www.beroepskeuzeonline.

nl

Het Onderwijs in Nederland

basisonderwijs
voortgezet onderwijs ( vmbo, havo, vwo, mbo)
hoger onderwijs (hbo, universiteit)

BASISONDERWIJS
regulier
De duur van het Basisonderwijs is acht jaar. De verplichting om te zorgen dat een
minderjarige als leerling van een school is ingeschreven, begint op de eerste schooldag van de
maand volgende op die waarin de minderjarige de leeftijd van vijf jaar bereikt.
Mogelijkheden voor verdere studie Mogelijkheden in het Voorbereidend (VMBO) en het
Voortgezet Onderwijs (HAVO en VWO). Hierbinnen zijn voor wat betreft het 1e leerjaar
(brugklas) verschillende alternatieven voor een keuze beschikbaar: VMBO, HAVO en VWO.
In de eerste fase van deze opleidingen wordt BAVO (Basisvorming Voortgezet Onderwijs)
gegeven.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

Speciaal Onderwijs (SO)

Het Speciaal Onderwijs wordt onderscheiden in:
Speciaal BasisOnderwijs (SBO) - deze scholen vallen onder de Wet op het Primair
Onderwijs), en zijn nu onderdeel van het regulier Basisonderwijs;
scholen voor Speciaal Onderwijs (SO of ExpertiseCentra);
Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO; van 1.8.1998-1.8.2002 werd de afkorting SVO gebruikt
voor het VSO-LOM en het VSO-MLK).
Het doel van dit soort onderwijs is meer hulp geven bij de opvoeding en het leren van
kinderen die verstandelijk, lichamelijk of zintuiglijk beperkt zijn, dan het gewone Basis- of
Voortgezet Onderwijs kan bieden.
Het WSNS-beleid
Het Weer-Samen-Naar-School-beleid is gestart in 1990. Beoogd werd een te strakke scheiding
tussen Regulier en Speciaal Onderwijs op te heffen.
De vroegere LOM-leerlingen kunnen worden ondergebracht in het LWOO en de vroegere
MLK-leerlingen kunnen worden ondergebracht in het Praktijkonderwijs.
Na het speciaal onderwijs kan men gaan naar:
Voortgezet Speciaal Onderwijs (VSO)
Er is niet langer sprake van VSO voor LOM (kinderen met Leer- en
OpvoedingsMoeilijkheden) en MLK (Moeilijk Lerende Kinderen). De ondersteuning die deze
leerlingen (zorgkinderen) nodig hebben wordt gentegreerd in het reguliere onderwijsaanbod.
In het VMBO zijn het VSO-LOM (Voortgezet Speciaal Onderwijs voor kinderen met Leer- en
OpvoedingsMoeilijkheden) in het LWOO en het VSO-MLK (Voortgezet Speciaal Onderwijs
voor Moeilijk Lerende Kinderen) in het Praktijkonderwijs ondergebracht.
Het vroegere VSO-LOM kan zich ook als alternatief voor deze integratie vestigen als
OrthoPedagogisch-Didactisch Centrum (OPDC). Dit is een nieuwe onderwijsvorm in
ontwikkeling.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

VOORTGEZET ONDERWIJS
VMBO
VMBO betekent Voorbereidend Middelbaar Beroepsonderwijs. Deze schoolvorm is in 1999
ontstaan uit een integratie van het vroegere VBO en het vroegere MAVO. Met de invoering
van het VMBO zijn de A-, B-, C- en D-programma's komen te vervallen. In het 3e of 4e
leerjaar wordt voor een van de 4 leerwegen gekozen:
1. De Basisberoepsgerichte Leerweg (VMBO-BL)
Deze leerweg is vooral praktisch gericht en leidt op voor MBO niveau 2. Binnen deze leerweg
bieden veel scholen leer-werktrajecten aan met een beroepsgericht programma; deze trajecten
leiden op voor MBO niveau 1 en 2. VMBO-BL wordt gegeven op de vroegere VBO-scholen.
2. De Kaderberoepsgerichte Leerweg (VMBO-KL)
Deze leerweg leert kennis vergaren door praktisch bezig zijn en leidt op voor MBO niveau 3
en 4. VMBO-KL wordt gegeven op de vroegere VBO-scholen.
3. De Gemengde Leerweg (VMBO-GL)
Deze leerweg is voor wie weinig moeite heeft met studeren en zich tevens gericht wil
voorbereiden op bepaalde beroepsopleidingen op MBO niveau 3 en 4.
VMBO-GL wordt gegeven op de vroegere VBO/MAVO-scholen.
4. De Theoretische Leerweg (VMBO-TL)
Deze leerweg is voor wie wil doorstuderen zonder al een specifiek beroep voor ogen te
hebben. Het theoretische niveau is vergelijkbaar met het hoogste (D-)niveau van het vroegere
MAVO. Er worden algemeen vormende vakken gegeven (kerndeel en verrijkingsdeel), geen
beroepsgerichte vakken. Deze leerweg leidt op voor MBO niveau 3 en 4 en voor HAVO.
VMBO-TL wordt gegeven op de vroegere MAVO-scholen.
Voor leerlingen die extra ondersteuning en begeleiding nodig hebben bij het behalen van een
diploma in een leerweg (de vroegere LOM-leerlingen), is er LWOO.
Leerlingen voor wie een leerweg niet haalbaar is (de vroegere MLK-leerlingen), kunnen
Praktijkonderwijs op een praktijkschool volgen dat opleidt voor een eenvoudige functie op de
regionale arbeidsmarkt.
Sectoren VMBO
Binnen elke van de 4 leerwegen bestaan weer 4 sectoren met samenhangende
vakkenpakketten, om te voorkomen dat een vakkenpakket niet aansluit op de
vervolgopleidingen. In de keuze voor een pakket komt de mate van affiniteit met een
toekomstige beroepensector tot uiting;
1. Economie (VMBO-Ec);
2. Landbouw (VMBO-Lb);
3. Techniek (VMBO-Tech);
4. Zorg en Welzijn (VMBO-Z&W).
Mogelijkheden voor verdere studie Met VMBO-BL: MBO niveau 2. Met VMBO-BL/leerwerktraject: MBO niveau 1. Met VMBO-GL, VMBO-KL en VMBO-TL: MBO 3 en 4. Met
VMBO-TL ook HAVO.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

HAVO
Het Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs (HAVO) is ingericht ter voorbereiding op
aansluitend Hoger Beroeps Onderwijs (HBO) en omvat ook algemene vorming.
De opleiding duurt 5 jaar.
Toelatingseisen Groep 8 van het Basisonderwijs met succes hebben voltooid en voldoen aan
de criteria van de CITO-toetsen.
Vanaf het 4e en 5e jaar wordt 1 van de 4 profielen gekozen:
N&T (Natuur & Techniek): wiskunde - natuurkunde - scheikunde.
N&G (Natuur & Gezondheid): wiskunde - natuurkunde - scheikunde - biologie. E&M
(Economie & Maatschappij): economie - wiskunde - geschiedenis - aardrijkskunde.
C&M (Cultuur & Maatschappij): moderne vreemde taal - culturele en kunstzinnige vorming geschiedenis - economie - wiskunde.
Mogelijkheden voor verdere studie Opleidingen binnen het HBO. De keuze van de opleiding
is afhankelijk van het gekozen profieldeel. Sommige opleidingen binnen het HBO kunnen met
alle profieldelen worden gevolgd. Bij de opleidingen van het HBO staat vermeld aan welke
eisen men moet voldoen.
VWO
Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO) is ingericht ter voorbereiding op de
universiteit.
De opleiding duurt 6 jaar.
Toelatingseisen Groep 8 van het basisonderwijs met succes hebben voltooid en voldoen aan
de criteria van de CITO-toetsen.
Vanaf het 4e, 5e en 6e jaar wordt gekozen uit 1 van de 4 profielen:
N&T (Natuur & Techniek): wiskunde - natuurkunde - scheikunde.
N&G (Natuur & Gezondheid): wiskunde - natuurkunde - scheikunde - biologie. E&M
(Economie & Maatschappij): economie - wiskunde - geschiedenis - aardrijkskunde.
C&M (Cultuur & Maatschappij): moderne vreemde taal of Latijnse taal en letterkunde of
Griekse taal en letterkunde - moderne taal of klassieke taal of filosofie - culturele en
kunstzinnige vorming - geschiedenis - wiskunde.
Mogelijkheden voor verdere studie Opleidingen binnen het WO en HBO. De keuze van de
opleiding is afhankelijk van het gekozen profieldeel. Sommige opleidingen binnen het WO en
HBO kunnen met alle profieldelen worden gevolgd. Bij de opleidingen van het WO en HBO
staat vermeld aan welke eisen men moet voldoen.
VAVO
VAVO betekent Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs. Het VAVO omvat het
onderwijs van VWO, HAVO en VMBO-TL. Men kan zich voorbereiden op de diploma's van
dit onderwijs en op onderdelen hieruit, waarvoor men bij slagen certificaten kan behalen.
Bovendien kan men binnen het VAVO doorstromingsprogramma's volgen naar het HBO en
MBO, waarvoor men bij slagen een verklaring ontvangt.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

MBO (Middelbaar Beroeps Onderwijs)

Het Middelbaar BeroepsOnderwijs of MBO is verdeeld in 4 opleidingsniveaus en 2
leerwegen. Doorstromen van het ene naar het andere niveau is mogelijk.
De honderden opleidingen binnen het MBO zijn te rubriceren in sectoren. Deze komen
overeen met de Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (KBB's, v/h LOB's).
BOL en BBL
Binnen het MBO zijn er, afhankelijk van de tijd die wordt besteed aan de BPV
(BeroepsPraktijkVorming), twee leerwegen voor de opleidingen: de BeroepsOpleidende
Leerweg (BOL): dagopleiding en de BeroepsBegeleidende Leerweg (BBL): deeltijdopleiding.
De opleidingen worden respectievelijk voltijd (BBL) en deeltijd (BOL) genoemd.
Niveaus:
Binnen bovenstaande leerwegen worden vier niveaus onderscheiden:
Niveau 1 Assistentenkwalificatie is het laagste niveau en wordt aangeduid met Assistent. Het
gaat hierbij om het uitvoeren van eenvoudige werkzaamheden, die betrekking hebben op het
toepassen van geautomatiseerde routines en standaardprocedures. Duur: een half of 1 jaar.
Niveau 2 Basisberoepskwalificatie. De opleidingen zijn gericht op meer gecompliceerde
routines en standaardprocedures. Duur: 2 of 3 jaar.
Niveau 3 Vakkwalificatie. Een vakfunctionaris voert de werkzaamheden van het beroep
volledig zelfstandig uit. Duur: 2-4 jaar.
Niveau 4 Middenkaderkwalificatie omvat de opleidingen tot (Midden)kaderfunctionaris (duur:
3 of 4 jaar) en Specialist (duur: 1 of 2 jaar; er is nog een enkele Specialistenkwalificatie met
niveau 5 met een duur van 1 of 2 jaar). De (midden)kaderfunctionaris en de specialist zijn in
staat ten behoeve van de beroepsuitvoering nieuwe procedures te ontwikkelen en mede
leiding te geven aan de organisatie waarin het beroep wordt uitgeoefend.
Dit 4e niveau sluit veelal aan op het Hoger Onderwijs.
Toelatingseisen
Als toelatingseis voor de opleidingen van niveau 1 wordt voltooiing van de volledige
leerplicht gevraagd; de toelatingseis wordt door scholen soms `drempelloos' genoemd.
Voor niveau 2 moet men meestal in het bezit zijn van het diploma VMBO-BL
(Basisberoepsgerichte Leerweg). Er zijn ook opleidingen die slechts voltooiing van de
volledige leerplicht vereisen, en die dus `drempelloos' zijn. Dat geldt in ieder geval voor de
opleidingen van niveau 1.
Voor de niveaus 3 en 4 moet men in het bezit zijn van het diploma VMBO-GL (Gemengde
Leerweg), VMBO-KL (Kaderberoepsgerichte Leerweg) of VMBO-TL (Theoretische
Leerweg), of het diploma MBO niveau 2. Ook met het overgangsbewijs van HAVO 3 kan
men worden toegelaten.
MBO-Plus
MBO-Plus-opleidingen worden verzorgd ten behoeve van hen die een diploma HAVO of
VWO bezitten. Zij kunnen de opleiding van MBO niveau 4 in een kortere tijd doen, meestal
in 1 of 2 jaar.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

HOGER ONDERWIJS
Na het VWO, HAVO en MBO niveau 4 volgt het Hoger Onderwijs dat bestaat uit: het
Wetenschappelijk Onderwijs, het Hoger Beroeps Onderwijs en de Open Universiteit
Nederland.
Met ingang van 1 september 2002 werd in Nederland de Bachelor-Masterstructuur (BaMa) in
het Hoger Onderwijs ingevoerd, teneinde het Europese Hoger Onderwijs beter vergelijkbaar
en uitwisselbaar te maken. In de praktijk betekent dit dat hogescholen en universiteiten het
Angelsaksische Bacher-Master-model introduceren.
Weblinks voor de actueelste informatie: Ministerie van OC&W: www.minocw.nl/bachelor Vereniging van Universiteiten: www.vsnu.nl - HBO-raad: www.hbo-raad.nl
HBO (Hoger Beroeps Onderwijs)
Het aanbod van onderwijs in de 1e fase van het HBO wordt verdeeld in verschillende
sectoren. Deze sectoren zijn vergelijkbaar met het bestaan van faculteiten bij het
Wetenschappelijk Onderwijs.
De sectoren HBO zijn:
- Hoger Pedagogisch Onderwijs;
- Hoger Agrarisch Onderwijs;
- Hoger Technisch en Natuurwetenschappelijk Onderwijs;
- Hoger GezondheidszorgOnderwijs;
- Hoger Economisch Onderwijs;
- Hoger Sociaal-agogisch Onderwijs;
- Kunstonderwijs.
Naast deze opleidingen binnen een onderwijssector kunnen ook samengestelde programma's
voorkomen waarvan de onderwijsactiviteiten liggen op het gebied van twee of meer sectoren
HBO. Het zijn programma's die de studenten zelf kunnen samenstellen uit onderdelen die de
hogeschool verzorgt. Soms hebben de programma's een vrij vaste vorm aangenomen.
Toelating:
Diploma Havo of MBO-niveau 4, vaak met bepaalde vakkenpakketten vereist.
Vanaf het cursusjaar 2002-2003 werd de Bachelor-Master-structuur op het HBO ingevoerd.
De Bachelor-opleiding duurt 4 jaar voltijd en is te vergelijken met de huidige HBO-opleiding.
De HBO-Bachelor-opleiding is beroepsgeorinteerd; de WO-Bachelor is academisch
georinteerd.
Daarna kan men een Master-opleiding volgen aan hogescholen en universiteiten, mits men
voldoet aan de selectie-eisen van de betreffende opleiding. Er worden schakel- en andere
arrangementen ontwikkeld om die overstap mogelijk te maken.
De studieduur is ten hoogste 4 jaar voor het voltijd- en deeltijdonderwijs (op een enkele
uitzondering na). De inschrijvingsduur is maximaal 10 jaar voor het voltijdonderwijs.
Een aantal hogescholen heeft ook zogenoemde Co-op-opleidingen (Coperatieve education).
Het 1e jaar is voltijd, waarna 3,5 jaar afwisselend een half jaar gewerkt en een half jaar
gestudeerd wordt met inschrijving.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

Verder zijn er ook duale en deeltijd opleidingen waarin de praktijkcomponent toeneemt bij de
voortgang van de studie.
Er zijn ook 2- of 3-jarige opleidingen die in voltijd of deeltijd worden gegeven: Kort Hoger
Beroeps Onderwijs (KHBO). De inschrijvingsduur voor deeltijdonderwijs is maximaal 9 jaar.
Voortgezette HBO-opleidingen
Er zijn enkele Voortgezette Opleidingen in het HBO die zo spoedig mogelijk bij Koninklijk
Besluit in Master-opleidingen zullen worden omgezet. Het betreft: de lerarenopleiding
Speciaal Onderwijs, de opleidingen tot leraar Voortgezet Onderwijs 1e graad in algemene
vakken, de Hogere Opleiding Pedagogiek, de VO kunst en de VO bouwkunst.
Hiertoe kan men worden toegelaten met een HBO-getuigschrift of een WO-diploma.
AIO
Men kan met het getuigschrift HBO ook solliciteren als Assistent-In-Opleiding (AIO) bij het
Wetenschappelijk Onderwijs en zich voorbereiden op een promotie.
Horizontale doorstroming
HBO-studenten met een propedeutisch diploma HBO c.q. met een HBO-Bachelorgetuigschrift kunnen overstappen naar het propedeutisch jaar van een universiteit. Men kan na
het behalen van het HBO Bachelor-getuigschrift niet zonder meer een WO-Master-opleiding
gaan volgen; daarvoor worden schakelprogramma's of aanvullende programma's ontwikkeld.
WO (Wetenschappelijk Onderwijs)
Faculteiten
A. Opleidingen zijn ondergebracht in faculteiten.
B. De faculteiten kunnen een naar keuze samengesteld programma toestaan. Bij het
afsluitende examen kan men een van de bijvakken kiezen uit een andere faculteit.
Toelatingseisen
A. Om te worden toegelaten moet men in het bezit zijn van het diploma VWO.
Voor sommige opleidingen worden bepaalde vakken in het eindexamenpakket van het VWO
of bepaalde profielen (al of niet met extra verplichte vakken) vereist. Wanneer men niet het
juiste vakkenpakket of profiel heeft, kan men voldoen aan vervangende eisen en aanvullende
opleidingen volgen.
B. Toelating hebben degenen die het 1e jaar van het HBO met goed gevolg hebben doorlopen
(bevorderingsverklaring of propedeuse); deze doorstroming is niet beperkt tot verwante
opleidingen. Wel moet worden voldaan aan pakketeisen of profielen.
HBO-gediplomeerden kunnen versneld doorstromen via een systeem van vrijstellingen. De
studieduur kan daardoor in veel gevallen met ongeveer 2 jaar worden bekort.
De gekozen opleiding moet dan wel verwant zijn aan de gevolgde HBO-opleiding.
C. Een colloquium doctum (d.w.z. een toelatingsonderzoek voor degenen die niet voldoen aan
de normaal gestelde eisen, maar wel het niveau bezitten om zich te kunnen voorbereiden op
de academische examens) kan plaatshebben voor personen die 21 jaar of ouder zijn.
D. Voor enkele opleidingen geldt een numerus fixus, dat wil zeggen dat toelating tot de
opleiding beperkt is tot een vastgesteld aantal kandidaten. De instellingen kunnen hun eigen
selectiemaatregelen toepassen.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

Studieopbouw:
- De oude ongedeelde WO-opleiding bestaat uit twee gedeelten, t.w. de propedeuse, die 1 jaar
duurt, en de postpropedeuse die 3 of 4 jaar duurt en die wordt afgesloten met een examen.
- De nieuwe gedeelde BaMa-structuur bestaat uit twee afzonderlijke opleidingen of cycli die
beide met een diploma worden afgesloten:
1. De WO-Bachelor-opleiding duurt 3 jaar, is academisch georinteerd, maar breder gericht
met meer mogelijkheden voor keuzevakken dan de oude ongedeelde opleidingen.
2. De WO-Master-opleiding is een specialisatie na de Bachelor-opleiding en duurt 1 jaar of 2
jaar.
Het is de bedoeling dat de Bachelor- en Masteropleiding samen net zo lang duren als de
oude ongedeelde opleidingen.
De Bachelor- en Master-diploma's worden internationaal als academische graad erkend, en
bieden zo meer mogelijkheden voor o.a. studeren en werken in het buitenland. Ook
buitenlandse studenten zullen makkelijker toegang tot Nederlandse studies kunnen krijgen.
Na voltooiing van de opleiding Master kan men worden toegelaten tot de functie van
Assistent-In-Opleiding (AIO) en van Onderzoekers-In-Opleiding (OIO), beide met een 4jarige studieduur; deze opleidingen geven gelegenheid om te promoveren.
Voor een aantal opleiding(en) kan men ook de deeltijdvorm kiezen; daarnaast bestaan er ook
nog de avondstudies die onder dezelfde regelingen vallen als de voltijdse dagstudies.
De universitaire opleiding wordt afgerond met een afsluitend doctoraal c.q. Master-examen.
Wetenschappelijk Onderwijs OUNL
Studeren bij de OUNL (Open Universiteit) is studeren op universitair niveau.
De hoofdvestiging is in Heerlen. Er zijn verder circa 19 studiecentra gevestigd in heel het
land. Men kan hier terecht voor:
Studievoorlichting en -advisering aan het begin en tijdens de studie; het ter beschikking
stellen van infrastructurele voorzieningen (zoals PC's, internet en video- en audio-apparatuur);
fungeren als ontmoetingsplaats; locatie voor begeleiding en het afnemen van examens.
Toelatingseisen
Voor inschrijven bij de OUNL hoeven geen diploma's te worden overgelegd. Algemene
voorkennis en ontwikkeling op HAVO-VWO-niveau zijn nodig. Er zijn voorkennistoetsen en
domeinexcursies (kennismakingstrajecten) beschikbaar. De toelatingsleeftijd is minimaal 18
jr.
PostAcademisch Onderwijs (PAO)
Het PAO kent een groot aantal opleidingen die door de verschillende faculteiten van de
universiteiten worden georganiseerd. Het betreft kortdurende cursussen, trainingen of
workshops van enkele maanden tot een jaar deeltijd.
De overheid
Het Ministerie van Defensie verzorgt en ziet toe op de militaire opleidingen, zoals o.a. de
Koninklijke Militaire Academie (KMA), Breda en het Koninklijk Instituut voor de Marine
(KIM), Den Helder. Onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken ressorteren: de
Nederlandse Politie-academie, de opleidingen voor het politiepersoneel en de opleiding tot
brandweerofficier.

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend

www.beroepskeuzeonline.nl

Meer info vindt je op:

www.schoolweb.nl (opleidingsmogelijkheden MBO/HBO/Universiteit en adressen)

www.onderwijs.pagina.nl (algemene pagina over onderwijs)
www.ou.nl (open universiteit nederland)
www.ib-groep.nl (studiefinanciering)

Deze brochure is bedoeld om een indruk van het onderwijs te krijgen, er kunnen geen rechten aan worden ontleend