultuan me nj koeficient k = 2.9: (i) ne nj rritje vjetore prej 11.1 m3 / ha
/ vit ne pyll cungishte e thjeshte, dhe (ii) n nj rritjeje vjetore prej 3.8 m3 / ha / vit ne pyll
cungishte selektive (detajet jan paraqitur ne shtojcen 1)
4.4.2 Rasti studimor Pashtriku
Njsia Menaxhuese Pashtriku ne Gjakov, zona kadastrale Lypovec sht przgjedhur si
rasti i dyte studimor. Te katr parcelat prove te przgjedhura kane kushte te ngjashme te
grumbullit, strukturs dhe moshs se grumbullit. Dallimet jan paraqitur ne prbrjen e
grumbullit, numrit te drurve, diametrit, vllimit n kmb dhe rritjes vjetore. Koeficienti i
dallimeve te treguesve te vzhguar (ne kolonn e fundit) sht shume i lart ne vllim n
kmb dhe ne rritje vjetore. Ndikimi i regjimit te drits pr cungjet e mbetura ne hije pas
prerjes selektive dhe prerjeve intensive ilegale selektive ne pyll publik ne krahasim me
regjimin e duhur te drits dhe mbrojtjes dhe mirmbajtjes se mire ne pyje private ne
cungishte te thjeshte konsiderohet si faktori kryesor pr ket diference te larte ne treguesit
e rndsishm te grumbullit pyjor.
30
Tabela 6 Matjet dhe koeficienti i diferencave pr numrin e drurve, vllimin n kmb dhe
rritjen vjetore ndrmjet dy sistemeve te menaxhimit
Sistem menaxhimi
Siprfaqja e parcels prove
Mosha
Lartsia
nr. i drurve pr parcele prove
Diametri mesatar
3
Volumi n
m /sip. prove
3
Volumi m /ha
3
Njsi matse
m2
Cungishte e
thjeshte
Cungishte
selektive
100
Koeficienti i
diferencave %
100
Nuk ka diference
vit
17
15
Nuk ka diference
metr
7.2
4.5
160
nr. i drurve
51
111.5
46
cm.
2.615
268
0.7
0.19
370
71
18.9
370
4.17
1.3
334
31
Prerja u kshillua afr toks, duke i dhne nj siprfaqe lehtsisht te pjerrt pr te parandaluar
mbajtjen e ujit e cila do te shkaktonte kalbjen.
Ne terma afat-gjate qllimi i eksperimentit ishte:
Te testoje dimensionet optimale te eltirs apo brezit qe pritet do vit dhe te
rekomandoje dimensionet e eltirs ( siprfaqen e prerjes vjetore)
Te vlersoi moshn e rotacionit bazuar ne madhsin e materialit te krkuar,
Te prcaktoi rotacionin e vllimit te prodhimit vjetor maksimal dhe
Te monitoroi pranin e biodiversitetit sipas shiritave t prere do vit.
Kjo ndrhyrje pilot ne Malishinc sht zbatuar ne Maj te vitit 2012 n bashkpunim me te
gjitha palt e interesuara (APK, Komuna e Novobrds, APPP e Novobrds dhe komuniteti
32
lokal). Leje e veante sht dhne nga APK pr te zbatuar ket praktike. Pr shkak te
interpretimit pr ndalimin e prerjeve rrah nj dialog ishte i nevojshm pr prerjet ne pyje
cungishte. Meqense ju sht dhne leje, modeli u praktikua ne breza me nj gjersi me
pak se 1.5 here sa lartsia e drurit dhe duke len standardet brenda brezave. APPP me
komunitetin rural, nen mbshtetjen teknike te Komuns dhe APK, zbatuan aktivitetet. CNVP
ofroi mbshtetjen e prgjithshme dhe udhzime si pjese e projektit te pyjeve.
Monitorimi nga APK, Komuna dhe CNVP u realizua prmes vizitave mujore ne terren. Matja e
numrit
dhe
dimensionit
te
lastarve regjenerues te rinj te
periudhs
se
pare
te
vegjetacionit (Maj Tetor 2012)
u realizua prmes ngritjes se dy
siprfaqeve te prhershme prove
ne dy ndrhyrje te ndryshme ne
nj siprfaqe prej 100m2 me
prmasa 20m*5m. Te dhnat
jan regjistruar pr te gjith (i)
cungjet dhe (ii) pr llojet e
Dushkut.
Pesdhjete
lastar
prfaqsues
te
lartsis
mesatare prej secils siprfaqe
prove jan prere.
33
50
59.0
Gjatsia cm.
60.0
0.6
diametr cm.
0.5
Volumi ml.
Qarri
Te dhnat pr lastart
mesatare
20.0
Volumi ml.
15.0
27.0
Pesha pa gjethe g.
26.6
19.9
Pesha pa gjethe g.
13.3
7.1
Pasha e gjetheve g.
13.3
Pesha me dhe pa gjethe sht matur. Volumi i 5 lastarve mesatare sht matur ne cilindra
te graduar. Ekspertet vlersuan rritjen e vzhguar si rigjenerim vegjetativ dhe rritje vjetore
te mire te lastarve bazuar ne ket sezon te pare vegjetacioni.
4.5.2 Modeli Gjakovs: eksperimenti ne Pashtrik,
Modeli i dyte u zbatua ne Nntor Dhjetor te vitit 2012 ne Gjakove, n zonn kadastrale
Lypovec, Nj.Memaxh. Pashtrik. Modeli u projektua mbi brezat e alternuar 20 metr te
gjere dhe 100 drur farore te shprndar brenda brezit duke przgjedhur drurt me te mire
ne skemat me distance afrsisht 10*10 m.
34
Vegjetacioni i vitit te pare po konkurrohej nga insektet dhe infeksioni i bute gjate MajQershor 2013. Ne fillimin e vitit te dyte filloi lastarimi i ri. I dyti dukej premtues si edhe
paraqitur ne foton e Majit 2014. Nevojiten vzhgime dhe studime te mtejshme pr te ditur
ndikimin e prerjes selektive ne dendsin dhe mundsin e lastarimit te cungjeve.
5.
35
5.1
37
Cungishtja e thjeshte me cikl t shkurtr sht sistem menaxhues q zbatohet duke prer
pyllin rrah n shirita ta ngushte apo eltira relativisht t vogla. Me kt trajtim sigurohet
numr i madh i cungjeve pr njsi t siprfaqes dhe filizat vendosen n hapesira t
barabarta pr t prdorur dritn e diellit. Ky nuk sht rasti kur cungishtat trajtohen me
prerje me zgjedhje. Filizat qe elin pas prerjeve me zgjedhje nuk kan drit t mjaftueshme
pr zhvillim.
Dallimi ne krkesat dhe nevojn pr drit nga lloje te ndryshm drursh sht konsideruar
nga shume autore si faktori me i rndsishm pr riprtritjen, konkurrencn midis drurve
dhe suksesionit ne pyje (Vera 2000) 12. N momentin q pritet lastari kryesor ne cungun q
mbetet del lastari i ri. Ai si t gjith dushqet krkon drit. Drurt prreth
filiza t rinj
12
Grazing ecology and forest history / [edited by] F.W.M. Vera. Cabi International 2000
38
Disa nga lastart e mbijetuar n kushte t ndriimit t kufizuar jan pikrisht prbrsit
kryesore t cungishtave t degraduara, me pamjen e shkurreve te deformuara dhe
degraduara. Kto jan cungishtat q klasifikohen me vllim n kmb m pak se 20 m3/ha
dhe rritje me rritje vjetore shum te ulet te drurve (rreth 1 m3/ha/vit).
Rezultatet e prodhuara nga matjet e realizuara ne pyje cungishte t trajtuara me (i) prerje
me zgjedhje dhe (ii) prerje me breza ose eltira dshmojn pr vllim dhe rritje m t mir
t cungishtave t trajtuara n kt mnyr. Kjo krkon studime edhe m t detajuara, gj
q CNVP do e vijoj n bashkpunim me aktort kryesore t sektorit, Agjencin e Pyjeve,
Komunat dhe komunitetet n kuadrin e zbatimit t projektit vazhdues t financuar nga
Agjencia Suedeze pr Zhvillim pr periudhn 2014-2018.
6.
Konkluzione
40
41
Grumbujt e przgjedhur
Katr komuna jan rekomanduar nga MBPZhR pr te pilotuar menaxhimin e decentralizuar
te pyllit. Bazuar ne kriteret e rena dakord, grumbujt finale pr krahasim e rezultateve t
rritjes vjetore e t volumit ne seciln nga t dy mnyrat e menaxhimit (i) pyll publik,
cungishte dushku me prerje me zgjedhje dhe (ii) pyll privat, cungishte dushku me prerje t
pastra n eltira, jan przgjedhur n nj zone kadastrale te komuns Novobrd dhe nj
zone kadastrale ne komunn Gjakove.
Indikatort kryesore
Komuna
Zona kadastrale
Siprfaqja totale
Lartsia mbi det
Topografia
Pjerrsia
Kundrejtimi
Tipi i toks
Thellsia e toks
Erozioni
Origjina e grumbullit
Prodhimtaria
Situata shndetsor
Cilsia e drurit
Prbrja e
grumbullit
Pylli publik
Novobrd
Malishince
22 ha
900-935 mmnd
Shpat
15-25%
JL
Kafe
Mesatarisht e thelle
Jo
Cungishte
Ulet
E mire
E keqe
Bunga 68%, Qarri 20%, Shpardh
7% t tjer 5 % (Shkoze, Lajthi,
Vodhe (Vojse), Dllinj, Qershi,
Murriz spp trndafil i egr,
kulumbri)
Pylli privat
Novobrd
Malishince
1.2 ha
915-930 mmnd
Shpat
15-25%
L
Kafe
Mesatarisht e thelle
Jo
Cungishte
Normal/e larte
E mire
E mire
Bunga 65% Qarri 35%
Luleshtrydhe, Anemone,
(Anemone nemorosa, Hellebore,
fieri dhe disa specie barrash t
42
Bime mjekesore
Sistemi i
Menaxhimit i
zbatuar ne
rotacionin aktual
Indikatort
Njsia
Pronsia
SP Nr. 1
SP Nr. 2
SP Nr. 1
Pyll publik
Rrgjimi silvikulturor
Cungishte
Prerje me
zgjedhje
Sistemi i menaxhimit
SP Nr. 2
Pyll privat
Cungishte
Prerje me
zgjedhje
Cungishte
Prerje me
eltira
Cungishte
Prerje me
eltira
m2
100
100
100
100
Cunguar
Viti
1995
1995
1976
1976
Matur
Muaji/viti
Prill-12
Prill -12
Prill -12
Prill -12
Mosha
Vite
17
17
36
36
Lartsia
Drur me diametr me te vogl se
8cm
Drur me diametr me te madh ose
baras 8cm
Diametri mesatar
Volumi n kmb m3/siprfaqe
prove 100 m2
Metr
Nr. i
drurve
Nr. i
drurve
cm.
7.2
7.4
14.6
14
40
55
11
31
33
13.3
12.9
m3
0.7
0.59
4.1
3.9
m3
71
59
411
390
m3
4.17
3.5
11.4
10.8
43
indikatort kryesore
Komuna
NjMP
Kodi kadastral
Te dhnat e grumbullit pyjor
Siprfaqja totale e grumbullit
te przgjedhur
Lartsia mbi det
Topografia
Pjerrsia
Kundrejtimi
Tipi i toks
Thellsia e toks
Erozioni
Origjina e grumbullit
Prodhimtaria
Situata shndetsor
Cilsia e drurit
Prbrja e grumbullit
Bime mjeksore
Sistemi i Menaxhimit i
zbatuar ne rotacionin aktual
Pylli publik
Gjakova
Pashtriku 2
Lypovec
Pylli privat
Gjakova
Pashtriku 2
PG1996; GM 1839
15 ha.
4.1 ha.
539 mmnd
Shpat
10-15%
J
Kafe
Mesatarisht e thelle
Jo
Cungishte
Ulet
E mire
E keqe
Bunge 100%
432-442 mmnd.
shpat
10-15%
S
Kafe
Mesatarisht e thelle
Jo
Cungishte
Normale
E mire
E keqe
Bunge 36%, Frashr 37%,
te tjera 37% (Shkoze, Panje,
Gshtenje)
Shpendra , fieri dhe barra
livadhesh shprndara
brenda grumbullit dhe te
prqendruara ne skajet e
pyllit
Sistem cungishte e thjeshte
me rotacion 25-30 vjear
prere ne eltira te vogla
indikatort
Njsia
Pronsia
SP Nr. 1
SP Nr. 2
SP Nr. 1
Pyll publik
Regjimi silvikulturor
Cungishte
Sistemi i menaxhimit
Pyll privat
Cungishte
Me prerje me zgjedhje
2
Cunguar
Viti
Matur
Muaji/viti
Mosha
Vite
Lartsia
Drur me diametr me te vogl
se 8cm
Drur me diametr me te madh
Metr
Nr. i
drurve
Nr. i
SP Nr. 2
Cungishte
Cungishte
100
100
100
100
1995
1993
1970
1970
Shtat.2011
Shtat.2011
Dhjet.2012
Dhjet.2012
18
20
15
15
39
38
120
103
22
23
44
drurve
Diametri mesatar
Volumi n kmb m3/siprfaqe
prove
cm.
m3
m
11.1
11.7
2.53
2.7
1.528
1.712
0.168
0.21
152.8
171.2
16.8
21
8.5
8.6
1.1
1.4
Rezultatet e matjeve
Malishince, rasti studimor Novobrd
Ne kushtet e moshave te ndryshme ndrmjet grumbujve pyjore te krahasuar, indikatori i
vetm qe mund te krahasohet sht rritja mesatare vjetore. Rritja mesatare vjetore pr ha
ne pyllin privat rezulton 2.9 here me e larte se ne pyllin publik.
Pashtriku, rasti studimor Gjakove
Siprfaqet prove kane grumbuj pyjore me mosha te prafrta. Rezultatet tregojn diferenca
te larta ne lartsin mesatare te grumbullit, diametrin mesatar, prbrjen e grumbullit,
numrin e drurve pr njsi, vllimin n kmb dhe rritjen vjetore.
Ndikimi i regjimit te drits ne cungjet e mbetura ne hije pas prerjes selektive dhe prerjes
intensive te paligjshme ne pyllin publik krahasuar me regjimin e prshtatshm te drits
,mbrojtjen e mire dhe kujdesimin ne pyjet private ne cungishtn e thjeshte tregon qe kjo
on ne ket diference te larte ne indikatort e rndsishm te grumbullit pyjor.
Tabela 12 Rezultati i matjeve dhe koeficienti i diferencave ne numrin e drurve, vllimi n
kmb dhe rritjen vjetore ndrmjet dy sistemeve te menaxhimit
Sistemi i menaxhimit
Njsia matse
Cungishte e
thjeshte
trajtuar me
prerje me
eltira
Cungishte
e trajtuar
me prerje
me
zgjedhje
koeficienti i
diferencs %
m2
100
100
jo diference
Mosha
Vite
17
15
jo diference
metr
7.2
4.5
160
Nr. i drurve
Lartsia
Nr. i drurve pr siprfaqe
prove
51
111.5
46
Diametri mesatar
cm.
2.615
268
m3
0.7
0.19
370
71
18.9
370
4.17
1.3
334
Vllimi m /ha
3
45
dushkut,
punt
siprfaqja
Ha
13
505
110
10
310
54.6
1002.6
Vllimi
m3
85
893
1620
325
2365
539
5827
Punime fitosanitare
505
110
10
Prerje me zgjedhje
prerje ne pyjet e djegura
rrallime para tregtare
rrallime para tregtare
Krahas planit operativ qe paraqitet n tabele jan parashikuar edhe punime pr rehabilitimin
e cungishtave te degraduara me ane te prerjes rrah ne shirita ne Gjakove dhe ne Kline ne
siprfaqe totale prej 1244 ha. Kjo nuk sht realizuar pr shkak te mungess se fondeve
dhe te strukturave zbatuese.
46
47
cilsi me te larte dhe duke u dhne drurve nj shans pr te zhvilluar nj madhsi kurore e
cila mundson rritje optimale17. Pyetja e ngritur ne ket vendim strategjik te rndsishm
lidhur me cungishtn sht: cili sht ndikimi final i trajtimit me rotacione te gjata me prerje
selektive ne cungishte?
ne prodhimin e biomass drusore,
ne te ardhurat financiare,
ne mundsit riprodhuese dhe
ne zhvillimin e rotacioneve te ardhshm.
Nse cungishtja trajtohet me prerje me zgjedhje, prgjithsisht kjo nnkupton q prerja
finale e grumbullit do t realizohet ne rotacione te gjata (50-100 vjet si rekomandohet ne
raportin e IKP). Duke aplikuar moshn e shfrytzimit (rotacionit) pr m shum se 50 vjet
mund te sigurohet nj prodhimtari e mire e lendes drusore, megjithse tregu i drurit teknik
nuk e preferon dhe n fund n
t shumtn e rasteve shitet pr
dru pr ngrohje. Me qellim
sigurimin e drurit teknik nj
rotacion prej 60-100 vitesh do
te ishte i nevojshm. Kur
prdoret nj rotacion i shkurtr
(me pak se 20 vite) riprtritja
sigurohet
plotsisht
dhe
fuqishm. Me nj rotacion 40
vjear mund te kemi riprtritje
te knaqshme lastarsh, por
me
prerje
n
moshn
(rotacionin) 60-100 vjear nuk
mund te pretendohet se cungjet arrijn t lastarojn ne krijimin e nj grumbulli te plotsuar
tamam18.
Figure 46: paraqitje skematike e cungjeve qe mbeten ne
hije, pas rrallimit qe rrezikojn mos lastarizim
ke Jacobson, Silvi Nova AB, Analiza e potencialit per prodhimin e rritur te druve te zjarrit ne Kosove, raporti i
studimit 2003.
18
Ralph C. Hawley, Praktika e silvikultures, http://www.archive.org/details/cu31924073869541
48
sht e kufizuar pr shkak se numri i cungjeve aktive q mbeten pas prerjes se pyllit mund
te jete i vogl (pasi n moshn e shfrytzimit mbeten pak drur (100-250 pr ha.). Procesi i
lastarimit dhe rritjes s lastarve krkon drite dhe ngrohtsi, te dyja te pamundura ne
cungjet q mbeten n hije pas prerjes selektive pr shkak te hijes qe shkaktojn drurt e
mbetur.
Se fundmi kjo on ne uljen e numrit te cungjeve te vjetr te shndetshm. Edhe pse te
gjith trungjet e drurve duhet te lastarojn pas cungimit, dendsia e filizave do te ishte jo
e plote sepse kto drur te vjetr n moshn kur priten mbeten shum pak dhe shume larg
njeri-tjetrit pr te riprodhuar lastar ne te gjith siprfaqen. Ky supozohet te jete shkaku
perse pjesmarrja e Dushkut ne cungishten e degraduar n shum raste rezulton se sht
reduktuar dhe shkoza e frashri jan shtuar. Kur cungimi sht realizuar ne rotacion te
shkurtr dhe trungjet jan te vegjl, lastarimi nga dushku mbulon gjith territorin. Cungu
mbetet i gjall ka e mbron nga rreziku i kalbzimit.
Vzhgime dhe studime m t thelluara do t krkohen pr t hedhur drit mbi arsyet e
diferencave t mdha q rezultojn midis pyjeve private t trajtuara me prerje n breza apo
eltira t prera n do vit dhe pyjeve publike te trajtuara me prerje me zgjedhje. Hipoteza
paraprake e bazuar n rezultatet e matjeve n siprfaqen prove si dhe n argumentimet e
literaturs sht se cungishtja ku aplikohet prerje selektive me cikle t shkurtr ka
tendenca te degradohet dhe jep indikator t degradimit si (i) prodhim t ult vjetor t
biomass dhe (ii) ndikimin e saj negativ n sasin dhe kualitetin e filizave n gjeneratn e
re pas prerjes s cungishts
49
Referenca
1. ke Jacobson, Silvi Nova AB ,2003, Analysis of the potential for increased firewood
production in Kosovo, the study report
2. Bane, Peter, 2012, The Permaculture Handbook: Garden Farming for Town and
Country (Kindle Locations 940-942), Perseus Books Group, Kindle Edition.
3. Buckley, G. P. 1992, Ecology and Management of Coppice Woodlands, Chapman &
Hall, London.
4. CNVP, 2013, Progress report CNVP Sida Project Strengthening sustainable private
and decentralized forest management in Kosovo January-December 2013
5. CNVP, 2014, Thematic story Forest Decentralisation (Sida-CNVP Private and
Decentralised Forestry Project, Kosovo and its region)
6. CNVP, 2014, Thematic story Sustainable Forest Management (Sida-CNVP Private and
Decentralised Forestry Project, Kosovo and its region)
7. Decanic, S., Dubravac, T., Lexer, M., Stajic, B., Zlatanov, T., Trajkov, P. 2009, Past
and recent coppice forest management in some regions of South Eastern Europe, Silva
Balcanica, 10 (1): 47-62
8. F.C.Osmaston, 1968, The management of Forest, Commonwealth Forestry Institute,
Oxford, Printed in Great Britain Aberdeen University Press, George Allen and Unwin
Ltd, (International Book Distributors, Dehra Duun 248001 India) Post box no 4
9. FAO 2005, Report on Private Forestry in Kosovo
10. Glavonji, B. D.:2011, Consumption of ood Fuels in Households in Serbia Present
thermal science, Year 2011, Vol. 15, No. 3, pp. 571-585
11. Glck, P., Avdibegovi, M., abaravdi, A., Noni, D., Petrovic, N., Posavec, S.,
Stojanovska, M. 2010. The preconditions for the formation of private forest owners'
interest associations in the Western Balkan Region, Forest Policy and Economics,
12(4):250-263
12. Kleator, Glen, 1998, The life of an Oak: An intimate Portrait, Berkeley, Calif Heyday
13. Kola, H. 2013, Study and Analysis of Innovative Financing for Sustainable Forest
Management in the Southwest Balkan: Forest Management Practices Supporting Wood
Biomass Production, CNVP, 35 pg
14. Krawczyk, M., Vermont, K., 2014, A Ne, Six-Thousand Year Old Forestry Model,
(Available at: www.keylinevermont.com. Last accessed on: 15 February 2014)
15. Law, B. 2001. The Woodland Way. A Permaculture Approach to Sustainable Woodland
Management. Permanent Publications, Hampshire. 272 p.
16. MAFRD (Ministry of Agriculture, Food and Rural Development of Kosovo), 2013, NFG
Kosovo Forest Inventory Project, (Available at: http:// kosovoforests.org/wpcontent/uploads/2013/04/Kosovo_report.pdf. Last accessed on: 28 February 2014)
17. Nestorovski, L., Trajkov, P., Hinkov, G., Decanic, S., Vuckovic, M. 2009, Contribution
towards energetic potential and possibilities for forestry biomass energy utilization
from coppice forests in some countries of south-eastern Europe, Silva Balcanica,
10(1): 63-67
18. IEA, 2008, International Energy Agency (IEA) in cooperation with UNDP, Energy in
the Western Balkans: The Path to Reform and Reconstruction, IEA Publications, 9, rue
de la Fdration, 75739 PARIS CEDEX 15
19. Peterken, G.F. 1992. Coppices in the lowland landscape, in: Buckley (Ed.) Ecology
and Management of Coppice Woodlands, Chapman & Hall, London, 3-17.
20. Popi Panoutsou at Al, 2011, ESC Biomass Consumption Study, CRES Centre for
Renewable energy resources and saving
21. R J Fuller and M S Warren, 1993, Coppiced woodlands: their management for wildlife,
second edition
50
22. Rackham, O. 2003, Ancient oodland. Its history, vegetation and uses in England,
London; Castle point Press, 584 p
23. Ralph C. Haley, Professor of Forestry, Yale University, 1921, The practice of
silviculture, Ne York, London, http://.archive.org/details/cu31924073869541
24. REC, 2010, Illegal logging activities in Bosnia and Herzegovina: A Fact-Finding Study,
Regional Environmental Center, 27 p.
25. Stajic, B., Zlatanov, T., Velichkov, I., Dubravac, T., Trajkov, P. 2009. Past and recent
coppice forest management in some regions of South Eastern Europe, Silva Balcanica,
10(1): 9-19
26. Vacik, H. Zlatanov, T., Trajkov, P., Dekanic, S., 2009, Role of coppice in maintaining
biodiversity, Silva Balcanica, 10(1): 35-45
27. Vera, F..M. 2000, Grazing Ecology and Forest History, CABI Publishing
28. illiam Bryant Logan, 2005, Oak frame of civilization, Copyright 2005, Printed in
USA
29. olfslehner, B., Krajter, S., Jovic, D., Nestorovski, L., Velichkov, I., 2009, Framing
stakeholder and policy issues for coppice forestry in selected central and South
Eastern Europe, Silva Balcanica, 10(1): 21-34
30. Zlatanov, T., Lexer, M., 2009, Coppice forestry in South- Eastern Europe: Problems
and Future Prospects, Silva Balcanica, 10(1): 5-8
51
Shkurtime
AKPPP
CNVP
NjMP
APK
MMND
KMMPE
IKP
SNV
MQP
52