Antologia

Polskiego
Rapu
Dominika Wcawek, Marcin Flint, Tomasz Kleyff,
Andrzej Caa, Kamil Jaczyski

Szata graficzna:

Narodowe Centrum Kultury,

Warszawa 2014

Autorzy:

Dominika Wcawek, Marcin Flint, Tomasz Kleyff,

Andrzej Caa, Kamil Jaczyski

Grafika / Skad / Produkcja:

Truest.pl (Grzegorz Piwnicki i Piotr Jasiski)

Wsparcie projektowe:

Jacek Rudzki i Aleksandra Szwako

Zdjcia:

Wszystkie fotografie Marcin R. Szulycki

www.marszull.com za wyjtkiem:
Mapa, Pyskaty, Ras, VNM,
Wyga, Zeus fotografie - Tomasz Karwiski;
W.E.N.A. fotografia - Jakub Jdrzejewski;
Bisz - materiay prasowe B.O.K.;
Magik - fotografia - Marlena Chodr;
Grubson fotografia PAP/Ireneusz Sobieszczuk;
Sobota fotografia PAP/Marcin Kaliski;
Liroy fotografia - PAP/Piotr Polak;
Hans fotografia PAP/Jakub Kaczmarczyk.

Fonty:

MM Adagio, Zigfrid autorstwa Mateusza Machalskiego

Redaktor prowadzcy:

Tomasz Kukoowicz (Narodowe Centrum Kultury)

Redakcja jzykowa:

Krzysztof Grabowski

Korekta:

Anna Matysiak

Oznaczenie czasw w nagraniach:

Pena Miarka & Piotr Kowalski

Przygotowanie e-booka:

Anna Wieluska

Copyright 2014

By Narodowe Centrum Kultury

ISBN

wersja drukowana: 978-83-7982-040-5

wersja ebook: 978-83-7982-041-2

Wydawca:

Narodowe Centrum Kultury

Narodowe Centrum Kultury

tel. 22 21 00100, fax. 22 21 00101

Ul. Pocka 13

ksiazki@nck.pl

01-231 Warszawa

www.nck.pl

Spis treci

01. Rzut oka wstecz

14

Podwaliny | do roku 1995

15

Rap po polsku. To tak si da?! |od 1995 do 1998

16

Rozkwit i przesilenie | od 1998 do 2005

19

Stadium ochodzenia | od 2005 do 2009

20

Renesans hip-hopu | od 2009do 2012

21

Rap po Jeste Bogiem | od 2012 do?

1998

32

41

58

Jazz Fuzz, Prof Ucz si Jasiu

68

10 osb Wsplna scena

69

Bolec eby byo mio

70

Tymon, Roszja Biuro podry

71

Centrala Katowice Reprezentowice

72

Wzgrze Ya-Pa-3, Molesta Ewenement

73

DJ 600V, Stereofonia Dwiki stereo

74

Kaliber 44 Film

75

Wzgrze Ya-Pa 3, Warszafski Deszcz

Odpowied na martwic rockowcw. Z Kazikiem

Ja mam to co ty

Staszewskim rozmawia Tomek CNE Kleyff

76

Stare Miasto Jak si porusza po miecie

Kryzys hip-hopu to bya rzecz potrzebna.

77

DJ 600V, Warszafski Deszcz Letnia mio

Z Joann Tyszkiewicz rozmawia Dominika

78

DJ 600V, OMP Ogrd zwany Eden

Wcawek

79

Grammatik Pacz rymami

Rap sta si serialem, raperzy bohaterami.

80

Paktofonika Powierzchnie tnce

Z Jakubem Muflonem Ruy rozmawia

81

Killaz Group Prawdziwo dla gry

Marcin Flint

82

DJ 600V, Sen Mor W.A. Unosz gow

83

Molesta Wiedziaem, e tak bdzie

84

Thinkadelic Wyej i wyej

85

Trzyha / Warszafski Deszcz Aluminium

86

Per Siser Co by jak nie byo

87

Syndykat Czego pragn

88

JedenSiedem Na dachu bloku

DJ 600V, Jajonasz, Gano, Grubas Nie jestem

03. Antologia
polskiego rapu
1994

Edytoria Sowo

67

Co wane, a co wane nie jest

02. Wywiady
26

66

Trials X Czujee si lepiey

1999

1995

59

Liroy, Wzgrze Ya-Pa-3 Scyzoryk

89

1996

60

Kaliber 44 Plus i minus

90

Poema Faktu Plazzma dagha

91

Slums Attack Prawdziwe czy nie?

kurwa biznesmenem

1997

61

3H 40 stopni w cieniu

92

Snuz, Jola Szczepaniak, ukasz Grewicz Razem-Sir

62

Slums Attack Czas przemija

93

RHX RHX trzyma strae

63

Wzgrze Ya-Pa 3, Kaliber 44, Jajonasz,

94

ZIP Skad, Kaczy rdmiecie Poudniowe

Radoskr Jzyk polski

95

DJ 600V, Tede wiat zwariowa w 23 lata

64

Numer Raz i DJ Zero Muzyka, blunty i sodycze

96

Wiele C.T. Wicej flava

65

Mistic Molesta Osiedlowe akcje

2000

2001

2002

97

Chada Czarne soce

137

Pezet/Noon Re-fleksje

98

Fisz Czerwona sukienka

138

Intoksynator W gre rence

99

Analogia Duma

139

WWO W wyjtkowych okolicznociach

100

PWRD D.Y.H.A.

101

Grammatik Friko

140

O.S.T.R. Blok

102

Mor W.A., Fu, Mody yskacz, Sok, Wodi

141

Eis Najlepsze dni

Id za ciosem

142

Flexxip, Ciech Oszuci

103

Paktofonika Jestem Bogiem

143

52 Dbiec Pies

104

Grammatik, Fenomen Kady ma chwile

144

Reno Supersztuka

105

Fisz Polepiony

145

Vienio i Pele, Gutek To dla moich ludzi

106

Gano Proste?

146

Mroku Umrzemy modo

107

Fenomen Szansa

108

Ten Skad Ten Skad

147

Peja/Slums Attack Co ci boli?!

109

Roszja Wczoraj

148

Analogia Daj rytm

110

W Witrynach Odbicia, Kosi W.D.C.S.D. koczy

149

WhiteHouse, WWO Kady ponad kadym

111

Jajonasz, Fokus, Bas, Dene Witam na majq

150

Praktik, Pezet, Ten Typ Mes Kilka lat pniej

151

Numer Raz, DJ Zero awka, chopaki z blokw

2003

2004

112

Borixon A miao by tak piknie

152

Zipera Patriota

113

IGS, Fokus Czas

153

Ten Typ Mes, Numer Raz Rok pniej

114

Afro Kolektyw Czytaj z ruchu moich ust

115

Waco, Deluks, Kosi Graffiti

154

Faczyski i Kidd Sztuka robienia sobie wrogw

116

Peja / Slums Attack Jest jedna rzecz

155

Pezet/Noon Szsty zmys

117

O.S.T.R. Masz to jak w banku

156

Hemp Gru To jest to

118

Stare Miasto Minuty

157

Doniu, 52 Dbiec Uciekaj

119

Echo, Eldo Ponad tym gwnem sta

158

Pnoc Centrum Poudnie Uciuany giecik

120

ona Rozmowa

121

Fenomen Sensacja

159

WSZ & CNE, AbradAb, Joka, Gutek

122

Pezet/Noon Ukryty w miecie krzyk

123

Tede Wycig szczurw

(Oczy otwarte 2)

2005

Baku Baku potga

160

Wojtas, Fu, Waco Bez tego nie ma mnie

161

Cira Cirap

124

Dizkret/Praktik 3

162

Gres, Snatch, DJ Bartech Dym

125

HST, Fokus Alkoholizm

163

Pelson, Flexxip Proste przyjemnoci

126

Siny, Tymon Anonimowy Wrocaw

164

Zkibwoy, DJ Ader, Wankz Skandale

127

donGURALesko Co to za miejsce?

165

Pomie 81 Jestem przeciw

128

O.S.T.R. Kochana Polsko

166

Smarki Smark Kawaek o mioci (Amyawy)

129

AbradAb, Gutek Miasto jest nasze

167

Maolat/Ajron Rodzice

130

Mor W.A. My to my

168

Sia Dwiq Trampki

131

WWO, Soundkail, Fu Nie bj si zmiany na lepsze

169

POE (Projekt Ostry Emade) Wiele drg

132

Pih Nie ma miejsca jak dom

170

Pokahontaz, Miuosh, Cichy Za szybcy si wciekli

133

Pono, Koras Niemiertelna nawijka ZIP Skadowa

171

Ten Typ Mes Zdrada

134

Tymon Oto ja

172

Dinal Chryzantemy zociste

135

K.A.S.T.A. Peryferie

173

Afront Cztery ywioy

136

HST, Kalecik Proste

174

Eldo Diabe na oknie

2006

175

Pono, Wilku, Ero Instynkt

210

Lukatricks, Joka, HST, Fokus Trzeba wzi

176

Cisza i Spokj, Lilu Ostatniej nocy

211

Wdowa, Czesaw Mozil Zapomniaam

177

Molesta Ewenement Powrt

212

donGURALesko Zanim powsta totem

178

Eskaubei, Lilu, Dena Sny o funku

179

Trzeci Wymiar, Waldemar Kasta,

213

Proceente Bezsenno

donGURALesko, Esee Wuuf

214

Okoliczny Element, Reno, Lilu, DJ Urb

180

Eldo Ferajny

215

Parias Drzazgi

181

Emazet/Procent, Szybki Szmal, Onar aduj

216

Hades Duma

182

Killaz Group, Ramona 23 Manewry

217

Te-Tris Ile mog

183

W.E.N.A. S-A-L-U-T-U-J

218

ona i Webber Kaloryfer

184

TPWC, Fred, Franek Kimono W aucie

219

Jeozwierz Katana mistrza 666

220

Sok i Marysia Starosta Kilka pyta

2011

Co dobrego, co zego
2007

2008

185

Pi Dwa Gniew

221

Tomasz Andersen Krach

186

Pih, Chada, Lukasyno Im mniej wiesz,

222

Sok i Marysia Starosta Myl pozytywnie

tym lepiej pisz

223

Slums Attack, O.S.T.R., Jeru the Damaja

187

2009

2010

Oddabym

Rasmentalism, Jot, Al-Fatnujah, DJ Positive

Linia ognia

224

Ten Typ Mes Otwarcie

188

Eldo Nie pytaj o ni

225

Miuosh Pita strona wiata

189

HiFi Banda Puszer

226

Buka Pierwsza mio

190

Emil Blef Stawki s wysokie

227

W.E.N.A. Podstawowe instrukcje

191

2cztery7, Maolat witej pamici

228

Grubson, ustoprocent, Jaroz, Rahim, Wojtas,

192

Jimson Umr modo

193

Zeus W d

229

L.U.C, Sok Pospolite ruszenie

194

PeeRZet Zwyczajnie niezwyczajni

230

Te-Tris Prawo 2021

231

VNM Skd spadli

AbradAb Polski hip-hop

195

Ortega Cartel, Reno Dobre czasy

232

ona i Webber To nic nie znaczy

196

Hemp Gru Droga

233

JWP / Bez Cenzury Tworzymy histori

197

Ten Typ Mes Dwadziecia pi

198

Warszafski Deszcz Ju od 99 pyn

234

Czarny/HiFi, Pezet Niedopowiedzenia

199

Sobota Modlitwa

235

Jot Dla

200

ysoni, Smarki Smark Moje ycie, mj syf

236

Zeus Hipotermia

201

Waldemar Kasta, donGURALesko, Verte Musisz

237

Paluch, Ero Nowa epoka

202

Mapa Nie byem nigdy

238

Borixon Papierosy

203

Pjus Nie mwi szeptem

239

Bisz Wilk chodnikowy

204

O.S.T.R. Po drodze do nieba

240

Gonix Trudne sowa (Maa Lady Pank)

205

Quiz, Brudne Serca Sowo dla

241

Pyskaty Wdech, wydech

242

Bisz Pollock

206

2012

Pyskaty, Fokus, Maolat, ona, Fu, Ten Typ Mes,

243

Skorup Adapter Daniel

So/Mikser Love Forever

244

JWP/BC Blam

208 Vienio, Hades Nowe bloki

245

ona, Webber, The Pimps, Mateusz Czarnowski

Tomiko, Termanology, O.S.T.R., Ero, Eldo Bez granic

207
209

O.S.T.R. pij spokojnie

2013

Do ciebie, Aniu, szem

246

Wuzet Iluzja

381

247

Kajman, Gedz, Tusz na Rkach Jeszcze raz

385 Pih

248

Tede Nie banglasz

391

Pono

249

Mapa Skaa

397

Proceente

250

O.S.T.R., Hades, Jordanw Stary Nowy Jork

401

Pyskaty

251

Rasmentalism STU

405 Ras

252

PRO8L3M Tiramisu

409 Smarki Smark

253

Rap Addix, DJ Ace To znowu Rap Addix

413

Sobota

254

Medium Traper

417

Sok

255

Polskie Karate, Dwa Sawy W 3 dupy

423 Szad

256

KK Wszystko piknie

429 Tede

257

Sok i Marysia Starosta Wyblake myli

435 Ten Typ Mes

04. Sylwetki
wybranych
artystw

Pezet

439 Te-Tris
443 Tymon
447 Vienio
451

VNM

455 W.E.N.A.
459 Waldemar Kasta

261

AbradAb

463 Wdowa

267

Bisz

467 Wigor

271

Borixon

473

277

Chada

479 Wodi

281

Dizkret

483 Wujek Samo Zo

287

donGURALesko

487 Wyga

293

Eis

491

297

Eldo

305

Ero

309

Fisz

315

Fokus

319

Gedz

323

Grubson

327

Hans

331

Jot

335

Kosi

339

Lilu

343

Liroy

349

ona

353

Magik

357

Mapa

361

Numer Raz

365

O.S.T.R.

371

Peja

377

Pelson

Wilku

Zeus

05. Posowie
496 Sebastian DJ Volt / DJ 600V Imbierowicz
498 Marcin Flint
499 Dominika Wcawek
500 Andrzej Caa
501 Tomasz CNE Kleyff
503 Kamil Jakuza Jaczynski
504 Od Wydawcy - Tomasz Kukoowicz

Rzut
wst
8

t oka
ecz
9

Czy polska kultura hip-hop a wraz z ni muzyka rap po ponad

dwch dekadach istnienia jest ju czci narodowego dziedzictwa kulturowego?
Czy naley jej si miejsce w tak zwanej kulturze wyszej? Zastanawiaem si nad
tym zagadnieniem, gdy rozpoczynaem prac nad niniejsz antologi, bdc
pomysem Narodowego Centrum Kultury. Dugie lata czekaem na tego typu
inicjatywy ze strony instytucji kulturalnych. Wida ten czas wreszcie nadszed,
co jest jednym z wielu argumentw za twierdzc odpowiedzi na powysze pytania.
Innym jest wielki renesans popularnoci tej muzyki po sukcesie filmu Jeste
Bogiem. Pokusibym si nawet o stwierdzenie, e rodzimy hip-hop ma wyjtkow
moc i znaczenie dla naszej kultury, poniewa jest zjawiskiem rozwijajcym si ju
w wolnej Polsce, jest dzieckiem transformacji. Dzieckiem, ktre nie musiao
si ba i walczy z adnym reimem, korzystao z wolnoi sowa i zaczo
si bacznie przyglda galopujcym przemianom w Polsce. ledzc ponad 20 lat
rozwoju naszego hip-hopu, w tekstach mona odnale bardzo ciekawy i rzetelny
opis kraju. Myl, e w przyszoci przyda si on historykom. Takiej wersji nie
znajdziemy w adnej naukowej publikacji, oficjalnych annaach czy Wikipedii.
Co upowania mnie do tak miaych twierdze? Ot sam jestem raperem
i dziennikarzem jednoczenie. Od pitnastu lat pisz teksty i nagrywam, a take staram
si promowa polsk kultur hiphopow i pokazywa j w suszny sposb obalajc
stereotypy, prezentujc jej rnorodno i autentyczno. Jako dziennikarz
najpierw pisaem do jednego z waniejszych dla hip-hopu miesicznikw
DosDedos, a potem wsptworzyem autorskie programy hiphopowe
dla telewizji VIVA i MTV, ktre bardzo pomogy rozprzestrzeni si temu
gatunkowi w Polsce. Ukazao si ju kilka mniej lub bardziej udanych
encyklopedycznych prb opisania polskiego rapu. Ta ksika nie jest prb
rywalizacji z poprzednikami. Anthos po acinie znaczy kwiaty,
a lego zbieram, antologia jest wic zbiorem kwiatw. Spodziewajcie
si zatem wiankw plecionych z najlepszych rapowych tekstw i bukietw
skadajcych si z najbardziej reprezentatywnych osb i utworw.
Jak zreszt pisa synny 2Pac, hip-hop sam w sobie jest kwiatem, ktry
wyrs z betonu Rose that grew from the concrete. Raperzy to w wikszoci
talenty samorodne, bez wyksztacenia muzycznego czy polonistycznego. Maj
za to specyficzn wraliwo, zdolno obserwacji i przekadania tego na rymy
pisane jzykiem, ktrym mwi si na co dzie. Ten jzyk ulicy i podwrek
wdar si ju do klasyki i na kulturalne salony, ale jest mu chyba nadal lepiej
na osiedlach, w piwnicach, w tak zwanym undergroundzie.

10

W tej publikacji skupimy si waciwie tylko na rapie, czyli na muzyce, pamitamy

jednak o pozostaych trzech elementach kultury hiphopowej. Mamy przy tym
nadziej, e dideing, graffiti i breakdance doczekaj si swoich oddzielnych
opracowa. Rapowanie to sposb melodeklamacji rytmiczne wyrzucanie sw
do beatu. Std wzia si nazwa gatunku. Dla porzdku wyjani, e bdziemy tu
naprzemiennie uywa terminw rap i hip-hop w odniesieniu do muzyki wanie.
Zabierajc si do pracy nad antologi, chronologicznie podzielilimy histori
polskiego hip-hopu na sze okresw. Doskonale obrazuje to, jak ywo i sprawnie
gatunek zmienia si w czasie, jak potrafi dopasowa si do rynku czy wrcz pokaza
nowatorskie metody propagowania muzyki i jej sprzeday. Na przykadzie
wybranych tekstw przyjrzymy si przemianom w naszym kraju i na wiecie,
zjawiskom socjologicznym oraz najciekawszym opisom rzeczywistoci,
bdcym wiadectwem czasw, w ktrych powstay. Najdokadniej jednak
poznamy ycie i punkt widzenia modych ludzi. Udowodnimy, e wiele cytatw
i powiedzonek jak chociaby popularne elo czy ziom przeszo do mowy
potocznej wanie z polskiego hip-hopu. Zaobserwujemy take regionalizacj
polskiego rapu, przywoujc rne lokalne naleciaoci jzykowe wszak
elementy gwary czsto pojawiaj si w tekstach.
Dlaczego tak wiele osb, poczwszy od pokolenia JP2 a do pokolenia
Y (czyli dzisiejszych nastolatkw), jako swj ulubiony gatunek muzyczny
i styl ycia wybiera wanie hip-hop? Prawdopodobnie dlatego, e ma on wiele
rnych podgatunkw. Moe by spokojny, melodyjny i peen poetyckich tekstw,
ale przecie z drugiej strony mamy ostry i ciki uliczny styl, nieunikajcy
przeklestw i nioscy przekaz peen prostych rad. Kady rodzaj ma swoich fanw
i przedstawicieli.
Przez wiele lat w Polsce dominowa uliczny rap traktujcy o problemach,
podziaach spoecznych, raczkujcym kapitalizmie i sytuacji modego
czowieka bez perspektyw, ktry czsto radzi sobie, yjc na bakier z prawem.
Cze kawakw bya pesymistyczna. Mwia, e sia jest tylko w ziomkach
i e tylko na nich mona polega, e trzeba walczy z systemem i olewa
politykw. My, Polacy, lubimy przecie sobie ponarzeka i uala si nad swoim
losem. Dlaczego raperzy mieliby by inni? Mona powiedzie, e to rodzaj
muzycznej schedy po punk rocku z lat 70. i 80., ktry dotyka problemw
modziey i porusza tematy tabu oraz bojkotowa system i wczesn wadz
komunistyczn. Pikn ni porozumienia pomidzy tamtymi a obecnymi czasami
pokaza Vienio na swojej ostatniej pycie Profil pokole. Wracajc do ulicznego
rapu s w nim te utwory, ktre jednak daj wiar w to, e mimo wszystko
bdzie lepiej i e damy rad, jak rapowa zesp WWO. Uliczne teksty powstaj
w gowach ludzi, ktrzy na og nie mieli ciekawego dziecistwa, ktrzy
musieli zadba o siebie sami, a w ich domach si nie przelewao. To ekstremum,
ale niektrzy pierwsze zarobione na muzyce pienidze musieli oddawa rodzicom
na wdk, inni sami pili z rodzicami bd snuli si w grupie po osiedlu, wci
kombinujc. Tutaj wida analogi do biednych dzielnic Nowego Jorku, gdzie

11

zaniedbane dzieci wyrzucone na margines spoeczestwa nie miay perspektyw.

Ich moliwoci dostpu do edukacji byy bardzo sabe. Sposobem na przetrwanie
i podbudowanie poczucia wasnej wartoci byo tworzenie gangw i zarabianie
na handlu narkotykami. Std podobny nurt i przekaz w twrczoci osb z takich
rodowisk na caym wiecie. Dziki temu hip-hop ma wymiar uniwersalny.
Pomimo barier jzykowych fani tej muzyki rozumiej si doskonale, poniewa
spdzali czas w zbliony sposb, hodujc analogicznym wartociom. W Polsce
wielu raperw pochodzi z dobrych domw, ale w dziecistwie czsto ich ciko
pracujcy rodzice nie mieli dla nich czasu zwaszcza po transformacji w 1989
roku. Przyszli mistrzowie mikrofonu wychowywali si gwnie poza domem,
z kumplami i z kluczem zawieszonym na szyi. Nie liczyo si, kto z jakiego domu
pochodzi, wszystkich obowizyway te same reguy.
Obecnie dzieci dorastaj czsto w hermetycznym otoczeniu czterech cian
wypielgnowanych mieszka na strzeonych osiedlach. Przyronite do
komputera, konsoli z grami i smartfona trac kontakt z rzeczywistoci. Nie
maj ju na osiedlu trzepaka miejsca spotka i wymiany pogldw
z rwienikami twarz w twarz. Obawiam si, e trac umiejtno
obserwowania ycia w realu i moliwe, e nigdy przez to nie posid daru
komentowania prawdziwego ycia. A taki dar ma zarwno Tede, ktry pochodzi
prawniczej rodziny, O.S.T.R. i ona, czyli raperzy wychowujcy si w normalnych
domach, jak i Peja, ktry z kolei mia bardzo cikie dziecistwo i szybko zosta
osierocony. aden z tych artystw nigdy nie by izolowany od spoeczestwa,
kady z nich nasikn osiedlowymi klimatami i potrafi doskonale opisa
rymami biece wydarzenia i sytuacje. To jest dar. Wczeniej wspomniany
zesp WWO, Peja, Firma czy Hemp Gru zrobi to bardziej wprost i bez ogrdek,
natomiast ona, Eldo czy Bisz ubior swoje wersy w form, przyozdobi
porwnaniem lub anegdot. W ten sposb przeszlimy do tematu zabawy
konwencj rapu nurtu kierowanego do ludzi raczej wyksztaconych, artystw
i bohemy. Tutaj jako przykad od razu do gowy przychodzi mi Fisz. Taki rodzaj
hip-hopu jest raczej zabaw sowem. Przekaz jest istotny, ale na pierwszym
planie znajduje si forma. S oczywicie te tacy raperzy, ktrzy godz oba te
kierunki i potrafi zadowoli zarwno suchaczy spragnionych ostrych,
prostych sw wzywajcych do buntu, jak i tych wraliwych odbiorcw, ktrzy
oczekuj niespodzianek, smaczkw i oryginalnych rozwiza. Mistrzem takiego
poczenia jest O.S.T.R., muzyk z wyksztacenia, majcy niesamowit wraliwo
na dwiki i sabo do jazzu. Jego teksty natomiast bezlitonie rozprawiaj
si z wadz i absurdami w spoeczestwie. Bardzo przewrotnie opisuje nasz
obyczajowo ona, ktry w swych utworach siga rwnie po tematy bardziej
globalne. Raper ze Szczecina ucieka si w swoich inteligentnych tekstach do
bardzo ciekawych form wyrazu. W jednym z utworw przeprowadza rozmow
z Bogiem o tym, co ludzie wyprawiaj na Ziemi, innym razem przemawia do
przywdcy Iranu. Jego teksty s bardzo trafne, byskotliwe i miao mona
powiedzie, e nale do mdrzejszych w Polsce.

12

Mode pokolenia chc w rymach znale odbicie prawdy, rzeczy namacalne,

a nie to, co proponuje muzyka popowa banalne teksty, najczciej dotyczce
mioci i zabawy. Owszem, raperzy te czsto opisuj melan i imprezy,
ale robi to w prawdziwy i bezkompromisowy sposb, nie ukrywajc faktu,
e narkotyki s wszdzie, e alkohol pije si w duych ilociach, a po imprezach
ludzie uprawiaj przygodny seks. Raperzy z reguy nie afiszuj si z bogactwem
jako symbolem odniesionego sukcesu mwi tu o eksponowaniu biuterii,
samochodw i innych atrybutw luksusu. To zreszt nie wyszoby w naszym
kraju przez zawi i zazdro, bo komu si udao. Pierwszym, ktry ju
przeszo dekad temu mwi otwarcie, e chce robi hajs i e zarabia na rapie,
by Tede. Wtedy rodowisko i odbiorcy wypominali mu t szczero i twierdzili,
e jest komercyjny. Dzisiaj, po latach, wielu wczesnych krytykantw dojrzao
i zrozumiao, e negowanie takiego podejcia zakrawa na hipokryzj. Wikszo
z nich przyznaa Tedemu racj i zorientowaa si, e hip-hop to nieza machina
do zarabiania pienidzy: na muzyce, na wystpach, no i oczywicie na gadetach
i ciuchach. Nie dajmy si zwie wspomnianemu wczeniej Jeste Bogiem,
bo jest to fabularyzowany dokument. Niektre wtki s tam podcignite pod
scenariusz. Pamitajmy, e ju kilkanacie lat temu wrd raperw, zwaszcza
o takiej pozycji jak pokazany w filmie Magik z Paktofoniki, nie byo a takiej biedy.
Ju po sukcesie pierwszej pyty Kalibra 44, w skad ktrego wczeniej wchodzi
Magik, zesp mg nagrywa utwory w najlepszych studiach. Zreszt wszystkim
nam si wwczas ju lepiej wiodo.
Wrmy jednak teraz do samego pocztku, kiedy nikt nie sdzi, e ta modziecza
pasja tak uronie w si i zyska na znaczeniu, na stae wpisujc si w perspektyw
polskiej wolnej kultury. W antologii sprbujemy nakreli obraz etapw rozwoju
rodzimego hip-hopu i samego kraju za pomoc sylwetek raperw i opisw piosenek.
W skrcie wyjani teraz, jak to wygldao z mojego punktu widzenia a mam
wraenie, e znajdowaem si w centrum wydarze, ktre porway mnie niczym
rozpdzajce si tornado. Traktujcie to jako wprowadzenie i rys historyczny do
tego, co znajdziecie dalej.

13

Podwaliny
do roku 1995
Po wakacjach 1993 roku wrciem do Polski po rocznym pobycie w Kalifornii.
Tam dziki kolegom ze szkoy i z okolicy przesikem amerykaskim rapem.
By wszdzie. Bardzo prnie rozwija si na zachodnim wybrzeu USA
w okolicach Los Angeles. Przywiozem ze sob pyty House of Pain, Cypress Hill,
Dr Dre, Snoop Doggy Dogga, Naughty By Nature, Wu-Tang Clanu czy Ice Cubea.
Jakie byo moje zaskoczenie, gdy okazao si, e moi kumple w Warszawie
suchaj praktycznie tych samych albumw. Zrozumiaem, e elazna kurtyna
naprawd zostaa uniesiona i nikt nie kontroluje ju tego, co przenika do nas
z Zachodu. Nie musiaem jak mj ojciec sucha zaguszanego przez cenzur
Radia Luxembourg, eby usysze swoj ukochan muzyk. To mniej wicej wtedy
Kazik nagra rapowy album Spalam si i pojawiy si inne prby przeniesienia
tego gatunku na nasz grunt.
Bardzo duy wpyw na rozwj hip-hopu w Polsce miaa subkultura deskorolkowcw,
czyli skejtw. To wanie dziki jedzie na desce poznaem Tedego, Vienia, Chad
czy Wodiego. To ze skejtowych amerykaskich filmw zgrywalimy nowe
piosenki, bo takich nowoci w sklepach muzycznych jeszcze nie byo, internetu
te wtedy jeszcze nie mielimy. Bya ponadto legendarna audycja Kolorszok
Bogny witkowskiej i DJ-a Volta (obecnie DJ 600V), ktr w caoci nagrywaem
na kasety, bo byy tam wieynki prosto zza oceanu. Potem pojawi si take
Szok TV, czyli program Bogny w TVP, gdzie mona byo oglda nowe klipy.
Podpatrywalimy w tych teledyskach, filmach i w gazetach mod na szerokie
spodnie i due koszulki z logo firm i zespow. Bardzo szybko kto wyczu interes
i zacz szy i sprzedawa obszerne ubrania na Jarmarku Europa na Stadionie
Dziesiciolecia. Kolejki rosy z tygodnia na tydzie. Chwil pniej polskie Lenary,
czyli kultowe szerokie spodnie, zalay ju cay kraj, pojawiy si te pierwsze
koszulki i kurtki ortalionowe z logotypami hiphopowych zespow.
W tym samym 1993 roku trafiem na pierwsze imprezy DJ-a Volta
w warszawskim studenckim klubie Alfa. Co weekend spotykao si tam cae
towarzystwo skejtowo-hiphopowe, puszczano najnowsze nagrania, a wielu z nas
przeywao najrniejsze inicjacje. Te imprezy wydaway nam si czym
wyjtkowym. Nawizywao si nowe znajomoci, miao si wraenie, e co si
rodzi. Co wielkiego! Ktrego dnia na osiedlu kto na kasecie puci mi pierwsze
kawaki Liroya. Podobao mi si, e go podj wyzwanie rapowania po polsku.
Szkoda tylko, e sample czyli fragmenty istniejcych ju kompozycji
wykorzystywane w aranacjach podkadw muzycznych byy bardzo czytelne,
dugie i brzmiay czsto zbyt podobnie do nagra z USA. To by jednak czas edukacji
dla wielu raperw pionierw. Suchalimy nowej muzyki i wymienialimy si pytami
i kasetami, chonc klimat i przekaz oraz uczc si wielu tekstw niemal na pami.

14

Rap po polsku. To tak si da?!

od 1995 do 1998
Niekwestionowany sukces komercyjny Liroya, Kalibra 44 i Wzgrza Ya-Pa 3
pokaza caej Polsce, e nasz trudny jzyk pasuje do rymowania, e moe
fajnie i dynamicznie brzmie. Kade miasto, osiedle czy podwrko wydao
nowego rapera lub producenta beatw. Wystarczy komputer i kilka programw
muzycznych plus mikrofon pojemnociowy umieszczony za pacht z koca i mona
byo zamieni kady pokj w studio nagraniowe. Rap zacz rnicowa si ze
wzgldu na region, z ktrego pochodzi zarwno tekstowo, jak i brzmieniowo.
Pojawiy si elementy gwary, a styl muzyki nawizywa do aktualnych inspiracji
ludzi z danego miasta. Warszawa mocno zapatrzona bya w brudne brzmienie
Nowego Jorku, a Pozna by jak amerykaski West Coast, czyli lubi kalifornijskie
g-funkowe motywy.
Na imprezy legendarnego ju wtedy DJ-a 600V przychodziy setki osb, a nowym
centrum wydarze sta si stoeczny klub Hybrydy. Borixon ze Wzgrza Ya-Pa-3
opowiedzia kiedy, jak to z kumplami pakowali si do samochodu w Kielcach
i przyjedali na imprezy Volta do Warszawy, a nad ranem wracali do domu.
Na tych imprezach rodzi si warszawski rap. Pamitam, jak chopaki
z Mistic Molesta (pzniej Molesta Ewenement) rapowali swj pierwszy koncert
skryci za konsolet Volta, bo nikt nie mia jeszcze odwagi stan przed tumem
ludzi. Ale co ju wisiao w powietrzu. W tym samym czasie w studenckim klubie
Remont odbyway si koncerty Kalibra 44, Wzgrza Ya-Pa 3 i innych zespow
rapowych. Tam te bywalimy, aby ledzi, co si dzieje w innych miastach, eby
si pozna i nawiza kontakt.
Dla mnie to czas pocztkw, nagrywania demwek w domach kolegw DJ-w
do amerykaskich podkadw. Swj pierwszy utwr pt. rodkowowschodnia
Europa nagraem z Kosim (obecnie czonek zespou JWP) u DJ-a Deszczu Strugi.
Imprezy Volta odbyway si co rusz w innym klubie: Stodoa, Trend, Scena,
Dekadent. W kadym z tych miejsc z tygodnia na tydzie roso grono osb, ktre
chciay zarapowa co do mikrofonu, zaprezentowa si innym. Volt zawsze
wyznacza na to czas, puszcza instrumentalne wersje utworw, a mikrofon
kry midzy chtnymi jedni rapowali swoje zwrotki, inni improwizowali.
Czuo si jedno tej sceny. Ja rwnie ktrego wieczoru zdobyem si na odwag,
by stan w tym krgu i przej mikrofon.
Pojawiao si coraz wicej imprez w caej Polsce, bo wzrosa take ilo DJ-w,
ktrzy zwikszali swoje cenne kolekcje pyt winylowych, na og zamawianych
z zagranicy. Z dnia na dzie przybywao nam gazet powiconych przynajmniej
w czci naszej kulturze: lizg, DosDedos, Klan, Steez. Wraz z tymi tytuami
wyksztacio si grono hiphopowych redaktorw, ktrzy do dzisiaj pracuj jako
dziennikarze w duo powaniejszych ju tytuach prasowych (cz z nich

15

to autorzy niniejszej ksiki). Wielkie wytwrnie nareszcie zorientoway si,

e jest sens wydawa w Polsce zagraniczne pyty hiphopowe i tak na przykad
Sony Music Polska wypucio ca kolekcj albumw pod szyldem Czarna seria.
Kupowalimy gwnie kasety do walkmanw i cay czas jedzilimy z nimi
na deskorolkach. Wymienialimy si muzyk, informacjami, ciuchami, kasetami
VHS. W 1997 roku wydana zostaa pyta Smak B.E.A.T. Records pierwsza
oficjalna skadanka prezentujca warszawski hip-hop. Znalazy si na niej kawaki,
ktre ju wczeniej kryy na przegrywanych kasetach, np. Osiedlowe akcje
Molesty czy Rymoholiko Trzyha. Ten album by zapowiedzi kolejnych
warszawskich pyt, takich jak Skandal Molesty i Nastukafszy Warszafskiego
Deszczu. Dziki temu, e na przeomie lat 1997 i 1998 nawizaem wspprac
z DJ-em Feel-X-em, mogem przegra sobie od niego na kasety wicej takich
zapowiedzi. Byy tam pierwsze kawaki reprezentantw lska Fokusa, Gutka
i Gano, .p. Freeza z Warszawy czy zespou Snuz ze Szczecina.
Feel-X to w ogle czowiek, ktry nada mi troch kierunek w hip-hopie:
wyedukowa muzycznie, zabiera na imprezy w Polsk, da beaty, do ktrych
mona byo nagrywa a wtedy nie byo atwo o dobre jakociowo podkady
muzyczne. Dziki niemu poznaem mnstwo ludzi zwizanych z hip-hopem.
Wtedy te zdaem sobie spraw, e cho media masowe praktycznie milczay
na temat nowej subkultury modzieowej i jej muzyki, to jej popularno
ronie, a nowe nagrania i tak rozchodz si poczt pantoflow czy raczej
kasetow. W tamtym okresie wszystko byo bardzo prawdziwe i szczere,
nie byo w tym jeszcze interesw i duych pienidzy. Wszyscy robilimy to,
aby popularyzowa co, co wydawao nam si genialnym patentem na ycie,
na rozwj swoich umiejtnoci. Cieszylimy si z coraz wikszej liczby osb
przychodzcych na koncerty i imprezy w klubach. Polski hip-hop przestawa
by ju tak hermetyczny.

Rozkwit i przesilenie
od 1998 do 2005
Od maja 1998 roku rozpoczem wspprac z Kalibrem 44 jako Baku Baku
Skad. Do 2001 roku zagralimy razem ponad 150 koncertw w caej Polsce.
Przemierzajc nasz kraj wszerz i wzdu, poznawaem coraz wicej zespow,
grafficiarzy, b-boyw czyli tancerzy breakdance oraz fanw hip-hopu.
Kade wiksze miasto miao swoje cykliczne imprezy hiphopowe: Katowice
w Mega Clubie, Szczecin w Sowianinie, Pozna w Eskulapie, Krakw w Rotundzie.
Dostrzegem, e praktycznie kada aglomeracja ma swoj reprezentacj
hiphopow z pyt wydan oficjalnie lub nielegalnie. Takie grupy na og gray

16

przed nami, zyskujc moliwo pokazania widowni samych siebie, i swoich

umiejtnoci artystycznych. W garderobie zawsze mona byo wymieni pogldy
i spostrzeenia. Na nasze koncerty przychodzili take punkowcy i modzie
suchajca muzyki alternatywnej, ktra oczarowana bya pierwsza pyt Kalibra
i wszystkim tym, co wychodzio w wytwrni S.P. Records (wydawca Kultu i Kazika).
Okoo roku 2000 nawizaem take wspprac z Tedem, powsta Gib Gibon Skad.
Spotykalimy si w studio nagraniowym Krzyka Kozaka z wytwrni RRX.
Nagralimy tam sporo spontanicznych utworw, z ktrych cz do dzisiaj nie
zostaa wydana. Nastpstwem tych dziaa byo wsplne koncertowanie z Tedem.
Miaem wraenie, e publicznoci byo coraz wicej z miesica na miesic.
Dostawalimy sygnay, e koncerty s wyprzedane na tydzie przed terminem.
Polscy raperzy zaczli wyjeda na zagraniczne wystpy do Anglii, Irlandii,
USA i wielu innych miejsc, gdzie s skupiska Polakw. Media powoli zaczy
interesowa si now subkultur. Nie wiedziay jeszcze, jak to ugry. Troch
obawiay si szczerej, niedajcej si ugaska muzyki. Pamitam na przykad,
jak Robert Leszczyski przeprowadza wywiad do Gazety Wyborczej
z Kalibrem 44 i z nami. Dugo rozmawialimy, a tekstu potem nie puszczono
do druku. Z roku na rok pojawiay si nowe festiwale, cznie z tym, e w Opolu
za namow Hirka Wrony TVP zorganizowaa dzie z hiphopowymi koncertami.
Zagraniczne gwiazdy rapu zaczy u nas koncertowa i zbiera wielotysiczn
publik. Pojawiy si take polskie muzyczne stacje telewizyjne najpierw Atomic
TV, gdzie swj program hiphopowy Styl W mia Bartek Raczew, a potem VIVA
Polska oraz MTV Polska. W VIV-ie byem wspodpowiedzialny za powstanie
autorskich programw o hip-hopie produkowaem je i wspprowadziem
z Wujkiem Samo Zo. Na pocztku by to jeden magazyn w tygodniu z relacjami
z koncertw, zawodw breakdance, jamw graffiti (imprezy, gdzie przez wielu
grafficiarzy naraz malowana jest jaka dua powierzchnia). Pokazywalimy take
inne zajawki zwizane z naszym stylem ycia, np. deskorolk, snowboard, zok,
BMX. Na moich oczach popularno hip-hopu przeya rozkwit. Na pocztku
apelowalimy o przesyanie nam teledyskw, nawet tych amatorskich, bo nie
mielimy wystarczajco wielu polskich produkcji, by wypeni nimi program.
Potem zostalimy zalani polskimi klipami. W latach 2002-2003 przychodzio ich
po 8-10 tygodniowo, a do tego caa masa pyt z najrniejszych zaktkw kraju.
Dostalimy dwa nowe programy, w tym legendarn ju Rap kanciap, do ktrej
przychodzili raperzy, grali muzyk na ywo i pokazywali si z najprawdziwszej
strony. Mielimy nad tym programem pen kontrol, nie byo adnej cenzury.
Zdarzyo si, e kto zasn na kanapie (Lil Dap z amerykaskiego Group Home),
kto inny pi rozrobiony spirytus w butelce po wodzie mineralnej podczas
nagrania (pomimy, kto to by). Historii jest naprawd wiele, ale to materia
na osobn ksik.
Kada dua wytwrnia pytowa zapragna mie w swojej stajni jakich
hiphopowcw, a najlepiej nawet label (mae wydawnictwo skupione wok pewnej

17

grupy artystw), ktry mogaby dystrybuowa. I tak Pomaton mia Baza Lebel
(Molesta, Mor W.A.), BMG miao Prosto (WWO, Waco), Sony podpisao umow
z Asfalt Records (Fisz, O.S.T.R.), a Universal przymierza si do Wielkiego Jo,
czego dowodem by wsplny utwr Natalii Kukulskiej i Tedego. Nic z tego
nie wyszo i wkrtce Universal zwiza si z wytwrni UMC produkujc
gwnie hip-hopolo, o ktrym za moment. Hiphopowe przeboje grane byy
na listach przebojw nawet popowych stacji muzycznych obok hitw Ich Troje
czy Crazy Frog. VIVA staa wtedy hip-hopem, wydawaa nawet swoje skadanki.
Troch zaczo mnie to przerasta, rap stawa si mainstreamem. Do kina trafi
film Blokersi Sylwestra Latkowskiego, po ktrym Peja sta si bohaterem nie
tylko Poznania, ale caej Polski. Po premierze innego gonego filmu 8 Mila
z Eminemem w roli gwnej pojawia si z kolei moda na bitwy freestyleowe,
czyli na pojedynki w rymach improwizowanych. Miaem okazj bra udzia
w pierwszym takim pojedynku, tak zwanej Bitwie Pockiej, gdzie nasza ekipa
Gibon Skad (Tede, Borixon, WSZ i ja) walczya z Obrocami Tytuu (Eldo, Pezet,
Dizkret, Dena i inni). Potem przyszed czas na imprezy rokrocznie wyaniajce
najlepszego freestyleowca roku, jak Wielka Bitwa Warszawska.
Wykonawcy innych gatunkw muzycznych take docenili polski hip-hop.
Niektrzy postawili na maria z raperami. Muniek Staszczyk z T.Love
wsppracowa z zespoem Zipera, Tomasz Lipiski z Tiltu z Vieniem i Pelem,
Sweet Noise z Pej, a o kooperacji Natalii Kukulskiej z Tedem ju wspomniaem.
Niestety wraz z tak wielkim boomem gatunku musiao pojawi si wielu
farbowanych lisw, nastawionych tylko na komercyjny sukces i drog na skrty.
Hip-hopolo spodobao si mediom, bo nie dotykao tematw tabu, byo grzeczn
i przan hybryd prawdziwego rapu. Przecitny odbiorca nie by w stanie
odrni tego, co prawdziwe, od tego, co rozwodnione. Wybijali si wykonawcy
uywajcy rapowej stylistyki, ale majcy mao wsplnego z kultur hiphopow.
Pojawiy si te pierwsze brudne praktyki w stylu wysyania duej iloci SMS-w
przez wytwrni celem podbicia miejsca swojego zespou na licie przebojw.
Dla nich zaistnienie w mediach to by priorytet. Przez to bardzo szybko nastpi
przesyt hip-hopem w gazetach, radiu i telewizji. Miaem wraenie, e jak otworz
lodwk, to wyskocz z niej Mezo lub Jeden Osiem L, czyli przedstawiciele nurtu
hip-hopolo. Due wytwrnie jednak nie zarobiy na raperach tyle, ile planoway,
bo odbiorcy woleli kupowa pirackie pyty, a z czasem ciga je z internetu.
Co zatem uczynili prawdziwi polscy raperzy, robicy muzyk z pasji i z czystych
pobudek, dla ktrych jest to styl ycia, a nie tylko moda czy metoda na zarobek?
Zaczli schodzi z powrotem do podziemia, bo jak rapowa kiedy znany
amerykaski raper KRS-One: Rap is something you do, hip-hop is something
you live. Rap to co, co wykonujesz, hip-hop to co, czym yjesz.

18

Stadium ochodzenia
od 2005 do 2009
Powiedzmy sobie szczerze: tradycyjna telewizja oraz papierowe gazety od kilku
lat zaczynaj odchodzi do lamusa, ronie za znaczenie internetu. Ogldamy tam
coraz wicej materiaw wideo, w tym take klipw, programw czy wywiadw.
Mamy tam muzyk, ktr atwo i legalnie moemy kupi. Wszystko jest ze
sob zsynchronizowane i kompatybilne jeli spodoba nam si jaki teledysk
na YouTube, to bez problemu moemy zakupi ten utwr i za chwil mie go
w suchawkach w swoim odtwarzaczu mp3. Modzi ludzie dzi to pokolenie
na danie wszystko chc mie tu i teraz. Internet umoliwia im ogldanie
i suchanie takiej zawartoci, jakiej sobie akurat ycz.
Telewizja tak nie dziaa. Chyba e wemiemy pod uwag VOD, jednak
kanay muzyczne nie miay takiej usugi. Kiedy w 2006 przenielimy si
z Wujkiem Samo Zo do MTV i ruszylimy z programem Rap pakamera,
nie byo ju takiego zainteresowania wrd widzw. Wyniki ogldalnoci
sprzed dwch-trzech lat pozostaway w sferze marze. W tym okresie
znikny take wszystkie magazyny prasowe opisujce polski hip-hop,
a stacje radiowe przestay go gra. Gazety zostay skutecznie wyparte przez
poczytne portale w sieci, powstay rwnie hiphopowe radia internetowe.
Festiwale znikny z kalendarza. Co prawda kluby organizujce mniejsze
koncerty wci miay ruch i ten rynek radzi sobie cakiem dobrze, ale czu byo
w powietrzu kryzys. Powrt do podziemia przyczyni si do przesiania
polskiego rapu. Przy tworzeniu pozostali ci, ktrzy robili to z serca, a nie
z wyrachowania. Koniunkturalni wykonawcy albo poegnali si z nagrywaniem
hip-hopu i zaczli prbowa swoich si w innych gatunkach, albo w ogle
zabrali si za zupenie inne zajcia. Z drugiej strony wyroli nowi modzi
wartociowi raperzy tacy jak W.E.N.A. czy Te-Tris, ktrzy dziaali na wasn
rk. Nastpiy wic spore przetasowania na polskiej scenie.
Wszyscy dostrzegli si internetu i zaczli udostpnia nagrania za darmo,
w sieci pojawio si naprawd wiele wartociowych pyt. Zacza si era portali
spoecznociowych, takich jak MySpace czy Facebook, a w muzyce najwaniejszy
sta si YouTube. My Polacy umiemy dziaa w podziemiu chyba mamy to we
krwi wic raperzy szybko si zorganizowali. Stworzyli swoje mae wytwrnie
hiphopowe, strony internetowe, profile, kanay TV w sieci z wasnymi
teledyskami oraz marki odzieowe. ledzc ich poczynania, fani rwnie
przenieli si do internetu. To wszystko pokryo si w czasie z kryzysem
finansowym, wic taka swoista forma przetrwalnikowa bya idealnie
dopasowana do sytuacji na rynku.

19

Renesans hip-hopu
od 2009 do 2012
A w kocu nadeszo odrodzenie. Raperzy wydajcy w swoich maych
wytwrniach, ktre ja nazwaem bastionami, zaczli sobie coraz lepiej radzi
i niele prosperowa. Ich dziaalno w duym stopniu oparta bya na sprzeday
ubra, z ktrej zyski pozwalay im spokojnie nagrywa i toczy pyty. Z samej
muzyki wikszo labeli raczej nie daaby rady przetrwa. Nowatorskie metody
promocji muzyki i artystw oraz cakowita niezaleno od wszelkich ukadw
pozwolia raperom na wypracowanie swoich tanich metod dotarcia do suchaczy
i stworzenia silnej sceny. Modzie dojrzaa do tego, e pyty trzeba kupowa,
aby da zarobi raperowi za jego cik prac w studio nagraniowym. Na scen
powrciy zespoy, ktrych nie widzielimy przez dobrych kilka lat na pocztku
Molesta, potem Warszafski Deszcz, Mor W.A., Kaliber 44, powrt zapowiada
Fenomen, pyt nagrywa ZIP Skad, szykuj si kolejne wskrzeszenia. Wielu
z pionierw doroso i zmienio swoje pogldy. To normalne, e jest rnica
w myleniu nastolatka i faceta powyej trzydziestki.
Moda hiphopowa i uliczna przenikna do kolekcji najwikszych wiatowych
projektantw. Sportowe buty i czapki z daszkiem trafiy na salony na caym wiecie,
wic w Polsce rwnie tak si stao. Do klubw, nawet tych ekskluzywnych, powrciy
imprezy z czarn muzyk, a DJ-e i MC (Mistrzowie Ceremonii raperzy, ktrzy
potrafi dyrygowa publicznoci i skoni j do zabawy, tacy rapowi wodzireje)
znowu zaczli dostawa zlecenia. Hiphopowcy ju nie tylko projektowali i szyli ciuchy,
ale rwnie otwierali swoje markowe sklepy w centrach miast. Rap trafi do reklam,
artyci zaczli pojawia si na wielkim i maym ekranie oraz wystpowa w roli
ambasadorw rnych firm, ju nie tylko odzieowych. Okres ten z powodzeniem
nazwa mona renesansem polskiego hip-hopu ju jako gatunku wiadomego swoich
korzeni, przej i znaczenia dla caego rodzimego show-biznesu. Bez proszenia
wielkich mediw o uwag i promocj, zupenie na poboczu mainstreamu (znowu
widoczna jest tutaj analogia do punk-rocka), si wasnej woli, zaangaowania i pasji.
Na koncertach coraz czciej wrczano zote pyty. Wprawdzie to wyrnienie
przyznawane jest dzi za raptem 15 tysicy sprzedanych egzemplarzy, ale nazwa
zawsze robi wraenie i generuje dobry PR. Raperzy zza oceanu znowu zaczli czciej
przyjeda na koncerty do naszego kraju. Kilku z nich Evidence, Jeru The Damaja
czy Onyx nagrao nawet gocinnie utwory z polskimi raperami.
Tymczasem polskie media i due wytwrnie cakowicie straciy zainteresowanie
rapem chyba e chodzio o nagonienie jakiego skandalu, jakim by na przykad
wybryk Pei na koncercie w Zielonej Grze... Jakby totalnie nie zauwaono faktu,
e wywietlenia poszczeglnych klipw hiphopowych na YouTube zaczy liczy

20

si ju w milionach, a sprawdzajc co tydzie notowania OLiS-u (oficjalnej listy

sprzeday pyt w Polsce), zawsze mona byo znale co najmniej kilka albumw
rapowych. Takie zalepienie trwao do przeomowego momentu, czyli do
premiery filmu Jeste Bogiem.

Rap po Jeste bogiem

od 2012 do?
Premiera filmu Leszka Dawida otworzya opinii publicznej oczy. Ogromne
zainteresowanie mediw uwiadomio caej Polsce, e hip-hop to nie jest niszowa
subkultura kopiujca wzory z USA. Gatunek zyska naleny mu respekt i jest
obecnie susznie postrzegany jako najsilniejszy i najwaniejszy nurt w polskiej
kulturze niezalenej, majcy jednak przy tym wpyw na to, co si dzieje w kulturze
popularnej, modzie, mediach i wielu innych dziedzinach ycia wanych dla
modych ludzi. Moim zdaniem, na sukces Jeste Bogiem skada si kilka
czynnikw. Moi rwienicy, trzydziestoparolatkowie, poszli do kina z sentymentu,
bo na tej muzyce si wychowali. Modsi poszli, aby dowiedzie si, jak to byo
naprawd kilkanacie lat temu. Dla nich zesp Paktofonika to klasyka polskiego
rapu. Pomogo jeszcze podkoloryzowanie i tak ju samej w sobie niesamowitej
historii ycia Magika, o czym pisaem ju wczeniej. Musz przyzna, e film
zrobi duo dobrego dla nas, raperw. Tede wspomnia o tym w utworze
Tak si robi remix na swojej ostatniej pycie Elliminati: Kurde, ludzie wol
muz rap ni burdel / Trudne sprawy, jeden film to sprawi / Zmieni ich w sekund.
Dziki, Magik!.
Topowi artyci rapowi zarabiaj ju lepsze pienidze, mimo e daleko im do
zarobkw kolegw z Zachodu. Raperzy maj jednak yk do interesw. Odzie,
gadety, sklepy, koncerty, sprzeda pyt i utworw w internecie, tantiemy
wszystko to stao si niezym biznesem. W roku 2013 byo jeszcze wicej
koncertw, imprez i festiwali hiphopowych. Co tydzie kto lecia gra
w Londynie, Dublinie, Nowym Jorku lub Chicago. Telewizje muzyczne znowu
zainteresoway si krajowym rapem. Nawet utosamiana z komercj ESKA
umiecia w ramwce swojej telewizji program Rap Time. Raperzy dostali
swoje audycje w stacjach radiowych, nawet tych pastwowych. Stalimy si
opiniotwrczy dla caego polskiego show-biznesu, czsto jestemy zapraszani
do najrniejszych programw, aby komentowa pewne sytuacje i wydarzenia.
Jaki czas temu zaproszono mnie na hiphopowy wystp na gali wrczenia Polskich
Nagrd Filmowych Ory 2013, do ktrych Jeste Bogiem dostao dziewi
nominacji. Wystpujc przed caym polskim filmowym wiatem, poczuem

21

dobitnie, jak daleko ten nasz hip-hop zawdrowa. W tym samym mniej wicej
czasie ruszyy prace nad t ksik. W ten sposb dotarlimy do teraniejszoci,
podrujc przez ostanie dwie hiphopowe dekady.
Jest takie porzekado, e czasami trzeba wykona krok w ty, aby mc potem zrobi
dwa kroki do przodu. Moe cofnicie si polskiego hip-hopu do podziemia kilka lat
temu spowodowao, e teraz zaistnia on ze zdwojon si? Czy te wspomnienia
nie s doskonaym dowodem na to, e polski rap ma wasn tosamo i zdolno
do przetrwania w rnych warunkach, a poprzez swoj prawdziwo dociera do
coraz wikszej rzeszy ludzi i jest w stanie zrobi to bez pomocy mass mediw?
Pokusz si o stwierdzenie, e fenomen hip-hopu jest najwaniejszym zjawiskiem
kulturalnym w wolnej Polsce, a ta ksika i jej internetowa wersja s bardzo
Polsce potrzebne. Komu konkretnie i dlaczego? Na pewno caemu rodowisku
hiphopowemu, aby miao w jednym miejscu subiektywny zbir najwaniejszych,
najistotniejszych i najciekawszych zdaniem autorw twrcw i utworw
i aby zawsze mogo odwiey swoj pami. Skorzysta rwnie pokolenie Y.
Modzi ludzie urodzeni w ostatniej dekadzie XX wieku, ktrzy ulegli modzie
hiphopowej i suchaj tej muzyki od niedawna, zapragn moe sign do jej
korzeni. Mam rwnie nadziej, e Antologia polskiego rapu posuy do
przeamania stereotypw dotyczcych polskiego hip-hopu, ktre wci
funkcjonuj w naszym spoeczestwie. Raperzy to nie tylko siedzcy na awkach,
palcy skrty blokersi czy obwieszeni biuteri, otoczeni wianuszkiem skpo
odzianych dziewczyn gangsterzy i materialici. Od 15 lat udzielam wywiadw
mediom i wci pojawiaj si w nich te same pytana z cyklu elementarz hip-hopu.
Jakie s raperskie powiedzonka? Czym si rni rap od hip-hopu? Jakie raperzy
maj podejcie do kobiet? Przykadw stereotypowych pyta jest mnstwo.
Raperzy s rnymi ludmi, wic kady ma inny stosunek do kobiet, pienidzy,
rodzicw, kraju i spoeczestwa. W muzyce odzwierciedlamy siebie, swoj
indywidualno. Wikszo stereotypw, ktre utrwaliy si w gowach naszego
spoeczestwa, ma rdo w filmach i teledyskach z USA. Pamitajmy jednak,
e nasz hip-hop ma polski charakter i jest tylko dalekim kuzynem tego
amerykaskiego gatunku. Wreszcie niniejsza publikacja skierowana jest do ludzi
starszych, pragncych zrozumie fenomen tego zjawiska i pozna jego
przedstawicieli. Moe im to pomc porozumie si z modszymi od siebie. Z kolei
przysze pokolenia zyskaj dziki niej wiadectwo i wiedz na temat kultury,
ktra jest ju czci narodowego dziedzictwa kulturowego. Niczym Horacy
jestem przekonany, e hip-hop to pomnik trwalszy ni ze spiu, ktry przekae
pami i pokae potg modych twrcw z przeomu XX i XXI wieku.
Pragnbym, aby nie mwiono ju wicej o nas jako o przedstawicielach
kultury niszej, jak podczas wizyty polskich tancerzy breakdance u Jana Pawa
II w 2004 roku. Hip-hop to kultura adekwatna do obecnych czasw, bo czy
raperzy to nie wspczeni poeci? Czy pojedynki na freestyle nie przypominaj

22

improwizowanych potyczek sownych Mickiewicza i Sowackiego? wiadomo

w tej kwestii powoli zmienia si i mam nadziej, e powstanie tej antologii
przypiecztuje zmian pogldw caego spoeczestwa na temat hip-hopu i nie
bdzie on ju wicej traktowany po macoszemu.
Przy tworzeniu tej publikacji grono autorskie wszystkie decyzje podejmowao
demokratycznie. Wybr czterdziestu siedmiu sylwetek raperw oraz dwustu
opisywanych utworw odbywa si drog gosowania. Wcale nie byo to atwe.
Ksika ma okrelon objto, natomiast analizujc dwadziecia lat historii
hip-hopu w Polsce, zobaczylimy ogrom, ktremu prbujemy stawi czoa.
Oczywicie mona nie zgadza si z naszym doborem najwanieszych kawakw,
reprezentujcych poszeglne okresy rozwoju gatunku. W kocu kady z nas jest
czowiekiem ze swoim indywidualnym gustem. Mamy jednak wraenie, e dosy
skrupulatnie wybralimy reprezentantw z caej Polski. Dotarlimy te do nich
po biecy komentarz.
W ksice prbujemy take pokusi si o prognozy na przyszo. W ktr stron
pjdzie polski rap? Czy jeszcze bardziej si skomercjalizuje i bdzie tak jak w USA,
czy znowu wrci do podziemia, a moe tak jak ostatnimi laty bdzie znakomicie
funkcjonowa niezalenie od showbiznesowych ukadzikw, majc szacunek
i wsparcie tysicy oddanych fanw? Drogi Czytelniku, przed Tob niesamowita
hiphopowa podr. By j przey, wystarczy otwarty umys i ch poznania. Dla
z wielu z Was bdzie to na pewno rwnie sentymentalna wycieczka do beztroskich
czasw modoci dla mnie ju sama praca nad ksik bya tym wanie.

Tomek CNE Kleyff

23

Wyw
24

wiady
25

Odpowied na martwic rockowcw

O przygotowywaniu gruntu pod nadejcie polskiego hip-hopu z Kazikiem Staszewskim
rozmawia Tomek CNE Kleyff

Pamitasz moment zachynicia si rapem? Ja syszaem histori

ogiedzie pytowej wHybrydach wlatach osiemdziesitych.
Naleaoby sign jeszcze troch wczeniej. Jak staem si punkowcem,
to wmao rozsdny sposb pozbyem si prawie caej swojej kolekcji
pytowej. To by koniec lat siedemdziesitych. Potem wkrtkim czasie
okazao si, e punk rock inowa fala zniczego si nie wziy itak
zaczem wraca do rnych rzeczy. ZPiotrkiem Wietesk (meneder
Kultu przyp. red.) grzebalimy wic wczarnej muzyce isprawdzalimy,
co si wniej dziao. Znalelimy takie historie, jak George Clinton
iParliament/Funkadelic, Bootsy Collins, Graham Central Station. Wrd
tego rozbrykanego funku trafiaa si zawsze jedna lub dwie piosenki,
gdzie byo skandowanie, by groove jaki imelodekalmacja. Gdzie
na przeomie 1982 i1983 roku Jurek Peka, ktry krci si na giedzie
pyt wHybrydach, poyczy mi trzy pyty, na ktrych byy tylko takie
rzeczy: Whodini, Grandmaster Flash ijaka skadanka Sugarhill Gang.
Odleciaem totalnie, strasznie mi si to podobao. Muzyka zawsze
skada si ztrzech filarw, ktrymi s harmonia, melodia irytm.
Dla mnie najwaniejszy by ten ostatni. Co musiao si buja, mniej
istotne byo, czy jest do tego jaka adna melodia. Ja byem przez dugi
czas bardzo hermetyczny iwydawao mi si wtedy, e biali nie mog
gra reggae. Tak samo miaem wraenie, e rap moe wychodzi
wycznie zfunku.
Kiedy zmienie zdanie?
Dopiero wpoowie lat osiemdziesitych, kiedy pojawia si posta
Ricka Rubina13. Wyszo na to, e rap da si poczy ztakim cikim
graniem gitarowym chodzi mi tutaj oBeastie Boys ikawaek
Walk This Way Run-D.M.C. zAerosmith. Zaczem sucha tylko tego,
ta muzyka wdrugiej poowie lat osiemdziesitych praktycznie
cakowicie mn zawadna, rugujc ca reszt. Bdc wAnglii
w1988 roku, kupiem drug pyt Public Enemy imiaem nawet i
na koncert do Brixton Academy, ale po przeczytaniu zych recenzji tego
13.

26

Otoczony legend amerykaski producent muzyczny oraz wspzaoyciel wytwrni Def Jam Recordings,
zaoyciel i waciciel wytwrni American Recordings, jeden z prezesw wytwrni Columbia Records.
Zasyn wirtuozerskim czeniem brzmie hiphopowych i rockowych. Produkowa przeomowe albumy
takich twrcw, jak LL Cool J, Beastie Boys czy Public Enemy.

krka zrezygnowaem. To Eric B. iRakim mieli wtedy dobr pras.

Po kilku latach nastpi mj powrt do rockowego mylenia.
Po kooperacji Run-D.M.C. zAerosmith pojawiy si nastpne,
np. maxisingiel Anthrax zPublic Enemy Bring The Noise czy cay
projekt Judgment Night14. Potem kapele zaczy same czy si
rapow zmuzyk gitarow Rage Against The Machine czy Biohazard
tak gra. Jednoczenie ja sam te zapragnem si wtym sprbowa.
Anie zafascynowa ci sprzt, na ktrym robiono rap? Te wszystkie
sekwencery, wielolady, samplery?
Owszem. Wszystko si zaczo od tego, e kolega Jacek Kufirski
mia sekwencer Yamaha, sampler AKAI to chyba 900 byo
wtedy ipowiedzia, e sprbujemy co takiego zrobi. Ale ja wdalszym
cigu odegnuj si otego, e pyta Spalam si to pyta rapowa,
bo sporo piewania tam byo!
Melodeklamacji rwnie. Ja uwaam, e jednak wskazae drog
nastpcom Liroya. Nie czujesz tego?
Okazao si, e si da rapowa po polsku. Moe nie do koca tak,
jak bym chcia, ale generalnie si da. Par kawakw tak wyszo,
ale kilka byo normalnymi piosenkami, tyle e zrobionymi wtechnologii
samplerowo-sekwencerowej.
Wwarstwie tekstowej te byo czu rapowy charakter. Tematyka dotykaa
spraw politycznych ispoecznych, ale te msko-damskich podanie,
podryw. Troch jak wStanach.
Ja nie miaem co zrobi ztymi rzeczami, bo muzycznie itekstowo byy
takie, e nigdzie nie przechodziy. Jeszcze Polska, czyli Cocie
skurwysny uczynili zt krain, prbowaem najpierw wKulcie
sprzeda ipowiedzieli, e tego nie chc. Pamitam, jak Grzegorz
Brzozowicz zanis pierwsze prbki pyty Spalam si do audycji
Wojciecha Manna, mwic: Tu mamy pierwsz prb rapow
na polskim gruncie. Wybra piosenk tytuow Spalam si.
Ten kawaek to mia by troch taki Tone Lc15, ale Fever Presleya te
troch wtym byo. Mann tego posucha ipyta: To ma by rap?! Myl,
e by bliszy prawdy ni ci, ktrzy usiowali mnie wt rapow
14.

Film sensacyjny z 1993 roku w reyserii Stephena Hawkinsa. Na ciece dwikowej do obrazu doszo do
bezprecedensowej sytacji kade z jedenastu nagra byo kolaem hip-hopu i cikich, rockowych, a nawet
metalowych brzmie. Wsppracowali przy tym m.in. Biohazard i Onyx, Pearl Jam i Cypress Hill
oraz Slayer i Ice-T.

15.

Amerykaski raper, ktrego szczyt kariery przypad na przeom lat 80. i 90. Zapisa na swoim koncie dwa
albumy. Debiutanckie wydawnictwo Lc-ed After Dark ze stycznia 1989 roku dotaro na pierwsze miejsce
listy Billboardu, oraz przynioso dwa kultowe hity Wild Thing i Funky Cold Medina.

27

szufladk wepchn. Byem inspiracj dla wielu ludzi. Bardzo budujcy

dla mnie jest fakt, e tacy kolesie jak O.S.T.R., ktry jest maksymalnie
krccym zawodnikiem, mwi, e zaczyna od pyty Oddalenie.
Bardzo wielu ludzi znaszego rodowiska zaczynao od twojej muzyki.
Wkocu na pycie Spalam si bya nalepka znapisem Kazik pierwszy
raper wschodu. To chyba wytwrnia Zic-Zac wto ci ubraa?
Tak, to Marek Kocikiewicz tak wymyli. Zpyty CD dao si t nalepk
oderwa, ale zwinyla ju nie, bo bya wdrukowana. Na tej pycie bya
te piosenka Dziewczyny...
Czy to nie by taki pierwszy rapowy hymn?
Troch tak, ale wers dziewczyny to nic wicej, jak tylko kopoty by
cignity. Podoba mi si wwczas Will Smith, wtedy jeszcze jako
The Fresh Prince wduecie zDJ-em Jazzy Jeffem. Oni rapowali Girls
aint nothing but trouble, wic wziem to od nich, tyle e tre
piosenki jest inna. Tak si zainspirowaem.
Idobrze, wkocu nie ma rapu bez follow upu. Jest taki mit, e hip-hop
jest sched po punk rocku. Zgadzasz si ztym?
Ja przez wiele lat miaem wraenie, e wmomencie zapadnicia
martwicy unas, rockowcw, wmomencie syszalnego braku wieoci,
to wanie hip-hop by jedynym autentycznym gosem modego
pokolenia. Wyraa jego bolczki.
Iby nastawiony antysystemowo?
Troszeczk nas rni stosunek do komercji, do zarabiania pienidzy.
Dla mnie ju od koca lat osiemdziesitych, kiedy zaczynalimy by
takim komercyjnym produktem, wystpienie wreklamie wydawao si
strasznym, niegodnym artysty obciachem. Mam tak do dzisiaj ipewnie
umr ztym pogldem. Przez to zarobiem wyciu na pewno duo mniej
pienidzy, ni mgbym zarobi. Generacja ludzi urodzonych dekad po
mnie ju nic zdronego wtym nie widzi. Co wicej, nawet wrd wielu
moich rwienikw to nie jest problem.
Na pocztku lat dziewidziesitych Wzgrze Ya-Pa 3 iKaliber 44 trafili
do S.P. Records. Czy to ty maczae wtym palce iwskazae ich wydawcy,
Sawkowi Pietrzakowi?
Nie, to raczej Sawek mi ich pokaza. Trafia do nas jaka kaseta,
na ktrej byli Liroy iWzgrze grajcy Scyzoryka, jakie koncertowe
wykonanie. Swoj drog chciabym jeszcze nawiza do Liroya ipoda
co wwtpliwo. Ot czytaem wywiady znim, wktrych twierdzi,

28

e ju w1982 roku aktywnie tworzy hip-hop zjakim zespoem.

To mi si wydaje niemoliwe, to jest bajka. Wkadym razie wiem,
e Sawek Pietrzak chcia mie w wytwrni cay ten skad.
Niestety Liroy mia ju zkim podpisany kontrakt iwzwizku ztym
przyjechao do nas Wzgrze Ya-Pa 3. Przywieli jak demwk. Dla
mnie jeden kole okaza si tam absolutnie zjawiskowy to by Radoskr.
Do dzisiaj uwaam go za jeden znajwspanialszych gosw, zachrypnity,
dykcja nie do koca dobra, za to styl bardzo charakterystyczny.
Ten zesp okaza si bardzo nierwny, bowiem Zajka wydawa mi si
sztuczny. Wojtas by pomidzy nimi, jednak bliej fajnoci. Wysza
ich pyta ipamitam, e pojechaem akurat do Ameryki igralimy
wtakiej dyskotece-kotleciarni dla Polonii. Jaki kole gra tam polskie
piosenki, aja akurat miaem wieo wydanego Scyzoryka imwi:
pu to tym ludziom.
Ipuci?
Tak. Oni to usyszeli po raz pierwszy izwariowali. Wstali od tych talerzy
iwdki, po czym zacz si amok. Miaem jeszcze nowiutk pyt
WYP3, wic te mu daem, eby wrzuci. Wzgrze tak ich nie brao.
Zobaczyem, e ju wtedy tworz si dwie sceny: pierwsza, ktr og
by wstanie kupi, mimo e bazuje na hip-hopie, oraz druga, ktra jest
stricte hiphopowa iwikszo ludzi suchajca muzyki od przypadku
do przypadku tego nie wemie. Wtedy wpad mi do gowy pomys, eby
S.P. Records poza wydawaniem mnie itego typu rzeczy, sprofilowao
si na kapele hiphopowe.
To chyba bya pierwsza wytwrnia pytowa wPolsce, ktra pomylaa
wten sposb.
Tak, tylko ja chciaem wyda kilka osobnych pyt rnych kapel,
aSawkowi chyba nie starczyo odwagi. Wtedy wysza skadanka
hiphopowa SP Records, na okadce bya figurka gocia wkku
na niebieskim tle. Przyszo duo zgosze, jednak Kaliber 44 wystawa
ponad to wszystko jak gra lodowa. Ja ich poznaem, jak oni jeszcze do
liceum chodzili. Przyjechali gdzie na wsplny koncert, chyba do Tychw.
Wszedem do nich do kanciapy. Oni byli tacy mocno psychodeliczni,
ale jednak dzieciaki jeszcze, kompletnie niewiadomi jakoci rzeczy, ktre
robili. To byo przepikne. Do tego przyjechali na koncert izapomnieli
tamy DAT16, na ktrej mieli podkady muzyczne, wic zagrali zmoimi
muzykami zKazika na ywo bez adnej prby. Koncert wyszed super ija

16.

Skrt od Digital Audio Tape modelu tamy magnetycznej wprowadzonej na rynek przez firm Sony w 1987 roku.
Suyy one przede wszystkim jako pomoc w nagraniach studyjnych, bdc narzdziem do zapisu cieek audio.

29

potem ich namawiaem, eby grali zywym skadem. Zdaje si, e teraz
dopiero poszli po rozum do gowy. Druga rzecz, ktra mi si podobaa,
ale jako znikna, to by Sekator zesp zJawora. To, co przysali jako
demwk do S.P., byo naprawd wietne. Nie bd ukrywa, e 1kHz iTede
mi nie pasowa od samego pocztku, czuem wtym nut faszywoci.
Po tej skadance Kaliber zosta unas na jaki czas. Potem by jeszcze
Snuz ze Szczecina, ale jako przemino bez echa. Nastpnie zaczo si
rozrasta cae drzewo zkorzeniami igaziami, ktre, szczerze mwic,
wpewnym momencie zaniedbaem.
Nie ledzie ju potem tej sceny?
Miaem przerw. Ponownie zaczem ledzi, kiedy moi synowie
zaczli tego sucha. Janek chon bardzo duo hip-hopu ireggae.
Zmieni si na przykad mj stosunek do Molesty, bo na pocztku
ich dziaalnoci pojawia si pogoska, e to straszni chuligani,
e chodz na Legi, na imprezach doprowadzaj do porzdku
kadego oponenta jak nie werbalnie, to siowo, wic ja si nimi
nie interesowaem. Dopiero jak mi Janek powiedzia: Tato, oni tak
wane rzeczy piewaj, we posuchaj, to si wto wgryzem. Ito jest
zajebista kapela. Przestaem to wpewnym momencie ogarnia iauj.
Ale na szczcie zdyem si do tego cofn.
Chyba nawet widziaem ci na ich koncercie zokazji osiemnastych
urodzin zespou. Oni te graj teraz zywym bandem. Inie tylko oni.
Idobrze, bo to te bya rzecz, ktra mnie nieco odepchna od caej
sceny pyty si mio suchao, ale koncerty byy nudne. No bo ile mona
sta isucha melodeklamacji zjednym gociem, ktry puszcza muz
zpyt? Poszedem na koncert Wu-Tang Clanu, gdzie kady zraperw
to dla mnie pomnikowa posta, ipo czterdziestu minutach zaczem
si nudzi. Bardzo trudno jest utrzyma dramaturgi koncertu, jak jest
tylko DJ. Nawet jeli towarzyszy mu kilku raperw.
Nie wiem, czy zauwaye, e nastpi renesans hip-hopu. Wiele zespow
si reaktywuje, mamy duo nowych twarzy. Przyczyni si do tego
niewtpliwie sukces filmu Jeste Bogiem.
Postp technologiczny sprawi, e oferta jest tak szeroka, e ja nie
nadam izdaj si na synw Kazimierza albo Janka. Jak oni mi co
podel, to sprawdzam. Co rusz co si pojawia, wcale nie musz by
to powroty starych zespow.

30

Aco ostatnio ci wpado wucho?

Ja nie wiem, czy to jest nowo iczy to si zalicza, ale zzagranicznych
rzeczy odkryem Die Antwoord, azpolskich objawieniem dla mnie jest
Jan Niezbdny genialny koncept album, ktry kiedy od nich dostaem,
bo grali przed nami.
Czy cieszysz si iuznajesz to, e jednak okrzyknito ci jednym zojcw
polskiego hip-hopu?
Ja si ciesz, e do tego wieku mog robi to, co kocham, inie musz
si para innymi zajciami, eby si utrzyma. Fakt, e spotykam si
te zwyrazami szacunku iuznania ludzi, do ktrych sam czuj atencj
iktrych ceni, jest wisienk na torcie, zapewniajc odpowiedni efekt
wizualny ismakowy.

Kazimierz Kazik Staszewski Jeden znajbardziej cenionych polskich muzykw ostatnich trzydziestu lat, aktywny
uczestnik dyskusji na tematy polityczne ispoeczne, felietonista Gazety Wyborczej iMachiny. Gra wzespoach Poland
iNovelty Poland, ale prawdziw karier rozpocz w1981 roku, gdy zaoy Kult. Zt formacj odnis wielki sukces,
ktry powtrzy zprojektami Kazik na ywo, El Doopa, Buldog iYugoton. Firmowa ponad trzydzieci albumw, zktrych
zdecydowana wikszo okazaa si bestsellerami. Ma na koncie niezliczon ilo nagrd, jest idolem kolejnych pokole.
Wswojej muzyce czy rock, folk, awlatach dziewidziesitych eksperymentowa zhip-hopem ifunkiem.
Nie brakuje gosw, e to on jest ojcem chrzestnym rodzimego rapu.

31

Kryzys hip-hopu to bya rzecz potrzebna

Oewolucji rodzimego hip-hopu ikilkunastu latach za mikrofonem wrapowej audycji
WuDoo zJoann Tyszkiewicz rozmawia Dominika Wcawek

Pracujc nad antologi iledzc kariery najwaniejszych polskich raperw,

zauwaylimy pewn prawidowo: kady znich ma przynajmniej jeden
utwr, ktry znalaz si na licie przebojw Polskiego Radia Szczecin.
Przypadek? Raczej nie. Ta lista bya pierwsz audycj, nad ktr pracowaa
wtym radiu. Jak to si stao, e wogle tam trafia?
Ja byam radiowcem zzamiowania. Biegaam po rnych rozgoniach,
uywaam najdziwniejszych pseudonimw, eby mnie nie rozpoznano,
potrafiam to wszystko robi za darmo, byleby mc dziaa wradiu.
Miaam straszn zajawk. Tak si stao, e znasz lokaln telewizj
robiam akurat na licencji brytyjskiej MTV Europejsk List Przebojw.
Szefostwo Polskiego Radia Szczecin zaproponowao mi prowadzenie tej
listy take usiebie. WSzczecinie natomiast zawsze by duy potencja, jeli
chodzi osuchaczy hip-hopu, byy otwarte gowy, wic ja wpropozycjach
do listy staraam si przemyca duo rapu, aludzie to po prostu apali,
gosowali ijako szo do gry.
No wanie, mwi si, e nowe zawsze szo unas od morza. Jak to si stao,
e rap tak chwyci wSzczecinie ijak ty dotara do tej muzyki?
Urodziam si we Wrocawiu iju wtedy suchaam hip-hopu, chonam
te duo jazzu. Takie trendy docieray do mnie szybciej zracji pracy
mojej mamy, ktra jeszcze wlatach osiemdziesitych pracowaa
wfirmach organizujcych imprezy, takich jak Pagart, Impart, PSJ.
Od dzieciaka dorastaam wklimatach koncertowych. Dodatkowo
zadziaaa jeszcze jedna rzecz mj kolega mia zkolei matk wUSA
iona wysyaa mu najrniejsze pyty. Do Szczecina przeprowadzaam
si wic zaraona hiphopow pasj. Tutaj spotkaam ludzi, ktrzy dziaali
na scenie breakdanceowej, malowali graffiti. Stao to si wklubie Trans
w1994 roku, wczasie jednego zpierwszych b-boy battle wSzczecinie.
Potem poznaam jeszcze inn grup ludzi zBukowego, dzielnicy Szczecina.
Oni mieli zkolei zajawk na koszykwk irap, no itak si to wszystko
potoczyo. Oczywicie, e wmiastach bliej zachodniej granicy zawsze
byo atwiej przemyci nowe trendy zZachodu, by lepszy dostp do
zagranicznej muzyki. Jednak to ludzie ze Szczecina nieustannie jedzili
po wiecie iprzywozili ze sob rne rzeczy, peno byo marynarzy.
Na pocztku lat dziewidziesitych wmuzyce zaczo si duo dzia.
Ja wtedy pracowaam wsklepie muzycznym.

32

Co to by za sklep? Opowiedz otym wicej.

To by sklep Rock & Roller. Mieci si wpiwnicy bez okien. Dostaam
t prac dlatego, e poleci mnie tam mj dobry kolega Piotrek Banach,
wwczas zaangaowany bardzo mocno wprac zgrup Hey. Miaam
gwny dzia: hardcore, metal, grindmetal, death metal, industrial
imocne rzeczy, ale te ska czy punk. Moja koleanka miaa za to pod
opiek stanowisko rap. Ju wtedy miaam zatem dostp do kadej muzyki
niezalenej, niekomercyjnej, bowiem wwczas bardzo brzydziam
si komercj. Hip-hop by tak fajn alternatyw do wszystkiego.
Nie byo wtym adnych anarchistycznych czy grnolotnych myli,
nie byo czarnych wizji braku przyszoci. To rap by mi bliski, zawsze
go czuam. Duo wczeniej ju rapowaam sobie pod nosem rne rymy,
nie wiedzc nawet, e to jest odrbny gatunek muzyczny. Dla mnie to byo
wszystko bardzo naturalne, organiczne, nie napdzaa mnie zajawka
na rodowisko, mod, ubrania, znajomych. Hip-hop wyszed ze mnie.
Czy zaczynajc prac wPolskim Radiu Szczecin, miaa co puszcza
zpolskich nagra hiphopowych?
Jakociowo wtedy nagrania byy bardzo rne. Graam takie rzeczy,
ktre nie zawsze byy idealne. Co ja mogam gra wlatach 1994-1995?
Liroya przegrywanego wtedy zkaset magnetofonowych na tamy
radiowe, aczkolwiek za Liroyem to ja sama nigdy nie przepadaam.
Wzgrze, Kaliber 44. To bya taka jako, jak syszymy teraz, puszczajc
sobie te nagrania. Raczej nie wrzucaam undergroundu wpropozycjach
do listy, staraam si trzyma profilu listy przebojw, eby to byo
kojarzone oglnopolsko. Cho musz si przyzna, e pierwszy kawaek
PJL wsplnego projektu Marcina Macuka, mojego iKalego zagraam
wradiu. Nosi tytu Zielona rewolucja iopowiada otym, e Polska jest
zym krajem, gdzie pozwala si na picie alkoholu, anie ma dostpu do
marihuany. Takie gupoty, ale ludziom si spodobao, cho nie sdz, eby
teraz ktokolwiek to pamita. Oglnie jednak unikaam promowania siebie.
Pamitasz pierwszy kawaek ze sceny szczeciskiej, ktry zachwyci ci
na tyle, e zechciaa go zagra wradiu?
Ja wogle mam wraenie, e byam pierwsz osob, ktra zacza
wSzczecinie nagrywa kawaki. Przynajmniej nie pamitam, eby przede
mn kto co nagrywa, to raczej po mnie pojawili si nastpni artyci.
Wczeniej byli b-boye igrafficiarze. Wcignam do tematu Kalego.
ZMarcinem Macukiem zaptlalimy na minidiscach beaty robione
zpalca. Potem pojawili si inni: Dawcy ycia, Wiele C.T. Swoj drog,
ci ostatni pierwszy swj numer nagrali znami, czyli ze Snuzem, zmyl
onaszej pycie. Nie bez przyczyny nazywa si WuDoo.

33

Wktrym momencie poczulicie, e warto zrobi tak powicon

hip-hopowi audycj jak WuDoo?
Interesowaam si tym, wic stwierdziam, e to zrobi. Miaam kolegw,
ktrzy prowadzili ju wwczas audycj wradiu ABC, tylko e robili
to bardziej hipstersko. Sami nie mieli zielonego pojcia orapowaniu,
natomiast byli zbieraczami pyt imdralami na temat przernych
rzeczy. Ja dawaam rzeczy polskie, amerykaskie, niemieckie, francuskie,
japoskie. Stawiaam na pokazanie zjawiska od rodka, aoni na opisanie
go od zewntrz. IWuDoo si dosy fajnie rozkrcio.
Jakie kawaki zPolski najczciej gociy na playlicie twojej audycji?
Bawiy mnie kawaki 1kHz. Na pocztku Wzgrze byo fajne. IKaliber
44, pomijajc pierwsz pyt, ktra wogle mi si nie podobaa.
Byam ultrafank 3H/Warszafski Deszcz, Nastukafszy jest dla mnie
klasyk klasyki, pyt, ktra mnie zaczarowaa, wic zpewnoci j
grywaam. Duo rzeczy si przewijao, sporo znich przypado mi do gustu,
ale jeszcze wicej nie, dlatego e nie podoba mi si flow wielu raperw.
Nie podobao mi si te to, e na przeomie lat 90. ipierwszej dekady
XXI wieku styl stoeczny zdominowa scen, aludzie stamtd
moderowali opini fanw na temat tego, jaki ten rap powinien by.
Na szczcie wWarszawie byli te Pezet, Tede czy Sok, apoza ni tacy
charyzmatyczni gocie, jak Peja czy Fokus, ktrzy nie do, e pokazywali
co innego, to jeszcze byli popularni. Bolec! Na jego pycie mam nawet
jeden kawaek, Brana. Moje wersy pokazuj, dlaczego nie miaam
ochoty wkrca si pniej wtelewizj idlaczego nie miaam specjalnie
parcia, eby by raperk. Pokazuj moj sztywno wobec tego teatru.
Do wczenie zniechcia si do rapu. Trwale? Wnioskujc po przyjtym
zaproszeniu na pyt Lilu, moe jednak nie?
Tak, wczenie zdecydowaam, e nie chc nagrywa pyt, ale gocinna
zwrotka uLilu to inna sprawa. Do niedawna nie chciaam nawet
udziela si gocinnie, ale tu szybko podjam decyzj, napisaam tekst
wdwadziecia minut, tyle samo zajo mi nagranie. Jednak wrapie
atwiej mi odmwi facetom ni kobietom.
Wanie, jak to jest by kobiet whiphopowym wiecie? Jest tak
szowinistyczny, jak mwi, czy raczej partnerski?
Hip-hop jest zdominowany przez mczyzn, ale s to rni faceci.
Jednak jeli kobieta oczekuje relacji partnerskiej zraperem, ktry ju
zklucza jest przewoony, to srogo si zawiedzie. Atak na serio,
to zaley od charakteru. Ja nie odczuwaam jakiego dyskomfortu ztego
powodu, wrcz przeciwnie. Na pewno jednak udzia procentowy female
MCs na rynku hiphopowym jest znikomy. Nawet raperki wol sucha
raperw...
34

Wjaki sposb pozyskiwaa materiay dwikowe do radia? Kupowaa,

cigaa wydawcw czy ludzie sami dostarczali ci nagrania? Jak to dziaao
wlatach dziewidziesitych, ajak jest teraz?
Robiam wszystko. Zamawiaam pyty ijedziam po sklepach.
Na pocztku dziaa klasyk zprzegrywaniem kasety na kaset, potem
znw na kaset. Jak kto mia pyt, to by gociem. Ci, co mieli pyty,
czyli kas, rzdzili, bo byli rdem dwiku, wiedzy, emocji, natchnienia.
Dawniej warto byo po prostu jecha do kogo na przysowiowy koniec
wiata, eby przegra od niego jak pyt. Wpewnym momencie artyci
sami zaczli mi przysya swoje rzeczy. Najpierw lokalni raperzy, potem
ju zcaej Polski. Co ciekawe, cho radio nadawao tylko tutaj, ludzie
nagrywali sobie t audycj iprzekazywali wPolsk, wic wrezultacie
docieraa do najrniejszych jej zaktkw. Wpewnym momencie
zdecydowaam si puszcza wradiu instrumentale, wzwizku zczym
dzwonili do mnie raperzy ifreestyleowali przez telefon. Musiaam
niestety porzuci ten temat.
Dlaczego?
Niektrzy raperzy byli tak godni publicznych wystpie, e potrafili ju
nie tyle freestyleowa, co rapowa piosenki przez dwadziecia minut.
Na dodatek nie wszyscy prezentowali si wietnie, tote czasem byam
zmczona takim blokowaniem anteny. Ale byy te bardzo udane wejcia,
pojawili si wietni raperzy, by O.S.T.R., by Eldo, Magik. To by dobry
temat, ludziom si bardzo podoba, ale wformule godzinnej audycji nie
sprawdza si niestety zpowodu czasowych ogranicze.
Czy WuDoo byo tak otwart audycj, do ktrej przychodzili rni
ludzie, awrezultacie DJ-e poznawali producentw, producenci raperw,
nawizyway si wspprace?
Czasem dochodzio do sytuacji, kiedy to wstudiu podczas audycji siedziao
po kilkanacie osb, zczego sporo znich si poznao wanie tutaj.
Tak jest do teraz. Kiedy to miao jednak inn warto, bo iczasy byy
inne. Praktycznie wSzczecinie przez t audycj przewinli si wszyscy.
Jak wadze radia podchodziy do obecnoci takiej iloci rapu iraperw
na falach rozgoni?
Miaam to szczcie, e dwch wiceprezesw, ktrzy po sobie
nastpowali, miao otwart gow na rap. Jeden znich sam sucha rapu,
drugi mia syna bardzo zajaranego t muzyk, co sprawiao, e WuDoo
cieszyo si spor przychylnoci zwierzchnikw. Miaam fajnie,
bo dla tych ludzi byo to rdem wiedzy. Wpewnym momencie pojawi
si problem zkierownictwem. Kto ustali, e koniec zt audycj. Wtedy

35

powsta jaki oddolny ruch, ludzie podpisywali listy, eby nie znika.
Pracodawca myla, e to ja nakrcam to wszystko iczyni mi ztej okazji
wstrty, ale dziao si to bez mojego udziau inie zmojej inicjatywy.
Ja nie ruszyam palcem, za to wdziaanie bardzo zaangaowa si ona.
Zebrali wtedy chyba ponad 5 tysicy gosw za ocaleniem audycji.
Ztakim wsparciem mogabym chyba kandydowa do wadz miasta.
Sytuacja zWuDoo jest otyle niesamowita, e miaa okazj obserwowa
od rodka ewolucj hip-hopu. Od tych sierminych, pierwszych kawakw
po to, co si dzieje teraz. Ktre momenty byy, twoim zdaniem, wyjtkowe?
Wiadomo, pocztkom towarzyszya moja niewinno iwiara wto,
e to jest pozytywny ruch, ktry bdzie sprawia, e sami bdziemy lepsi.
To mino bezpowrotnie, lecz nadal uwaam, e hip-hop to wspaniaa
muzyka, doskonale si rozwijajca icoraz lepsza. Do teraz sucham jej
zemocjami iwypiekami na twarzy, nie wracam do starych rzeczy, wci
wypatruj nowych. Nie popadam wsentymenty, e tylko pyty z1996
s fajne, ato, co nowe, to jest syf. Jaram si ostatnimi dwoma latami
wamerykaskim hip-hopie. Jestem uzaleniona od rapu.
Czy odczua trendy whip-hopie? Mody na hardcore, rymy orymach,
trueschool, bounce, hip-hopolo, crunk, trap? Reagowaa na nie?
Ale co to jest trueschool? To jest jaka polska nomenklatura. Oczywicie
wiem, czego ikogo si tyczy, ale uwaam to za kompletn bzdur.
Nie byo rwnie whip-hopie trendw pod tytuem hardcore
czy bounce. To jest skrcony polski przewodnik po tym, jaki moe by
hip-hop. Iwszystkie te style czy trendy to nic innego jak opis tego,
co mona wjego ramach zrobi. Amona zrobi jeszcze wicej.
Jednak musz tu przemyci jeszcze jeden termin. Czy robienie boom bapu,
rzeczy wstylu zotej ery wpolskim hip-hopie wci ma jeszcze sens?
Akurat boom bap to okrelenie, ktre wPolsce pojawio si zupenie
niedawno. Mimo e grany by rwnie unas wlatach 90., wtedy nikt
nie uywa tego okrelenia. Odpowiadajc na pytanie: jeli znajduj si
suchacze, jak najbardziej.
Ktry moment by, twoim zdaniem, przeomowy dla rodzimej sceny? Kiedy
poczua, e nastpi skok jakociowy wprodukcji, we flow, wstylu?
Nie wiem, czy by jaki skok, natomiast wiem, kiedy przyszed moment
oczyszczajcy. Kryzys hip-hopu, ten wokolicach 2004-2005 roku, to bya
rzecz potrzebna. Piosenki zwydawnictwa UMC zalay stacje radiowe ita
tandeta sprawia, e inni artyci skupili si bardziej na muzyce,
na poszukiwaniu czego waniejszego, przestano gra byle co. Wynikn

36

boom koncertowy, ludzie chcieli kupowa bilety isucha swoich

ulubionych raperw take na ywo. Wszystko inne to jednak kwestia lat
ewolucji, to dugotrway proces, ktry sprawi, e dzi hip-hop jest ju
czci popkultury. Zwaszcza muzyka, bo zauwaam, e to ona jest
najpopularniejsza, pozostae elementy kultury hiphopowej ju mniej.
Wogle mam wraenie, e teraz trudno ju mwi ofanach hip-hopu s fani
rapu, czyli muzyki, s mionicy stylwy hiphopowej. Warto tu zauway,
jak wyewoluowa cay hiphopowy przemys tekstylny.
Pamitasz, kiedy hip-hop sta si atrakcyjny komercyjnie, wanie jako element
stylu ycia, ubierania si? Kiedy ubrania hiphopowe przestay by wycznie
kodem rozpoznawczym ludzi dziaajcych dla tej kultury?
WPolsce hip-hop mia potencja komercyjny od samego pocztku, tylko
ludzie, ktrzy potrafili wtedy robi pienidze, jeszcze tego nie widzieli.
To kwestia lat rozwoju, nie sdz, eby to bya sprawa jednego zdarzenia.
To proces, ktrego finaem powinna by podobna sytuacja jak wUSA
przemys, produkcje na wysokim poziomie, zapotrzebowanie
na nowych raperw. Imusz powiedzie, e hip-hop wnis na polski
rynek now jako. Popatrz na DJ-w. Zanim pojawili si wPolsce
DJ-e hiphopowi, to granie na imprezach byo enujce, kwestia miksu
bya dla wielu obca. Ateledyski? Klipy ekipy #13 byy pierwszymi tak
profesjonalnie zrobionymi teledyskami, jakie widziaam wPolsce,
bo przecie wikszo popowych gwiazd miaa jakie enujce obrazy.
Zmieniy si spoty reklamowe, podejcie do produkcji muzycznej,
podejcie do wizerunku iodziey. Jak braam do rki ciuchy Reserved
iciuchy Mass17 iporwnywaam je, to Mass mia takie wykonanie
igramatur koszulki, e miaam pewno, e wprzeciwiestwie do
tamtej marki przetrwa ona lata. Dosy szybko okazao si, e osoby
zwizane zhip-hopem s bardziej rzetelne ibardziej dbaj ojako.
Ludzie to docenili, take ci, ktrzy przypadkowo kupili jak rapow
odzie iprzekonali si, e to jest co. Ja wierz wt jako, niezalenie
od sentymentw. Imyl, e to dziaa. Niedawno okazao si przecie,
e ten rapowy styl to jest ju rzecz powszechna wnaszym kraju, to jest
casual. Wgazetach pisz otym, jak si nosz Jay-Z, P. Diddy czy Kanye
West. Mnie to troch bawi, bo przecie znam to od lat, atu nagle wielkie
odkrycie polskiego wiata modowego. Podsumowujc: tak, hip-hop
pchn polska popkultur do przodu izmieni jej jako.

17.

Zaoona w 1998 roku firma odzieowa, ktra od samego pocztku nastawia si na produkcj ubra utrzymanych
w klimacie hiphopowym. Od tego czasu cieszy si niezmienn popularnoci, utrzymujc pewn pozycj na rynku.
Mass Denim wspiera swoimi produktami wielu rodzimych raperw, takich jak O.S.T.R., czy Eldo.

37

Jak byo zmediami hiphopowymi? Wpewnym momencie zaczo

przybywa audycji, magazynw. Wsppracowalicie ze sob, czy te
funkcjonowalicie wodrbnych wiatach?
Rnie to byo. Na przykad zBogn nigdy si nie spotkaam, natomiast
od samego pocztku wsppracowaam zVoltem. Nawet pojawilimy
si na jego skadance producenckiej. Zrobi zreszt dla nas jakie
remiksy ju na pierwsz pyt Snuza, jedzilimy czsto do stolicy.
Jeli chodzi omedia hiphopowe, to uwaam, e nadal jest sporo
miejsca na rne wydawnictwa, powinno istnie jakie czasopismo.
Ale wPolsce ju tak jest, e kto zrobi jak gazet, ona stanie
si popularna, powstan cztery jej klony inagle wszystkie przestan
si sprzedawa. Nie wiem zreszt, czy suchacze sigaliby po gazety,
czy te pozostaliby winternecie, niemniej przy obecnej popularnoci
hip-hopu wPolsce powinno powsta co nowego!
Suchacze si zmieniaj, wiadomo. Ale czy zauwaya, aby obecni
debiutanci na rynku stanowili zupeni inny typ artystw ni dekad
temu?
Chyba nie. Wierz mi, e iwtedy byo bardzo duo ludzi, ktrzy mwili
otwarcie otym, po co wchodz wt gr. Teraz s wanymi szychami
irozprawiaj ohip-hopie iideach, za to zaczynali, twierdzc: Mam
wdupie breakdance, mam wdupie graffiti. Kiedy wicej byo
zajawkowiczw, ktrzy uwaali, e powinni zna korzenie kultury,
poznawali histori, czuli si wobowizku uczestniczy wjamach graffiti
iBattle of the Year18. Teraz jest mniej takich pasjonatw. Cierpi przekaz,
dla mnie fajnie by byo, gdyby raper od czasu do czasu pokaza, e czuje
si czci caej kultury. Fakty jednak s takie, e to rap jest najbardziej
komercyjnym elementem hip-hopu, trudno wic si dziwi, e to on
wydaje si najatrakcyjniejszy. Ja si jaram tym, e pojawiaj si nowi
raperzy. Nie jestem tak nostalgiczna, eby sucha wkko tych samych
rzeczy. Nie mam czsto ochoty siga po albumy raperw zlat 90.
Co ztego, e nagrali now pyt, skoro wci mwi mi otym samym?
Czuj si, jakbym czytaa wkko t sam ksik. Mnie to nudzi,
chc sysze co nowego!

18.

38

Najbardziej znane midzynarodowe zawody breakdanceowe. Pierwsza edycja Battle of the Year odbya si
w 1990 roku i od tego czasu ma swoje stae miejsce w kalendarzu najwaniejszych wydarze zwizanych
z kultur hiphopow. W Polsce od 2003 roku odbywaj si lokalne eliminacje.

Kto zatem zdebiutujcych wostatnich latach artystw zwrci twoj

uwag?
Na pewno podoba mi si to, co robi Paluch. On jest raperem kompletnym,
ma niepodwaaln pewno siebie, jest konsekwentny wbudowaniu
wizerunku wmuzyce, ma t sam pewno siebie wwywiadach co na ulicy.
Ja lubi wogle rap uliczny. Moe dlatego, e jest bardziej fundamentalny,
e sta si nonikiem zasad, anie jest tylko takim hashtagowym
gadaniem oniczym? Grubson mi si podoba, to jest wybitny talent.
VNM, wiadomo, on zreszt wygra jeden zkonkursw WuDoo
ipo tym duo si uniego rozkrcio. Chwaa mu za to, e wykorzysta
szans, bo jest zdolny. Kibicuj Wenie, kibicuj Biszowi, chocia bardziej
podobay mi si lekkie klimaty B.O.K. ni Wilk Chodnikowy. Mam przy
tym wiadomo, e to wanie solo Bisza robi dzi jednak wiksze
wraenie. Ja nie bardzo lubi smutne filmy ismutn muzyk, wol
hardcore ipierdolnicie. O, Gruby Mielzky nie ma takiej maniery
jak raperzy zWarszawy, podoba mi si jego styl, liryka. Jan Wyga ma
wieo idu dawk poczucia humoru. Lubi raperw, ktrzy
rnicuj pyty.
Jak zachowuje si radiowiec wobliczu konfliktw midzy raperami?
Co sdzisz otakich sporach? Wyniko znich co dobrego?
Radiowiec to dziennikarz, wic musi by obiektywny. Jeli chodzi
odissy, to ciko je puszcza wradiu, bo s zapikane po caoci,
wic iokomentarz trudno. Jednak wybieramy najlepsze ije gramy tak
czy siak. Rap jest stanem wojny, wktrej musi dochodzi do konfrontacji.
Wygrany ma ztego profity. Umacnia swoj pozycj iwizerunek, przez
co zwiksza popularno. Awantury s czci historii hip-hopu iraz
na jaki czas rozgrywa si walka otron. Oprcz tego powstaj wietne
kawaki, ktre pewnie s kompletnie niezrozumiae dla ludzi, ktrym
obcy jest rap.
Ajak ci si podoba to, co do rapu wnis ostatnio Szczecin Sobota,
Wini iSpdzielnia, ona zThe Pimps icoraz bardziej elektronicznym
Webberem przy boku? Jeste dumna?
onie kibicowaam zawsze, beaty Webbera nie zawsze mi si podobaj.
Sobota to bardzo dobry raper, ale niewiele go ostatnio sucham.
Wini jest dla mnie asuchalny.

39

Czy patrzc na to, co si teraz dzieje wpolskim hip-hopie, jeste spokojna

ojego przyszo?
Hip-hop to szerokie pojcie. Nie wiem, czy si bdzie rozwija pod ktem
graffiti, bo ono zawsze byo wpodziemiu, hardcoreorowe. Breakdance
wpewnym momencie sta si te swego rodzaju gettem, tancerze
zamknli si wswoim rodowisku, nie szukali nowych technik, stylw.
Teraz sporo si zmienio, jest due cinienie na taniec w Polsce.
Arap bdzie si rozwija, bo tu s pienidze. Nie wiem, jak jest teraz,
ale w2012 pyty hiphopowe sprzedaway si lepiej ni odzie, firmy te
zaczy bardziej inwestowa wartystw ni wpromocj ubraniowego logo.
Jestem spokojna. Jeli jednak nie bdzie fajnych nowych pyt wPolsce,
to ja bd suchaa muzyki amerykaskiej isi nie popacz.

Joanna Aha Tyszkiewicz dziennikarka radiowa, animatorka kulturalna, atake matka chrzestna rymujcych Polek.
Nestorka szczeciskiej sceny hiphopowej. Zzaoonym jeszcze w1994 roku zespoem Snuz (potem Esenuzet) nagraa dwie
oficjalne pyty. Solo wystpia m.in. na pytach DJaDecksa, Reda, Soboty, Projektantw iElectric Rudeboyz. Organizatorka
polskiego Battle of the Year, wita breakdanceu. Odpowiedzialna za renomowany magazyn WuDoo obecny na antenie
Polskiego Radia Szczecin od 1995 roku. Jedyna, ktra pozostaa ze starego skadu prowadzcych audycj.

40

Rap sta si serialem, raperzy bohaterami

Onowej szkole wpolskim hip-hopie zJakubem Muflonem Ruy rozmawia Marcin Flint

Kiedy po raz pierwszy mona mwi onew schoolu nad Wis?

To bardzo trudne do zakwalifikowania. Tak naprawd dopiero teraz
pojawi si szerszy nurt itendencja jest wyrana. Ale eby doszuka si
pocztkw? Moe trzeba by si cofn oponad dekad do Hardkorowej
Komercji? Tam byo inne podejcie od hip-hopu ni to nasze
zwyczajowe skromne, biedne iuliczne. Wpewien sposb poprzedzia
ona cz procesw, ktre dziej si teraz. Oile cay polski hip-hop jest
przeszczepem itwrcy maj tego pen wiadomo, to jednak
pojawienie si HK byo bodaj pierwsz sytuacj, kiedy raperzy wogle
postanowili zrezygnowa zpolskiego kontekstu iwcaoci zanurzy si
wstate of mind (stan umysu przyp. red.) amerykaskich raperw,
bez adnej cenzury przenie na rodzimy grunt ich podejcie do pienidzy,
blichtru itym podobnych. Wten sposb przeamano tabu. Analogicznie
wyglda sytuacja zElemerem, gdzie Eis przyj te same wytyczne.
Rwnie muzycznie te projekty odbiegay od panujcych wwczas
wzorcw, ale chyba nie mona mwi, e bya to jaka rewolucja. Obie
pozycje nie spotkay si ze zbyt dobrym odbiorem ichyba dopiero
kolejna pyta Eisa moga by inspiracj dla raperw, ktrzy dzisiaj
realizuj si wnewschoolowej formule. Pyta Gdzie jest Eis? to materialna
tematyka, muzyczna wieo, ciekawe pomysy na flow irymowanie
winny ni standardowy sposb, zarazem jednak wszystkie te nowatorskie
patenty nie byy a tak przerysowane jak wprzypadku HK czy Elemera.
Wiele rzeczy, ktre pojawiy si na tamtym albumie, przypomina to, co dzieje
si teraz. Znamienne jest te, e cho w2003 roku pyta Gdzie jest Eis?
przesza bez echa, dzi jest absolutnym klasykiem iczsto jest komplemento
wana przez raperw tak ze starej, jak iznowej szkoy.
Mamy wic pionierw zpocztkw poprzedniej dekady. Ciekawy jest jej
koniec. VNM, Sobota.
Pierwsza pyta Soboty na pewno bya przeomem. Bardzo ciekawa
rzecz. Ja nie suchaem raczej takich raperw, ale wieo brzmienia
ipodejcia do muzyki przekonay mnie. Ale nie byo przecie tak,
e w2009 roku wyszed Sobota iraperzy rzucili si, by powiela
zawarte tam rozwizania, nie stwierdziem wysypu sobotopodobnych
produktw. Dlatego te nie trzymabym si dat, poszczeglnych
wydarze. Myl, e mamy jednak do czynienia zprocesem rozwoju,

41

wynikajcym chociaby zgromadzenia coraz wikszej wiedzy

ohip-hopie. Boom internetowy przeoy si na ogromn atwo
wdostpie do chociaby mixtapew. Sprzyja to eksperymentom,
polaryzacji, atomizacji. Ta atwo dostpu do rde sprawia, e raperzy
trzymaj rk na pulsie, wiedz wicej orapie ikorzystaj ztej wiedzy,
odchodzc od utrwalonych na polskim podwrku standardw.
Dobrzy, bdcy na czasie producenci, tacy jak Matheo czy SoDrumatic
wyszli przed peleton. Zmotywowali raperw do poszerzania horyzontw.
Iwykazali niejednorodno nowej szkoy. Trzeba zauway, e nowe
za oceanem robione jest na bardzo rny sposb. Kiedy Sobota nawija
na pokadzie Matheo, bliej temu do trapw, VNM na beatach
SoDrumatica zblia si zkolei do J ColeaiDrakea19, tote trudno
byoby mi znale analogi miedzy nim amodym pokoleniem polskich
traperw zAlcomindz nawet jeli cz ich hashtagi czy ch
podpiewywania. Ale tak, new school wynikn znowych beatw unas
inowych idoli za granic. Nasza scena bya wierna Wu-Tang Clanowi
iMobb Deep, azdrugiej strony Talibowi Kweli czy Dilated Peoples,
dopki ta za oceanem nie nabraa wiatru wagle. Rzecz jasna chodzi
okwestie artystyczne, nie o sprzeda pyt, bo ta maleje wzwizku
zbardzo wieloma procesami. Po prostu na przestrzeni dwch, trzech
lat pojawio si duo nowych, przebojowych raperw. Na tyle zdolnych,
by przewartociowa polskim wykonawcom spojrzenie na scen. Ju nie
chc by jak Evidence. Raczej jak Wiz Khalifa20.
To pesymistyczny wniosek. Nie jest tak, e nasza scena sobie wyewoluowaa,
tylko wpewnym momencie znowu musielimy wykona przeszczep
Dokadnie. Naszego new schoolu nie mona nazwa twrczym. Bazuje
na cudzych konceptach, co jednak nie jest powodem do wstydu,
bo artyci przepuszczaj to jako przez swoj wraliwo i pomijajc
moe modych traperw jak Miami Hit Music czy wspomniane
Alcomindz, gdzie chopak zMakini nawija, e jedzie lamborghini ima
kup hajsu nic nie jest przeniesieniem jeden do jednego. Po prostu

42

19.

Dwaj reprezentanci mainstreamowego hip-hopu, uwaani za najciekawszych artystw na scenie pocztku

drugiej dekady XXI wieku. Artyci chtnie korzystaj z wycieczek w stron brzmie r&b, a w ich nagraniach
nie brakuje elementw piewanych.

20.

Amerykascy artyci, ktrych uznaje si za przedstawicieli zupenie odmiennego podejcia do muzyki.

Evidence ceniony jest przez suchaczy stawiajcych na klasyczny, podziemny rap, a najwiksze triumfy
wici jako czonek formacji Dilated Peoples. Wiz Khalifa nie stroni od wsppracy z artystami popowymi,
a w jego dyskografii dominuj przyjazne komercyjnym rozgoniom radiowych przeboje, w ktrych
prezentuje hedonistyczne podejcie do ycia.

osadza si swoj star rzeczywisto na nowym brzmieniu. Rnic

tematycznych nie widz.
Aco ze zmianami mentalnymi? Kraj od lat 90. uleg przeobraeniu,
szybko skraca dystans do Zachodu, zaczo si ycie nowoczeniejsze,
czsto wygodniejsze, bogatsze wperspektywy.
Czyli co? Rap jest weselszy, bo ludzie bardziej zadowoleni? Nacigane.
Oideologi sukcesu bardziej mi chodzi.
Co wtym moe by. Nadal bliej mi do tezy owpywie amerykaskiego
rapu ni do zaoenia, e dynamiczne procesy spoeczne wcigu
dziesiciu lat spowodoway, e modzi ludzie s bardziej dni sukcesu.
Chocia zbada wynika, e maj mniej kompleksw, obaw, wicej
pewnoci siebie imobilizacji. Nie wiem, na ile przekada si to na rap, acz
symptomy tego, e jako si przekada, wydaj si przejawia do
wczenie. Wswojej pracy magisterskiej pisaem oroli socjalizacyjnej
hip-hopu. Musiaem sign po troch specjalistycznych, politologicznych
poj ina dowd, e raperzy wpajaj treci wolnorynkowe, zachcaj do
bogacenia si, podawaem przykad wspominanej ju tu pyty Eisa jeszcze
z2003 roku. Ta pyta wyprzedzaa swoje czasy kult sukcesu pniej
tylko wzrs.
Mwilimy orozwoju internetu, e poszerzy wiedz. To na pewno.
Za spraw portali spoecznociowych umoliwi te bardziej bezporedni
relacj midzy raperem ajego suchaczem. To rzadziej nauczyciel iucze,
aczciej partnerzy, koledzy. Raper Mapa mwi, e odbiorcy nie zwracaj
si do niego po ksywce, czciej po imieniu. Wi midzy Laikike1-em
ajego wirtualn spoecznoci fanw te jest czym nowym.
Polski hip-hop wcoraz mniejszym stopniu funkcjonuje jako gatunek
muzyczny. To konglomerat kulturowy. Moesz sobie przeledzi ktnie
raperw na Facebooku, przeczyta plotki na Glamrapie21. Rap sta si
serialem, raperzy bohaterami. Itym samym zakres rl, wktrych

21.

Glamrap.pl - zaoony w 2011 roku portal informacyjny powicony muzyce hiphopowej. Zdecydowan
wikszo jego zawartoci informacje dotyczce polskiej sceny. Na pocztku dziaalnoci czsto opiera si
na plotkach i informacjach pozyskiwanych na zasadzie wybierania pojedynczych zda
z prywatnych kont artystw i dziennikarzy w portalach spoecznociowych. Nieodczn cz portalu
stanowi anonimowe komentarze, najczciej prezentowane w postaci przemiewczych obrazkw.

22.

W przypadku muzyki hiphopowej, tak okrela si niskobudetowe teledyski, czsto krcone spontanicznie bez
uprzedniego przygotowania scenografii, ta oraz scenariusza. Jako narzdzie promocji wykorzystuj j czsto
firmy produkujce ubrania oraz sklepy, ktre niskim kosztem mog zaprezentowa swoje produkty przy pomocy
lubianych raperw. Najbardziej znane serie One-shotw z udziaem polskich artystw to Rap One Shot oraz
Wyskocz do tego!. Wzili w nich udzia m.in. Sobota, VNM, Borixon, donGURALesko, Pezet oraz Tede.

43

musz si sprawdza, znacznie si poszerzy. Ju nie wystarczy, e raper

nagrywa fajne rzeczy. Teraz musi te fajnie wyglda, trzyma ze
znanymi raperami, mie jaki okrelony wizerunek. Jest caa machina
promocyjna, wszystkie te klipy, one-shoty22, profesjonalne sesje zdjciowe...
Ostatnio nasza mnie te taka refleksja, e polski rap pomimo pozornego
penego egalitaryzmu, wynikajcego zfunkcjonowania poza gwnym
obiegiem medialnym imonoci atwego udostpniania swoich rzeczy
na takich samych prawach jak wiodcy artyci wrci do momentu,
wktrym bycie dobrym raperem nie decyduje osukcesie. Wokolicach
2005 roku nastpi swego rodzaju przeom: wzwizku zposzerzeniem
dostpu do internetu doszo do sytuacji, e wystarczyo by dobrym, eby
zosta dostrzeonym. Wtedy wybili si tacy ludzie, jak Smark, Te-Tris,
Jimson, Szybki Szmal, Dinal.
To by sukces na dzisiejsz miar?
Nie, bo to by moment po boomie, okres, kiedy rap przesta by tak
nony. Zawzio si grono jego odbiorcw, ale jednak otych artystach
si mwio. Wczeniej bez wytwrni nie dao si wyj poza totalny
margines, atu nagle okazao si, e mona rywalizowa zpowanymi
raperami, po prostu wrzucajc swoj pyt spakowan wrarze do netu.
Jednak zczasem ta internetowa promocja zacza si profesjonalizowa
iwrcilimy do punktu wyjcia, gdzie wwyniku cigego zalewu
kolejnych produkcji szans na wybicie si maj tylko te, ktre maj
odpowiedni opraw, trzy klipy iwsparcie wytwrni wrzucajcej twoje
numery na stutysiczne fanpage raperw ze swojej stajni. Reszta jest
skazana na margines. Taka jest cena rozwoju sceny ijej masowoci.
Awracajc do bezporednioci relacji midzy raperami ifanami...
Na ciekawy aspekt tej sprawy zwrci mi ostatnio uwag mj rapujcy
ziomek, ktry stwierdzi, e wpewien sposb szkodzi to brany. Dziesi
lat temu, eby dowiedzie si czego oswoim ulubionym MC, musiae
czeka na wywiad wlizgu, ktry publikowany by raz na rok, akne
tego kontaktu, chodzie na wszystkie koncerty nie tylko ze wzgldu
na sam muzyk, ale te eby zetkn si zartyst, zobaczy go, jako
go pozna, nawet jeeli nie osobicie, to wprocesie obserwacji. Ateraz
moesz wej na fanpage, gdzie raperzy dziel si czsto bardzo
prywatnymi informacjami. Jak jeste wyjtkowo ciekawski, moesz
te ledzi prywatny profil. Jest wiele kanaw dotarcia do podmiotu,
ktre sprawiaj, e on sam powszednieje. Ten proces demitologizacji
moe wpewnym momencie zacz mie wpyw na biznes koncertowy.
Jeeli ju go nie ma.
Skoro artyci powszedniej, to treci mog by teraz bliej prozy ycia,

44

bardziej wprost. Nie trzeba si tak nadyma, reyserowa samego siebie

wtekstach.
Wydaje mi si, e teksty poszy wskupienie si na sobie, mniej
na zewntrz. Ajeeli kto ostatnio odchodzi od autocentryzmu,
osobistych dowiadcze ipojawia si tematyka spoeczna, to dzieje
si to przy okazji prawicowych, patriotycznych zryww. Mao mamy
MC prbujcych choby spojrze zdystansu, odnie si do kategorii
pokolenia. Krluj emocje.
Moe przedobrzylimy zt socjologi wstylu Slums Attack czy starego
O.S.T.R.-atak bardzo, e do dzisiaj pozostao uczucie przesytu? Takie
zespoy jak Razem Ponad Kilo maj swoj publiczno, wnioskujc zliczby
wywietle ogromn, ale oile kiedy byyby wcentrum wydarze, tak
teraz funkcjonuj gdzie na marginesie hiphopowej debaty.
Odbiorca hip-hopu jest niespjny. Znam menedera RPK imwi on,
e interes si chopakom super krci, jed cay czas po Polsce,
opopularnoci internetowej sam ju wspomniae. Recenzji jest niewiele,
fora maj inne tematy, jednak gdyby poszed do licew igimnazjw
izobaczy, wczym tam dzieciaki chodz, to pewno zdziwiby si iloci
koszulek ibluz RPK. To oni s ZIP Skadem nowego pokolenia, jeszcze
bardziej hardcoreowym, jeszcze mocniej umocowanym wulicznych
realiach. Tyle e tacy jak my mog tego nie dostrzega, bo nie
jestemy targetem. Hip-hop nie ma jednej grupy suchaczy, s grona.
Kto inny sucha donGURALesko, kto inny Bonusa RPK. Ale na okrelenie
margines si nie zgodz.
Co zkryterium undergroundowej prawdziwoci?
Zanika. Artyci maj wymierne wyniki do porwnania. Mog zobaczy,
e oni maj 30 tysicy wej na ich teledysk, akto inny 300 tysicy
iwrezultacie podj kroki, na ktre by si wczeniej nie zdobyli.
Ta widoczna jak nigdy wczeniej wymierno popularnoci, dostrzegalna
wliczbie wywietle na YouTube czy fanw na Facebooku, sprawia,
e raperzy coraz czciej cz bycie dobrym zbyciem popularnym, na wzr
amerykaskich odpowiednikw. Wersy typu Iwas gonna kill acouple
rappers, but they did it to themselves / Iwas goin do it with the flow,
but they did it with their sales [Planowaem zabi kilku raperw,
ale zrobili to sobie sami / chciaem uy do tego flow, ale sprawiy
to ich wyniki sprzeday tum. Marcin Flint] Jaya-Zjeszcze par lat
temu wPolsce nie miay prawa bytu. Nie chodzio wtedy opopularno,
tylko o prawdziwo. Teraz bd stawa si standardem. Zreszt te
bijce po oczach cyferki musz mie te wpyw na mniej wyrobionych
odbiorcw. Jeeli mao zorientowany fan widzi, e jeden raper ma

45

5 tysicy fanw na Facebooku, adrugi 100 tysicy, to moe na faszywych

przesankach opiera wiedz otym, kto jest dobry bo przecie zpozoru
ta przepa musi co oznacza. Moim zdaniem, jeszcze par lat temu
taki program jak ywyRap23 nie miaby szansy funkcjonowania, ateraz
wielu ludzi si tam zgasza inie widzi przypau wtym, eby przyklei
sobie nalepk znumerkiem ipobuja si przed komisj. Pyta bez klipu
nie ma szansy sprzedania si.
Inikt nie idzie pod prd?
Quebonafide [jedno z polskich undergroundowych odkry
2013 roku przyp. red.] myli inaczej zbudowa wok siebie
nieze grono fanw, mimo e nie zrobi jeszcze adnego teledysku,
odmawia wszystkim wytwrniom. Mniejsza oto, e podpisanie
kontraktu nie jest ju wyznacznikiem czegokolwiek. Kiedy idziesz po
ulicy ze swoim demo wrku, to jest spora szansa, e podjedzie furgon,
zostaniesz wcignity do rodka izmuszony do podpisani kontraktu.
Niezalenie od tego, co myli si orapie Queby, warto kibicowa samej
obranej przez niego ciece. e jeszcze kto moe to robi jak dziesi lat
temu wsytuacji, kiedy odbiorca jest zupenie niewyrobiony muzycznie,
atylko podniecony uczestniczeniem wsamym zbiegowisku. Zobacz,
jak bardzo liczy si to, jak wygldasz. Moim zdaniem, nie byoby sukcesu
B.R.O., gdyby nie jego image mody adny blondynek wfajnej czapeczce,
taki Mac Miller24. To dla jego kariery naprawd istotne.
Jest te druga, sympatyczniejsza strona medalu. Nowi gracze na scenie
wydaj mi si nie tylko wychuchani, ale te po prostu muzykalniejsi.
Taki Gedz czy 2sty zrobi sobie beat, nawin swobodnie zwrotk
niezalenie, czy pod spodem jest boom bap, cloud rap, czy trap, ajak trzeba
podpiewaj refren.
No tak, newschoolowa konwencja, czsto oparta na melodyjnych
elementach, promuje troch innych raperw, stawia akcent winnym
miejscu. Nie sdz, e og raperw zrobi si jako znacznie bardziej
muzykalny. Owszem, raperzy warsztatowo s lepsi ni 10-15 lat temu

46

23.

Zorganizowany przez firm Hemp Records konkurs dla adeptw rapowej sztuki, nieposiadajcych jeszcze
kontraktu pytowego. Kolejne odcinki prezentujce rywalizacj kandydatw mona byo oglda w internecie.
W jury ywegoRapu zasiedli Wdowa, Peja, Wujek Samo Zo i Bilon. Do maja 2014 roku odbyy si dwie edycje.
W pierwszej triumfowali Centrum Strona oraz Korki, a w drugiej jurorzy za najlepszego uznali rapera
o pseudonimie TMS.a

24.

Urodzony w 1992 roku w Pittsburghu jasnoskry raper o ydowskich korzeniach. Popularno zyska
wydawanymi niezalenie albumami w zdecydowanej wikszoci darmowymi. Jego oficjalny debiut
Blue Slide Park z 2011 roku by pierwszym w historii longplayem, ktry trafi na najwysze miejsce
amerykaskiej listy sprzeday bez wsparcia duej wytwrni pytowej.

pod kadym wzgldem, ale akurat wtej konwencji, ze wzgldu na jej

natur iwymogi, jakie stawia, przebijaj si wanie tacy.
Dlaczego Gedzowe Serce bije wrytm nie zostao hitem roku 2013? Jest
na tyle lekkie, zrnicowane, przebojowe iaktualne, e mogoby wyj
nawet poza bran, do tak zwanego szerokiego suchacza.
Gedz robi nowoczesne rzeczy, wstylu tych, jakie wStanach sprzedaj
si dobrze, maj dobr pras iwietne rotacje wrozgoniach itelewizjach. Ale unas na nic to si nie przekada. Za oceanem robisz karier
dlatego, e docierasz zmateriaem do szerszego odbiorcy iprcz ortodoksyjnych hiphopowcw kupuj j e zacytuj Mesa matki zdziemi,
starcy ikierowcy. Unas, moe poza Rwnonoc Donatana ktr
wujek mg kupi cioci, bo mieszna nie ma takiego przeoenia. Trafiasz do rodowiska, jak ju mwilimy, niespjnego, lecz wci pod egid
hip-hopu zjednoczonego. Nie ma znaczenia to, jak bardzo jeste przebojowy, waniejsze, czy wpiszesz si wwizj hip-hopu, zktr fan si utosamia, czy utwierdzisz go wtej kulturze. Dlatego nieporozumieniem jest
nazywanie wPolsce newschoolowego rapu rapem mainstreamowym.
Rapowym mainstreamem s nagrania trueschoolowe. Spjrz na sukces
Mapy w2009 roku, to by pierwszy zwiastun nowego hiphopowego boomu.
wietnie zaspokoi potrzeby tych suchaczy, ktrzy niekoniecznie maj szczegln wiedz, ale kojarz podwjny rym ikoncepcj czterech elementw.
Czyby? APezet zSidneyem Polakiem, odsdzani od czci iwiary za
spnion pyt robion na fali piciu minut dubstepu, ale puszczani
wradio, zniez sprzeda?
Zgoda, mogli trafi do nowych odbiorcw, niemniej to, co zrobili, nie jest
sposobem na karier hiphopow. Lepiej rozpycha si na wewntrznym
rynku, ugra co, bazujc na reputacji, nie ryzykowa jej niepewnymi
zagraniami. Dlatego nie mam Pezeta za oportunist.

Mezo wykroczy poza swoje podwrko. Na nim jest ewidentnie spalony,

jednak funkcjonuje jako artysta pop rapowy. Na oko cakiem niele mu
idzie. Gra, jest grany...
Zapewne jedzi po dziwnych miejscach, festynach, maych
miejscowociach. Jeszcze ze dwa lata temu wida go byo na duych
festiwalach na Dwjce. Wtedy na pewno dobrze zarabia, ale teraz?
Nie wydaje mi si, eby mg rwna si do pierwszej dziesitki polskich
hiphopowcw. Podlizywanie si komercji dziaa na bardzo krtk met.
Lepiej jest si dobrze osadzi. Gdybym by doradc biznesowym ktrego
zpolskich rapowych tuzw, to zdecydowanie przestrzegabym go przed

47

odchodzeniem od utartej konwencji iszukania na si innego odbiorcy,

bo ten rapowy jest obecnie naprawd masowy itwrczo nie znajdzie
dla niego substytutu, ktry pozwoliby wygenerowa podobny zysk
czy popularno. Wydaje mi si na przykad, e obecny renesans kariery
Tedego, ktry wostatnim czasie niesamowicie odbudowa swoj pozycj,
wduej mierze wynika zfaktu, e przesta on zpunktu widzenia
polskiego odbiorcy wydziwia. Nie lansuje si wpolsatowskich show,
jego stylwka rapowa wrcia wpewien sposb do korzeni, muzycznie
te brzmi to klasycznie. Nagra sporo numerw zmocno osadzonymi
na scenie postaciami icho nie chc zaglda Tedemu do portfela,
to jestem pewien, e 2013 to by dla niego bardzo dobry rok.
Jak podchodzisz do starych, dowiadczonych artystw, ktrzy teraz id
wnew school, eby mc si na scenie odnale?
Od razu na myl przychodzi mi Borixon, ktry posuguje si hashtagami
wwybitnie niezrczny sposb. Zdrugiej strony to detal, bo facet bardzo
dobrze si odnalaz izastanawiabym si, czy Rap Not Dead, jego
ostatnia jak dotd pyta, nie jest najlepsz wjego dorobku. Trudno
tu oregu. Stronibym od sdw, e kto czuje new school lepiej tylko
dlatego, e jest mody. Owszem, ci starsi pewne ruchy wykonuj bardzo
nienaturalnie, przeskoki s gwatowne, za odbiorca zraony nie tyle
dlatego, e jest to ze, ale s tego powodu, e twrca twardo kojarzy mu
si zczym innym, ju go sobie otagowa.
To musi te wkurza modych. Nie do e weterani nie chc odsun si
od koryta, robic im miejsce, to jeszcze sigaj po wypracowane przez
swoich nastpcw patenty, by si przy nim utrzyma.
Dokona jednych nie da si oderwa od drugich. Ani wStanach, ani tutaj.
Dowiadczeni MC s wgrze, te chodz na koncerty, te s fanami
gatunku, dlaczego wic mieliby sta wmiejscu, nie mie otwartej gowy?
Widziaem wywiady zWodim jest dobrze wnowej szkole zorientowany.
Pelson tak samo. Grunt, eby nazbyt wyranie sobie nie zaprzecza.
Owszem, mamy raperw, ktrzy wydaj si by tu od zawsze Peja,
Tede, Gural itak dalej ale aden znich nie jest na etapie Afu-Ry, wiesz,
gocia, ktry usiebie wkraju nie ma siy przebicia, wic musi jedzi
do Europy poodcina od swojej dawnej sawy jeszcze troch kuponw.
Cho takich te powoli da si unas znale. To nowe zjawisko na polskiej
modej scenie, e raperzy, ktrzy byli gwiazdami 10-15 lat temu, dzi
staj si anonimowi dla nowego, masowego odbiorcy.
Na przykad?

48

Nie chciabym nikogo obrazi, bo to czsto nie ma adnego zwizku

zumiejtnociami, niemniej wydaje mi si, e taki Pono, cho nie jest
jeszcze moe anonimowy, to dla licealistw suchajcych obecnie
rapu stanowi przykad osoby zupenie nieinteresujcej. Wypad
zich obiegu. Jest wielu takich ludzi jak Wojtas, ktrzy byli niegdy
wiodcymi postaciami na naszej scenie, ateraz takimi nie s zrnych
powodw niedostatecznego warsztatu, niemoliwoci wstrzelenia
si wgust nowych odbiorcw, rnic pokoleniowych. To zaprzecza tezie
otym, e oldschoolowcy komukolwiek blokuj miejsca. Ajeli si tak
dzieje, to nie za spraw nieuczciwej rywalizacji, tylko konkretnych powodw.
Kiedy myl onajlepszych rapach na trapowych beatach, do gowy
przychodz mi jako pierwsi Tede iGural, wgrze od poowy lat 90. Polski
new school? Pierwszy obraz to Sobota, czyli go ju kilkanacie lat temu
syszany wszczeciskim Snuz. Te ksywki ju si zreszt wnaszej rozmowie
pojawiay. Jestemy skazani na dinozaury?
Nadal jest tak, e pierwsze skrzypce graj gocie, ktrzy swoj pozycj
utrwalili dawno. Rewolucji to tu nie bdzie, raczej powolna zmiana.
Dziesiciu nowych raperw nie wymieni nagle dziesiciu starych.
Ale przychodzi za to taki Bisz iwtedy kto zczowki wypada
to dzieje si wten sposb. To cae gadanie okonflikcie pokole wydaje
si przesadzone, bo on jest wpisany wkonwencj. Modzi lubi sobie
zwyczajowo ponarzeka, jednak bez cinienia na przeoenie tego
na realne konflikty. Starsi robi te co nieco, by sobie modsze pokolenia
oswoi, choby wpuszczajc ich na rynek poprzez swoje wydawnictwa.
To jednoczenie pozwala iim troch si odwiey woczach
najmodszych odbiorcw. Ztego punktu widzenia takie mariae
zmodymi raperami mog by dla weteranw bardzo korzystne. Myl,
e raperzy tak modzi, jak i starsi widz, e wicej zysku przynosi
im poszerzanie sieci kontaktw, zawieranie hiphopowych zgd ni
wchodzenie wgone konflikty.
miesznie obserwuje si czasem te wzajemne podchody. Dowiadczony
MC krytykuje hashtagi, uywajc ich. Pomstuje na przyspieszenia
we flow, dokadnie to samo wtym momencie robic.
Ohashtagach trzeba by duej. To zabieg, ktry jest bardzo fajny, ale musi
mie swoj zasadno uycia. Bisz si na tym patencie wypromowa,
ae przy okazji sta si jedn znajgoniejszych postaci na scenie,
to wielu inspiruje, zachca do signicia po co takiego. Ztym e Biszowe
zastosowanie pomimo swojej powszechnoci nie razi, bo jest waciwe,
wprowadza tlen do bardzo gsto pisanych wersw, pozwala skrtem
mylowym powiedzie tyle, ile chce. Sprbuj powiedzie na okrgo:

49

Oni chc by wmediach, nie ma sprawy, #nekrolog. Niestety nie

wszyscy tak to rozumiej, brnc wzupen odtwrczo ikoniunkturalizm
zaprzeczajcy wszystkiemu, co decyduje obyciu artyst. Miaem na ten
temat ciekaw rozmow zDwoma Sawami, autorami penej zrcznych
hashtagw pyty Nie wiem, nie orientuj si. Pytaem ich, czy aby nie
obawiaj si tego, e przez tak intensywne uycie tego rodka album za
par lat, gdy moda minie, nie przestanie by suchalny. Nie wykluczyli
takiej moliwoci, wierzc jednak, e hashtag stanie si czym takim
jak podwjny rym. Podwjne wchodziy na pocztku wieku, wkrgu
Obrocw Tytuu, na pytach JuNouMi ibyy wwczas popiswk.
Przyniosy podzia na raperw technicznych inietechnicznych,
bo jedni si nimi zachwycali, drudzy pytali wtym czasie otre. Ateraz
to standard, element rapowego warsztatu, niesucy wcale do
udowadniania czegokolwiek, na ktry wiadomy suchacz przestaje
zwraca uwag. Moe go nie by, wtedy jednak raper musi czym ten
brak zrekompensowa. Tak jakby mia minus na starcie.
Anie jest hashtag elementem twitteryzacji przekazu, upraszczania go,
skracania? Nie prowadzi do tego, e jest krcej igupiej, jak wdzisiejszym
dziennikarstwie?
Moliwe, cho to pytanie dla jzykoznawcw uwanie ledzcych
procesy zachodzce wkomunikacji. Ja nie mam wraenia, eby ona si tak
bardzo zmieniaa. Hashtag przyszed do nas za Ameryk, funkcjonowa
zreszt zapewne wczeniej itu, itam, kiedy nie mia jeszcze nazwy,
bo tak spontanicznie wychodzio czy to wwyniku jzykowej wygody,
czy podskrnej inspiracji.
Polski hip-hop moe pozwoli sobie na to, eby by tak gupi, jak potrafi
by amerykaski?
Ja inaczej sucham rapu amerykaskiego ni polskiego. Przy nagraniach
ze Stanw moe nie obchodzi mnie, co ma mi do powiedzenia raper,
wystarczy, e produkcja jest fajna itowarzysz jej super zarapowane
wersy od ludzi, ktrzy maj to we krwi. Polskiego rapu wci jeszcze
na jaowo tekstow nie sta. To oczywicie bardzo subiektywne,
bo ja zawsze postawi kozackiego tekciarza wyej ni gocia,
ktry sabo pisze, za to super nawija. Tak czy siak, nasz rap, nawet przy
obecnym szukaniu nowych drg iprbach nadania za trendami, nie
jest na tym poziomie.

Co dzi znaczy dobrze pisa?

50

O, bardzo duo rzeczy. Wcale nie musi by historii zmoraem. Mona by

dobrym tekciarzem na wiele sposobw jak narrator Sok, poeta
Emil Blef, piszcy surowo, bez ogrdek, prosto zycia KK. Ale te
miota punchliney, jak robi to Tomb, uktrego najmocniejsz stron
rwnie jest przecie tekst.
Tacy jak Tomb troch kwadratowi we flow, za to impretynenccy,
uderzajcy whierarchizacj hip-hopu s przyszoci gatunku?
Za powana refleksja. Zbyt duo mamy wpolskim hip-hopie elementw
irracjonalnych, eby zpen odpowiedzialnoci wyrokowa, kto bdzie
rzdzi scen za par lat. wietni raperzy ze wietnymi kawakami
mog nie osign sukcesu. Warto spojrze na Solara zBiaasem,
bo przeszli podrcznikow drog hiphopowca od bitew freestyleowych,
konfliktw zgwiazdami rapu, dziesitki mixtapew, po debiut wprestiowej
wytwrni. Ato nie usiado do koca. Nie wida zamieszania wok nich.
Jeste najbardziej utytuowanym polskim freestyleowcem. rodowisko
wolnostylowcw, niegdy funkcjonujce jako satelita brany, stao si
dla nowej szkoy kuni kadr. Troch to trwao, ale jednak. Improwizacja
na scenie zmusia nawijaczy do zabicia autocenzora, apotem przenieli
pewien poziom spontanicznej bezczelnoci do nagra studyjnych.
Polski freestyle przyczyni si do rozwoju sceny braggowej, pokaza,
wjaki sposb mona tworzy punchliney, jak do tego podej, na drugi
wers zbudowa sobie dobr point. W2004 roku takich osb byo zaledwie
kilka, wiadomo mechanizmw rzdzcych komizmem iretoryk
przysza pniej. Odcisna pitno na wchodzcych do gry, ktrzy mogli
dokona syntezy podejcia raperw studyjnych ifreestyleowych. Eripe,
Tomb, Quebonafide to dobre przykady stylu zbudowanego na sile
poszczeglnych linijek. To postfreestyleowa jazda.
Nawizujc do tego, e nie sta nas na hip-hop bez treci, dzieje si tak
troch rwnie dlatego, e pomimo boomu wiele osb, dla ktrych
rap jest prac, nie ma rodkw na jego profesjonalizacj. Raperzy prbuj
piewa, prbuj trudniejszych flow, chc nawija bardzo szybko, ale nie
maj ani czasu, ani rodkw, eby zainwestowa wlekcje piewu, wiedz
muzyczn, dobrego logoped.
Niektrzy to robi, pobieraj nauki posugiwania si swoim gosem,
przykadem niech bdzie VNM. Ale masz racj, nie maj tu szkoa
czy studia, tam praca, musz rwnolegle planowa ycie, nie mog odda
si tej jednej dziedzinie, eby by w niej naprawd wietnym.
Patrz na on jest jednym znajlepszych raperw, nie jest jednak
profesjonalnym muzykiem, pracuje jako prawnik. Nie przeskoczysz

51

tego. yjemy winnej ni amerykaska rzeczywistoci. Kontakt

zwytwrni nie daje adnego bezpieczestwa. Dobrze, hip-hop unas
ma si niele, jednak rynek jest o wiele wszy. WStanach hip-hop
to kanon kulturowy. Jeli wychowae si wtakim miejscu, to pewne
rodzaje brzmie, sposb mylenia omuzyce s ci wpojone. Rap ito nie
byle jak sieczk sycha od H&M-upo modne knajpy, gdzie siedz
maklerzy isuchaj leccego zgonikw Lupe Fiasco25. Unas to si
zmienia, jednak porwnania itak nie ma. Wci czu weselny posmak,
ludzi wychowanych na naboestwach, nie block parties. Rozwj
muzyczny to jedno, warsztat tekstowy drugie. Jest taki blog, na ktrym
prowadzcy odpytuje raperw ztego, co przeczytali. Ito, co wychodzi
wwczas na jaw, jest bardzo sabe. Rozumiem, e aden znas nie
chciaby rapowanych elaboratw, intelektualizowania rapu poza jego
awangardowymi marginesami, ale nachodzi czowieka przykra
konstatacja, e artysta zarabiajcy sowem wyzbyty jest chci
intelektualnego samorozwoju. Jeeli MC mwi, e bardzo dawno
niczego nie czyta, ale to od ostatniej przeczytanej przez siebie ksiki
nazwa swoj pyt Po drugiej stronie raju, to pokazuje, e zjednej
strony sili si na jak ambitn tre, ale przy tym zdradza, jak bardzo
powierzchowne s jej rda, jak bardzo pytko jest ona umocowana.
Skoro ustalilimy, e tekst wpolskim rapie dugo jeszcze nie przestanie
by wany, to profesjonalizacja niesie te skutki uboczne. Patrz na tych
yjcych zrapu od lat. e wpadaj wdekadencj to jedno, ale to ich
wypukanie ztreci...
Jeeli jeste gociem, ktry nawija od bardzo wczesnej modoci araperzy
zaczynaj wczenie ijeste na tej scenie, dajmy na to, pitnacie lat,
wstrzelie si tak, e nie musiae robi nic innego, to tracisz kontakt
zrzeczywistoci, yjesz w swojej wasnej i jeste w niej centrum.
Jedziesz do innego miasta, wchodzisz do klubu zagra iwszyscy mwi ci,
e jeste fajny. yjesz wtrasie, dymasz dziewczyny, gadasz ztypami
zainteresowanymi tylko tym, by dobrze wypa przed tym czy innym
raperem. Jeste spaczony. Raperowi blisko do ulicy niejako zdefinicji,
tyle e sawa odrealnia go jak kadego innego artyst.

Przykra ptla si robi, bo skoro nie nauczye si niczego innego ni rap,

25.

52

Pochodzcy z Chicago raper, ktrego wielu dziennikarzy oraz suchaczy uwaa za najciekawszego
twrc modego pokolenia w poowie pierwszej dekady XXI wieku. W jego tekstach dominuj ciekawe
spostrzeenia natury socjologicznej i politycznej. Jego kariera nie rozwina si na miar oczekiwa
w zwizku z konfliktem z wytwrni Atlantic Records, ktra prbowaa narzuci mu bardziej
imprezowy i mniej zaangaowany w tematyk spoeczn charakter nagra.

to musisz go sprzedawa. Czyli gwarantowa poda tego, na co jest popyt.

To nie moe dobrze wpywa na poziom muzyki, musi artystycznie hamowa.
Raperzy, ktrzy nagrywaj dziesit pyt, wci mog zrobi to dobrze.
Warsztat jest warsztatem, ale nie wiem, czy znajd jednego, ktremu
udao si unikn wtrnoci. Mog zrnicowa tematy, aitak chwytaj
je podobnie. Tumacz, e to styl, ale nie to schemat. Mog to czasem
wybaczy, bo taki Pezet wietnie nawija, jest wrd moich trzech
ulubionych raperw w Polsce. Wyszed w 2013 roku kawaek
Ostatni track iwszystko fajnie wietny numer, ale tematycznie
to dokadnie to, co Pezet nawija od blisko dekady, od Muzyki powanej.
Co ztego, e wtek jest rozbierany od rnych stron, jeli jest jeden?
Skoro ostylu to gwny zarzut wobec newschoolowcw. e ci nowi
raperzy s bezstylowi, nie do odrnienia dla kogo, kto wtym nie siedzi.
On nie bdzie wiedzie, czy to 2sty, czy Gedz albo czy to Hucz, czy Karwan.
Widzisz, ale zjakiego powodu musiae ju na wstpie wytworzy
sobie podzia, e tu jest 2sty zGedzem, atam Huczu. Nie zgodzibym
si ztakim postawieniem sprawy. Modzi dbaj oto, eby byli
charakterystyczni, eby to byo ich. Kiedy rozmawialimy wczeniej
onowych twarzach najbardziej zasugujcych na wymienienie,
typy byy bardzo rne.
Nowe przychodzi unas zza oceanu tak, jak bymy nie do koca doceniali
to, co dzieje si wWielkiej Brytanii. Przeomem moe by Wuzet,
debiutant wszeregach Koka Beats.
Tak, rzeczywicie Wuzet ma potencja, eby si realizowa wtej
konwencji. Natomiast nie wiem, czy nawet jego ewentualny
sukces byby tu przeomowy. Zgadzamy si co do tego, e polski
rap jest przeszczepem, ale zarazem co podkrelaem przy wtku
pojawiania si newschoolowych trendw zmiany na scenie
zachodz raczej wramach naturalnych dla niej procesw, anie
przeskokw. Grime nie jest wPolsce zbyt popularny. Albo ijest,
ale winnych ni hiphopowe krgach. Nie mona waden sposb
porwnywa wiedzy polskich odbiorcw iraperw na temat tej
muzyki do wiedzy na temat amerykaskiego rapu. Tu nie ma tego
naturalnego przejcia od suchania do tworzenia, nie ma solidnego
ugruntowania si grimeu. Poza tym sam zwracae uwag,
e ta brytyjska konwencja jest trudna, te beaty nie s atwe do
okieznania, wymagaj innego podejcia. Jeeli raper przez cae
ycie rapuje zgodnie zpewnym kanonem iosign wnim pewien
poziom ascena te ma jakie wyrubowane standardy to przeskok

53

na co tak odmiennego moe go zniechca. Choby przez fakt,

e na pocztku poziom tego, co stworzy, bdzie mocno odstawa od
tego, co robi na klasycznych beatach.
Na ile nienadajcy, hermetyczny odbiorca powstrzymuje rozwj new
schoolu? Mam tak refleksj po obserwowaniu, jak reaguje si na raperw
eksperymentujcych zwyjciem poza beat czy ostentacyjnie prosto
konstruujcych wersy. Nie ma opinii, e kto to zrobi inaczej. Wyrok
internauty jest prosty nie umiej rapowa ityle!
eby to tylko samego new schoolu... Trud woony wzrobienie dobrej,
dopracowanej, wieej pyty odbija si od tego muru, jakim jest polski
suchacz. Nie wiem, jak jest winnych dziedzinach muzyki czy sztuki,
wic nie chciabym generalizowa, ale wydaje mi si e audytorium
hiphopowe jest tu fenomenem. Chodzi oskal ignorancji. Masow fuzj
zaangaowania ibraku kompetencji, ktra przybraa tak duy rozmiar ze
wzgldu na kolejny boom ipojawienie si duego grona nowych
odbiorcw. Zaskakujce jest, jak duo osb jara si t muzyk, yje ni,
ama nike pojcie otym, co decyduje ojej poziomie. Naprawd mao
ludzi si na tym zna. Zczego to moe wynika? Odbiorca rapowy jest
mody, bardzo mody, wprzewadze nastoletni. To on buduje sukces
rapera, gwarantujc mu wywietlenia ifrekwencj na koncertach,
pozwalajc mu zarobi na koszulkach. Si rzeczy taki kto nie moe by
mdry inie ointeligencj tu chodzi, aowyrobiony artystycznie gust,
przychodzcy dopiero zczasem. Taki fan wypromowa bardzo wiele
dziwnych postaci, ktre wnormalnych warunkach iprzy normalnych
kryteriach przenigdy nie powinny si przebi.

Jakub Muflon Ruyo najbardziej utytuowany polski freestyleowiec, a take radiowiec iraper. Dwukrotny (2006,
2008) zwycizca prestiowej imprezy wolnostylowej WBW. Od padziernika 2009 wspprowadzi wAkademickim Radiu
Kampus audycj Rap sesja, kadc wniej nacisk na promocj nowego, niezalenego hip-hopu zPolski.
Po dobrym przyjciu jego rapowych wystpw wramach kilku hiphopowych akcji ina oficjalnych pytach pracuje nad
debiutanckim materiaem dla wydawnictwa Aloha Entertainment. W2013 roku obroni prac magistersk pod tytuem
Polityka wtekstach ipostawach polskich raperw wlatach 2000-2013.

54

1994

56

Antol
polsk
rap

logia
kiego
pu

2013

57

1994

Trials X
Czujee si lepiey

02:12,3

Beztroska woda, beztroskie marzenia,

wiat si cigle zmienia, krci si ziemia.
Spocone moje ciao wiatru ma za mao,
Wszystko to sprawio, e w duszy mi zagrao.
Ciepo, ciepo, ale nie za gorco,
Nigdy wicej zimna, na stojco mwi to,
Bo rapuj, protestuj i manifestuj
Przeciw zemu klimatowi, w ktrym le si troch czuj.

02:17,4
02:22,5
02:27,3

Andrzej
Caa

DJ Platoon iJ. Tiger bez dwch zda nale do pionierw polskiego hip-hopu,
ato ich najwaniejszy wkarierze singiel, do dzi chtnie wspominany rwnie przez
modszych suchaczy. Funkujcy, inspirowany dokonaniami Parliamentu beat oraz prosty,
nieprzekombinowany tekst przetrway prb czasu lepiej ni nawijanie J. Tigera. To jednak
dziwi nie moe pocztki rodzimego rapu czsto dzi nie nadaj si do suchania nawet
wstanie niewakoci, aTrials X na tym tle itak wypadaj cakiem dobrze. Wydaje si,
e kluczem do odbioru tego numeru s pozytywne, zdolne zarazi beztrosk rymy oraz
wspomnienie do zabawnego zdzisiejszej perspektywy teledysku, ktry ukazuje wszelkie
bolczki iproblemy polskiej fonografii pocztkw lat 90. Wprzeciwiestwie do rzeszy
raczkujcych raperw inspirujcych si gangsterk bd upalonym klimatem Cypress Hill,
Trials X skaniali si raczej ku afrocentrycznemu Zulu Nation26.

26

Universal Zulu Nation - midzynarodowa organizacja zaoona w drugiej poowie lat 70. w USA., na ktrej czele stan
DJ Afrika Bambaataa. Universal Zulu Nation posiada wiele oddziaw na caym wiecie, w ktrych zaangaowanymi s
osoby wszechstronnie zwizane z kultur hiphopow. Wyznawane przez nie idee opieraj si na takich wartociach,
jak wolno, rwno, sprawiedliwo, wiedza, mdro i zrozumienie.

58

1995

Liroy, Wzgrze Ya-Pa-3

Scyzoryk

2:12,3

Scyzoryk, Scyzoryk tak na mnie woaj

Ludzie spoza mego miasta, pewnie oni racj maj,
Bo ja jestem z Kielc i tak ju zostanie,
Czy chcesz tego czy nie. Zapamitaj jedno,
e o Kielcach, o Kielcach ta historia,
Miecie penym cudw, brudw,
mieci, uli, dziwek, punw,
Ksiy, uprzy, sklepw penych wy boa.
Wystarczy spojrze dookoa,
Tego nie ma w podrcznikach i nie mwi o tym w szkoach.

2:17,4
2:22,5

2:27,3

Dominika
Wcawek

Scyzoryk to pierwszy, a zarazem najwikszy pod wzgldem zasigu i siy oddziaywania

na mainstream polski singiel hiphopowy. Liroy przyzna, e tekst do niego nosi w sobie
ju od lat 80. jako osobist opowie o otaczajcej go rzeczywistoci. Rozpisana na ponad
osiem zwrotek, pierwotnie trafi miaa na wczeniejszy album, ktry raper nagrywa
jeszcze w ramach projektu PM Cool Lee, ale nie pasowaa do reszty materiau. Liroy
wiczy j za to na koncertach w asycie punkowych muzykw. Kiedy pracowa w studiu
nagraniowym nad albumem zakontraktowanym ju przez wytwrni BMG Ariola Poland,
usysza od Roberta Litzy z Acid Drinkers, e kawaek o lokalnych sprawach nie ma szans
sta si przebojem poza kieleck scen. Ale nie zrazio go to. Gitarowy riff do utworu dogra
synny Grzegorz Skawiski, a wersy dopisali raperzy z nikomu szerzej nieznanego wwczas
kieleckiego zespou Wzgrze Ya-Pa-3. Wulgarny, nafaszerowany gitarami, ale mimo swej
ostroci wpadajcy w ucho Scyzoryk pocztkowo ukaza si na singlu i sprzeda si
w ponad 2 tysicach egzemplarzy, by potem trafi na pyt Alboom. Po latach zremiksowa
go hiphouseowy producent Jason Nevins.

59

1996

Kaliber 44
Plus i minus

2:57,8

Odliczam te dni, gdy czekam na wyrok.

Jak mam dalej y? Moe dowiem si dzi?
I dryyyyy telefon dzwoni i jak co dzie,
moe tym razem wreszcie si dowiem!
Dzi nadszed ten dzie, dzi nadszed dzie,
moe bdzie mym najlepszym dniem, a moe nie.
Dzi nadszed ten dzie, dzi nadszed dzie,
moe bdzie mym najgorszym dniem, a moe nie.

3:03,4
3:09,4
3:15,3

Andrzej
Caa

60

To utwr, ktremu atwo zarzuci, e od strony czysto artystycznej nie wytrzyma prby
czasu, chocia dla wielu suchaczy oraz dziennikarzy stanowi najbardziej wartociowy
przykad psychorapu. Do ubogi muzycznie, chocia bez wtpienia klimatyczny,
wcigajcy i przestrzenny, inspirowany dokonaniami Wu-Tang Clanu czy szalonymi
popisami Prince Paula na pycie Graveddigaz czy projekcie Psychoanalysis. Od strony
tekstowej utwr stanowi emocjonalne i mocno manierycznie zarapowane rozwodzenie
si nad testem na obecno wirusa HIV, co w latach 90. byo bardzo nonym spoecznie
tematem. Gdy do tego dodamy szalestwo na punkcie Kalibra 44 w drugiej poowie lat 90.
oraz tragiczn, zakoczon samobjstwem histori Magika ktry jako jedyny z zespou
rapuje w tym utworze atwo zrozumie, dlaczego dla wielu osb Plus i minus to wci
dzieo kultowe.

1997

3H
40 stopni w cieniu

1:34,7

Co ci doskwiera? Od razu masz relaks.

Lato, wakacje, pakujesz swj stela.
Patrz w gr, a tam bkit nieba,
nic wicej do szczcia dzisiaj nie potrzeba.
Bior ziemi do rki, patrz, to nie gleba,
to piasek i plaa, soce ciaa osmaa,
co druga adniejsza swoje wdziki obnaa.
Tu wakacyjna mio, a nie droga do otarza.

1:42,1
1:47,5
1:52,8

Dominika
Wcawek

Cho oryginalnych egzemplarzy demwek 3H ukazao si jak na skal krajow

niewiele, bo zaledwie dwiecie, kopiowane po wielokro tamy docieray do
najdalszych zaktkw Polski. I sprawiay, e utwory takie jak ten staway si
przebojami. Bdc fanem polskiego rapu w 1997 roku, trudno byo wyobrazi
sobie lepszy wakacyjny hymn ni 40 stopni w cieniu. Utwr wykorzystywa do
bezceremonialnie potny fragment piosenki Maanamu Kocham Ci, kochanie
moje zaptlony do formy bezbdnie bujajcego beatu. Ucieka od ponurych wizji
i patologii w stron pochway sodkiego nicnierobienia. Korespondowa z tym
niewymuszony luz rapujcych TDF-a i Ceube. Cho wydawao si, e midzy
raperami jest dobra chemia, jeszcze w tym samym roku, w ktrym kaseta ujrzaa
wiato dziennie, Ceube odszed z zespou i zastpi go Numer Raz.

61

1997

Slums Attack
Czas przemija

3:12,7

Pustka dookoa, szarzyzna jebana,

ludzka masa alkoholem wspomagana,
popkane mury, czasu odcinite pitno.
Pikno - tutaj to pojcie abstrakcyjne,
tutaj wszystko dookoa jest jakie, kurwa, dziwne,
pokrcone, pokrzywione, czarno-biae i matowe.
Nie mona powiedzie, eby byo to cudowne.
Jest jak jest, ale tu si nic nie zmienia,
te same ryje w bramach, takie same wspomnienia,
uniesienia, przeycia, sytuacje i libacje.
Naprawd, mwi prawd, kady przyzna mi tu racj.

3:17,3
3:22,3
3:27,4
3:32,4
3:37,3

Marcin
Flint

62

Rap Slums Attack, zwaszcza ten wczesny, to przykad na znan dobrze w hip-hopie
sytuacj, w ktrej deficyty warsztatu i finezji rekompensuje olbrzymi autentyzm. Cho
SA to duet, ich motorem napdowym od pocztku by Peja. Poznaniak nie mia atwo.
Wychowywa si na charakternych Jeycach, od dwunastego roku ycia bez matki. Stadion
i nocne miasto cigny bardziej ni dom, bieda dawaa si we znaki, czste wizyty
na komisariacie nie wryy najlepiej. Szczliwie hip-hop by jak trampolina. I nie jest
to tylko wygodny rodek stylistyczny, bo ze wiec szuka rwnie arliwego wyznawcy tej
kultury. Olbrzymie zaangaowanie dobrze sycha na odbiegajcym od wczesnej polskiej
normy beacie, syntetycznym, udramatyzowanym w refrenie. Patrzymy na nieskadny,
naturalistyczny, pamatorski klip, suchamy gniewnie wyrzucanych z siebie seriami
obserwacji i wiemy, e autor albo osignie, co zamierzy, albo wypluje puca, prbujc
przeama pokazan w tekcie stagnacj. Cho od premiery zawierajcej utwr pyty
Zwyka codzienno w 1997 roku mino sporo czasu, nie stao si to, czego obawia si
Peja te rymy nie utraciy sensu i znaczenia.

1997

5:25,5
5:30,4
5:33,7
5:38,9
5:43,7

Andrzej
Caa

Wzgrze Ya-Pa 3, Kaliber 44, Jajonasz, Radoskr

Jzyk polski

I wnioskuj, Dab rymuje po polsku.

I wnioskuj, Magik rymuje po polsku.
W Szczebrzeszynie chrzszcz brzmi w trzcinie,
w rym nie zginie, szeleszczc na wietrze,
jak li niesiony przez powietrze do celu pynie.
Jzyk obcy obci czas na gilotynie, o, nie trafiam.
Nie, nie, nie, nie, nie, nie, nie wstyd si.
Ja nie strzpi jzyka, wrzucajc sowa do mietnika.
Przenika Tajemniczej Ksigi czytelnika,
polskie mieci treci, nasuwa wnioski Magika.

Trwajcy ponad siedem minut numer zdecydowanie wyrnia si na tle cakiem udanej,
mocno klimatycznej drugiej pyty Wzgrza Ya-Pa-3 Centrum. Mamy tutaj do czynienia
z kooperacj dwch najpopularniejszych wwczas polskich grup hiphopowych. Zanim
ukazay si debiutanckie longplaye Molesty, Warszafskiego Deszczu czy ZIP Skadu,
kielecko-katowicka ekipa zapisaa na koncie klasyk. Nie obyo si bez przytykw w stron
Liroya czy gorzkiego komentarza na temat rodzimej sceny po tym, jak Kaliber 44 nie zosta
zaproszony do projektu Wsplna scena. Jest to te jasna odpowied na pytanie, czy rap po
polsku ma w ogle sens i czy ma szans brzmie tak dobrze i efektownie, jak ten z Ameryki.
Oczywicie, e tak. Gdy Zajka, Wojtas, Borixon, dAb, Joka, Magik, Jajonasz i Radoskr czyli
techniczne popisy z pewnoci siebie godn tytuu mistrzw ceremonii, nie byo czego
zbiera. No, chyba e szczki z podogi, bo do dzi wiele osb na wspomnienie o Jzyku
polskim nie moe ich na nowo dopasowa.

63

1997

Numer Raz i DJ Zero

Muzyka, blunty i sodycze

0:15,5

Bez paniki twoja dusza,

spokj, rzeczywisto mnie ogusza.
Teraz sysz w uszach, jak mnie rusza,
bo nie mwi to ja, tylko mwi ma liryka.
Uywam polskiego jzyka,
lecz w rodku jestem jak czarna Afryka.
To ta muzyka, duo bluntw, sodycze,
rozbraja mnie i przenika.

0:19,1
0:23,6
0:27,4

Andrzej
Caa

Numer Raz nie by jeszcze wwczas czonkiem Warszafskiego Deszczu. W asycie

DJ-a Zero zaliczy wybitne wejcie na scen, dostarczajc na kultow kompilacj Smak
B.E.A.T. Records, gdzie wystpili jeszcze jako Nr 1 i Nr 0, jeden z najcieplejszych, najbardziej
bujajcych, najszybciej wywoujcych umiech kawakw w historii polskiego hip-hopu.
Warszawska scena wyrniaa si w tym czasie raczej mocniejszymi, bardziej ulicznymi
brzmieniami w klimacie nowojorskiego Queensbridge, a tutaj mamy do czynienia
z inspiracj kolektywem Native Tongues27, tyle e bez edukacyjnego zacicia w tekcie.
Numer Raz skupia si na afirmacji ycia, wychwala wiosenny klimat, a towarzyszy mu
podkad przyjemny, delikatny i leniwie wlewajcy si do uszu. Nie brakuje gosw,
e to do dzi najlepszy solowy kawaek Numera, cho nie s one chyba w peni uzasadnione.
Na pniejszej pycie Muzyka, bloki, skrty z 2004 roku nie brakuje bowiem utworw
utrzymanych w podobnym klimacie, zarapowanych rwnie luno i pynnie, za to z wiksz
charyzm. Zgodzi si naley za to z opini, e wraz z Muzyk, bluntami i sodyczami
objawi si jeden z najbardziej lubianych raperw na polskiej scenie.

27.

Ruch twrcw hip-hopu zainspirowany przez dziaalno Universal Zulu Nation. Propagowa pozytywne podejcie do ycia,
optymizm, wzajemny szacunek, rozwinit wiadomo, a w muzyce siga po spucizn takich gatunkw, jak jazz, soul i
blues. Najbardziej znani artyci z krgu Native Tongues to A Tribe Called Quest, De La Soul i Jungle Brothers.

64

1997

Mistic Molesta
Osiedlowe akcje

1:17,6

Siedz w domu, przesuchaem wszystkie pyty,

spaliem blunta, myl, Wodi, co ty?
Podnie dup, zobacz, co si dzieje na podwrku.
Nic nowego, siedzi paru najebanych burkw.
Kurwa, gdzie s chopaki z mojej brygady?
Nie marnuj czasu, ukadaj nowe podkady.
api za mikrofon, takie z nimi mam ukady.
Podwrkowe akcje, co mona o nich powiedzie?
Trzeba by z nami, robi to, eby wiedzie.

1:22,8
1:28,0
1:32,2
1:38,0

Andrzej
Caa

Skoro swoje osiedla sawili artyci z Queensbridge, Marsylii czy Parya, tworzcy duet
Mistic Molesta (potem Molesta i Molesta Ewenement) Vienio i Wodi nie mogli by gorsi.
Kawaek oryginalnie znalaz si na skadance Smak B.E.A.T. Records z 1997 roku, a potem
sta si jednym z mocnych punktw kultowego debiutu zespou, Skandalu. Mona
narzeka, e mnstwo tutaj wulgarnoci, chamstwa, wychwalania postaw, ktre powinno
si raczej tpi, ale przynajmniej mamy plastyczn, pozbawion owijania
w bawen pamitk z warszawskiego Ursynowa poowy lat 90. Rka rk myje, awki pod
blokami i na szkolnych boiskach s opanowane przez modych ludzi w lunych ubraniach
i z wygolonymi na yso gowami. W pewne rejony lepiej si nie zapuszcza i granicy tutaj
nie wyznacza wcale pora dnia. Cytaty, takie jak Siedz w domu, przesuchaem wszystkie
pyty, Jestem z ulicy, ulica mnie szanuje / cho si opierdalam, nie ucz, nie pracuj oraz
przede wszystkim Dilowanie [czyli sprzeda narkotykw przyp. red.] rk nie brudzi, dziki
wszystkim za towar, ktry nigdy si nie nudzi, weszy na stae do modzieowego slangu.

65

1997

Edytoria
Sowo

0:24,3

Kady piszcy ma wasne nawyki,

kady, kady wedug wasnej techniki.
S teksty pisane do konkretnej muzyki,
s takie, ktre pisze si, nie znajc muzyki.
S teksty, ktre opisuj wydarzenia,
s takie, gdzie jest duo pieprzenia.
S rwnie takie, ktre uwiadamiaj ludzi,
s takie, ktrych suchanie nigdy si nie nudzi.
Najgorsze ze wszystkich to te oprzemocy,
gangsterach, dziwkach, narkotykach, bez dobroci.

0:29,2
0:34,4
0:39,7
0:45,3

Andrzej
Caa

66

Najwaniejsza pojedyncza pamitka po twrczoci formacji Edytoria, ktra wdrugiej

poowie lat 90. zdobya popularno, uznanie iszacunek daleko poza rodzim Warszaw.
Kawaek oryginalnie nazywa si Teksty, wersy, zwrotki isowa ipodzieliby los innych,
nigdy niezebranych wjedn cao utworw grupy, jednak uzyska szersz promocj
iprzeszed do historii za spraw kompilacji Smak B.E.A.T. Records, na ktr trafi
pod skrconym tytuem. Jambet iZeke (potem znany jako Pyskaty) na spokojnym i co
wwczas rzadkie zagranym, anie samplowanym beacie opisali proces tworzenia nagra
hiphopowych. Zrobili to ze smakiem, ciekawie, intrygujco, mozolnie tumaczc laikom,
jak si to robi. Niesusznie dopatrywano si wtym kalki rymw orymach, jak uprawiaa
wwczas cz rapowej sceny, bo wbrew wszystkiemu kawaek mia przesanie, zawarte
wjednym zwersw: Nie jest atwo napisa mdry tekst, / ktry dobry ma przekaz, azarazem
prosty jest. Panom zEdytoriau si to jednak udao iszkoda tylko, e nie wytrzymali ze
sob na tyle dugo, by szerzej zaistnie woficjalnym obiegu.

1997

Jazz Fuzz, Prof

Ucz si Jasiu

1:01,8

Opluci przeze mnie wmoich tekstach,

czy na refleksj was nie sta?
Raz, dwa, inie mog przesta.
Jak sama nazwa mwi, przesanie trzeba przesa.
Akto chce mnie dyskryminowa,
moe mi skoczy tam, gdzie mnie moe wdup pocaowa.
Jak mwi Goas ja mwi do was,
wzniecie na cze J-A-Ztoast.
Przepraszam, miao by niedopowiedzenie,
ale moim celem wasze zrozumienie
treci. Kto wczerepie to zmieci?
Wolaby, abym ja liryk ci pieci?
No dobra, mog pierdoli jak niezdrowa dupa,
ale wiksze ambicja moja grupa ma,
co reprezentuje ico teraz gra.

1:07,3
1:11,9
1:16,9
1:21,9
1:27,1
1:32,0
1:37,2

Marcin
Flint

Wojciech Bkowski otrzyma Paszport Polityki wkategorii sztuki wizualne, asuchaczom

zapad wpami dziki projektowi Niwea, cho pniej wyda wBocian Records pyt
solow, awczeniej wystpi (jako Czykita) na albumie producenckim Modzika. To wszystko
twrczo awangardowa, posthiphopowa, cho mia te Bkowski na koncie nagrania
zgoa inne, bardziej tradycyjne. S pamitk zczasw, gdy rapowa jako Dzidas Zy wJazz
Fuzz grupie powstaej zprzeksztacenia formacji Dom Malarza. JF nazw mieli na cze
Ericka Sermona, aczkolwiek porwnywano ich raczej do Gang Starra. Ucz si Jasiu
to fantastyczny beat zzawadiackim saksofonem iprzytumionym pianinem wtle oraz rap
zdzisiejszej perspektywy nieporadny, niemniej swobodny, wswojej zabawie sowem bliski tego,
co w3H robi TDF, sprawnie nawizujcy do synnego skeczu Kabaretu Dudek. Tylko zawarte
w nim impertynencje ka si zastanawia, czy to jeszcze bragga, czy ju jego pastisz. eby
takie rzeczy wPoznaniu w1997 roku?

67

1997

10 osb
Wsplna scena

0:39,2

Bitter uderza, jest taka sprawa:

Piotrkw, Kielce, Czstochowa iWarszawa.
Hip-hopu zjawisko optymizmem mnie napawa.
Wane jest, jak robisz, niewana jest sawa.
Zaprawa do, tworzenia nie wystarcz marzenia.
Omi kopoty, przewroty, utrudnienia.
Dzi ze wszystkich stron nadejd uderzenia.
Pragnienia spenione, ajaka twa ocena?
Zauwa, jak si jest jedna polska scena!

0:48,6
0:53,4
0:58,3
0:58,3

Dominika
Wcawek

68

To jeden zpierwszych numerw zbierajcych wielu raperw, czyli tzw. posse cutw,
na rodzimym gruncie. Wjednym utworze spotkali si przedstawiciele czterech rnych
miast dwch wpolskim hip-hopie dominujcych idwch pragncych zaznaczy swoj
obecno na jego mapie. Kielce reprezentowali czonkowie Wzgrza Ya-Pa 3, Wojtas, Zajka,
Rekin iRadoskr, ktry wsptworzy wwczas take skad V.E.T.O. Honoru Warszawy
bronili Tede (dziaajcy wwczas w3H) iZeke zEdytoriau. Piotrkw Trybunalski chwali si
grup Born Juices, ktra wutworze Wsplna scena pojawia si wkomplecie, mimo
e wpoowie lat 90. polaryzowaa polskich suchaczy. Jedni cenili ich pomys na wasny
image, innych mierzio zgrywanie gangsterw. Skromna, jednoosobowa delegacja
zCzstochowy to Dziker, jeden znestorw sceny, muzyk zHabakuka, wspzaoyciel Ideo,
pniej za czonek eklektycznego projektu LariFari. Spotkanie na szczycie wtytuowym
utworze otwierajcym bardzo przekrojow skadank wydan w1997 roku przez wytwrni
RRX miao przede wszystkim pokaza, i mimo silnych wtedy midzymiastowych animozji
rodzima scena powinna trzyma si razem.

1997

Bolec
eby byo mio

0:20,8

Taki wiracha? To cignij macha!

Nikomu tutaj, kole, nie naley si adna blacha.
Wyluzuj, dookoa tyle koleanek,
chc gada, i dawa,
wic nie bd ze stali, bo stal zimna jest
izanim si rozpali, wszystko bierze web,
bo to za dugo trwa.
Taka ta zajawka iwtedy si nie uda, onie, na pewno nie.
Piosenka, nie ciemka, ciekawe, czy rozumiesz.
Si nie dowiesz, jeli nie sprbujesz.

0:25,9
0:29,9
0:34,0
0:40,6

Andrzej
Caa

Bolec rozpocz karier muzyczn jako perkusista wHomo Twist. Wypyn na

hiphopow powierzchni albumem eby byo mio z1997 roku. Wydany przez giganta
fonograficznego EMI Music Poland krek by bardzo ciekawy, niestety rodowisko
hiphopowe nie potraktowao Bolca powanie jako jednego ze swoich, asprzeda pyty
signa 10 tysicy egzemplarzy, co wwczas nie robio wraenia. Producencko Bolcowi
pomaga Bodek Pezda zformacji Agressiva 69, aoskrecze zadba DJ Krime. Longplay
brzmia profesjonalnie, by te odpowiednio zrnicowany. Inspiracje twrczoci Cypress
Hill nie byy tak ewidentne jak na pierwszych krkach Liroya czy Wzgrza Ya-Pa 3,
awtekstach mona byo znale znacznie wicej gbi iprzekazu ni wsinglu tytuowym.
Wydaje si, e ten wybr okaza si niewaciwy. Wczasach, gdy naleao by twardym,
ahip-hop mia przede wszystkim edukowa albo opisywa szaro ycia na osiedlu,
Bolec zaproponowa wyluzowany, bardziej imprezowy klimat. Nie wszystkim chciao si
sprawdzi, czy ma do zaoferowania co wicej. Tym samym nieza pyta, niestety jedyna
wdorobku zmarego wwieku 38 lat artysty, przesza bez wikszego echa. Szkoda.

69

1998

Tymon, Roszja
Biuro podry

0:26,1

Przemieszczam si po globie,
zawdziczam to bitom.
Gdzie dzi? DoMeksyku!
Daj mi sl ilimon, itequill.
Chwil! Przestaj by Tymonem!
Me amo Tymonito,
jestem tu zmoja ekip:
Mariachi, Sportineros,
gowy zdobi nam sobreros.
Estamos emposada,
gdzie sauza iolmeca
przechowywane s wdbowych bekach.
Odziani wpancho, brzdkamy na banjo
midzy kad sals dzielimy si gandzi.

0:28,6
0:31,6
0:34,4
0:36,8
0:39,4
0:43,1

Dominika
Wcawek

70

Wrocaw, podobnie jak Warszawa, mia swoje legendarne rapowe kasety. Jednym zbiaych
krukw bya pierwsza demwka Neonu, za Szelma czyli pierwszy nielegal T?mona
sta si kultowy jeszcze przed premier. Byo tak nie tylko za spraw pozycji samego
artysty, wieloletniego wsppracownika czasopisma Klan, lokalnego aktywisty, ale te
ze wzgldu na publikowane wczeniej utwory wydawnictwo to zapowiadajce. Jednym
znich byo Biuro podry. Po raz pierwszy wpuszczone zostao woficjalny obieg na pycie
dodanej do szstego numeru Klanu izachwycao swoim bezpretensjonalnym, sonecznym
ipozytywnym klimatem. Przyczyni si do tego do skoczny podkad przygotowany
wsplnie przez Magier iRoszj, ale itre nie pozostawaa bez znaczenia. Nikt na wiecie
nie podruje jak ja / nikt na wiecie nie zna takich miejsc, jakie znam wyprawy palcem po
mapie, wycieczki wwyobrani iekspedycje muzyczne opisane zostay zwdzikiem iswad
za pomoc olniewajco bogatego sownictwa, ale bez odrobiny pretensji. Miedzy dwoma
raperami czu byo wwczas dobr chemi. wietnie wymieniali si wersami, adrobne
potknicia zwizane zniewaciwie uytymi wtrtami zhiszpaskiego iportugalskiego
mona spokojnie przekn. Ten sam utwr otwiera kaset Szelma isusznie. Wielu modych
Wrocawian mogo atwo przewin go sobie od pocztku wczasie wakacyjnych eskapad.

1998

Centrala Katowice
Reprezentowice

0:29,1

Haso Centrala, odzew Katowice,

eby nie by gorszym, ja te za mikrofon chwyc.
Dorzucam trzy grosze, te tym si trudni,
mj warsztat to scena, mj teren to poudnie.
Tu wepicentrum stoj, na drgania nie narzekam,
one pozytywne, bo przecie dla czowieka,
nie na pk wkcie, nigdy do szuflady.
WReprezentowicach cigle nowe skady!

0:34,4
0:39,8
0:45,3

Marcin
Flint

Rapowy talent poudnia rzadko sawiy longplaye poszczeglnych artystw, czciej

kompilacje. Nim jednak uderzyy Ekspedycje, Alchemia, Usta Miast Kast czy Atomistyka,
par wanych, zdumiewajcych potencjaem utworw zebra Klan na pycie doczonej do
pitego numeru magazynu. Najmocniejsz rzecz jest ten wanie utwr. Wszeregach Centrali
znaleli si m.in. czonkowie Gie-Gie, Mikroforte CeKa iMagik, ktry wanie opuci Kaliber
44. Artyci ci mieli ju okazj sprawdzi si na oficjalnych produkcjach zWarszawy, Kielc
czy Katowic, bdc mietank lskiej sceny. Moe dlatego Reprezentowice broni si
do dzi samplingiem, huczcym basem, choszczc perkusj, dwicznym, krgym flow
Kriza, swingowaniem Jajonasza czy wypracowanym, melodyjnym stylem Maga. Oile dobre
metafory wpadaj wucho sporadycznie (nie szefuj jak mj wujek zReichu), to entuzjazm
zwizany zcementowaniem wietnie rokujcej sceny sycha cay czas. Do tego utwr
uniemiertelniaj dwa inne wane kawaki: fragment wokalu Jajonasza zosta wykorzystany
na EP warszawskiego zespou Grammatik wskicie Poudnie, za do linijki Magika aluzj
poczyni HST wpochodzcym zjego debiutu utworze Proste.

71

1998

Wzgrze Ya-Pa-3, Molesta Ewenement

Co wane, aco wane nie jest

1:10,4

Mwi ci, ziomek, niewany jest szmal.

Moje miejsce to may domek, nie Taj Mahal.
Masz poukadane wgowie, awminiach stal,
wic powiem ci, co jedyne jak Chrystusowy Graal.
Jedyne ukady s nie do spalenia.
Uwaaj, bo trudne s do odtworzenia,
kiedy bdziesz mwi rzeczy nie do mwienia,
brzydzi bdziesz si wasnego imienia.
To, co mwi wzazdroci, jest niewane, Wodi,
tak jak to, e kto za klopsy graffiti robi.

1:15,1
1:20,2
1:25,1
1:30,0

Marcin
Flint

72

Pytowy debiut Wzgrza z1995 roku by czym bezprecedensowym ijak to zwikszoci

takich pyt bywa, zdzisiejszej perspektywy pachnie amatork. Pniejsze odwa lata
Centrum to ju narkotyczna, hipnotyczna, spjna, niby inspirowana Kalibrem 44, ajednak
owiele bardziej wasna pyta. Prowadzi ona do najlepszego wdyskografii grupy Trzy.
Album z1998 roku nie imponuje moe jako zwarta cao, ale jako suma zrnicowanych,
fajnie pomylanych, zapadajcych wpami izdatnych do wielokrotnego uytku utworw
ju jak najbardziej. Kawaki zwarszawskimi gomi stanowi paradoks to ewidentnie
najwiksze przeboje, azarazem dowd na to, e pionierzy wobliczu zaproszonych trac
tosamo iwyrazisto. WCo wane, aco wane nie jest spord kielczan wyrnia
si jedynie Zajka wylicza, literuje, odwoujc si do C.R.E.A.M. Wu-Tang Clanu, zwraca
na siebie uwag. Jego koledzy przerymowuj zwrotki, jakby chcieli mie to czym prdzej
zgowy. Tymczasem Molesta jest wformie. To zbasowana, agresywna perkusja ipatos
wsamplu wpodkadzie autorstwa Wodiego, aprzede wszystkim kilkanacie prowadzcych
od indyjskiego Taj Mahal po suewiecki mur, najeonych ulicznymi bon motami linijek
Vienia wpisuje Co wane... na list klasykw rodzimego hip-hopu.

1998

DJ 600V, Stereofonia
Dwiki stereo

1:43,0

Spokojnie, spokojnie, suchaczu nigdy wstresie,

dzi przy mikrofonie ja imoi kolesie.
Kady po kolei iwe wsplnym interesie,
zajawka jest wgowie, arymy wnotesie.
Dobra zabawa, nie uywam bejsbola,
dla mnie baty, Coca-Cola, mikrofonu kontrola.
To czysta zajawka, tu nie szukaj idola,
bo nie ma tu krla jak za czasw rock and rolla.

1:48,2
1:53,6
1:58,6

Dominika
Wcawek

Pierwsza producencka pyta DJ-a 600V to take pierwsza tak szeroko zakrojona prba
pokazania artystw zrnych rodowisk. Produkcja Hip-hop miaa swoje wady,
jak choby zbyt niemiae wykraczanie poza stoeczne podwrko czy sam koncept,
ktry na lata przypiecztowa podzia na rap jasny, lekki, kojarzony zniezaangaowanymi
tekstami, iciemny, hardcoreowy, uliczny aprzecie jest tu sporo miejsca na pcienie
iniuanse. Jednak par utworw zpyty okazao si rapowymi evergreenami. Stereofonia,
czyli Franek iWzorowy, znany wczeniej zekipy NBK, swoimi Dwikami stereo idealnie
oddaj ten niezobowizujcy klimat polskiego hip-hopu, przyjemno pync wwczas
zrapowania. Muzyka jak uLost Boyz wznosi ich na wyyny, emceeing ma by przede
wszystkim stylowy. Wersy, wktrych nawet mikkie r Franka nie razi tak mocno, niesie
beat zoony znieskomplikowanej perkusji isampli wyjtych zpiosenki Chaki Khan.
Cao chwycia na tyle, e nawet po latach inni raperzy chtnie wracali do tego utworu.
Sparafrazowa go Smarki Smark wswoim Kawaku oniczym, aNight Marks Electric Trio
na potrzeby albumu Niewidzialna nerka przygotowali wasn interpretacj.

73

1998

Kaliber 44
Film

1:58,0

Oto ma wycieczka, N-P. do wewntrz pudeeczka.

Zagbiam si wstruktury budowli ztektury.
Wtem kontemplacji mej procesy
zakcaj zewntrzne ekscesy pojazdem,
ktry zawraca koo gowy.
Jego kolorowy, to mj gowy,
agowy mj to kolorowy jego
gowy koo zawraca, stj! Daj spokj,
mylenia toku nie prowokuj.
Jeden moment, duga chwila,
co mnie tu gila iaskocze.
Oto ma wycieczka do wesoego miasteczka,
za rogiem czeka na mnie miechu beczka.

2:04,5
2:09,9
2:14,7
2:21,4
2:25,3
2:31,0

Andrzej
Caa

74

Kilkanacie miesicy po wielkim sukcesie debiutanckiej pyty Ksiga tajemnicza. Prolog,

zktrej pochodzi Plus iminus, Kaliber 44 by zespoem podzielonym, gdy narasta wnim
konflikt pomidzy Magikiem adAbem iJok. C ztego, skoro itak udaa mu si bardzo
rzadka wmuzyce sztuka nie pad ofiar tzw. syndromu drugiej pyty. Trio postanowio
odej od mrocznej, psychodelicznej twrczoci, rodzimej wariacji wtemacie horrorcoreu,
apostawio wwikszym stopniu na zabaw sowem. Chocia, zdaniem czci odbiorcw
preferujcych rap zprzekazem, Kaliber 44 nagrywa rymy dla rymw, nie sposb grupie
odmwi arcyciekawych wycieczek rytmicznych, abstrakcyjnych metafor iwymienitego
ucha do podkadw, stanowicych idealne to dla wysublimowanych lingwistycznych zabaw
trzech bardzo rnych idlatego wietnie uzupeniajcych si raperw. Popularno zespou
wykraczaa wwczas daleko poza hiphopowe podwrko. Film trafia do akademikw
ido socjety, by rwnie puszczany wrozgoniach radiowych nastawionych na bardziej
popowe, komercyjne brzmienia, m.in. RMF FM.

1998

Wzgrze Ya-Pa 3, Warszafski Deszcz

Ja mam to co ty

3:14,3

Mam tak samo jak ty,

miasto moje, awnim swoich ludzi!
Mam tak samo jak ty,
miasto moje, awnim swoje sprawy!

3:25,1

Andrzej
Caa

Pod koniec lat 90. kieleckie Wzgrze Ya-Pa 3 oraz warszawska formacja Warszafski Deszcz
byy prawdziwymi filarami rapowej sceny. Jedni zugruntowan ju pozycj, dwoma dobrze
przyjtymi prekursorskimi albumami, drudzy przygotowujcy si do wyczekiwanego
niczym nomen omen deszcz na pustyni oficjalnego debiutu, za to ju zkapitalnym
wydawnictwem podziemnym na koncie. czya ich te wytwrnia RRX, wczesny
monopolista rynku. Nagranie bezczelnie samplujce kultowy utwr Czesawa Niemena
Sen oWarszawie (oczywicie bez jego zgody, bo wtamtych czasach nikt otym nie myla)
byskawicznie stao si prawdziwym imprezowym oraz koncertowym hymnem caej Polski.
Nie brakowao gosw zdziwienia, e wogle do takiej wsppracy doszo, gdy gono
wtamtym okresie byo opodziaach na rapowej scenie, rywalizacji pomidzy miastami oraz
wsamym podejciu do hip-hopu. Tymczasem zawarte pomidzy kielczanami
iwarszawiakami hiphopowe porozumienie zaowocowao ponadczasowym nagraniem
zdradzajcym prawdziwie wielkomiejski sznyt. Utwr do dzi cieszy si ogromn
popularnoci, za zadziorny ibyskotliwy wers: Masz co do powiedzenia, to we
to powiedz / jak nie, milcz jak na Milczeniu owiec przeszed nie tylko do historii
polskiego hip-hopu, lecz rwnie miejskiego slangu. Podobnie zreszt jak kultowe
dawaj, Mario, ktrym raperzy zwrcili si na tym kawaku do DJ-aJMI, motywujc go do
wzorowego wykonania DJ-skiej pracy.

75

1998

Stare Miasto
Jak si porusza po miecie

25,4

Zaley gdzie bilet kasujesz:

dobiegasz, dojedasz, dochodzisz, amoe dolatujesz.
Wautobusie nalepiasz, awmetrze skreczujesz,
awic to czujesz, czym podrujesz.
Czy niewygodne siedzenia wtramwaju tolerujesz?

29,8
34,4

Dominika
Wcawek

76

Rap dla grzecznych dzieciakw taka atka przylgna do twrczoci Starego Miasta
po premierze ich debiutanckiego, imiennego albumu. Singiel otym, jak si porusza po
miecie, wraz zwersami pokroju przed sob puszczam staruszk, bo tak wypada, zdawa
si tylko potwierdza, e to muzyka dla dobrze wychowanych nieletnich. Wrzeczywistoci
jednak zesp stworzony przez WuBe, WujLoka iKreta pokazywa, e jest moliwy rap bez
przeklestw, rap pozytywny inienaszpikowany patologicznymi obrazkami. Jak si porusza
po miecie to kawaek, ktry wci potrafi buja. ywy skad instrumentalistw znaczy tu
bardzo wiele: bas pulsuje, dciaki dodaj soca. Arap? Moe naiwny igwniarski, ale za
to sprawdza si nieraz podczas zwyczajnych podry po miecie, niezalenie od tego,
czy suchacz pochodzi zWarszawy, Wrocawia czy Katowic.

1998

DJ 600V, Warszafski Deszcz

Letnia mio

1:28,4

'97 dobrze pamitam, rude wosy, niebieska sukienka,

wchujowym klubie przy chujowych piosenkach.
Wok pacjenci wwskich spodenkach
ija Moro pulower USA, sportowe buty igowa ysa,
wok ekipa istyl ten sam.
Kochanie, jedno pytanie mam:
co ja robi tu? Uu! Co ty tutaj robisz?
Co ja robi tu? Uu! Co ty tutaj robisz?
Chocia byem ju blisko, spierdoliem wszystko
tylko dlatego, e nie umiem taczy disco.

1:35,4
1:42,8
1:47,3
1:57,1

Andrzej
Caa

Jeden znajwikszych hitw polskiego hip-hopu kocwki lat 90., potwierdzajcy zarwno
pozycj DJ-a600V jako producenta, ktry jest wstanie skomponowa dla kadego
funkow petard, jak iduetu Warszafski Deszcz jako tej grupy, ktra wkadej chwili
moe zaatakowa wielkim hitem wdowolnym stylu. Letnia mio lotem byskawicy
obiega kluby idomwki, na ktrych modzi ludzie tumnie cytowali fragmenty utworu.
Szczeglnie wpamici zapado niesamowite wejcie Tedego (cytat powyej) oraz dwa
sformuowania Numera Raz: zaskoczony zzaskoczenia oraz nie ma to jak letnia mio
bez zobowizania. Kilka miesicy pniej pojawiy si gosy, e na wielce wyczekiwanym
debiucie WFD Nastukafszy ze stycznia 1999 roku zabrako wanie takiego przeboju
jak ten. Pewnie jest wtym sporo racji, ale Bogiem aprawd trudno byoby nagra wkrtkim
odstpie czasu kolejny numer otak niesamowitym potencjale, ztakim grooveem
iwspczynnikiem przebojowoci. Aten jest taki, e Letni mio DJ-e do dzi chtnie
graj na rapowych balangach.

77

1998

DJ 600V, OMP
Ogrd zwany Eden

4:04,2

To jest ycie, po prostu las,

boski czas dla nas idla was.
Chwila gboka dla umysu stworzona,
moliwo dziaania niczym nieograniczona,
Czysta natura niczym nieskaona,
olimpowym bogom chwila przeznaczona,
zielonym dymem przez trzy dni wicona.
Ten czas, ta chwila pozostanie niezmcona.
Ogrd zwany Eden znapojem iwdymie.

4:09,5
4:14,7
4:20,0
4:25,3

Andrzej
Caa

78

Kolejne niezapomniane nagranie zdwupytowej kompilacji DJ-a600V Produkcja hip-hop,

wizytwka czci nazwanej Strona jasna. Tak, bez dwch zda na warszawskiej scenie
koca lat 90. wywodzcy si zwarszawskiego Wilanowa duet OMP (Olimpu Muzyczna
Plejada) wskadzie O$ka (producent ijeszcze wwczas raper) oraz Jano (rap) mg
funkcjonowa jako modelowy przedstawiciel lunego, imprezowego hip-hopu. OMP od
pocztku stawiali na przyjemno, wychwalanie tego, co wyciu mie, dajce oddech od
szarej rzeczywistoci. Ich mottem byo ukute przez nich samych relaks wsobie no.
Ogrd zwany Eden to nic wicej jak opis kilkudniowego wypadu na dziak poza miastem,
gdzie na onie przyrody mona si odda piciu piwa, paleniu skrtw, jedzeniu posikw
zgrilla iwielogodzinnym rozmowom. Charakterystyczne flow Jana, nieprzeadowane
sowami teksty, zderzone tutaj dodatkowo zleniwym podkadem DJ-a600V, przyniosy
nagranie, ktre zapisao OMP wannaach rodzimego rapu.

1998

Grammatik
Pacz rymami

2:25,4

Znam takie miejsce, wcale nie daleko tak,

gdzie ija, ity moemy pj pewnego dnia.
Kocham to ycie mimo za imimo smutku
izawsze trwam na swoim stanowisku a do skutku.
Ido koca, a kurtyna opadnie,
jak powieka cika bdzie,
tylko sowo, spokj wszdzie.
Nieraz byo tak, gupi dzieciak bliski koca,
peen alu poranna modlitwa owschodzie soca.

2:30,3
2:35,5
2:39,5
2:43,7

Andrzej
Caa

Grammatik od pocztku dziaalnoci zdecydowanie wybija si na tle caej polskiej sceny.

Rwnie dlatego, e pierwsze skrzypce gra wnim Noon producent zawieszony ze
swoim stylem pomidzy twrcami nagrywajcymi dla Ninja Tune28 oraz przeomowymi
dokonaniami DJ-aShadowa29. Zkolei raperzy Eldo iJotuze stawiali wtekstach przede
wszystkim na emocje iszczero. Nie byli w tym jedyni, ale podawali to na niespotykany
wnaszym rapie sposb. Nie przez brutaln dosadno rodem zNowego Jorku
czy pseudogangsterskie popisy wzorowane na twrcach zLong Beach, tylko dziki
przeoeniu na nasz grunt dokona artystw zAtlanty, OutKastu iGoodie Mob30. To wanie
utwr tej drugiej grupy stanowi inspiracj dla Pacz rymami, nagrania pochodzcego
zwymienitej, datowanej na 1998 rok EP. WWarszawie rzdzia wtedy Molesta iprzygotowujcy
si do wydania penej pyty ZIP Skad, na ich tle Grammatik by zespoem zinnej bajki.
Nic wic dziwnego, e na minialbum uwag zwrcia wytwrnia zWrocawia Blend Records,
ktra daa warszawiakom rok pniej szans na zaistnienie wlegalnym obiegu, wydajc
EP+. Reszta jest ju pikn histori, oktrej piszemy wbiogramie Eldo
wdalszej czci ksiki.

28.

Zaoona przez Matta Blacka i Jonatana Moorea z duetu Coldcut, w 1991 roku w Londynie, wytwrnia pytowa. Nastawiona
od pocztku na wydawanie muzyki z okolic szeroko rozumianej elektroniki, abstrakcyjnego hip-hopu i nowoczesnych
miejskich brzmie, gboko czerpicych z rapu. Dla Ninja Tune dwa albumy nagra polski duet producencki Skalpel. Innymi
twrcami w szeregach oficyny byli m.in. DJ Vadim, The Cinematic Orchestra, Bonobo i The Herbaliser.

29.

Amerykaski producent, ktry w 1996 roku wyda Endtroducing, uwaany powszechnie za najlepszy album
w historii instrumentalnego hip-hopu. Kompozycje DJ-a Shadowa opieray si w stu procentach na samplach. Wykorzystywa on nie tylko fragmenty nagra innych artystw, ale te motywy z filmw animowanych, wywiadw oraz programw
telewizyjnych.

30.
Dwie najwaniejsze hiphopowe grupy z Atlanty. Przynale do kolektywu Dungeon Family, a za produkcj ich pierwszych,
powszechnie uwaanych za najlepsze w dyskografii albumw odpowiadaa kompozytorska formacja Organized Noize.
W muzyce OutKast oraz Goodie Mob mona odnale echa takich gatunkw, jak m.in. funk, gospel, blues oraz rock.

79

1998

Paktofonika
Powierzchnie tnce

1:04,3

Perfekcyjne opanowanie jzyka pomaga mi robi ci, jak chc.

Pokon tobie wkomponowanemu wpodog emce.
Wreszcie mj sztandar na maszcie,
wreszcie dugo oczekiwane wejcie smoka.
Stawiam spraw jak kaw na aw, e fenomenalnie miotam.
Witam. Rewelacyjnie przeplatam zda zcza,
niekoczca si opowie, kiedy Fokus si wcza.

1:09,6
1:12,4
1:17,2

Marcin
Flint

Pord wielu niewiarygodnych zdarze, na polskiej scenie hiphopowej, najbardziej niezwyka

jest informacja, e Fokus napisa Powierzchnie tnce ju w1996 roku! Dwa lata pniej
(wtekcie nagrania pojawia si zreszt data 1998), po wykonaniu tego utworu przez rapera
na jednym zkoncertw pono miaa si zawiza Paktofonika. C, to jakby teleportowa
Tech N9nea31 wpionierskie czasy Sugarhill Gang albo da Neandertalczykom zapalniczk
benzynow. Nieprzystajce do wczesnej rodzimej hiphopowej rzeczywistoci jest
waciwie wszystko. Braggadocio, czyli klasyczne przechwaki mistrzw ceremonii, ubrane
tym razem wfascynacj technologi, RPG, fantasy. Nawarstwienie rymu. Tempo, zjakim
udaje si poszczeglne sowa wyrzuci. Ich czytelno przy takim flow. Panowanie nad
oddechem. Podkad zostro podjedajcym basem iomoczc perkusj, nabierajcy
zczasem niepokojcej triphopowej przestrzeni. Po tym, jak utwr ukaza si na synnej
Kinematografii, wiadomo byo, e Fokusa sta na rzeczy wielkie. Jawi si tak, jak lubi
si przedstawia: jako smok gotowy wznie si ponad innych, by spopieli ich jednym
zioniciem.

31.

Pierwszy w historii hip-hopu artysta, ktremu udao si sprzeda milion pyt bez porednictwa duego koncernu albumy
wydawa w zaoonej przez siebie wytwrni Strange Music Label, nie korzystajc ze wsparcia potentatw rynku fonograficznego. Jedna z ikon niezalenej sceny w Ameryce. Ceniony za artystyczn charyzm, zasb sownictwa i trudne do
pomylenia z jakimkolwiek innym raperem, szybkie i gste od rymw flow. Pochodzcy z Kansas City artysta ma na koncie
czternacie penoprawnych albumw i wspprac z tak cenionymi postaciami wiata hip-hopu, jak Snoop Dogg, Kendrick
Lamar, Cee-Lo Green oraz Busta Rhymes.

80

1998

Killaz Group
Prawdziwo dla gry

0:09,8

Uliczne ycie nie jak pierdolone kino.

li jak Wcieke psy Quentina Tarantino,
niczym bossowie kartelu zgwnem si nie pierdolimy
imog si odjeba ju pozerskie skurwysyny.
Ich tpimy, bo tego gwna nie lubimy,
nie znosimy, szczerze mwic nienawidzimy.
wiadcz otym te te rymy, sowa zamieniamy wczyny
icig walk znimi toczymy.
Jedna rodzina, ferajna, bractwo, familia, paczka.
Wgrupie sprawy atwiej si zaatwia.
Icho zbiegiem czasu to wszystko si zmienio,
jeden za wszystkich tak zawsze tutaj byo.

0:14,6
0:19,5
0:24,4
0:29,2
0:34,4

Marcin
Flint

Po tym, jak poznaskie Killaz Group wypado na wydanej przez Cameya skadance Robi
swoje, wiadomo byo, e wWielkopolsce pojawi si jeden znajciekawszych zespow
na scenie. Wypuszczona w1998 roku nieoficjalnie Prawdziwo dla gry jedynie
potwierdzia te opini, spotykajc si nie tylko ze sporym lokalnym odzewem, ale te
z yczliwym przyjciem wmagazynie Klan czy zinie Playa. Utwr tytuowy pokaza,
dlaczego. Zbudowany na filuternym, jakby zaczerpnitym ze starego kina samplu imiarowo,
ciko bijcej perkusji beat przygotowa grunt pod desant mocno ranicych metafor
izaskakujco silnych jak na ten etap kariery stylw. Powielanie klisz rodem zgangsterskiej
Kalifornii czy fascynacja strukturami woskiej mafii, ten cokolwiek zabawny wpolskich
realiach wiat biaasw idziwek, familii ikarteli nie przekona wszystkich. Ajednak nie
sposb byo nie doceni tej byskotliwoci poczonej zpewnoci siebie.

81

1998

DJ 600V, Sen Mor W.A.

Unosz gow

2:52,2

Unosz gow iwidz niebo ciemne,

miasto powoli zasypia - beze mnie.
Do pnego wieczora tak codziennie,
kumpel czuje to wzajemnie.
wiat wydaje si prosty, dopki mam pienie.
Wkieszeni jeszcze tylko par blach brzczy,
wiem, na co je przeznaczy, ten problem mnie nie drczy.
To te wakacje, wci kursy na benzynowe stacje,
wdrodze mijamy ju tylko nocn komunikacj.

2:56,5
2:59,5
3:04,0
3:09,4

Andrzej
Caa

82

Produkcja hip-hop DJ-a600V to prawdziwa kopalnia utworw, ktre fani do dzi

wspominaj zrozrzewnieniem isentymentem. Oto kolejny znich. Sen Mor W.A.
(pniej skrcono nazw do Mor W.A.) dziki Unosz gow zaliczyli oficjalny debiut.
Nie mieli jeszcze wielkiej charyzmy ani wyrobionego stylu, ale ju zdradzali potencja.
Szczeglnie Wigor iyskacz przykadali du uwag do tego, eby uliczny hip-hop
nie musia si kojarzy tylko zniechlujnoci na mikrofonie iatw do przewidzenia
wyliczank osiedlowych prawd. Mniej wich tekstach byo moralizatorstwa, wicej za ni
uzaprzyjanionych zespow lunego spojrzenia na codzienno. To sprawio, e numer
wyrnia si na tle innych nagra ze Strony ciemnej kompilacji, apodkad DJ-a600V,
prosty inieprzekombinowany, byskawicznie skania suchacza do rytmicznego bujania
gow. Dobre wejcie zespou, ktry zapisa potem kilka naprawd wartociowych kart
polskiego hip-hopu, rozwijajc si zroku na rok, zpyty na pyt.

1998

Molesta
Wiedziaem, e tak bdzie

3:36,8

Wstaem rano, wypiem kaw,

pojechaem na rdmiecie zaatwi pewn spraw,
chodzio owzmacniacza napraw.
Wpowrotnej drodze wpadem na co ciepego.
Byem godny, dlatego zjadem podwjn szam.
Mijajc filary, przechodzc przez bram,
szybko do metra, do ludzi, zktrymi trzymam sztam.
Miaem chwil, to przyniosem oligocen mamy.
Kiedy szedem po wod, zacz deszcz pada.

3:40,9
3:44,9
3:50,4
3:56,0

Andrzej
Caa

Pozycja absolutnie kultowa. Jedno znagra, za spraw ktrych debiutancki album Molesty
Skandal przeszed do historii polskiego hip-hopu. Nie sposb zliczy, ilu artystw
cytowao pniej fragmenty utworu, ktrego wikszo wersw wesza do slangu modych
ludzi ito nie tylko zWarszawy. Opisujc zwyky dzie ze swojego ycia, Vienio iWodi
potrafili nakreli obraz tak przekonujcy, sugestywny ibezpretensjonalny, e suchacz
chon kolejne fragmenty iwizualizowa je sobie, po czym odnosi do siebie. To nie by rap
przesadnie finezyjny, za to wpoczeniu zkapitalnie pyncym, inspirowanym francuskim
brzmieniem podkadem DJ-a600V robi niesamowite wraenie. Najpierw Wodi opisa nam,
e od zawsze wierzy, i zostanie raperem, potem Vienio doda charakterystyk pitkowych
imprez, na ktrych niby zawsze dziao si to samo, niemniej dziwnym trafem zapaday
wpami. Otakich nagraniach mwi si po latach, e byy filarami utrzymujcymi dany nurt
czy gatunek. Osobna historia to teledysk do nagrania, zktrego muzycy miej si do dzi.

83

1998

Thinkadelic
Wyej iwyej

0:26,3

My mamy tego wiele, muzyka, ktra wibruje wciele.

Stj, kto idzie?! A, to przyjaciele,
dobra, rce wgrze, teraz gramy.
To wam damy, na wszystkich poczekamy.
Jeden raz na twj umys, na ciao drugi raz.
Czy wiesz, jaki czas, jaki czas, jaki czas?
To czas najwyszy ju,
nasz wehiku jest tu tu.

0:31,6
0:36,8
0:41,9

Marcin
Flint

W1998 roku nastroje wpolskim hip-hopie zaczy si robi cikie. Znad Warszawy
nadcigay chmury, ktre niebawem miay obj wiksz cz Polski inarzuci dominacj
ulicznego rapu. Prosz wic sobie wyobrazi, jak na tym tle wypadao dwch chopakw
wgarniturach, ktrzy pord klubowych wiate zachcali publiczno do klaskania,
zaczynajc swoj zwrotk od sw Daj mi chwil, bym si mg bawi mile. Mniej wicej
tak, jak The Fresh Prince na tle Geto Boys32. Cho wwersach dzkiego Thinkadelic nie
dziao si nigdy nic wielkiego, aniesawny greps zoddechem podjedajcym zeszoroczn
zup jest jednym znajgorszych whistorii polskiego rapu, to imponowa musiao muzyczne
podejcie do hip-hopu: troch jazzowej gbi, strzpek eskiego wokalu, umiejtno
rozbudowania beatu prowadzcego do przebojowego refrenu. Nim Czizz iSpinache zdyli
werbalnie poprosi opodniesienie rk, vibe podkadu robi to za nich. Ae zdarzao si,
i wstron odzian na koncercie poleciay jajka? To ju problem suchaczy. Gdyby zamiast
tego okazali wsparcie, rozgonie nigdy nie miayby potrzeby puszcza nieporozumie
pokroju Norbiego czy Funky Filona.

32.

Niezwykle popularni na przeomie lat 80. i 90. artyci, ktrych podejcie do hip-hopu diametralnie si rnio.
Nagrywajcy z DJ-em Jazzy Jeffem Fresh Prince (rapowy pseudonim gwiazdy popkultury Willa Smitha) stawia
na rozrywkowe, pozytywne teksty. Geto Boys byli jednymi z pionierw rapu z Poudnia USA, a w ich tekstach dominoway
wtki szowinistyczne, gloryfikowanie uywek oraz przemocy.

84

1999

Trzyha / Warszafski Deszcz

Aluminium

1:57,7

Zaywasz przegrywasz, to nic nie pomoe,

wblokach itak bdzie gorzej.
Szatan wszystko pochon moe
Ihappy endu nie ma wtym horrorze.
Kady mach to krok wjego stron,
jeszcze par krokw iskoczone.
Ty szprycujesz si metadonem,
tylko jeden na sto wygra zArmagedonem.

2:02,4
2:08,2
2:13,6

Andrzej
Caa

Kocwka lat 90. to czas, gdy polskie blokowiska opanowaa heroina, do palenia ktrej
uywano folii aluminiowej. Plaga dotyczya przede wszystkim osiedli zwielkiej pyty
wnajwikszych miastach. Sprawa coraz wikszej dostpnoci rnego rodzaju nielegalnych
substancji staa si na tyle powana, e zainicjowano oglnopolsk akcj medialn
Narkotyki: Zaywasz przegrywasz. Tede odnosi si do niej wjednym zwersw
na pochodzcym zpyty Nastukafszy Aluminium, wyraajc swj sceptyczny
stosunek do jej potencjalnych efektw. Po prostu wmomencie nagrywania utworu problem
wydawa si niemoliwy do szybkiego opanowania. Przejmujcy beat irefren opierajcy
si nakrtkim, ale niezwykle sugestywnym tekcie: Dobrze jest ci? Powiedz, czy dobrze
jest ci / Aluminium szeleci, sprawiy, i nagranie wbijao si wgow po zaledwie jednym
przesuchaniu. Wiele osb dopiero za jego spraw zwrcio wogle uwag na styczno
modych ludzi ztwardymi narkotykami ito ludzi wcale (albo jeszcze) niebdcych
na yciowym marginesie. Antyheroinowy hymn zda chyba jednak swj egzamin,
bo zczasem ubyo wmetropoliach zapanych zombie zpustym, bdnym wzrokiem...

85

1999

Per Siser
Co by jak nie byo

1:19,4

Jak na razie zgodnie zplanem, id dalej Barbakanem,

podchodz do mnie dwa leszcze, najebane jeszcze.
Ej, nie rb draki, daj drobniaki, bo butelk ci popieszcz!
Nigdy nie zaczynam, bo to do mnie niepodobne,
aten lamus agresywnie pyta mnie odrobne.
Ja pytanie zadaem mu podobne, lecz ogrube,
zaskoczony fajans znalaz swoj zgub, dosta wkube.
Wystarczyo raz, par drobnych przybyo, e a mio ina tym si skoczyo.
Lec pod szko, bo na szkole ryje s wesoe.

1:24,2
1:29,7
1:34,7
1:41,5

Marcin
Flint

86

Grochw, Tarchomin iGocaw, azdrugiej strony oliborz, Mokotw, Stegny czy Ursynw.
Waciwie kada warszawska dzielnica moga pochwali si swoimi reprezentantami,
ktrzy mieli okazj sprawdzi si na beatach Volta. Dlaczego zatem wybrany zosta akurat
zawizany na Starwce Per Siser (pniej PSR Komitywa), niespecjalnie oryginalny zarwno
pod wzgldem stylu, jak itematyki kwartet? Co by jak nie byo ma urok maolackiego
rapu, nie jest przestpczy, ale zgodnie zwarszawsk tradycj cwaniacki, nonszalancki, przez
co niechlujna dykcja iprzestawianie akcentw tylko dodaj kolorytu, zamiast razi. Raperzy
naturalnie si uzupeniaj, maj staroszkoln, zatracon pniej przez scen atwo
stwarzania nonego refrenu. Brak im za to zapdw, by krygowa si na nauczycieli,
inie szafuj bez umiaru kodeksem wartoci. Tu prosi si mam okino, eby byo na zioo,
za bitki si nie szuka, cho te nie unika. Co jak urywki Wiecha przeniesione wer
hip-hopu. Do tego producent nie wydziwia ipozwoli samplowi pyn. To jedna zlepszych
rapowych wizytwek stolicy ztamtych czasw.

1999

Syndykat
Czego pragn

0:36,4

Spjrz na t wskazwk, zota rybko,

to sekundowa, spjrz, przemieszcza si tak szybko.
Zodziejka momentw, aza szybk
wtym ludzkim wynalazku s jeszcze dwie grubsze.
Dwa obroty tej krtszej imowa ju ojutrze.
Tak wyglda zegarek. Prawda, e liczny?
Mog go wdrobny mak, ale biologiczny
zegar bezlitonie, bezdwicznie wci tyka,
zabiera kad chwil iwprzeszoci zamyka.
Zota rybko, prosz, zabaw si wklucznika
iotwrz mi wejcie na strony pamitnika.
Jakkolwiek moliwo daj mi cho na chwil,
byle mgbym jeszcze raz przey najpikniejsze chwile
swego ycia, kiedy czuem si najmilej.

0:43,7
0:50,6
0:57,7
1:05,0
1:12,1
1:18,9

Dominika
Wcawek

Wrocawski rap koca lat 90. kiekowa na nieco innej glebie ni gdzie indziej. Moe
to klimat miasta, moe poczucie, e miejscowi pionierzy woleli robi wszystko po swojemu,
do powiedzie, e T?mon iWuesz starali si wprowadza wasny slang, atacy artyci
jak Neon, anastpnie zaprzyjaniony ztym skadem Syndykat wdo nonszalancki sposb
traktoway to, co wpolskim rapie uchodzio wwczas za dominujcy dyskurs (rap uliczny,
psychorap, wreszcie wszystko to, co miecio si pod etykietk gangsta rapu). Utwr Czego
pragn to jeden zpopularniejszych we Wrocawiu numerw ztamtego okresu. Osnuty
oparami marihuanowego dymu leniwy kawaek, wktrym Wozu iTeope niespiesznie
zdradzaj zotej rybce swoje najwiksze pragnienia, ito sporo wczeniej, ni na Kompilacji
Oki zrobi to ona. To nie orach, nie obratkach, ale owiecznej beztrosce, oprbie
zaradzenia upywowi czasu, osnuciu marze outopii, wktrej nie ma wojen, ale jest mio
albo chocia seks, apienidze nie stanowi adnego problemu. Trzeba te przyzna,
e to jeden znajlepszych tekstowo momentw wkarierze Woza.

87

1999

JedenSiedem
Na dachu bloku

1:34,9

Chc uciec od tego, wystarczy krok wchmury do przodu,

minie sekunda, powitam bogw.
Samobjcze myli przychodz, gdy zostaj sam.
Medytuj ycie przebiega, znim mnstwo twarzy, ktre znam.
Mao takich, ktre naprawd kocham,
wikszo to te, oktre ju nie dbam.
Jedyne co przed tym zawsze mnie przeraa,
spa na chodnik, przey, wiara na nogi nie stawia.
Co, co siedzi we mnie, do tego mnie namawia,
fatalne przeczucie nigdy nie zostawia.

1:40,0
1:45,7
1:50,8
1:56,2

Andrzej
Caa

88

Oryginalnie utwr znalaz si na kompilacji DJ-a600V Szejsetkilovolt, ale jeszcze lepiej

jego mrocznej siy dowiadczy mona na nieco pniejszym debiutanckim (ijedynym
zarazem) albumie duetu JedenSiedem Wielka niewiadoma z2000 roku. Po czci dlatego,
e wersja longplayowa opiera si na ciekawszym beacie, ale przede wszystkim ze wzgldu
na to, jak idealnie wpasowuje si wklimat caej pyty, bdc jej godnym ukoronowaniem.
Tymi iPih wykonuj swoj prac wzorowo. Utego pierwszego wicej jest czystej zoci,
nerww, ale ideterminacji, by nie wykona ostatecznego kroku do samobjstwa. Pih
jest znacznie bardziej pogrony wsmutku, desperackiej melancholii. Nawet gdy rapuje
otym, e nosi nadziej inie chce kapitulowa, i na skrty, trudno nam wto uwierzy.
JedenSiedem na Wielkiej niewiadomej byli dosadni wbardzo liryczny sposb. Nie
brakowao opinii, e ich teksty to prawdziwa poezja wielkich, smutnych blokw, wktrych
ycie kadego dnia umiera irodzi si na nowo. Dobrze, e pyta ukazaa si na pocztku
lutego, anie jesieni, bo kto wie, czy odsetek fanw hip-hopu zdepresj nie byby wwczas
znacznie wikszy.

1999

DJ 600V, Jajonasz, Gano, Grubas

Nie jestem kurwa biznesmenem

0:37,4

Najwikszy twj wrg to brak koncepcji irutyna.

Tak si zaczyna, nie chce zna koca, co mnie wmiecie trzyma.
Miejska energia hip-hop rozkrca jak johimbina.
Szeroki wspodniach, nie wbarkach, liryczn bjk wszczynam.
Znowu emocji ptla do zachodu, nadmiar dowodw
na to, e papier wszystko pcha do przodu.
Wystarczy, wyluzuj stary, co si tak marszczysz?
Ja zwolni tempo, kapujc wicej ibdc starszym.
Zobaczysz! Nie oszukuj si, chcesz mie spokj,
robic pod czyje dyktando? Pfff, to bawi mnie.

0:43,0
0:48,1
0:52,2
0:58,5

Andrzej
Caa

Rwnie dobrze nagranie to mogoby by podpisane DJ 600V featuring HaiHaieR, bo tak

wanie formacj tworzyli wwczas Jajonasz, Gano iGrubas, potem znany jako Bas. Mia
ztego by niezwykle mocny kolektyw, ale jak to czsto na rapowym lsku bywao, wyszo
ztego niewiele. Szczliwie Nie jestem kurwa biznesmenem zkompilacji Szejsetkilovolt
to absolutna klasyka rodzimego rapu, nagranie ponadczasowe. Rwnie dlatego, e DJ 600V
mia wietne ucho do szczegw, bardzo dobrze trafia te zdopasowywaniem produkcji
do artystw, ktrzy rzeczywicie odpowiednio si na nich odnajdywali. Jajonasz, Gano
iGrubas pyn niczym surferzy po fali, rapujc otym, co od zawsze whip-hopie byo
tematem istotnym, czyli opienidzach, yciowej pozycji iproblemie, czy na zawsze
pozosta sob iy skromnie, czy te naoy mask, aby osign sukces finansowy.
Refren Nie wszystko mona kupi, bo nie wszystko ma cen / Wiem, oczym mwi,
nie jestem, kurwa, biznesmenem, sta si ju yw histori polskiego rapu ipewnie dla
wielu osb stanowi wrcz yciowe motto.

89

1999

Poema Faktu
Plazzma Dagha

0:16,7

Dla systemu jeste konsumentem,

dla tych uwadzy wstatystykach procentem,
dla tych znanych staniesz si instrumentem.
Ludzie! Popatrzcie, jestem, kurwa, czowiekiem.
Widzisz, oni od jakich czterdziestu lat
tworz nowy nieporzdek, nowy wiat
oparty na jednostce wyzbytej gbszych uczu,
niepotraficej myle, nastawionej na odbir.
Maj swj projekt, swj idea obywatela,
pior nasze mzgi jak rymami Poema,
mwi owolnoci sowa, wolnoci, ktrej nie ma
iznw powtarzam wszystko ciema!

0:21,4
0:25,9
0:35,4
0:35,4
0:40,1

Dominika
Wcawek

90

Wydana wasnym sumptem kaseta Konflikt wydaje si by nieunikniony moe nie zdobya
w1999 licznej rzeszy fanw, jednak ci, do ktrych dotara, na pewno nie pozostali obojtni.
Chrzanowska formacja hodowaa niskiej jakoci. Celowo wic psuto muzyk, ukrywajc
funk pod brudem. Teksty prowokujce arliwymi wezwaniami do delegalizacji alkoholu
iwyrzucenia telewizora za okno przypominay raczej piosenki punkowych zaogantw.
Jednak najwaniejszy wprzypadku tej ekipy by fakt, e Bobek iDany nie rzucali
pustych sloganw. Plazzma Dagha jest jednym zwykadnikw ich wiatopogldu.
Anarchistyczno-demaskatorskie teksty wygaszane s icie kaznodziejskim tonem icho
zarzucano raperom brak flow, to wsposobie ich nawijania jest melodia. Wymierzone
westablishment iotpiae spoeczestwo wersy zestawione zcelowo bekotliwym
sowotwrstwem wrefrenie sprawiaj, e utwr nie straci na sile wymowy.

1999

Slums Attack
Prawdziwe czy nie?

2:12,7

Klipy zsatelity, Yo! Raps daje nowe pyty,

nie adne hity, undergroundowa sprawa.
Zobaczyem De La Soul wtelewizji ussiada,
potem poszo zgrki, nowe nazwy, nowe twarze,
czarna magia na Technicsach ina murach jeszcze bardziej.
Apollo Kida Capri, As Nasty... 2 Live Crew,
afera zMartinezem, ktry bluzgiem dosta wdzib.
Buddy, Humpty Dance iMix-a-Lota Beepers,
wszystko to krcio zajebist zadym.
Jak Eric B zRakimem swoim oryginalnym stylem
albo Kool G Rap iPolo Killer Kuts niektrzy wol,
zadowol si tym wszyscy, to by fakt oczywisty.
Zdobycie nowej tamy, ktra okupuje listy,
to wysiek rzeczywisty, ale efekt fantastyczny.
Gdy wczyem Strictly Business, nie potrzebowaem iskry
ani adnego impulsu wstylu pokazanie biustu.

2:16,9
2:21,4
2:26,1
2:30,7
2:34,9
2:39,5
2:43,9

Marcin
Flint

Bardzo prosta, anachroniczna perkusja, wlewajca si zdrugiego planu plastikowa sodycz

iPeja, ktremu zdarza si nadgania chostany skreczem beat. To wszystko sabe elementy
skadowe klasycznego nagrania, ajednak ludzie rozwalali sobie na tym utworze goniki
czy znali go na pami, czerpic zniego porady dotyczce hiphopowej edukacji. Peja
wykada bowiem wzawrotnym tempie histori gatunku, co biorc pod uwag wczesn
dostpno muzyki ijego status materialny, musi budzi podziw. Zwaszcza e wtej zkad
minut bardziej uzaleniajcej, kaniajcej si produkcjom zlat 80. kompozycji coraz
wicej si dzieje. Wchodzi ywy bas, czynione s dwikowe aluzje do tego, oczym MC
akurat nawija, aopowie omuzyce przeplata si zyciem. Dochodzi jeszcze obrazowo.
Poznaniak, ktremu Chuck D by za Boga, wyszydzany za swj acuch Volkswagena na szyi,
musi przemwi do wyobrani. Azreszt czas zweryfikowa iutwr, ialbum, zktrego
pochodzi. Cakiem nowe oblicze doczekao si reedycji isequela.

91

1999

Snuz, Jola Szczepaniak, ukasz Grewicz

Razem-Sir

0:47,8

Dla ciebie tacz, to mam wmylach pomaracze,

woczach migday, awustach smak twj doskonay,
wic kiwnij tylko palcem, zrb ruch may,
awszystko dla ciebie zrobi, bo istniej dziki tobie.
Wzakamarkach twego ciaa, wzapachu brzoskwini,
wsodkiej wilgoci skry, woczach bezwstydnych
nowe wiaty rozpoznaj, czytam, rozumiem.
Tego chc, kobiet si staj.

0:53,8
1:10,2
1:15,8

Marcin
Flint

92

Marcinowi Macukowi pamita si Hey, Pogodno, okryty zotem UniSexBlues Kasi Nosowskiej,
ale niewiele osb wraca pamici do koca lat 90., kiedy to znakomity muzyk ipiekielnie
zdolny araner wsppracowa ze szczeciska grup Snuz. Jest kilka powodw tego stanu
rzeczy. Marcin podpisywa si tu Emma Cuk inie wszystkim dane bdzie skojarzy fakty.
Poza tym wydany wS.P. Records debiut zespou przepad, czemu nie naley si specjalnie
dziwi choby dlatego, e jego forma byaby progresywna nawet dla dzisiejszych
hiphopowcw. Razem-Sir wyjawia dlaczego. Zamiast rapu mamy tu bardzo zmysowo
melodeklamowany przez nestork sceny hiphopowej Ak Tyszkiewicz erotyk. Sporo wnim
czstochowskich rymw, niemniej feeria smakw, zapachw ibarw powoduje, e szybko si
otym zapomina. Kompozycja zkolei stanowi prawdziw uczt. Atawistyczna, acz mikka
perkusja, deszczowy klawisz gdzie woddali, gboko brzmice skrzypce igocinny piew
skadaj si na wycieany jazzem hip-hop porwnywany nieco na wyrost, cho nie bez
podstaw, do Digable Planets iThe Roots.

1999

RHX
RHX trzyma strae

0:17,6

Skadam sprzeciw, koleko, oddaj tego mica,

sysz twj flow iuszy swe zatykam,
ty spuszczasz wzrok, patrzysz si po krawnikach,
ja patrz ci wtwarz, frajerze znikaj.
Widzi moja klika, e niezy zciebie lafik
inie jeste wmafii, przyznaj sam, e nie potrafisz.
Pierdol si, nie chc mie ztob fotografii,
odejd std, zanim sowo ci trafi.
Chopaki, razem zniszczymy t fikcj,
mikrofon nasz broni, mamy wustach amunicj.

0:23,3
0:28,1
0:33,8
0:39,0

Marcin
Flint

RHX pomg rozkrci si na dobre dwm bardzo istotnym hiphopowym bytom Fisz
iEmade wtowarzystwie Inespe rozpoczli pyt Zosiedlowej awki swoj karier, za
wydawca Tytus, znany zradia ipionierskiej rapowej strony Enigma, wypuci swj drugi
po OMP longplay. Prosta, acz przyzwoicie zrobiona bya to muzyka: mocne, tuszczem
ociekajce bbny, nony, porzdnie przycity, powtarzany do oporu sampel iwersy
zpodwrka wymierzone we frajerw. Kiedy Inespe, najwikszy zuch zulicznikw,
zapowiada, e F.I.S.Z. sabych MC bdzie goni / wystarczy jedno sowo, bo jest mistrzem
ceremonii, to bya esencja hip-hopu. Fiszowe wejcie iswoboda wkadzeniu rymw
na beat wczasach mozolnego nawijania na cztery musiay szokowa. Ciekawe jest jeszcze
jedno prbka pochodzi zkawaka Mazzoll & Arythmic Perfection. Kto mgby pomyle,
e bracia Waglewscy kilka lat pniej nagraj pyt zyassowymi wywrotowcami ito jeszcze
wbydgoskim Mzgu, kwaterze gwnej tego nurtu?

93

1999

0:10,6
0:16,4
0:21,4
0:27,1

ZIP Skad, Kaczy

rdmiecie Poudniowe

Wsocu lnice wieowce to nie ztego cyklu,

nie oprzekrcaniu wneseserze szyfrw.
Poudnie, na poudniowym rdmieciu
ja stoj sobie, e tak powiem, wprzejciu.
Izbrygad zaczynam codzienne Eldorado,
na ulicach znowu mijam statystw stado.
Myl nad ycia standardu popraw.
Tajne psy kr zt ca swoj maskarad.

Andrzej
Caa

Chocia nie wszyscy odpowiedzialni za ten numer zostali na rdmieciu Poudniowym,

sentyment do tego rejonu Warszawy zpewnoci zostanie im na zawsze. Niewiele byo
wrodzimym rapie nagra, ktre mogyby aspirowa do miana hymnu danego miasta,
regionu czy dzielnicy, atutaj mamy do czynienia ztakim wanie kawakiem. Rapowany
przez Sokoa pocztek nagrania to ju klasyka polskiego hip-hopu, cakiem udanie
zaprezentowa si te gocinnie wystpujcy Kaczy zProcedera. Sukces nagrania nie
byby jednak moliwy bez kapitalnego beatu przygotowanego przez DJ-a600V. Produkcja
pynie leniwie, jest filmowo-funkowa, idealnie dopasowana do rapu. Wanie tak powstaj
klasyki: musz opiera si na chemii midzy wokalem amuzyk. rdmiecie Poudniowe
to czarny ko debiutanckiej ido dzi jedynej pyty ZIP Skadu Chleb powszedni. Formacj
czsto nazywano rodzimym Wu-Tang Clanem33. Byo wtym oczywicie sporo przesady,
cz artystw zwizanych zgrup nigdy nie zaliczyo progresu, ale ten numer to
uywajc terminologii zapoyczonej od grupy zNowego Jorku bez wtpienia triumf
inic, zczym naleaoby mie problem.

33.

Jedna z najwaniejszych grup w historii hip-hopu, autorzy kultowej pyty Enter the Wu-Tang (36 Chambers) z 1993 roku.
W skad nowojorskiego kolektywu wchodz rapujcy producent RZA oraz emcees: GZA, Ghostface Killah, Method Man,
Raekwon, Inspectah Deck, Masta Killa oraz nieyjcy ju Ol Dirty Bastard to ekipa jednogonie zaliczana do najlepszych
w swoim fachu. W swojej muzyce Wu-Tang Clan odwoywali si do filmw kung-fu, azjatyckiej kultury oraz dziaalnoci
organizacji mafijnych zarwno tych, ktre funkcjoway naprawd, jak i bohaterw ksikowych oraz kinowych hitw.
Twrczo Wu-Tang Clanu stanowi inspiracj dla licznego grona artystw szeroko rozumianej popkultury jej echa mona
znale w twrczoci zarwno reysera Quentina Tarantino, jak i Drakea.

94

1999

DJ 600V, Tede
wiat zwariowa w23 lata

1:14,0

Dobra nie ma bum bc tratatata,

ale jest kolumbijski katar,
kokaina, dziwki, zoto, kasyna.
Niebezpieczne jak trzecia szyna wmetrze.
Trudna gra to jak freesbee na wietrze,
przed kadym rzutem myl, czy spieprz
irzucam, styl przepalonego puca.
Nie wiem, co ludzi skca nawzajem,
ale jest blisko, tak mi si wydaje.
Ty wiesz wszystko, wiesz, e si sprzedaj,
ja si nie poddaje, skurwysynu, gram dalej.
Mj wiat szaleje, to ty te szalej.

1:19,2
1:24,8
1:29,7
1:34,8
1:40,0

Andrzej
Caa

W1999 roku nie byo na scenie bardziej charakterystycznego, bezczelnego rapera ni Tede.
MC otwarcie igono mwi otym, e chce za swoj twrczo dostawa godne pienidze
inie tylko y hip-hopem, ale dobrze y za hip-hop. Wiedzia przy tym, jakim echem odbija
si jego dziaalno na suewskim osiedlu, gdzie nie kady zziomkw akceptowa jego
sukcesy. Wrefleksyjnym, napdzanym melancholi beatu DJ-a600V, kawaku zkompilacji
Szejsetkilovolt Jacek Graniecki opisa to wybornie. Mamy byskotliwo wpostaci wersw
najwyszych lotw, na przykad tych otrzeciej szynie wmetrze czy zAriadn iMinotaurem.
Mamy opis problemw znarkotykami ihazardem, targajcych artystami, ktrych rap czsto
wbyskawicznym tempie przenis zodrapanych blokw na salony. Mamy te odpowied
dla osb zarzucajcych raperowi sprzedanie si, zagubienie hiphopowych ideaw izbyt
due zapatrzenie wsytuacj za oceanem.

95

1999

0:17,9
0:22,4
0:26,9
0:31,5
0:36,2

Dominika
Wcawek

96

Wiele C.T.
Wicej flava

Dwadziecia cztery godziny wdobie

cigle robi to, co mam wsobie.
Mj wasny styl ion idzie wobieg.
Ajak postrzeganie mnie umoich kobiet?
Alkoholik, bydlak, ale wspaniay czowiek.
Dziki tobie dla mnie to nie s fobie,
po prostu ycie, sam sobie dokopi.
Cigle pieprz omioci ihip-hopie,
ale szczerze, anie jakie utopie.

Szczecin by jednym zmiast, ktre wyranie zaznaczyy swoj obecno na hiphopowej

mapie kraju jeszcze wlatach 90. Dobra energia iodpowiednia liczba aktywistw sprawiy,
e wmiecie kiekoway inicjatywy kulturalne: jamy graffiti, bitwy breakdanceowe,
wreszcie koncerty rapowych skadw, zarwno polskich, jak izagranicznych. Szczecin
dorobi si wwczas dwch rozpoznawalnych zespow. Pierwszym znich by SNUZ,
wktrym dziaaa Aka Tyszkiewicz, apniej take raper Sobota. Drugim, modszym
skadem byo za Wiele C.T. Ich wydana wasnym sumptem kaseta Owoce miasta zrobia
za furor nie tylko wskali lokalnej. Takie utwory, jak Nie chc si starze, Owoce
miasta, rozbujane Wmoich oczach, solowy popis ony wpostaci Kawy czy wreszcie
Wicej flava pozwalaj zrozumie, dlaczego. Ten ostatni utwr to manifest rnych stylw
poszczeglnych MC, pokaz siy caej grupy, ajednoczenie kawaek bardzo pozytywny,
miejscami autoironiczny, gdzie indziej zwyczajnie zabawny. To te jedna zniewielu okazji,
by usysze cay skad razem, wkolejnych zwrotkach bowiem pojawiaj si wszyscy
czonkowie zespou, od Roksiego, przez NECone, Rymka, Westa po on. Ten ostatni
zarapowa tu jedn znajbardziej rozpoznawalnych zwrotek utrzymanych westetyce
braggadocio whistorii polskiego rapu. Co ciekawe, cay album mia si ukaza nakadem
Asfalt Records, ostatecznie jednak zesp postawi na samizdat.

2000

Chada
Czarne soce

0:22,1

Jeli masz kopot zodnalezieniem drogi,

nie patrz ju na znaki, wsuchaj si wprzestrogi.
Ten wiat wrogi niejeden umys zniszczy,
jak szuja przechytrzy ipadasz przegrany.
Twj los nie jest znany, bo helu konsumentem,
niebawem wito Zmarych bdzie twoim witem.
Wielu ludzi ztalentem przepado inie wrci,
cho ta wiadomo smuci, niech cuci ludzi wcugu.

0:27,2
0:32,7
0:38,0

Dominika
Wcawek

To mgby by kolejny, typowy dla czasw triumfu ulicznego rapu moralitet, podobna wielu
innym przestroga, by nie ulega pokusom materialnym izgubnym naogom takim jak hel,
czyli pustoszca wwczas osiedla heroina. Chada sam mia styczno jak si zczasem
okazao, nawet zbyt blisk zszemranym towarzystwem, ale jego szorstko maskowaa
wraliwo, sprawiajc, e sta go byo na zarapowanie utworu wsposb bardziej liryczny,
ni zakadaa konwencja. Czarne soce zaskakuje nie tylko bliszymi poezji ni jzykowi
ulicy sformuowaniami, ale te adnym, przejmujcym refrenem. To Czarne soce
unoszce si nad nami / nad domami naszych rodzin zzasadami / cigle do przodu, aztyu
gdzie przegrani, ja id wparze zmarzeniami staje si najmocniejszym punktem utworu.
Odcia go do spki zzaptlonym przez DJ-a600V jasno brzmicym fragmentem partii
gitary imelodyjn, zgrabnie wsamplowan parti basu. Piosenka pochodzi ze skadanki
Hiphopowy raport zosiedla 2000.

97

2000

Fisz
Czerwona sukienka

1:59,3

Ja staj jak wryty, to jakie nieporozumienie.

Czuj, jak leci mi pot zczoa icay si czerwieni.
Elegancik patrzy na mnie spode ba,
aja dobrze wiem, co znaczy takie spojrzenie:
takie spojrzenie testamentem zalatuje,
aja zapach ten ju od kilku minut czuj.
Chopaki wybuchaj miechem: Ten frajer zpani?
Ta ciotunia, kurwa ma? Pani chyba artuje!
Nim si obejrzaem, ju jeden pici wymachuje.
Nie ma jak wakacyjna przygoda.

2:04,7
2:08,6
2:13,0

2:21,1

Andrzej
Caa

98

Pytowy debiut Fisza, wyprodukowany wcaoci (zwyjtkiem remiksu autorstwa DJ-a600V)

przez jego brata Emade, by na rodzimej scenie wydarzeniem sporej rangi. Inie chodzi tutaj
wycznie oscen hiphopow, bo braciom nie udao si zbyt dugo ukrywa swojego
nazwiska s synami Wojciecha Waglewskiego, zaoyciela grupy Voo Voo.
Nie brakowao gosw, e oto nadszed wkocu prawdziwie dojrzay rap, bez przeklestw,
zamerykaskim brzmieniem. Gdy jedni chwalili, ci twardzi iuliczni kpili iszydzili, odmawiajc
wydawnictwu Polepione dwiki przynalenoci do hip-hopu. Dzi negatywnych emocji
zwizanych zFiszem sporo mniej imao kto kwestionuje jego wkad wrozwj lirycznej,
eksperymentujcej, inspirowanej nagraniami ATribe Called Quest, De La Soul iMos
Defa czci rapowej sceny. Czerwona sukienka do dzi bawi iintryguje, bo nie sposb
stwierdzi, czy to tylko outsiderska historia Waglewskiego, czy te sprytna odpowied
na opisywan tu wczeniej, hitow Letni mio Warszafskiego Deszczu zkompilacji
DJ-a600V.

2000

Analogia
Duma

0:34,2

Zdemoralizowany etycznie maolat,

ktry talent rymowania bogom Olimpu skrad,
wsieci ha-o-pe gboko wpad,
bo ta muzyka przesania cay mj wiat.
eRDeWu, nie jestem po to, by przechwala si tu,
zrozum to czowieku.
Analog na milenium, akcja zkoca XX wieku
to dobra jako jak wbabcinym wypieku.
Wic tera, moja duma mnie rozpiera,
akoleka mnie wtym wspiera,
bo to dla nich dobrym sowem wspomagany,
wtedy jestem jak Gagarin wkosmos wyjebany.

0:39,5
0:44,4
0:49,2
0:54,8
0:59,7

Marcin
Flint

Moc tego numeru bierze si zinnego ni wszystkie, oszczdnego, bardzo dynamicznie

zrealizowanego (brzmienie nie do wykrcenia wwczas na domowym komputerze) beatu,
zbasem opadajcym na podkad tak, e kto raz usyszy, ten na dugo zapamita. Sporo
miejsca zostaje dla raperw, ae eRDeWu iBenas maj gosy charakterystyczne, do
wysokie, do tego jeszcze waciwie ze sob korespondujce, to umiej zwrci na siebie
uwag. Lokalnie silni, dowiadczeni, do pewni, by przeama metrum czy posa
weter nieszablonow metafor (kto wwczas porwnaby swoje nagranie do babcinego
wypieku?), mieli ch otworzenia bram pnocnej sceny. Udao si poowicznie.
Kawaek Duma, ztrzeci, zaskakujco dobr zwrotk DJ-aDrapacza Chmur (pniej
zastpionego przez Kaszalota) iskreczami DJ-aBarta, znalaz si wrd selekcji dokonanej
przez pionierskiego radiowca Druha Sawka na potrzeby wydanej w2001 roku kompilacji
Szkoa ycia, gdzie nie zostawi wikszych szans konkurencji. Sama Analogia dorobia
si kontraktu wWielkim Jo, prezentujc udany oficjalny debiut iwystpujc wBujace,
przebojowym singlu promujcym pyt DJ-a600V. Ajednak ani grupa, ani trjmiejska scena
nie wykorzystay sposobnoci, by pj za ciosem.

99

2000

PWRD
D.Y.H.A.

0:31,4

Niewykrywalny dla radaru, sto procent wieego towaru.

Czsto wnocnym lokalu kilka browarw zamiast Biovitalu.
Talent byszczy jak felgi alu, to mordercze wersy tak jak Ja Rule.
Kto buja caym blokiem, a szyby lec zokien?
Milion kobiet wzdycha, ha, ha, ha, Dyha.

0:37,7
0:44,5

Dominika
Wcawek

100

Rok 2000 to by dobry czas dla biaostockiego rapu. Obecno miasta na krajowej scenie
mocno zaznaczy zarwno wspomniany wyej debiut duetu JedenSiedem, jak ipyta PWRD.
Obydwa materiay pokazay odmienn wraliwo. Tamtejsi raperzy potrafili poczy
mocne, uliczne opowieci zycia ze szczypt osiedlowej poezji (pamitne tu, gdzie
si bkit splata zbetonem) ipewnoci siebie, mieli te rk do robienia hiphopowych
przebojw, takich jak numer D.Y.H.A.. Dzi beat brzmi nieporadnie, atopornie przycite
iwrzucone sample a kuj wuszy. Jednak wchwili, gdy pierwsze kasety znagraniami
biaostockiego PWRD rozchodziy si po kraju, solowy popis producenta irapera Dyhy by
petard nie tylko dlatego, e biaostoczanin potrafi si przechwala jak mao kto. Przy
tym numerze puszczanym na cay regulator a chciao si skaka irzeczywicie mona byo
odnie wraenie, e zaraz wcaym bloku polec szyby. Refren, ktry na trwae wbija si
wpami, bywa potem parafrazowany iprzywoywany przez kolejne pokolenia raperw.
Jest wzmiankowany chociaby na Najebawszy EP Smarkiego Smarka istanowi fundament
jednej zpiosenek na pycie Pod prd Onara. Nic dziwnego. Cho PWRD nie zniknli ze
sceny po tym jednym albumie inawet na nim znalazoby si jeszcze kilka potencjalnie
chwytliwych numerw, to D.Y.H.A. pozostaje ich niemierteln wizytwk.

2000

Grammatik
Friko

0:40,6

Gonik to cel, droga to jest walizka zfors.

Ale forsa czysta, wktr wkadamy serce.
Ten hajs to litry potu na kadym koncercie,
to studyjna duszno, to mikrofon rozpalony,
to kartek tony, nieraz ucieczki ze szkoy,
to setki godzin wpocigach, gapic si wszyb,
to praktyka iwiczenia, kartka iwolne style, by
potem rym do bitu oy. My jak juczne woy harujemy, ty kupujesz pyty ipacisz za to, e my wkadamy wto prac.

0:46,1
0:51,3
0:56,6
1:02,0

Andrzej
Caa

Pierwszy singiel promujcy oficjalny dugograjcy debiut Grammatika wiata miasta,

jedn znajwaniejszych pyt na polskiej scenie. W2000 roku opienidzach wrodzimym
rapie mwio si rzadko. Niby kady ich poda izna ich warto, ale wypadao twierdzi,
e muzyka to nieprzeliczalna pasja wzgodzie zhasem znanym zsolowego kawaka
Wodiego na Smak B.E.A.T. Records: Po pierwsze nie dla sawy, po drugie nie dla pienidzy.
Eldo iJotuze postawili jednak spraw jasno kasa jest wana. Stanowi podstaw do
nagrywania coraz lepszych kawakw, do grania doskonalszych koncertw, do twrczego
spenienia. Dziki niej wprzyszoci mona bdzie unikn problemu, czym nakarmi
dziecko. Friko to te obalenie wielu mitw zwizanych zwczesnymi zarobkami raperw.
Kolorowo nie byo, std apel do suchaczy: Nasza praca to rymy ibity, kupujcie polskie rap
pyty. Awszystko to zarapowane na dynamicznym, kapitalnie wlewajcym si do uszu
ibujajcym gow bicie Noona, zsamplem znagrania Urszuli Sipiskiej. Syszc fragment
Nie orach, nie obratkach, kady fan polskiego rapu powinien zmiejsca skojarzy go
zFriko.

101

2000

Mor W.A., Fu, Mody yskacz, Sok, Wodi

Id za ciosem

2:19,6

Pozytywny aspekt to nie stek bzdur, wywodzcy si zycia nurt,

na przekr zdrowemu rozsdkowi, wiat zawici, kady si wnim gubi.
Trzeba tak y, eby si nie pogubi. Ikto to mwi, ten czowiek marny,
wurojeniach pogrony. Musi atakowa, by samemu nie by zniszczonym.
Nie mia szczcia, jest niedorajd spodzonym,
wswym wiecie drzemie, uwiadamia sobie czarn chemi, ktra parzy
jak podniebienie. Ukryte wyobraenie to szok wbani,
uksztatowany zudzeniami.
Odrzucone ze spoeczestwa marne czstki.
Obecna cywilizacja to walczce jednostki. Wadza to aracz, ato mae kski.
Ty wycignij wnioski, ty wycignij wnioski.
XXI wiek jest globalnym losem,
Aty ruszaj, chopaku, ruszaj za swym ciosem.

2:28,3
2:37,0
2:44,3
2:52,6
2:58,0
3:03,5

Andrzej
Caa

102

To nie oryginalna wersja zpyty Mor W.A. Te sowa mwi wszystko, lecz teledyskowy
remiks Waca stoi wnajwikszym stopniu za sukcesem kawaka, ktry w2000 roku by
naprawd udan prezentacj tego, na co sta tuzw hardcoreowej sceny, gdy zbior si
razem. Zesp wspomg si reprezentantami ZIP Skadu (Fu, Sok) iMolesty (Wodi), ana ich
tle wcale nie odstawa Mody yskacz, wtapiajcy si pomidzy zwrotki starszych kolegw.
Wtamtych czasach czsto mwiono, e uliczny rap przede wszystkim gloryfikuje przemoc,
uywki, nawouje do agresji. Id za ciosem to porcja wersw gorzkich, ale przy tym
motywujcych do tego, by nie poddawa si, wzi los we wasne rce, by zawsze
wporzdku wobec bliskich, bo to kiedy po prostu musi zaprocentowa. Nigdy co prawda
nie przeprowadzono bada, ilu modych ludzi dziki temu nagraniu stano na nogi,
ale wciemno mona obstawia, e wcale nie byo ich mao.

2000

Paktofonika
Jestem Bogiem

0:10,8

Mam jedn pierdolon schizofreni,

zaburzenia emocjonalne, prosz, pu to na antenie.
Powiem ci, e to fakt, powiesz mi, e to obciach.
Pierdol ci itak rozejdziesz si po okciach,
bo ja jestem Bogiem, uwiadom to sobie.
Syszysz sowa, od ktrych wos jey si na gowie.

0:16,0
0:21,5

Marcin
Flint

Pono kiedy Magik napisa Jestem Bogiem ipoinformowa otym kolegw zzespou,
nie byli zachwyceni. Wuduchowionych monologach rapera widzieli raczej reakcj
na marihuan ni emanacj boskoci. Ale e na Kinematografii kady mg przeforsowa
swj numer izaprezentowa odrbny lot, nie kruszyli oto kopii. Sycha niestety, e Rahim
iFokus dograli swoje zwrotki, nie starajc si nawet nawiza do tego, oco chodzio
koledze. Aprzynajmniej tak wanie brzmi ot, niepotrzebny dodatek. Jestem Bogiem
nie ma cech blunierstwa iobchodzi si bez religijnego kontekstu. To motywator
namawiajcy do uwiadomienia sobie wasnej wartoci niezalenie od wszystkiego.
Nic dziwnego, e doczeka si dwch wideoklipw, zczego pierwszy pomg promowa
debiut Paktofoniki, adrugi film Leszka Dawida z2013 roku. Magik, facet jak sam rapuje
szczery do blu, e a przezroczysty, podaje si wzwrotkach na tacy ipokazuje,
co zadecydowao ojego sukcesie. To nadwraliwo, ktr suchacz moe si odurzy
iod ktrej moe si uzaleni.

103

2000

Grammatik, Fenomen
Kady ma chwile

3:21,5

Kady ma takie chwile, e wduszy deszcz pada.

Jedyne co chciaoby si teraz, paka,
nowy sens nada, spokj oddechem,
Przyspieszone serca bicie, ycie na krech.
Tyle chwil, wktrych mylaem, e to koniec.
Smutna twarz wdoniach dzi ukryta,
te same myli, ale inny sens wynika.
Kolejny dzie, ten sam wpis do pamitnika.
Przeszo miga jak migawka flesza.
Chc czu smak ycia na swoich ustach.
Kolejna kartka, ale ona jest ju pusta.
Te same dni, tak jak rekurencje wlustrach.

3:27,3
3:32,0
3:37,4
3:42,3
3:47,9

Andrzej
Caa

104

Ten poruszajcy utwr to przede wszystkim wyznanie wiary wBoga, a take wiadectwo
zwtpienia wprzyszo przez ludzi, ktrzy maj swoje marzenia iwyobraenie yciowej
drogi, ale spotyka ich mnstwo przytaczajcych problemw itrosk. Oryginalna wersja
nagrania znalaza si na wiatach miasta. Na potrzeby filmu Blokersi powstaa za
wersja, ktr skomponowa Leszek Moder, wielka gwiazda polskiej sceny jazzowej,
ito wanie do niej powsta teledysk. Warto podkreli idealn chemi pomidzy
Grammatikiem iFenomenem, czyli dwoma zespoami, ktrych czonkowie mieszkali
wwczas na ssiadujcych ze sob warszawskich osiedlach Bemowie iJelonkach.
Wpodobnie refleksyjnej konwencji utrzymany by te utwr Marzenia zpierwszego
oficjalnego albumu Fenomenu Efekt zczerwca 2001 roku.

2000

Fisz
Polepiony

2:41,4

Jest mnie dwch, moe trzech, tylko ty moesz temu zaradzi.

Poukadaj mnie kawaek po kawaeczku, poukadaj mnie prosz,
bo taki podzielony na czci jestem zupenie do niczego.
Poskadaj tak, jak dziecko skada klocki Lego,
jeden do drugiego, drugi do trzeciego,
awtedy usid wygodnie wfotelu, zakadajc nogi na st.
Ipolepiony solidnie, by nigdy nie byo takiej siy, ktra znw podzieli mnie na p,
bd si czu jak nowo narodzony,
jak zzarzutw oczyszczony, sam z sob pogodzony.

2:47,6
2:53,0
2:58,4
3:04,5

Andrzej
Caa

Wswoim premierowym singlu zdebiutanckiego solowego materiau Polepione dwiki

Fisz da si pozna jako delikatnie rozchwiana emocjonalnie mczybua, ktrej nie
sposb jednak nie lubi. Oczywicie oile nie byo si twardogowym ysym pakerem, dla
ktrego kady inny hip-hop ni ten oulicy, szemranych ukadach ipodwrkowej lojalnoci
to mikkie pitu-pitu dla kujonw ilamusw. Jak si okazao, lamusw byo jednak na tyle
duo, e rodzimy Mos Def34, jak szybko okrelono Fisza, wkrtkim czasie sta si jedn
znajpopularniejszych, najbardziej inspirujcych postaci na scenie. Oczywicie trudno sobie
wyobrazi jego sukces bez beatw Emade, czyli rodzonego brata Fisza. Sycha wyranie,
e panowie razem si wychowali, suchali podobnych pyt itak samo chonli wiat wielkiej
muzyki. Moe dlatego Fisz rapowa, e jest go dwch, amoe nawet trzech?

34.

Nowojorski raper aktywny na scenie od drugiej poowy lat 90., kojarzony z hip-hopem wyrazistym wiatpogldowo,
uwraliwionym spoecznie, afrocentrycznym, niestronicym od eksperymentw z innymi gatunkami. Do najbardziej
cenionych pozycji w jego piciopytowej dyskografii, naley nagrane wsplnie z Talibem Kweli Mos Def & Talib Kweli
Are Black Star (1998) i debiut Black on Both Sides (1999), ktremu udao si uzyska status zotej pyty.

105

2000

0:21,8
0:26,9
0:32,6

Marcin
Flint

106

Gano
Proste?

Twoja twarz ijego, jak dwie krople wody,

77-83, czas krty jak schody.
Niezalenie od pogody, wM3 cige sota,
tysic ogranicze, tak jak naoona kota.
Nieistotna kwota itak byo za mao.
Po co pralce silnik, skoro wbarku nic nie stao?

Nieatrakcyjny, irytujco miarowy, wyzbyty pynnoci styl Gano mg by maskowany

przez beat, mg uj uwadze, gdy katowicki weteran rapowa krtkie wejcie pord
kolegw, ale wsolowych numerach razi ucho. Prosz wic sobie wyobrazi, jak dawk
emocji musia zawiera zamieszczony na kompilacji Styl reprezentacji pierwszej ligi
utwr Proste, skoro powane warsztatowe mankamenty rwnomiernie cedzone
wersy czy nagromadzenie czasownikw schodziy na dalszy plan. Raper rozlicza si wtekcie
ze swoim ojcem, awizja dzieciaka umiechajcego si do charczcego wdelirium rodzica
czy wydubywania Esperalu noem, jake kontrastujca zcytowanym, suchym jzykiem
orzeczenia sdu, przyprawiaa ociarki. Zwaszcza e wbrew deklarowanemu wszem iwobec
przywizaniu do prawdy, tak ekshibicjonistycznych, szczerych wersw ze wiec mona
byo w2000 roku szuka.

2000

Fenomen
Szansa

2:53,6

Syszysz? To Fenomenowy numer wmiasto l.

Mam dosy gadania, e itak nie jest le,
bo wiem, e mog wszystko na lepsze zmieni.
Iwiem, e s ludzie, co potrafi to doceni.
Dowiadczeniem znimi chc si podzieli, co dzie
zzajebist sztuk tarza si wpocieli.
Niektrzy ju pojli, e ycie stwarza szanse,
wic y peni ycia albo na dystansie.

2:58,6
3:03,5
3:08,8

Andrzej
Caa

Tam gdzie marzenia walcz zszar codziennoci, gdzie perspektyw na lepsze jutro dla
modego czowieka nie jest za wiele, gdzie trzeba wykorzystywa kad chwil tam by
Fenomen. Warszawska formacja bya bliska zarwno ulicy, jak ibardziej lirycznej czci
sceny. Tym kawakiem umieszczonym na ciece dwikowej do filmu To my, rugbici
artyci zaprezentowali si caej Polsce. Numer doczeka si teledysku izyska cakiem
niez rotacj wstacji VIVA Polska, mocno stawiajcej wwczas na rodzimy hip-hop.
Ludziom zwielkomiejskich blokowisk bardzo potrzebne byy takie kawaki motywujce
do dziaania, ale nie wugadzony sposb. Ekonom, Ziaja if nader umiejtnie
przekazywali emocje, manifestowali szczero. Utwr trafi rok pniej na debiutancki
album zespou Efekt, okazujc si jednym zbardzo niewielu nagra, ktre podpisano
wbrew woli samego zainteresowanego, ktry twierdzi, e stworzy jedynie szkic
beatu ksywk Noona. Tutaj wyranie sycha, e jedn zjego inspiracji by mocny,
ale niepozbawiony refleksyjnego klimatu hip-hop zFrancji.

107

2000

Ten Skad
Ten Skad

1:57,7

Raz, dwa wykadam ja,

prosto ze sfery nie dla kariery,
zawsze prawdziwy izawsze szczery.
Pamitasz to? Tak, znam te numery.
Ej, czowieku, czy wiesz, oczym ja mwi?
RDR! Ja tym si chlubi,
aco ja lubi, to moja sprawa,
dla ciebie praca, adla mnie zabawa.
Ja mwi to, co mam wgowie,
P.R.O.F., raz dwa, rym na sowie,
na mikrofonie iwgramofonie.
Synchronizacja sw, bd zdrw!

2:02,6
2:08,7
2:13,9
2:19,0
2:23,8

Marcin
Flint

108

Gdy zapyta starszych biaostockich fanw hip-hopu onagrania najlepiej podsumowujce

okres tworzenia si najmocniejszej ze wschodnich scen, wskazuj na RDR P.R.O.F.
Tego Skadu. To bardziej federacja ni grupa, ktra na tej wanie kasecie do pno
udokumentowaa prekursorsk twrczo. Lu (rapowy pionier zistniejcego pono ju
w1992 roku skadu Proffesory, pniej znany jako Lukasyno), Dejot (jeden zpierwszych
hiphopowych didejw wmiecie, producent m.in. grupy WNB), atake Bober, Tazer,
Szarny iSnuchwila tworzyli rap do nieporadny na tle tego, co dziao si na wcentrum,
na zachodzie czy poudniu, ale jednak ujmujcy. Magazyn Klan komplementowa
trzymajce poziom podkady zmelodyjnymi prbkami ikonkretnie uderzajcymi
bbnami izharmonizowane gosy. Ito wanie sycha wkawaku Ten Skad pena
emfazy partia fortepianu, dudnica stopa, dochodzcy zwielu garde refren, sporadyczne
wchodzenie sobie wsowo. Atekst? Tradycyjny dla prekursorw, spontaniczny, peen
dumy zwizanej zwystpowaniem pod wasnym szyldem, stawiajcy prawd nad karier,
azabaw ponad prac. Co ciekawe, Ten Skad dworowa sobie we wkadce nielegala
zJedenSiedem czy PWRD, ale to wanie te skady si do dzi pamita. C, przynajmniej
pozosta materia RDR P.R.O.F., niedoskonay, ale dobry jako rozczulajca nieco lekcja historii.

2000

Roszja
Wczoraj

1:05,7

Wczoraj pomylaem zupenie serio otym,

jak dugo bdzie mi wszystko jedno,
bo nuty na przyszo to horyzonty warte gry,
liczy si tylko ona ity.
Mam szans prbowa albo pozosta biernym,
zpretensjami do wiata rozszarpywa nerwy
ikoi wbatach, usypia na bombie wnocy, co dnia.
Czujesz? Mnie przd do tyu pcha.

1:10,2
1:15,4
1:20,7

Dominika
Wcawek

Ciekawa sprawa ztym opublikowanym po raz pierwszy na demwce Dusza podziemia

utworem doczeka si co najmniej trzech wersji. To, co wsinglu zilustrowanym
teledyskiem jest pierwsz zwrotk, na demwce jest ju drug. piewanego refrenu
Wczoraj byo wczoraj, jutra nie umiem dogoni, dzisiaj ucz si chodzi prno szuka
na 2071, czyli legendarnej skadance producenckiej Lu iMagiery, ajednak we wszystkich
trzech przypadkach mamy do czynienia ztym samym raperem, wrocawskim artyst
poruszajcym si midzy hip-hopem aawangard, wsptwrc wizjonerskiego, mitycznego
Ogrodu Alicji, grupy, ktrej nigdy nie dane byo zadebiutowa. Itak jak Wczoraj ma rne
oblicza od mocno organicznego, jazzowego po utopione wgbokim syntezatorowym
basie tak trudno oceni, ktre jest najwaniejsze. Wane, e kolejne sceniczne wcielenia
Roszji nios wsobie spor dawk niedomwie, troch egzystencjalnych dylematw
ispecyficznego humoru, atmosfer niejasnoci. Ajednoczenie maj wsobie ow dusz
podziemia, magi i, co najwaniejsze, pomys.

109

2000

4:16,4
4:22,5
4:27,2
4:31,5
4:36,0
4:41,7

Marcin
Flint

110

WWitrynach Odbicia, Kosi

W.D.C.S.D. koczy

Droga jeszcze duga, zajaram szluga ostatni...

Ledwo zapaliem, zgadnij co: najstarszy zpatentw,
mj dylians ju wyjecha zza zakrtu.
Wbitka, na przedzie jak zwykle dom starcw,
powoli si przeciskam na tyy pojazdu.
Na przegubie zajebiste dwie turystki,
jedna si nachyla tak, e wida cycki,
druga siedzi rozkraczona, pokazujc wszystkim
na zakrtach, jak ma bielizn, umiechnita,
omawia jaki biznes, wida, e lubi fitness.
Ja zerkam na ulic, korki jak zwykle, stoj chyba ju godzin,
na nastpnym przystanku si zawin.

Kiedy objawi si narracyjny talent Sokoa? Najczujniejsi obserwatorzy sceny wska

jeszcze na pyt ZIP Skadu inocne safari nie po garnitur iCampari wZawodostwie.
Peni jego moliwoci ukazuje jednak dopiero W.D.C.S.D. koczy, utwr zamieszczony
na singlu wydanym par miesicy przed premier pierwszego longplaya WWO. Owszem,
Jdker zdwuwersem: Mj styl ycia, sowiaski nie zachodni / WWarszawie upa,
bdzie ze 40 stopni zalicza jedno znajlepszych wej wswojej karierze. Zkolei Kosi,
wspominajc szofera zamykajcego drzwi przed nosem iwrogie spojrzenia, warszawiakw
specyfik, trafia wsedno, za jego wylewajcy marker itag JWP zapamitamy na dugo.
Mimo to kawaek rozsawio ponaddwuminutowe wejcie Sokoa, opowie pena detali,
humoru, rwnie dynamiczna co plastyczna, podana tak, e kady mieszkaniec stolicy czuje
to na wasnej skrze. Czu byo, e klasyki storytellingu jego autorstwa, takie jak Tak
to wyglda, Wwyjtkowych okolicznociach iKady ponad kadym wisz wpowietrzu.

2000

2:47,3
2:52,8
2:58,3
3:03,5

Marcin
Flint

Jajonasz, Fokus, Bas, Dene

Witam na majq

Niech yje Dbrowa iniech yj Katowice,

poudniowy patriotyzm, wanie si tym szczyc.
Rymy prawdziwe jak rymy Heltah Skeltah,
twarde realia, anie psycho ciemka.
To ma by hip-hopem, anie Drog do gwiazd.
Szacunek dla KaTeRa za to, co robi teraz.
Poczekaj, za dwa lata minie moda,
wtedy zobaczymy, ilu zostanie na hiphopowych wodach.

Mix MCs ze lska iZagbia. Jedne zpierwszych podwjnych rymw wPolsce

wwykonaniu Jajonasza, rozwj zapocztkowanego na <<Kinematografii>> stylu
powierzchni tncych Fokusa oraz symbolicznie zamykajcy epok psychorapu, nawoujcy
do posugiwania si wasnym slangiem Bas tak portal Brudne Poudnie podsumowa
ten utwr zamieszczony na pycie Usta Miasta Kast, nazywanej pierwsz skadank,
ktra udowodnia potencja lskiego rapu. atwo podziwia to, jak swobodnie zmetrum
poczynaj sobie Fokus zJajem, bd doceni hardo diagnoz Basa, czynicego aluzj do
Drogi do gwiazd, albumu dowodzonego przez KaTeRa zespou Banita, psychorapowych
epigonw. Zwrmy te jednak uwag na naturalnie cigncy ku melodii flow Dene (raper
zSosnowca ma na UMK utwr po romsku!), rzecz wyrniajc si na tle nawijki bez
specjalnej ekspresji, wrcz zdawk dezynwoltury. Nie mona nie wspomnie omuzyce, tym
strzpku dciaka patajcym si po upalonym, zalanym basem podkadzie. To cay Jajonasz,
ktry rapujc iprodukujc, wspi si na poziom jak na tamte czasy mistrzowski, asuchacz
mia wraenie, e uczyni to od niechcenia, niejako przy okazji. Moe dlatego legendarny
rapowy radiowiec Druh Sawek puszcza ten utwr (icae UMK) tak chtnie by fanem
Madliba, kalifornijskiego producenta, chwalcego si wwczas brzmieniem, ktre mona
byo scharakteryzowa wanalogiczny sposb.

111

2001

1:38,5
1:43,5
1:49,0
1:54,6

Marcin
Flint

112

Borixon
Amiao by tak piknie

Syszaem, jak matka mwi: Nie igraj zogniem,

na mio jest za wczenie, nie dostaniesz jej od niej.
Nie suchaem rad, cho robio si chodniej,
wtedy szybko pyn czas, teraz pynie wolniej.
Na sali sdowej kady kantem patrzy:
Tacy modzi, mylelimy, e jestecie starsi.
Strzelali wzrokiem do mnie jak do tarczy,
nie bd wicej mwi, ju wystarczy.

Grupowe zabawy zpaniami lekkich obyczajw, samochody rozbijane po pijaku, wcigana

nosem kokaina, biuteria wzbach, platynowe sombrera, palone banknoty iszampan lany
po pupach. Nieustanna gromadna impreza wschronie, gdzie niejako przy okazji powstaj
domniemane klasyki. Cay ten bounce, ta otoczka wok wydawnictwa RRX wydawaa si
pastiszem sceny amerykaskiej. Zdrugiej strony rodzia si ciekawo, co jest za fasad,
jak czuj si ci ludzie, kiedy gwar cichnie, atowarzystwo si rozchodzi. Borixon j zaspokoi.
Na jego solowym debiucie, nazwanym zmylnie (przynajmniej pod wzgldem marketingowym)
WYP3 Kolejna cz, jest oczywicie bardzo duo gono manifestowanego samozadowolenia
ihedonizmu, ale Amiao by tak piknie to numer zinnej parafii. Beat jest prosty,
hiphopowy warsztat deficytowy, dostajemy BRX-ana surowo, samego jak paluch, zdala
od swoich rodzinnych stron, przyjaci, po zawodzie miosnym. C powiedzie, porusza,
adruga zwrotka to jeden znajszczerszych, najbardziej emocjonalnych fragmentw
polskiego rapu.

2001

IGS, Fokus
Czas

1:22,3

Osiedlowy wywiad uruchomi wszystkie kontakty,

okoo jedenastej znaem pewne fakty,
pnym popoudniem wiedziaem ju, kto ma dragsy,
akto bro. Wkocu dotarem do pewnej Magdy,
znasz j, nie? Mniejsza oto.
Mwi jej: mam kopot ie siedz wgwnie potd
iczy wie, czyj robot jest ten kwas.
Ona mi mwi: Daj mi czas.
Po chwili wraca, mwi: Pod ten adres raz.
Jej facet wlaz, ale szybko wylaz,
wynis go na butach jaki jebany lowelas.

1:27,9
1:33,3
1:36,6
1:41,0
1:45,5

Marcin
Flint

IGS to przede wszystkim muzyk, atylko troch hiphopowy producent, autor trzech pyt,
ktremu nigdy nie udao si osign sukcesu. Fokus to gwnie raper, czasem geniusz
niestety coraz rzadziej, bo sukces sta si jego udziaem chyba troch za wczenie. Dobrali
si panowie, trzeba przyzna. Czas, najmocniejszy punkt albumu Alchemia, szybko
to pokazuje. Niby to normalny beat, ale afrykaskie bbny izimne, odbijajce si echem
dwiki jak ze cieek dwikowych filmw moralnego niepokoju zawieszaj go wp
drogi midzy snem ijaw. Taka jest te opowie Fokusa kryminalna, ale te odrealniona,
rwana wswojej narracji, bogata wmocne, zapamitywalne scenki, nie wszystko jednak
wyjaniajca. Czas dziwi, wciga, zmusza do pyta, nie daje odpowiedzi. Jest odwiecznym
tematem sporw wdyskusji na temat najlepiej opowiedzianej historii wpolskim hip-hopie.
Za gwnym rywalem co ciekawe, rwnie nagranym na pyt producenck wramach
gocinnego wystpu numerem Kady ponad kadym Sokoa przemawia logika wywodu
irwnolege prowadzenie wtkw. Za Czasem klimat caoci imoc pojedynczych
sformuowa. Co kto lubi. My polecamy narracyjny posiek dwudaniowy.

113

2001

Afro Kolektyw
Czytaj zruchu moich ust

1:23,0

Niech kady si dowie, jak gnoili mnie szkolni ule:

kazali mi re zpodogi kiepy, cigali mi gacie do kolan.
Niestety, tak wyglda szkoa.
uem kiepa oraz oddawaem im drugie niadanie,
miaem pecha, prawda, ale kiedy si sprzeciwiaem,
za taki nietakt palili mnie zapalnikiem, strzelali za mn zprocy.
Byem nikim. Od rana do nocy musiaem to znosi. Wkocu rzekem dosy,
gdy mnie chciano plastelin stymulowa analnie.
Ja doznaem zbyt wielu atakw ich na mnie.

1:29,7
1:34,2
1:41,1
1:48,4

Dominika
Wcawek

114

Zperspektywy czasu mona powiedzie, e Afro Jax wyprzedzi trendy ze swoim

antyrapem. Wydaje si tu ekshibicjonistyczny, emocjonalny ibolesny, ale tak naprawd
to tylko kreacja postaci. Podmiot liryczny jest absolutnym zaprzeczeniem wszystkiego,
co wpolskich hiphopowych tekstach byo wwczas podkrelane ipodkolorowywane.
Nieudolny, gnbiony, wdodatku kompletnie pozbawiony dykcji antybohater nie ustawa
jednak wswoich prbach realizowania planu, ktry zakada karier wroli rapera. Wreszcie,
zgodnie zwersami utworu, ju jako mikroskopijny mokos najbardziej lubi, kiedy Murzyn
bi wkokos. Wczasach, gdy masowo powstaway mode zespoy opiewajce wtekstach
trudy ulicznego ycia, handlowanie narkotykami ibrutalne starcia zpolicj, Jax ironicznie
iznaleyt dawk krytycyzmu nawija otym, e najszybciej popularnoci przysparza
robienie zsiebie nawalonego wd izapanego pgwka. Cao za zostaa wpisana
wpodkady, jakich wwczas nie mona byo zbyt czsto uwiadczy wrodzimym hip-hopie:
jazzujco-funkujce ywe brzmienia odwoujce si do najlepszych tradycji De La Soul
broni si nawet po latach.

2001

Waco, Deluks, Kosi

Graffiti

2:13,8

Lepi to blet, patrz po betonie,

burner tu ponie, gdzie dwa krzye wkoronie.
Tagi wszdzie, otym pisa si bdzie
tak jak kiedy na skaach, tylko to inne narzdzie.
Na oriencie trzeba nieraz, wtedy iteraz,
od ciebie zaley, czy do domu docierasz,
wybierasz sam. Tak, znam t form ekspresji,
nie brak presji, czasem si uywa dywersji.
Zapa, pobi byo wiele, niebieskie cwele.
Jakby nie byo, niech yj wholecary ipanele!

2:18,6
2:23,7
2:28,8
2:33,9

Marcin
Flint

Rap igraffiti to dwa elementy hiphopowej kultury, ktrych czenie wie si mimo
wszystko zpewnym ryzykiem. Ato dlatego, e writerzy zmagajcy si ze cianami
ipocigami niezbyt przepadaj za raperami udajcymi specjalistw wtemacie. Zdrugiej
strony zdolnoci plastyczne nie musz przekada si na muzyczne, za mikrofonowych
naturszczykw dugo sucha nie sposb. Utwr Graffiti legitymizowany jest zdwch
stron. Zjednej przez ogromny, ciko wypracowany autorytet naraajcych swoje zdrowie
dla ulicznej sztuki ekip, takich jak EWC iWTK oraz odpowiadajcego za teledysk Tusego.
Wystarczy obejrze kultow wrodowisku trylogi Men in Black (nie t zWillem Smithem,
rzecz jasna)35, by wiedzie, zkim ma si do czynienia. Zdrugiej za spraw pozycji grupy
Deluks na trjmiejskiej scenie hiphopowej, dokona weterana stoecznego rapu Kosiego
italentu producenckiego Waco, na ktrego pycie wiey materia kawaek si znalaz.
Stuprocentowa wiarygodno do pary zperfekcyjn znajomoci tematu pozwalaj
zapomnie ozgrzytajcym gdzieniegdzie flow. Beat wiele zreszt maskuje. Dynamicznie
montowana, pena dobrych prac, tagw, wycinkw zgazet iwietnych scen (DJ Cent
skreczujcy wwagonie!) warstwa wizualna bya jak na tamte czasy znakomita. Wysza
lekcja hip-hopu, ktrej nie musielimy si wstydzi wdaleko bardziej rozwinitym pod tym
wzgldem Berlinie.

35.

Seria tworzonych niezalenie filmw graffiti. Obejmuje trzy pozycje prezentowane odpowiednio w latach 2000, 2002
i 2004. Pierwsza z nich koncentruje si wok dziaalnoci w Trjmiecie i ekipy EWC - kilka uj bez zgody twrcw
wykorzysta w Blokersach Sylwester Latkowski, spotykajc si z ostr reakcj samych zainteresowanych. W dwch
nastpnych czciach pokazano prace z caej Polski. Do historii przeszy sceny w ktrym pomalowany zostaje cay, stojcy
na dworcu Gdask Gwny pocig czy warszawskie metro.

115

2001

Peja / Slums Attack

Jest jedna rzecz

0:24,9

Bezustannie patrzyem na tych, ktrzy si wybili.

Bez przerwy ledziem, jak zyskuj nowe siy.
Underground to dla mnie ekonomiczne przyczyny,
nieporadno promotorw, wydawcw wol czynnych.
Materia zrobiony zwasnej jest inicjatywy,
nielegal, my najduej, SLU, zczyjej winy?!
Od dawna swoje robi, awydawca oszukuje,
mio do muzyki, twrczo t wykorzystuje.
Obiecuje, wypromuje, lecz na tym si koczy.
le si rozpoczo, lecz tak le si nie zakoczy.

0:30,2
0:35,2
0:40,1
0:44,9

Andrzej
Caa

116

Wielka mio do hip-hopu, upr iwiara we wasne umiejtnoci pozwoliy poznaskiemu

artycie przetrwa wiele kryzysw izdoby wkocu nalen pozycj na muzycznej scenie
oraz popularno wychodzc znacznie poza rapowe podwrko. Jest jedna rzecz to by
drugi singiel zbestsellerowego albumu Na legalu?, ktry ukaza si pod koniec 2001 roku
itydzie po tygodniu zyskiwa coraz wikszy splendor. Peja zpewnoci marzy otym,
aby wkocu si wybi, aby realizowanie pasji pozwolio mu na godne ycie, nie mg
jednak przypuszcza, e rok po premierze pyty midzy innymi dziki temu singlowi
wyposaonemu wmodelowy hiphopowy refren, ktry wietnie si sprawdza podczas
koncertw znajdzie si na prawdziwym szczycie. Wydawa si mogo, i wwarszawskiej
wytwrni T1-Teraz poznaniak wkocu znalaz prawdziw opok iwkocu przestanie
narzeka na wydawcw. Nic ztego. Pasja pasj, ale interesy rzdz si swoimi prawami,
wic kilkadziesit miesicy pniej cz wersw ztego nagrania zyskao nowy wymiar.
Zmienia si tylko pozycja artysty, ktry by ju wwczas wrapowej ekstraklasie, ba,
zarobkami dorwnywa nawet czci gwiazd popu. Umwmy si jednak zapracowa sobie.

2001

O.S.T.R.
Masz to jak wbanku

1:19,0

Na nic brudna krytyka sw przez habilitantw,

bo mwi jak jest, masz to jak wbanku.
Na nic ciemniony umiech kasy amantw,
bo wkadam wrap serce, masz to jak wbanku.

1:24,1

Marcin
Flint

Wiadomo, jak potoczya si kariera Adama Ostrowskiego. Sta si instytucj. Na jego

flow ibeatach polega mona do dzi. Ju debiutanckie Masz to jak wbanku miao
zreszt wiele zalet, bo kto uderzy wkocu st, nie ba si nazwa rzeczy po imieniu,
czasem nawet inazwisku. Utwr tytuowy wolny jest akurat od nomen omen ostrych,
zapamitywalnych wersw, fenomenalnych skreczy czy miadcego podkadu. Ma wsobie
wikszo wad rodzimego hardcoreowego rapu od rzewnej partii skrzypiec wbeacie
poczwszy, na oglnikach ubranych wsilenie si na elokwencj wtekcie skoczywszy
ale jest te jak nakadka usprawniajca jego dziaanie. Od pierwszych sekund kipi
emocjami, cieszy ucho muzyczn ogad twrcy, byszczy bardziej plastyczn metafor
(Okrony problemami jak ruiny bluszczem). Krytyczna wizja rzeczywistoci Ostrego
spodoba si zarwno fanom hip-hopu, jak ipostpunkowcom wychowanym na tekstach
Kazika trafnie prognozowa wrecenzji Igor Pudo. Po Masz to jak banku czu byo,
e O.S.T.R. jest wstanie porwa za sob ludzi. Taka charyzma zdarza si raz na dekad.

117

2001

Stare Miasto
Minuty

0:23,2

Coraz wicej zdarze, coraz wicej obrazw.

Co jest naprawd istotne, aco nie ma wartoci?
Ktre minuty zprzeszoci bd warte wprzyszoci?
Nie chc adnej znich traci, to si moe nie opaci.
Rzeczy do przeoczenia chc je wszystkie zobaczy,
by mc wycign wnioski, gdy bd wprzyszo patrzy,
bdy zatrze, by nic sobie nie tumaczy.
Jestem fair wobec siebie, sprawy wyjanione,
minuta za minut, ato jeszcze nieskoczone.
Tyle rzeczy straconych, ktrych nie da si odzyska.
Pamitaj, dzi przyszo staje si blisza.

0:28,3
0:33,5
0:39,4
0:44,2
0:49,4

Andrzej
Caa

118

Tytuowe nagranie zdrugiej pyty warszawskiej formacji, nagranej wskadzie zmniejszonym

wstosunku do debiutu orapera WuBe. Stare Miasto zaprezentowao hip-hop stojcy
wopozycji do dominujcych wstoecznym rodowisku trendw rapu owybitnie ulicznym,
hardcoreowym zaciciu. Dostalimy rap inteligentny, klasyczny, odwoujcy si do tradycji
amerykaskich inspiracji Dizkreta, czyli twrcw kolektywu Native Tongues. Wydany
wdodatku przez majorsa, co wwczas dla wielu suchaczy wPolsce byo najwiksz ujm.
Szkoda, wielka szkoda, e przyjcie Minut byo tak chodne, bo longplay broni si do dzi,
ajego jazzujce, gbokie brzmienie nic nie stracio ze swojego uroku. Wujlok imponujcy
zdrowym rozsdkiem, Dizkret doskonay technicznie, produkujcy materia Korze iMajki
wwybornej dyspozycji, aDJ Romek bezbdny nic dziwnego, e Druh Sawek okreli Stare
Miasto mianem rodzimego Dilated Peoples. Niestety po wspomnianym wczeniej chodnym
przyjciu albumu jego twrcy zawiesili dziaalno grupy. Jako inteligentni, obrotni ludzie
odnaleli miejsce wyciu, nie wic si zmuzyk.

2001

Echo, Eldo
Ponad tym gwnem sta

0:46,3

Hip-hop potrzebuje rapu jak wody elektrownia.

Scena ludzi zgowami, anie wszerokich spodniach.
To chyba proste dymu nie ma bez ognia,
rymw bez podkadw i tematw bez klimatw.
Stoj ponad blokad zoon ze schematw,
armi wackw. Kady ma czas, by si rozkrca,
trzeba uwaa, bo gwno ma swj ciar.
Sowa nie uciekaj, tylko lec weter,
trzeba mie tego wiadomo, wbiegajc na met.

0:52,3
0:57,6
1:03,4
1:08,5

Marcin
Flint

Kto ledzi scen hiphopow w2000 roku, ten zapewne pamita, jak Eldo wpad gocinnie
na pyt chopakw zczstochowskiego Ideo, zupenie dominujc utwr, wktrym
wystpowa. Nic dziwnego, mao kto wtedy tak dobrze przekada swoj wraliwo na sowa.
Na krku grupy Echo zkolei bysn niebem pokolorowanym na niebiesko, ale jednego
zgospodarzy, Pudla, itak przesun wcie mu si nie udao iju za to pierwszy plus
dla modych warszawiakw. Tym wikszy, e duet wydawa si stworzony do wesoych,
beztroskich kompozycji wrodzaju umieszczonych na ciece dwikowej do filmu
Blokersi Dugopisw. Takich wanie, misistych, bujajcych, funkujcych beatw
dostarcza zazwyczaj producent Dena. Tymczasem nie do, e trafi si patos, to jeszcze
rozentuzjazmowanym maolatom udao si za mikrofonem ochon ipowsta mocny,
angaujcy numer, ktry po latach nie sta si wasn karykatur. Nie bez powodu
w2012 roku Mapa na czwartej czci producenckiej serii Kodexpoczyni do tego nagrania
aluzj.

119

2001

ona
Rozmowa

0:14,8

To byo wczoraj, pamitam, chocia pami krucha.

Zadzwoni telefon, odbieram, mwi: Halo, sucham.
Inagle wszystko wybucha iogniem zieje,
to Bg do mnie dzwoni, mwi: ona, co tam si dzieje?
Nie, to pomyka jaka, nic nie rozumiem.
Sysz: wity Piotr wybra losowo twj numer.
Ja tu nic nie widz zgry, bo mi zasaniaj chmury.
Widoczno licha, wic przesta pieprzy, mw, co sycha!
Aaa, kicha. Kady bezimienny,
wszdzie, jak nie wojna, to przynajmniej stan wojenny.

0:20,5
0:25,7
0:30,1
0:35,8

Andrzej
Caa

120

Tak przywita si zoglnopolsk publicznoci mg tylko ona. Wczeniej znany gwnie

wrodzimym Szczecinie, pyt Koniec artw wydan w2001 roku przez Asfalt Records
przypuci szturm na inteligentnych, cenicych dwuznacznoci iironi fanw wcaym
kraju. Sam tytu albumu wzderzeniu zsinglem Rozmowa jest artem najwyszej prby,
ale ona oprcz poczucia humoru mia do zaprezentowania znacznie wicej: wietne flow,
byskotliwo, spostrzegawczo ido tego puszcza oczko do suchacza. To wszystko
mogyby nie wystarczy, gdyby styl nie przegryza si tak idealnie zbeatami Webbera,
pozostajc na tyle blisko klasycznego hip-hopu, aby nie zosta odrzuconym przez odbiorc
przyzwyczajonego do mniej wyrafinowanych artystw. ona dziki temu nie skoczy
jak Afro Jax, maskotka awangardy ihiphopowy pieszczoch rodowisk pozarapowych.
Najwyraniej Bg da szczeciskiemu raperowi tyle waciwych wskazwek,
e wkilkanacie lat po debiucie wci jest jednym zfilarw sceny.

2001

Fenomen
Sensacja

0:30,0

Ci, co nie znaj si wcale, najwicej mwi otym zawsze,

ocaej tej muzyce, otym, e siedz na awce.
Robi zemcees narkomanw, bo kto lubi pali trawk.
Sam ju nie wiem, co widz, gdy na was patrz, debile.
Krytykujesz m muzyk, cho syszae j przez chwil.
Nie rozumiesz, co mwi, bo metafory s zawie?
Popatrz mwisz onas margines, sam jeste idiota.
Kady zdrowy chopak pisze otym, co na co dzie widzi.

0:35,1
0:40,2
0:45,3

Andrzej
Caa

Przeom wiekw przynis rosnc popularno kultury hiphopowej, zczym wparze szo
kompletnie niezrozumienie tego zjawiska przez media. Wprogramach modzieowych
pytano m.in., jak si witaj hiphopowcy, czy robi wyciu co poza siedzeniem na awce
ipaleniem marihuany, dlaczego nosz takie szerokie spodnie. Nie mona byo liczy
na merytoryczne dyskusje, na rozmowy na temat korzeni kultury, co zbiegiem czasu
musiao zaowocowa buntem ze strony zarwno suchaczy, jak isamych artystw.
Najbardziej wyrazisty odpr daa warszawska formacja Fenomen. Singlowa Sensacja
promowaa debiutancki longplay grupy Efekt, jeden znajlepiej przyjtych isprzedajcych
si rapowych albumw tamtego okresu. Wdynamicznym, przebojowym kawaku raperzy
wkrtkich, onierskich zdaniach rozprawiaj si zmitami irozlicznymi bzdurami narosymi
wok hip-hopu. Prym wiedzie Ekonom, bardzo utalentowany, rapujcy rytmicznie istylowo,
aprzy tym inteligentnie. Jeden znajwikszych przebojw rodzimego rapu pocztku XXI
wieku.

121

2001

Pezet/Noon
Ukryty wmiecie krzyk

1:00,1

Ludzie kpi znas, zanim nas zd pozna.

Bior nas za przestpcw, bo nie widz wnas dobra.
Nie ma problemw, to nie ma przyczyn czy uczu.
Przyczyny zawsze s, auczu nie ma bez zarzutw.
Nie znajdziesz wsobie Bonda, nie stworzy ci Hollywood,
twardo stoisz na nogach, chc okra ci ztwoich rl.
Bliscy nie chc si odda, nie wierz wnasz intelekt,
wnasz muzyk, we wszystko, co wnas szczere.
Rujnuj nasze plany, jestemy diabami dla nich,
bior nas za nic, awtumie te jestemy sami.
Multum subkultur. To wiat nas zmusza do buntu.
Co chcesz od chopakw, ktrzy cigle siedz na murku,
jeli nie zmieniasz nam gruntu, nie podasz nam rki?
Krci tym anielski py imartwi prezydenci.

1:05,3
1:10,8
1:16,2
1:21,3
1:26,8
1:32,2

Dominika
Wcawska

122

Pocztek XXI wieku przynis sporo dobrych debiutw. Ci, ktrzy dotd dziaali zespoowo,
zdecydowali si podj wyzwanie iskonfrontowa si ze scen wpojedynk. Jednym
zalbumw kanonicznych dla tego okresu staa si Muzyka klasyczna Pezeta nagrana
do muzyki Noona. To nie jest krek doskonay. Producent zawiesi poprzeczk wysoko,
przepiknie grajc poprzycinanymi czsto do milisekund samplami, dopieszczajc brzmienie
perkusji, dbajc, by klasycznych rozwiza nie byo czu rutyn, by miay za to dusz.
Ale sam rap pozostawia wiele do yczenia. Ukadanie puzzli zrymw decyduje otym,
e sporo tu grafomanii, nietrafionych, nieuzasadnionych porwna, gadania dla gadania.
Jednak wwczas cao robia spore wraenie, anawet wicej. Seniorita krlowaa
na domwkach, kawaki takie jak Re-fleksje czy Rap robi niejeden dzieciak recytowa
zpamici, ale dopiero Ukryty wmiecie krzyk urasta do rangi manifestu. Beat
konfrontujcy perkusj znostalgicznymi, znieksztaconymi prbkami instrumentw, zamiast
przegadanego refrenu wchodzcy ostro cut zfragmentem tekstu wycitego ze zwrotki iten
smutny, nieco apatyczny gos, ktry tak mocno kontrastuje zemocjonalnym adunkiem
tekstu. Jest wnim gorzki obrazek hipokryzji. Pezet mia ju okazj zaobserwowa, jak moda
na hip-hop narasta, muzyka wdziera si na anteny popularnych stacji, zaczyna goci
na festiwalach, azdrugiej strony ludzie za ni odpowiedzialni brani s za przestpcw,
ich pasja jest traktowana zlekcewaeniem, jakby nie moga by prac. Nawija wic: Kto
dostrzee wnas uczucia, kto spisze nam protok, akto krzyknie rap to rewolucja roku?
Wychodzi ztego niedojrzay, acz przejmujcy hymn wszystkich tych, ktrzy chcieliby si
wyrwa zmurka pod blokiem, ale spoeczestwo usadza go na nim, wci oceniajc przez
pryzmat pochodzenia, stanu konta czy upodoba muzycznych.

2001

Tede
Wycig szczurw

1:01,1

Na co dzie styl jak na wesele,

gant-ele, wosy natarte elem.
Bieg za portfelem, co?
Portfel jest celem, no.
Ten, kto nie jest jak ty, jest nikim,
forsa, wda, narkotyki,
kurwy, firmowe bankieciki,
par ykw Ameryki.
Niejeden si tym zachysn,
niejednemu sen zoczu prysn.
Przysn, agdy si obudzi,
byy szczury, nie byo ludzi.

1:06,3
1:11,3
1:16,4
1:21,3
1:26,5

Andrzej
Caa

Solowy debiut Tedego by wwczas jednym znajbardziej wyczekiwanych wydawnictw. Raper

Warszafskiego Deszczu od lat imponowa stylem, gitkim jzykiem, wybitnym flow ipewnoci
siebie. Nie ba si mwi oswoich marzeniach, finansowych aspiracjach, chcia zarabia godne
pienidze, robic na luzie to, co kocha najbardziej nagrywajc hip-hop. Nie mogo wic dziwi,
e nagranie promujce S.P.O.R.T. zahaczao wanie otemat kasy, zderzao yciow swobod
irealizowanie zajawek zmordercz prac wkorporacji. Ponad dziesi lat po nastaniu
kapitalizmu modzi ludzie zaczli si gubi wswoich priorytetach. Wyrzekali si starych
przyjani izainteresowa, aliczya si tylko praca, udawane kontakty midzyludzkie, pienidze,
samochody iuywki za pienidze wielkich firm. Wrywalizacji modego duchem rapera
zczowiekiem, ktry wyrzek si ycia prywatnego, zdecydowanie triumfuje ten pierwszy. Tym
bardziej e koniec kocw iraper mia wymarzone auto bez zostawania wpracy po godzinach.
Wwczas jeszcze szasta pienidzmi wytwrni RRX, ale lada chwila mia sam sobie zosta
szefem, bo przed nim byo zaoenie wytwrni Wielkie Jo.

123

2002

Dizkret/Praktik
3

1:24,1

Druga bya ode mnie starsza troch,

nie chodzio omio, jej wystarcza popd.
ya szybko, mwia: ycie jest tanie,
wydawaa duo, pracowaa wreklamie.
Pewna siebie, wszystko zaatwi umie,
poznalimy si wznanym warszawskim klubie,
tam gdzie selekcja jest. Kiedy byo: wej nie moesz,
po p roku byem wrodku, bo hip-hop jest wmodzie.

1:29,3
1:34,6
1:39,5

Andrzej
Caa

Dizkret, zwizany wczeniej zzespoem Stare Miasto, podejciem do robienia rapu

stanowczo wyprzedzi wPolsce swoje czasy. Byskotliwy, ironiczny, odcinajcy si jednak
od najbardziej dominujcych wwczas na scenie trendw, trafi wbardzo wsk nisz.
Nie posiadajc charyzmy takich postaci, jak Pezet czy Eldo, zgromadzi wierne, aczkolwiek
nieliczne grono fanw. Nie dziwi wic, e wydany wsplnie zproducentem Praktikiem
album IQ zjesieni 2002 roku przeszed wzasadzie bez echa. Panowie porwali si
na nagrania bliskie twrczoci amerykaskiego duetu Blackalicious36, ale zabrako im siy
przebicia, by zaistnie wwiadomoci szerszego odbiorcy. Po latach dostrzegamy, jak wielka
szkoda, e tak si stao. Nagranie 3, opisujce trzy rne, cho pod wzgldem przywar
bliskie sobie kobiety, jest tego najlepszym dowodem. Bystre, mdrze opowiedziane historie
do dzisiaj daj duo do mylenia, za soulowy, ciepy, oparty oywe brzmienia beat przenosi
nas wwiat maych, zadymionych jazzowych klubw, ktrych ju nie ma...

36.

Wywodzcy si z Kalifornii, aktywny od pierwszej poowy lat 90. duet hiphopowy w skadzie Gift of Gab (raper) i Chief Xcel
(didej i producent). Zasyn z poczenia esencjonalnych, czerpicych z funku i jazzu podkadw, z ambitnymi, zoonymi
od strony warsztatowej tekstami. Ma w dorobku trzy doskonale przyjte przez krytykw albumy: NIA (1999), Blazing
Arrow (2002) i The Craft (2005).

124

2002

HST, Fokus
Alkoholizm

1:02,7

Gdzie jest wda? Ej ty, brat, brat, gdzie jest wda?

Pij na awkach ipij na grubach.
Boski pyn zdziaa ze mn cuda.
Silesian brat, ty iten twj alkoholizm,
pij, a ci dup wyjdzie, jeli, brat, wydolisz.
Rany zagoi zimne Tyskie.
Pierosko kurwica, pieroskie hanysy jad zpiskiem.

1:10,1
1:15,8
1:20,3

Dominika
Wcawek

Debiut HST Masy ludu Na jzykach by jedn zbardziej wyczekiwanych lskich

premier pocztku wieku. Singiel Alkoholizm za rozbudzi na ni apetyty. Cho temat
nie jest lekki podobnie jak klimat wyniszczonego dekad rosncego bezrobocia regionu
dziki rozbujanemu, syntetycznemu beatowi przygotowanemu przez Jajonasza ido
luzackiemu podejciu samego HST powsta rapowy hit. Artysta nie tylko pynie po
nowoczesnych jak na tamte czasy podkadach, ale te sprawnie inaturalnie wplata lskie
sowa wkolejne wersy, podkrelajc sw tosamo. Kiedy za nawija, e chachary bd
piy wd zbrytfann, nie sposb mu nie wierzy. Tekst wrcz ocieka iparuje alkoholem.
Alkoholizm jest te doskonaym przykadem dobrej wsppracy miedzy gospodarzem
igociem. Zwrotka Fokusa za pomoc prostych obrazkw idynamicznych, rwanych wersw
dopenia idealnie obraz pijanej Silesii, gdzie obok zwok co ley, popatrz, to stara staraa
si podnie swojego chopa. Chwytliwy singiel izasuenie chwalony pierwszy album nie
stay si niestety dla Hasta wystarczajco mocnymi fundamentami do zbudowania na nich
kariery. Pozostao w2012 wznowi Masy ludu na dziesit rocznic premiery.

125

2002

Siny, Tymon
Anonimowy Wrocaw

0:21,0

Gwizdek od jointa pochona Odra,

podobnych okrtw zatopiem zkilogram.
Od kiedy znam Wrocaw, od kiedy tu jestem,
test na stolic kraju jest rozwizanym testem.
Poza hip-hopu kresem powstaje propozycja
reprezentujca Wrocaw 71 opozycja.
Koalicja zTymonem, to ju ustalone.
Muzyka, masz to wgenach w poczy nas temat.

0:26,0
0:31,3
0:36,4

Marcin
Flint

126

Uczylimy si na bdach, eby nagra wielkie pyty, ktrych nikt ju nie pamita bysn
wersem Roszja vel Tomasz Andersen wzbierajcym wielu MC ze sceny wrocawskiej
18-minutowym kawaku White House. Wsin dal Sinego to obok Tymonowego
wintucha iRoszjowej Obawy przed potem przykad wrocawskiego krka moe nie
idealnego, ale za to wielkiego swoj kreatywnoci i sabo rozpoznawalnego pomimo
funkcjonowania woficjalnym obiegu. Tymczasem ju sam kawaek nazwany nomen
omen Anonimowy Wrocaw pokazuje, e powinno by inaczej. Po miciutkim,
gboko oddychajcym, jazzujcym beacie gospodarz przemyka byskawicznie jak mija,
zdumiewajc widrujcym ucho, nieregularnym stylem. wiato, wktrym wraz zTymonem
pokazuje temat tak banalny jak wasna metropolia irodzca si na niej scena, jest tak samo
intrygujce jak we wzmiankowanym wrefrenie kawaka filmie Miasto zaginionych dzieci.
Moe dlatego, e Siny reyseruje swj utwr zartystycznym wyczuciem, jakiego Jean-Pierre
Jeunet by si nie powstydzi.

2002

donGURALesko
Co to za miejsce?

2:28,8

Swoj drog id, nie jestem betonowym androidem,

doceniam kady wdech, celebruj kady wydech,
kady dzie, kad noc, kade uderzenie bitu.
Przebysk nadziei wkopcu termitw.
Kady powie wmagii, bo betonowe sarkofagi
daj znaki, aty tego nie widzisz.
To Gural ibit jak Geralt iCiri.
Pierdol kult pienidza to harakiri.

2:34,6
2:39,9
2:45,5

Andrzej
Caa

Nagrywajc wramach duetu Killaz Group, donGURALesko jawi si co najwyej jako solidny,
troch za bardzo zafascynowany amerykaskim rapem, budzcy respekt postur MC, ktry
raczej powyej pewnego poziomu nie podskoczy. Wydana wgrudniu 2002 roku solowa pyta
Opowieci zbetonowego lasu bya najlepsz kontr dla wszystkich suchaczy, ktrzy
tak myleli. Objawi si nowy, lepszy Gural poraajcy charyzm, si, doskonaym flow
iniebanalnymi skojarzeniami. To ju nie byo kserowanie wzorw rodem zzachodniego
wybrzea Stanw Zjednoczonych, tylko wyborne sprzenie na linii Pozna (miasto artysty)
Wrocaw (pyt wyprodukowaa niezawodna wwczas, cieszca si wielkim powaaniem
ibraniem ekipa WhiteHouse). Moe Gural nie sta si jeszcze za spraw debiutu szejkiem,
do czego wswoich rymach czsto aspirowa, ale jedn znajciekawszych postaci na rodzimej
scenie inumerem dwa wPoznaniu po Pei to ju na pewno.

127

2002

O.S.T.R.
Kochana Polsko

0:46,3

Kochana Polsko, dziki za mdro, cho id pod prd

za ludmi, ktrzy nazbyt zaufali pienidzom,
habic Twoje godo na bankietach zpomp.
Czekam na dzie, wktrym bez stresu spojrz wbloku okno.
Niepokj ztrosk szczcie zastpi, cho miem wto wtpi.
Wierz, e los, ktry wartoci skpi,
wkocu sam siebie wykoczy, oddajc to, co nasze.
Wiesz, e kady znas ma patent, by nie sta si Judaszem.
Wrd frajerw kreowanych przez pras na zbawcw
bohaterstwo miernikiem sejmowych wynalazkw.
Polsko, to jest bagno zwane rzeczywistoci,
sprbuj mnie odci, bym mg cieszy si wolnoci.

0:51,7
0:57,1
1:02,1
1:07,4
1:12,7

Andrzej
Caa

128

Utwr zdrugiego longplaya dzkiego rapera, wydanego wAsfalt Records Tabasko,

pozwoli twrcy przebi si do pierwszej ligi na scenie hiphopowej. City komentarz
na temat sytuacji polityczno-spoecznej wPolsce 2002 roku manifestowa zarazem mio
do ojczyzny ifrustracj tym, jak wyglda wniej ycie na co dzie. Ztakimi typowymi
rozterkami modego czowieka zarymowanymi zserca, zwyczajnie, zwtpliwociami,
niejednoznacznie atwo si masowo utosamia. To wraz zchwytliwym, lekkostrawnym
beatem stao si kluczem do sukcesu. Sugestywny teledysk do nagrania byskawicznie
opanowa telewizje muzyczne, aO.S.T.R. sta si na dugie lata raperem, ktrego media
uznay za gos ludzi wychowanych po upadku komunizmu. Pomimo licznych sukcesw
iwielu zotych pyt uzyskanych wnastpnych latach, dla licznego grona fanw Kochana
Polsko to wci jedno znajwaniejszych nagra artysty.

2002

AbradAb, Gutek
Miasto jest nasze

2:15,7

Sowo jedno dla publiki, adrugie dla prasy,

przyjechaem tu na bounce, nie na wczasy.
Tak, dokadnie, kad rap ponad mnie.
Zrb yo, jak znasz mnie, yo ci dopadnie!
Traktowania chcesz, to traktuj to powanie,
nie wiesz, co mwi? To mw niewyranie!
Wdobie idoli ryych, pedalskich strasznie,
tandeta pynie wierzchem, asztuka na dnie.

2:22,5
2:27,4
2:32,1

Andrzej
Caa

Wmocnym dla rodzimego hip-hopu 2002 roku najlepszy kawaek okaza si wolnym
singlem, ktry wyprzedzi solowy album AbradAba a odwa lata. Tutaj nie ma miejsca
na zbdne rozwaania, na analiz kadego wersu jest niesamowicie gitkie flow,
wyborny refren bdcego wwielkiej formie Gutka ibeat samego gospodarza, czerpicego
najlepsze lskie wzorce od IGS-aiJajonasza. Raper Kalibra 44 stawia na przechwaki,
ale ma do nich pene prawo, bo Miasto jest nasze rozgrzewao imprezy wkadym
miecie midzy Odr aBugiem, stajc zarazem do pewnego stopnia wopozycji wobec
nurtw dominujcych na scenie. Tylko Red tak odwanie jak AbradAb wtym numerze
korzysta wwczas wbeatach zelektroniki, wikszo producentw zdecydowanie
lubowao si wsamplowaniu ibrzmieniu zawieszonym midzy Paryem iNowym Jorkiem.
WMiasto jest nasze mamy za troch Memphis, szczypt Londynu, awszystko podlane
specyficznym katowickim sosem, ktry wyrnia si na tyle, aby singiel doprowadzi do
wielu list przebojw nawet popowych rozgoni radiowych. Co istotne, bez cienia tanich
komercyjnych zagrywek, mikkich pianinek czy rzewnego zawodzenia wrefrenie. A dziw
bierze, e AbradAb nie ku elaza, pki byo gorce, iCzerwony album wypuci dopiero
w2004 roku.

129

2002

Mor W. A.
My to my

0:10,1

My to my, drzewo morwa, jedna cao.

My to my, wwiecie, wktrym liczy si wytrwao.
Oszczegy dbao, my to my.
Zawsze, gdy sowa ibit tworz monolit.

0:15,1

Marcin
Flint

130

Przygldajc si po latach, jak promowano drug pyt Mor W.A., dostrzec mona,
e sowem kluczem bya moc. Mocne teksty, mocne beaty. My to my to jeden zostatnich
hitw zczasw, gdy suchacze nie bawili si masowo wekspertw od niuansw. Rzecz
wychodzia zosiedli dla osiedli. Krgosup mia by twardy. Skonsolidowany, wzajemnie
si napdzajcy zesp znaczy wicej od solowych popisw. Energia bya waniejsza od
nawarstwionych rymw. Rozpdzone My to my to pyncy, wrcz rwcy beat Waca,
konkretny refren itrzymajce odbiorc wgarci, zimpetem podane, trzymajce si tematu
zwrotki. Kawaek dobry, by macha rkami na koncercie, zapa za sztang na siowni
idocisn peda gazu wsamochodzie. Wicej wtedy nie byo potrzeba, ae zesp
zawsze stara si dba omoliwie duy realizacyjny profesjonalizm, to dynamika nagrania
wyrniaa go wrd konkurencji. Mor W.A. na nastpnej pycie rozhermetyzuje si nieco,
wzbogaci brzmienie, zmniejszy cinienie. Ale nie ma si co dziwi ludziom, e tak chtnie
do tego utworu wracaj, nawet jeli Wigor nie do koca pynnie manipuluje tu tempem
nawijania, ajego dwch skandujco-pohukujcych kolegw prezentuje si anachronicznie.
My to my do dzi dziaa jako otrzewiajcy policzek dla ludzi pogronych wmarazmie
izblazowaniu.

2002

WWO, Soundkail, Fu
Nie bj si zmiany na lepsze

0:48,6

Nie skoczy si wiat, jeli ty si skoczysz,

ale bdzie coraz gorzej, jeli sam si pogorszysz.
Mwi to do siebie codziennie bdzie lepiej, jak na lepsze si zmieni.
Ilu klnie, e jest le, idalej brnie.
Zwinite banknoty, sto zotych, dziury dwie, Absolut, XTC.
Raz, dwa trzy czy to wiat jest zy, czy ty?
Rozejrzyj si, co czowiek robi,
ateraz spjrz wlustro ito powiedz czowiekowi.

0:54,1
1:01,8
1:10,0

Andrzej
Caa

Drugi album WWO We wasnej osobie by najlepszym dowodem, e mona iwPolsce robi
finezyjnie, mdrze, bez taniej demagogii hip-hop hardcoreowy, oulicznych korzeniach.
Sok iJdker pozbyli si pewnej szorstkoci, ktra momentami growaa na Masz ipomyl,
efektem czego dostalimy wymienit pyt, ktrej kulminacj by jeden zrap-hymnw
2002 roku. Otym, jak przyjmowany ijak wany by to kawaek, najlepiej dowodz zapisy ze
starych koncertw WWO. Gdy na jednym zwystpw wStodole duet wykona to nagranie
wtowarzystwie Soundkailu oraz Fu, wypeniona sala dosownie eksplodowaa. Dydaktyczne
przesanie nagrania nie jest pust retoryk, lecz trafn iwywaon ocen wasnych
bdw, poraek, codziennych dylematw, ktre koniec kocw nie maj czowieka spycha
na dno, lecz motywowa do tytuowej zmiany, odbicia. Wymienity beat WhiteHouse nie
jest jedynie uzupenieniem wersw, lecz stanowi oddzieln histori, do dzi zachwycajc
jako instrumental. Dla tysicy fanw hip-hopu to od lat jeden znajlepszych kawakw
wkryzysowe dni, kiedy trzeba si podnie istan na nogi.

131

2002

Pih
Nie ma miejsca jak dom

1:16,4

Paranoja trzyma wszponach,

ycie wwytapetowanych inkubatorach.
Jak na dzie dzisiejszy mao dobrych informacji,
wiat skaleczonych nadziei, zdawionych aspiracji.
Co zgotuje los? To dobry kucharz,
na zimne dmuchasz.
Metr siedemdziesit dziewi,
duo przedsiwzi, lecz nigdy za wiele.
Czasami trudy mog wynie ponad ide.

1:21,6
1:27,3
1:31,2
1:35,4

Marcin
Flint

132

Prawdziwym nieszczciem byo to, e polski suchacz wchodzi wnowy wiek

zprzewiadczeniem, e tzw. uliczny, hardcoreowy rap to zestaw smutnych komunaw
isuchych jak wir, sylabizowanych raportw zosiedla. Najwiksze zasugi wkwestii
zerwania zobrazem kaznodziei-imbecyla maj Sok zWWO iwanie Pih. Ten drugi jeszcze
wramach JedenSiedem pokaza, e ten rodzaj hip-hopu musi mie swoj gorycz, swoj
intensywno, za suchaczowi trzeba da pochodzi wswoich butach, nie za trzyma go
na wycieraczce zlist porad iprzeciwwskaza. Nie ma miejsca jak dom byo
minialbumem wyprzedzajcym waciwy debiut biaostockiego MC, czyli Boisz si
alarmw. Wydawa go RRX, beat oparty na partii niezbdnych wwczas takim nagraniom
skrzypiec sporzdzi DJ 600V, ale temperatura iciar byy wiksze ni kiedy. Fatum,
destrukcja, dramat, krew ze skaleczonych nadziei, ziemiste twarze marnotrawionych
talentw. Pihu serwowa chleb betonowych osiedli, tak jak lubi, zrozlanymi
wntrznociami. Trudno to strawi, za to wzmacnia koci.

2002

Pono, Koras
Niemiertelna nawijka ZIP Skadowa

2:40,1

Czy wystarczy sowo, ktre obarczy podejrzenia,

e to nie farmazon, nie pomwienia?!
Wierny obrazom pola widzenia.
Wbrew zakazom, gdy mam co do powiedzenia,
swoje zdanie wnagranie zamieniam.
Jestem uczniem, lecz dociera do mnie to, e si wyrni,
mwic do szerszego. Kto skorzysta ztego, nie pjdzie wprni,
bo Bg da nam hip-hop, by nas jednoczy,
by otworzy nam oczy, da rym, talent boy,
nowy rozdzia wdziejach hip-hop otworzy.

2;44,5
2:48,1
2:52,6
2:58,3

Andrzej
Caa

Debiutancka solowa pyta Pona pokazaa zpen moc, e nawet wulicznej stylistyce
mona dba otechnik, eksperymentowa zflow, akcentami, brzmieniem, nie ogranicza
si do podkadw utrzymanych wklimacie Parya albo Queensbridge. Niemiertelna
nawijka ZIP Skadowa wkwestii produkcyjnej akurat tego nie potwierdza, bo Waco jest
tutaj mocno zapatrzony we francuskie brzmienie. Wniczym to jednak nie przeszkadza,
poniewa to jeden znajlepszych beatw jego autorstwa, zmiejsca pobudzajcy do
ruszania gow, dopracowany wkadym calu. Zaskakiwa moe za to tekst, bo braggadocio
wwydaniu czonkw ZIP Skadu w2002 roku to byo co niespodziewanego. Pono
iKoras staroszkolnym zwyczajem wchodz sobie wsowo, przez cay numer wymieniaj
si wersami, wychwalajc hip-hop jako gatunek, opisujc swj wkad wca kultur,
przedstawiajc wasn wersj exegi monumentum. Czas pokaza, e panowie mieli
racj ich sowa przetrway lata, do dzi ciesz si sympati iszacunkiem suchaczy.
Wkocu to przecie niemiertelna nawijka ZIP Skadowa.

133

2002

Tymon
Oto ja

2:29,1

Oto ja za dnia okolejne dni tocz walki,

gdy noc zapada, skadam te kawaki.
Chc, by mwiono onich: Elo, wypas, mistrz,
niebanalny przekaz, plus eklektyczny bit.
Czujesz mnie? Mam nadziej, e tak.
Dwa wiaty wjednym wielkim gociu.
Oto ja ten, co na scenie do mikrofonu gada,
aza mymi plecami DJ cuty skada.

2:34,4
2:40,0
2:44,5

Andrzej
Caa

134

Wydana pn wiosn 2002 roku pyta Tymona Smektay Zmysw 5 do dzi moe
by definicj terminu artystyczny progres. Wczeniejsze produkcje wrocawskiego
rapera idziennikarza, pracujcego dla bdcego wwczas niemal wyroczni magazynu
Klan, nie byy przyjte nazbyt pozytywnie. Czy to na nielegalnym Szelmie, czy ju
na regularnym wintuszeniu, gdzie wystpi pod pseudonimem wintuch, za wiele byo
momentw zwyczajnie zych, denerwujcych, aby wraca do tych wydawnictw. Zmysw
5, promowane wybitnym Oto ja, nie powielao adnych bdw poprzednikw, awrcz
przeciwnie niemal wszystkie wyeliminowao. Smektaa iprodukujcy materia Magiera
stanowi tutaj jeden organizm, liryczne popisy Tymona lni na tle piknych
soulowo-jazzowych kompozycji, ktre moglibymy zpowodzeniem wysa na eksport,
chcc pochwali si tym, co wpolskiej muzyce najlepsze. Zwraca uwag, e nagrywajc
album, raper, wiadomy problemw zwymow, wyeliminowa wzasadzie sowa, wktrych
bya litera r. Ten zabieg tylko podkrela, jak ogromnej pracy wymaga longplay, ale efekt
przeszed najmielsze oczekiwania. Tymon chcia, by mwiono ojego kawakach
zuznaniem icel osign.

2002

K.A.S.T.A.
Peryferie

0:46,8

Zajmuj swoj nisz, fyrtel, dziupl, luk.

Uliczn tworz sztuk, dla stworzonych nauk.
Nie jestem krlem Mamelukiem, aten wers nie jest banialukiem,
czarn owc, biaym krukiem, chyba kumasz baz?
Siej rym jak zaraz, dla sabych emcees paraliujcym gazem,
zarazem dla kumatych drogowskazem, znimi razem wbetonie jak
robaki pod wazem.
Unielicznych wzbudzam ekstaz
itym razem ulicznych odraz tym ulicznym obrazem.

0:52,1
0:58,4

1:07,5

Andrzej
Caa

2002 rok by chyba najlepszym whistorii wrocawskiej wytwrni Blend Records, ado tego
sukcesu przyczyni si rwnie dwupytowy debiutancki album Kastaniety formacji
K.A.S.T.A. Wskad zespou wchodzili wwczas Wall-E oraz OMA, ale wczasie promocji
wydawnictwa jego miejsce zaj donGURALesko, znany wczeniej zpoznaskiego duetu
Killaz Group. Opierajc si na beatach niezawodnego duetu WhiteHouse, K.A.S.T.A.
przeniosa na rodzimy grunt amerykaski styl. Wzorowali si na twrcach zza oceanu
zarwno wrapowaniu, jak i wubiorze. Cho flow igosy rwnie byy na zagranicznym
poziomie, fani potrzebowali czasu, eby wpeni zaakceptowa takie podejcie do hip-hopu.
Czsto si przez to mwi, i K.A.S.T.A. to grupa, ktra zdecydowanie wiksz popularno
osigna po zakoczeniu aktywnej dziaalnoci ni wjej trakcie. Peryferie to prawdziwy
hymn pochwalny, oda do hip-hopu, jego korzeni oraz jednoczcego charakteru (nawizania
do Zulu Nation), ale te popis gsto nawarstwionych, wielokrotnych rymw. Prawdziwe
rapowe domino, wktrym szczeglnie Gural odnalaz si jak ryba wwodzie.

135

2002

HST, Kalecik
Proste

1:21,8

Modo minie, tych chwil jak tamy nie przewiniesz,

nie moesz dwa razy zobaczy jak seansu wkinie.
Dlaczego gliny wmoim ziomku widz zo?
Dlaczego na kadym kroku ycie daje mi wko?
Bo ty to widzisz, sprawd kolesi na poudnie.
Wiesz dobrze, Magik, region wyglda paskudnie.
Popatrz, jak po moim miecie wo si gorole,
nasi zapierdalaj po dwadziecia lat na dole.
Teraz moja kolej, powiem, jaka, kurwa, prawda:
lska krew, lski chopak, yj tu od dawna.

1:26,8
1:31,6
1:37,2
1:42,0

Marcin
Flint

136

Bardzo melodyjny, zgrabny, plastikowy beat Jajonasza nie tylko piknie tu pynie, ale te
uruchamia uHasta wraliwo. Owszem, raper nadal jest impertynentem iszowinist,
co to za konierz nie wylewa, jednak nie ma si co da temu zwie. Za najwulgarniejszym
na pycie Masy ludu Na jzykach rozpoczciem utworu kryje si bowiem co wicej.
HST nawija wimieniu regionu idla niego. Zupenie niedebiutancki, inkrustowany gwar
flow suy temu, by dotrze do rozbijanych przez alkohol lskich rodzin, maolatw
dziaajcych na obrzeu prawa, grnikw pracujcych wpocie czoa na czyj luksus.
Obrazy cz si zemocjami, eby swojakom byo atwiej to wszystko znosi, natomiast
reszta Polski moga dostrzec, jak to si na tym poudniu ludziom yje ico czuj.
Wzwrotkach znalazo si miejsce zarwno na apostrof do Magika, jak ibardzo osobiste,
poruszajco prostolinijne linijki wrodzaju: Boe, nie pozwl mi nigdy spa na dworze.

2002

Pezet/Noon
Re-fleksje

1:40,5

Topi si asfalt, mam ju dosy miasta.

Ogldam zdjcia poupychane gdzie po szafkach
iszukam szczcia wroztrzaskanych piciach.
Falstart, moe bym mia wiat, gdybym zechcia,
gdybym ycie bra wzastaw przesta.
Dzi topi si wrefleksjach, pisz jak Puszkin.
Kolejna lekcja rnic, raperzy nie s rwni.
Wiem dzisiaj, jak przey, wiem, lecz to adna sztuka.
Co nie fair? To przez was ju nie umiem ufa.
Ej, suchaj, pierdol ju twj pieprzony cynizm.
Po co ludzie s przy nas ipo co my jestemy przy nich?

1:45,2
1:50,2
1:54,5
1:59,7
2:05,2

Andrzej
Caa

Moe Seniorita bya najwikszym hitem, aUkryty wmiecie krzyk najbardziej naadowanym
emocjami kawakiem na wyprodukowanym przez Noona solowym debiucie Pezeta, jednak
dzi dobrze wiadomo, dlaczego to Re-fleksje byy singlem numer jeden iskd ta gorczka
towarzyszca premierze pyty. Pezet przez duszy czas by odrobin wcieniu sceny, mao kto
widzia wnim kandydata na rapera ze cisej czowki. Sytuacj zmieniy gwnie gocinne
wystpy na albumach Grammatika, Elemera oraz Starego Miasta, gdzie artysta zwarszawskiego
Ursynowa pokaza rne oblicza izdumiewajcy progres. Gdy wstacjach telewizyjnych zaczy
szale Re-fleksje, nie byo ju wtpliwoci, e czeka nas wydarzenie na du skal. Pezet
czy przekaz, styl, technik, flow. By momentami bezczelny, pewny siebie, ale rwnie czsto
zagubiony, poszukujcy swojego miejsca wwiecie, obnaajcy bezlitonie niestao ludzkich
pogldw. Na pewno pobudza do tytuowych refleksji.

137

2002

Intoksynator
Wgre rence

0:43,0

Po pierwsze ludzi wKrakowie pozdrowi,

moja rka na kabonie, arym wmojej gowie.
Czowiek, nie chcesz forsy, nie uywaj isypiaj wkartonie.
Ta ekipa przynosi co wieego przy mikrofonie.
Dopki blunt wdrugiej doni ponie,
dopki bd gupie groupie, ktre robi puki-puki,
lubi mj dugi rym itusty styl.
Nie pasuje ci? Chuj ztym!

0:47,8
0:54,1
0:59,0

Marcin
Flint

138

Krakw ma dwa medialne oblicza. Jedno zwizane jest ze spucizn kulturaln miasta
igrzecznie prowadzi turystw od Wawelu, obok witray Wyspiaskiego, ku Piwnicy pod
Baranami. Na przekr lekko snobistycznej pieni przeszoci idzie jednak ryk przedmie
zantagonizowanych na gruncie pikarskim iwyposaonych wmaczety. Iwanie wdrugi
ztych stereotypw wpisa si krakowski hip-hop, utosamiany przez lata przede wszystkim
zhardcoreowym, przestpczo-wiziennym repertuarem Firmy ijego pokosiem.
Tyle e tam, gdzie s kluby, bdzie potrzebny rap do podnoszenia rk wgr. Jeszcze
przed dominacj Firmy pionierzy zIntoksynatora szli twardo, jak na jegomoci oficjalnie
debiutujcych uZip Skadu przystao, ale mieli tego wiadomo. Wgre rence
to ozdoba pyty Wielkie hity imay producencki triumf dominujcego wrd lokalnych
beatmejkerw Bastka widrujcy, Beatnutsowy sampel zcikimi, obtoczonym
wbasie werblami, uzupeniony rapowymi stylami tyle surowymi, co spontanicznymi,
pozbawionymi megalomaskich zudze. Ado tego dobry skrecz. Trzeba przyjrze si temu,
jak MC zaczynaj zwrotki, bo zarwno Po pierwsze ludzi wKrakowie pozdrowi Bastka,
jak iDo gry rce, jakby wygra mistrza wagi cikiej Tobiego to ju historia. Cay utwr
do dzi wydaje si absolutnym koncertowym pewniakiem.

2002

WWO
Wwyjtkowych okolicznociach

0:21,1

On si wychowa wkawalerce
razem zrodzicami, siostrami imodszym bratem,
gdzie przed obiadem czeka si wkolejce, eby umy rce.
Ca kuchnie ma we wnce.
Mama sprzta ussiadw eby byo floty chocia troch wicej.
On jest przekonany wicie, e pienidze daj szczcie.
Wcale si nie dziwi, przy takim starcie mona ycie potraktowa chciwie.
Za to ona od pierwszych ycia chwil rozpieszczona,
Disneylandy, Pewexy, pitra wkolejnych domach,
Vogue, Rykiel Sonia, browar Corona.
To normalne, nie ma si tu zczym afiszowa.

0:25,4
0:29,9
0:36,7
0:44,3
0:49,5

Marcin
Flint

Polska, rok 2002. Po ponad dekadzie kapitalizmu mamy spoeczestwo coraz mocniej
rozwarstwione majtkowo iodczuwalny wszdzie kryzys wartoci. Ludzie goni za czym,
by potem zauway, e zupenie nie tego chcieli. Chc zawsze tego, czego nie maj.
IWWO pokazuj to wszystko na dwch modelowych przykadach: bogatej dziewczyny
gotowej odda wszystko za odrobin uwagi imioci oraz chopaka zapominajcego
ocieple domowego ogniska wpogoni za komfortem ipienidzmi. Niby bana, ale nie
naley zapomnie odwch aspektach czynicych utwr znakomitym. Pierwsz jest beat
Waca, wwczas bardzo aktywnego producenta zabsolutnej czowki krtkie pianino
isama dynamika prcego do przodu podkadu jest nie do przecenienia. Wicej robi jednak
barwne szczegy irekwizyty, wietne charakterystyki wparu raptem sowach zupa
zkurzych apek, oso do kanapek, ko wodne do seksu niewygodne, guchy ojciec
skadajcy dugopisy do wysykowej sprzeday, dziewczyna podrabiana na Cameron Diaz.
Sok zJdkerem mieli tu czujne oko dobrego fotografa. Na albumie We wasnej osobie,
drugim wdorobku WWO, roio si od singli ikandydatw na nie, ale Wwyjtkowych
okolicznociach, zilustrowane klipem imponujcym brawurow realizacj dochodzcego
zrnych nonikw dwiku, itak wyrnia si na tym tle.

139

2003

O.S.T.R.
Blok

0:25,4

Pitro dziesite: chopak zlolkiem filmuje ok.

Kwiat modziey zdolnej, awiat zodziei zdolnej pki.
Dziewite pitro: tam bywaem po bibuki,
ale e wiat bywa okrutny stale, ju tam nie bywam,
Wsumie to gocia nawet nigdy nie znaem.
Proste? Pitro sme: korepetytorka izajcia ustne.
Mam ci, Aleksandro, widziaem wWampie
zdjcie pro, spotkajmy si prywatnie dom.

0:31,9
0:37,5
0:44,2

Marcin
Flint

140

Najzwyklejsze pomysy bywaj najlepsze. Tym razem O.S.T.R. nie szuka tematu wsobie,
wpolityce czy na rapowej scenie. Po prostu da przekrojowy obraz bloku, co jak Massive
Attack wteledysku do Protection. Wmiar jak zjedamy wind wd, skra cierpnie
coraz bardziej. Adam Ostrowski mieszka bowiem wrobotniczej dzkiej dzielnicy,
gdzie ycie nie pisze wesoych scenariuszy. Podr prowadzi od jedenastego pitra,
mieszkania punki ialkoholika (Ona wysze, on syn policjanta), po parter znieodcznym,
podbierajcym poczt dozorc-Lucyferem. Szorstki gos wsubie kunsztownej,
niedopowiedzianej, citej obserwacji ifilmowy, mroczny podkad godnie reprezentujcy album
zatytuowany Jazz wwolnych chwilach zapewniaj gst atmosfer. Nie powstydziliby si jej
przywoywani wczeniej bristolscy triphopowcy.

2003

Eis
Najlepsze dni

1:09,7

Na tych wikszych ulicach wszyscy stoj wkorkach,

od rana wydaj ca kas, ktr bior zkonta.
Jedni wPolo sportach, ainni wjakich garniturach
icay dzie siedz wbiurach.
S tam od smej do szstej,
tak jak ta panna, co jest wmoim wieku, aju biega zwzkiem.
Ta panna jest spoko, ale przypomina mi, e moe mj czas ju jest,
bo si wiat kreci jak Vestax wkko, amy na imprezkach wkko.
Bawimy si przy tych samych tekstach jak reszta. Powiedz swoim kumplom,
mam powoli dosy ogldania tych s-klas zpunto.

1:15,4
1:20,2
1:25,7
1:33,9

Marcin
Flint

W2003 by dalej ni poowa polskiej sceny jest teraz komentuje jeden zinternautw
na YouTube pod zgrzebnym teledyskiem do Najlepszych dni. Itrudno nie przyzna
mu racji, widzc, jak utalentowani MC mcz si obecnie, lansujc bez grama wdziku
motywacyjne treci czy prbujc postawi si beatowi, zdominowa go. Tymczasem Eis nie
potrzebowa nawet cykajcego, nafaszerowanego syntezatorami podkadu, by pokaza,
e jest nowoczesny. Odwrotnie jedzie na samplu zdisco, od ktrego hip-hop przecie si
zacz. Nie ciga si jednak zperkusj, nie daje nakrci dynamicznej prbce do gonitwy,
pozostaje zimnokrwisty, manifestujc si swojego stylu inieregularnego wersu. Prcz
wypracowanego wpocie czoa flow, owieoci decyduje stuprocentowa naturalno.
Wolny od krygowania si czy choby grama pretensji tekst otwiera wietnie podpatrzone
jaranie szluga na dwch, zamyka chamska propozycja poznania zpann, co obskakuje
temat za dwa drinki, aporodku opowiada ochci zarabiania na pytach wydawanych
maym kosztem ibajerowania na to dziewczyn. Bo Eis jest jednym ztych chopakw
na polskich ulicach. To nie kreacja. Daleko mu do wygldu Brada Pitta, ma nieciekawy
pod wzgldem barwy gos, paskudn dykcj, niewybredny sampel zpiosenki artystki
zaczynajcej jako gwiazda porno. Awdodatku kieruj nim niskie pobudki. Mistrzostwem
jest to, jak dobrze przeku te wszystkie elementy na swoj korzy.

141

2003

Flexxip, Ciech
Oszuci

2:36,3

Na ulicach Mokotowa pcha mataks,

mia wiksze jaja ni przecitny cwaniak.
Zwyk mawia: Ej, todzib,
wtym fachu by nieostronym, to jak spa wogniu.
Wolisz Hotel Imperial czy Hotel Szara Cela?
Dla siebie punkty zbierasz, to kwintesencja.
Bo jeli yjesz dla ulicy, moesz umrze dla ulicy.
Jeli umrzesz dla ulicy, bdziesz gupcem dla ulicy.

2:40,6
2:45,6
2:50,4

Marcin
Flint

142

Debiut grupy Flexxip by bardzo na przekr tym, ktrzy oczekiwali tustej, leniwej produkcji
rodem zdemwki, przebojw na miar Oczu otwartych zKodexu iMesa onglujcego
finezyjnymi zoliwostkami. Krek okaza si zespoowy, dojrzay, przeznaczony do rozwanej
ipowcigliwej konsumpcji wcaoci, nie za do rzucania si na pojedyncze kski. Singlowi
Oszuci s tu wyjtkiem potwierdzajcym regu. Mniejsza ju oto, e beat to haczyk
poykany waciwie od razu, zbudowany na partii organw zlat 60. samograj gotowy
wycign zwody wersw kilka drapienikw. Fantastycznie nawietlona, moe nawet
przejaskrawiona jest opozycja midzy Tym Typem Mesem aEmilem Blefem. Ten pierwszy
chwali si francuszczyzn, cignie do tematyki damsko-mskiej ikoczy niezapomnianym
grepsem: Bdziesz miaa ze mn krok do Boga / Jakby co, znam dobrego proktologa.
Blef za bacznie si przyglda, by zwaciwym mu narracyjnym rozmachem zauway
uznajomego przedostatni tom Prousta wypadajcy zpocieli, corrid wjelitach
na studiach iwykpi jego akcent, rzekomo po matce Bugarce. Wysiki dwch raperw
wieczy zwrotka Ciecha zSzybkiego Szmalu, jednego znajbardziej wnikliwych obserwatorw
amerykaskiego hustlingu hiphopowego. Niestety, prawdziwi oszuci s jak niebanalne,
oparte na kontrastach duety rapowe. Znikaj tak, jak po pierwszej pycie znikn Flexxip.

2003

52 Dbiec
Pies

0:47,1

Nienawidz tego! Wstydz si za to!

Bo kiedy ty mi mwisz pro!, ja staj na dwch apach.
Krzyczysz lee! ja si kad, siad! ja siadam,
paszcz si przed tob, bagam.
Odgryzbym ci rk, ale nadal staram si przekona ci probami,
patrz smutnymi oczami.
Nie pomog oczy, musisz skoczy!
Ami lina zpyska kapie itylko si gapi.

0:52,3
0:56,9
1:02,1

Marcin
Flint

To wrcz nie do uwierzenia, e wytwrnia UMC, ktra czstowaa odbiorcw plebejskimi

treciami utworw Suczki iAniele bd molestowaa uszy landrynkowymi beatami
wrodzaju eby nie byo czy Penego pokus, spucia nagle zacucha Psa.
Hans, czonek jednoosobowej wwczas grupy 52 Dbiec, naprawd postara si, by utwr by
zaprzeczeniem komercyjnego, rapowego singla. Nagrania sucha si ciko zwielu powodw.
Gwnie dlatego, e starannie, dugo budowana analogia midzy tresur zwierzcia iosoby
odziera nas zczowieczestwa, wywouje dyskomfort. Obiad mniej smakuje, zakupy nie ciesz
ju tak bardzo. C ztego, e melodia wgosie intryguje, aflow okazuje si wasny iwartki, skoro
przekaz jest intensywny, rym nieraz czstochowski, beat monotonny imimo e cignie si ponad
cztery minuty, wygospodarowano wnim raptem dwa miejsca na refren. Ajednak pies wczoguje
si wpami, drapie sumienie, jest kundlem trojaskim gryzcym audytorium, bdce zwykle
poza zasigiem. To przemylany hip-hop moralnego niepokoju, wywodzcy si zpunka,
ale nie jabolowego, tylko tego zambicjami.

143

2003

Reno
Supersztuka

0:19,7

Nie zrozum le, to musi by sztuka zklas,

nigdy nie tyka mojej trawki, stuka wasn,
trzyma fason, chocia moe nie mie fury,
i trzyma mj browar, kiedy szczam na mury.
Mam znatury pewno siebie du po browkach,
ale przy niej za-za-zaczynam si jka.
Lubi due rzeczy, ona nie sprawia mi zawodu,
bo ma dup, ktr wida zprzodu.

0:24,4
0:29,4
0:34,3

Dominika
Wcawek

Wydany w2003 roku nielegal Nastpny level mia swoje wady, straszc koszmarnie
brzmicymi, amatorskimi podkadami iporaajco zymi skreczami, ale by te popisem
solowych umiejtnoci jednego zciekawszych, aju na pewno najbezczelniejszych wwczas
nawijaczy, czyli Reno. Niezbyt majtny chopak zBechatowa, ktry rzuca wersy zpozycji
krla wiata? C taka jest natura ludzka. Ta sama natura zapewne nakazaa podmiotowi
lirycznemu Supersztuki okreli stanowczo, czego oczekuje od idealnej dziewczyny
inapisa tekst najeony byskotliwymi, idealnymi do cytowania linijkami. Sami zreszt
zobaczcie: bohater wiadomy wad izalet zwizkw damsko-mskich podkrela ju we
wstpie, e szuka partnerki niecechujcej si nadmiern zazdroci czy pruderi (nie widzi
przez ciany iwie, e na jej dup lukasz). Taka osbka, oczywicie odpowiednia opalona
(wali solarki jak Lepper), nie daje popali chopakowi wtemacie palenia trawki, bo sama
lubi zielsko, puka czciej ni wiadek Jehowy. Nie ma mowy osztuce, oktrej rapowali
chopcy zMolesty, adne tam wygodne ycie, drogie alkohole, onie. Wybranka serca
bechatowskiego rapera jest zosiedla, za modu graa wklasy pod klatk / potem skumaa,
co to nie mie kasy, zna hardcore. Kiedy za artysta mwi: zabro jej bluzga, to jakby
da do wdki wod, to skada si na do przerysowany obraz bardziej zioma ni kochanki,
dajc suchaczowi do mylenia, e moe oto Reno szuka swojej Reny37. Co ciekawe, na wersy
z2003 roku utworem nazwanym tak samo jako orygina - Supersztuka - odpowiedziaa
jednak inna, bardziej wysublimowana raperka - odzianka Lilu.

37.

Rena - szczeciska raperka hardcoreowa zwizana z wydawnictwem StoPro. Cho na jej solowej pycie, wydanej pod koniec
2013 roku Ulicznej psychologii, znalazy si utwory ocieplajce jej wizerunek (vide Sia kobiet z Marik), to w hardej postawie,
ulicznej tematyce i skonnoci do nazywania rzeczy po imieniu ostrym jezykiem nie ustpowaa swoim charakternym kolegom
po fachu.

144

2003

Vienio iPele, Gutek

To dla moich ludzi

0:19,3

Wanie tu iwtej chwili, proste, e zwinyli,

na przekr tym, co wnas nigdy nie wierzyli,
Vienio Pele dwa, Czyste Tchnienie zpierwszej rki.
Wersy idwiki na szerok skal.
Dzi krusz ipal za tych, co wytrwale
nios wiato, nadziej iwiar
tam, gdzie ycie szare imarzenia zbraku rodkw
umieraj ju wzarodku.
To jest nasza jedyna droga, by wydosta si zimpasu,
dlatego od X czasu robimy wcaej Polsce sporo haasu.
Itak ma by, brat, teraz prawdziwy rap oknem na cay wiat.

0:24,2
0:29,2
0:34,0
0:38,4
0:45,0

Dominika
Wcawek

Cho Pelson nie towarzyszy Vieniowi wpierwszych nagraniach Molesty, obaj panowie
na dugo przed wypuszczeniem drugiej pyty sygnowanej swoimi ksywkami zdyli
si ju zgra na scenie iwstudio, pracujc tak nad Ewenementem, jak inad pierwszym
Autentykiem. Ju wczeniej obaj mieli cigoty, by do wsppracy zaprasza due nazwiska
oraz muzykw, ktrzy podegraliby kilka akordw na basie, klawiszach czy skrzypcach,
pozwalajc odbi od sztywnych ram klasycznego samplowanego rapowego beatu. Jednak
dopiero przy okazji Autentyku 2 suchacze otrzymali zestaw gwiazd zawierajcy
choby Novik, chtnie wsppracujcego zVieniem Tomka Lipiskiego iGutka. Awybr
na singiel kawaka, wktrym udziela si ten ostatni, wydawa si jednym zpierwszych
tak duych wyzwa rzuconych przez ulicznych raperw zciemnej strony swojemu
twardemu elektoratowi. Ewenement selekta sound system zapowiada Vienio,
kac spodziewa si nieco innej, ywszej, bardziej motorycznej wibracji, po czym
nachodzi dosy optymistyczny, podbity dancehallowym rytmem przebj zchwytliwym,
wykonanym na reggaeow mod refrenem. Panowie oddaj wnim nalene honory tym,
ktrzy ich wspierali na drodze ku rapowemu panteonowi. Cao nie bya na tyle nona,
by wywindowa album na szczyty list sprzeday, ale ju wystarczajca, by zagwarantowa
nominacj do Fryderyka.

145

2003

Mroku
Umrzemy modo

0:10,1

Nocne kino dozwolone od lat osiemnastu,

czarna noc, biae wino, atak dla kontrastu,
alkohol jak koc rozgrzewa nas tu,
o, chod, znami chod, od toastu do toastu.
Terroryzujemy przeyki jak IRA ulice Belfastu,
prom do portu dobija, napierdolonych dwunastu.
Mija chwila jadowita jak mija,
zwierzyna wpotrzasku, tequilla zabija.
Oho, no c, umrzemy modo,
ulice Koszalina bd tskni za tob,
Mroku, zapacisz sono, dostaniesz amoku,
awiadomo, ty od kilku lat spadasz zdachu bloku.
Oho, oho, szykuj si do lotu,
za duo no wiadomo czego, za mao soku.
Oho, nie jestem r, tak szybko nie zwidn,
chopaki zbloku maj chore fanaberie.

0:15,0
0:19,3
0:24,7
0:29,3
0:34,2
0:39,0
0:43,8

Marcin
Flint

146

Mroku poczyni pierwsze kroki na koszaliskiej scenie w1997 roku, kiedy budzcy
uhiphopowcw ambiwalentne uczucia Yaro wydawa swoj Jazzd. Tworzy solowo,
jako czonek zespou 2osoby ifrontman kolektywu BlaBla, zktrym w2005 roku oficjalnie
debiutowa. Ci, ktrzy zaczli go obserwowa pniej, mog kojarzy go zlirycznie
wysublimowanym, niejednokrotnie napdzanym konceptami rapem zpogranicza poezji,
ale Umrzemy modo, najmocniejszy punkt dystrybuowanego niezalenie Od sceny
isceny ijedna zozdb doczanego do lizgu pierwszego Nielegalnego mixtapeuSLG,
to troch inna bajka. Kto wie, czy nie lepiej przystajca do charakternego, brudnego gosu.
Suchacz dosta pijack opowie, czsto uciekajc od dosownoci ito wsposb, w jaki
udao si to dotd tylko wRozmowie zcutem ony. Zjednej strony pokazuje warsztat
MC flow wpywa midzy perkusje, strzpki instrumentw dtych, klawisze iywy
kontrabas, rymy s atrakcyjnie przeplecione, aaluzje poczynione m.in. do JedenSiedem,
PWRD czy Wzgrza Ya-Pa-3 znamionuj kunszt. Zdrugiej strony odrealnienie caoci idobr
porwna sugeruje, e po tym artycie przyjdzie si spodziewa rzeczy bardziej ambitnych
(cho ju nie tak efektownych).

2004

Peja / Slums Attack

Co ci boli?!

1:38,5

Zauwaasz sprzeda pyt, nie widzisz potu na skroni.

Widzisz wkoo wielu ludzi, Pe sam si musi chroni,
sam si musi broni, sam muzyk robi.
Nikomu si nie ali, tylko dba oswj interes.
Aczy wiesz, e rap nim nie jest?
Nie wiesz, przecie znasz mnie.
Spytaj, czego nie syszaem, znajd tak pyt.
Znam ca klasyk, zbyt dugo wtym siedz.
Ty zmamusi przy obiedzie, aja wsklepie hajs ostatni
na orygina cedek wydawaem, punkt dodatni.
miejesz si? Zgadnij, kto si bdzie mia ostatni.

1:43,9
1:48,8
1:51,3
1:56,5
2:01,9

Marcin
Flint

atwo oironi, gdy Peja, bdcy ju wwczas po wystpie wBlokersach Latkowskiego

iprzyznaniu platyny za pyt Na legalu?, stara si przekonywa, i rap nie jest interesem.
Tylko trzeba przypomnie sobie, jaka kasta ludzi bya wwczas odpowiedzialna za
wydawanie pyt. Kokosw rzeczywicie mogo nie by. Gorzej, e Peja rymuje swoj mow
zaczepno-defensywn ichwali si znajomoci tego najprawdziwszego rapu na podkadzie
Tabba, producenta, ktry ma na sumieniu par obrzuconych botem hiphopolowych
szlagierw. Ale to jest akurat udany beat zbudowany na klasycznie citym samplu, do tego
utrzymany wtakim tempie, by idealnie pasowa do napastliwego flow Pei. Uwypukla pasj
iywioowo, tuszuje monotoni. Raper jest przekonujcy zarwno wtedy, gdy udowadnia,
e atak tak jak wtytule pyty jest rzeczywicie najlepsz obron, iosacza krytykantw,
jak i wodwoaniach do Planet Asia iRasco38. Utrze nosa adwersarzom, zbudowa swoj
legend, aprzy okazji nagra przebj trudno chcie czego wicej. Moe poza lepszymi
okolicznociami publikacji. Umieszczony na skadance Road Hiphop 2004, potem za
na Najlepsz obron jest atak w2005 uniwersalny kawaek przydaby si raperowi przy
okazji zarzutw onawoywanie do linczu po koncercie wZielonej Grze. Niestety, wzamian
Peja zafundowa sobie po tym zdarzeniu osobisty konflikt zTedem iPariasem (wicej otych
wydarzeniach wbiogramie rapera przyp. red.).

38.

Dwch raperw, reprezentantw niezalenej sceny hiphopowej zachodniego wybrzea Stanw Zjednoczonych. Tworzyli
razem zesp Cali Agents, celujc w stylistyk bitewn: manifesty pewnoci siebie, niezliczone dowody wasnych
umiejtnoci, prztyczki wymierzane sabym kolegom po fachu. W latach 2000-2006 wydali trzy albumy. Pierwszy z nich,
How the Was One, pomimo podziemnej jedynie dystrybucji przekroczy sprzedaowy prg 50 tysicy egzemplarzy.

147

2004

Analogia
Daj rytm

1:40,2

Kto to? Benio, zajmuj si przestrzeni,

wypeniam j sowami ibior za to pienidz.
Dziej si wok absurdalne rzeczy,
wiat na pysk leci. Kto t ziemi wyleczy?
Nie licz na mnie, naprawd mam inn jazd ni nawraca.
Nie mam czasu, dzi mcz kaca iwracam do obowizkw.
Na siedem zasuw, dziesi zamkw zamykam drzwi,
wrapie palce maczam.
Uwaaj, muzyka, zktr bujaj si bloki,
minus 15 lub plus 30 chuj nie robi.
Wgowach si nie mieci profesorw socjologii,
czym ijak bardzo jaraj si modzi.

1:45,2
1:49,9
1:56,6
2:00,1
2:05,2

Dominika
Wcawek

148

Chocia przyjo si mwi, e nowe idzie od morza isporo muzycznych wieynek

przypywao do nas wanie zpnocy, to akurat Trjmiasto nie miao szczcia do mocnej
reprezentacji rapowej. Analogia miaa szans to zmieni, ale zgodnie ze sowami refrenu
nie mwia, jak y, nikogo nie nauczaa, tylko dawaa rytm. Wczasie, gdy debiutowali,
taki niezobowizujcy, wyluzowany rap nie by najwyej cenion odmian wobrbie caego
gatunku. Jednak to, co pokazali wtym wietnym letniaku, sprawio, e sam numer broni
si po dzi dzie. RDW, Benio iKaszalot prezentuj wersy zarapowane nonszalancko, bez
napi, awdodatku zbrojne we wskazujce na miejsce pochodzenia metafory oraz gry
sw: dar pomoe robi to, zmrz bursztyn wydobyty. Nawijaj otym, jak bardzo nie
przejmuj si powanymi sprawami, jak nie obchodzi ich wypenianie jakiejkolwiek misji
oraz e maj lepsze zajcia na gowie. Awszystko to do bardzo energetycznego beatu,
opartego na precyzyjnie iwtempo pocitych samplach wstylu DJ-aPremiera. Nie da si
ukry, e Pomorzanie s tu na fali.

2004

WhiteHouse, WWO
Kady ponad kadym

1:58,9

Kady ponad kadym, skurwysyn,

innego traktuje, jakby by niczym.
Wszyscy najmdrzejsi, jebani,
myl chyba, e s wybracami.
Wszyscy tu, niestety.
Na takie podejcie brak mi sw.

2:04,1
2:09,2

Andrzej
Caa

Chcc przedstawi komu najlepszy storytelling, jakiego doczekalimy si na przestrzeni

ponad dwudziestu lat wpolskim hip-hopie, naleaoby sign wanie do tego nagrania.
Utwr znalaz si na pycie Kodex 2, czyli kontynuacji cenionej kompilacji producenckiej
duetu WhiteHouse. Rapuje wnim tylko jeden zczonkw WWO, Sok. Do rapera przylgno
ju na pocztku jego dziaalnoci okrelenie narrator. Kady ponad kadym doskonale
tumaczy, dlaczego tak si stao. Wtrakcie trwajcego blisko siedem minut kawaka
Sok czy wiele wtkw, przedstawia wniezwykle plastyczny sposb galeri ludzkich
postaci, rysujc swoimi wersami obraz godny najbardziej wcigajcych thrillerw. Kady
zbohaterw ma jak skaz, personifikuje okrelon ludzk przywar, za ich przygody
splataj si czsto wzupenie niespodziewany sposb. Utworu sucha si zwypiekami
na twarzy, nie pozwala si on nam oderwa choby na chwil, wciga bez reszty. Wpoczeniu
zkomiksowym teledyskiem stanowi jedno znagra, ktre zna kady fan polskiego hip-hopu,
niezalenie od wieku czy preferencji odnonie do artystw lub stylw. Od 2004 roku wszystkie
storytellingi, ktre moe usysze na rodzimych pytach, porwnuje si imimowolnie odnosi
do niezapomnianego popisu Sokoa.

149

2004

Praktik, Pezet, Ten Typ Mes

Kilka lat pniej

1:44,3

Jak hip-hop idzie do przodu, czemu raperzy kami,

mwi nieprawd, suchaczy hipokryzj karmi?
Zasady twarde ju odeszy dawno,
kiedy wam zaleao bardziej, dzisiaj - nie bardzo.
Dzisiaj myl, e hajs zwami wygra
ido tej pory jeden go si do tego przyzna.
Tak bardzo dugo nie chciaem by drugi,
ale widziaem tych innych, anie jestem gupi,
nie jestem drugi, wiesz, reszta bya duo wczeniej,
lecz nie przyznaj si do tego dugo jeszcze.
Robili biznes, kiedy miaem kilka pierwszych chatur,
wiesz, ju wtedy robili hajs tu.
To byy czasy, kiedy mi byo przykro, e si sprzedaj,
ale na ten temat powiedziaem wszystko, co chciaem,
czaisz, yo, wpierwszym kawaku, ktry tu syszae.

1:50,0
1:55,5
2:00,5
2:05,2
2:11,0
2:16,2
2:22,8

Andrzej
Caa

150

Pezet w2004 roku by wtak wybornej formie, e doskonaych, penych emocji wersw
starczyo mu nie tylko na jego drugi album nagrany zNoonem, ale ina gocinne
wystpy na pycie producenta Oki, kumpla zPomenia 81, Onara, ikolegi zwytwrni
Embargo Nagrania, Praktika. Kapliski wykorzysta mikki, melodyjny, zduym smakiem
zaaranowany podkad do tego, by zmierzy si ztematem trudnym, wyla swoje
ale na zarobki wrapie, na sytuacj na scenie, gdzie rozwija si konflikt pomidzy
prawdziwymi, atymi, ktrzy omielaj si zarabia pienidze na niedawnym hobby. Pezet
by tu stron, hitem 2004 roku byo wszake Otwieram wino, piosenka nagrana przez
niego zSidneyem Polakiem. Troch gryzo go sumienie, ale przede wszystkim irytowa si
hipokryzj jednych oraz hiphopolowym bezguciem drugich. Przytoczony chopak chciaby
si ju zdystansowa, zosta ojcem izarabia rapem nie na uywki, ale na normalne,
dojrzae ycie. Gdy jednak spojrzymy wprzyszo, ujrzymy pogronego wimprezowym
klimacie Pezeta, ktry nagra Muzyk rozrywkow, tytu tego numeru to wic chichot losu

2004

Numer Raz, DJ Zero

awka, chopaki zblokw

2:24,0

Projekt, kuchnia, kibel, dwa pokoje,

moje to wszystko, swoje ziomy,
kilka blokw nad sam skarp lokum.
Dla mnie to schrony, spokj to my,
azyl bez skazy, dla mnie luksus.
Od rana po noc, jak zasypiam wku,
jak otwieram oczy, gdy si budz,
jak wstaj, jak wychodz, jak si nudz.
Bez zakce towarzyskich zawsze zado,
po ludzku szczero, smutek, rado.

2:29,3
2:34,6
2:40,1
2:45,1

Marcin
Flint

Gdy kto zhiphopowych krgw powie Numer Raz, jest spora szansa, e inny odruchowo doda
zawsze spoko. To si zroso. Mwimy opierwszym everymanie tej sceny, niewyrniajcym
si specjalnie gociu, bdcym niczym jeden ztych ziomkw mijanych na osiedlu. No, moe
zwiksz pogod ducha. Jego Mokotw moe by dowolnym polskim blokowiskiem, ajego
przyjaciele dowoln paczk kumpli. Numer Raz troch si nudzi, ycie przelatuje mu
przez palce, ale wydaje si nie frustrowa tym specjalnie. Wciga dym, wydycha funk,
niezalenie od tego, co akurat prbuje zrobi. Nic, tylko da si uj zwyczajnoci wersw
podanych na pyncym, nieprzekombinowanym beacie Oki jednego zreprezentantw
stoecznej starej szkoy iuzupenionym oskrecze DJ-aZero. Taki tam singiel zpierwszej
debiutanckiej pyty. Ajednak si wraca, bo kiedy inni filozofuj, szlochaj, dr koty, prbuj
awangardy, myl otym, e poczciwy Numer siedzi na awce przed blokiem ipopala, daje
poczucie wytchnienia iprzypomina, czym by hip-hop idla kogo si go robio.

151

2004

Zipera
Patriota

1:38,0

Niejeden wrg chcia zniszczy nasz nard,

niejeden oferowa pomoc zawid.
Niejeden znas ma duo przeszkd, aidzie naprzd,
by zaspokoi gd rodzin oraz bliskich osb.
Niejeden na to ju znalaz sposb, pytanie, jakim kosztem:
spalonym mostem czy po prostu zimnym ostrzem.
Wiem, do czego d, itak dalej, pki nie spoczn.
Co mnie nie zabije, to mnie wzmocni.
Oswojej ojczynie prosto zPolski.

1:43,0
1:48,5
1:54,7
2:00,2

Marcin
Flint

152

Zipera bya najciekawsz mieszank stylw, ktra wytworzya si wewntrz ZIP Skadu.
Chaotyczny, mroczny Fu, intensywny, wybijajcy si sam barw gosu, zawsze zdolny
zaskoczy nieszablonowym skojarzeniem Koras, ado tego pieczoowicie nawarstwiajcy
rymy, racjonalny Pono ztak ekip mona ciekawie wypowiedzie si na kady temat.
Nie dziwi zatem fakt, e Zipera ma wdorobku hardcoreowe historie pod napiciem
iodezwy motywacyjne, przebojowy numer traktujcy ozwalnianiu obrotw przy uywkach
czy specyficzne braggadocio. Kawaek patriotyczny te wyszed jej adnie, imponujc
wywaeniem treci midzy akademi aczym od siebie, tym, co powiedzie naleao,
atym, na co miao si ochot. Tam, gdzie wsmutek smyczkw wkrada si brzmienie
akustycznej gitary, trzech raperw pooyo zwrotki, ktrych nie musielimy si wstydzi
ani na antenie radiowej Trjki, ani podczas gdaskiego koncertu zokazji 25. rocznicy
podpisania porozumie sierpniowych. Patriota funkcjonuje jako przykad patriotyzmu
wynikajcego zprzywizania do kraju, nie za rosncego pord frustracji wkontrze do
konkretnych ugrupowa politycznych czy Unii Europejskiej.

2004

Ten Typ Mes, Numer Raz

Rok pniej (Oczy otwarte 2)

0:10,1

To Ten Typ, wiesz kto?

Moe przez to kto chce mie to imi, ale on to przeszo.
To jakby rozdziela syjamskie blinita,
ale Mes to Ten Typ wniedziel iwita.
Wtygodniu to ksyw Piotrek mam
inie chowaj si wliciach, bo ja dotr tam.
Widzisz, oldschoolowo musz wspomnie otym,
bo rok ju min ikto tu zgin.
Niemal przemalowali nas na sino,
piciu psw kontra Lerek iMesiwo.
Szpital, wrogowie ju marsz mi nuc,
ale luz, jestem emce prze-przebite puco.

0:15,3
0:20,3
0:25,3
0:30,7
0:35,7

Andrzej
Caa

W2002 roku producencki duet WhiteHouse promowa pierwszy projekt zcyklu Kodex
kawakiem Oczy otwarte zgocinnym udziaem Flexxipu iPezeta. Po dwch latach
przysza pora na drug cz sagi, no iznw nie zabrako Tego Typa Mesa, tym razem
wduecie zNumerem Raz, przygotowujcym si wwczas do premiery solowej pyty.
Wkawaku od obu rapujcych obrywa si Mezowi, poznaskiemu raperowi, ktry
podzieli hiphopow scen ifanw swoim solowym debiutem Mezokracja. Dla czci by
to kawa pozytywnego, inteligentnego rapu bez zbdnego napinania mini. Warszawscy
artyci widzieli wtym raczej pop, miako itandet, std te ukuto termin hip-hopolo.
Gwnym przeciwnikiem Meza by Ten Typ Mes, panowie pokcili si oksyw. Echa tego
odnajdujemy womawianym nagraniu, napdzonym tuciutkim beatem izilustrowanym
klipem zrobionym na bogato. Do rapowej przepychanki doczy si te Numer Raz.
Wefekcie warszawscy raperzy, promujc album wrocawskich producentw, wbili kolejne
szpileczki poznaskiemu twrcy, zrwnowaone wspomnieniami Mesa osytuacji zlata
2003, za spraw ktrej by bliski mierci.

153

2004

Faczyski iKidd
Sztuka robienia sobie wrogw

1:49,3

Tylu zwas chciabym zabi, pielgnuje sw nienawi

przez wiadomo, e wiata raczej nie da si naprawi.
Daem wam wiele czasu, aspoeczno rosa wolno
jak kolekcja filmw porno, krt drog
do antypatii do wiata nawet we mnie.
Jako musz sobie bez ciebie radzi, obejbe.
Chcecie mnie? Bierzcie, gwnoercy.
Jeden gest nie wystarczy, by uwierzy.
Kapitalizm ju znaczco podci nam skrzyda,
dehumanizm przez powszechno znami wygra.
Gdybym nie by taki pasywny, nie tylko bym bluni.
Gdybym nie by takim tchrzem, dawno bym to rozkurwi.
Gdyby nie ten funkcjonalny analfabetyzm,
wyszedbym wam naprzeciw.

1:54,4
1:59,6
2:04,9
2:10,1
2:15,3
2:20,5

Dominika
Wcawek

154

Rap to domena twardzieli cierajcych wraliwo na ulicach jak podeszwy,

przechwalajcych si hedonistw iimprezowych zwierzakw? Owszem, ale nie zawsze.
To gatunek bardzo pojemny iuniwersalny, naturalne wic, e na jego marginesie pojawili
si te itacy artyci jak Faczyski iKidd. Na swojej Pansofii z2004 roku pokazali
wiat aspoecznych nadwraliwcw, niedostosowanych dzieciakw zblokw, ktrych
przemdrzaa twrczo posza wzupenie inn stron. Cay album a roi si od dotkliwych,
deprecjonujcych wszystko wersw. Podmiot liryczny to typ, zktrym podobno nie da si
y, za ssiadw ma samych ludzi bez przyszoci. Nic dziwnego wic, e potrafi ubra
ycie wtakie sowa, e bdziesz, kurwa, tydzie wymiotowa. Sztuka robienia sobie
wrogw ma co jeszcze. Jest niczym hymn wciekych wyrzutkw, ludzi, ktrzy wiedz
wicej iczuj wicej, azarazem kompletnie nie potrafi sobie poradzi zyciem. Mocne
wersy irefren, ktry wbija si wpami, skontrastowane zobskurnym, niedoskonaym
beatem maj potn si raenia inie straciy nic na aktualnoci nawet dekad od
powstania.

2004

Pezet/Noon
Szsty zmys

0:21,5

Czysta wdka, cay st wogrkach, browar igorzka odkowa.

Ja zostaj tu do jutra, to tradycja narodowa jak pieprzony karp ikutia.
Smirnoff, Bols iLodowa wnaszej krwi jak kuroniowska zupa wnich,
wnaszych starych, wktrych ten ustrj y.
Iwolno naszych twarzy, kiedy ten ustrj gni.
Wolno modych twarzy, niezdajcych sobie sprawy,
co mimo wszystko ten ustrj wnich zostawi.
Ustrj znik, lecz zostawi lad wdzielnicach Warszawy.
Wtych nawykach, ktre siedz wnas jak szsty zmys.

0:29,8
0:35,5
0:40,7
0:46,2

Andrzej
Caa

Polska wygraa zkomunizmem, staa si wolnym krajem, zyskalimy jako ludzie

teoretycznie znacznie wicej moliwoci, perspektyw. Nie zmienio si za to umiowanie
Polakw do alkoholu. Pijemy go przy kadej okazji. Pijemy wdk, pijemy wino, pijemy piwo.
Pijemy niezalenie od tego, ile zarabiamy igdzie mieszkamy. Nie umawiamy si na gry
planszowe ani szachy, oktrych zarapowa Pezet umawiamy si na picie. Szsty zmys
to jeden znajbardziej doujcych momentw na itak ju wystarczajco depresyjnym,
ale wci kapitalnym albumie Muzyka powana, czyli drugim wsplnym longplayu
rapera znanego wczeniej zPomienia 81 oraz producenta Noona. Jeli mielibymy
wybiera nagrania hiphopowe, ktre mona by ogosi czym wrodzaju hymnu pokolenia,
zpewnoci Szsty zmys dostaby bardzo duo gosw. Aktualne w2004 roku, aktualne
jest rwnie teraz ibdzie zapewne aktualne za lat dziesi. Utwr tak gorzki, smutny
iprzejmujcy, e a chce si po jego wysuchaniu... upi. Wkocu to tradycja narodowa,
atradycja jest podobno tym, co szczeglnie naley kultywowa. Na zdrowie!

155

2004

Hemp Gru
To jest to

0:19,3

Wilk na mikrofonie, wgowie si nie mieci!

Jeba leszczy, zlamusami si nie pieci.
Nie ma czasu, gupot nie chc pieprzy.
Jeli ci si nie podoba, wycz, jak masz gecik.
Itak wszystkich nie uda ci si skreli.
Mam si streci? Suchaj pierwszej czci.
Hemp Gru, prosto zulicy wieci.
Ja imoje ziomki, nikt gorszy, nikt lepszy.
Jestem po to, by prawd przynie ci.
Policyjne cierwo to wrg najwikszy.
Twarda bania izacinite pieci.
Uwalniam instynkt, gdy atmosfera si zagci.

0:24,1
0:28,8
0:33,8
0:38,6
0:43,4

Andrzej
Caa

Dugie oczekiwanie na album Hemp Gru zakoczyo si wgrudniu 2004 roku krkiem
Klucz. Fani zespou oraz uwani obserwatorzy polskiej sceny doskonale wiedzieli,
czego mog si spodziewa, ale na wszelki wypadek, eby nie byo adnych wtpliwoci,
ju pierwszy singiel, czyli To jest to okaza si wzorow prezentacj Wilka iBilona.
Dynamiczny, peen energii podkad przygotowany przez Waca oraz treci bdce definicj
hardcoreowego rapu spod znaku HG. Policji rzecz jasna si nie lubi, kolegw mierzy
si jedn miar, czyli lojalnoci iprawilnoci39, anie tym, jak wygldaj czy jakim
autem jed. Wobec suchacza adnych umizgw nie ma. Komu si nie podoba taki
rap, powinien zwyczajnie wczy inny album. Raperom wiele mona byo zarzuci
wkwestii techniki irnorodnoci przekazu, ale wadnym wypadku uwagi te nie mogy
dotyczy konsekwencji iwyrazistoci. Zbiegiem czasu mniej byo wWilku iBilonie
buntu, walecznoci, awicej refleksji, pozytywnego podejcia do ycia. Ich rap zwyczajnie
dojrzewa. Troch gorzej byo zczci fanw, ale trudno przecie Hemp Gru za to wini.

39.

Termin wywodzcy si z jzyka rosyjskiego, dosownie prawidowy. W gwarze wiziennej oznacza osob prawdziw,
darzon szacunkiem. W hip-hopie uywany w odniesieniu do tych honorowych, ktrzy umiej zachowa si na ulicy,
postpi zgodnie z niepisanym jej kodeksem. Zip Skad powici zagadnieniu utwr na pycie Chleb Powszedni (1999).

156

2004

Doniu, 52 Dbiec
Uciekaj

0:54,3

Tych dwch chopakw na wiatach wciemnym aucie,

dopiero na rozbiegu ycia, na starcie.
Tamci mieli blachy, oni tylko nagie rce,
tamci mieli bro, oni wz inic wicej.
Klamki wruch, proch przerwa nocny spokj.
Ucieka prbowali, tamci grzali jak wamoku.
Zjednym zchopakw lepiej, drugiego nie ma.
Tamci mieli chroni, anie do nich strzela.
ledztwo kuleje, prasa milczy, ja mwi,
bo dzie za dniem przynosi chore scenariusze.

1:00,0
1:05,7
1:10,8
1:16,1

Marcin
Flint

Uciekaj dotyczy poznaskich wydarze z2004 roku, kiedy to policjanci otworzyli ogie
wstron samochodu, wktrym wbrew podejrzeniom nie znajdowali si przestpcy,
ajedynie dwaj niewinni modzi mczyni. Jeden znich zgin, drugi zosta kalek.
Funkcjonariuszy uniewinniono. Sprawa w2013 roku wrcia jednak na wokand ito dobry
moment, by przypomnie sobie kawaek Donia. Twrca tpiony za inklinacje do rzewnego
rapo-popu znieciekawym zapiewem wyprodukowa sobie na pierwszym solowym albumie
zatytuowanym Monologimuzyka ten peen napicia, mroczny numer. Melodyjny flow
czonka Ascetoholix odpowiednio niesie precyzyjnie napisany, opisujcy cae zajcie tekst.
Jednak gwodziem programu itak jest moment, wktrym na beat wchodzi Hans z52
Dbiec. Dynamika gocinnej zwrotki idealnie pasuje do fabularnego, cho opowiadajcego
ju zupenie inn histori, montowanego wtempo klipu. Ijeszcze ten podwjny wystrza
znakomicie wsamplowany wrefren. Hip-hopolo? Nie tym razem.

157

2004

Pnoc Centrum Poudnie

Uciuany giecik

2:25,1

Foster, stary rastafarian, co zgubi dreadlocki.

Zielony wariat zawinity wsmoking,
serce napdza THC jak V-Power toki.
Fajki pokj, poczuj buch, czowiek.
Na gaki oczu zmczony ruch powiek.
Mimo tego orient za dwch wsobie.
Wdobie mody na twarde narkotyki,
odpalajc skrta, nawizuj do klasyki.

2:29,9
2:34,4
2:38,1

Marcin
Flint

Nietrudno udowodni tez, e marihuana to dla raperw wany temat. Wol si nastuka
Molesty, Gram wzielone Warszafskiego Deszczu, Bez cinie Zipery czy Zjedz skrta
Hemp Gru funkcjonuj jako nagrania klasyczne, cay pierwszy Kaliber 44 jest na haju, za
skadanki wrodzaju Grubych jointw zawsze mog liczy na gwiazdorsk hiphopow
obsad. Nie ma jednak dyskusji ozielonych hymnach bez Uciuanego giecika grupy
Pnoc Centrum Poudnie. Poczone siy trjmiejskiej grupy Deluks, warszawskiego
JWP ikrakowskiego Intoksynatora daj sobie rad, bo weterani lokalnych scen latami
przeprowadzali rozpoznanie wtemacie, sprawdzajc, co jest dobre na seks, sen istres,
wnioski prezentujc za wpiciu zrnicowanych stylistycznie odsonach. Reszt robi
Mercedresu toastujc wprzyczepiajcym si jak rzep, opartym na Oochie Wally40
refrenie ikrcony wHolandii klip, wktrym zgrabnie cz si dwie wersje beatu Kuby O.:
lekka reggaeowa icika elektroniczna.

40.

Singiel w wersji zremiksowanej promujcy kompilacj Nas & Ill Will Records Presents QBs Finest (2000) , na ktrej znaleli
si przedstawiciele Queensbridge, najwikszego osiedla komunalnego w Ameryce Pnocnej. Utwr wykona Nas wraz z grup
Bravehearts, i cho spotka si z du rodowiskow krytyk, dosta si do pierwszej trzydziestki Billboard Hot 100. Przyczyn
komercyjnego sukcesu upatrywa naley w zapadajcym w pami refrenie: Oo-chie wally wally, oo-chie bang bang.

158

2005

WSZ & CNE, AbradAb, Joka, Gutek

Baku Baku potga

2:02,6

Mj rap to me ycie, nie testament.

Pisz teksty zmoj cr na kolanie,
akonkurenci maj plam na piamie,
bo tu mam swj skad, atu poukadane.
Iwiesz co? Ja uywam mzgu co dzie,
nie potrzebuj bluzgw, eby swego dowie.
Full tematw, po co gada opogodzie?
Ja wycigam na wierzch, co uinnych jest na spodzie.

2:07,0
2:11,7
2:16,6

Marcin
Flint

Dobra towarzyska iartystyczna chemia midzy lskim Kalibrem 44 awarszawskim,

rozsawionym dziki improwizacjom duetem WSZ iCNE zaowocowaa powstaniem Baku
Baku Skadu. Wizytwk tej formacji jest niewtpliwie numer Baku Baku to jest skad
ztrzeciej pyty K44, ale Baku Baku potga, czyli ozdoba drugiego albumu Wujka Samo
Zo iCzowieka Nowej Ery, wydaje si utworem jeszcze lepszym. Nie sposb przy nim usta
wmiejscu, za bujanie gow jest wtym wypadku odruchem waciwie bezwarunkowym.
To zasuga ulubionego wtamtych czasach refrenisty raperw, czyli reggaeowego artysty
Gutka, lecz przede wszystkim bitu eRAeFIego. Twrca ten odpowiada za sporo miadcych
elektronicznych podkadw przygotowywanych m.in. dla Komercyjnej Zbrodni czy Maciory.
Mao kto ztakim wyczuciem adaptowa wczeniej na potrzeby polskiego hip-hopu
dancehallowe rozwizania. Raperzy nie zmarnowali wysikw kolegw. Cho czu, e WSZ
nie jest wstudio tak swobodny jak na scenie, astylowi Joki brakuje naleytej konserwacji,
CNE uzyska rzadko spotykan wczeniej uniego lekko, za piszcy zcr na kolanie
AbradAb da jeden znajbardziej imponujcych popisw wkarierze.

159

2005

Wojtas, Fu, Waco

Bez tego nie ma mnie

2:17,8

Czarny magnetofon, subbass wczony,

kupiony wPeweksie za dolce ibony,
wysuony, lekko zdewastowany.
Wciskam klawisz Start, uruchomione membrany.
Rytmiczne dwiki lec ju po caej chacie,
mj magnetofon jak stary przyjaciel.
Bez adnych stresw izbdnych cinie.
Muzyka do dzi dzie daje mi odpocz,
zebra siy, by kolejny dzie rozpocz.

2:23,3
2:28,3
2:33,7
2:38,5

Marcin
Flint

160

W2005 roku wyszy dwa albumy znajlepiej chyba dobranymi beatami whistorii polskiego
rapu. Pierwszym jest Drewnianej mapy rock donGURALesko, drugim Moja gra Wojtasa.
Wobu przypadkach personel nieco si rni: Gural bra muzyk od m.in. Kut-O, Haema,
Kady, Larwy zMikserem, za reprezentant Wzgrza od IGS-a, Jajonasza czy Waca.
Istnieje te cz wsplna obydwu zbiorw, bowiem obaj raperzy korzystali zusug Tabba,
DJ-a600V iduetu WhiteHouse. To wanie jego poowa, L.A., odpowiada za Bez tego nie
ma mnie. Wydawaoby si, e autorowi bliej do zachodniego wybrzea, tymczasem ten
podkad brzmi, jakby przygotowao go nowojorskie D.I.T.C. zmyl odebiucie Big L-a.
Pianino jest obdne, misista perkusja zlepiona zwydatnym basem rwnie, za Waco
wietnie wpasowa wokalne ozdobniki. Nawet jeli Wojtas rymuje zaledwie poprawnie, aFu
jak zwykle zbyt chaotycznie, to idealnie wkomponowuj si wklimat retro, czasy graffiti,
deskorolki, breakdanceuiwzdychania do Wielkiego Jabka. Zapomniany klasyk.

2005

Cira
Cirap

0:15,7

Duy dzieciak a.k.a. may starzec,

jeden dziewi osiem trzy, dwudziesty sidmy marzec,
data, to wtedy Cirson zacz wymiata.
Tworzy od narodzin, nie zawodzi, odkd chodzi, baka,
nie ma bata, gada bragga, to nie bagatela,
lata bitolotem po batatach inie potem, teraz.
Cira naciera, bo ciary na ciele ciesz,
ziele siekane sieje, nawet bit nim przesik.

0:20,3
0:25,6
0:30,2

Marcin
Flint

Cho nie tak byskotliwy jak Reno imniej wyluzowany ni Smark, by Cira najbardziej
kompletnym raperem, jaki objawi si wpodziemiu, aprzy okazji nowym otwarciem dla
sceny biaostockiej. Cieszy charakterystycznym, opanowanym gosem ijzykowym
warsztatem. Robi, co chcia. Mg opowiada, snu refleksje, pitnowa iostrzega, jednak
najefektowniej na Zapracowanym obiboku prezentuj si zabawy form wtrueschoolowej
konwencji. To wanie esencja utworu Cirap. Miarowe terkotanie flow, cigi instrumentalizacji
goskowych, rym przekadany miarowo isprawnie przy jednoczesnym zachowaniu przejrzystoci
treci na penym, budowanym na wyrazistych bbnach icitym samplu beacie, jako ywo
przypominaj osignicia Blackalicious czy Phi Life Cypher. Ma Cira tyle sw, e bez
problemu izsensem mnoy kolejne na zadan sobie liter alfabetu, zkapelusza wyciga
punchliney, wciela si wrole, aflow wystarczy, eby si przy koordynacji tego wszystkiego
nie potkn. Jedynym problemem Zapracowanego obiboka byo to, e trzeba byo go
potem przeskoczy czy chocia mu dorwna. Iztym nie poszo ju tak atwo. Album
doczeka si za to oficjalnej reedycji.

161

2005

Gres, Snatch, DJ Bartech

Dym

1:50,3

Znalazem wdymie dom, dlatego dymi wci.

Mj pokj jest peen pokus, gdy nie widz rk.
Uciekam std! Mam drugie ycie na boku.
Uciekam, bo... zreszt, daj ju spokj.
Zrobiem dobra min zszarym dymem na ustach,
siedz wswoim kinie, na szarym filmie do jutra.
Noc posza sobie, aja mam wit na gowie.
Co mu powiem? Synu, nie masz mamy, bowiem
zabie j ito na dymu oczach!
Paradoksalnie teraz to mu si ni po nocach,
stare przerocza, synku, ja, ten rap ipolot
zabijaj nas, odkrywcw, jak rad ipolon.

1:55,6
2:20,2
2:05,3
2:10,3
2:14,9

Marcin
Flint

162

Konceptualny minialbum Noc jest jedn znajciekawszych pozycji wdorobku polskiego

podziemia rapowego. Oile produkcja Snatcha wswojej winylowej ortodoksji, brzmieniu
ipierwszoplanowej chci oddawania nastroju dwikiem jest kontynuacj podejcia Noona
zczasw zzespou Grammatik, to Gres okazuje si twardym orzechem do zgryzienia. Flow
jest szarpany, napastliwy ijako taki nieprzyjemny, niesie enigmatyczn, hermetyczn
czsto tre pen metafor niejednoznacznych, nieatwych do odszyfrowania. Noc spotyka
si zdymem, azapis przey wewntrznych zobserwacj, wszystko to na niestabilnym
poetyckim gruncie. Ztym e odzianin ma akurat pene prawo zasaniania si swoj licentia
poetica. Nawet zdzisiejszej perspektywy okazuje si fascynujcy wsuchaniu,
do usytuowania gdzie wpoowie drogi midzy Eldo aLaikike1em.

2005

Pelson, Flexxip
Proste przyjemnoci

0:29,2

Itak szlag trafi nasze wszystkie mdroci,

zostay nam tylko proste przyjemnoci,
jak stokrotkami zaskoczy partnerk,
pstrykn se kapslem, kopn butelk
albo puszk po piwie wygra konkurs wsadw,
Jamesem Brownem obudzi ssiadw.
Proste jak pierwsze promienie po zimie,
jak wciepe wieczory rozmowy zni przy winie.
To co wicej ni opcja typu li maa,
to bardziej dla duszy ni ciaa.
Jak na biaych kartach liryka od Asnyka,
jak dwiki Davisa wgonikach.
Znikam wmiecie penym pustych dusz ipozorw,
wmaych namitnociach szukam swych kolorw.

0:34,5
0:38,9
0:44,1
0:48,8
0:53,3
0:58,0

Andrzej
Caa

Duchowa przemiana, ktr przeszed Pelson od czasu, gdy stawia pierwsze kroki na rapowej
scenie uboku Molesty, wpeni uwidocznia si na jego premierowym solowym wydawnictwie.
Sensi z2005 roku to porcja nieprzekombinowanego hip-hopu, wprzypadku tego numeru
mocno funkujcego za spraw dogrywanych na ywo klawiszy Seba Skalskiego, modulowania
wokalu wrefrenie ipo kalifornijsku rapujcego Mesa. Hip-hopu pozwalajcego na spokojny
oddech po mczcym dniu, bdcego prost, niczym nieskaon przyjemnoci. Szkoda
tylko, e tak bardzo niedocenionego przez fanw. By moe nie wszystkim pasowa
Pelson, bo zamiast opowiada otrudnym yciu na osiedlu istosunku do policji, woli
kontemplowa jazzowe albumy, cieszy si towarzystwem kobiety iafirmowa t jasn
stron codziennoci?

163

2005

Zkibwoy, DJ Ader, Wankz

Skandale

0:21,2

Uparty jak skurwysyn, rap to hobby na boku,

ycie na pierwszy plan, strzpy modlitw zbloku.
Mam to do siebie iwstrt do leni, s gusi,
niech zapierdalaj do klubw jak Reni Jusis.
Wiesz, zdradz ci sekret, jeban recept.
Wiem, e nie chcesz, ale zajmij si czym jeszcze,
dumny zsiebie, pokonujc kolejny etap,
trzymaj fason jak chuj, bd dzielny, dzieciak.
Ja nie mam wyjcia, by moe to, kurwa, powd,
e nie musz si prosi ojakie gwna, ziomu.
Bo na koniec itak kady wtej bajce zdycha,
prdzej czy pniej znika za hajsem jak Trzyha.

0:26,6
0:31,8
0:37,4
0:42,5
0:48,1

Andrzej
Caa

164

Chocia Zkibwoy zawsze by wcieniu Smarki Smarka, czyli drugiego rapera formacji Brudne
Serca, udao mu si zebra liczn grup fanw podchodzcych zduym entuzjazmem do
jego nielegalnego wydawnictwa Obskurw king z2005 roku. WSkandalach gocinnie
mamy Wankza zzespou Dinal, ktry nigdy nie postawi wpeni na karier rapow,
skupiajc si na tej naukowej, ale do dzi jest przez wielu uwaany za jednego znajlepszych
MC zwizanych zpodziemiem. Dopewnego stopnia jest to wic nagranie bdce
undergroundowym oknem wystawowym zokresu, gdy na oficjalnej scenie zdecydowanie
nastpi przesyt. Rapowa chcieli wszyscy, ale wlad za iloci wydawanych pyt absolutnie
nie sza jako. Powoli stawao si jasne, e bez kompromisw izapewniania popytu
na modne wdanej chwili brzmienie rap nie bdzie sposobem na ycie. Zkibwoy iWankz nie
zgadzali si na zgicie karku, musieli wic zmierzy si zfrustracj, ztym e ten zawd
to zawd, ale podjli ju przy tym odpowiednie kroki, by nie obudzi si zrk wnocniku.
Efektem ich kooperacji jest kawaek emocjonalnej, azarazem zdroworozsdkowej analizy
tego, jak to na scenie jest idlaczego warto wyzby si zudze. Hojnie podlany gorycz
wzmocnion jeszcze przez soulujcy beat utwr pozostaje aktualny do dzi.

2005

Pomie 81
Jestem przeciw

1:01,1

Zamknij, zamknij mnie, zamknij zaraz,

kurwo zakamana, przecie sam to jarasz.
Nie wiem, powiedz mi, e jeste kurw zpowoania.
Chyba nie na tych co trzeba urzdzasz polowania.
Nie ma cienkiej linii midzy gandzi acrackiem, wiesz?
Jeli jest, to midzy piwem adenaturatem te.
Lecz to raczej wiesz, ty itwoja banda.
Gdyby zosta mi tydzie ycia, zdjbym komendanta,
zdjbym Kaczyskiego ijego czystki.
Rzucie nas na gleb izamknijcie nas wszystkich!

1:05,6
1:11,0
1:16,3
1:21,1

Marcin
Flint

Naturaln rzecz jest branie wadzy na cel przez hiphopowcw. Wci nieatwo opolityka
czy funkcjonariusza zdolnego odrni graffiti od bohomazu, skatera od wandala ichopaka
zjointem od narkomana stanowicego spoeczne zagroenie. Niestety, raperzy, zamiast
celnie punktowa ignorancj, upodobali sobie skrt HDWP41, do niego sprowadzajc czsto
cae podejcie do systemu. Znajdujcy si na trzeciej pycie Pomienia 81 Jestem przeciw
to emocjonalny, a take konstruktywny protest song od zespou, ktry rymowa kiedy
otym, jak to fajnie jest pj latem do sklepu po loda, ale zpyty na pyt robi si coraz
bardziej hardy. Pezet mia dodatkow motywacj do przemycania takich treci, bowiem
jego rodzony brat, raper Maolat, trafi za kratki za handel marihuan. Obydwaj raperzy
Pomienia s tu wformie. Prosty jak konstrukcja cepa, ponury beat okazuje si wycznie
tem do tego, by zironi mwi ohipokryzji. Jak to jest, e pedofil miewa lejsze ycie od
ludzi sprzedajcych konopie indyjskie? Jak bawi si dzieci politykw, wimi populizmu
tak walczcych zuywkami? Czy na komisariatach brakuje amfetaminy? Do zadawania
takich wanie pyta opisywany kawaek zachca, odsyajc do lamusa nagrania, takie
jak Nienawi Hemp Gru, Policyjne 52 Dbiec czy Kto dogoni psa? Mleka.

41.

Skrt zapisanego z bdem sloganu Chuj W Dup Policji. Cho funkcjonowa wczeniej w mowie potocznej, w hip-hopie
pojawi si za spraw rapera Wilka, przy okazji opisujcego perturbacje z funkcjonariuszami utworu 28.09.97 z debiutu
Molesty (1998). Policja zaproponowaa wasne rozwinicie akronimu wykorzystujc go do autopromocji, sformuowanie
byo te uywane drwico w kontekcie nastolatkw bezrefleksyjnie kontestujcych system.

165

2005

Smarki Smark
Kawaek omioci (Amyawy)

0:41,5

Sied wdomu, nie melanuj, lepiej patrz wakwarium,

zaoszczdzisz jej zjazdw po pieprzonym Valium.
Dla niej pretekst to cokolwiek, by rwetes podnie,
bo jej po prostu lepiej, jak ma niedorzecze orgi.
Obraa si to wogle jest produkt panien.
Obrazi si za kade pozorw zaniedbanie.
Kada wymaga innych, ty je rozkminiaj, obczaj,
czy woli Cosmo, czy Sawomira Mroka.

0:46,7
0:52,1
0:57,3

Dominika
Wcawek

166

Sprawy damsko-mskie to dla hiphopowcw temat rzeka. Wtki miosne iseksualne,

aprzede wszystkim kwestie rnic odnonie do yciowych priorytetw pojawiay si
niezalenie od tego, ktr rapow frakcj reprezentowa autor. Niedocigniony na tym polu
jest Mes, ale to nie do jego wersw, ado nawijki Vienia ze Skandalu (Awy: wygodne ycie,
drogie alkohole / amy: co dzie na podwrku, browar przy szkole) ju wsamym podtytule
utworu odnosi si Smarki Smark. Gorzowski raper, ktry nielegalem Moda na epk
(Najebawszy EP) z2005 roku zdoby uznanie suchaczy iszturmem wdar si do czowki
najlepszych rodzimych MC wpodziemiu, ztakich wanie aluzji do kultowych nagra
hiphopowych uczyni swj znak rozpoznawczy. Kawaek omioci obfituje jednoczenie
wbyskotliwe obserwacje icite podsumowania. Jest tutaj iLady Pank, iBarry White. Co
wane, Smark elegancko swinguje (te pauzy iprzyspieszenia!) na podkadzie Kixnarea.
Sam beat ma wszystko, co potrzebne, by dobrze korespondowa ztekstem: sodkie
sample klawiszy ibardzo fajnie grajcy wdolnych rejestrach bas. Do tego dochodz dobrze
wyszukane przez DJ-aPyska cuty zinnych rapowych utworw.

2005

Maolat/Ajron
Rodzice

0:38,1

Boe, chro ich, by jak najwicej doyli,

by zobaczyli, e te co osign jak inni moe.
Jeszcze zd, wiem, te si martwisz omnie.
Wiem, e chcesz dla mnie dobrze, mamo.
Wiem, boisz si, e to ty pierwsza przyjdziesz na mj pogrzeb, mamo.
Kocham ci, cho czsto mwi przykre sowa.
One ci rani, wiem, kiedy tak kln, mwisz bj si Boga.
Niestety, rzadko przepraszam, wic wtym kawaku ci przepraszam.
Niech to trafia do wszystkich chopakw, dla ktrych
tak duo by zrobia matka, bo co jeli nam jej zabraknie, co...?

0:44,8
0:50,1
0:57,5
1:05,1

Andrzej
Caa

Cho Wpogoni za lepszej jakoci yciem Maolata, wyprodukowane wcaoci przez Ajrona,
trwao raptem 46 minut, to emocjami imocnymi sowami zlongplaya mona by obdzieli
pi kolejnych. Nie by to szczyt lirycznej finezji, wybornych porwna czy niedajcych
osobie zapomnie storytellingw, za to pyta bardzo wcigaa. Do dzi mona jej sucha
zwypiekami, ciekawoci, ale przede wszystkim przeywa caym sob. Na pewno jest wtym
zasuga melancholijnych, gbokich beatw Ajrona, ktry udowodni, e nauki uNoona
nie poszy na marne. Potrzebny by jednak te raper, ktry wpeni wykorzysta moc tych
podkadw, ksajc je nieregularnie. Wczasach, gdy wersy polerowano iwygadzano do blu,
pisano jak od linijki ikalkulatora, Maolat postawi na wieo, brak podporzdkowania
reguom inewschoolowe przeamanie rytmu. Trzeba byo trafi wklimat iMaolat spisa
si kapitalnie. Na odbir pyty iposzczeglnych wersw ogromny wpyw mia te moment
premiery modszy brat Pezeta trafi wwczas do wizienia za handel narkotykami. Strach
inerwy matki oniego okazay si wic niestety uzasadnione. Ale przynajmniej zawczasu
zdy szczerze j przeprosi, przenoszc na nagranie mnstwo uczu.

167

2005

2:01,7
2:06,2
2:10,3
2:14,8
2:19,3
2:22,0
2:30,1
2:34,5

Marcin
Flint

168

Sia Dwiq
Trampki

Ma by luno czy gustownie?

Oprzepraszam, jeli nie wygldam modnie.
Za te spodnie, ups, ju po mnie,
aobutach ju nie wspomn.
Prowokacyjny komplet zepsuje dizajn,
klub to schiza, ja wsobie mam klimat Ibiza.
Czy potrzebna wiza na dotarcie do rodka?
Dobra, wjedam tam choby na wrotkach!
Wbijam si jak lotka, wbijam, wbijam,
bramkarza mijam, mijam,
on mwi wyjazd, wyjazd.
Ale chryja, nic tu po mnie.
Dobra, zrobi wyjazd, ale nie zapomn.
Dzi to modne, door selekcja,
wkocu impreza wlakierkach najlepsza.

Zajawka Siy Dwiq okazaa si tym silniejsza, e czerpana zwszystkich czterech

elementw hip-hopu. Jej twrcy byli wierni nie tylko muzyce, ale caej kulturze, ito od
czasw pionierskich. Ich szlak wid przez jamy graffiti izawody breakdanceowe, gdzie
udawao si odnosi mniejsze lub wiksze sukcesy. Pyta FunkKrok24 razem zPowrotem
do przyszoci Stylowej Spki Spoem wydawaa si pn odpowiedzi na kalifornijski
nurt odrodzenia etosowego hip-hopu, animowany m.in. przez Jurassic 5, Blackalicious
czy Black Eyed Peas. Niestety nie zwrcia nalenej uwagi, cho Trampki miay akurat
troch szczcia, trafiajc np. na playlist Radia Kampus czy Radia Bis. Numer napdza
to, co wikszo imprez ibeatw Spikea, DJ-aiproducenta znanego przede wszystkim
zekipy Break Da Funk. Oczywicie chodzi ofunk wanie gotujcy si, ywioowy, przy
tym wszystkim wspczenie brzmicy. Raper Kfiat referuje swoje utarczki zbramkarzem,
ktry oceniajc go po wygldzie, uzna za stosowne zostawi go przed klubem. Temat
niby bahy, ale pamita trzeba, e synn door selection wwczas mocno dyskutowano.
Prcz tego cae zagadnienie mona potraktowa alegorycznie, bowiem hip-hop by przez
media iwydawnictwa traktowany po macoszemu, tak jak ten nieszczsny, niewpuszczony
imprezowicz. Jest wtym pewna ironia. Kfiat mia okazj zataczy wWatykanie przed
Janem Pawem II, parkiety warszawskich klubw miay jednak najwyraniej za wysokie progi
na jego niewaciwie obute nogi.

2005

POE (Projekt Ostry Emade)

Wiele drg

1:04,3

Myl, wic jestem, znaczy wiem, czego nie chc.

Wpade wkleszcze, ja badam nawierzchni.
pi krtko, bo wsnach te bywa niebezpiecznie.
Rap tu kamiennym krgiem,
zamiemy wgiel na chlanie tgie.
Platyna niszczy zaczyna.
By iy swym yciem jak wszyscy wtym samym chlewie,
gdzie pewien moesz by tego, e niczego nie moesz by pewien.
Plemi raone gniewem, znam siebie,
chocia wobec niektrych spraw jeszcze to nie wiem.
Chocia masz szacunek, to go poka.
Sowo wblokach waniejsze ni ze swobod epoka.

1:08,9
1:12,2
1:15,8
1:22,1
1:26,6

Andrzej
Caa

Szum zrodzi haas na dugo przed ukazaniem si pierwszego wsplnego albumu dwch
wanych instytucji na scenie polskiego rapu, azarazem wczesnych filarw Asfalt Records.
Producent Emade iO.S.T.R. na mikrofonie syszelimy to ju w2003 roku na autorskim
materiale tego pierwszego. Wsppraca przypada im do gustu na tyle, e wmaju 2005
roku wydali pyt Szum rodzi haas, ktra pokadanych wniej nadziei wpeni raczej
nie spenia, ldujc wzestawieniu OLiS jedno miejsce poniej wczeniejszego solowego
wydawnictwa Ostrowskiego, czyli Jazzurekcji. dzki muzyk by wwczas na absolutnym
szczycie, wychodzc ze swoj popularnoci daleko poza rodowisko czysto hiphopowe
(nominacje do Paszportu Polityki, Superjedynki czy Fryderyka), podobnie zreszt
jak modszy zbraci Waglewskich. Pierwszy singiel zich materiau, Wiele drg, wypad
cakiem dobrze Emade daje groove, polot iodrobin kosmicznego klimatu, za O.S.T.R.
szczere, osiedlowe, cho cokolwiek zawie idygresyjne opowieci zwykego chopaka,
ktremu nie za bardzo podoba si rzeczywisto. Zarapowane stylowo, wietnie technicznie,
zodwoaniami do klasyki rapu, ale za bliskie tematyce poruszanej na albumach Ostrego,
by chwyci za serce zpen moc.

169

2005

2:08,1
2:12,9
2:17,5
2:22,5

Marcin
Flint

170

Pokahontaz, Miuosh, Cichy

Za szybcy si wciekli

Ile dabym, by zapomnie ten skandal,

enujcego klauna, Klaudia ma Downa.
Wszystkie chwile, gdy debile te maj swe ze chwile.
Ile mona jak sauna?
Suczki? Morda, psie, suczku!
Naucz si od psa wku kilku kruczkw.
Diss? Jaki diss? Reakcja normalna
na ten poziom rapu poraka totalna.

Wzwizku zpojawianiem si nurtu zwanym hip-hopolo raperom puszczay nerwy.

Biesiadne bd rzewne utwory pompowane do radia itelewizji przez wytwrni UMC
(ale te Camey Records) wypieray mniej przystpne dla mas nagrania. Hip-hop straci
poziom izainteresowanie mediw, ajego przedstawiciele dostali po kieszeni wzwizku
zmniejsz sprzeda pyt ikoncertowych biletw. Kiedy wic Doniu zobornickiego
zespou Ascetoholix wswoim niezbyt wyrafinowanym przeboju Przestrze nawiza
do Jestem Bogiem Paktofoniki, czara goryczy si przelaa ikatowicki skad, wracajcy
akurat jako duet pod nazw Pokahontaz, zareagowa. Efekty sycha wpromujcym krek
Receptura singlu Za szybcy si wciekli. Rahim nazywa Donia gamoniem, ktrego ponis
czar piciu minut, za Fokus najpierw wykpiwa Jeden Osiem L, apotem brutalnie atakuje
Ascetw, nawizujc do przeboju Suczki iprzy okazji uderzajc rykoszetem wwabrzyski
Trzeci Wymiar. Porachunki ubrano woryginalny elektroniczny beat, jedn ztych zimnych,
awangardowych produkcji, zktrych zasyn Rah. Ekscentryczn atmosfer potguje
psychorapowy refren, dziwny, ale na tyle zaraliwy, by pocign utwr na trzecie miejsce
popularnej wwczas telewizyjnej listy 30 ton.

2005

Ten Typ Mes

Zdrada

1:28,3

Wiesz, przypominasz mi mnie, jak byem szczylem

zazdrosnym tak, e wszystko niszczyem.
Nie przerywaj mi, bo zrobi si niemiy.
Tak naprawd to oco si kcimy? Nie mam siy,
po prostu chc ju i spa,
zjem kilka tostw, wezm prysznic. Pa!
To przesuchanie? Uspokj si, kobieto,
we gboki wdech, czekaj, mam drugi telefon.

1:34,4
1:40,4
1:46,0

Marcin
Flint

Swoboda, jak za mikrofonem ma Ten Typ Mes, do dzi robi wraenie, aw2005 roku, kiedy
ukazywaa si jego solowa Alkopoligamia: Zapiski Typa, musiaa szokowa. Zdrada
jest zapisem rozmowy przez telefon. Zjednej strony mocno poirytowany mczyzna,
zdrugiej podejrzliwie, ofensywnie nastawiona partnerka, ktrej nie syszymy. Numer
jest bowiem wietnie przygotowanym monodramatem, gdzie emocje na zawoanie
wzbieraj iopadaj, natomiast raper dziki swoim umiejtnociom umie to udwign.
Tu przecignie, tam urwie, gdy trzeba podniesie gos albo dla odmiany podpiewa, tworzc
zdobrze wykorzystanym Korgiem ibezbdn parti trbki mikko jazzujc cao. Mes
synie ztego, e lubi kawaek przestylizowa, rozsadzi dygresjami, zarzuci rekwizytami,
tym razem nic takiego jednak si nie dzieje. Przywoany na krtko obrazek zprzeszoci,
prowadzona rwnolegle rozmowa zkumplem zzespou czy zarysowana hipokryzja caej
sytuacji wszystko to znamionuje stuprocentowe wyczucie igruntowne przemylenie
koncepcji utworu.

171

2006

Dinal
Chryzantemy zociste

1:12,1

Jaki kretyn zawin raz nas na doek,

wielki detektyw zCamelem/Kammelem jak Magda Moek.
Wmawia mi, e jak mam hasz, to jestem narkotykiem
ipjd siedzie za posiadanie albo sypi.
Byem przestpc, eby i znim na ukad.
Nim spostrzegem si, przyjem wpysk zza biurka.
Mog wyj na durnia, e nie umiem broni dupy,
ale nie mogem, zrozum, uy doni skutych.
Wkocu zgasi Camela iskoczy wywiad,
zmieni go jego partner, dobry glina,
ale nie wskra wicej ni ten twardziel-buc
iuderzyem do doka jak Tiger Woods.

1:17,2
1:22,4
1:27,5
1:32,8
1:38,0

Marcin
Flint

172

Dwa winylowe wydawnictwa, zktrych debiutancka Kaseta demonstracyjna uchodzi

za pierwszy nielegal na tym noniku. Jeden dominujcy, nie do koca powany raper plus
trzech zupenie niepowanych kolegw, okazjonalnie go wspomagajcych. Kilkanacie
koncertw za grosze. Kilkudziesiciu fanw histerycznie dopominajcych si reedycji
dyskografii. To wanie Dinal, skad odpowiedzialny za jedne znajlepiej pyncych beatw
wPolsce inajgciej, najbardziej pieczoowicie rymowane wersy. Chryzantemy zociste
stanowi absolutny triumf Wankza, ktry wdrugiej zwrotce utrzyma bardzo trudne
metrum, opowiadajc przekonujc, naszpikowan grami sownymi histori zkomisariatu.
To robio takie wraenie, e Smark, kolejna zmaych undergroundowych sensacji na scenie,
postanowi wycofa swoje wersy zpyty Wstrefie jarania istrefie rymowania. Pamita
naley rwnie oharmonijnym podkadzie Mejdeja, ktry wiele zawdzicza samplowi
zBillyego Prestona. To dziki niemu Chryzantemy... rozkwitaj na nowo zkadym
przesuchaniem.

2006

Afront
Cztery ywioy

1:45,5

Korze nie wzrasta wpodziemie tego miasta.

Nie przesadza si drzewa, za to wyrywa si chwasta.
To nasza ziemia, nasz kraj, nasza gleba, nasz asfalt,
nasza domena, nasz kraj, nasza jebana karma.
Yo, odczuj trzsienie ziemi.
To Afront skad, powrt do korzeni.
Sejsmograf odbiera sze wskali Richtera.
Poniewieramy te wersy, nie ma potem kto pozbiera.

1:50,2
1:55,6
2:00,1

Marcin
Flint

Tak dobrze wchodzcych sobie wsowo raperw nie byo od czasw Nastukafszy
Warszafskiego Deszczu iW63 dni dookoa wiata Kalibra 44. Drug pyt Afrontu,
pozbawione sabych punktw Coraz gorzej, doskonale czu setkami godzin wsplnego
nawijania. MC posiedli umiejtno odpowiedniego wykorzystania bardzo niepolskich,
zbyt trudnych dla innych naszych raperw beatw Metro. Moe dlatego, e brud izadzior
stay si wsplnym mianownikiem odzian ibrzeskiego producenta. Wpodbijajcych si
nawzajem stylach jest do ekspresji, by uczyni rymy bardzo dynamicznymi, azarazem
brak jest skutkw ubocznych zwikszania cinienia wzwrotkach pynne nie zamienia
si raptem wskandowane. ywioy wnazwie nie s przypadkowe. Wynikaj kolejno po
sobie, dzielc tekst na cztery bloki iwkadym znich motywujc do orbitowania wok
dedykowanych im sw oraz skojarze. Tak jak Jasiek iKasina maj powietrze, wod,
ziemi iogie wlinijkach, tak Metro ma funk, blues, jazz irock wsamplowanych przez
siebie winylach. Afrontowy rozgardiasz czy cechujcy debiut deficyt wyrazistoci gdzie
si ulotniy, za podkrelone przez wichrzycielsk muzyk kontrola sowa iflow osigny
poziom mistrzowski. Czego chcie wicej?

173

2006

Eldo
Diabe na oknie

0:39,2

Opowiada oczasach, ktrych nie mogem zna

itak siedzielimy: noc, diabe ija.
Wiesz, yjecie wstadach, eby czu si bezpiecznie,
cierpicie wstadzie, bo chcecie si wydosta,
kiedy wikszo zaczyna dziaa niedorzecznie
lub chce od was tego, czego nie moecie odda.
Wybr zbiorowy, wolno pod kontrol,
chocia Bg da j wam bez ogranicze.
Wolno, gdzie prawd zastpiono wygod.
Nim wybierzecie, zysk zwyboru wyliczycie.
Suchaem go, chocia nie mj to by wiat
itak siedzielimy: noc, diabe ija.

0:44,2
0:49,5
0:55,1
1:00,1
1:05,4

Dominika
Wcawek

174

Trzeci solowy album warszawskiego rapera Eldo, jednego zzaoycieli formacji Grammatik,
by kontynuacj tropw, ktre artysta podrzuca ju na Eternii trzy lata wczeniej. Tu jednak
dao si zauway znaczcy skok jakociowy. Krek Czowiek, ktry chcia ukra alfabet
naszpikowany by aluzjami ju nie tylko popkulturowymi, leczprzede wszystkim literackimi
ifilozoficznymi. Jednym zutworw, ktre najsilniej wbijay si wpami, by wanie Diabe
na oknie, hiphopowe wprowadzenie do Fausta Johana Wolfganga Goethego. Cao jest
opisem spotkania poety zdiabem. Pierwsza zwrotka to narracja zperspektywy czowieka,
ktry sucha nocnego gocia zpieka. Ten rzuca nieco gorzkich prawd oludzkoci. Druga
zwrotka jest opowieci prowadzon przez Mefistofelesa, przedstawieniem jego wizji
czowieczestwa (Mj wiat to wybory wiadome, mio inieskrpowane namitnoci /
chwile, ktre przepeniaj emocje tak mone, e uzaleniaj jak narkotyk). Trzecie wejcie,
jak moemy domniemywa, naley do samego rapera. Cao za pynie na tustym, funkujcym
beacie. Wysmakowana, nieprzekombinowana kompozycja sprzyja wsuchiwaniu si wtekst.

2006

Pono, Wilku, Ero

Instynkt

2:09,9

Tu chodzi oto wyczucie, co dobre, aco jest zatrute.

Chodzi oto, by skutek to bya rado, nie smutek.
Masz do czego, odbijasz, ito, ito jest logiczne,
jak to, e zagajasz te liczne dupy, nie te brzydkie.
Wszystkie pytkie osoby, te towarzyskie ozdoby,
to wiadomo, co si robi, wiadomo, kurw si goni.
Swoich broni si do koca, instynkt si wcza
isam wiesz, co robisz, nie ma co kogo osdza.

2:15,1
2:20,0
2:24,9

Marcin
Flint

Tu jest wszystko, czego fan stoecznego hardcoreumoe sobie yczy. Na twardy, bitewny,
nowojorski beat Freda iKorzenia trafiaj trzy najlepsze flow po tej stronie sceny, przy
czym kady zraperw jest wnajwyszej formie. Podkad zbudowany jest na dobrej, prostej
perkusji zzawieszonym werblem ichwytliwej, acz nieinwazyjnej, powtarzajcej si wtle
prbce izostawia raperom sporo miejsca. Aci go nie marnuj. Pono odpala swj firmowy,
nafaszerowany rymami, imponujcy sowotok idobrze rozwizuje kwesti refrenu. Wilku
jest skupiony ikonkretny, tote wystarczy, e wykorzystujc swj diablo charakterystyczny
gos, przedstawi si wersami WDZ, Hemp Gru, R.A.P. mistyk / mam ten magnetyzm, bysk
woku ilekko myli, asuchacz nie odejdzie od gonika, pki raper nie skoczy. Zkolei
Ero, mimo e zaczyna od jednej zwaciwych mu, bezczelnych, prowokujcych diagnoz,
wcinajc si wbeat jadowitym wokalem, do koca zwrotki zdy jeszcze co przekaza.
Niby to tylko troch ponad trzy minuty nieskomplikowanej muzyki, gdzie trzech panw
mwi rbcie, co czujecie, ale wietnie dziaa. Podrcznikowy hip-hop.

175

2006

Cisza iSpokj, Lilu

Ostatniej nocy

1:30,8

Caa sala koysaa si wtakt twoich bioder.

Niejeden daby za nie wiat, bo ich ogie
wabi spojrzenia, lecz zamienia my barowe wpopi,
dawa do zrozumienia, eby da sobie spokj.
To pwiarygodne, jak si ma przypadek.
Siada naprzeciw mnie, kiedy koczyem kaw,
nawet nie wiedzc, e tej nocy bd gra tu
ie od godziny scz cabernet twych ksztatw.

1:36,4
1:41,5
1:47,0

Marcin
Flint

176

Due Pe to prawdziwy mistrz ceremonii sprawdzajcy si wabstrakcyjnym dancehallu Senk

e, wkurzonym punk-folku Masali, anawet na rautach, gdzie rapowy tekst musi si obroni
obok wiersza Adama Zagajewskiego. Jedynym problemem rozsawionego wolnostylowymi
popisami stoecznego rapera jest sabe wyczucie czasu. Tak jak solowy Sinus wyszed
za szybko ijest albumem wgorcej wodzie kpanym, ktrego autor nie opanowa jeszcze
wwczas do koca swojego gosu inie wycisn maksimum zflow, tak krek nagrany
wramach duetu Cisza iSpokj ukaza si za pno. Scena wmidzyczasie si rozwina,
tote oile muzyka Spoxa si obronia, tak przechwaki Pe trciy myszk, apoezja zrobia si
ciut dta. Sycha to wOstatniej nocy. Ale nic to ozdobiony liryczn zwrotk odzianki
Lilu utwr itak ma niesamowity klimat podkrelony umiejtn aranacj zacierajc granic
midzy beatem akompozycj. Sowa uznania nale si za kunszt, zjakim zamknito
wkawakach impresj, nastrj, magi chwili.

2006

Molesta Ewenement
Powrt

0:32,3

Mylc, e to koniec, popenie wielki bd, bo

co powiesz dzi, gdy wracamy na front, co?
Wracamy, pseudo rap zalicza gleb.
Molesta jeden joint zczterech torebek.
Ej, krlu, mam dla ciebie komunikat:
przykro mi, lecz ztwojego tronu lipa,
Do domu wypad, powczuwaj si przed lustrem.
Ja dam ludziom styl, nim na zawsze usn.
Oni gdy sysz Molest, mwi respekt,
dlatego wci tu gram, wci tu jestem.

0:38,2
0:43,7
0:48,6
0:54,3

Andrzej
Caa

Czwrka warszawskich raperw pokazaa w2006 roku, jak wrci na scen zwielkim
przytupem. Wrci jako zesp, bo przecie okres szeciu lat dzielcy albumy Taka pyta
iNigdy nie mw nigdy upyn czonkom zespou mocno pracowicie. Czuwali nad
kompilacj Radio Ewenement 5 G FM, nagrywali wduecie (trzy pyty Vienia iPelego),
odrbnym zespole (Wilku wHemp Gru) isolowo (dwie pyty Wodiego ijedna Pelsona).
Wrcili jako band dojrzay, wiadomy swojej roli ipozycji na rapowej scenie, ale wci
godny mikrofonu. Progres zanotowaa Molesta Ewenement jako zesp, ale przede wszystkim
kady jej raper zosobna. Niby by to czas, gdy do popularnoci dochodzili modzi gniewni,
stawiajcy na techniczne wygibasy, mogcy si pochwali mnogoci flow. Ale warszawska
grupa bya ponad tym. Wyborne wyczucie co do beatw, niesamowita charyzma, poruszajce
historie tak, to byo naprawd wejcie zbuta. Follow-upy do wasnych szlagierw, prosty,
ale nioscy energi beat, taki te teledysk. Jeli kto mia wtpliwoci, czy w2006 roku, dugo po
debiucie, weterani sceny potrafi jeszcze zaskoczy, Molesta przygotowaa ripost tak mocn,
jak najbardziej precyzyjne ciosy Andrzeja Gooty zjego zotych czasw.

177

2006

Eskaubei, Lilu, Dena

Sny ofunku

0:48,7

Myl jak ping pong odbija si wobu pkulach,

bit jak Timbo, jak dobry styl na miejskich murach.
Mniejszy uraz mam ju na psychice.
Wostatnim nie, skumaj, Prince przyszed,
wyoy mi swoje Musicology, zaoy bling bling t-shirt,
za friko stworzy matryc wirtualn na najwikszy hit funkowy.
Zaliczk zgarn? Co ty! Wieczny dobrobyt,
anie wieczna marno. Sen kolorowy, wstaem rano
iten tekst sam wypyn zmojej gowy, halo.

0:53,1
0:56,9
1:02,6
1:08,0

Marcin
Flint

178

Wamerykaskim hip-hopie znajdziemy co takiego jak lekcje: pasjonaci pokroju Double

Dee, Steinskiego, Shadowa czy Cut Chemista przygotowali kola prbki (od Jamesa Browna,
przez Led Zeppelin, po Kurtisa Blow), by uczy suchaczy historii. Oczywicie Snw ofunku
nie sposb ztym rwna, bo to nie ta skala przedsiwzicia, ale zpoczenia si rapera,
piewajcej MC iprzede wszystkim producenta wysza lekcyjka porzdnego grooveu.
Nic nie zapowiadao takiego rozwoju sytuacji. Pionier rzeszowskiej sceny Eskaubei nagrywa
swoje wersy pod prost ptl, ajednak warszawski bitmejker Dena (tu odsyamy do nagra
Elemera, pierwszej solwki Eldo czy Echo) go zaskoczy. Po dugim okresie milczenia
zrobi wedug mnie najlepszy aran wyciu ichyba te najlepszy swj beat. Zawar wnim
tak du ilo sampli ipatentw, e mona by zrobi ztego kilka osobnych kawakw
przyznaje Eskaubei. Irzeczywicie, wspomniany Dena poklei wszystkie funkowe prbki, jakie
mia na stanie. Lilu, syszc, co si szykuje, prbn wersj refrenu wysaa zaledwie po piciu
minutach, pniej dogrywajc jeszcze zwrotk. Wynikiem jest pulsujcy singiel, miniprzewodnik
po misistej wibracji przygotowany przez doskonale rozumiejcych si artystw.

2006

Trzeci Wymiar, Waldemar Kasta,

donGURALesko, Esee
Wuuf

3:36,0

Niewielu dba, eby na majku by jak porywisty cyklon,

dlatego nie mog do tego dopuci, eby ten gry styl znikn.
Tu krytyka wytyka bdy, amuzyka zamyka gby,
logika nie tyka tpych, apanika dotyka spitych.
Ta tematyka to te patenty, matematyka sw,
elementy kadej zwrotki. We sobie cofnij.
Co, wci masz dylemat? Czy ja mam flow, czy go nie mam?
Nie masz za wiele do powiedzenia na ten temat.

3:41,2
3:46,7
3:51,6

Marcin
Flint

Sowo technika zdyo nabra wpolskim hip-hopie niewaciwego znaczenia. Powinno

by rozumiane jako dobre warsztatowe przygotowanie do kadzenia wokalu na podkadzie.
Obejmowa odpowiedni emisj gosu, waciw dykcj, wyczucie rytmu, kontrol nad
melodi sowa itempem nawijania, umiejtno usytuowania si na beacie, anie pod nim.
Po prostu og czynnikw sprawiajcych, e zwrotka dobrze brzmi. Tymczasem pod hasem
dobry technicznie rap kryj si raczej specjalici od nawarstwiania rymu, wielokrotnego
przeplatania go, ciej pracujcy nad kartk ni przy mikrofonie. Waciwie mona by si
pokci, gdyby nie to, e Trzeci Wymiar razem zWaldemarem Kast, donGURALesko
iEsee pokazuj, i raperzy powinni sprosta obydwu definicjom. Wuuf to bitewny rap
szstki bossw zWabrzycha, Wrocawia iPoznania. Zosta zilustrowany klasycznym
beatem iapokaliptycznym klipem, odpalony pord metalicznych uderze, dujcego
wichru iwybuchw. Porwnania s jak strzay zostrej amunicji, ae wiele spord nich
wystrzelono wzorcowo, nie ma suchacza, ktry przynajmniej paroma nie oberwie. Flow
rozjeda podkad. Osoby oczekujce po Trzecim Wymiarze kolejnych Skamieniaych
czy Dla mnie masz stajla kay cichutko, bo na drugim albumie ekipy nie byo takich
ciepych kluch jak poprzednio. Byo samo miso.

179

2007

Eldo
Ferajny

2:18,9

Na Rycu baba krzyczy: Pyzy prosto zgara!

Skower majchra uywa gdzie wbramach.
Tego nie ma, moesz usysze to wballadach,
mentalno zostaa kpiarz, wieczny cwaniak, warszawiak.
Spali nam miasto wzbek czesany kolo.
Strczku uskany, klapa! Stolica yje na nowo.
Wkrtkich abcugach wyrosy nowe czynszwki,
fioraje znw sprzedaj kwiaty na rynku starwki.

2:23,7
2:29,4
2:34,4

Marcin
Flint

180

Zimny synth istopa uderzajca naprzemiennie zwerblem tworz pen napicia, mocno
wyartykuowan ciek dwikow pod szemran opowie. Ale Eldo, ktremu po
zakoczeniu etapu zespou Grammatik zpowodzeniem udao si zbudowa solow
dyskografi, nie patrzy jedynie na to, co dzieje si wcieniu stoecznych kamienic. Jako
mionik Warszawy ikoncesjonowany przewodnik po niej, siga po lokaln gwar, cytaty
zkanonu podwrkowych orkiestr, pieczoowicie stylizujc swoj histori. Tym sposobem
tworzy pomost midzy przeszoci ateraniejszoci, ulicznymi grajkami iraperami,
miejskim folkiem ahip-hopem. Nie byo lepszego sposobu, by pokaza, e wmiecie Warsa
iSawy wszystko moe si zmienia, ale jego unikalny charakter wszczepiany jest wgeny
mieszkacw, pod skr ulic iprzetrwa niezalenie od wszystkiego. Przetykane samplami
zGrzesiuka Ferajny to powrt do wsppracy zkojarzonym przede wszystkim zon
szczeciskim producentem Webberem, jeden znajbardziej charakterystycznych momentw
czwartej studyjnej pyty Eldo 27, azarazem doskonay suplement
do Szwagierkolaski, Pablopavo iSokoa.

2007

Emazet/Procent, Szybki Szmal, Onar

aduj

2:14,1

Kurwa, jak mona jara si polskim rapem?!

Jak ich ogldam, nienawidz ich matek.
mia si ztego tylko po trawie potrafi.
Szybki Szmal aduj, frajerzy zaczn spa wszafie.
S jak nowotwr, czas zacz chemioterapi.
Wgowie mam swoje rymy, wkieszeni mam swj papier,
mam swoj sie na miecie jak Peter Parker.
Na nasz cze sprawd nawierzchni, czyli zejd na parter,
wczeniej wcz soundsystem iaduj znim
iniech wszyscy wstan, jakby to by hymn.

2:19,1
2:24,3
2:29,3
2:34,5

Andrzej
Caa

Nie brakuje gosw, e Szybki Szmal to najciekawsza polska grupa rapowa irzeczywicie
zbir indywidualnoci ipotencjau jest unich niesamowity. Podobnie jak poziom chamstwa,
impertynencji, pewnoci siebie. Pewne jest te jedno: czonkw zespou zdecydowanie
lepiej jest mie po swojej stronie ni przeciwko. Moe bywaj leniwi, zanadto nastawieni
na hedonizm, ale gdy ju zbior swoje siy iruszaj grup do studia nagraniowego
albo na imprez, wwczas lepiej ustpi im drogi. aduj to zgodnie zreszt zwol
Ciecha, ktry wtym singlu wypad najlepiej prawdziwy hymn wszystkich chamw iich
niegrzecznych laleczek. Tutaj idzie si na cao inie bierze jecw. Seks, narkotyki, alkohol,
ch do walki, sowem Szybki Szmal wpiguce. Gocinnie kapitalnie zaprezentowa si
Onar, aklip Jana Komasy nie pozostawia wtpliwoci, e tam, gdzie jest brudno, ciko
igono, rodz si czasem najciekawsze rzeczy. Dozwolone od lat osiemnastu.

181

2007

Killaz Group, Ramona 23

Manewry

1:34,2

Ty masz ten styl, ten chd, ten wygld, ten pewny krok,
ktry zawsze potrafi przycign ten mski wzrok.
Ja mam ten styl, ten rap, ten bit, t pasj
ikilka drinw do wypicia, nim zasn.

1:39,3

Marcin
Flint

Kiedy Killaz Group wydali w2002 roku Nokaut, przypominao to dzieo dwch chopakw,
ktrzy na zmian ogldaj filmy zDe Niro isuchaj ZIP Skadu. Prba poczenia
rozumianego po polsku hardcoreuzpozbawionym ogranicze, nastawionym na efekt
rapem amerykaskim nie bya zachwycajca. Kodeks honorowy ulicy nie do koca pasowa
do deszczu porwna zakoczonych zwykle nazwiskiem jakiego typa spod ciemnej
gwiazdy. Ponadto Gural bardzo mocno przewysza umiejtnociami swojego koleg
iwpowietrzu wisiao ju jego solo, anie kolejny album zespou. Na ten czekalimy wic a
pi lat, za to singlowe Manewry zmiejsca przekonyway, e Kaczor tego czasu nie
marnowa. Tym razem bez wysiku przesuwa wcie hurtowo ju wwczas dostarczajcego
zwrotki donGURALesko. Nic tu jednak po dokadniejszych analizach, bo na tapecie
jest wietny produkt, utwr uytkowy, do krcenia biodrami ibujania gow, wktrym
wersy maj by podane wformie pynnej, na gorco inikt si nie obrazi, jeli nie skocz
wypisane wkajecikach. Beat ze swoj mikk, spryst perkusj, mocno pulsujcym
basem iwpadajc wucho melodyjk jako ywo przypomina mainstream spod znaku
Scotta Storcha42. Bodaje najbardziej chwytliwy polski przebj hiphopowy w2007 roku
zilustrowa adekwatny do potrzeb obrazek: teledysk bliski wszystkim fanom wijcych si
pa ibajeranckich, byszczcych samochodw.

42.

Producent, ktry zaczyna jako klawiszowiec filadelfijskiej grupy The Roots i pomocnik kalifornijskiego twrcy Dr. Dre,
w pierwszej dekadzie XXI wieku. sta si autorem beatw rozchwytywanym przez artystw z krgw hip-hopu i rnb. Charakteryzujce si chwytliwymi syntezatorowymi riffami i klubowym brzmieniem podkady znalazy si na pytach takich
saw, jak The Game, Snoop Dogg, DMX, Fat Joe, Lil Wayne czy 50 Cent.

182

2007

W.E.N.A.
S-A-L-U-T-U-J

0:41,7

Ty, kurwa, chyba dzi si nie czujesz najlepiej.

Zapamitaj, kto odtd bdzie krlem na miecie.
Musisz zarabia na kule koniecznie,
bo gwarantuj, e dzi zakoczysz kalectwem.
Ty, chyba nie mylisz, e naleysz do prosw.
Jak na razie mj wokal jest na widoku.
Na tym sprzcie gram dla tych blokw.
Nie masz szans, ty przyjrzyj si wygranym, poczuj.
Masz styl tani wopr, zobacz.
Zamknij swj chudy ryj, przesta postulowa.
Itak nikt nie okae ci respektu, zreflektuj,
mi naprawd nie potrzeba pretekstw.
Mwi powanie, wdrog mi nie wchod,
wszyscy nazywamy ci, kole, cipeczk.

0:47,6
0:52,4
0:58,1
1:03,4
1:07,9
1:13,7

Dominika
Wcawek

Pochodz ze starej szkoy nawija W.E.N.A. Ciekawe, bo chocia debiutowa pno wydanym
wdrugim obiegu solowym materiaem Wysze dobro w2007 roku faktycznie jest jednym
ztych raperw, ktrzy na swoim podwrku wiczyli warsztat ju od koca lat 90. Przykad
utworu S-A-L-U-T-U-J pokaza, e jest to suszna droga. Na pocztku suchacz zwraca
wtym utworze uwag na beat. Qciek, znany ze wsppracy m.in. zTe-Trisem, Pyskatym, KK
czy Mesem, przygotowa podkad godny hymnu osiedli ipodwrek. Wsamplowany chr ipartie
smykw daj moc oraz odpowiednio patetyczn wymow, za fragmenty wyskreczowane
m.in. zFuck You Pharoahe Moncha, Tha Way It Iz Big Shuga ioczywicie Salute Me
Nasa pokazuj, zkim mamy warszawskiego MC stawia wszeregu, ustawiaj optyk
suchacza oto nadchodzi krl miasta. Sam W.E.N.A. wjeda agresywnie. Jest szorstki,
wcieky, zadaje cios za ciosem, ajakby tego byo mao, podkrela, e si dopiero rozpdza.
Czas pokaza, e zjednej strony rzeczywicie tak byo Wysze dobro stao si nie tylko
kultowym albumem polskiego podziemia hiphopowego, ale iodskoczni do kariery rapera
wpierwszym obiegu. Zdrugiej strony, cho artysta wyda ju dwie oficjalne pyty, zdy
dojrze iochon, to wci najmocniej kojarzony jest wanie zutworem S-A-L-U-T-U-J.

183

2007

TPWC, Fred, Franek Kimono

Waucie

0:55,5

Americano, pseudo po tacie,

handlowa waflem na play wJuracie,
mia cztery budki zhamburgerami.
Jak bya draka, caa sala sza za nami.
Skd mam Wranglery, heh, pyta si ona.
Ja si umiecham imwi: Baltona.
We daj mi rk, sodka jak zmiodu,
wezm ci waucie na sto rnych sposobw.

1:03,4
1:11,4
1:19,4

Marcin
Flint

184

P artem, p serio mwio si otym, e Franek Kimono jest jednym zprotoplastw

polskiego hip-hopu. Ju bowiem w1983 roku Piotr Fronczewski wswoim szemranym,
przerysowanym wcieleniu byskotliwie deklamowa do dyskotekowych beatw. Ponad
20 lat pniej raperzy zTPWC postanowili zaprosi mistrza iwrwnie artobliwej
konwencji nawiza do czasw cinkciarstwa, trwaych ondulacji ipeweksowego szpanu,
rozsmakowujc si wsocjalistycznej siermidze. Syncy zniewybrednej elektroniki
Robert M przygotowa beat, za obeznani zrnymi obliczami miejskiego folkloru,
dysponujcy gosami idealnie pasujcymi do takiej konwencji raperzy na luzie podeszli
do tematu. Wynik? Wielki hit idealnie wpisujcy si gdzie midzy Mydeko Fa Marka
Kondrata iBoenk Braci Figo Fagot. Umieszczone wrefrenie bd bra ci waucie
zpowodzeniem funkcjonuje nadal wjzyku, niczym zawdziczane Frankowi po dobrej
wdzie lepszy jestem wdudzie czy kto noc smaruje, ten bak zatankuje. Nie mona
zapomnie outrzymanym wduchu przanych eightiesw wideoklipie. Nie do,
e prcz Fronczewskiego na planie pojawia si Stefan Friedmann, to jeszcze jego syn
pod pseudonimem Fred dostarcza najlepszych wersw wcaym kawaku.

2008

Pi Dwa
Gniew

0:16,9

Przypyw mdroci mierzy si upywem ci.

Ty jeste mody igupi, zbyt czsto lubisz si upi.
Jak pies zaszczuty, ktry wkadym widzi wroga,
gniewem zatruty, ledwo stoisz na nogach.
Twj rozum ju pi, ty jeszcze nie,
wypie ju dosy, wicej chcesz.
Musisz udowodni wszystkim, e ztob si, kurwa, nie zadziera,
wypi, zapali iudawa penera.
Potem wrci do domu, na swoj kobiet si wydziera,
gdy ona zbiera ci zziemi, prbujc co zmieni.

0:22,1
0:27,3
0:32,5
0:37,9

Andrzej
Caa

Hans iDeep wramach Pi Dwa uzupeniali si wietnie. Paradoksalnie wiele osb ju po

wsze czasy bdzie kojarzyo formacj tylko zracji tego, e wydawaa wczsto wymiewanej
iuwaanej za gwnego winowajc zmikczenia rapu wytwrni My Music, przeksztaconej
zUMC. W2008 roku panowie wydali jednak album Deep Hans nieoficjalnie. To nie
by materia lekki, atwy iprzyjemny. Wrcz przeciwnie to idealne to dla przyszych
alkoholikw, ludzi ze skonnoci do depresji imyli samobjczych. Longplay, na ktrym
dominuje zo, frustracja iniemoc, gorzki opis walki ze swoimi problemami ize wiatem,
ktry nie okaza si wcale miejscem penym ciepa, mioci idobra przekazywanego sobie
przez ludzi. Gdy czowiek dostrzega smutn prawd orzeczywistoci, wpada wjeszcze
wikszy d, siga po kolejn butelk, papierosa. Ma pretensje do wszystkich naokoo,
najmniej do siebie. Ptla si zawizuje, spirala za nakrca, pozostawia coraz mniej miejsca
na pozytywne emocje. Ciar Gniewu jest tak przytaczajcy, e a podniecajcy.

185

2008

2:32,9
2:38,0
2:43,3

Pih, Chada, Lukasyno

Im mniej wiesz, tym lepiej pisz

Gdy lec nerwy, gra bywa brudna.

Moesz nie dorosn jej do pit nawet na szczudach.
Duo wiesz, sporo mwisz ycie jest suk.
Jeszcze twoi starzy mog dosta twoje ucho,
bo kiedy pada, to ludzie mokn.
Czasami lepiej jest po prostu zamkn okno.

Marcin
Flint

W2008 roku Pih mia na koncie wspprac zkilkoma wydawcami, by po kilku rapowych
konfliktach iwci brakowao mu krka, ktry przypiecztowaby jego pozycj na scenie
tak komercyjnie, jak iartystycznie. Czas by dla gatunku nieatwy, gdy sprzeda pyt
leaa, koncertowa frekwencja rwnie, niewiele te zapowiadao zmian tego stanu rzeczy.
Ale biaostoczanin si nie poddawa. Sowa hip-hop umar, prowadz ostatni kohort
wydaj si tu bardzo na miejscu. Wutworze Im mniej wiesz, tym lepiej pisz uboku
rapera znalaz si dawny kompan Chada, taki warszawski Cormega43, zktrym Pih nagra
surowy album Onas, dla was, ale pojawi si te zacieky, odwieczny wrg zwasnego
miasta Lukasyno. Wdka wstudio, beat jak uderzenie pici, niemal wykrzyczane wersy
prowadzce od przesuchania CB, przez n szpeccy bliskich, po robaki wmotylach.
Turpistyczny, ekstremalny, upadlajcy rap zobrazowaniem idiagnozami wprost zfilmw dla
bardzo dorosych. Takie jest Im mniej wiesz..., takie s cae Kwiaty za, Pihowe opus magnum.

43.

Raper z nowojorskiego osiedla Queensbridge, uniemiertelniony za spraw wzmianki na Illmatic, legendarnym debiucie
Nasa. Po wyrzuceniu z (wsptworzonej przez wspomnianego Nasa!) supergrupy The Firm, konfliktach wyrosych
na tym gruncie i odwlekaniu w nieskoczono premiery jego debiutanckiej pyty przez wydawnictwo Def Jam, sta si
symboliczn ofiar branowej hipokryzji. Niezalene, konsekwentne stylistycznie dziaania budowane na kanwie biografii
obejmujcej handel narkotykami i wyrok odsiedziany w zakadzie karnym przyniosy mu miano najprawdziwszego.
Nagra pi dobrze ocenianych pyt, do dzi nie odnoszc sukcesu sprzedaowego.

186

2008

Rasmentalism, Jot, Al-Fatnujah, DJ Positive

Linia ognia

0:59,9

Chc mi robi noc horrorw za jaki post na forum.

Nie mam sieci, wic pytam ohost autorw.
Wodpowiedzi sysz tylko: Co ci ama?.
Grzeczni chopcy zdobrych domw ami przykazania.
Dobrze znam ten klub, nie wyjd bez szww,
chyba e na tych piciu mam rozdzieli pi stw.
Pi znw si gotuje jak wal gdziekolwiek,
ale jak dwie rce maj im naraz da po mordzie?
Stoj jak kretyn, negocjuj wymiar kary,
serce krzyczy spierdalaj!, mzg wytrzymaj, stary!

1:05,0
1:10,0
1:15,0
1:19,9

Marcin
Flint

ZGresem, Kopruchem iNajsbitem przy boku zamojski raper Ras by poet. Kim jest
wtowarzystwie Menta, Jota, Al-Fatnujah iDJ-aPositive? Ano MC zdystansowanym,
obdarzonym wyobrani ispecyficznym poczuciem humoru. Gdy chopcy zdobrych domw
ami przykazania, on wyciska funk zbeatu, leci nad ciekawie brzmicymi perkusjami
isprawia, e nie czekamy tylko na byskawicznie zapadajcy wpami refren. Ae towarzyszy
mu pewny swoich umiejtnoci, przyjmujcy pozycj mistrza wrocawianin Jot, to przebj
robi si zmiejsca prze-przebojem. Pochodzi zalbumu Dobra muzyka, adne ycie, debiutu
Rasmentalismu, azarazem hitu hiphopowej sceny undergroundowej w2008 roku, ktrego
reedycji pi lat pniej podja si oficyna Asfalt Records. Przy caej swojej prostocie
iefektownoci nie jest jednak dla tego albumu reprezentatywny. Co wicej, trudno uwierzy,
e peen wigoru kawaek moe pochodzi od tej samej grupy, ktra w2011 roku uraczya
publik przekombinowanym, niespecjalnie angaujcym Hotelem trzygwiazdkowym.

187

2008

0:21,7
0:26,5
0:32,2
0:37,8
0:42,7

Andrzej
Caa

188

Eldo
Nie pytaj oni

To nie karnawa, ale taczy zni chc.

Znam j 30 lat, ale wci niewiele wiem.
Wiele serc bije dla niej, wiele wniej,
do szalestwa zakochane wszystko zrobi s wstanie.
Dzie wstaje now nadziej nad jej brzegiem,
za rk przed siebie, cho czasem jej nie poznaj.
To nie matka, ale wzia mnie wopiek,
pokazaa mi emocje, nauczya by czowiekiem.
Imoe kiedy bd musia wszystko odda,
los zada pytanie staniesz przy niej czy j poddasz?

Tytuowe nagranie zpitego solowego albumu Eldo wywoao ju wdniu premiery

prawdziw burz na forach internetowych. Godzinami wymieniano argumenty, kto jest t
ni, oktr ma nie pyta suchacz? Niektrzy od razu susznie dopatrzyli si nawizania
do tytuu legendarnego albumu Obywatela G.C. Nie pytaj oPolsk. Nie brakowao te
gosw, e raper ma na myli jednak Warszaw, doszukiwano si nawet deklaracji uczu
czysto midzyludzkich. Eldoce jednak oczywicie chodzio oojczyzn wczasie gorcych
przemian, gdy miliony modych ludzi wyjechay za granic wcelach zarobkowych,
gdy trway dyskusje, czym wzasadzie jest patriotyzm ijak go kultywowa po przystpieniu
do Unii Europejskiej. Nie zabrako mocnych sw skierowanych do politykw, ale bez
afiszowania si sympati do konkretnego ugrupowania, bowiem zamysem artysty bya
krytyka samego zawaszczania pewnych idei, symboli, wartoci dla celw poszczeglnych
jednostek. Wefekcie Nie pytaj oni to donony manifest trudnej, ale wiecznie ywej
mioci do ojczyzny. Ojczyzny, wktrej wiele trzeba naprawi, poczwszy od samego siebie.

2008

HiFi Banda
Puszer

0:10,1

Mio za hajs to nie mio, Soleks to nie soce,

dobry czas to nie Rolex, ale chwile co s wolne.
Tylko pocztek nie jest kocem, reszta gna wjedn stron.
Ty jak pionek, wszystko jest ustawione, ale to nie gra.
Ja tak jak ty znam poraki isukcesy,
umiem upa, wsta, umiem paka igrzeszy.
Wiem, czym jest soce, gdy wstaje izachodzi,
koniec staje si pocztkiem nowej drogi.
Nadzieja yje wsercach jak rap
inie chce odej, jak tag zbetonem
na twojej klatce, przy domofonie.

0:16,1
0:22,1
0:27,8
0:32,6
0:36,5

Andrzej
Caa

Bardzo udany nielegal Fakty, ludzie, pienidze 5 minut mixtape z2008 roku sprawi,
e owarszawskiej formacji stao si wkocu gono nie tylko wstolicy. Przypadek za
sprawi, i materia ten okaza si dla Dioxa, Hadesa, Czarnego iDJ-aKebsa przepustk
do duej kariery. Opyt potkn si ktrego dnia wieczorem Sok inie mino wiele
czasu, agrupa trafia pod skrzyda oficyny Prosto Label. Pierwsza decyzja to wypuszczenie
niezalenego wydawnictwa woficjalnym obiegu po maym odwieeniu, wiosn 2010 roku.
Na jeden znumerw promocyjnych wybrano m.in. Puszera, ktry doczeka si te dwch
gwiazdorsko obsadzonych remiksw posse-cutw. Tekst mio za hajs to nie mio,
ktrym Diox rozpoczyna nagranie, byskawicznie sta si jednym zulubionych powiedze
modych ludzi, ktrzy whip-hopie szukaj yciowych wskazwek. HiFi Banda natomiast
awansowaa do miana jednego zgwnym reprezentantw nowej ulicznej sceny. Wci
blisko osiedli ispraw zwykych, szarych ludzi, ale ju bez przesadnej agresji, epatowania
wulgarnoci, zmocno lirycznym podejciem iznaczn warsztatow sprawnoci. Puszer
to jeden ztych singli, ktry popchn ich do duej kariery.

189

2008

Emil Blef
Stawki s wysokie

1:14,2

Mwi prawd, bo nie dorastaem na kompleksach

inie musz krzywd odbija sobie teraz wtekstach.
Umiem ju oceni, co naley do wygranych,
bo by sawnym, aby sawnym icenionym to dwie cakiem rne sprawy.
Wic uszanuj mnie jako artyst, nie myl hierarchii elementw.
Ipamitaj bez artystw nie ma managementu.
Wierz mi, byy propozycje, eby i na skrty,
ale jako sabo grzeje mnie zosta oplutym.
Miaem ciuchy od sponsora, wicej ich ni kilka.
Blef je nosi zdum, ale wklipach nie wyglda jak choinka.

1:20,9
1:27,4
1:34,7
1:40,7

Andrzej
Caa

Tytu nawizuje do tytuowego singla zalbumu De La Soul Stakes Is High z1996 roku,
czyli jednej zpyt, ktre dla Emila Blefa stanowiy najwiksz inspiracj. Solowe wydawnictwo
mniej popularnego czonka Flexxipu Mam tak twarz, e ludzie mi ufaj... Billing zmaja
2008 roku to jedna znajinteligentniejszych, najlepiej napisanych pyt wrodzimym rapie.
Niestety moe te pretendowa do smutnego miana najbardziej niedocenionej. Swoje
zrobia beznadziejna promocja albumu iniezbyt przebojowa postawa samego artysty, ktry
nigdy nie pretendowa do roli gwiazdy. Blef wyrasta poza ciasno postrzegany irozumiany
hip-hop. By poet, ksiciem rapowego konceptu, rzebiarzem sowa, sprzedawc
tekstowych pejzay. Ujmowa szczeroci, erudycj ipewnoci siebie, ktra nie bya but,
lecz prawdziwie rapowym ego trippin44. Nagra bardzo dobry album, pierwszy, na ktrym
jego specyficzny flow nabra waciwej pynnoci izacz dziaa na jego korzy. Apotem
wzasadzie poegna si zhip-hopem. Szkoda, wielka szkoda.

44.

Wpisane w podstawy hip-hopu koncentrowanie si na wasnej osobie, rapowa megalomania prowadzca do manifestowania
pewnoci siebie i wychwalania wasnych umiejtnoci. Pojcie wystpuje w tytuach albumw (Snoop Dogg) i utworw
(m.in. De La Soul, Ultramagnetic MCs i polskiej raperki Gonix).

190

2008

2cztery7, Maolat
witej pamici

1:48,7

Na pogrzebie adnych wy zshow-biznesu,

kek koleanek, ktrych nie widziaem wieki,
nie chciay pi ze mn, to teraz te maj nie pi.
Potomstwo, hmmm, jeli byem ojcem chamem,
niech miao splunie przez lewe rami. Izasiejcie co nade mn,
by zamiast ale kirus, ciotki mogy znowu mwi: no, ale wyrs.
Libera, artysta, hiphopowiec wrodku,
ale bez przesady nie tagujcie na nagrobku.

1:54,4
1:59,9
2:08,8

Marcin
Flint

Po Funku dla smaku 2cztery7 poprawio drug, tym razem wcaoci niemal gran
ikomponowan, bardzo udan pyt Spaleni innym socem. Nadajca na jednej fali
zgrana ekipa przyjaci wykazaa si wietn rk przy wyborze beatw, tote Donatan,
Stona, Zielas czy Eten rozbujali krek pod nieboskon. Ale witej pamici nie do koca
pasuje do kalifornijskiego klimatu krka. wity do spki zGonym nawizuj raczej do
tego, co producent Poke zrobi wJuicy Notoriousa B.I.G. Utwr poniosaby sama misista
perkusja, atak do wtru zdugo rozbrzmiewajcym klawiszem, zrcznie podgrywajc
gitar ipocym si basem oraz flow harmonizujc wrefrenie zMesem wyszed ztego
nie tyle kolejny kawaek, co kawa muzyki. Bardzo ciekawy jest tekst traktujcy owasnej
mierci. Maolat wrci zdalekiej podry. Jeszcze na debiucie 2cztery7 musiay zastpi go
cuty, bo wyrok uniemoliwi dogranie wokalu. Pjus iMes mieli za sob krytyczne sytuacje,
dobitnie zbliajce ich do zagadnienia. Moe dlatego wszystkich sta na imponujcy dystans
iswobod. Wygrywa Pjus, inteligentnie nawizujc do Sokoa, Wdowy, Eldoki iWodiego
imwic, e na pogrzeb wpado dwch muzumanw ikilku antychrystw, cho Mesowy
uszczypliwy obrazek te ma ogromnie duo waciwego raperowi uroku.

191

2008

Jimson
Umr modo

0:46,5

Jestem krlem, raperzy mog je palcami.

Mam 127 powodw, by umrze,
nastpne mi do przy otwartej trumnie.
Twoi ulubieni raperzy nie yj,
dlatego jad tak te wersy, jakbym mia zgin.
Pierwszy podziemny raper, co ma flow, technik
igos, izjada nawet papier.
Nie mam odcinitej doni wbetonie wmiejscach kultu,
ale masz moje sowa na podeszwach butw.

0:51,7
0:56,2
1:01,8
1:06,7

Andrzej
Caa

192

Samozwaczy krl podziemia, rozsawiony zaproszeniami do wsppracy ze strony

WhiteHouse, Eldo czy Szybkiego Szmalu oraz konfliktem zVNM-em, narobi jeszcze wicej
zamieszania krtk, wydan niezalenie pyt Gorczka wparku igie. Wydawnictwo
byo inspirowane kultowym wpewnych krgach filmem Olivera StoneaUrodzeni
mordercy. Przynioso bardzo duo krwi, pogardy, mocnych, niejednoznacznych treci.
Umr modo to kawaek, ktry na dugo zostaje wpamici, bdc zarazem popisem stylu
icharyzmy Jimsona, jak ijego lirycznego potencjau, znieszablonowymi skojarzeniami oraz
bezwzgldn metafor na czele. Suchasz, przechodz ci ciarki, czujesz toksyczn pasj
iniezdrowe emocje. Zupenie nie przeszkadza pewno siebie artysty, wrcz przeciwnie
budzi ona due nadzieje zwizane zjego przyszoci na scenie. No itutaj nastpuje zgrzyt
pochodzcy ze Supska MC najpierw si ukoronowa, po czym szybko umar dla rapu
inie poszed za ciosem. Dobre przyjcie waciwie wszystkiego, co zechcia swoj ksywk
firmowa, nie przeoyo si na chociaby jedn pyt wydan woficjalnym obiegu. Szkoda!
Tym bardziej e jedne znajciekawszych wersw wUmr modo Dzieci nie maj butw,
ale maj karabiny / Gin bez skutku, bo yj bez przyczyny nie pozostawiaj wtpliwoci,
e mamy do czynienia zraperem nietuzinkowym.

2008

Zeus
Wd

2:43,2

Nie ma ju wtobie buntu, jeste po drugiej stronie.

Gnojki chc wizerunku, wic cigle mwi otobie.
Ale to ju jest wyszy puap,
zrobili zciebie gwiazd, wsika twoja natura.
Zabie j wtych klubach, wcigne j ze stow,
atwoja maa crka czeka tam zmam wdomu.
No c, taka jest cena sawy,
zczasem nie mcz ci ju myli, e jeste saby.
Ibierzesz to garciami, izapominasz bl,
amimo wszystko jednak co ci cignie wd.

2:49,2
2:53,7
2:59,7
3:04,3

Marcin
Flint

Sednem Wd jest kontrast midzy trzema spokojnie krelonymi historiami aniespodziewan

kulminacj wrefrenie, gdzie wokal uderza mocno, atre, ktr niesie, ogranicza si do paru
bardzo drastycznych sw. Icho caa uwaga skupia si pocztkowo na refrenie wanie,
to jednak dramaturgi szlag by trafi, gdyby raper nie umia wej wbuty tak rnych
postaci inie zasygnalizowa, co moe kry si za drobnomieszczaskim komfortem,
zawodowym spenieniem czy saw. Icho sampel zniemieckiej jazzrockowej Altony nie
jest ani troch niezwyky itakich beatw jest wiele, tym utworem Zeus przekroczy barier.
Ju na debiutanckim albumie Co nie ma sobie rwnych, zktrego pochodzi Wd, udao
mu si przej metamorfoz zoddanego hip-hopowi rzemielnika wtwrc zwizj, ktrego
szufladkowanie nastrczy wprzyszoci mnstwo problemw.

193

2008

PeeRZet
Zwyczajnie niezwyczajni

2:42,2

Jak ten typ, co pcha ten wzek ze zomem

izawsze mwi Bg zapa, jak mu rzuc etonem.
Ulica jest jego domem, gdy tam pi pod kartonem.
To niezwyke, e chce przey nastpny moment.
Czy ja bym tak umia? Kurwa, sam nie wiem.
Pewnie zawizabym sobie ptl na drzewie.
Ten typ jest dla mnie niezwyky, cho gardz nim
zwykli jak on, ktrym szybciej mijaj dni.
Zwyczajni niezwyczajni albo na odwrt wsumie.
Zwyko te jest niezwyka, musisz zrozumie.

2:47,1
2:52,2
2:57,3
3:03,4

Marcin
Flint

194

Kiedy PeeRZet wychodzi zcienia podziemnie dystrybuowanym Hipocentrum,

by do walki wbrany przygotowany lepiej ni wikszo raperw zpytami na pkach
wEmpiku. Zmocnym dubletem rymw na kocu wersu, niedebiutanck pewnoci siebie,
niskim, wyrazistym gosem musia si podoba. Dostarczy wielu bezczelnych linijek
dotyczcych kondycji sceny, relacji damsko-mskich iimprez, za funk wprost kipia zbeatw.
Na tym tle wieczcy krek kawaek Zwyczajnie niezwyczajni by zupenie inny.
Do nieoczekiwanie raper ze Stalowej Woli umia zobaczy samego siebie wodpowiedniej
skali izafundowa sobie test na wraliwo oraz czowieczestwo. Zda go bezbdnie
na beacie Puzzla, zktrym wsppracowa wczeniej wramach formacji 2razyPe. Ponury
fortepian ztward perkusj isolidnym basem klei wsposb wywoujcy ciarki ukadego
wychowanego na Mobb Deep suchacza, awrefrenie oywa za spraw dciaka.

2009

Ortega Cartel, Reno

Dobre czasy

1:31,1

Hip-hop wzi mnie pod skrzyda jak Air Forcey iTimberlandy

ichuj, e nie da mi forsy na Timberlandy.
Bior sam, tutaj nic za friko,
ale jak wychodz wmiasto, mog pi za friko.
Razem zmoimi ludmi znam ten bezsens, chc si wyrwa,
to nieatwe tam, skd jestem.
Chuj ztym, czy lubisz t klik,
spac dugi ikrzykn: kocham ycie!,
Zanim zabije mnie dugi weekend.

1:37,0
1:41,5
1:46,5
1:50,2

Andrzej
Caa

Ortega Cartel to producent iraper Patr00 oraz emce Piter Pits, Polacy rezydujcy wMontrealu
itam nagrywajcy. Wydany wczesnym latem 2009 roku na nielegalu, acz zpomoc Asfalt Records,
album Lavorama okaza si atrakcj sezonu iprawdziw kopalni hitw. Tak gospodarze,
jak imnstwo zaproszonych przez nich goci wrd ktrych byli imainstreamowi
pierwszoligowcy (O.S.T.R., Tede), iidole podziemia (Finker, Reno, Mielzky) sprezentowali
fanom zestaw dopieszczonych pod wzgldem realizacyjnym, pulsujcych prawdziw
zajawk kompozycji. Dobre czasy byskawicznie zyskay miano letniego hymnu, ale kawaek
przetrwa ju kilka lat, cieszc si niesabnc popularnoci niezalenie od pory roku.
To najwyszych lotw afirmacja ycia, hip-hopu ilekkich uywek, zarapowana przez
Reno bardzo stylowo, zogromnym luzem, jakby od niechcenia na soulujcym, wdzicznie
pyncym beacie. Fani rwali sobie wosy zgowy, pomstujc na pochodzcego zBechatowa
rapera, ktry kolejny raz dowid skali swego talentu, ale nie potrafi nagra penego,
legalnego longplaya. Rw zreszt do dzi.

195

2009

Hemp Gru
Droga

0:15,8

To moje ycie, tak, to moja droga.

Zumiechem budz si, kada chwila jest nowa.
Kreuj rzeczywisto, tworz te sowa.
Mio, zajawka, talent to wszystko od Boga.
Popatrz wprzyszo, niektrzy maj wszystko,
nie kady to rozumie, nie wiedz, co to czysto.
Eliminuj zmiejsca mentalne niewolnictwo.
Wygraa twoja sabo, abye ju tak blisko.

0:20,5
0:25,7
0:30,6

Marcin
Flint

196

Warszawskie Hemp Gru zpowodzeniem poszo szlakiem wydeptanym kiedy przez

Molest. Rzecz wtym, eby naturalnie pojawiajce si yciowe wnioski iswj kodeks
wartoci rymowa prostymi sowami na pyncych, wpadajcych wucho beatach. Tak, eby
zprzekazem suchacz mg si natychmiast utosami, azbyt ciki podkad go nie odrzuci.
To oczywicie nie wszystko, bo czonkowie HG dysponuj stylami rozpoznawalnymi
wsekund, ado tego ich wokale s ze sob zestawione dosy kontrastowo. Swoboda
Wilka, ktry brzmi, jakby flow zapisane mia wgenach, iwysoki, dobrze sprawdzajcy
si zwaszcza wrefrenach gos Bilona wtym tkwi sekret wielu utworw duetu, Drogi
rwnie. Rap ohardcoreowym rodowodzie, wci szafujcy lamusem imieciem,
ajednak wolny od agresji iju niehermetyczny, niepsujcy harmonijnego podkadu.
Jeden zMC zauwaa nawet, e rzeka sw gaszcze beat ima racj. Tytuowy numer
zdrugiego, wydanego pi lat po debiutanckim Kluczu, okrytego zotem albumu Hemp
Gru krzepi imotywuje odbiorc. Autorzy manifestuj szacunek do swoich korzeni, ale te po
prostu dla muzyki.

2009

Ten Typ Mes

Dwadziecia pi

4:09,5

Mydo Biay Jele, kiedy lepiej yem zmisiem Coccolino.

Nie szczypa woczy, raczej wnos, ciekawo bya przyczyn.
Na dusz met mona wobd wpa,
rzuciem dawno temu koko, bo nie mogem spa.
Myl oludziach, cho ju nie otych wczeniej wymienionych,
ktrym zrobiem krzywd przez jaki swj kolejny pomys.
Bg mi wiadkiem, awiat by moj aul,
e spimpowaem pann wieo po zajciach ztej dziedziny wSao Paulo,
bo mj portfel by pusty, byem pustym Mesem,
ale musiaem skoowa sos, nie gnc si wp przed show-biznesem.

4:17,4
4:23,4
4:30,8
4:37,4

Andrzej
Caa

Ten Typ Mes ju na pycie Flexxipu w2003 roku rapowa, e hip-hop jest dla niego
jak lustro, e podchodzi do niego niezwykle szczerze, ale s pewne kwestie, oktrych
gono nie chciaby mwi. Singlowe Dwadziecia pi zwydanego sze lat pniej
drugiego solowego albumu Zamach na przecitno jest tego zaprzeczeniem. Mes
niemal wymiotuje emocjami, prawd, blem, ktre przekadaj si na jeden znajbardziej
zapadajcych wpami kawakw wjego karierze. Tytu odnosi si do wieku artysty,
ale te jego przyjaci, ktrych losy opisywa. Jednym zbohaterw jest jego kolega
z2cztery7 Pjus, przeywajcy wwczas najtrudniejsze chwile wyciu, walczc oodzyskanie
suchu. Wtki nieudanego maestwa, problemw ze zdrowiem, gupich pomysw
na zdobycie pienidzy czy te eksperymentw znarkotykami byy te wduej mierze
hiphopow wizualizacj kondycji ludzi wmodym irednim wieku. Dylematy moralne,
przeoone na wersy wzderzeniu zsoulowym, spokojnym beatem witego Mikoaja
zaowocoway nagraniem, ktre nawet kilka lat po premierze przeszywa suchacza,
porywajc go bez reszty.

197

2009

Warszafski Deszcz
Ju od 99 pyn

1:31,2

Mam moc jak Trzyha iMOK za plecami.

Stukna nam dycha, jeszcze zdycha przed nami.
Twoja dupa ju piszczy, twoja dupa wzdycha,
twj koniec jest bliszy, WFD, Powrciwszy.
Najprawdziwszy styl ze styli, warszawski.
Przetrwalimy ju tyle, we si sztachnij.
To kolesie zokadki, dwch kolesi ztej awki
inie mwmy otrzecim, szkoda gadki.

1:36,5
1:41,9
1:47,3

Marcin
Flint

198

Cheech iChong. Beavis iButthead. Bowie iIggy Pop. Taki wanie rodzaj chemii zachodzi
midzy Tedem aNumerem Raz ito on sprawi, e nierwne, rednio wyprodukowane
Nastukafszy traktowane jest dzi jako hiphopowy klasyk. Po dziesiciu latach popisowy
stoeczny duet wraca jak gdyby nigdy nic, wietnie zgrany iabsolutnie wiadom swojej
pozycji, za pierwszym singlem zalbumu Powrcifszy zostaje Ju od 99 pyn.
To podkad wklimacie pierwszej poowy lat 90., obowizkowo brudny izbasowany,
na cikich, oboonych pogosem perkusjach isamplu, wygrzebany zsoulowego
winyla zlat 70. Wwersach panowie wchodz sobie wsowo, co rusz wycigajc ktr
zpamitnych linijek inieco inaczej j koczc. owcy nawiza bd wsidmym niebie,
mogc doszpera si odniesie do zwrotki na Molecie, tekstw zkasety WuWuA,
nagra 1kHz, anawet odgosw nielegalnej radiostacji zumieszczonego na Smak B.E.A.T.
Records kawaka Rymoholiko. Bardzo dobrze prezentuje si rwnie skreczowany refren,
skadajcy si zfragmentw wokali Sokoa, Pezeta, Fenomenu iKasty, atake klip peen graffiti
ipostaci wza duych bluzach zkapturem.

2009

Sobota
Modlitwa

1:38,4

Zacznijmy rzecz moe od cudzostwa.

Sam rozumiesz, Boe, sam stworzye te bstwa.
Skoro stworzye mnie na swoje podobiestwo,
musisz si oglda za lalkami czsto.
Soraszka, wiesz, za t spoufao.
Odwlekaem t spowied, jak dugo si dao,
ale e do koca zblia si ta szesnastka,
Boe mj jedyny, uszu swoich nastaw.
Wic: seks, narkotyki, alkohol do blu,
ycie na podobiestwo punw iulw.
Wybacz mi, Panie, mam nadziej, e zrozumiesz.
Najbardziej auj, e niczego nie auj.

1:47,7
1:48,8
1:53,5
1:58,9
2:03,9

Marcin
Flint

Debiut Soboty to wana pyta. Zwaszcza jeli chodzi ozdejmowanie zpolskiego hip-hopu
ram imoliwie najbardziej dobitne wskazanie tym, ktrzy do tej pory nie raczyli zauway,
e przyszo nowe. Sobota cigno przebojowe Tacz gupia, gdzie szczecinianin
brawurowo poradzi sobie wrefrenie ibysn flow tak silnym, e beat nie zdoa go
usadzi ioswoi. Tak, tak, id wdisco uprzedza wwczas. Poszed rzeczywicie
daleko. Za spraw sprytnego blendu okazao si, e wokal ztego numeru idealnie pasuje
do Ona taczy dla mnie grupy Weekend. Modlitwa pokazuje jednak rapera zinnej
strony. To triumfalny pochd zaszczepionego melodi stylu, nioscego ewidentnie dobr
nowin tekst szczery, niewyreyserowany wswoich wyznaniach ipotrzebach, do tego
bezobciachowy, czasem wrcz byskotliwy. Kiedy przygldamy si rozterkom Soboty,
na myl przychodzi Big K.R.I.T. usytuowany na okadce swojej pyty wpoowie drogi midzy
domem boym adomem uciech. wietnie radzi sobie producent Matheo, postpujc
jake inaczej od tych usiujcych wyrwa muzyk trapow bez korzeni, odseparowa
amerykaskie poudnie od gospel, od misistej funkowej wibracji. Wyklaskany, opatrzony
organami iywym basem beat yje, awrefrenie, kiedy obecny od pocztku chrek
komentuje piew mistrza ceremonii, wnosi si bardzo wysoko. Alleluja!

199

2009

ysoni, Smarki Smark

Moje ycie, mj syf

1:31,9

To chyba pity rok, jak zbieram si, eby na sik pj.

Tak patrz na mj biceps, mam chud witk wchuj.
Co mao hardcoreowo to wyglda. Dobrze, mistrzu,
e jestem mao hardcoreowy inie krc teledyskw.
Raz na p roku wyjm zszafy czepek iszwedki,
pomocz si, apotem oczy wlepi wstudentki.
Co mog ci powiedzie? Mam do aktywnoci pecha.
Bywa, e mj jedyny sport to pyta TDF-a.
Moe by nie kasa?!
Sorry, przepraszam, ju fajk dogaszam.
To chyba pity rok, jak to rzucam iwracam.

1:37,0
1:42,2
1:47,2
1:53,7
1:57,4

Andrzej
Caa

200

Smarki zalicza tutaj jeden znajlepszych udziaw gocinnych wswojej rapowej karierze,
amimo to nie udaje mu si usun wcie gospodarza, czyli ysoniego znanego te jako
Donson rapera Szybkiego Szmalu. Wzasadzie ju ten wystp wystarczyby za recenzj
inajlepsz zacht do sprawdzenia kawaka, ale sprbujmy co jeszcze doda. Mamy
potny, rozsadzajcy goniki beat autorstwa 101 Decybeli. Mamy sporo poczucia humoru,
dystansu do siebie. Mamy wkocu popisowe aluzje, ale icharyzm ysoniego, ktry do
miana rapowego poety nigdy nie aspirowa, za to kapitalnie opisywa wiat liczcego sobie
dwadziecia pi lat, rednio ogarnitego yciowo melanownika. Uywki iimprezy s
na pierwszym miejscu, sport iedukacj mona odoy na kiedy indziej. Sucha si tego
wybornie, zwaszcza e niejednemu ten kawaek ywo przypomina obrazy zwasnej
egzystencji.

2009

Waldemar Kasta, donGURALesko, Verte

Musisz

3:35,3

Jak Tede musisz mie notes, jak Gural porwnania,

jak Fokus musisz by smokiem rymu, sztuka latania.
Imusisz troch polata, by wygodniej siedzie.
Musisz troch wiedzie, by mg co otym powiedzie.
Musisz zna prawo Bronxu bez precedensu,
musisz mie wchuj dystansu, by nie utraci sensu.
Ipa kabon, musisz, postanowione,
jeli jedn ztych dupek wzie sobie za on.
Lepiej pa kabon, musisz, postanowione.
Chcesz bra mj towar? Pa, ma by pacone!

3:40,6
3:46,2
3:51,8
3:57,0

Marcin
Flint

Mwi, e trzyma si scen wgarci, arzeczywicie j trzyma, to dwie rne sprawy.

Waldemar Kasta naley do tej drugiej grupy. Na solowy debiut czeka kilkanacie lat, nie obyo
si po drodze bez przygd, tote wyzbywszy si wikszej czci swojej wczeniejszej
technicznej niedoskonaoci przychodzi wzi, co jego. Singiel nie nazywa si Moesz,
nazywa si Musisz, anieznoszcy sprzeciwu ton gospodarza kae adeptom sztuki rapowej
sucha udzielanych im porad wskupieniu. Zwaszcza e obok stoi Gural, partner zK.A.S.T.A.
Skadu, czonek ekipy od rozpalania sal koncertowych, wtym wypadku rwnie wydawca
krka 13. Abeat zrobi dobrze sprawdzony przez niego Szopen rapu, krl nowej szkoy
Matheo. Podkad toczy si, cinie, wybrzmiewa plastikowymi pianinkami, dciakami
ismyczkami. Patos rozegrano jak wnajlepszym amerykaskim blockbusterze. Jay-Zdo spki
zKanye Westem by si nie powstydzili. Przejcie na refren jest doskonae. Wejcia dwch
tytanw przedziela jeszcze ich rapujcy wychowanek, Verte, ktry potrzebuje zaledwie
chwilki, by od Scarfaceaskoczy do Hannibala, prezentujc wietn zwrotk. Moc, chwaa,
Kasta. Zdonem za mikrofonem si nie zadziera. Skoro kae, ma by pacone.

201

2009

Mapa
Nie byem nigdy

1:44,9

Ito mnie zgubi, bo gardz wci typami, co wpalce

bior dugopis, potem zostawiaj gwno na kartce.
Wiem, e na bitw nie jest za pno, wic walcz
irozpalam wwas ogie, jeli tylko mam szans.
Chc tobie mwi orapie iwraca co chwil
nie tylko po to, eby znw mc ci apa za tyek,
bo wiem, e wkocu poderw latem dziewczyn,
co lubi oldschool, na rwni stawia lateks zwinylem.

1:51,1
1:56,6
2:02,4

Marcin
Flint

202

Najbardziej wNie byem nigdy przyciga dualizm Mapy. Potrzeba mioci iwiara wni,
przy jednoczesnym oganianiu si od niej. To wcale nie jest utwr wymierzony wpe pikn.
Raper chroni si za naturalistycznym porwnaniem, za cynizmem, za cian zpustych
butelek, co rusz wiadomie bd nie sygnalizujc swoj du wraliwo. Jest idealist
paccym gorycz za swoje przekonania. Taki typ narratora lubi si od zawsze,
bo iludzie nie s czerni ibiel, leczparadoksem pisani, wic utosami si atwo. Ten
ostatni wniosek pasuje waciwie do caej pyty, prawdziwego undergroundowego przeboju,
jakim by longpglay Kilka numerw oczym, ale warto wrci jeszcze do Nie byem
nigdy, eby zauway, jak ekspresyjny, jakby wydzierany zwewntrz styl toruskiego MC
pasuje do samplowanej zpyty Ozzyego Osbourneagitarowej solwki. Prcz zwyczajnej
niezwyczajnoci gospodarza ucho cieszy jeszcze par bezczelnych, twardych wersw,
aprzede wszystkim ad wzwrotkach, sugerujcy, e moe Mapa uczucia ma wrozsypce,
ale gow to jednak na karku.

2009

0:51,9
0:57,1
1:02,3
1:07,5
1:13,2

Andrzej
Caa

Pjus
Nie mwi szeptem

Moesz by znuony tekstami na tej pycie

lub rzyga ju odmian czasownika sysze,
ale nabierzesz szacunku do tych wersw,
jak guchot bdziesz tumaczy swemu dziecku.
Albo raczej, na przykad, dopiero swoim wnukom.
Przypomnisz sobie typa, co mia sztuczne ucho.
Moe wtwojej rodzinie bdzie osoba gucha,
nie ycz tego wcale, jak mwi odpuka!
Przypomnisz sobie, jak poznasz ten dramat
typa, ktry wsta, cho by na kolanach.

Po kilku latach walki ozdrowie, cikich operacjach, chwilach penych smutku idrenia
oprzyszo znany m.in. zformacji 2cztery7 Pjus wyda solowy album Life After Deaf.
By on unikatem na skal wiatow jako pierwszy na wiecie longplay nagrany przez
czowieka zcakowicie cyfrowym suchem, implanty zastpiy mu bowiem naturalne
organy. Nic dziwnego, e wwielu nagraniach zkrka moemy znale odniesienia do tych
wydarze. Pjus zarapowa te otym wsinglowym Nie mwi szeptem. Minimalistyczny,
surowy beat witego wyrniaj mocne bbny, zdecydowane przejcia, ato wszystko
przygotowane zmyl, aby zmagajcy si zproblemami wtrakcie prac studyjnych raper
mg spokojnie usysze kady dwik idostosowa do niego swoje nagranie. Nie jest
to co prawda singiel, wktrym Pjus ma wzorowe flow idykcj, ale sia przekazu, emocje
pynce ztekstu, wola walki oprzetrwanie irealizacj yciowej pasji s tutaj zdecydowanie
najwaniejsze. Artysta da tysicom ludzi nie tylko histori godn nagradzanego reportau,
ale te nadziej. Pokaza, e nigdy nie mona si poddawa, ato bywa znacznie istotniejsze
od czysto warsztatowych szczegw.

203

2009

1:09,4
1:14,6
1:19,4
1:24,5

Marcin
Flint

204

O.S.T.R.
Po drodze do nieba

Powiedz, komu dae wadz? Tajnym subom?

Nie widzisz, e te suby wsposb jawny si kurwi?
Daj usn... (po drodze do nieba).
Prawda jedyn furtk... (po drodze do nieba).
Przecie widzisz, jak si staram, by by dobrym ojcem.
Takich jak ja miliony, chc by mdry wtej trosce,
ale... (po drodze do nieba)
tu ceni spryt, nie talent... (po drodze do nieba).

Hej, poznaam ci po drodze, po drodze do nieba / kiedy wicher dmucha srodze, wierkami
koleba piewaa jazzrockowa wokalistka Marianna Wrblewska. O.S.T.R. wysamplowa
cztery ostatnie sowa pierwszego wersu, przyspieszy je iuczyni znich fundament singla
promujcego wydany w2009 roku album O.C.B.. Jako e fragment wielokrotnie wcina
si wkawaek, raper zosta zmuszony do napisania dziesiciu krciutkich wej, zktrych
sporo jest waciwie zamknit, zakoczon puent caoci. Wybrzmiewajcy kawaek
tekstu Jerzego Kleynego nie peni oczywicie roli rednika, ale jest funkcjonujc czci
hiphopowej wypowiedzi zarwno beatu, jak irapu. Zdynamizowanie syncego zdygresji
inatoku wtkw Ostrowskiego jest bardzo odwieajce to jakby kto Wadysawowi
Reymontowi kaza pisa haiku. Tre kry midzy rodzin (O.C.B. ma opini pyty
osobistej) areligi, acz zdarza si celny, zwizy komentarz polityczny. Patent na beat, cho
mocno wpadajcy wucho, nie moe starczy na dugo, tote utwr nie ma nawet trzech
minut. Jeeli doda efektowny wizualnie klip Tomka Czubaka, to wystarczy, bymy mogli
mwi ojednym zlepszych singli wkarierze rapera.

2009

Quiz, Brudne Serca

Sowo dla

4:02,7

Tata nie auje, e nie zostaem raperem,

mamie moe troch smutno, e atwo olaem marzenie.
Rodzina, osobliwy klimat od koyski,
co wita na wigili powtrka zrozrywki.
Cigle jedna rozmowa, po niej ktnia,
tradycja narodowa jak pieprzony karp ikutia.
Potem si zrywasz, e niby na pasterk,
SMS-y, ziomy, na CPN-ie kup butelk.
Ale kiedy wiat si wali isigasz bruku,
do kogo dzwonisz? Chyba nie do owcw duchw.

4:07,9
4:13,0
4:18,7
4:23,7

Andrzej
Caa

Gdyby szuka wpolskim hip-hopie nagra, ktre s wyciskaczami ez, ten pochodzcy
zMateriau producenckiego Quiza, na pewno znalazby si bardzo wysoko. By moe
nawet na samym szczycie, bo adunek szczeroci jest za spraw Brudnych Serc (Zkibwoy
iSmarki Smark) ogromny, aproducent, cho nie jest doskonay, umie robi takie beaty, by jego
si zwielokrotni. Nie sposb wybra ztego utworu jeden czy dwa godne zacytowania
fragmenty, za to znacznie atwiej by byo znale te, ktre ewentualnie mogyby
przeszkadza wodbiorze. atwiej otyle, e zwyczajnie ich nie ma. Dedykowana rodzicom
irodzinnemu miastu raperw, Gorzowowi Wielkopolskiemu, piosenka wykorzystujebardzo
znany iczsto wykorzystywany whip-hopie sampel zutworu Minnie Riperton Inside
My Love. Mamy tradycyjny uSmarka follow-up, tutaj do Pezeta znagrania Szsty
zmys. Mamy go te uZkibwoya, nawizujcego zkolei do wsplnego nagrania Molesty
iWarszafskiego Deszczu. Mamy wspomnienia zdziecistwa izlat dojrzewania, aprzede
wszystkim mamy to, co wmuzyce od zawsze odgrywao ogromn rol prawdziwe emocje.

205

2010

0:12,4
0:18,6
0:23,9
0:28,9
0:34,5

Andrzej
Caa

206

Pyskaty, Fokus, Maolat, ona, Fu, Ten Typ Mes,

Tomiko, Termanology, O.S.T.R., Ero, Eldo
Bez granic
Wanie tak, Pysk wpysk,
dzi zabior was wstecz do czasw, kiedy mogem wszystko
icho nie miaem beatu ani basu, starczy beatbox.
Do czasw, gdy No Limit kojarzy si zdisco
igdy Volt jeszcze brzmia jak Pete Rock.
Gdy mielimy hip-hop, co mia nas zjednoczy, nie zabi,
cho mwi prawd prosto woczy, nie zamieni jej na nic.
Ej, wrmy do czasw, gdy bylimy nieznani.
Dzi znw wiat jest dla nas bez granic.

Otym, e hip-hop ma nas czy, anie dzieli, mwi Pono na pierwszym solowym albumie,
mwiy te dziesitki innych raperw, podkrelajc pokojowy charakter muzyki, ktra
ma by ponad podziaami. Bywao ztym oczywicie rnie, jak to wwiecie dorosych
mczyzn, ale samo zaoenie szczytne, agdy Pyskaty zokazji reedycji zswojego
pierwszego solowego albumu postanowi wcieli je wycie, zrobio si interesujco.
Ju sam skad artystw wzbudzi szacunek. Bez granic to przegld naszej sceny od
Szczecina przez Warszaw do Katowic. Od hardcoreowych zawodnikw utosamianych
zcikim ulicznym rapem, do tych, ktrzy zawsze stawiali bardziej na finezj ipoczucie
humoru. Ana deser niewysoki, ale charakterny icharyzmatyczny Latynos Termanology,
ktry niedugo wczeniej wyda pyt zbeatami DJ-aPremiera iPete Rocka. Chocia
hip-hop nie zawsze brzmia iwyglda tak, jak wyobraali go sobie rapujcy wBez
granic, nie sposb ich za to wini. Za to chwali za nagranie jak najbardziej wypada.

2010

So/Mikser
Love Forever

1:22,8

Nie bya delikatna, prosia, by j bi,

jczaa zpodniecenia, gow odchylajc wty.
Zcaych si j tuk, cho wiedzia, e tak nie mona,
zdar sobie skr zkostek, aona wkocu dosza.
Erotyczny koszmar, bya coraz bardziej sina,
lecz on wpad jakby wtrans iju nie mg si zatrzyma.
Moda dziewczyna wkocu przestaa si rusza,
podczas kiedy on j rn, ona umara wkatuszach.
Usiad na ku, przeprasza, przysiga,
paka nago nad jej ciaem ze wie krwi na rkach.
Mimo to bya pikna, przy niej czu si jak wniebie,
wic pod oson nocy przewiz zwoki do siebie.

1:28,4
1:34,8
1:41,0
1:47,0
1:52,4

Marcin
Flint

Polacy prbowali si zhorrorcoreem, czyli czym na ksztat rapowej wariacji wtemacie

death metalu, bardzo wczenie, jeszcze wlatach 90. Mao kto siga jednak po ten termin,
mwic odebiucie Kalibra 44, zkolei przerysowana satyra iabstrakcja Nagego Ataku
Spawacza rzucia cie na pionierskie dokonania na tym polu. Stoeczna Formacja Cmentarz,
cho unikalna, staa si ciekawostk dla wtajemniczonych, za uPiha ta estetyka bya
zazwyczaj tylko jednym zkolorw wmrocznej palecie. Wszystko zmienio si wraz
znadejciem Sonia. Triumf jest peen, bo okaza si nie tylko zasuony artystycznie,
ale te jak najbardziej policzalny liczb koncertw czy wej na YouTube. Love Forever,
najgoniejszy inajbardziej wyrazisty fragment nagranej wraz zMikserem Dem6n6l6gii,
wszystko wyjania. Stanowi sum obrzydlistwa, okruciestwa, starannej, bogatej narracji,
doskonaej znajomoci makabresek wyraajcej si waciwym ogrywaniem stosowanych
wnich klisz oraz oczywicie duej iloci czarnego humoru. Flow So moe mie kanciaste,
za to odpowiednia barwa gosu iironiczny wymiar beatu powoduj, e szybko otym
zapominamy. Nekrofilia, kanibalizm ifetyszyzm nigdy nie byy tak romantyczne.

207

2010

Vienio, Hades
Nowe bloki

0:10,2

Kiedy zaraz po szkole rzucaem tornister,

na boisku zkumplami podpisa list.
Rozpoczyna gr sdziowski gwizdek,
po takiej grze miaem niejedn blizn.
To oczywiste sine ydki ikolana.
Dobrze, e wdomu zawsze bya gencjana.
Mama nie przejmuj si, to tylko rana,
kilka zadrapa to jeszcze nie dramat.

0:16,1
0:21,4
0:26,0

Dominika
Wcawek

208

Vienio zawsze by bacznym obserwatorem wiata, dopiero jednak jego solowy debiut pokaza
niedowiarkom, ile wart jest rap wspzaoyciela legendarnej Molesty, aprzede wszystkim
dowid, e baga dowiadcze moe wydatnie pomc wrobieniu dobrej muzyki. Na singlu
promujcym pyt Etos 2010 raper mwi, e dwadziecia lat wczeniej yo si inaczej.
Bana? Ajednak warszawski artysta potrafi opowiedzie otym, co czu mog wczesne
dzieciaki, adzisiejsi doroli, patrzc na to, co si dzieje na podwrku dzi awzasadzie
jak niewiele si dzieje. Zadanie uatwia mu doskonale dobrany go. Zjednej strony Hades
ubarwia nostalgiczny obrazek gorycz: Od rana do wieczora na podwrku byli wszyscy /
Mama woaa mnie na obiad, zawsze jadem zimny / wiat by inny ni dzi, wane, kto by
szybszy na BMX, anie PSX. Zdrugiej strony gospodarz wnioskuje zsocjologicznym zaciciem:
Na tych podwrkach nikt si nie bawi / na wieej cianie kto lad zostawi / sterylny obraz,
zewszd podobny / tu nikt nikomu nie mwi dzie dobry. Cao spostrzee trafia na beat
oparty na dobrze skrojonych samplach. Itak jak wtekcie kiedy spotyka teraz, tak
wpodkadzie klimat zotych lat hip-hopu ssiaduje ze wspczesn dynamik brzmienia.

2010

O.S.T.R.
pij spokojnie

1:05,1

Byem pewny siebie ijestem taki nadal,

nawet jeli jutro psy bd azi po ssiadach.
Potrzebuj lekarza, koszula caa we krwi,
e mona by wykrci ikrwi zala butelki.
Nie podpalam si, wierz mi, musz zatrzyma krwotok,
byleby doj do auta, kada chwila jak zoto.
Odpowiedz, czemu biznes czy si zsi.
Id wpizd, nie dam si wykoczy skurwysynom.

1:10,3
1:15,6
1:21,1

Marcin
Flint

Twrcze ADHD dzkiego rapera, a take przedoenie muzyki nad to, co robi za mikrofonem,
nie suyo jego zwrotkom. Dlatego album konceptualny, za jaki uzna naley Tylko
dla dorosych, by nie lada wyzwaniem. Jeszcze przed przesuchaniem mona si byo
zastanawia, czy O.S.T.R. nie pknie, utrzyma dyscyplin, nie zamota si. Udao si.
pij spokojnie jest wycignity ze rodka powstajcego pono przez sze lat krka, jednak
zachca do poznania losw drobnego zodziejaszka Nikodema, nie bez powodw ciganego
przez dwa konkurujce ze sob gangi ipolicj. Jest wnim wszystko, czego potrzeba latajce
kule, mnstwo krwi ibohater wkrytycznym momencie, wymagajcym od niego szczeglnej
determinacji. Twardy, lodowaty beat wpoczeniu zpozbawion ozdobnikw narracj
sprawdza si bardzo dobrze. Przywodzi na myl hardcoreowy rap zpocztku solowej kariery
Adama Ostrowskiego, azarazem intensywno iatmosfer niepokoju rodem zpierwszej
pyty jego projektu POE. Zimowy, peen mrocznych uj klip jedynie potguje to wraenie.
Tym razem mroczniejsza strona natury O.S.T.R.-abierze gr, wewntrzny Hyde wygrywa
zJekyllem.

209

2010

Lukatricks, Joka, HST, Fokus

Trzeba wzi

0:42,7

Gdzie ty idziesz, oco ci chodzi?

Wypy na szerok wod, pierdol ju ten brodzik,
tak wicej zowisz. Tam, gdzie pytko, mtna woda stoi.
Zwaszcza e ycie ryczy, eby je wydoi.
Pij mleko, jedz mid, pki mody,
bij rekord, nim dzwon skoczy zawody.
I std, nie wiem dokd, choby po to,
by czasem znikn iszczliwie si urodzi.

0:47,2
0:53,3
0:58,3

Marcin
Flint

210

Oczasach, kiedy po raz pierwszy mwio si oekipie Czarne Zoto, ju nawet najstarsi
grale nie pamitaj. Zapowiadao si na lski all-star, skoczyo po latach na pycie
producenckiej wystpujcego jako Lukatricks rapera iproducenta Jajonasza. Niestety
akcje dawnych bohaterw zdyy potanie. Jajo iJoka byli wlatach 90. wczowce sceny,
ale od tamtej pory nagrali raptem par zwrotek. Osiem lat po przeomowym debiucie styl
Hasta podrdzewia. Fokus, wydawaoby si pewniak, na swojej podwjnej (ipodwjnie
rozczarowujcej) pycie zdradza oznaki wypalenia. Nasuwao si zatem pytanie, czy taki
skad cokolwiek poturbowanych weteranw da rad przypuci szturm na beat. Rnie
wyszo, ale akurat Trzeba wzi wyszo wietnie. Pierwsze skrzypce gra Joka, prezentujcy
si wtym wypadku jak Jack Nicholson polskiego rapu: wdzik, naturalny talent, ciut
szalestwa. Ale iHST znw jest Kapelmajstrem, ma te wersy, co nawet dla goroli s
jak nuple dla bajtli. AFokusmok, cho nie rozwija skrzyde, ma na tyle ognia, eby plun
ze stylem na beat. Jeli za omuzyk chodzi, to tradycyjnie Lukatricks wtej kwestii
nie zawodzi. Ju w2002 mia inny ni wszyscy pomys na korzystanie zsyntezatora, tu
natomiast wplata jeszcze gitar istrzpek wokalu, budujc soczysty, wasny podkad
ztych, co maj dawn gbi iwspczesn werw jednoczenie.

2010

Wdowa, Czesaw Mozil

Zapomniaam

0:13,4

Mwi, e jest co wicej ni hajs ichwaa.

Odpowiadam im: Heeej! Tak syszaam!
Otwrzmy szampana, halo, prosz pana!
Czy mgby pan zosta ze mn do rana?
Sztampa, sam pan wracaj na kwadrat,
wManolo Blahnikach nie pjd na tramwaj.
Nie jestem adna, ale bystra tak,
jak ci wezm do domu, to mama bdzie za.
Uh, amoe by tak zwiedzi dzi wnocy Pary,
kiedy zobaczy Prag. Boj si chopcw zPragi.

0:17,9
0:22,6
0:27,0
0:32,0

Dominika
Wcawek

Drugi krek jednej zniewielu kobiecych raperek na polskim rynku to dla Wdowy pierwsza
dorosa pyta hiphopowa. Gospodyni to ju uskuteczniajca jadowite braggadocio
dziewucha ani maskotka hiphopowej ferajny Szybki Szmal, tylko wreszcie artystka wiadoma
tego, jak chce brzmie, co chce powiedzie ijak chce to wszystko przekaza.
Drugi singiel Zapomniaam, cho sw przebojowoci iprzystpnoci wyprzedza reszt
utworw, moe by te doskonaym przykadem na odwane, dojrzae decyzje raperki.
Nowoczesny, cho nieprzesadzony podkad muzyczny przygotowany przez Szoguna, gocia
zduym nazwiskiem, ktry nie tylko nie oniemiela samej raperki inie dominuje utworu,
ale delikatnie podkrela charakter caoci, iwreszcie sama Wdowa, ktra jest tutaj mistrzyni
wchodzenia wrole, aco za tym idzie, cynicznego portretowania wielkomiejskiego ycia
wwydaniu laleczek zachynitych stolic. Ironiczne opisy, gorzkie spostrzeenia, cite wersy,
wreszcie chwytliwa melodia iduy popowy potencja caej kompozycji to zalety tej piosenki.

211

2010

donGURALesko
Zanim powsta totem

1:19,9

To byo, zanim powsta totem, nie byo przedtem, teraz ipotem,

czowiek lata umysem, nie samolotem.
wiat skuty lodem, wiat pustynnym rozgrzany arem.
Co jest tam dalej? Jak uchyli kotar?
Jak zerwa samsar? Cigle goni zegarek,
cigle wgarci wrbel, ana dachu kanarek.
Diabu ogarek, aBogu wieczk wci pal,
najpierw wie Babel zbuduj, potem obal.
Liczc na ask, anie na chost, suchajc Hask.
Nic nie jest proste, chc mie ayahuasc,
aby zrobi postp iuzyska dostp do rde.
Skpany blaskiem, zakadam mask, gdy mwi.

1:25,8
1:31,0
1:36,5
1:41,8
1:47,2

Andrzej
Caa

Zanim powsta totem to pocztek czwartego solowego albumu Gurala, ale te pierwszego,
ktry dotar na najwysze miejsce listy sprzeday wPolsce iwkocu cakowicie speni
pokadane wraperze nadzieje. Mamy tutaj wzorow chemi na linii MC - producent (czyli
Matheo, zwyjtkiem dwch beatw Donatana ipojedynczych Tasty Beats iDJ-aZero),
mamy popisy wkwestii flow, ale przede wszystkim wcigajcy, intrygujcy klimat, na poy
miejski ipradawny, rapowy iworldbeatowy45. Gural dojrza, aswoje przemylenia, wnioski
iobserwacje ukada nie tylko tak, eby si efektownie rymowao bo wtym brylowa ju
od czasw debiutu ale te pobudzao do mylenia, wytwarzao wumyle iwyobrani
suchacza obrazy. Ichocia czasem trudno pozby si wraenia, e to wci bardziej sztuka
dla sztuki ni wiadomy, zamierzony efekt, ostateczny werdykt jest dla poznaskiego MC
jak najbardziej korzystny. Konieczne jest jednak przejcie na odbir wtrybie abstrakcyjnym,
wyrwanie si tak jak gospodarz zwizw pospolitego mylenia, po czym odpynicie
wstron dawnych bstw, malowide naskalnych, starych szeptunek.

45.

czcy elementy muzyki tradycyjnej, ludowej z egzotycznych (dla wiata anglosaskiego) miejsc z rozwizaniami
i technologi wspczesnej muzyki popularnej. Termin worldbeat bywa uywany jako nazwa gatunkowa pokrewna
world music. Wrd mistrzw takiego wielokulturowego, szeroko adresowanego eklektyzmu wymieni naley chociaby
Petera Gabriela, Paula Simona czy Manu Chao.

212

2011

Proceente
Bezsenno

2:29,9

Dyletanci nie maj atwego ycia,

zazwyczaj oddaj si pracy zamiast wypoczywa.
Zanim znw porwie mnie potok tematw codziennych,
pozostan t nocn m jak Roman Wilhelmi.
Zapach twych balsamw wypenia ten kwadrat,
to nostalgia wpenym tego sowa znaczeniu.
Gorca magma wsercu nie pi po zmierzchu,
czas spopiela bletki ioprnia butelki.
Godziny hieny zabieraj mi resztki weny,
wypluwam to, co na dnie mej wtroby ley.

2:34,8
2:40,3
2:45,4
2:50,5

Marcin
Flint

Niewielu raperw potrafi zawrze caego siebie wjednym utworze. Ten, oktrym teraz
mowa, ma czarny pas wautocharakterystyce. Bezsenno pokazuje zaprawionego
whiphopowych bojach artyst, ktry prbuje y po swojemu, bdc wiadomym
upywajcego czasu. Proceente jest synem Czerniakowa, jednej znajbardziej charakternych
warszawskich dzielnic. Zapraszany wdrugiej zwrotce Grzesiuk nie miaby daleko, wanie
std przecie pochodzi. Zkolei w Kopiec zrefrenu, to widziana zokna mieszkania pamitka
po powstaniu warszawskim, usypana zgruzw dzielnic miasta. pi si coraz gorzej, bo tsknota,
bo wiele rzeczy do przemylenia po codziennych zmaganiach, bo talent mczy. Niby to wszystko
zwyczajne, ale brak dyktatu formy, powcigliwo wwyraaniu wszechobecnych
wnumerze emocji oraz flow tyle proste, co silne, to kolejne pasujce do siebie elementy
ukadanki. Pro zmaga si wswojej twrczoci zCzechowem, zmaga zTyrmandem, nie chce
jednak szafowa oczytaniem, popisywa si, krygowa. Przemycany wmarihuanowym
dymie liryzm dyskretnie podbarwia wersy, adny, city dobrym skreczem beat potguje
nostalgi. Nic dziwnego, e sam Proceente ten wanie utwr uwaa za swj najlepszy.

213

2011

Okoliczny Element, Reno, Lilu, DJ Urb

Co dobrego, co zego

3:22,0

Kiedy snue plany, siedzc na awce po skrcie.

Wielu znich odeszo std pod byle pretekstem.
Nie wytumacz, aciera si na darmo to bezsens.
Wielu wpado na pomys, aby ogarn si wreszcie.
Wtym miecie, jak wkadym, historii jest mas,
yciowych tragedii, przypaw iafer.
Aja dzi nie dam bomby ito co nowego.
Okoliczny robi co dobrego, robi co zego.

3:26,9
3:32,3
3:37,1

Marcin
Flint

214

Opolski duet od samego pocztku prezentowa si, jak przystao na skad, ktry chce przej
nie tak znowu licznych, za to fanatycznych sympatykw grupy Dinal. Idobrze si stao,
bo na scenie brakowao tej nonszalancji, beztroski czy po prostu syszalnej radoci tworzenia.
Wydaje si, e Okoliczny Element jest bliej podwrka od swoich protoplastw, za co paci
mniejsz finezj tekstw. Jego niechlujstwo odruchowo wzbudza jednak sympati.
Co dobrego, co zego nakrca wietny sampel, mnstwo sprytnych odniesie do
linijek tworzcych histori polskiego hip-hopu, aprzede wszystkim specyficzne poczucie
humoru, wpompowujce wszare bloki troch abstrakcji. Podobnie jak wwypadku Nie ma
jak Balsam, pierwszego przeboju grupy, wan rol odgrywa klip, gdzie znalazo si miejsce
na Okolicznoelementowy folklor: gigantycznego skrta, pokryte oldschoolowym graffiti
mury, trabanta itroch przebieranek. Dobrze dobrano goci. Lilu dodaje lekkoci, za Reno
dwukrotnie zwiksza liczb wersw godnych zapamitania.

2011

Parias
Drzazgi

1:53,4

Ojciec najpierw opi, potem ola spraw,

ulica go zastpi, zdepcze bia flag.
Kumpel zpodwrka, scyzoryk, dwa nacicia,
braterka krwi, ktr do dzisiaj pamitam.
Upadek zdrzewa, pknita nerka,
bezradno, kiedy schodzi mi na rkach.
Zesp idredy miaem wsmej klasie,
zabawne, ju wtedy byem pariasem.
Oprcz muzyki sraem na wszystko,
No future krzyczaem jak Sex Pistols.
Czas, gdy znienawici chodziem pod rk,
oprcz mnie samego nikt nie wierzy we mnie.
Laem wpysk jak Zy Tyrmanda,
los mnie rozliczy jak miasto za mandat.

1:58,8
2:04,4
2:09,5
2:15,2
2:23,0
2:28,4

Marcin
Flint

Moment, wktrym hardcoreowi MC przestali obawia si wpuszczania suchacza

do swojego ycia, szybko zaowocowa naprawd wcigajcymi historiami. Co jak co, ale ci
ludzie mieli oczym opowiada. Nieatwe dziecistwo doprowadzao ich zazwyczaj do
niewdzicznych wyborw, adiabe zawsze goniej klaska. Pelson symbolicznie umierci
dawne artystyczne wcielenie, Wodi odnalaz si wreligii iyciu rodzinnym imoe dlatego
powracajcej po latach Molecie bliej byo do Eldo ni Wilka, co znalazo odbicie wprojekcie Parias.
Ale wDrzazgach akurat Eldoki nie ma. Jest za to p-autobiografia, p-spowied, angaujca
bardziej zkadym kolejnym wersem. Ten kto zna Molestowe Mam to przed oczami,
pamita Wodkowe Spisani na straty iPrzepraszam, e, nie ma prawa by zdziwiony.
Jednak raperzy ztych, co to ulica ich szanuje, bo nie robi nic na pokaz dokonujc tej
mocnej syntezy wspomnie iwyzna, wiele tumacz iwyciagj przy tym rk na zgod
ze wiatem. Beat idzie za nimi, najpierw zostawiajc sporo miejsca na rozwinicie, apotem
puentujc tward perkusj, przybijajc tre gwodziami werbli do pamici suchacza.

215

2011

Hades
Duma

0:10,2

Ej, tu kady dzie wyglda tak samo,

prbujemy podbudowa swoj tosamo.
Dzie dobry, dobranoc, nic ztego,
kiedy dzi rano jest gorsze od wczorajszego.
Na ulicach pierdolnik, wdomach przemoc,
niby wszyscy wolni, ale co ztego?!
Wtopieni wbeton patrzymy wniebo.
Dzie koczy si szybciej ni baterie wstereo.
Prawo na lewo, obok reszta na odwrt.
Jaram drzewo, przymykam oko, eby widzie kontur.
Powiesz mi we si odmul, powiem ci we se odpu.
Od lat robi to po prostu dla sportu.

0:15,8
0:20,9
0:26,1
0:31,2
0:36,6

Andrzej
Caa

216

Hades dugo by wcieniu swojego rapujcego kolegi zHiFi Bandy. To Dioxa czciej
wyrniano izapraszano do gocinnych udziaw, to on jako pierwszy wyda solowy album.
Okazao si jednak, e Had trzyma asa wrkawie. Wydana jesieni 2011 roku pyta Nowe
dobro to zo zostaa wcaoci wyprodukowana przez Galusa wykraczajcego ze swoim
warsztatem poza zwyke hiphopowe rzemioso, nie bez przyczyny wsppracujcego ze
skoncentrowan wwczas na nu beats oficynie UKnow Me. Oskreczowany przez DJ-aKebsa
materia robi due wraenie, aDuma stanowi mocne wejcie. Hades czy najlepsze
cechy starego wygi idebiutanta: pisze plastycznie, ma pewne, wyrobione flow, azdrugiej
strony jego sowa maj wieo, moc. Gdy rapuje Wmiejskim bagnie nie pachnie rami
/ mierdzi brudnym asfaltem izymi wspomnieniami, wykrzywiamy twarz wgrymasie,
bo dosownie czujemy ten smrd ibl dowiadcze. Widzimy odrapane kamienice ulicy
elaznej, gdzie Hades przyszed na wiat, idostajemy jego energi oraz pasj do ycia,
ktra pozwala przetrwa trudne chwile iporadzi sobie na mrocznych osiedlach.

2011

Te-Tris
Ile mog

0:41,2

Ile mog da tym typom? Pamitam ich zpiaskownicy,

teraz jak mnie widz, to chc tylko hajs poyczy.
Odbita pika, pytam: gdzie podziaa si ambicja?
Patrz na mnie, jakbym gada do nich szyfrem jak enigma.
Jestem std, ulice mlekiem imiodem nie pyn.
Std wielu myli: nie moe by lepiej, pyn.
Prd, porwa ich etanol igniew,
ale dlaczego to ja mam oddziela ziarno od plew?

0:46,5
0:51,4
0:56,9

Dominika
Wcawek

Te-Tris przeszed modelow drog. Najpierw poznalimy go jako doskonaego freestyleowca,

potem udowodni, e studyjne, sensowne rapowanie wychodzi mu rwnie dobrze
jak improwizacja iwyda wpodziemny obiegu nielegal Naturalnie. Wreszcie pokaza,
co znaczy dogbnie przemylany album, prezentujc Dwuznacznie woficjalnym obiegu.
Album Lot2011, zktrego pochodzi Ile mog, pokaza jednak, e sta go na jeszcze
wicej, e miao moe mierzy ponad hip-hop. Ten singiel ma wszystko,
co powinien. Nie jest jakim tam rapowym kawakiem to dobrze napisana piosenka ze
wietnie wykonanym, zapadajcym wpami refrenem, pieczoowicie, bogato aranowana,
realizacyjnie wymuskana, azarazem zdumiewajca treci niespotykan wradiowych
hitach. Wtekcie znajduje si bowiem sodko-gorzka refleksja ocenie sawy iwynikajcych
zniej postawach rnych ludzi, otym, jak nieatwo jest si mierzy zwyobraeniem innych
osamym sobie, iotym, jak zachanni potrafi by ci inni.

217

2011

ona iWebber
Kaloryfer

1:40,9

Do dzi trudno tak na wstpie orzec,

ale yem zmyl, e jest jako pny sierpie, moe
wczesny wrzesie, ale mimo wszystko lato wpeni,
atu jesie mi gruchna przez grzejnik.
Taki wyrok bez sdu, bez prokuratorw.
Nastpna jesie, strach pomyle ktra to ju,
bez zapowiedzi, bez jednego sowa wczeniej
szczeciskie ciepownictwo mnie dowiadczyo tak bolenie.
Tli si, ale ju ganie pomyk dla mnie
itak strasznie boli, e czas mnie goni nieustannie.

1:45,6
1:50,7
1:55,5
2:00,6

Marcin
Flint

218

To jest powaniejszy, ni mogoby si wydawa, numer otym, e czas nieubaganie

upywa, amy nie moemy si ztym pogodzi. Szczliwie ona nie brnie wniestrawny
filozoficzny dyskurs. Rzecz wykada po swojemu. Siga wic, jak to wczeniej miewa
wzwyczaju, po prozaiczny element otoczenia grzejnik, raptem par chudych eberek,
przez ktre wchodniejsze dni przepywa ukrop. Nadaje mu moc sprawcz, przypisuje rol
surowego sdziego, krc wersami wok przedmiotu, prawi orzeczach elementarnych
tudzie o przemijaniu. Oczywicie robi to na okrgo, komplikujc sobie jzyk, eby pewne
rzeczy powiedzie wniedzisiejszy sposb, zrzadka syszanymi sowami, po literacku,
ale zwdzikiem. To musi zapewnia odrobin komizmu, tyle e miesznie nie jest. Wraz
znadejciem kolejnej jesieni wyciu szczecinianina suchaczowi te robi si chodniej.
Zwaszcza, e beat grzeje tylko troszeczk t swoj mikromelodi, adn elektronik
Webbera, kojarzc si ztym, co robili Noon czy Emade. Dopiero teledysk realizujcy
przekorn myl, eby okaloryferze nawin wskansenie, wzbogacony aluzjami do
poprzednich dokona ony, pozwala odetchn.

2011

Jeozwierz
Katana mistrza 666

0:22,4

Moje donie dzier rkoje, bielej kykcie,

cinienie rodzi iskr, Tu Wolno Pali tyle.
Ta, widziae, bye, nie przerywam jak rdze,
dalej zadaniem dekapitacje,
dalej ostrzy taniec, artefakt bije blaskiem.
Twj najgorszy koszmar to mj cie na awce.
Stres na czaszce, kiedy syszysz szelest lici.
Bieg za wiatem, niemy krzyk od mej zdobyczy.
Widzisz, karmi si twoim szalestwem,
czyste cicie pord brudu jest mym celem.

0:27,1
0:31,5
0:36,0
0:40,6

Marcin
Flint

Azatem mamy tu hardcoreowego rapera, ktry zamiast kreli paczliwy obraz ndzy
irozpaczy, chce sia poog. Jego wyobrania nie czoga si gdzie nieopodal studzienki
ciekowej, tylko podpowiada par okrutnych scen. Nie kieruje nim imperatyw sprzedawania
pyt, raczej przywieca etos ostatniego onierza, ktry musi zrobi na scenie porzdek.
Jeozwierz wychowa si na twardym, nieustpliwym hip-hopie, wswoim czasie
posmakowa horrorcoreuina pierwszej oficjalnej pycie Pan Kolczasty pozostaje wierny
wasnemu gustowi. Katana Mistrza 666 stanowi zreszt bezporednie przeduenie
tego, co twrca robi wramach TWPluton czy Radia Wolna Warszawa. Pdzcy, dudnicy,
pochlastany skreczami beat nawizuje do Wu-Tang Clanu, napicie jest budowane niczym
wfilmie grozy, kiedy to zniepokojem obserwujemy, e odlego midzy katem aofiar
si zmniejsza izastanawiamy si ju tylko nad tym, jak ta ostatnia zostanie zamordowana.
Utwr zaczyna si od plastycznego Uciekaj na wzgrza, dolina ju ponie, koczy natomiast
krtkim Salut!. Rap znowu nie jest dla dzieci.

219

2011

Sok iMarysia Starosta

Kilka pyta

1:23,0

Czy Matka Ziemia braa Rohypnol podczas ciy?

Jej dzieciom zwiotczao wszystko od duszy do koczyn.
Czy Jezus Chrystus nie zbawi przez pomyk Marsa?
Bo ksia pedofile myl chyba, e to farsa.
Moe Adam zEw odby stosunek analny,
adzieci ich to wymys chorej wyobrani?
Moe jestem sam, awiat jest wirtualny,
teatr jednego aktora pord zej fantazji?
Czy wierz wBoga tutaj ju jako ostatni?

1:29,0
1:35,4
1:41,5
1:47,5

Andrzej
Caa

220

Fani rodzimego hip-hopu wypatrywali solowego albumu Sokoa od kocwki lat 90.,
bo raper ju wtedy mocno wyrnia si ito nie tylko na tle kolegw zZIP Skadu, ale icaej
sceny. Wpeni autorskiego longplaya do dzi nie ma, jednak nagrany wsplnie zyciow
partnerk Marysi Starost materia Czysta brudna prawda z2011 roku zostawi raperowi
do swobody wkocu dzieli mikrofon zinnym raperem jest inaczej ni wsppracowa
zwokalistk. Wydawnictwo stanowi opus magnum Sokoa, ktry co prawda nigdy nie ba si
porusza trudnych tematw iwyraa wasnego zdania, ale tym razem wspi si na wyyny
wyrazistoci, dorosoci. Na dobr spraw kade znagra zalbumu daje suchaczowi
wiele do mylenia, ale Kilka pyta przy okazji wzrusza isprawia, e odbiorca na dugo po
jego wysuchaniu rozmyla na temat nawietlonych przez Sokoa dylematw. Utwr nie
zapadaby wpami na tak dugo bez idealnej symbiozy pomidzy zwrotkami gospodarza,
gosem Marysi Starosty ijej wersami, podkadem ekipy Drumkidz oraz pracy wykonanej
przez DJ-aB. Nie wiadomo, czy raper znalaz ju odpowiedzi na wszystkie pytania
iwtpliwoci, ale biorc pod uwag jego natur icharakter, raczej doczekamy si sequelu
Kilku pyta ni utworu zkompletem odpowiedzi.

2011

2:04,2
2:13,0
2:21,6
2:31,1

Tomasz Andersen
Krach

Rok 2071, wiatem rzdz korporacje,

wojna owpywy na kadym szczeblu, batalia odominacj.
Podczas Wielkiego Incydentu wszystko si pozmieniao total.
Poyczyem troch sprztu, eby postawi wasny portal.
Sam wiesz, jak jest nie ma wzlotw bez upadkw.
Przewidywalne zyski spady zdeszczem wydatkw.
Powtarzasz to kolejny raz moje ycie to bieg na czas
wmaratonie, na ktrym krach, maa, krach niezliczony wkosztach.

Marcin
Flint

Poczwszy od Duszy podziemia z2000 roku kada waciwie pyta wrocawskiego artysty
korzystajcego zpseudonimw Jarosz, Roszja czy ostatnio Tomasz Andersen wyprzedzaa
swoje czasy. Oile jednak ludzie mediw od Druha Sawka, przez Tymona Smekta,
po Daniela Wardziskiego chwalili, Afro Kolektyw zaprosi na swj materia, aMarek
Gluziski reaktywowa Blend tylko po to, by Andersena wyda, tak publika pozostawaa
niezainteresowana. Krach jest waciw wizytwk konceptualnego krka Wbrew
wskazwkom. Przede wszystkim stanowi odpowiedni zaczyn alegorycznej fabuy opartej
na fantastyczno-naukowej Dickowskiej pulpie, ale rwnie ukazuje niewymuszon
przebojowo, wietne wyczucie melodii wgosie iniech do ograniczania hip-hopu
czymkolwiek. Wkawaku poczu mona wibracj twrcy, ktry wraz zproducentem Lu (jako
Sfond Sqnksa) poczyni pierwsze wPolsce kroki na polu samplowanego p-funku, szczliwie
jednak zamiast strumienia wiadomoci mamy lekk, aczkolwiek utrzyman wryzach
narracj. To kreatywno bez egzaltacji, wyprawa od Clintona do Deltrona46 izpowrotem.

46.

Zarwno George Clinton, ojciec muzyki funk oraz p-funk, jak i Deltron 3030 - projekt Dana the Automatora, Kida
Koali i rapera Dela the Funky Homosapien - to przykad twrczoci wyprzedzajcej swoje czasy, opartej na koncepcie, przesyconej elementami fantastyczno-naukowymi. W obu przypadkach mamy do czynienia
z innowacyjnym wykorzystaniem funku.

221

2011

Sok iMarysia Starosta

Myl pozytywnie

0:49,1

Wiem, mam myle dobrze itak si te nastraja.

Ch cakiem mnie ogarnia, jebana ch dziaania.
Pozytywne hasa na kartkach mam na cianach,
ycie jest kurwa pikne, to niemiertelny bana.
Nie przeklinam wcale inie czuj agresji,
powtarzam sobie mantr inie odczuwam presji.
Jestem wyciszony icakiem pozbawiony nerww,
ta noga skacze mi wycznie zmuzycznych, kurwa, wzgldw.
Ludzie s cudowni, wic ciepo myl onich
itylko lekarzowi chtnie bym dopierdoli.

0:58,7
1:08,1
1:17,6
1:27,2

Dominika
Wcawek

222

Sok wszczytowej formie. Cay album Czysta brudna Prawda pozwala na spotkanie
zarwno ze znanym ilubianym Wojtkiem-Narratorem, jak ize zdystansowanym, czasem
nawet autoironicznym gociem zduym yciowym dowiadczeniem. Myl pozytywnie
to wanie taki przemiewczy iprzewrotny utwr stanowicy wietn odpowied
na propagand sukcesu ibekot trenerw motywacyjnych. Recytowane pozornie miym,
umiechnitym gosem wersy staj si precyzyjnie wbitymi wbanalne hasa szpileczkami:
Id, po prostu id, spacer to dobry zwyczaj / Wdech i, kurwa, wydech ido dziesiciu
zliczam. Nie sposb nie ucieszy si, syszc Sokoa wzupenie innej roli. Uprogu
swej kariery kojarzony by przecie przede wszystkim zciemn stron rapu, ztekstami
oprawilnych icharakternych ludziach ulicy, ze wietnymi portretami pwiatka
izniewesoymi diagnozami spoecznymi, aprzy okazji projektu Teraz pienidz wcenie
puszcza ironicznie oko do zotej modziey. Tym razem po prostu przygotowa hip-hop dla
dorosych suchaczy.

2011

Slums Attack, O.S.T.R., Jeru the Damaja

Oddabym

1:32,1

Oddabym swoj karier, eby zwrci ycie Guru,

oddabym znacznie wicej, cho si nie spodziewam cudw.
Prawdziwy hip-hop, przy nim ty nie umrzesz znudw.
Hip-hop nie umar. Mimo cikich czasw, sprbuj!
Ten klimat tkwi wnas, nawet jeli Nas zwtpi.
Nagra Hip-Hop is Dead, dla mnie nie ma takiej opcji.
Tyle lat skadam klocki wlogiczn cao, wierz,
e dziaania maj sens pod tytuem rap gram szczerze.

1:37,7
1:42,5
1:47,4

Marcin
Flint

Peja jest zpierwszego pokolenia polskich MC, od dwch dekad zdziera gardo
znieprzemijajc pasj, konstytuowa uliczny hip-hop. O.S.T.R. pomg ten nurt
rewolucjonizowa doda swoje ucho muzyka, zrnicowa flow, podostrzy metafory,
precyzyjniej ukierunkowa frustracj. Staranna hiphopowa edukacja, terminowanie
na lokalnych scenach, mnstwo koncertw granych po caym kraju iskrupulatnie
rozbudowywane dyskografie day im szacunek fanw, branowe nagrody, wkocu
moliwo utrzymania zmuzyki siebie irodzin. Trudno znale kogo, kto ciej
na to pracowa, kto wicej wto woy wysiku. Nie sposb wic pozosta obojtnym,
gdy twrcy deklaruj, e chc powici dorobek ycia za swoich kolegw po fachu,
czasem idoli, kiedy jeden znich nowojorczyk Jeru the Damaja towarzyszy im za
mikrofonem, pokazujc, jak daleko zaszli. Due wraenie robi zwaszcza poprowadzone
przez Ostrowskiego rapowane kalendarium. Oczywicie nostalgiczna produkcja zpyncymi
skrzypcami imikkim dciakiem, wers oddabym wszystkie wersy za jeden Magika
wwietle (pniejszego!) filmu Leszka Dawida czy tytu singla roku nadany przez branowy
portal Popkiller to wszystko sprzyja krytyce modych gniewnych. Tyle tylko,
e tym razem psioczy po prostu nie wypada.

223

2011

Ten Typ Mes

Otwarcie

0:45,6

Sam nie sucham ludzi zamknitych wsobie.

Tak, bo po chuj staj przed mikrofonem?
To jest ycie zwyborw, czsto zych, ycie chore,
ycie ztych, co to sporo wnich si dzieje.
Bo wci mam apetyt na te silne bodce:
kiedy jem, kiedy rn, kiedy sucham igram.
Izanim przez to si wykocz,
par rymw ode mnie, niech ma, niech ma.

0:51,3
0:57,3
1:03,6

Marcin
Flint

224

To jest jedno ztych otwar, jakich drzwi dowiadczaj nad ranem, gdy do ich waciciela
wpadaj antyterroryci. Bob Air wysamplowa kawaek bluesowego utworu, przyspieszy,
dodajc barbarzysk, walc naprzemiennie perkusj iwjedajc bez ceregieli sekcj
dt. Na pocztku numeru Mes kady wers zaczyna od wymienienia osoby, do ktrej
go adresuje, by wten sposb zapozna cokolwiek zszokowanego suchacza zwanymi
osobami wjego yciu rodzin, przyjacimi, byymi dziewczynami. Pokazuje sytuacje,
ktre nie zawsze wiadcz onim najlepiej, zaglda tam, gdzie na meblu zostao jeszcze
troch kokainy, albo do kliniki aborcyjnej. C, wkocu numer nie darmo rozpoczyna pyt
nazwan Kandydaci na szalecw. Poza tym jest to uczciwo wzgldem odbiorcy, ktry
nieraz sam po koncercie przychodzi opowiedzie artycie swoj histori. Tak jak Otwarcie
zaczyna si nagle, bez wstpu, tak koczy si powoli, pozwalajc autorowi ponuci
ipogada, za podkadowi wybrzmie, po czym ucichn. Ronie apetyt na wicej.

2011

Miuosh
Pita strona wiata

2:18,8

Bo kiedy bierzesz wdech, da si wyczu pech tych ulic.

To zeszy wiek wszystkich nas tak znieczuli.
Pomoc dla nas to populizm, nie raz nim nas opluli.
My to ten gorszy nard biedy, brudu iuli.
Przekuli nasze dobro na nasze wieczne brzemi,
dzi nie patrz ju woczy, patrz pod ziemi.
Spenione obietnice, znw ciema po ciemie,
wraca im czucie, gdy tu wraca cierpienie.
Anam zostaje niebo ikolory dzielnic
iprzekonania ojcw, ktrym jestemy wierni,
smak tej wody, zapach tych miejsc
izlepek historii, mistyki itajemnic.

2:24,4
2:30,3
2:36,0
2:42,3
2:48,0

Marcin
Flint

Omj lsku, umierasz mi wbiay dzie to mocny refren. Hip-hop takie lubi. Wystarczy
wczy wraliwo, dobrze go posucha, austawi irapowane zwrotki, iteledysk.
Pono lscy MC ju wczeniej starali si owspprac zjego autorem, Janem Kyksem
Skrzekiem, czujc wag sw, ktre przed laty wypiewa. Miuosh, najskuteczniejszy
obecnie reprezentant poudniowej sceny, wkocu do tego doprowadzi. Zdolno
przeskoku od bolesnego, socjologicznego spojrzenia ipublicystyki po osobiste, liryczne
podejcie do wasnej maej ojczyzny zasuguje na szacunek. Reszt robi diablo efektowne
przejcie poruszajcego bluesowego wokalu do posadzonego na clapach beatu, niczym
uJaya-Zzgrabnie wykorzystujcego chr dziecicy, ado tego perlce si wtle instrumenty.
Zarzuca si Miuoshowi, e szczyty list sprzeday udao mu si osign dziki sprytnej,
atwo przyswajalnej syntezie cudzych stylw izdolnoci wyczucia, skd akurat wiatr
powiewa, ale takie dywagacje nie s wtym wypadku istotne. Anu lsk doczeka si
wreszcie adwokata zdolnego nie zaprzepaci swoich moliwoci?

225

2011

Buka
Pierwsza mio

1:08,3

Bya silniejsza ode mnie icztery razy wiksza,

miaa minie ikla gorzej od starego szewca
iplua jak stara babura imiaa brod,
ordynarna jak furiat, co jedzie samochodem.
Nikt nie wchodzi nam wdrog, jak szlimy, kady milcza,
ajak miaa okres, to spierdalaa nawet Godzilla,
awChinach tylko dla niej szyli jeansy namitnie,
bo si bali, e zniszczy kolejne World Trade Center.

1:13,7
1:18,9
1:24,4

Dominika
Wcawek

226

Okadka wydanej w2011 roku pyty Pokj 003 obiecuje horror, ale na szczcie trjmiejski
weteran podziemia Buka okazuje si bardziej wszechstronny. Na swoim oficjalnym debiucie
pokazuje wachlarz stylw iumiejtno odnajdywania si wodmiennych konwencjach.
Pierwsza mio to wymarzony pierwszy singiel, bowiem jak rzadko ktry jest wstanie
zatrzyma uwag suchacza do samego koca, choby przez to, e banaln opowie
szczeniaka porzuconego przez pierwsz dziewczyn sprytnie zamienia wprzezabawn
wyliczank jej wad iprzywar. Opowie niesie Eminemowy beat uzupeniony opartie trbek
wklimatach el mariachi, natomiast sam Buka zwersu na wers si nakrca, serwujc coraz
bardziej wyszukane inacechowane abstrakcyjnym poczuciem humoru opisy: Centralnie,
stary, baem si tej dupy strasznie / raz musiaem j upi, eby przestaa je pasztet,
Ajak chciaa seks uprawia, to tylko wogniu na kolcach / Po dawce opium iwmasce
nosoroca. A chce si zapyta: ico jeszcze?. Odpowiedzi na to pytanie szukao trzy
miliony uytkownikw YouTube.

2011

W.E.N.A.
Podstawowe instrukcje

1:06,2

Bd ponad, pot bdzie cieka po skroniach.

Zapamitaj, atak to najskuteczniejsza obrona.
Nikt nie bdzie ci pamita wdrodze do pieka.
Zawsze bd wiadomy tego, czemu powicasz
swoje ycie, swj czas plus swoj wiar.
Nie zapomnij, ile razy ju mier pokonae.
Pokochae t muzyk, gr znienawidzie,
wkocu czas przegranych minie, bez sabych linijek.

1:11,8
1:17,5
1:23,2

Marcin
Flint

Prbka wzita zmikkiej, softrockowej ballady synnego zespou Kiss posuya

producentowi Qkowi do przygotowania twardej, nowojorskiej, samonapdzajcej si
kompozycji. To ju kolejna wsppraca obydwu panw, ktra tym razem zaowocowaa
obecnoci na Dalekich zblieniach oficjalnym debiucie artysty przeboju na miar
opisywanego wczeniej S-A-L-U-T-U-J. Tekst jest prosty, tyle e atwo go le zinterpretowa.
Za tym, co wydaje si nachalnym dydaktyzmem, kryje si automotywator. Mniejsza
zreszt oto, bowiem wtym wypadku to styl rapowania jest pierwszoplanowy. W.E.N.A.
metodycznie, bez cienia zawahania dokrca wwersach wszystkie rubki, nie zostawiajc
odrobiny luzu. Podkad to bomba. Raper bez umiechu, nie stronic za to od przeklestw,
odpala lont iwyprowadza na poligon swj generalski flow. Militarna nomenklatura jest
na miejscu Podstawowych instrukcji sucha si bowiem tak, jak oglda si dopit
na ostatni guzik operacj wojskow.

227

2011

Grubson, ustoprocent, Jaroz, Rahim,

Wojtas, AbradAb
Polski hip-hop

4:55,1

Wnioskuj, Gruby rymuje po polsku!

Prosz drina zcytryn, polski hip-hop na wynos
ikobity kumate ja zapraszam tu na chat!
Chod zaciesza, wiesz jak, tam jest wieszak.
Ipamitaj, one nie mog alko miesza,
bo gdy za duo wdki, to za mao powietrza,
awtedy s skutki, co druga mdrzejsza.
Amniejsza ju ztym, byleby dzisiaj nikt nie fika
inie tyka si scyzoryka. Gra muzyka,
stary dobry hip-hop zgonika.
Dzi bd Bogiem jak Paktofonika.

4:59,9
5:04,7
5:10,3
5:14,9
5:21,5

Andrzej
Caa

228

Gos? Jest, zzapiaszczonego garda. Flow? Jest, mao kto tak gnie jzyk. Aitak Grubson
to troch ciao obce na polskiej scenie hiphopowej, bo cho porwa tumy, to przewanie
tych najmodszych suchaczy, za cz odbiorcw, anawet twrcw lubi zniego szydzi.
C, nawet jeli czasem czenie rapu zjamajskimi rytmami wychodzi mu a nazbyt mikko
bd przanie, to wszystko to nie ma znaczenia, gdy puszczamy kawaek numer 8 zdrugiej
pyty podwjnego albumu Co wicej ni muzyka. Hod zoony przez gospodarza igoci
rodzimemu rapowi jest doprawdy imponujcy. Masa przemylanych, sprytnych follow-upw,
zabawa sowem ikonwencj na najwyszym poziomie oparta ojazzujcy beat, ktrego nie
powstydziliby si Guru zczasw wietnoci serii Jazzmatazz czy te J Dilla wpoowie
lat 90. To nagranie, ktre dla modych suchaczy moe by przewodnikiem po polskim
hip-hopie, adla starszych czym wrodzaju pamitnika lub albumu ze zdjciami, ktrych
wspomnienia powoduj wzruszenie iumiech.

2011

L.U.C, Sok
Pospolite ruszenie

3:44,2

Chwila, to nie jest niczyje, to jest nasze,

to jest czci mnie, bo codziennie na to patrz.
Chcecie przekona si, kto rusza tym miastem?
Posuchaj na osiedlach tej muzyki zokien, jasne?
Nie chc wicej na ten barwny syf patrze,
na bloki, ktre maj kolor dozorczyni majtek.
Albo kto zajmie si dizajnem na powanie,
albo pospolicie my ruszymy si po farb.

3:49,4
3:54,6
3:59,7

Marcin
Flint

Rahim bis, podbijajcy serca krytykw za pomoc nadtej pseudoawangardy to najkrtsza,

najbardziej brutalna recenzja L.U.C, zktr czsto przychodzi spotka si wbrany.
Ale Pospolite ruszenie jest inn bajk, to jedna znajbardziej egzotycznych kooperacji
na hiphopowej scenie, porozumienie ponad podziaami zawarte dla dobra susznej
sprawy. Chodzi tu oprzestrze publiczn zostawian czsto bez opieki, rzucon na er
chciwym deweloperom, bezmylnym spdzielniom mieszkaniowym icynicznym agencjom
reklamowym. Beatboxowa perkusja dociska wpodkadzie peda gazu ipozwala mu
wystartowa zpiskiem, aL.U.C jest wstanie sprosta tej prdkoci, wyrzucajc zwyczajowo
rymy dranite abstrakcj, ale zdyscyplinowane isensowne jak rzadko kiedy uniego. Sok
wchodzi po gwatownej zmianie biegu, gdy postpsychorapowe trele ustpuj miejsca
ciko stpajcym, racjonalnym wersom, po czym beat zgrabnie wraca do dawnego tempa.
Wtej wsppracy podwyszonego ryzyka wszystko gra, jednak najistotniejsza jest tre.
Raperzy mog by zrnych miast, odmiennych twrczych wiatw, stosowa zupenie
inn ekspresj idiametralnie rni si gustem, ajednak wiedz, e ze spoecznym
tumiwisizmem trzeba walczy. Oni nie chc y pord rowych, oboonych pstrokatymi
billboardami blokw zdzielcymi wszystko potami, za to bez skrawka zieleni, miejsca
na odpoczynek czy kultur. Apastwo?

229

2011

Te-Tris
Prawo 2021

0:32,2

Tu bdzie ttni ulica, to gwno, co przetnie scen jak wiey tulipan.

Co oprofitach? e mamy lepszy rok?
Niedugo reszta bdzie ebra zeta uCatherine Jones.
Pisklaki pchaj si do wynagrodze,
anie wyrnialiby si zhamburgerem wsynagodze.
Ty, nadchodz imam zamiar i dalej,
za ten projekt rk oddaby nawet Rick Allen.
Wychowaem si na bitwach, wustach brzytwy, tn.
Skurwysyny, wrciem, mwcie mi Sweeney Tet.

0:38,7
0:44,1
0:49,2
0:54,8

Marcin
Flint

230

Te-Tris do oficjalnego rapowego obiegu wkroczy pno, cieszc si saw doskonaego

freestylera imajc wchwili waciwego debiutu reputacj nawijacza gotowego rzuca
rkawic najlepszym. Dwuznacznie nie powalio jednak ludzi na kolana byo gruntownie
przemylane, wywaone, cakiem ju dojrzae, bardzo starannie napisane. Publika oczekuje
po takich raperach jak Tet czego zupenie innego, pragnie czu zapach krwi, kontrowersje,
nieujarzmione emocje, spontaniczno. Drugi album, lekcewacy hiphopowe ramy,
tworzony zeklektycznym rozmachem Lot2011 wydawa si zrobiony jeszcze bardziej
na przekr. Cho raper wypyn na szersze wody, zostawi informacj, eby nie dotyka
jego rzeczy, bo wrci iugryzie. T informacj jest Prawo 2021, kontynuacja krwistego
Prawa do bragga. Beat moe mie sporo przestrzeni, jcze gitar elektryczn, za to perkusja
jest surowa iraper bierze j na zb. Ze stuprocentow pewnoci siebie temperuje
modych raperw, kpi zmodlitw opowrt weteranw, podkrela bitewn gotowo, sw
samodzielno ifakt wyprzedzenia Polski odekad. Kto wczeniej spisa Te-Trisa
na straty, musia myle, jak to odszczeka.

2011

VNM
Skd spadli

0:09,7

Wklubach zniektrych typw ma si troch niezej beczki.

Peter Andre idaszek, ale bez czapeczki,
albo opask, jakby grali tu wkosza
jak LeBron, ana WF-ach ich cofali na noszach.
Bior dwie dychy na bauns, maj spoko styl
A.K.A. nie bd za swoj flot pi.
Gdzie poszede, on si na twoj sof wbi
itwoje piwo znika jak jebany Copperfield.
Najebany myli: znajd kochank tu
ipodbija do jakiej panny na rendez-vous.

0:15,3
0:20,1
0:25,3
0:30,3

Andrzej
Caa

VNM dugo przebija si wpodziemiu, by wkocu ostateczn przysta znale wProsto

Label, co byo spenieniem jego marze iaspiracji. Nic wic dziwnego, e na debiutanckim
oficjalnym albumie De nekst best ze stycznia 2011 roku raper zaprezentowa mnstwo
pewnoci siebie inie mia najmniejszych problemw zbyskotliwym krytykowaniem osb,
ktrych zachowanie niespecjalnie mu pasuje. Itak wpierwszej zwrotce pochodzcego ztej
pyty numeru Skd spadli obrywa si modym chopakom uczszczajcym na imprezy
hiphopowe, wdrugiej obiektem drwin VNM-as ludzie yjcy na wysokim poziomie za
pienidze rodzicw icierpicy wsamotnoci, gdy rdeko zostaje zatamowane, ana koniec
raper powica szesnacie wersw kolegom po fachu prezentujcym niski poziom,
ale bezkrytycznie publikujcym swoje produkcje winternecie, aprzy tym wraliwym
na krytyk. Irzeczywicie, suchajc otych wszystkich przypadkach, czowiek nieraz si
zastanawia nad pytaniem zawartym wtytule. Wiadomo za to, e ldowanie wcodziennej
rzeczywistoci musiao by dla nich bardzo bolesne. Mocny beat Kazzushiego wietnie
dopasowa si do wersw VNM-a, std te hit pierwszego sortu.

231

2011

ona iWebber
To nic nie znaczy

0:21,4

Mj ziom ma dziecko, dziecko ma zabawki, awrd zabawek

jest gsienica, ktra recytuje alfabet.
Autentyk! Jak j wcisn wbrzuch, to gra piosenki,
wktrych sowa maj poprzestawiane akcenty.
Co to za idiota, czy idioci tak tpi,
e sprzedaj co, co uczy dziecko, e niebo jest Bkitne?
BKITne! Dobra, myl, skocz ten teatrzyk,
to nic nie znaczy, to oniczym nie wiadczy.

0:27,6
0:32,8
0:38,5

Dominika
Wcawek

232

Kady, kto kiedykolwiek mia styczno ztwrczoci szczeciskiego rapera, mg si spodziewa,

e czwarta (ip) solowa pyta ony przyniesie spor dawk erudycyjnego rapu dla dorosych,
przynajmniej mentalnie, suchaczy. Drugi zpromujcych j singli To nic nie znaczy okaza
si jednak wyjtkowy. Promujcy go teledysk obejrzaa rekordowa, bo ponad trzymilionowa
grupa uytkownikw YouTube, numer zrobi furor take poza hiphopowym rodowiskiem,
acay album Cztery ip sprzeda si wnakadzie ponad 15 tysicy egzemplarzy, co
poskutkowao pierwsz wdorobku ony iWebbera zot pyt. Wczym tkwi sekret?
Podmiot liryczny zderza si nieustannie zbolesn rzeczywistoci: kelnerem mylcym
zamwienia, plotc trzy po trzy celebrytk, chamskim motorniczym. Moe te wydawa
si zgorzkniay, szczery do blu, rozczarowany yciem. Na szczcie cao jest przewrotn,
opart na licznych icelowo uytych bdach jzykowych, ironiczn przypowieci otym,
e nie wszystko moe wrzeczywistoci wyglda tak le, jak to sami postrzegamy, askutki
czsto nie s tak straszne, jak zwiastuj to przyczyny.

2011

JWP / Bez Cenzury

Tworzymy histori

2:36,3

Zo dwie Wiktorie, jedn po lewej,

drug po prawej za moje miasto Warszaw.
Sprawd to, JWP skad iznw dreszcz ci przechodzi.
Od lat najlepszy rap, innego mi si nie chce robi.
Bardzo zdolny ileniwy, to na pewno mowa omnie,
twoje IQ 150 przy moim wyglda skromnie.
Ja nios pochodni. Nie chcesz zgubi si, chod ze mn.
Tak tworz histori, by by za ycia legend.

2:41,4
2:46,4
2:51,4

Andrzej
Caa

Gdy wielu fanw rodzimego hip-hopu tracio ju nadziej na to, e zaprzyjanione ekipy
JWP iBez Cenzury, ktrych cznikiem by przez lata Ero, nagraj jeszcze co wykraczajcego
poza spontaniczne numery gocinne, za spraw Tworzymy histori ogie oczekiwa znw
zacz pon. Niespena piciominutowy popis przechwaek poczony zafirmacj kultury
hiphopowej zosta podany przez Ero, Kosiego iysola na czysto nowojorskim, dynamicznym
beacie Siwersa, ktry doskonale oskreczowa DJ Steez. Dostalimy numer brudny, przypominajcy szlagiery zobozu D.I.T.C., dobitnie zarazem ukazujcy, jak si niesie zderzenie
rnych stylw poczonych zamiowaniem do hulaszczego trybu ycia oraz fundamentw
rapu. Singiel, do ktrego teledysk zosta zrealizowany wtrakcie imprezowo-grafficiarskiego
wypadu po Europie, zapocztkowa seri wsplnych nagra formacji JWP iBez Cenzury. Fani
bardzo ciepo przyjli kolejne wypuszczane nagrania, ale po ponad dwch latach od premiery Tworzymy histori jedyne, co zaoferowali artyci, to winylowy maxisingiel zbierajcy
pojedyncze kawaki.

233

2012

Czarny/HiFi, Pezet
Niedopowiedzenia

0:33,0

Zazwyczaj to zaczyna si przypadkiem, patrzysz na mnie

jako ukradkiem inieznacznie, nic nie znaczysz dla mnie
jeszcze. Cho mieszkamy wjednym miecie, to
wcale si nie znamy, przedstawiaj nas znajomi wreszcie.
Rzucasz krtki umiech, ja pij wdki yk i
przez chwil, zanim usn, myl: zkim ju mgbym by i
chwil pniej wpadasz na mnie wprzedpokoju,
twoje oczy troch smutne, chyba patrz prosto wmoje i
nic nie mwisz znw, ja milcz te, ale oboje
mwimy chyba chc, lecz wybacz, wiesz, troch si boj i
chyba ni, gdy zanim wyjdziesz, rzucasz mi dobranoc.

0:38,6
0:44,0
0:49,2
0:54,9
1:00,5

Andrzej
Caa

234

Tytuowa kompozycja otwierajca producencki album Czarnego, znanego przede wszystkim

zformacji HiFi Banda, czyli jednej znajwaniejszych grup na polskiej scenie przeomu
pierwszej idrugiej dekady XXI wieku. Kawaek otwiera pyt, ale zosta nagrany jako
ostatni, co miao decydujcy wpyw na to, e nie zosta wybrany na pierwszy singiel.
Zdzisiejszej perspektywy mona stwierdzi, e troch to Czarnemu zaszkodzio, bo utwr
przyj si potem znakomicie iby prawdziwym hiphopowym hitem kocwki 2012 roku.
Pezet niezwykle byskotliwie iobrazowo opisa problemy wstosunkach damsko-mskich,
akcentujc wtpliwoci idylematy towarzyszce ludziom, ktrzy maj za sob niezbyt
szczliwe zwizki. Gospodarz dostarczy beat harmonijny, melodyjny, sprawnie koordynujcy
mnstwo wystpujcych wnim detali. Doskona prac wykona te DJ Panda, dokadajc
soczyste cuty. Sto procent dajcego do mylenia irefleksji, ale przy tym bujajcego hip-hopu.

2012

Jot
Dla

1:15,1

Pierwsza randka umnie bya podwjna, bez sowa,

nikt si nie chcia przyzna, ktra mu si podoba.
Potem wyszo, e obu ta pierwsza ju rozrba.
Miesic pniej podoba si obu ta druga.
Nie wiem, czy to pierwszy udar, czy pierwszy kac,
leelimy wsocu, jak tapetowali dach.
Ucieka zbutelki gaz, kiedy przed nami
woknie na parterze pani X zrzuca stanik.
Gralimy wkwadraty ussiada pod oknem,
to bya tylko kwestia czasu, kto mocniej kopnie.
Czasu kwestia, jak wialimy wpokrzywy,
my ju nie mielimy piki, on nie mia szyby.

1:20,5
1:26,3
1:31,7
1:37,1
1:42,8

Marcin
Flint

Jednym zpowodw, dla ktrego Blueprint Jaya-Z47 uwaany jest dzi za pyt klasyczn,
s znakomite, swobodnie zarapowane retrospekcje otulone soulujcymi beatami Kanyego
Westa iJust Blazea, umiejtno bycia blisko ulicy przy jednoczesnym flirtowaniu
zodbiorc niepotrzebujcym konfrontacji, brudu czy przemocy. Wutworze Dla raper
iproducent Jot brzmi tak, jakby wiele si od Amerykanina nauczy. Luz na mikrofonie jest
absolutny, narracja nieinwazyjna, bardzo plastyczna, beat ciepy iujmujcy. Wrocawianin
kreli zdetalami wiele scenek, apo kadej znich sycha, e jest zycia wzita, atwo
je odnie do tego, co si samemu zdziecistwa wynioso. Po prostu najwyszej
jakoci nostalgia wstuprocentowo stylowym opakowaniu. Inawet jeli Jot swojemu
nowojorskiemu idolowi statusem ju raczej nigdy nie dorwna, wszystkie jego trzy solowe
pyty wtym ostatnia, zawierajca Dla, wietnie przemylana Noc idzie na Ziemi
stanowi uczt dla tych, co wiedz. Jay-Zbyby zniego dumny.

47.

Nowojorski raper i czarny Bill Gates, biznesmen aktywny m.in. w brany wydawniczej czy tekstylnej. Magazyn
Forbes oszacowa w 2012 roku jego warto na 500 milionw dolarw. Hiphopowy ucze Big Daddy Kanea
i Jaza-O ceniony jest nie tylko za rozmach, ale i za poczenie ulicznego cwaniactwa z ogromnym luzem. Kada
z jego pitnastu pyt ma status platynowej.

235

2012

Zeus
Hipotermia

2:13,8

We wszystkich zdaniach wmoim yciu gos ma interpunkcja.

To moja dobra, nieodczna znajoma autodestrukcja.
Mj wrg number one, prg wkadej zbram,
zjawia si bardzo czsto tu, kiedy zostaj sam.
Jej nie obchodzi, czy mam suszn ide.
Gdy siada obok, widz wiat przez brudn moskitier.
Znika wszystko od hajsu, przez karier, do moich fanw.
Iznw jestem tym niemiaym dzieckiem ze szkolnych czasw.

2:19,3
2:24,8
2:29,4

Andrzej
Caa

236

Przez lata przedzierania si na mainstreamow scen dzki raper iproducent pokazywa

chtnie swoje pozytywne, napdzane funkiem, soulem ipasj oblicze. Lecz Hipotermia,
zwiastujca album Zeus. Nie yje zlistopada 2012 roku, to byo ciskanie piorunami za,
frustracji, depresji iapatii podniesione do trzeciej potgi. Nie byo mioci do Jill Scott,
otarzyka dla adnych ubra iwygodnych butw, byo za to brutalne strcenie zOlimpu
do lochu mierdzcego strachem rapera owasn przyszo, karier, anawet ycie. To nie
by umiechnity Zeus, ktry rozkrci koncert nawet wnajbardziej zapyziaym klubie, lecz
Kamil Rutkowski miotajcy si zsamym sob. To pozbawione zahamowa rozliczenie si
zwasnymi problemami, mylami, kiedy byoby wnaszym rapie nie do pomylenia. MC
nie mg by sabym, zrezygnowanym, potrzebujcym odbi si od dna facetem. Wraz
zrozwojem sceny iotwieraniem si jej na nowe rodki ekspresji swoje miejsce odnalazy
iemocje Zeusa, przynoszce na myl dokonania twrcw amerykaskiego kolektywu
Anticon. Nawet bogowie maj chwile saboci.

2012

Paluch, Ero
Nowa epoka

1:18,4

Tak, to rap, muzyka najniszej kasty,

zdala od salonw ikolorowej prasy.
Uliczne szaty, ktre pierdol plastik,
prawdziwy rap, ktry przekazuje fakty.
Wic zmyj zwosw el izpaznokci lakier.
Chcesz robi muzyk czy by na scenie klaunem?

1:23,5
1:28,0

Marcin
Flint

Paluch jest czowiekiem tkwicym wzawieszeniu midzy dwoma obliczami hip-hopu.

Ten mocno newschoolowy wychowanek <<Illmatica>>48 jeszcze w2007 roku nagra
zGuralem porzdny trap wpostaci Wok mnie, trzy lata pniej dotkn purystw
Nowym trueschoolem, by wNowej epoce, singlu promujcym jego szsty krek,
poczy wszystko to, co wnim najlepsze czyli demaskujce, oskarycielskie cigotki
isurow, ale pewn manier wokaln. Podkad SoDrumatica jest sprytny, bo to stara
szkoa umiejtnie pokryta lnic farb, spotkanie Ricka Rubina zDr. Dre plus syntetyczna
melodyjka wraz ze wspczesn studyjn dynamik. Paluch, ktry nie szczdzi cierpkich sw
ex raperom czy posapujcym na backstageach dinozaurom, patrzy teraz na rce pokoleniu
piszcemu teksty na komrkach, brylujcemu gwnie na Facebooku iniebdcemu wstanie
wypracowa wasnego stylu. To potrzebny gos, wsparty jeszcze przez Ero, jegomocia
odpowiedzialnego za uczynienie do topornego wczeniej hardcoreowego rapu czym
duo bardziej efektownym.

48.

Pierwsza, wydana w 1994 roku nakadem Columbia Records pyta Nasa, rapera z Nowego Jorku. Inny od
wszystkich sposb, w jaki Nas czyta podkady (gwnie DJ-a Premiera, Petea Rocka i Large Professora),
poczenie ogromnej wyrazistoci z lirycznym sznytem uczynio z Illmatica wzorcowe nagranie hiphopowe,
z miejsca nagrodzone najwysz ocen w branowym magazynie Source i sprzedane w samych Stanach
w ponad 1,5 miliona egzemplarzy. Na 2014 rok zaplanowano specjaln, jubileuszow wersj albumu - Illmatic
XX. Zawierajce nagrania demo i remiksy wydawnictwo ma by promowane specjalnymi koncertami.

237

2012

Borixon
Papierosy

0:14,3

Nienawidz raperw itego rodowiska,

mam wielu wrogw isi, kurwa, lizgam.
Wstaj rano, zapalam papieros,
do garda spywa nikotyny gorycz.
Nie mam hajsu, mam wchuj problemw,
akolejny papieros to jedyna sodycz.
Nikt nie daje mi forw wmiecie
iten sam problem ma mj kumpel jeszcze.
Nie mam planw na dzi wieczr,
moe wyjaram kolejn pitk.
Ostatnio towar urywa mi gow,
ale itak go chc izdzwaniam si zziomkiem.

0:18,0
0:21,5
0:25,1
0:28,7
0:32,0

Marcin
Flint

238

Ju druga pyta Borixona bya sygnaem, e raper nie przejmuje si specjalnie tym, co
myli onim brana. Jeeli ma ochot na szar, to nie zamierza si krpowa iotwiera
hurtowni niejednokrotnie konsternujcych hitw. Album Mam 5 gram okaza si
koszmarnie przebojowym (to waciwa zbitka sw) krkiem, penym zarwno imponujcej
nonszalancji, jak istrzaw wstop. Dziesi lat pniej BRX jest czowiekiem oniebo
dojrzalszym, odartym ze zudze, ado tego tak bezporednim, e suchacz czuje si
nieswojo. Papierosy, singiel promujcy szsty solowy materia rapera, ze swoim cikim,
elektronicznym beatem autorstwa Bystrego ijego dubstepow wariacj Erionite, wpisa si
wtowarzyszc premierze pyty Radio Pezet dyskusj onowych pomysach na hip-hop.
Nie zabrako sdw, e to kielecki weteran lepiej wyczu wiatr zmian, dajc wzr tego,
jak wpisywa si wnow estetyk. Jego gos, flow ktre raz bywa mega-flow, raz za
brakiem flow ita straceczo-obciachowa szczero bardzo pasuj do barbarzyskich
basw. Apoza tym po wysuchaniu Papierosw naprawd ma si ochot zapali.

2012

Bisz
Wilk chodnikowy

0:59,1

Coraz czciej si upewniam, e marzenia s po to, by si nie spenia,

bo nie wiata tycz, ale serca.
Nie rozwijam si wtempie spoeczestwa,
bo stracibym istot mego czowieczestwa:
wolno. Zoo-miasta, musz trzyma to wklatkach,
wielu pozwala sobie by sob jedynie na melanach.
Mwi mi: chcesz dorosn, ja nie chc tak dorosn.
Mwi mi, jak dorosn, wdwch sowach: ap chomto.
Jedyne czego chc, twych mini igodzin,
ato kim jeste? Bd powany. Kurwa, kogo to obchodzi?

1:04,4
1:09,7
1:15,0
1:20,2

Marcin
Flint

Po latach wysilonej pracy wpodziemiu bydgoski raper Bisz rozpocz oficjaln cz

swojej kariery od albumu Wstron zmiany wramach projektu B.O.K. Krek ucierpia
na tym, e zarwno producent Oer, jak iMC za wszelk cen chcieli udowodni swoj
wszechstronno, zdolno sprawdzenia si wkadym rodzaju hip-hopu. Orok pniejszy
Wilk chodnikowy by ju inny, spjny wwydwiku, speniajcy pokadane wnim nadzieje
manifestu pokolenia. Utwr tytuowy stanowi tu credo, na wstpie sprowadza odbiorc do
wsplnego emocjonalnego mianownika. Jak to si udao? Sam autor wyjania, e to przez
podskrne poczucie gbszego bezsensu, otchani, ktra nie daje osobie zapomnie,
gdy czai si centymetr za fasad medialnej rzeczywistoci. Czowiek biegnie przez ycie,
pracujc, chonc obrazki, gdzie wrodku przeczuwajc, e gdyby tylko mia czas si
zatrzyma izajrze za ow fasad, to to, co by za ni zobaczy, wjedn sekund odebraoby
znaczenie wszystkiemu, czym y. Wilk chodnikowy to gboko przejmujcy hymn
generacji odartej ze zudze, poczucia sensu iskazanej na same ze wybory.

239

2012

Gonix
Trudne sowa (Maa Lady Pank)

1:30,1

Dla moich myli przecinkiem nie jest strach.

Dla tych tpych istnie pewnie mwi szyfrem jak skaut.
Sownik wyrazw obcych wmaym palcu.
Numer jeden wpsuciu rodzinnych obiadkw.
Chcesz co omnie wiedzie, wr do wersw,
tylko nie ka mi tumaczy slangu, to bez sensu.

1:36,4
1:41,0

Marcin
Flint

240

Cho mao kto ozdrowych zmysach ryzykowaby obecnie tez, e rap jest tylko dla mczyzn,
dziewczyny za mikrofonem najchtniej widziane s jednak jedynie wspecyficznych rolach.
Powinny by liryczne, dojrzalsze od chopakw, dobrze, eby umiay piewa. Niestety a
nazbyt wiele pa staje wzwizku ztym okoniem s bardziej mskie od wikszoci emoraperw, prowokujco feminizuj, zdarza si enujcy rap fizjologiczny. Na tym tle Gonix
jest krokiem wkierunku normalnoci. Mona mie bowiem pomalowane paznokcie iflow,
ktry zepchnie ten detal na drugi plan. Tak, tak, najpierw rap, potem pe! Mona zachowa
rwnowag wzabawie sowem iwizerunkiem. Poyczy sobie krelony przez JedenSiedem
obraz dziewczyny zUlissesem wrkach iwcale nie zagra nim wkontrze. Zje szmink
na trudnych sowach ipo gwniarsku rzuci takim, od ktrego uszy zwidn. Gonix jest
ywioowa, nieobliczalna ibez kompleksw. Trudno oprze si wraeniu, e jeden mocny,
dobrze zwizualizowany singiel na aktualnym beacie pomg wycign j zgorzowskiego
podziemia wostatniej chwili, nim rutyna, zgorzknienie imarazm zdyy zrobi swoje.

2012

Pyskaty
Wdech, wydech

2:38,6

Wci oddycham, cho rozpatali mnie ciciem igrek,

jakbym pyta, dlaczego wrodku bije serce, dziwne.
Oni nie mog go zatrzyma inawet na fina
im miej si wtwarz, jak skacze ta adrenalina mi.
Dotarem do ostatniej stacji mej drogi
inie myl mnie zJezusem, nie chc, by zacz si do mnie modli.
Musiaem to wyrzuci zsiebie, tylko Bg moe mnie sdzi.
Do zobaczenie wpiekle lub niebie.

2:44,8
2:50,2
2:55,7

Marcin
Flint

Twrczo Pyskatego wydaje si poszukiwaniem harmonii. Jak dojrze, brzmie jak dorosy
facet, ale przy okazji nie stpi sobie pazura? Jak nagra spjny, scementowany nadrzdnym
pomysem album tak, by koncept nie sta si nieznony ipozwoli chociaby na to, eby
single dobrze funkcjonoway woderwaniu od caoci? Jak odnale si midzy weteranami,
do ktrych Pysk zalicza si za spraw stau, imodymi godnymi sukcesu, ktrym raper
wydaje si bliszy mentalnie? Wdech, wydech jest upragnionym zotym rodkiem. Wpisuje
si wJezusow metaforyk drugiego wdorobku solowego albumu Pasja (To moja Golgota,
nie po to niosem krzy, by std odej), bronic si zarazem wpojedynk jako przebojowy,
doskonale sprawdzajcy si na koncertach numer zrefrenem mocno wbitym wbeat Kudla.
Plastyczna, uporzdkowana narracja idzie wparze zkrwistymi linijkami, ktre zumiechem
mona przekleja na internetowe fora czy do statusw. Warszawiak daje prztyczek wucho
dinozaurom niezdolnym do progresu, amodych odprawia zkwitkiem, informujc, e opanowa
ich sztuczki, ale nie bdzie ich adaptowa, bo to styl jest dzi najbardziej deficytowym towarem.
Wszystkie zadania zostay wykonane.

241

2012

0:42,1
0:48,1
0:52,5
0:58,4
1:02,6
1:08,0

Andrzej
Caa

242

Bisz
Pollock

Sam si we si, lecz si, kurwa, co jeden lepszy ekspert.

Pieprz ostracyzm, osiem godzin dziennie robi te rapy,
aoni mwi: We si chopie do pracy.
Sam si we, si odbij, mam najlepsze flow,
by da pojcie im, co mogliby mie, gdyby umieli nady.
Psy nie maj za co goni mnie, mode koty nie maj zczym,
daj ten polski syf, oni wstaj, piewaj hymn.
Rap gra to moja Eurydyka,
nie ogldam si, wycigam j zpodziemia nie na przypa.
Inie poddam si, cho mwi, e ten syf jest wieczki nie wart.
Gdzie mam to, co mwi, wiesz, odpalam kandelabr.

Bisz sprawdza si jako raper, producent oraz poeta chtnie przecie uczestniczy wslamach
dugo czeka na to, by przesta by undergroundow sensacj dla wtajemniczonych
iby wpeni doceni go cay kraj. Pollock to najwiksza pera zWilka chodnikowego,
ktry otworzy przed artyst drzwi do kariery. Tak mocnego singla nie powstydziliby si
najpopularniejsi twrcy amerykaskiej sceny mainstreamowej. Bezczelno, wyrabiane
latami flow, umiejtne operowanie hashtagami, uliczny temperament izo, ado tego
bliska wieczorkom poetyckim estetyka metafory, rozbuchana wraliwo. Bisz nie wybi si
zpodziemia na powierzchni, lecz od razu kilkadziesit centymetrw ponad ni, pokazujc
weteranom sceny, czym jest wieo, amodym gniewnym wskazujc, jak istotne s lata
spdzone na zapleczu, cige szlifowanie umiejtnoci, zbieranie dowiadcze. Efekt robi
ogromne wraenie.

2013

Skorup
Adapter Daniel

1:44,7

Razem ztat, ssiadem ijego crk

puszczamy latawiec za osiedlow grk,
Wkrtkim rkawie, zjak mieszn fryzur
obserwuj latawiec i przygldam si chmurom.
To wszystko ma urok iwzbudza mj podziw,
nawet ten ul, co wkko po mietnikach chodzi,
ipies, co zawodzi tam, za tym ogrodzeniem,
wstarym domu, co by ju tutaj na tym terenie.

1:49,6
1:54,9
2:00,0

Marcin
Flint

Gliwicki raper Skorup szybko zasuy sobie na miano jednego znajwikszych oryginaw
na scenie. Ju na oficjalnym debiucie pozostawi wystarczajco duo tropw taki sd
uprawniajcych, ale potem nieustannie podlega kreatywnym artystycznie przeobraeniom.
Zerotomana gawdziarza wfaceta bez koszulki izopat wrce walczcego olsk
autonomi. Zdomorosego zapatrzonego wSokratesa filozofa wkowboja gnbicego
sabych MC. WAdapterze Danielu, pierwszym singlu promujcym jego czwarty solowy
album, Skorup postanowi poprowadzi narracj tak, jakby cofn si do momentu, gdy
siedzia jeszcze na nocniku. Opowiada wczasie teraniejszym oyciu swojej rodziny,
obudowujc zwrotk mnstwem rekwizytw winylem Lady Pank, wirwk, latawcem,
syrenk ojca, znaczkami dziadka, tytoniem do fajki kupowanym za dolary wPeweksie.
Sentymentalny, osobisty ton wparze zolbrzymi plastycznoci iilustrujcym wszystko
wideoklipem skada si na ujmujc cao zawieszon gdzie midzy fotografi Jana
Morka, leksykonem Bartka Koziczyskiego iserialem Jerzego Gruzy.

243

2013

0:00,3
0:06,8
0:12,6
0:17,9
0:23,8
0:29,9

Marcin
Flint

244

JWP/BC
Blam

Nigdy nie chodz kanaami, cho bardzo lubi underground.

Zawsze dobre dupy znami, awkieszeni gruba pga,
do tego ten dar, za ktry daby si poci,
styl iwokal, przy ktrym cipy si poc.
Te hity noc powstaj zmym ziomem Szczurem,
piosenki, ktre nawet niemi piewaj chrem.
Masz wkad wt kultur, mj wkad, wkad jego.
Moesz mwi, e to chuj, ale nikt nie ma wikszego.
To jest wiey powiew, ktry zamiata jak halny.
adne Szpilki na Giewoncie, widz igy na Centralnym.
Biao-czerwone barwy, lokalizacja WuWuA
isia naszej prawdy, wiksza ni sia wmuskuach.

Powrt boom bapu do ask objawi si wPolsce na rne sposoby. Podczas gdy Hurragun
mia na przykad w2011 roku pomys, eby brzmie dokadnie jak wlatach 90., dostrajajc
beaty isposb nawijania do Das EFX, House of Pain iD.I.T.C., tak JWP/BC ma inny patent
na nawizywanie do klasyki. WBlam zwehikuu czasu jest tylko refren (wykrzykniki,
onomatopeje izgrabnie przestawiony akcent wsowie chuligan), ado tego moe jeszcze
perlcy si po nowojorsku sampel pianina. Szczur bowiem podcign brzmienie pod
wymagania 2013 roku, araperzy dostosowali ostro wersw do wspczesnych podniebie.
Ta ekipa rozpoznawana jest dziki brudnym gosom Kosiego iEro ten drugi ukrad
zreszt numer, wypluwajc zprzepalonego garda zniewagi najciszej kategorii ito jedna po
drugiej. Cieszy jednak rwnie dobra forma Mikiego iysola, gdy wich linijkach te potrafi
zaiskrzy. Cho pierwsza pyta udaa si JWP rednio iekipa synie obecnie zmocnych singli,
ilustrowanych dynamicznie montowanymi klipami penymi graffiti oraz stylowych uj,
to pytanie odrugi krek zaczyna wisie wpowietrzu.

2004/2013

ona, Webber, The Pimps, Mateusz Czarnowski

Do ciebie, Aniu, szem

0:54,5

Wic robic wszystko, by by ju tam, anie tutaj,

wybiegem zchaty, na mier zapominajc obutach.
Okurcz! Do domu nie wrc, by nie budzi matki,
dojd wtym, co mam na nogach! Ana nogach miaem klapki.
Ale itak to mi nie napdzao pietra,
wszak do miejsca ustawki miaem mniej ni wier kilometra.
Wierzc, e nic tam si beze mnie nie rozpocznie,
czekaem godzin, wkapciach, bezowocnie.
Lecz e noc mnie pcha do czynw heroicznych,
rzekem: dojd wklapkach!, wic, suchaczu, powodzenia ycz mi.

0:59,7
1:05,5
1:10,8
1:16,4

Marcin
Flint

Do znudzenia pisao si owpywie, jaki mia na on niemiertelny Kabaret Starszych Panw.

Wieczcy drugi album szczecinianina kawaek Do ciebie, Aniu, szem jest szczeglny,
bo daje artycie szans na dialog ze swoimi mistrzami. Oile zwrotki traktujce ostraceczej
bo podjtej wkapciach wyprawie na odbywajc si na przedmieciach imprez stanowi
popis tryskajcej humorem, lekkiej jak pirko rapowej narracji, tak wrefrenie Webber
wysamplowa wokal Wiesawa Goasa. Co innego onie iWiesawowi wgowie wita, wzupenie
innym s nastroju, ajednak dogaduj si jak trzeba. Ciekawe, e wypuszczony w2004 roku,
niepromowany wwczas specjalnie utwr rozpocz nowe ycie za spraw Mateusza
Czarnowskiego zgrajcych na kaszubsko-klezmersk mod Bubliczek. Artysta nie tylko zagra
na akordeonie, ale te zapiewa parti Wiesawa. Zurokliwego muzycznego artu piosenka staa
si penoprawn, przearanowan przez grup muzykw kompozycj inajjaniejszym punktem
koncertowego wydawnictwa ona, Webber & The Pimps wS1 z2013 roku.

245

2013

0:19,3
0:22,7
0:26,0
0:29,2
0:32,2
0:35,0
0:38,6
0:41,4
0:45,0

Dominika
Wcawek

246

Wuzet
Iluzja

Nie mam zbyt wiele prcz marze,

goni je. Co bdzie? Pokae czas,
czy wynagrodzi, czy ukarze nas?
Chc zobaczy kolejny poranka blask,
nie pozwl, ebym zgas.
Jedna mio, stopa, werbel, bass,
naturalny jak grass, zaraliwy jak SARS,
pozaziemski jak Mars.
Po to, by zrobi haas,
sowami nakurwiam jak kaasz.
Mj czas, skoro wikszo sceny zaspaa.
Niektrzy mieli sukces wkieszeni,
ale ton wprzypaach,
cz znich znikna, powyjedaa.
Gdzie twoja fura? Gdzie twj paac?
Zwielkiego krla robi si pajac.
Mwisz otwrz oczy, ale sam nie obczajasz
otoczenia. Salut na do widzenia.

Odkd na przeomie tysicleci londyski grime wypyn na szerokie wody, wielu raperw
wPolsce deklarowao swoje fascynacje iinspiracje tym prowokujcym, naszprycowanym
elektronik brytyjskim bkartem rapu. Dopki jednak na scen nie wkroczy Wuzet
zWasnym zdaniem, bya to namiastka. Ju na udostpnionym wsieci mixtapie Dzieci
basu w2011 roku raper pokaza, e ze swoim stylem iflow doskonale potrafi unosi si
na nowoczesnych, oscylujcych midzy grimeem, drumnbassem idubstepem produkcjach.
Te zdolnoci nie wziy si znikd. Artysta ze Szczecinka ju na pocztku
XXI wieku prbowa swych si wrapowej, acz niesztampowej estetyce, wystpujc
gocinnie wnagraniach zwariowanego Punktu Widzenia. Nastpnie wsptworzy
ekscentryczny skad Komercyjna Zbrodnia, by znikn na kilka lat ipowrci solowo,
wspierany przez mietank gustujcych wmasywnych niskich tonach producentw.
Swoj Iluzj pokaza, jak si robi modne, ascetyczne, ale naszpikowane symbolami klipy.
Przede wszystkim jednak sun pewnie po oszczdnie dawkujcym perkusj, zanurzonym
gboko wsyntetycznych basowych dwikach podkadzie, rozliczajc si ze skostnia
czci sceny hiphopowej. Zwolennikw rapowania dynamicznego, opartego na grach sw
iprzechwakach, mdrzejszego jednak ni to, co sycha byo wlondyskich rozgoniach,
Wuzet zachci do signicia po swj oficjalny, wydany nakadem Koka Beats debiut.

2013

Kajman, Gedz, Tusz na Rkach

Jeszcze raz

2:27,8

Pamitam ten pierwszy yk wdki na dugiej przerwie,

jak na kaca przyniosa mi okropn gorzk herb.
Mwia: Wypij, to ci przejdzie,
aja wjej oczach widziaem, e co ma by, to bdzie.
Potem ona posza wswoj stron, ja poszedem winn
iprzez nastpne kilka lat wiat zabi wnas niewinno.

2:33,4
2:38,1

Marcin
Flint

Niby nic tu do siebie nie pasuje. No bo jak si ma staranne, dojrzae pisanie, ktre
prezentuje Tusz na Rkach, do luzu, zabawy sowem ijego melodi uGedza? Co robi
ci dwaj, wci bdcy na dorobku, typowani przez portal Popkiller na Modych Wilkw
MC uKajmana, wyjadacza obecnego wbrany od lat 90.? Ajednak najlepsze artystyczne
kooperacje whip-hopie buduje si na przeciwiestwach. We wspominkowym Jeszcze
raz iga humoru przekuwa balon nostalgii, aszczeniactwo idzie do rogu, za ktrym czai si
doroso. Nafaszerowany basem, bardzo skuteczny beat pozwala trzem odmiennym stylom
mieni si rnymi rapowymi barwami historiom nie brakuje wyrazistych, przemawiajcych
do wyobrani scen, za aluzje do donGURALesko czy Wzgrza Ya-Pa-3 to mrugnicia okiem
wstron wtajemniczonych. Bezpretensjonalny refren wstylu Borixona domyka cao, bdc
najjaniejszym punktem przebojowego Prototypu, trzeciej solwki wdyskografii Kajmana.

247

2013

0:22,2
0:27,8
0:32,5
0:38,6

Marcin
Flint

248

Tede
Nie banglasz

Wszedem do pierwszej ligi rap,

jak jeszcze yli tu Big iPac, tak.
pieprz twj digipak, what the fuck,
ty robisz na migi rap.
Trzym te bity, staraj si da rap nabity,
ten brag iten smak, iten styl niesamowity ap.
apy tak, jakby kajdanki mia,
mord zamknij, ogarnij Gangnam Style.

Nie banglasz to najpowaniejszy kandydat do rapowego hitu 2013 roku. Wikszo

niedowiarkw, ktra zdya na TDFie postawi krzyyk, musiaa to odszczeka. Ostatecznie
odnaleziono wnim po latach tak kochan niegdy pasj iswobod. Numer odbi si echem
wrd suchaczy iartystw. Wremiksach kawaka pokazali si m.in. jeden znajlepiej
dysponowanych w2013 roku modych MC Quebonafide ipierwsza dama Alkopoligamii
Wdowa. Wczym tkwi sekret jego popularnoci? Nie wtym, e raper po beacie popyn,
bo to umie ju wielu. On si zniepokojcym, zawierajcym modn szczypt psychodelii
podkadem Sir Micha stopi, wyczu go wstu procentach, naturalnie rozcigajc flow,
tam gdzie trzeba byo, wykazujc si autentyczn, niewystudiowan pewnoci siebie.
Oczywicie prowokujcy, troch kpicy ztrendw refren dolewa oliwy do ognia, podnoszc
temperatur na scenie, awers przekaz to przekaz otym, e masz przekaz trafi do kanonu
wmomencie opuszczenia garda Tedego. Jednak nie otekst tu chodzi. Wchwili, gdy oddalamy
si od Ameryki, preparujc mnstwo rapu, ktry lepiej si czyta ni sucha, szef Wielkiego
Jo ten dystans skraca. Nie banglasz jest wystarczajco dobrze napisany, by nie zaenowa
wymagajcego pod tym wzgldem rodzimego odbiorcy, przede wszystkim jednak wietnie
brzmi, bdc najlepsz reklam bardzo dobrze przyjmowanego albumu Elliminati.

2013

Mapa
Skaa

1:27,6

Musz by ska trwa, co by si nie dziao,

ca energi kierowa na ni, bo tak mnie nauczano.
Od maolata zawsze powtarza mi tata:
pamitaj synu, wszystko, co oddajesz, wkocu wraca.
Czas spaca dugi, Mapa mwi,
nie wpadam po dwie sztuki wjacuzzi czy zwagi tuzin.
Od teraz utwoich ludzi to gwno budzi niepokj,
mam ich na oku, ju od dawna si nie udzi nikt wok.
To kwestia widoku, kwestia perspektywy,
nie widzisz nic, gdy patrzysz zboku, wszystko jest na niby.

1:33,8
1:39,6
1:46,2
1:52,7

Andrzej
Caa

Ogromny sukces niezalenego wydawnictwa Kilka numerw oczym z2009 roku, ktre
pokryo si zotem jako jeden zpierwszych polskich albumw wydanych wdrugim obiegu,
uczyni zMapy ju nie idola podziemia, azawodnika pierwszej ligi. Problem wtym, e po
wydaniu wietnie przyjtego longplaya artysta usun si wcie. Oprcz granych regularnie
koncertw iwystpw gocinnych nie prezentowa nowych autorskich numerw. Skaa
wyprodukowana przez Donatana przerwaa cisz na pocztku 2013 roku, byskawicznie
podbijajc serca odbiorcw. Mapa prezentuje troch inne oblicze ni wczeniej. Jest wci
bardzo szczery, otwarty wobec suchaczy, ale ju mniej wnim wtpliwoci co do yciowej
drogi, jest bardziej pewny podjtych krokw. Jego sukces da mu si, chocia rwnie
dobrze mg pogry, wrzuci wotcha taniego blichtru, uywek, odcicia si od korzeni
iwyznawanych od dziecka pogldw. To zapis trudnej yciowej walki, jak toczy ze sob
wzasadzie codziennie. Bardzo mocny, dajcy do mylenia singiel wnowoczesnej muzycznie
konwencji.

249

2013

2:25,0
2:30,4
2:35,5
2:40,6
2:45,9

O.S.T.R., Hades, Jordanw

Stary Nowy Jork

Dobrze wychowany cham, anie cham zdobrego domu.

Nie masz jaj za stanik, maluj twarz, sta na rogu.
Nie jestem wadc wiata, ale synem wadcw.
Bez szacunku do kurew, typw, co psuj nastrj.
DZ, WWA jaka, leszcze, bariera?!
Mamy pici zelaza, anie serce zkamienia.
Brudny rap, gangrena, tylko ziomek bez kina.
Wkocu frajerw dosignie wyciu kodeks bushido.
Boom bap, heroino imasz prawdy diler.
Emce zajmuj si mod, ich rap Justin Bieber.

Andrzej
Caa

Wjednym zmocniejszych nagra zplatynowego albumu HAOS, czyli wsplnego

projektu O.S.T.R.-aoraz Hadesa, panowie oddaj hod nowojorskiej scenie hiphopowej,
korzeniom rapu oraz zasadom panujcym na scenie lata temu. Dostaje si wic osobom,
ktre od klasycznych nagra ATribe Called Quest, Black Moona czy Nasa wol twrczo
wspczesnych gwiazd mainstreamowej sceny. Znajdziemy ukon wstron lunego rapowego
ubioru icios wymierzony wfanw, dla ktrych waniejsze od wygody jest podanie za
trendami. Bezczelno, ostry jzyk iszczera postawa s dla raperw znacznie waniejsze ni
pienidze, popularno ibyskotki. Autorzy nagrania to rzeczywicie MC, ktrzy od samego
pocztku swoich karier podkrelali szacunek dla starej szkoy, dlatego te Stary Nowy
Jork brzmi tak autentycznie, aponadto po prostu niesamowicie buja gow. Prawie tak
jak wtedy, gdy wlatach 90. DJ Premier dawa beaty dla Jeru the Damaja, aten przekonywa
owyszoci rapu powstajcego na wschodzie niczym soce49.

49.

Jeru the Damaja nagra w 1994 roku album Sun Rises in the East, czyli Soce wstaje na wschodzie. Promowany
cenionym singlem Come Clean krek nowojorskiego MC uchodzi za kanon rapu wschodniego wybrzea, bdc
wymieniamym obok debiutw Wu-Tang Clanu, Black Moon czy Nasa.

250

2013

Rasmentalism
STU

1:33,2

Nie dusi nas jebana ciana wschodnia,

mj brat za mn ciana ognia.
witynie Wschodu, same pandemonia,
jak jeste std, to miae obraz.
Co da mi Zamo, to gd,
to moja tosamo po grb.
Tyralimy jak niewolnicy osiedli,
czas napcha si szam jak krl.
Jestem godny, ale bd wybrzydza.
Bylimy skromni, ale kij wto.
Pene brzuchy ze wstrtem do ycia
maj instynkt zabjcy jak lwy wzoo.
Przejmujemy ich bistro,
bior wiksze talerze iwikszy st,
a bd godny wydziara sobie: to moi ludzie, mj hip-hop.

1:36,5
1:40,4
1:43,0
1:46,8
1:50,0
1:53,3
1:56,5

Dominika
Wcawek

Ten utwr ma wszystkie zalety dobrego singla. Przede wszystkim doskonay beat, ciepy
idrapieny zarazem, wktrym sample wokalne przetworzono tak, by smakoway oldschoolem,
pachniay zadymionymi piwnicami, jazzem. Podkad uzupenia charakterystyczny motyw
zagrany na gitarze, dobrze brzmicy izapeniajcy to bas oraz wnowoczesny sposb
rozsypana, cykajca perkusja. Raperzy umiej si do tego wszystkiego dostroi, nawijaj
tu zpozycji zwycizcw, przekuwajc wszelkie wady wzalety. Ras pynie spokojnie,
momentami leniwie przecigajc sowa, innym razem nieco przyspieszajc. Zaproszony
VNM ma zupenie inny temperament na gorco rzebi swj flow, dynamicznie wystrzeliwuje
zsiebie sowa, gra modulacj gosu, maskujc charyzm nie zawsze fortunne sformuowania.
STU dysponuje jeszcze jednym wanym elementem, mianowicie refrenem omocy hymnu.
To esencja caego utworu, bdcego dobrym podsumowaniem drogi, jak Rasmentalism
przeszli, by wyda legal od zwykych chopakw wiodcych pene perypetii ycie na cianie
wschodniej, do artystw, ktrzy nabrali ju dystansu izaczynaj rozumie, kiedy warto
zachowa powag, kiedy by ironicznym, akiedy wetkn kij wmrowisko.

251

2013

1:56,9
2:02,4
2:07,7
2:12,6
2:19,3
2:24,6
2:30,3
2:35,6
2:41,2

Marcin
Flint

252

PRO8L3M
Tiramisu

Bior butl, otwieram drzwi, rzucam polej krtkie.

Co, troch spuche? Maj ze mnie polew kumple.
Cieszc si gibonem, mwi: Podaj col, gupcze,
dwa machy bior tuste, to lubi, pijc likier.
Myl: Kurwa, gdzie mi zgin piter,
by zawinity wujebany wjakie wino T-shirt.
Wtym pokoju tok jak wrodku peletonu, brak telefonu.
Co tam si wczoraj dziao? Tylko tak szczerze, ziomu.
Nie pamitasz wczoraj? Jak wpade zakochany,
ztob dwa gagany, no, idea pikna, morda,
sprawd ich zdjcia, bomba.
Polej luf ipoka t zdjciw, nie no, ewidentna pompa!
Fuck! mieszne, sam mam polewk,
awogle wczeniej panny poszy po wdeczk.
Wtedy otwieraj si drzwi, wchodz one.
Myl Kto to? Boe!, api yka, to pomoe.
Witam si zkoleankami, pijc czyst.
Po godzinie jedna znich staje si t zajebist.

Wbeacie przygotowanym przez Steeza s pomysy, dobre przejcia, ale brzczcy dronowo
bas czy paska perkusja sprawiaj wraenie, e daoby si zrobi to lepiej. Zkolei rap
Oskara budzi wtpliwoci przez gadany charakter. Przerwy midzy wersami bywaj tak
due, i zpowodzeniem mona by midzy nimi jakie sowa jeszcze zaparkowa, cho
to mona akurat wytumaczy stylem budowanym na wzr amerykaskiego Curren$yego
czy brytyjskiego Giggsa. W2013 roku PRO8L3M to zesp dziaajcy podziemnie i,
jak to czsto wtakim wypadku bywa, mankamentw jest sporo. WTiramisu puszcza si je
mimo uszu, bo tutaj historia jest waciwie wszystkim. Nie przedstawia czego wielkiego,
niemniej porywa, aopowiadana jest bezczelnie, bez owijania wbawen. Czy to swobodny
rytm, wjakim si toczy, czy spontaniczno inienachalno rodem zpenych pasji lat 90.,
czy moe wasny, kolorowy jzyk iatwo konstruowania szlagwortw (po butelce czystej
spojrzenie na dupy mgliste jest, zakochaem si niezwocznie), czy wreszcie humor
sytuacyjny? Zapewne wszystko po trochu, grunt, e nowy raper na scenie brzmi jak stary
kumpel zpodwrka, za kawaek miesicami nie pozwala osobie zapomnie. Susznie trafi
do wielu podsumowa roku, czynic zepki C30-C39 pozycj obowizkow.

2013

Rap Addix, DJ Ace

To znowu Rap Addix

2:13,7

Moesz nas spotka na gruzach wity.

Jeozwierz wali jointy, ja zJunesem wd.
Soulpete zrk na pulsie wanie koczy
kolejnych producentw. Patrze na drzewo ze sznurem,
supy na ptlach isupy na sztorc.
Uywam, kurwa, hebla, kiedy patrz na las rk
upoledzonych mas. Jeba taki odbir

2:18,8
2:24,2
2:29,4

Marcin
Flint

Rap Addix byo pocztkowo dwuosobowym projektem, ale w2013 roku uroso do rozmiarw
formacji zbierajcej mietank undergroundowych rebeliantw, skrajnie wyrazistych
outsiderw tworzcych wopozycji do jawnie pogardzanej przez nich sceny. To znowu Rap
Addix byo dla nowego skadu prb ognia. Szczliwie wszyscy pokazali si ze swojej
najlepszej strony, eksponujc wasne atuty niczym druyna superbohaterw wakcji.
Tak wic macierzysty raper Junes jest wnagraniu rozbrajajco szczery, samodeprecjonujcy,
niweluje zupenie barier midzy odbiorc asuchaczem. Jeozwierz ze swoim nieustpliwym,
twardym, miarowym flow imetafor prosto zfrontu nie musi prosi oszacunek, po prostu
zdobywa go. Bardzo dobrze wypada rwnie Laikike1 wagresywnej, narwanej odsonie
zobrazowym porwnaniem na podordziu. Bohaterem jest rwnie producent Soulpete,
zperfekcyjn syntez chaosu projektu Jaylib znowojorskim brudem. Jedyne, czego mona
aowa, to brak najnowszego, pitego czonka grupy, Kidda doczy do grupy tu po
nagraniu tego utworu.

253

2013

1:15,4
1:21,5
1:27,6
1:33,3
1:39,6

Marcin
Flint

254

Medium
Traper

Ciekawe, co wymyli Medium na tej nowej pycie.

Mylisz, e za kadym razem ja wymylam siebie? Mylnik.
To Duch wity we mnie krzyczy, pytajniki.
On krzyczy nawet, kiedy mwi szeptem, wykrzyknik!
To skomplikowane odnale schowane przesanie wsobie.
No chod, ja ci poka, kochanie, kopalni, wktrej kopi.
To, co wykopaem, to skarb jest, kamie filozofw.
Syzyf prosi, wic odturlaem mu troch... kopotw.
We mnie yje Jezus Chrystus, wtobie nienawi, bracie.
Skoro Bg znami, kt przeciwko nam? Raper?

Mia Medium (obecnie ju Tau) wszystko co potrzebne, by osign sukces duy talent
do produkcji irap czcy charyzm Magika zelastycznoci Fisza, tytu Modego Wilka
Popkillera, wsparcie O.S.T.R.-aiTytusa zAsfalt Records. Poniekd ten sukces osign,
bo adna zjego pyt, wtym epka na znanych wczeniej podkadach, nie przesza bez echa.
Ajednak postawa kaznodziei-neofity wpoczeniu ze saboci do spiskowych teorii
ia nazbyt wyrazistych tez ocharakterze wiatopogldowym spolaryzowaa odbiorcw.
Traper by strzaem wdziesitk, bo nie do e utosamiany raczej zhiphopow
klasyk twrca sprawdzi si wnowym dla siebie otoczeniu, wypadajc lepiej od modych
gniewnych, to jeszcze pokaza, e ma to, oco trudno go byo po pycie Graal posdzi
troch dystansu do siebie iwiata. Utwr przynosi kreatywn interpretacj trapu (ale nie
trap jako taki), flow atrakcyjny ju nie tylko zpowodw czysto hiphopowych, tylko po
prostu muzycznych, iwiele byskotliwych wersw. Erudycyjnie zakorzeniony wPimie
witym dwuwiersz Obraasz Medium? Medium ci wybacza / 77 razy, dobry Jezu, co za
boski punchline powinien by wzorem dla adeptw sztuki rapu chrzecijaskiego. Acay
Traper nauczk dla wszystkich, bo niezobowizujcy, sucy promocji trasy koncertowej
numer sta si sporym wydarzeniem.

2013

Polskie Karate, Dwa Sawy

W3 dupy

1:03,5

To my pikni, modzi, niewyspani,

melan git, film od odzi do Warszawy.
Spytaj ziomali, gdzie si podziay tamte prywatki,
picie dwa dni ikace giganty.
Wtrzy dupy zrobieni na perowo,
be stupid, wal lodow isamogon,
bo mam hajs, fantazje itechnik.
Polskie Karate - poznaj miertelny cios wszyj.

1:08,9
1:15,4
1:21,3

Marcin
Flint

Zjednej strony dwch ogranych koncertowo raperw, zdolnych da czadu tak do wtru
gitarowych riffw, jak ido puszczonego zgramofonu beatu. Zdrugiej doskonale czujcy niuanse
misistego, amerykaskiego rapu producent. To zawsze dobra kombinacja. Wtym wypadku
tym lepsza, e Metro umieci funkowy silnik pod cakiem wspczesn hiphopow mask,
wymuszajc na wsppracownikach wysze obroty. Hamulcw pozbyli si sami. Wyga iIgorilla
nawijaj szybko niczym Beastie Boys, walczc oswoje prawo do zabawy, ktrej nie pochwaliliby
ich rodzice ipartnerki. Cho obaj potrafi by elokwentni co udowodniy wczeniejsze pyty
3,2,1...! formacji Mama Selita, ktrej frontmanem jest Igorilla, iWyga.co tu raczej wsposb
dosadny, azarazem niewybredny deklaruj ch osignicia stanu definitywnego. Sztandary
hedonizmu pomagaj nie Dwa Sawy, autorzy bardzo udanego, cho przespanego debiutu
Nie wiem, nie orientuj si. Byskotliwo inieszablonowo skojarze, pijacka stylizacja
narracji oraz ujawnione wklipie zdolnoci aktorskie dzkiego duetu pomogy utworowi W3
dupy (ponad 600 tysicy odson na YouTube), jak isamym Sawom. Internauci wreszcie zwrcili
na nich uwag, za organizatorzy zaczli zaprasza na wystpy.

255

2013

1:57,0
2:02,8
2:08,2
2:13,4
2:18,7
2:24,8

Marcin
Flint

256

KK
Wszystko piknie

Chodny wieczr mnie zastaje, jak wychodz zknajpy chwiejny,

wsumie to trzewy, gra trzy setki.
Co robi zhajsem, odpalam szluga, myl.
Do domu nie najdalej, ale po co ja tam wrc?
Id przed siebie bez planw, si zobaczy.
Nogi sprawne nie zawodz, ale wrodku co koacze.
Oczy nie zawi, wyrosem ztego dawno.
Dokument wDiscovery plus ta zimna pociel sabo.
Chciabym co zrobi, ale nie wiem, gdzie mam uda si,
popalone mosty, nic nie moe uda si, yo.
Nagle pami wraca.
Taka jedna co mwia, e mnie lubi izaprasza.

Jakie ycie, taki rap ten wers Pei zdaje si by dla KK podstawow wytyczn. Radomski
raper pierwsz oficjaln pyt wyda po trzydziestce. Na dzie dobry nie przygotowa
suchaczowi wyeksponowanych logo sponsorw ilisty polskich oraz amerykaskich inspiracji.
Po prostu wpuci go do siebie, ani przez moment nie patrzc na niego zgry. Spodnie
wkant, okad na ciepo ufryzjera, klopsw garnuch wknajpie, gobie karmione
wparku to wszystko znajdziemy wtekcie Wszystko piknie iatwo si domyle,
e dla modszego odbiorcy to jak zksiki, jakby kto rapowa do jego ojca. K wydaje si
tym nie przejmowa. Nie bdzie nagrywa wstudio stu wersji wokalu, nie bdzie pilnowa,
by rym na koniec wersu by wielokrotny, dokadny, okrgy, nie bdzie tonowa pogldw, co
to jednych zachc, ale innych zra. Ale kiedy pod koniec zwrotek powtrzy tylko szkoda,
e sam jestem, co czowieka wgardle ciska. Bo to rap zkoci ikawaem misa przy niej.

2013

Sok iMarysia Starosta

Wyblake myli

0:24,4

Tak, to byo noc, on mia Torsiony zbazaru,

aona plastikowe pery od Bugarw.
Fakt, mia dobre oko, kamieniem co ztrotuaru wypad,
rzuci go zwilanych bulwarw.
To wtedy ot Witek, Mokotw,
rozpocz od przyjcia tym kamieniem web,
pasmo kopotw.
Witek koszul mia jak pan, jak dzi pamitam,
poysk zepoki Gierka, waciwie nie wymita.
Pad, amay gnom, Brzydki Kazek, szybko mu zdj
koszul t iprzetaczy zLidk.
Parkiety wszystkich melin mu nieobce byy.
Porni si, wyjecha zdyni iusun tryby.
Jak wmord strzeli, byo to wdziewidziesitym,
miaem trzynacie lat, pod trzynastk mieszka Chrobry,
okna mia od poudnia, no iten plakat wyblaky do poowy,
reszt zasaniaa szafa...

0:30,4
0:36,2
0:41,0
0:45,5
0:51,9
0:57,2
1:03,2
1:10,4

Dominika
Wcawek

To pierwszy singiel zdrugiego wsplnego albumu Sokoa iMarysi Starosty. Mocny strza, celny
jak ten kamie, co ztrotuaru podnis go jeden zbohaterw opowieci. Bo Wyblake myli
to taka miejska gawda, mroczna iniewesoa. Wtakich utworach zreszt Sok wypada
zawsze najlepiej, ma bowiem smykak do wyrazistych obrazkw zycia mieszkacw
ciemnej strony miasta. Rzezimieszki, dziewczyny onie najlepszej reputacji, porachunki,
popijawy, specyficznie dobierana fraza, zgodnie zreguami ulerskiej narracji, gdzie jzyk
potoczny miesza si zwyszukanymi terminami, czsto uytymi celowo wsposb nie do
koca adekwatny (np. kop na lico prolongowa wWitku przerw). Raper jest tu wswoim
ywiole. Opowie jest trudna, zawikana, wtki si przeplataj analogicznie do losw
bohaterw funkcjonujcych pozornie daleko od siebie. Ichocia caa historia ukazujca
wyrazicie gorsze aspekty czowieczestwa zbudowana jest zwykorzystaniem antynomii
midzy szorstkim, brutalnym Sokoem, adelikatn, sodk Marysi, to wiey element
wpostaci podkadu muzycznego czyni ten numer innym ni wczeniejsze dokonania duetu.
Wyblakym mylom towarzyszy wyjtkowo ascetyczny akompaniament. Przez wikszo
trwania utworu nie mamy do czynienia zklasycznym hiphopowym beatem. Wuszy rzuca si
ambient, plamy dwikowe ielektronicznie generowane odgosy, rytm wyznaczaj pulsujce
fale przecignitych dwikw. Punktem kulminacyjnym jest wybuchajcy ze zdwojon moc
breakbeat wzbogacony oskrecze.

257

Sylw
wybra
artys
258

wetki
anych
stw
259

260

1978

AbradAb

Marcin
Flint

Marcin Marten, ur. w1978 roku wKatowicach. Raper iproducent, czonek

Kalibra 44, najpopularniejszego zpionierskich skadw hiphopowych. Autor piciu
solowych pyt, ceniony za bogate sownictwo, nieprzewidywaln metafor,
poczucie humoru iszczebiotliwy, wartki flow. K44 ju na debiucie wypracowa
wasn, cho porwnywan zdokonaniami zza oceanu koncepcj rapu, opatrzon
przez samych zainteresowanych terminem psychorap. Niepokojce beaty do
pary zwokaln nadekspresj ica mistyczno-romantyczn otoczk zwrciy
uwag wielu od Michaa Urbaniaka po Kazika Staszewskiego, ktry pniej
zatrudnia trio wroli supportu przed wystpami formacji Kazik na ywo. Wydany
w1996 roku nakadem SP Records materia Ksiga Tajemnicza. Prolog zrazi
do zespou cz hiphopowej publicznoci, ale przy tym trafi daleko poza ni.
Syszalne narzekania na wyjcw przymi sukces krka sprzeda
przekraczajca 100 tysicy sztuk, nominacja do Fryderykw wkategoriach
fonograficzny debiut roku ialbum roku muzyka alternatywna, miano najlepszego
nowego wykonawcy przyznane przez czytelnikw opiniotwrczego wwczas
magazynu Brum.
Zesp otwiera warszawski show legendarnych Run-D.M.C. w1997 roku50,
jednak hiphopowcw przekona dopiero drugim wdorobku krkiem W63 dni
dookoa wiata, wydanym wnastpnym roku produkcja bya bujajca, blisza
kanonom gatunku, style ujte wryzy, azabawa sowem rozwinita do stopnia
na scenie wwczas niespotykanego. Efekt? Status zotej pyty, kolejna nominacja
do Fryderyka, zaproszenie od nestora stoecznej sceny rapowej DJ-a600V
isinglowy Film buszujcy po licie radiowej Trjki. Trzeci album, 3:44, cho
odnotowywany na licie OLiS inagrodzony wkocu przez fryderykow kapitu,
by epigoski. Powstawa ju bez Magika, bez penego zaangaowania Joki, da za
to przedsmak solowych dokona AbradAba. Najlepsze na pycie Konfrontacje
iWena byy produkowane irapowane wycznie przez niego.
Piciopytowy solowy dorobek katowickiego artysty (kada zpozycji znalaza si
wzestawieniu najlepiej sprzedajcych si pyt) to brzmienie implantujce reggae
ielektronik, coraz chtniej budowane na partiach granych na ywo, prowadzce
50.

Najwaniejsze hiphopowe wydarzenie koncertowe w Polsce lat 90. W kwietniu do warszawskiego Colosseum
przyjecha nowjorski zesp Run-D.M.C., najbardziej wpywowa (chodzi nie tylko o rap, ale o budowanie
midzygatunkowych pomostw, mod czy sposb grania koncertw) grupa rapowa lat 80. Przed gwiazdami
wystpia solidna reprezentacja tworzcej si wwczas rodzimej sceny - Kaliber 44, Wzgrze Ya-Pa-3, Bolec.
Sam wystp poprzedzi fina konkursu dla amatorskich grup - tam pojawili si m.in. TJK, TPWC, Thinkadelic,
TrzyHa, Mistic Molesta, Edytoria.

261

wrezultacie do stworzonego wraz zcaym bandem albumu Extravertik. Single

Miasto jest nasze, Rapowe ziarno 2 (Szyderap), Mamy krlw na banknotach
czy nagrane wesp zVoo Voo Wszyscy muzycy to wojownicy pomogy
ugruntowa pozycj Martena. W2011 roku zaproszono go na Off Festival, za
w2013 reaktywowany Kaliber 44 (po wczeniejszych przymiarkach, ta wydaje si
waciwa) wystpi na gwnej scenie Opener Festival.
AbradAb rapowa zacz w1991 roku, kiedy by jeszcze wszkole podstawowej.
Pi lat, ktre dzielio ten moment od jego debiutu, byo okresem burzliwych
poszukiwa wgronie podobnych mu pasjonatw. Mielimy gotow kaset.
Moralizatorski, maolacki materia powsta przy pomocy Commodorea64 inie
mieci si na szedziesitce. Podpisany by jako Triangle of the Truth, cho
na samym pocztku nawijalimy jako Young Rappers. Potem bylimy Trjktem
Prawdy, przez chwil V3, jeszcze pniej Uamkiem Tarcia wspomina dAb. Wreszcie
w1993 roku pojawia si nazwa Kaliber 44, suc pocztkowo ilustrowaniu muzyki,
ktr sam zainteresowany okrela mianem uliczno-zodziejacko-lumpowskiej.
Jego twrcy nie lubili muzycznych granic. Nie mieli oporw, eby gra na jednej
scenie czy wjednej kanciapie zhardcoreowym wwczas zespoem Frontside. Dla
Michaa Urbaniaka, swojego niedoszego wydawcy, nagrali zkolei wasn wersj
koldy Jezus malusieki.
Gdy w1996 ukazaa si Ksiga Tajemnicza. Prolog, twrcy nie uywali wjej
kontekcie sowa hip-hop. To by hardcore psychorap. Wyoni si zoparw
marihuany imiazmatw czytanej przez dAba iMagika literatury fantastycznej.
Zdaniem twrcw, nie by prb przeniesienia horrorcoreuGravediggaz
czy brudno brzmicych pyt Wu-Tang Clanu iCypress Hill, cho podwiadoma
inspiracja nimi wydaje si dobrym tropem. Ideologia romantyczna, wtym
symbolika dwch czwrek, dotara do Kalibra dopiero pniej. Zesp ucieszy
si tym, jak dobrze pasowaa. Sukces artystyczno-komercyjny nie sprawi
jednak, e chtnie zmieniajca konwencj grupa staraa si przy psychorapie
pozosta. Poczulimy, e materia zdrugiej pyty chcemy zrobi inaczej. Nad
nowym stylem pracowalimy ze trzy lata. Na dugo przed premier, ju w1997 roku
ogrywalimy nowe kawaki na koncertach, wyrzucajc rzeczy zdebiutu. Sporo ludzi
si wkurzao wyjania dAb. Wjednym zwywiadw Joka, jego rodzony brat
ikolega zzespou, tumaczy zabawnie, e Magik zrozumia, e by minus,
aon si ju si nie obawia. To bya aluzja do najwikszych hitw formacji:
traktujcego owyniku bada na HIV Plus iminus irapowego odpowiednika
Wielkiej improwizacji utworu Moja obawa.
W63 minuty dookoa wiata (1998) nagrywano wstolicy. Tak naprawd
hip-hop zobaczylimy wWarszawie. Tu by sklep Wielka pyta, tu byo inne
podejcie. Pamitam, jak po raz pierwszy trafia nam do domu pyta ATribe

262

Called Quest51. Joka tego posucha izapyta: Co to jest za pedalstwo?! Wtedy dobry
by Tim Dog, N.W.A.52, takie rzeczy. wspomina dAb. Drugi krek K44 bliszy by
ju ATCQ. Brzmia pozytywnie, bardzo hiphopowo, korzysta zwieloznacznoci
ipodobiestwa brzmieniowego sw, zaliteracji iinstrumentalizacji goskowych.
Bdcy wizytwk wydawnictwa Film do dzi stanowi popis formy. Przekaz
sta si kwesti drugoplanow, std wwczas pogardliwa, dzi zupenie
neutralna etykietka rymw orymach. Po premierze zgrupy odszed Magik,
co byo naturaln konsekwencj rozamu, ktry nastpi jeszcze podczas
nagrywania W63 minuty dookoa wiata. Ostatnie sesje byy dziwne, Magik
przychodzi, nagrywa iwychodzi. Wczeniej album powstawa przy duym
jego udziale. Panowie zDJ-em Feel-X-em wynajmowali hotel, stawiali komputer
irobili razem beaty. Tyle e Feel-X wrasta wzesp, aMagik zacz odpada.
Trzecia pyta 3:44 (2000) zwiastuje zkolei wycofanie si zKalibra 44 Joki.
Na trzecim Kalibrze znalazy si ju utwory pisane przeze mnie zmyl osolwce.
Ja marzyem oniej od dawna, azesp zacz nam si rozkleja. Joka potrzebowa
przestrzeni wyjania AbradAb. Deficyt zwrotek Joki maskowa udzia
towarzyszcych K44 na koncertach freestyleowcw, Wujka Samo Zo iCzowieka
Nowej Ery, zktrymi bracia Marten zaoyli Baku Baku Skad. Byo jednak sycha,
e czonkowie grupy dziaaj obok siebie, nie ze sob. Brakowao chemii,
szczypty szalestwa. Nie ma jednak tego zego, co by na dobre nie wyszo.
Po emigracji Joki zacienia si przyja dAba zGutkiem, wokalist reggaeowym,
wcielonym wszeregi Baku Baku czonkiem Indios Bravos. Marcin odkry
dziki temu karaibsk pulsacj izacz sucha jej wicej od hip-hopu. Cztery
lata dzielce 3:44 od solowego Czerwonego albumu (2004) byy czasem
rozwoju muzycznego itechnicznego. Nie chciaem wcale, eby Czerwony...
by delikatniejszy, bardziej melodyjny. Tak wyszo, co tylko odzwierciedla, czego
suchaem, ijak przez cztery lata zmieni si mj gust. Kupiem te sobie maszynk
do robienia beatw, bo wczeniej korzystaem zkomputera iprogramw. To wiele
zmienia wtym, jak muzyka brzmi. Tak jak miejsce jej suchania. Zczasem wdomu
zaczem potrzebowa ciszy, wic raczyem si muzyk wsamochodzie tumaczy
Marten. Sukces kawaka Miasto jest nasze, azwaszcza emitowanego chtnie
wtelewizji VIVA Rapowego Ziarna 2 da mu poczucie swobody, zachci do
51.

A Tribe Called Quest, nowojorska grupa hiphopowa, czca jazzowe brzmienie z inteligentnym, stanowicym
alternatyw dla nagra hardcoreowych czy gangsterskich, przekazem. Autorzy piciu publikowanych w latach
1990-1998, dobrze przyjtych pyt doczekali si kilku skadanek z najwikszymi hitami, filmu dokumentalnego
(w reyserii Michaela Rapaporta) i specjalnej nagrody przyznanej za osignicia przez magazyn Billboard.

52.

Konflikt midzy MC z nowojorskiego Bronksu a Kalifornijczykami z Compton lecy u podstaw wieloletniej

rapowej rywalizacji midzy zachodnim i wschodnim wybrzeem USA. Tim Dog, poirytowany skupiajcym uwag
fanw i mediw sukcesem N.W.A. (Niggas With Attitude, czyli czanuchy z charakterem) oraz erupcj gangsta
rapu, nagra w 1991 roku utwr Fuck Compton, w ktrym deprecjonowa umiejtnoci adwersarzy, a nawet
wymiewa ich image (czarne czapki, ciemne okulary, krcce si wosy). Kawaek wywoa burz, za utwory,
takie jak Dre Day bdcego czonkiem N.W.A. Dr. Dre, Way 2 Funky DJ-a Quika czy Whos Fucking Who
Comptons Most Wanted zawieray wersy skierowane w odpowiedzi w stron nowojorczyka.

263

eksperymentw zinnymi gatunkami, zapraszaniem goci.

Oile wydana w2005 roku Emisja spalin wydawaa si jeszcze moliwie
bezpieczn kontynuacj solowego debiutu, tak Ostatni Poziom Kontroli (2008)
by skokiem na gbsz wod. dAb nie skorzysta tym razem zusug oficyny
Sawomira Pietrzaka, ado tego zdominowa produkcj, urozmaicajc j zarazem
partiami zaproszonych instrumentalistw. Do abstrakcyjny, najwicej od
suchacza wymagajcy album wjego dorobku nie uzyska odpowiedniego
wsparcia promocyjnego. Oczekujcy wwczas drugiej crki artysta za duo wzi
na swoje barki. Co gorsza, mia poczucie, e O.P.K. zosta sabo przyjty isabo
zaistnia na rynku. By ju zmczony pytami powstajcymi wedug podobnego
klucza, znudzony wasnymi podkadami iczeka na impuls. Ten da mu O.S.T.R.
Dwch gigantw polskiego rapu poczyo siy, by stworzy album wierny klasyce
gatunku, moe nieco zachowawczy, za to dobrze funkujcy. Podczas gdy odzianin
odpowiada za warstw muzyczn, raper zKatowic zapenia podkady zwrotkami.
Tak powsta Abradabing (2010). Super odskocznia, najlepsze, co mogo mi si
wydarzy. Mega harmonijna wsppraca, moe dlatego, e pozwoliem O.S.T.R.-owi by
producentem wstu procentach. Nie byo zreszt adnych ktni obeaty, dostawaem
ich tyle, e mogem przebiera. Jedynym problemem by cykl pracy. Ja wstawaem
odziewitej rano, Ostry cztery godziny pniej wspomina AbradAb. Po premierze
mg zsatysfakcj patrze, jak Mamy krlw na banknotach wspina si wysoko
na licie przebojw III Programu Polskiego Radia, upewniajc si co do susznoci
swojego wyboru.
Ostatni jak dotd wdyskografii rapera Extravertik (2012) jest pierwszym
albumem Martena nagranym wcaoci zzespoem. Twrca nie byby sob, gdyby
na etapie produkcji nie podcign krka pod swj gust, choby poprzez podmian
brzmie perkusicie. Na ywo ta pynca, stonowana muzyka nabiera pono
rumiecw. Na jej potrzeby dAb uku termin rapnroll.

264

266

1984

Bisz

Dominika
Wcawek

Jarosaw Jaruszewski, ur. w1984 roku wBydgoszczy. Raper, atake poeta,

ceniony za umiejtne balansowanie midzy osobistymi, refleksyjnymi tekstami,
azwrotkami opartymi na braggadocio imocnych puentach. Obecny na scenie
od 1999 roku, imponuje staym rozwojem wynikajcym zcikiej pracy nad
warsztatem wersami, dykcj iryzykownym flow, bdcym jakby pod cinieniem,
wykraczajcym ponad zwyke rymowanie pod werbel. Wsptworzy formacj
B.O.K., zktr wyda trzy pyty, zczego najnowsza, Wstron zmiany, staa si
pierwszym krkiem Bisza dostpnym wszerokim obiegu. Solowo raper nagra
trzy nielegale: dwa minialbumy zproducentem Kos (Zimy iIdc na ywio)
oraz wydany wasnym sumptem krek Burza inapr do beatw Pekro.
Nagrywa gocinnie ztakimi raperami, jak W.E.N.A., Miuosh, Kajman, Medium,
Cira iBuka. Zdwoma pierwszymi spotka si na Prosto Mixtape DJ-aKebsa,
zkolei zMap iZeusem nagra utwr wykorzystany do promocji biaostockiego
festiwalu Up to Date. Pierwszy oficjalny solowy album Bisza, wydany w2012 roku
Wilk chodnikowy, sta si jedn zpyt roku wwielu podsumowaniach, sprzeda
si wponad 15 tysicach egzemplarzy, zyskujc status zotej pyty. Bisz zosta
take jednym zModych Wilkw Popkillera 2011, zdobywc tytuu Artysty Roku
2012 wkonkursie Nocne Marki magazynu Aktivist oraz Bydgoszczaninem Roku 2012.
Podobnie jak wielu jego rwienikw Jaruszewski zafascynowa si rapem jeszcze
wlatach 90. Iskr zapaln okazay si nagrania zespou Onyx. Mimo e nie
rozumiaem tekstw, klimat podkadu iforma ekspresji wywoay we mnie wstrzs.
adna inna muzyka wczeniej nie obudzia we mnie takich emocji. Czuem, e tym
facetom oco chodzi, e maj co istotnego do przekazania ie istnieje forma, wktrej
mona przekaza swj bunt wyjania artysta. Na ksztatowanie si jego wraliwoci
artystycznej wpyw mieli pisarze Nietzsche, Gombrowicz, Dostojewski
iCortazar ale te atmosfera rodzinnego miasta. Jak zapewnia wwywiadzie
opublikowanym na portalu DlaStudenta.pl, podobnie jak wielu raperw
przepeniony jest lokalnym patriotyzmem: To jest mj korze, korona ipie
moje ycie rzuci mnie kiedy gdzie indziej, ale do Bydgoszczy zawsze bd wraca.
Klimat miejscowej sceny hiphopowej mia wpyw na obran przez Bisza drog
rozwoju: Uliczny rap pojawi si tu dosy pno. Bydgoszcz uzarania polskiego
hip-hopu bya bardzo pozytywnym miastem zpozytywnym przekazem, ktremu
prym wid zesp Kloszard wspomina. Jaruszewski dosy szybko zbiernego
suchacza zmieni si wautora. Pocztki nagrywania wasnej twrczoci to dla
Bisza epoka partyzanckich dziaa wspartaskich warunkach. Pierwsze nagrania
rejestrowalimy na jamniku, tanim radiomagnetofonie zpodczepionym do niego

267

komputerowym mikrofonem. Potem wpokoju przygotowalimy specjalny kt,

wyklejony na czuja wytoczkami po jajkach. Nikt znas si na tym nie zna, wszystko
podpatrzylimy wteledyskach, usyszelimy gdzie wrozmowach, wyczytalimy
wczasopismach opowiada. Icho dzi nowe utwory wwersji finalnej powstaj
ju wprofesjonalnym studiu nagraniowym, raper przyznaje, e on sam iwielu
jego znajomych nieraz jeszcze rejestruje wdomowych warunkach.
Na wydanej w2007 roku debiutanckiej EP Bisza, Zimy sycha byo Muzyk
powan Pezeta zNoonem iDym Gresa ze Snatchem, ale nie amatorskie
warunki pracy. Uwag suchaczy przykuwa klimat nagra, ktry najlepiej mog
odda niesione przez nostalgiczny beat wersy: Muzyka nienych pl ikrtkich
dni / rowych nocy, ciepych ust iwietrznych chwil. Pyta, cho krtka, pozwolia
zaznaczy obecno bydgoskiego rapera wundergroundzie. Wypuszczony
wdrugim obiegu ju rok pniej dugograjcy debiut B.O.K., czyli projektu Bisza,
producenta Oera iwokalisty Kaya, wywoywa uczucia mieszane, ale ze wskazaniem
na pozytywne. Albumowi Ballady, hymny, hity (2008) zarzucano nierwny
poziom, aprzede wszystkim nadmiar sw wwersach czy rodkw aranacyjnych.
Jednak zaskoczeniem by ju sam fakt, e udao si wywoa dyskusj idotrze
do odbiorcw wniemal caym kraju, pracujc wycznie wasnymi siami. B.O.K.
da rapowej scenie niezalenej wzr postpowania. Nastpny materia grupy,
Raport zwalki owarto (2010), mia by tylko przedsmakiem przed waciwym
uderzeniem, stanowi raport ze studyjnych sesji, raport ztras ikoncertw, raport,
ktry oddaje atmosfer zmaga grupy, aby da wam krek, ktry ma zamiesza
polsk scen. Ale Daniel Wardziski zportalu Popkiller pisa ju wwczas otej
pycie tak: Liryczna maestria, muzyczny profesjonalizm, mnstwo energii,
duszy, serca... Dla mnie B.O.K. to najlepszy polski album w2010. Gorzej,
e ogromna ambicja iobsesyjna ch pokazania wszystkich umiejtnoci uczynia
zwyczekiwanego, wydanego ju na legalu wMy Music albumu Wstron zmiany (2011)
blisko 80-minutow skadank. Na podkadach zaszczepionych funkiem,
rockiem, elektronik, jazzem oraz ambientem Bisz by na zmian prokuratorem,
sdzi, poet idziennikarzem.
Rwnolegle do B.O.K. rozwijaa si solowa kariera Jaruszewskiego. Idc na
ywio EP (2009) prba poskromienia ognia, wody, ziemi ipowietrza wczterech
utworach oraz Burza inapr (2011) byway rozfilozofowane, liryczne,
uciekajce od hiphopowego konkretu wabstrakcj, sprawnie rozbudzajce
apetyt oczekujcych czego wicej suchaczy. Czas pokaza, e pokadane wBiszu
nadzieje nie byy ponne. Zaprezentowany we wrzeniu 2012 roku album Wilk
chodnikowy solowy debiut Bisza wgwnym obiegu zmiejsca wynis rapera
na szczyty zainteresowania ipopularnoci. Nad artyst ijego pyt nie pochylay
si ju tylko media hiphopowe. Wilk... debiutowa na czwartym miejscu OLiS,
apo piciu miesicach si ozoci. Suchaczy przyciga zarwno osobistymi,
ekspresyjnymi utworami takimi jak Pollock, jak i bitewnymi przechwakami
pokroju Jestem besti. Pozosta jednak spjny wbrzmieniu iwprzekazie.

268

Sam autor nazywa go syntez dekady swojej rapowej dziaalnoci, wykrystalizowaniem

stylu, a take sum dowiadcze zokresu modoci, zbiorem przey, ktry zamyka
wycignicie wnioskw. Takie pene emocji przejcie wdoroso, azarazem bilans
pokolenia. Mj rozwj muzyczny sprzgnity jest zrozwojem mnie jako czowieka.
Trzymanie si rapu kazao mi trzyma si buntu, pozosta prawdziwym wkadej
dziedzinie ycia iwkadym jego momencie. Wiadomo, e inny rap robiem jako mody
gnojek, inny na studiach, ajeszcze inny bd robi wprzyszoci tak Bisz opowiada
otym, jak zmienia si na przestrzeni lat.
S jednak pewne rzeczy, ktre pozostay niezmienne. To kategorie organizujce
mnie jako twrc, czyli prba jak najbardziej autentycznego odwzorowania siebie
irzeczywistoci, wktrej yj, pitnowanie absurdw iniesprawiedliwoci ycia
wskali mikro imakro oraz zabawa sowem, specyficzny ironiczny humor, atake
szeroki kontekst kulturowy, wktrym staram si umieszcza swoje treci mwi
Jaruszewski. Jak to dobry rodzic ma wzwyczaju, nie rozsdza, ktre zjego
muzycznych dzieci jest najlepsze czy szczeglnie wane. Jak przyznaje, wszystkie
s wyjtkowe. Plany? Raper stawia na tajemnic, sam nie wie, wjak stron
pjdzie na nastpnych albumach. Dopki kady kolejny rok ipyta moe przynie
co nowego iniespodziewanego, ycie pozostaje ekscytujce.

269

270

1977

Borixon

Marcin
Flint

Take Borygo, Borys, BRX, Rekin iMarna Twarz; Tomasz Borycki,

ur. w1977 roku wKielcach. Mia swj epizod jako wydawca iokazje do sprawdzenia
si jako producent, ale przede wszystkim jest raperem, autorem szeciu solowych
pyt, wspautorem piciu pozycji wdyskografii Wzgrza Ya-Pa-3 ijednego
krka nagranego wkooperacji zKajmanem pod szyldem Semtex. Styl BRX-a
da si zamkn wtrzech literach p jest prosty, prowokacyjny iprzebojowy.
Waciwie mona by doda czwart prekursorski. Kielczanin pomg bowiem
nie tylko rodzi si hip-hopowi, ale rwnie go uwspczeni. Ju na solowym
debiucie wprowadza bounce imprezowe, nowoczesne brzmieniowo oblicze
gatunku. Projekt Hardkorowa Komercja jeszcze intensywniej nawizywa do
stylu ycia irepertuaru raperw zpoudnia Stanw Zjednoczonych, bdc
fundamentem nowej szkoy ibodcem do zmian mentalnych MC. Wydane po
dugiej przerwie Rap Not Dead bywa okrelane jako najbardziej udany flirt
rodzimego rapu zdubstepem, jest te najwikszym indywidualnym sukcesem
Boryckiego dotaro do szesnastego miejsca zestawienia OLiS, zbierajc
przychylne recenzje, za singlowe Papierosy zyskay na YouTube ponad 2
miliony wywietle. Do osigni Borixona naley te zaliczy dwie pyty Wzgrza
przekraczajce sprzeda 20 tysicy egzemplarzy, aprzede wszystkim diamentow
Rwnonoc Donatana. To nagrany zudziaem jego iKajmana utwr Nie umiemy
robi by najwaniejszym spord singli promujcych to hiphopowo-folkowe
przedsiwzicie. Zdoby pierwsze miejsce listy przebojw Radia ESKA, dobrze radzc
sobie te na listach wtelewizji VIVA Polska iradiu RMF Maxx. BRX by zapraszany
m.in. na pyty Molesty, Warszafskiego Deszczu, Piha, DJ-a600V, Oki czy Onara,
wielokrotnie wspiera zaprzyjanione kieleckie V.E.T.O. iwietnie sprawdzi si
wkooperacji zTedem. Panowie spotykali si zreszt wielokrotnie wpromujcym
Wspln scen utworze 10 osb, na pycie Trzy WYP3 wsynnym,
samplujcym Czesawa Niemena Ja mam to co ty, na albumie S.P.O.R.T Tedego,
dziaali te razem we freestylowo-towarzyskim przedsiwziciu onazwie Gib
Gibon Skad, co dobrze dokumentuje zbierajcy improwizowane wystpy nielegal
Gib Gibon Skad Borys iFiodor.
Na pytanie oto, co wcigno Borygo whip-hop, odpowied jest prosta. Uliczne
ycie przyznaje sam zainteresowany. Wfilmie z1995 roku Kielce czyli polski
Bronx kurator Andrzej Sygut, dzi wiceprezydent miasta, mwi, e cho Kielce
maj 200 tysicy mieszkacw, pod wzgldem socjologicznym czy kulturalnym
s jednym wielkim przedmieciem zdominowanym przez kultur proletariack
ilumpenproletariack. Hip-hop szybko tam si zadomowi. DJ-e mieli troch

271

nagra wtym stylu, breakdancerzy prbowali swych si jeszcze przed powstaniem

synnej ekipy Broken Glass, proto-rapowe formy mieszay si zmuzyk gitarow.
Na pocztku lat 90. Borycki zaoy wic grup Hoolygunz, stawiajc wniej
pierwsze kroki jako twrca. W1995 roku by ju (razem zMarcinem iZwierzakiem)
czonkiem formacji Biali wGow. Bogna witkowska uniemiertelnia kilka
jego wersw. To jest centrum mojego miasta / duo chuliganw zniego wyrasta
/ takich jak ja, mj brat czy siostra / czeka na ciebie co druga prosta / ulica, Kielce
to martwica / Sienkiewicza to jest taki zwyczaj / wa na wale to rzecz jasna / takie
s wanie ulice mego miasta rymowa modziutki Borygo do wtru beatboxu.
Niebawem jego kariera znaczco miaa przyspieszy.
Wzgrze iLiroy mieli swoje odrbne trasy koncertowe promujce ich debiuty.
Ja jedziem zLiroyem, ale nasze drogi si przecinay, znalimy si przecie
ikolegowalimy. Dowiedziaem si, e Radoskr odszed zWYP3 wtrakcie trwania trasy.
Zesp zaproponowa mi przystpienie pod jej koniec wspomina. Chopaki
wiedzieli, e mam troch kawakw na swoj solow pyt, co wicej jarali si nimi.
Poszy na pyt Centrum. Nawet gdyby nie to doczenie, mj krek wanie
tak by si zreszt nazywa zdradza Borixon. Doszo nawet do tego, e raperzy
zgrupy wykonywali teksty uprzednio przez niego napisane. Borycki wyjania
rwnie, skd wzio si narkotyczne, cikie brzmienie krka z1997 roku.
Wzgrze Ya-Pa-3 lubio poddawa si panujcej modzie. Grajc koncerty,
natrafilimy wKatowicach na zesp, oktrym nikt na wiecie jeszcze nie wiedzia.
To by Kaliber 44. Polecilimy ich S.P. Records, zakumplowalimy si, odwiedzalimy
nawzajem. To odbio si na stronie producenckiej Centrum opowiada. Kolejnym
efektem tej artystycznej przyjani by wsplny utwr Jzyk polski, absolutny
klasyk rodzimego hip-hopu, wydany jeszcze wczasach, gdy wci nie brakowao
Polakw usiujcych rapowa po angielsku iodbierany jako prztyczek wnos
Liroya, zktrym grupa zdya si pokci. Oile drugi krek WYP3 wynika
zzapatrzenia si na lski psychorap, tak Trzy (1998) zainspirowaa hardcoreowa
Warszawa. Na krku gocinnie wystpili Molesta iWarszafski Deszcz, wduym
stopniu samowystarczaln muzycznie grup produkcjami wspar DJ Volt,
podpisywany rwnie jako N.R. (Niewidzialna Rka), acao wydao rezydujce
wstolicy wydawnictwo RRX. Suchacze irecenzenci odnotowali ewolucj we flow
czonkw grupy. Zwaszcza rap Borixona wydawa si ciy ku warszawskim MC.
Suplementem do trzeciej pyty stao si wydane w1999 roku Ja mam to co ty,
ciekawe ze wzgldu na prby ominicia prbki zCzesawa Niemena wutworze
tytuowym (autor oryginau zareagowa bowiem na negatywnie), wymierzony
wrecenzenta magazynu Klan Tymona Fast Food iomiominutowe, nagrane
wsplnie zZIP Skadem Popatrz. Album Precedens z2000 roku, ostatni
Wzgrzowy longplay wskazywa na problemy ztosamoci. Brudna produkcja,
smutne sample imentorstwo to to, czego suchacz od rapu wtedy oczekiwa,
ale chtnie funkujcemu, lubicemu poeksperymentowa bandowi dziwnie
taki styl nie pasowa.

272

Owiele wicej dziao si na solowym debiucie Borixona, WYP3 Kolejna cz

(2001). Due problemy zmusiy mnie do wyjechania zKielc. Byem prostym
chopakiem, ktry przyjecha do Warszawy, zapa troch wiatru wagle, nachla
si wdk isucha tego rapu, ktry by wwczas na czasie. Mieszkaem wpiwnicy
uKrzysztofa Kozaka, nagrywaem uniego wstudio. Bardzo wwczas przyjaniem
si zTedem, zreszt wtedy wszyscy wRRX trzymali si razem. Robilimy po
pijaku rap wkanciapie, ae mielimy si przebicia, to to wychodzio. Krek jest
brutalny iordynarny, surowy, tak pijany, e niemal niewiadomy komentuje
Borixon, aczcy dwa utwory teledysk Rap ttni / Bauns stanowi dowd
na potwierdzenie tych sw. Nietrudno si domyli, e Kolejna cz wywoaa
wbrany skrajne reakcje. Podczas gdy magazyn Klan widzia album na wiejskich
potacwkach, pomstujc na enujco sabe teksty, zin Playa zachwyca si
zkolei luzem itym, jak naturalny za mikrofonem jest autor. Podkady zcykajcymi
hi-hatami, wyeksponowanym basem iodejcie od rapu zasadniczego wtreci
oraz regularnego wformie nikogo nie pozostawiy obojtnym.
Nastpne wdorobku rapera Mam 5 gram (2002) powstawao rwnolegle zepk
bdc comebackiem ifinalnym rozdziaem WYP3 Star szko rapu (2002).
Wrezultacie zesp mocno si podzieli, apniejsze inspirowane przez Liroya
prby reaktywacji nie zaowocoway niczym doniosym. Rozmawiamy sobie
zWojtasem, eby co tam zrobi. Donatan proponuje, ebymy wrcili na jego
nowej pycie. Mamy jednak wtpliwoci. Nie chcemy robi tego we dwch, akiedy
spotykamy si zRadoskrem, nie ma midzy nami koleeskiej relacji, zZajk jest
podobnie podsumowuje BRX. Jego druga solwka zwracaa uwag lepsz realizacj,
ogromn przebojowoci ipewnoci siebie Boryckiego, ktry wsamych tylko
singlowych Faktach zaczepi Sokoa oraz Vienia iPelego zMolesty. Wiesz, my
wszyscy bylimy kolegami. Tylko ja mam specyficzny charakter ipo alkoholu robi
dziwne rzeczy. Nie mylaem wwczas okonsekwencjach, jechaem icze. Caa
ta pyta to zreszt wynik grubego melanu. Rynek nie by nasycony raperami,
wic mielimy pienidze, pilimy, czulimy si pewnie inie mylelimy
oprzyszoci przyznaje Borixon. Tymczasem nad prowadzonym przez
Krzysztofa Kozaka wydawnictwem zbieray si chmury. RRX ju podupada, ratujc
si wydawaniem pyt wsplnie zCameyem. Ita pyta brzmi cameyowo. Na tamte
czasy to brzmienie byo zajebiste mwi Borys. Camey, wydawca iproducent, mia
dobre ucho do melodii, warsztat muzyczny pozwalajcy gra, anie tylko ukada
na komputerze beaty, ale te sabo do niewybrednej muzyki tanecznej. Produkcja
na Mam 5 gram jest zatem skuteczna, acz nie zawsze trafiajca whiphopowe gusta.
Nic to, papierkiem lakmusowym badajcym otwarto icierpliwo rodowiska
okaza si krek Hardkorowa Komercja Nic naprawd (2003). To stuprocentowo
bounceowa propozycja zprzekazem, ktry autorzy Borixon iOnar okrelili
mianem marzycielskiej fikcji. Singlowy Platynowy sombero, najczciej
cigany klip whistorii portalu Hiphop.pl, jasno mwi, oco wtym wszystkim
chodzi ot odziewi dziwek wtrzech domach iwzotej klatce tresowanego

273

jaguara. HK to apogeum melanu icaej wyjebki. Wiedzielimy, e ta pyta nigdy

nie wyjdzie. Robilimy j sobie po kawaku dla zajawki, spotykalimy zOnarem,
pilimy piwa, tyle. Wiesz, jaki wtedy by rynek, jacy byli raperzy, jak mocno trzymaa
si ulica. Chcielimy ich zaczepi. To byy pojebane czasy, anam na niczym nie
zaleao tumaczy Borycki. Album si jednak ukaza ito jako solo Borixona, anie
dzieo duetu. Mogem by pewny siebie, ale wpewnym momencie to finansowo
klko. Onar si wycofa, ja potrzebowaem pienidzy, Kozak przyjecha zgotwk,
zdolarami wrce, da mi je. Tak to poszo wspomina Borixon.
Potem raper zaproponowa publice jeszcze album Rap daje mi si (2004),
pamitany gwnie przez feralny wers: Ja jestem dumny, e moja skra jest biaa
To troszk inny Borixon, ale ja tej pyty waciwie nie pamitam. Moe ze dwa
kawaki komentuje artysta. Nastpnie przedstawi ekip Lepiej Widoczni
Widocznie Lepsi, grup blokersw przy chuliganach kieleckich, ktrej trzonem
by hiphopowy, aktywny jeszcze wlatach 90. Projekt Hamas. Dopiero nastpne
Zacieram rce dzieciak (2006) znamionowao artystyczn ewolucj izmian
wpodejciu Borixona do rapu iycia. Nagraem ten krek ju wKielcach, po
powrocie ze swoich wielkich wojay iczym, co mona by nazwa ochoniciem,
cho niczym takim wpraktyce nie byo. Postrzegam go jako co dojrzalszego
ilepszego ocenia Borycki. Tekstowo nigdy nie byo lepiej, aswoboda
wporuszaniu si na beacie pozostaa pisa recenzent lizgu, narzekajc
rwnoczenie na nijako ipopowo uodpowiedzialnego za wikszo podkadw
Dawida Gutjara. Raper ceni jednak modego producenta. Bya te druga strona
medalu po Hardkorowej Komercji mao kto chcia znim wsppracowa. Duo
przez ni straciem. Teraz dopiero odczuwam, e gdybym na poprzednich pytach
nie by tak agresywny, nie prowokowa, to suchaczom atwiej byoby zobaczy
wBorixonie kogo innego uzupenia raper. Irzeczywicie, tak udane utwory,
jak Amiao by tak piknie, Dla Em czy Bysk zawsze pozostan wcieniu
hedonistyczno-prowokacyjnej strony twrczoci kielczanina. Wikszo rzeczy
robiem niewiadomie ibez pomylunku wzdycha po latach Tomasz.
Jego zniechcenie do sceny narastao, acz kontakty zLWWL dodaway mu animuszu.
Za ich spraw zacienia si relacja Borixona zRad, pniej znanym jako Kajman.
Borycki wyda oficjalny debiut tego MC wzaoonym przez siebie wydawnictwie
Juicey Juice Promotion, arok pniej na sklepowe pki trafi Semtex
(2009), wsplny projekt obydwu raperw iproducenta PRWRS-a. wietnie
iwieo wyprodukowany album, peen chwytliwych refrenw, ciekawych
wersw istylowych nawijek pisa Mateusz Natali wrecenzji na Popkiller.pl,
konstatujc, e amerykaski mainstream przenoszony jest tu na polski grunt
rwnie dobrze jak wwypadku Sobotau Soboty czy Muzyki rozrywkowej
Pezeta. Ajednak Semtex komercyjnie nie wypali iBorixon zdecydowa
si zrobi sobie przerw od hip-hopu. Przypomnia osobie po trzech latach
wydanym przez StoproRap albumem Rap Not Dead (2012). Londyn duo mi da.
Pojechaem tam, sporo zobaczyem, zajaraem si tamtejsz scen idaa mi kopa.

274

Na powanie wyszedem zmelanu, serio zaczem myle oyciu. Doszedem

do wniosku, e mog zrobi co zajebistego. Inapisaem Papierosy mwi
Borixon. Wymowne, e singiel zaczyna si sowami: Nienawidz raperw itego
rodowiska. Wane, i odbiorcy moe nie liczc drogowcw, ktrzy wieo
po premierze znaleli na znakach przy trasach dojazdowych do Kielc naklejk
Miasto Borixona polubili to wydawnictwo. Pyta umiejtnie odnosia si do
trendw pyncych zwyspiarskich klubw, pamitajc otym, co aktualnie dzieje
si za oceanem. Gocinnie wystpili na niej m.in. Ten Typ Mes, Gedz iSobota, jednak
gwn gwiazd pozostawa gospodarz: sporo przey, nabra ironii, nie straci
natomiast poczucia humoru iswojej zawstydzajcej nieraz bezporednioci.
Wdobie coraz bardziej bezpardonowego podejcia do weteranw hip-hopu zapowiadany
na 2014 rok longplay New Bad Life by pozycj wyczekiwan. Zaprezentowany
pod koniec 2013, nieskomplikowanie przebojowy iprogresywny zarazem singiel
Kochasz mnie? tylko podnis temperatur. Wiele wskazuje na to, e zapowiedziana
na 2014 rok pyta zabrzmi jak mroczna synteza Dannyego Browna, Pitbulla
iFlo Ridy 53 przewidywa wieo po premierze ukasz achecki zportalu Porcys.com

53.

Kontrastowy zestaw amerykaskich artystw, ktrych wydaje si dzieli wszystko - sta, sprzeda pyt,
stylistyka. Podczas gdy Brown preferuje hip-hop alternatywny i pochwali moe si zaledwie trzypytowym,
dystrybuowanym niezalenie dorobkiem, tak rozbudowane dyskografie dwch pozostaych wykonawcw
maj wiele popowych akcentw i popow si raenia. Punktem wsplnym midzy ca trjk s produkcje
nawizujce do EDM - europejskiej muzyki tanecznej.

275

276

1978

Chada

Andrzej
Caa

Tomasz Chada, ur. w1978 roku wWarszawie. Jeden zweteranw ulicznej,

dedykowanej mrocznym aspektom ycia wwielkim miecie odmiany rapu.
Na przeszkodzie do zrobienia znacznie wikszej kariery stany mu problemy
zprawem oraz dugie okresy, gdy ze wzgldu na perypetie rodzinne iuzalenienia
nie mia moliwoci wpeni skupi si na nagraniach. Traktowanie go jako
ciekawostki polskiego rapowego oldschoolu jest zupenym absurdem ostrzega
jednak branowy Popkiller.pl.
Pierwsze nagrania rapera pochodzcego zwarszawskiej Pragi przypadaj
na drug poow lat 90. Zarejestrowany w1995 roku kawaek WWA miasto
stoeczne cieszy si ju pewn lokaln saw. Autor da si pozna jako waciciel
szorstkiego, hardcoreowego stylu. Opisywa ycie stolicy przez pryzmat
ycia na swoim osiedlu, nic wic dziwnego, e sta si najwaniejszym
hiphopowym gosem praskiej strony Warszawy. By blisko zwizany zMolest,
ajako czonek duetu Proceder, ktry tworzy zKaczym, pojawi si nawet
gocinnie na kultowym debiucie tej grupy Skandal z1998 roku wutworach
Klima oraz Armagedon. Blisko wsppracowa zDJ-em 600V, dogrywajc
si do jego kilku kompilacji. Spor popularno zapewni Chadzie pochodzcy
zwydawnictwa Hiphopowy raport zosiedla wnajlepszym wykonaniu solowy
utwr Cokolwiek zkoca 1998 roku. Nagranie to wiele mwi otematyce,
jak podejmowa MC od pocztku muzycznej przygody. Problemy zwizane
zyciem na marginesie prawa, wykluczenie spoeczne czci ludzi, fasz
ipoza wszechobecna wstosunkach midzyludzkich to od zawsze mona
znale wjego tekstach. Niezwykle jaskrawym tego przykadem by do dzi
pamitany przez wielu suchaczy dzki raper Zeus wspomina, e mia
ciarki na plecach utwr Czarne soce zkompilacji DJ-a600V Hiphopowy
raport zosiedla 2000, gdzie niespiesznemu beatowi istonowanemu flow
towarzyszy radykalny przekaz przestrzegajcy przed nielojalnoci, broni
itwardymi narkotykami. Podobnie bezkompromisowi byli Eksprzyjaciele
ze skadanki Styl reprezentacji pierwszej ligi (2001). Wersy Zulicy struktur
zyci do koca ycia / dom poza miastem, awutworach ulica / Tylko ulica
imelan wrd betonu / wielcy bandyci, zodzieje telefonw wywoay lawin
domysw iwzbudziy zainteresowanie Chad.
Gdy do skutku nie doszo wydanie pyty przez Proceder, za samemu raperowi nie
udao si zebra wystarczajcego materiau na solowy longplay, na kilkadziesit
miesicy usun si zrapowej sceny. Co prawda za czasw mojej wsppracy
zKrzykiem Kozakiem przymierzaem si do nagrania albumu, ale jako taka pyta

277

nigdy nie powstaa. Myl, e to, co udao nam si wtedy zgromadzi, przepado
gdzie bezpowrotnie wspomina pniej wjednym zwywiadw. Powrci
niespodziewanie wiosn 2003 roku, gdy nakadem zapomnianego dzi
wydawnictwa Promil ukaza si album Onas dla was nagrany wsplnie
zbiaostockim MC Pihem. Dwaj wyrazici, operujcy mocnym jzykiem artyci
przygotowali osobisty, szczery materia, ktry jednak nie odbi si zasuonym
echem przede wszystkim ze wzgldu na niezbyt udane ruchy promocyjne. By
to okres, gdy uliczna scena zostaa zdominowana przez artystw zwizanych
zZIP Skadem oraz wiccego wwczas najwiksze triumfy Pej. Ztym ostatnim
czy Chad pewna przygoda niezwizana bezporednio zmuzyk. Kilka lat temu
wybraem si do Poznania. Tam zapaem si zRykiem iostro zataczylimy... Nad
ranem, poszukujc dalszych wrae, pojechalimy gdzie autem. By to jeden zwielu
moich chybionych pomysw, ktre miewaem wtamtym czasie. Przypominam sobie,
e prowadziem do agresywnie ido spektakularnie przyparkowaem
na torowisku, dosownie owos od przystanku, na ktrym nie brakowao ludzi.
To byo bardzo nieodpowiedzialne igupie, cae szczcie nie wrcilimy do domu
cali wgipsie iskoczyo si jedynie na kilku niegronych siniakach irozbitym bmw
320i cabrio opowiedzia raper wwywiadzie dla magazynu CKM.
Kolejne lata byy wkarierze Chady praktycznie martwym czasem. Liczne
problemy yciowe artysty przeoyy si na to, e mona go byo usysze jedynie
wgocinnych nagraniach, ktrych nie byo jednak zbyt wiele. Pojawi si co prawda
na pytach m.in. WWO, Endefisu, IGS-aczy Piha, jednak epizody te nie mogy
zadowoli suchaczy, ktrzy od kocwki lat 90. oczekiwali na solowe wydawnictwo
artysty. Od rozwodu w2005 a do koca 2008 roku rzadko kiedy wycigaem nos
zkokainy, ado tego wszystkiego, eby byo jeszcze ciekawiej, piem na umr. To by
najbardziej irytujcy szczebel wcaej drabinie mojego ycia. Wiele sytuacji ztamtego
okresu znam jedynie zopowiada szczerze przyzna raper wrozmowie zjednym
zportali internetowych. Jednak nieoczekiwanie, ju po trzydziestych urodzinach,
Chada zaliczy jeden znajbardziej spektakularnych powrotw whistorii polskiego
hip-hopu. Nakad debiutanckiego Procederu (2009) szybko si wyczerpa, pyt
chwalili recenzenci ikoledzy po fachu. Pyta Chady wniosa duo wieoci do
hardcoreowego rapu. Przede wszystkim autobiograficzne, obrazowo opowiedziane
historie. Wopozycji do banaw wrodzaju jest le, jest szaro obserwacje Chady s
poparte konkretnymi historiami komplementowa Ten Typ Mes dla Popkillera,
doceniajc emocje wkadane wkad sylab inaprawd niebanalne rymy.
Warszawiak, ktry rapowa nie tylko na skadankach Volta, ale rwnie na Skandalu
Molesty, wrci wwielkim stylu ipotwierdzi, e wkwestii hardkorowego rapu
wPolsce stanowi cis czowk szed mu wsukurs recenzent tego samego
portalu Daniel Wardziski.
Dobra sprzedaowa passa trwaa dalej: pyta WGW z2011 roku uzyskaa tytu zotej,
awypuszczone rok pniej Jeden zwas trafio na szczyt listy bestsellerw pomimo
notorycznych ju zarzutw omonotoni ipowtarzalno. To sukces tym wikszy,

278

e promocja wydawnictw rapera bya bardzo trudna. W2009 roku, na par dni
przed trafieniem na sklepowe pki Procederu, sd odwiesi raperowi wyrok
22 miesicy pozbawienia wolnoci. Wytwrnia Step Records poinformowaa
suchaczy otej sytuacji wspecjalnym owiadczeniu. Chada trafi do Zakadu Karnego
wBydgoszczy, gdzie spdzi ponad rok, odsiadujc wyrok za kradzie, paserstwo
ilenie funkcjonariusza suby mundurowej. Aresztowanie uniemoliwio nagranie
dwch zaplanowanych teledyskw. Sytuacja powtrzya si przy trzecim albumie
jego premiera odbya si, gdy Chada znowu przebywa wwizieniu. Wczerwcu 2012
roku rozpocz bowiem odsiadywanie kolejnego wyroku trzech lat pozbawienia
wolnoci za napa ipobicie. Od tego momentu liczba fanw jego facebookowego
profilu potroia si, przekraczajc 300 tysicy uytkownikw.
W2011 roku raper wda si wbeef zDoniem, niezwizanym ju wwczas praktycznie
ze scen hiphopow. Po stronie Chady opowiedzieli si m.in. czonkowie HiFi Bandy,
co zaowocowao wsplnym dissem pt. Szeciogwiazdkowy skurwiel. Ale to, co
zapowiadao si na atwy tryumf, spotkao si zbardzo niejednoznacznymi reakcjami.
Wokresie po powrocie na scen Chada nagra te wsplne utwory zwieloma
cenionymi jej postaciami. Mona go usysze zarwno na longplayach starych
wyjadaczy rodzimego rapu (Peja, Sok iMarysia Starosta, Fu, Sobota), jak iumodych
twrcw, czsto gono przyznajcych si do inspiracji jego twrczoci (Hukos,
WSRH, HiFi Banda, Brahu). By jednym zartystw zaproszonych do nagrania w2011
roku remakeuklasycznego utworu Apamitasz jak?, gdzie wystpi obok m.in.
Sokoa, Mesa, Pezeta, Numera Raz, Ero, Kosiego, Vienia czy Wodiego. W2014 roku ma
si ukaza kolejny album artysty pt. Syn Bogdana. Nagrania na materia odbywaj
si podczas przepustek rapera zzakadu karnego. Ma go nie opuci do 2015 roku.
Wolny od asekuracji styl Chady oraz pozbawione owijania wbawen, wzite
zprzestpczego ycia wersy przeoyy si na odpowiedni reputacj na rodzimym
hiphopowym podwrku. Problemy zprawem iwyroki nasuwaj licznej grupie fanw
automatyczne analogie zbardzo cenionymi przez Chad twrcami hardcoreowego rapu
zNowego Jorku. Cho on sam bywa porwnywany do Cormegi, najprawdziwszego
zQueens, szanuje rwnie Gamea54, czyli artyst zzachodniego wybrzea Stanw
Zjednoczonych. Game robi rap, ktry mnie interesuje, ito wystarczy, by przechyli szal
na jego stron. Jego muzyka mnie inspiruje wyzna Chada wwywiadzie dla Hiphop.pl.

54.

Kalifornijski raper, zafascynowany twrczocia Dr Dre spadkobierca gangsta rapu. Pocztkowo kojarzony
z G Unit, grup dowodzon przez 50 Centa, sprawdzi si jako artysta solowy, nagrywajc w latach 20052012 pi albumw. Kady wykorzystywa beaty modnych producentw i obfitowa w wystpy gocinne
raperw z caych Stanw, ale adnemu nie udao si powtrzy sukcesu, jakim bya piciomilionowa sprzeda
debiutanckiego, promowanego picioma singlami The Documentary.

279

280

1978

Dizkret

Dominika
Wcawek

Wojciech Nosowski, ur. w1982 roku wWarszawie. Raper znany wczeniej jako
Kret One, pniej za jako Dizky. Prezenter, DJ, aczasem iproducent,
wspzaoyciel formacji TJK iStare Miasto, uznany przez redaktorw
miesicznika Machina za jednego ztrzydziestu najlepszych polskich raperw.
Wswojej twrczoci stawia na pozytywny przekaz, popularyzowanie wszystkich
elementw kultury hiphopowej oraz staranny, odpowiednio gsty, techniczny
rym. Jako jeden z pierwszych raperw wPolsce nagrywa do ywych instrumentw,
wzi te udzia wprekursorskiej dla polskiego neo-soulu produkcji LariFari
iwystpi na pionierskiej serii winylowych kompilacji JuNouMi. By szanowa
nym za umiejtnoci freestyleowcem, czonkiem Obrocw Tytuu. Oficjalnie
zadebiutowa wwieku 16 lat, wydanym w1998 roku albumem Stare Miasto.
Pena modzieczego entuzjazmu pyta staa si jednym zgosw jasnej strony
polskiego rapu. Wydana trzy lata pniej pyta Minuty pokazaa, jak moe
wyglda dobry trueschool po polsku. Tu po premierze krka zesp zawiesi
dziaalno, araper rozpocz aktywno solow, ktrej owocem bya pyta IQ
nagrana wsplnie zproducentem Praktikiem. Do historii przeszo par gocinnych
wystpw Dizkreta, m.in. Gotw na bitw zpyty Eldo, za spraw ktrego raper
wplta si wkonflikt zTedem, ale te zwrotki uPraktika, Waca, Reda, Oki,
Paresw, 2cztery7 czy na turntablistycznej kompilacji Manewry citego
dwiku. Obecnie Dizkret zawodowo zajmuje si dziaaniami na styku
marketingu isztuki. Przypomnia osobie w2012 roku na oddajcej hod
klasykom polskiego hip-hopu, doskonale przyjtej iwydanej ponownie w2013
skadance Niewidzialna nerka ale ju jako producent.
Pierwszy zesp TJK wsptworzy wraz zkolegami zwarszawskiego Ursynowa,
Onarem, WuBe iNicerem. Sam mia wwczas niewiele ponad 14 lat. Dzi na ca
sytuacj patrzy zdystansem iironi: Nasze wczesne zachowanie niewiele si
rnio od poczyna obecnych hipsterw. Zauwaylimy co, co si dzieje za granic,
wUSA, doszlimy do wniosku, e bdziemy najbardziej cool, jeli zaczniemy robi
to samo usiebie wszkole, na osiedlu, wmiecie, pchani odwieczn potrzeb
bycia fajnymi. Dzi robi si startupy albo otwiera zkolegami modn kawiarni,
amy postanowilimy robi rap wyjania Dizkret. Wraz zkolegami zzespou
ledzi wic najrniejsze rapowe tropy wmuzyce, podpatrywa, stara si
przeoy to na rodzimy grunt. Pierwsze nagrania TJK odbyway si wpokoju
jednego zchopakw. Jak wspomina artysta, wjednym kcie pomieszczenia
siedzia perkusista iuderza wbbny, zyrandola zwisa mikrofon, do ktrego
nawijali raperzy, awdrugim kcie sta magnetofon. Wszystko byo nagrywane

281

na jednej ciece. Nasz pierwszy kawaek mia refren: Bij rasistw, niech
dostan kopniak / doprowad ich do stanu najwyszego stopnia. To by taki
punkowo-hiphopowy numer, bo punk te by wtedy cool ianty wspomina artysta.
Fundament twrczoci Dizkreta stanowia fascynacja hiphopem jako kultur
czterech elementw, oldschoolem rodem zkultowych dla gatunku filmw takich
jak Wild Style. Jak sucham rapu zpocztku lat 80., to czuj sentyment. Myl
otym, jak omuzyce mojej modoci, ale przecie my ten oldschool kultywowalimy
uschyku lat 90., wikszo naszych ulubionych utworw miaa wtedy po
kilkanacie lat opowiada raper. Co ciekawe, Nosowski nalea ju do pokolenia,
ktre miao take swoich polskich idoli, choby 1kHz iWarszafski Deszcz. Wtedy
niewielka rnica dzielia to, jakim wzorem do naladowania by dla nas Volt,
ajakim KRS-One. Troch ich mapowalimy, atroch robilimy swoje. Bardziej
chyba jednak mapowalimy ocenia Dizkret. Wspomina te debiutancki wystp
TJK, kiedy to jako pitnastoletni pocztkujcy MC wystpi na supporcie przed
Run-D.M.C. Dzi wydaje si to gupie, ale wtedy najwiksz podjark by dla nas
fakt, e dzielimy garderoby znaszymi idolami, na przykad zCeube mwi.
Rok po scenicznym debiucie TJK na Rap Day Dizkret iWuBe stworzyli nowy
zesp, Stare Miasto. Trzecim raperem grupy zosta ich kolega WujLok. Dziki
innemu znajomemu, DJ-owi Spikeowi, poznali instrumentalistw zdolnych
wzbogaci brzmienie muzyki nowego zespou. Trudno byo mwi ojakiejkolwiek
wizji, kiedy trjka szesnastolatkw zakada zesp zkilkoma niemal trzydziestolet
nimi muzykami wspomina tamte czasy Dizkret. Artyci grajcy wczeniej acid
jazz chcieli sprawdzi si wprojekcie hiphopowym. Czonkowie Starego Miasta
na jazzie nie znali si dobrze, jednak zdawali sobie sprawi, e partie instrumen
talne to nobilitacja iotwarcie zupenie nowych moliwoci. Szybko si okazao,
e dobry klawiszowiec wchwil wyczaruje upragniony podkad wklimatach
ATribe Called Quest. Panowie edukowali si nawzajem, rozszerzajc swoje
horyzonty. Majki iKorze podrzucali jazz, Dizkret ispka m.in. nagrania The
Roots. Chemia bya dobra iStare Miasto do szybko weszo do studia
iprzygotowao debiutancki materia Stare Miasto (1998). Za spraw znajomoci
instrumentalistw udao si podpisa kontrakt zwytwrni PolyGram. Pierwszy
singiel wybra Staszek Trzciski, dziki czemu do dzi wszyscy kojarz mj
dorobek artystyczny zjedn piosenk komentuje Dizkret. Chodzi mu outwr
Jak si porusza po miecie, przez ktry do Starego Miasta przylgna etykietka
grzecznego zespou dla grzecznej modziey. Nosowski nie irytuje si tym nazbyt,
bo wie, e tak waciwie nie by to przekamany obraz. Sam przyznaje,
e wraz zreszt raperw by o4-5 lat modszy ni reszta znaczcych twrcw
na warszawskiej scenie. Bylimy traktowani jak maolaty, ale zdu doz
sympatii iwsparciem wspomina. Na debiucie Starego Miasta swoje propsy
nagrali zreszt Tede iNumer Raz.

282

Kolejne trzy lata przyniosy zdecydowany rozwj wiadomoci muzycznej

Dizkreta. Wzi si za swj warsztat tekciarza. Wpewnym momencie
zaczem si zastanawia, czym rni si raperzy, ktrych lubi sucha, od tych,
ktrzy mi si rednio podobaj. Punktem wsplnym okaza si sposb
ukadania tekstw, gsto rymw wwersach. Postanowiem wic sam ztym
poeksperymentowa. Dla mnie byo wane, jak co brzmi. Oczywicie przy zachowaniu
jakiej treciowej wartoci. Forma jednak bya wana. Dlatego razem zmoim
wczesnym przyjacielem zosiedla, Pezetem, robilimy sobie wzajemne wyzwania,
wiczylimy wspomina Dizkret. Efektem tych wytonych wicze bya druga pyta
Starego Miasta, Minuty (2001), na ktrej Pezet pojawia si a wtrzech utworach.
Wydawnictwo okazao si fundamentalne dla caego trueschoolowego ruchu
hiphopowego, jaki zacz rozkwita na pocztku XXI wieku wWarszawie
wodpowiedzi na nadmiar prawdziwego, patologicznego, ulicznego rapu.
Propozycj sta si rap techniczny, etosowy, odwoujcy si do tradycji
propagowanych niegdy wUSA przez Native Tongues. Na Minutach znw sporo
jest ciepego brzmienia ywych instrumentw, pycie dalej jednak od typowych
dla debiutu jazzujcych czy zabarwionych tanecznym funky podkadw, abliej
do esencjonalnych hiphopowych klimatw. Krek promoway dwa klipy: do
oskarycielskiego wwydwiku, zrywajcego nieco zobrazem miych dzieciakw
Showbizu ido tytuowych Minut. Ten pierwszy zosta nominowany do
nagrody Yach.
Po premierze drugiego albumu Stare Miasto zawiesio dziaalno, aDizkret
rozpocz nagrywanie wprojekcie Dizkret/Praktik. Wsplny album IQ ukaza si
ju w2002 roku izebra pochlebne recenzje. Pisano onim: Ambitny, ale powinien
trafi wgusta wielu suchaczy, dla ktrych hip-hop nie koczy si na ulicy i...
kryminalnych zajawkach (Bandi, wp.pl). Andrzej Borkowski zmagazynu Klan
ocenia zkolei, e to po prostu zgrabny pakiet kilkunastu utworw, ktrych mio
si sucha izprzyjemnoci do nich powraca, ale zbyt duo wnim momentw
rednich, by mona byo mwi okrku wybitnym. Album nie odnis sukcesu
komercyjnego, czego przyczyny dzi mona upatrywa wsabej promocji ze strony
stawiajcego pierwsze kroki na rynku wydawniczym labelu Konkret-Dilpak.
To wanie wtym momencie sam zainteresowaem si mechanizmami promocji
muzycznej, co potem zawayo na mojej karierze zawodowej. Wefekcie wic bya
to dosy pozytywna poraka mwi Dizkret.
Po solowym debiucie przez moment dziaa jeszcze zkolejnym projektem
muzycznym The Headnods, problemem jednak okazao si, e Dizkret sta si
zupenie zbdny na scenie. Przej rol producenta koncertw, wreszcie podj
jak sam mwi najwaniejsz decyzj wswojej artystycznej karierze
iodszed od wystpowania. Do polskiego hip-hopu zniechcio go wiele czynnikw.
Przede wszystkim funkcjonowanie na tej samej scenie co ludzie, zktrymi nie
czuem adnego zwizku, ani artystycznego, ani spoecznego, ani te przez wsplne

283

wartoci. Zwikszoci czyo mnie to, e rapujemy do podkadw ozblionej

liczbie BPM55, nic wicej. Polski hip-hop od strony estetycznej by ijest dosy brzydki,
przany, adla mnie wany by take wizualny aspekt muzyki. Interesowaem si
projektowaniem graficznym, typografi, fotografi. Polski hip-hop do dzi kuleje
pod tymi wzgldami. Mgbym powiedzie, e rapowaem dla siebie iswojej
satysfakcji, zamknity wstudiu niczym natchniony poeta ale to bzdura.
Dobijao mnie to, na ile rapowanie okrela ci jako czowieka jak si ubierasz,
co mylisz, kogo nienawidzisz. Wpewnym momencie fakt, e rapuj, okrela moje
zainteresowania wjakich 15-20 procentach. Stwierdziem, e czas powici si
innym zainteresowaniom, wtym innym gatunkom muzycznym, ktre wmidzyczasie
polubiem obszernie wyjania Nosowski. Obecnie wci pozostaje blisko muzyki
isztuk audiowizualnych, zajmujc si jednak przede wszystkim sprawami
promocyjnymi. Nie rapuje.

55.

284

Beats Per Minute, liczba uderze (metronomu) na jedn minut, miara muzycznego tempa szczeglnie uyteczna
dla DJ-w miksujcych utwory w pynn, spjn cao. O klasyczym hip-hopie zwyko si mwi, i bije rytmem
ludzkiego serca, a wic ma 95 BPM.

286

1980

donGURALesko

Dominika
Wcawek

Piotr Grny, ur. 1980 roku wPoznaniu. Raper znany take jako Gural, DGE,
iDziadzior, czonek grup Killaz Group, K.A.S.T.A. Skad iPDG Kartel, wydawca,
gwnodowodzcy Szpadyzor Records, a take wspwaciciel dedykowanej
suchaczom hip-hopu firmy odzieowej El Polako. Jednym znajpopularniejszych
raperw wPolsce uczynia go dua pewno siebie, mocny, zdarty wokal iteksty,
wktrych gsto rymowane przechwaki ssiaduj zgbszymi rozmylaniami
motywowanymi czytan przez niego pasjami literatur zzakresu prehistorii,
antropologii, filozofii ihistorii religii. Po solowym debiucie Opowieci zbetonowego
lasu w2002 roku pi nastpnych pyt Gurala trafio do zestawienia pidziesiciu
najlepiej sprzedajcych si pyt OLiS, zczego Totem lenych ludzi (2010) od razu
na pierwsze miejsce. Nie mona mwi ozzotych pytach, przyjmowania ich
bowiem DGE sukcesywnie odmawia, pomstujc na manipulacje, brak waciwego
systemu weryfikacji imizern rang samego wyrnienia.
Grny du cz roku spdza wtrasie, za jego poczynania obserwowa mona
za spraw telewizji internetowej Follow The Rabbit. Wsieci radzi sobie doskonale.
Jego profil na Facebooku polubio blisko 700 tysicy fanw, utwr nagrany
na drug cz kompilacji Grube jointy przekroczy na portalu YouTube 7 ip
miliona wywietle, aChc ci da, czyli singiel promujcy ostatni jak dotd jego
album Projekt jeden zycia moment, jest na dobrej drodze, by przebi ten wynik.
Pozycj artysty potwierdzaj rwnie liczne kooperacje. Pojawi si na wszystkich
czterech czciach firmowanej przez WhiteHouse serii Kodex idiamentowej
Rwnonocy Donatana, nagrywa wsplnie m.in. zTedem, Grubsonem,
Fokusem, Pezetem iPihem, anawet zdawnym zaciekym adwersarzem, Pej.
Wpoowie lat 90. byem nastolatkiem. Suchao si wtedy Ace of Base, taczyo
wolne na dyskotece podstawwkowej. Rzdzia muzyka wymiewana przez nas
wwczas, ale zdzisiejszej perspektywy ju nie taka za. By punk, metal, polski rock,
Kult itak dalej. Aborygen taczy na niebie. Byem takim dzieciakiem, zktrym
bym si dzi nie dogada. Polska wwczas idzi to odmienne kraje, bez wsplnego
mianownika. To nie jest transformacja, to jak zmiana planety. Wiesz, wtedy
po poudniu iwieczorem na podwrku byo pidziesit osb. Wkurw wiary!
Dziewczyny skakay wgum, mymy zastanawiali si, co przyjeba. Wrzucono nas
wwylgajc si rzeczywisto wspomina Gural.
Wsmej klasie szkoy podstawowej dociera do mnie rap. Jeden koleka przynosi
to na piratach, Run-D.M.C. iIce-T. Nie zakochuj si od razu, nie rozumiem
jzyka. To wszystko jest zupenie inne, ale zarazem tak pierwotne ipodstawowe,
e uniwersalne, co potwierdza si zreszt lata pniej. Suchamy kanaami

287

szemranymi, chodzimy do kolegw oglda zVHS kopie kopii kopii Yo! MTV Raps,
kupujemy na targu kad kaset zczarnym kolesiem na okadce. To czasy suchania
od ado zet, dyskusji okadym aspekcie muzyki, ktra na polu kultury nie ma jeszcze
takiej konkurencji. Wkrtkim czasie znajdujesz si welitarnym gronie, special squad
zrzuconym na wrog ziemi. Dostajesz zaaplikowan rzeczywisto Los Angeles,
przerysowan, jak to uraperw. Jedno wielkie inferno. Podapujesz dress code, siadasz
ze sownikami, prbujesz zrozumie. Najpierw nieudolnie naladujesz. Nazywa si
to wtedy Rapscallion X, spotyka si czterech chopakw zjednej szkoy podstawowej
izakada sobie prywatne LA opowiada Gural.
Zczasem kwartet ewoluuje wtrzyosobowe Killaz Group. W1998 roku
na zatytuowanej Robi swoje skadance Camey Records ukazuje si utwr
Hardkor, za na wiato dzienne wychodzi penowymiarowe demo Prawdziwo
dla gry. Jest to wulgarna fuzja hardcoreowego, realistycznego rapu zkalifornijskim
gangsta, przycigajca ucho byskotliwoci porwnania, ale te produkcj
Czarnego zBeat Squadu chwalon za wasny pomys na wykorzystanie sampla,
syntetycznego basu icikiej stopy. To zupenie inne spojrzenie na wiat, inne
tematy, inny slang, inna technika rymowania, zupenie nowy styl. Na pewno jest to
album, ktry zajmie jedno zczoowych miejsc wrd pyt wydanych nieoficjalnie
wyrokowa Wall wrecenzji wzinie Playa. Marek Pro Gluziski zaproponowa
zespoowi wydanie nastpnego krka wswoim Blend Records. Szlak przetar
wypuszczony w2001 roku singiel Zjednoczone Emiraty Poznaskie, ktry da
sygna, e Killaz s ju duetem (odszed najstarszy inajczciej krytykowany
Kuk, pozostali Kaczor iGural) ie wrocawscy producenci zWhiteHouse pozwol
zabrzmie poznaniakom tak dobrze jak nigdy dotd. Oile longplay Nokaut
(2002) wywoa mieszane reakcje, pokazujc, e sama koncepcja Killaz Group
szybko si eksploatuje, tak Piotr Grny ze swoj charyzm ibitewn metafor
odwoujc si do gangsterw, dyktatorw igeneraw wyrs na jednego
zlepszych wlecym upodstaw hip-hopu stylu braggadocio polegajcym
na pompowaniu wasnego ego.
Solowe Opowieci zbetonowego lasu udowodniy, e donGURALesko sta
na co wicej ni prymitywnie antysystemowe treci. Przed pierwszym albumem
moje ycie szo wniedobrym kierunku. Zdoaem zawrci ito odzwierciedla mj
debiut. Byem gupim skurwysynem, nie podpisabym si pod niczym, co wtedy
robiem. Moje podejcie do muzyki stao si powaniejsze iuduchowione.
Zaczem wsposb wiadomy bd nie do koca wiadomy rozkminia takie
kwestie, jak technika iprzekaz, czy je wsposb naturalny. Wszystko wczeniej
to tylko podejcia. Cho zprzebyskami, bo zdarzay si na Killaz Group fajne teksty.
To onich ito dla nich na przykad albo Jestem szejkiem. Na Opowieciach...
przestaj by kalk, zaczynam operowa uniwersalnym hiphopowym jzykiem wyciu
iwtwrczoci, wpeni wykorzystuj narzdzie analizuje raper. Za produkcj
znw odpowiada WhiteHouse, pracujc jednak na samplach dostarczonych przez
Gurala. Grny angauje si wwczas rwnie wK.A.S.T.A. Skad. Jego lider Wall-E

288

(pniej Waldemar Kasta) wystpi wtrzech utworach na Killazowym Nokaucie,

apoznaniak rewanuje si rewizyt na albumie Kastaniety, co prowadzi do
duego singlowego hitu Peryferie. Panowie nagrywaj jeszcze potem podwjne
Kastatomy (2003), ado historii przechodz rwnie ich wystpy na pycie
DJ-a600V (Wychylylybymy) iTrzeciego Wymiaru (Wuuuf), jednak
najwaniejsze s wystpy wcaej Polsce ipoza ni, jak na pamitnym czeskim Hip
Hop Kempie z2004 roku. Energia ipoziom wykonawczy ka mwi onowej
jakoci. Jeszcze przed premier swojej drugiej solowej pyty donGURALesko
zlokalnej sensacji staje si raperem ze cisej polskiej czowki.
Drewnianej mapy rock (2005) ukazuje si wWielkim Jo, wydawnictwie
Tedego. To najbardziej imprezowa pyta wmojej karierze kwituje krtko
autor. Ma takie flow, e moe waciwie wszystko. [...] Pan iwadca beatu
konkludowa wrecenzji magazyn lizg, wskazujc na zrnicowan tym
razem produkcj: trueschool wwykonaniu Kady, Kut-O, Tabba iMagiery
zestawiony znewschoolowymi podkadami 600V, Haema, Larwy inajwikszej
niespodzianki na pycie, popularnego bardzo wwczas Niemca Sido. Wraz
zwydanym we wsppracy zDJ-em Kostkiem mixtapeem Jointy, konserwy,
muzyka bez przerwy (2006) rozpoczyna si nowy biznesowy etap wdziaalnoci
Gurala. Zawsze chciaem wypierdala zblokw, patrzyem na kolesi, ktrzy maj
fury przed wasnymi domami. Mylaem, jak to zrobi, rozmawiaem nawet znimi.
Blend iWielkie Jo byy dla mnie okazj do nauki, obserwacji. Terminowaem unich,
sprawdzaem, jak brana dziaa. Apotem staem si producentem, przedsibiorc,
fabryk. To ma swoje pozytywne inegatywne aspekty. Tych negatywnych
wpostaci bycia na smyczy szobiznesu udao mi si unikn, bo jestem szalony.
Robienie muzyki czy wogle sztuki to balans midzy wyrobnictwem adawaniem
tego boskiego pierwiastka tumaczy sam zainteresowany. Lata 2006-2010,
kiedy to hip-hop by wremisji, Gural przetrwa na swoim. Wyda wtym
czasie dwa mixtapey zzapoznanym jeszcze wWielkim Jo Matheo (2007 i2009),
trzeci studyjn pyt El Polako (2008) ialbum Killaz Group Operacja kocia
karma (2007), bardzo aktywnie promujc je na koncertach iwinternecie. Ten
okres twrczoci DGE uchodzi jednak za rzemielniczy. Suchacze irecenzenci
narzekaj na zlewajce si ze sob utwory, brak tematycznego zrnicowania,
wtrno. Zapamitywalne s przede wszystkim pojedyncze utwory przebojowe
Manerwy iEl Polako, bujajcy, oparty na samplu zJanis Joplin Mercedens
Benz, wyraziste wiatopogldowo Jestem przeciw czy imponujce onglerk
sw Synku jestem wbudynku.
Przeomem okaza si Totem lenych ludzi, wydany w2010 roku wzaoonym
rok wczeniej wydawnictwie Szpadyzor. Raper zbudowa analogi midzy
pierwotnymi puszczami adzisiejszymi blokowiskami, skonfrontowa wasne
przemylenia ztym, co wyczyta wkupowanych po antykwariatach ksikach,
poczy doprawione mistycyzmem treci zplemienn, cho wci miejsk muzyk
gwnie Matheo. Dla mnie to rednio hiphopowy album. S beaty, skrecze irymy,

289

ale na tym koniec mwi Gural. Chcc nie chcc, wyszed mi koncept album,
forma, jak zawsze si brzydziem dodaje. Podczas gdy Zaklinacz deszczu
(2011) prezentuje si jak suplement do Totemu..., azarazem prba scalenia go
zpozosta czci dyskografii, to ju Projekt jeden zycia moment (2012)
by zapowiadany jako powrt do hiphopowej esencji iklasycznego brzmienia.
Postulat ten realizuj podkady The Returners i Tasty Beatz, podczas gdy
Ceha pozwala wykaza si jednak DGE na bardziej elektronicznym beacie, za
zaproszenie W.E.N.-y., Sitka iGrubego Mielzkyego potwierdza, e artysta ma
baczenie na to, co si na scenie dzieje. Ochci rozwoju, prbowania nowego wiadczy te
koncertowa wsppraca zgitarowym zespoem Funk Master Punk. W2013
Gural nie wyda pyty.

290

292

1983

Eis

Marcin
Flint

Jacek Nalewajko, ur. w1983 roku wWarszawie. Najpierw korzysta zksywek

AES iAE. Wyrobi si zzakoczeniem hiphopowej dziaalnoci przed dwudziestym
rokiem ycia, ale wtym czasie zmieni polski hip-hop. Jego oficjalny, penowymiarowy
debiut zzespoem Elemer zdumiewa pulsacj imentalnoci nieprzystajc do
tego, co si wwczas ukazywao na rynku. Rozrywkowy, azarazem bezczelny
przygotowa grunt pod nadejcie eisowego solo. Gdzie jest Eis? byo ju ma
rewolucj przeciwstawiajcy si rygorowi beatu wokal szed wparze zogromn
pewnoci siebie inowoczesn produkcj, za obraz zdeterminowanego,
by zrobi karier, nastolatka jest jednym znajbarwniejszych wpolskim hip-hopie
nowego tysiclecia. Do tego Eis nic nie robi sobie zumiarkowanych warunkw
wokalnych ipoprzez obrany sposb artykulacji zmarginalizowa wad wymowy.
Wyprzedzi trendy, kadc fundamenty pod rodzimy newschool ibdc du
inspiracj dla swoich nastpcw wtej dziedzinie, takich jak VNM.
Zaczem rapowa pod koniec podstawwki, askoczyem wokolicach matury
wspomina Eis. Wstron miejskiej muzyki pchn go producent, ana pocztku
rwnie raper Dena (DNA) rodzice obu chopakw znali si od dziecka. Gdy Dena
wesp zkolegami zosiedla iliceum odkrywa now kultur przy pierwszych
kasetach iprogramie Yo! MTV Raps56, Eis interesowa si jeszcze brytyjskim punk
rockiem. Wsplne wyjazdy wakacyjne zmieniy ten stan rzeczy po zachtach
kumpla sucha ju kaset Fu-Schnickens. Wstpi do grupy Elemer (wtedy jeszcze
LMR), ktra staa si wwczas kwartetem wskadzie AES, SCT, Igor iDNA.
Datowana na 1998 rok, opatrzona charakterystyczn grafficiarsk okadk
demwka LMR zdoaa zaistnie waudycji nestora polskiego hip-hopu Druha
Sawka iwjednej zjego publikacji. Co waniejsze, trafia do Mikoaja Noona
Bugajaka, nieszablonowego producenta wsawionego nagraniami zzespoem
Grammatik. Wydane niezalenie Nadejdzie wit (1999) byo wbardzo
Grammatikowym wanie klimacie, awic podkady ciyy wstron
DJ-aShadowa, za rapowanie ku refleksjom, impresjom iwartociom. Eis uleg
gustowi muzycznemu Noona iobok grupy Gang Starr iRedmana wrd suchanych

56.

Ceniony, nazywany czarnym CNN program, ktrego pomysodawc i producentem by nowojorczyk

Ted Demme. Emitowany w latach 1988-1995 przez MTV - pocztkowo w formule tygodniowej z Fab 5 Freddym
w roli prowadzcego, pniej ju codzienny z Ed Loverem i Doktorem Dre penicymi honory gospodarzy
- nie tylko towarzyszy zotym latom hip-hopu, ale rwnie pomg rozwin si caej kulturze. Przez blisko
1800 odcinkw przewinli si wszyscy liczcy si wykonawcy, czsto ogaszajc na wizji przeomowe dla swej
kariery decyzje. Dziki satelicie Yo! MTV Raps docierao do widzw na caym wiecie. We wrzeniu 2003 roku
wystartowaa polska wersja z O.S.T.R.-em w roli prowadzcego. Program nie utrzyma si.

293

przez niego wykonawcw znalazo si sporo twrcw brytyjskiego hip-hopu.

Mona powiedzie, e raperem zostaem, kiedy zaczlimy nagrywa uNoona,
czyli okoo pitnastego roku ycia. Na Nadejdzie wit sycha mocne inspiracje
Grammatikiem zczasw kasety EP, jeszcze sprzed ich debiutu. Raperzy mieli
wtedy czsto pretensj do powiedzenia czego mdrego. Bdc wpierwszej klasie
liceum, wzorowaem si oczywicie na starszych kolegach wspomina Jacek.
SCT iIgor zajli si potem studiami, aElemer sta si duetem. Iobra kurs na
zachodni hip-hop, ktry wwczas przechodzi faz szczeglnego zainteresowania
du iloci biuterii, drogich samochodw itym podobnych. AE (zwci roboczej
ksywki ulotnio si obecne wczeniej s) iDena na berliskich pchlich targach
szukali funkowych isoulowych sampli do podkadw. Pyta Poszo wbiznes
(2001) brzmiaa bujajco, lekko, azarazem misicie. Rap stanowi transpozycj
maniery Jaya-Zzczasw In My Lifetime, Vol. 1 iVol. 2... Hard Knock Life.
Wizje wiata penego szampana idrogich samochodw przejrzay si wkrzywym
polskim zwierciadle, co wraz zpenym przesadnie dugich pauz wokalem (flow
bez flow, jak mwi sam zainteresowany) zoyo si na osobliw cao. Gocinnie
wystpili na pycie Pezet iEldo, acao wydaa oficyna T1-Teraz. Wydawca bez
wiedzy zespou sprzeda potem utwr Kilka stw magazynowi Popcorn.
Eis jednak nie zrezygnowa zjego usug.
Za swj waciwy, sygnowany wreszcie ostateczn wersj pseudonimu debiut
uwaa dopiero dwa lata pniejsze Gdzie jest Eis? (2003). Sposb wykonania
zwrotek ponownie przywouje manier Jaya-Z, ale te zapatrzonych wjego
leniwy styl, modych amerykaskich MC aktywnych w2002 roku, m.in.
Fabolousa. Tym razem owiele sprawniejszy ju warsztatowo Eis bra tylko
inspiracje, anie gotowe recepty. Przywiecaa mu idea, by spi rne tematy
kawakw mocnym stylem, osobowoci. Rezygnujc zobowizujcego upychania
rymu na kocu wersu pod werbel, inaczej rozkadajc akcenty, powtarzajc frazy,
zapewni swojemu stylowi niesyszaln wczeniej swobod. Dopilnowa te
funkujcej wci, mocno jednak wspartej elektronik warstwy producenckiej,
za ktr odpowiada wgwnej mierze Korze. Pisaem inagrywaem t pyt
okoo p roku, uczc si do matury. Pomaga mi Korze, ktry muzycznie by troch
jej producentem wykonawczym na spk ze mn. Doprowadzenie tego do
sprawnie do koca wtamtych amatorskich warunkach wymagao sporego zacicia
ibraku wtpliwoci, co przychodzi atwo tylko wtym wieku wspomina Eis.
Na krku sporo jest treci motywacyjnych, wtku od zera do bohatera ikoncepcji
chcie to mc. Przetykaj je prztyczki wymierzane wnosy adwersarzy ikolejne
dowody na poczucie wasnej wartoci. Istotnym numerem jest singlowe Teraz
albo nigdy. To kolejna po Nienawici Elemera iMwi mi Grammatika
wsppraca Eisa zNoonem. Gdyby tylko raper by starszy, aodzew na wydane przez
niego pyty wikszy, by moe do beatw zMuzyki klasycznej Pezeta rapowaby
kto inny Niestety, szczyt popularnoci albumu Gdzie jest Eis? przypad
na kilka lat po premierze pyty. Jacek nie by ju wbrany dogra si jeszcze

294

na pyty Vienia iPelego, Wodiego oraz Maolata (gdzie niestety przesunito jego
wejcie odwa takty), po czym odoy mikrofon. Pamitam, e nie chciaem by
dorosym raperem. Miaem wiadomo, jak to moe wyglda. Aprzede wszystkim
nie chciaem by zawodowym wykonawc, bo to specyficzny zawd imyl,
e bym si do tego nie nadawa mwi Eis. Zsamego nagrywania jest jednak
korzy, bo dziki temu mam pod rk zapis stanu mojego umysu zokresu
dojrzewania uzupenia.
Byy propozycje reedycji Gdzie jest Eis?, ale niech do odcinania kuponw od
dawnej, zamknitej dziaalnoci wzia gr nad jedyn kwesti, ktra moga
zmieni decyzj rapera tym, e fani musz dzi paci po kilkaset zotych za
egzemplarz pyty na Allegro.

295

296

1979

Eldo

Dominika
Wcawek

Leszek Kamierczak, ur. w 1979 roku wWarszawie. Znany dawniej jako Eldoka.
Raper, tekciarz, freestyleowiec. Kojarzony przede wszystkim zrefleksyjnymi,
lirycznymi tekstami, ale te wspodpowiedzialny za rozwj trueschoolowego rapu
wPolsce, promotor hip-hopu jako kultury czterech elementw. Wspzaoyciel
zespou Grammatik, zktrym wyda cztery albumy dugograjce, czonek
freestyleowego kolektywu Obrocy Tytuu, wraz zWodim iPelsonem
wsptworzy te projekt Parias. Autor szeciu solowych albumw, zktrych dwa
ostatnie sprzeday si wnakadzie ponad 15 tysicy egzemplarzy, zyskujc status
zotych pyt. Nagrywa zMolest, Tedem, Pyskatym, 2cztery7, Wdow, ale te
ikonami sceny brytyjskiej iczeskiej, DJ-em Vadimem iDJ-em Wichem. Zaoy
wytwrni pytow Frontline Records, prowadzi autorsk audycj wRadiu Euro.
Artystyczna wszechstronno pozwala mu pisa rne rzeczy od piosenki dla
Moniki Brodki po powicony trip-hopowi artyku dla branowego magazynu. By te
wsptwrc wystawianego przez wrocawski Teatr Polski spektaklu Przypadek
Klary. Natomiast ostre diagnozy kondycji hip-hopu ijego suchacza (m.in. Mwi
bloki 2), le odebrany pierwszoplanowy wystp wBlokersach Sylwestra
Latkowskiego, wiatopogldowe wolty czy konflikty zTedem iPej sprawiy,
e postrzegany jest dwutorowo. Eldo jest dla swych modszych suchaczy kim
zupenie obcym. Szanuj go za artystyczne dokonania, doceniaj status profesora
na rodzimym rynku hiphopowym, ale postawa moralisty bya ijest im obca
podsumowuje wDwutygodniku Jacek Sobczyski.
Hip-hop jako element stylu ycia pojawi si uEldo wpodstawwce. Dziki
takim programom jak Yo! MTV Raps, na ktry wpada do kolegw zosiedla,
mg poznawa wszystkie elementy kultury. Pod wpywem jednego zfilmw
wyemitowanych wtelewizji rozpocz krtk przygod zbreakdanceem, tym
jednak, co interesowao go najmocniej, by rap. Dorastajc na osiedlu Bemowo,
szybko sta si jednym zpodopiecznych dziaajcego tam wlatach 90. zespou
Edytoria. Pod skrzydami ich producenta Szyhy Eldoka zacz nagrywa pierwsze
zwrotki. Pomys na to, by poczy siy zjednym zkolegw zosiedla, Juzkiem znanym
te jako Jotuze, pojawi si po jednej znajwaniejszych dla stoecznego rodowiska
imprez ztamtego okresu, synnym warszawskim Rap Day z1997 roku. Podobao mi
si to, e wzespole nie musisz sta na scenie sam, e moecie we dwch, we trzech
wsplnie nawija mwi Leszek. Pierwsze nagrania, midzy innymi utwr na drug
cz kasetowej, przygotowywanej przez odpowiedzialnego obecnie za Asfalt
Records Tytusa skadanki Enigma prezentuje: 0-22-Underground rejestrowane
byy wanie uSzyhy. Eldoka jednak odczuwa niedosyt. Producent pracowa

297

dosy wolno, raper za nie chcia czeka tygodniami na realizacj kadego

kolejnego utworu. Postanowi wic sign po nowe jak na wczesne warunki
technologie. W1997 roku niewiele osb korzystao zinternetu, kto jednak mia do
niego dostp, szybko przekonywa si, e atwo znale tam ludzi ze swojego rodowiska.
Wiele do dzi zwizanych zrapem osb poznaem wanie pod koniec lat 90. dziki
internetowi. Szukajc wasnego producenta, zaoyem na forum strony Enigma
temat. Po p roku dostaem dwa e-maile. Jeden zawiera jaki koszmarnie saby
beat, drugi zaproszenie. Tak poznaem Noona wspomina raper. To byy fajne
czasy. Poznaem nagle gocia, ktry jest bardzo otwarty muzycznie. Podrzuca mi
pyty DJ-aShadowa iJurassic 5, ale pasowalimy do siebie te charakterologicznie.
Na dodatek wiedziaem, e jak uciekn zdomu, to mog i do Noona, bo tam jego
mama pocieli mi ko ida pyszny obiad wyjania Eldo. Pierwszym utworem,
jaki panowie nagrali wsplnie, by solowy numer Eldoki zEP. Co ciekawe, mia
to by utwr nagrany wsplnie zJotuze, jednak nie dotar on do studia To mu si
czsto zdarzao. Ztego samego powodu nie ma go na pycie Pezet-Noon. Pozostaa
wstawka Juzek, upamitniajca to, e nie przyjecha na czwart ustawion sesj
nagraniow. Umnie na Eternii te mia by, przyjeda kilka razy inigdy nie
dotar wyjania artysta, dodaje jednak, e odpowiednio zmotywowany Jotuze
potrafi dziaa wmiar szybko itak cao materiau na debiutanck EP udao
si zarejestrowa do sprawnie iukoczy j jeszcze w1998 roku.
Debiut Grammatika nigdy nie by planowany jako legal. Twrcy nie chcieli na si
zainteresowa kogokolwiek swoj muzyk, nie polecali si wytwrniom, nie
rozsyali tam demo. Za szczyt promocyjnej aktywnoci uzna naley wizyt
uDruha Sawka, ktry za pomoc audycji wRozgoni Harcerskiej (pniej
Radiostacji) przeciera weterze szlak polskiemu niezalenemu hip-hopowi.
Eldoka, Jotuze iNoon we trjk przygotowali piset kaset. Pierwotnie okadk
miao by zdjcie rodka winyla zinformacjami outworach, ostatecznie
jednak Noon wpad na pomys, by wykorzysta charakterystyczny wzr znany
zpodrcznikw do gramatyki jzyka polskiego. Najpikniejsza chwila wmoim
yciu, to jak jad zkartonem tych kaset autobusem 149 do domu. Czuem si wtedy
wyszy odwa metry isilny jak sam Pudzianowski mwi Eldoka. Nakad rozszed
si byskawicznie. Pierwsze trzysta sztuk znikno jeszcze wpierwszym tygodniu.
Dziki znajomociom zczasw b-boyowych isieci kontaktw we wszystkich
miastach, wktrych Grammatik jako nikomu nieznany support grywa za zwrot
kosztw podry przed Edytoriaem, EP docieraa do najdalszych zaktkw
kraju. Wpewnym momencie do zespou zwrci si wspzaoyciel wrocawskiej
wytwrni Blend Marcin Cichy izaproponowa reedycj EP jako legalnego
wydawnictwa. Wten sposb w1999, wniespena rok po premierze demwki, do
oficjalnego obiegu trafi album EP+ wzbogacony m.in. odwa remiksy.
Grammatik nie zamierza spoczywa na laurach. Kolejne miesice przyniosy
nie tylko kilkadziesit wystpw, ale inow pyt nagran wposzerzonym
skadzie. Do zespou doczy Ash, raper zKonina, dziaajcy tam wzespole 3style.

298

 Ash nam si spodoba. Przystawa merytorycznie do tego, co robilimy, mia

poetyck stylw, uywa literackiego, ale ywego jzyka, atym si przecie
charakteryzowalimy. Bylimy inni ni wszyscy, chcielimy uywa polszczyzny
wsposb poprawny, poza tym bylimy modymi nadwraliwcami iAsh do tego totalnie
pasowa. Zmarnowaby si wKoninie wyjania artysta, dodajc te, e wcielony
do Grammatika raper mia umiejtno niespotykan lekkie piro do trudnych
tematw. Jak si okazao, wybr by trafiony. Eldoka wreszcie poczu, e wsppracuje
zkim rwnie sprawnym studyjnie jak on sam. Zamiast wielogodzinnych prac nad
sklejaniem fragmentw wokali wystarczyy trzy dni sesji nagraniowych. Itak rok po
premierze EP+ do sklepw trafi album wiata miasta (2000). Pierwotnie tytu
by zupenie inny ibrzmia Wcieniu szarych blokw. Decyzj ozmianie Eldoka
podj ju pod koniec sesji nagraniowych. Wdo krtkim czasie po premierze
grupa zawiesia dziaalno zpowodu tar personalnych irnic wpriorytetach.
Ja bardzo lubi pracowa wzespole, ale pracujc samemu, nic nie musisz nikomu
narzuca izgadza si na adne ustpstwa, wic wiedziaem, e chc nagra solowo
co innego ni wczeniej na Grammatiku wyjania Eldoka.
Gdy raper pracowa nad krkiem Opowie otym, co tu dzieje si naprawd
(2001), wPolsce pojawi si bounce ipowrci trend amerykanizowania.
Wopozycji do tego Eldoka ikilku podobnie mylcych artystw zWarszawy
chtnie improwizujcych na gos raperw, ale iproducentw postanowio pod
egid Obrocw Tytuu przypomnie oinnych wartociach hiphopu. Jak patrz
na to zperspektywy czasu, to widz, e prowadzilimy strasznie zacit wojn
ideologiczn. Naszym najwikszym sukcesem jest to, e wszystko zakoczyo si
prawdziw bitw. Bitwa wPocku bya ukoronowaniem sporu oto, czy rapem mona
si bawi, czy moe naley go traktowa serio. Ja traktowaem rap serio. Dzi wiem,
e po prostu trzeba robi tylko tak, jak si uwaa, e jest to dobre dla samego siebie
mwi Eldo. Sam te zauwaa, e cho kci si wwczas oPlatynowy sombrero,
sam przez wiele lat uwielbia zesp OutKast, ktry rapem wanie si bawi.
Pierwsze dwie pyty Grammatika powstay wczasie, gdy Kamierczak najwicej
uwagi powica muzyce artystw zAtlanty. Wjego odtwarzaczu gociy nie
tylko pyty Big Boia iAndre 3000, ale te krki Goodie Mob iWitchdoctora. Przy
pierwszej solowej pycie zwrci si za wstron artystw reprezentujcych
wUSA ruch trueschoolu: Hieroglyphics, Souls of Mischief, Jurassic 5. Powstaa
pyta poowicznie refleksyjna iszczera, ale zawierajca te wydumane metafory,
przechwaki iodniesienia do popkultury. Produkcj zaj si wcaoci Dena. Byem
wtedy bardzo poklepywany po plecach, ale to nie byo dobre. Lubi mie przyjaci,
ale lubi te czasem szczerze sysze, co robi le. Dlatego musiaem odrzuci wiele
znajomoci. Co ciekawe, cho przy powstawaniu Opowieci... mnstwo rk mnie
poklepywao, prawie mnie zagaskali, to wszystko to znikno jak rk odj po
bitwie wPocku zauwaa Eldoka.
Odtrutk na t sytuacj sta si wydany w2003 roku drugi solowy album
Eternia. Treciowo odnosi mia si przede wszystkim do wewntrznego

299

wiata przey iwrae artysty. On sam przyznaje, e po tekstach ztej konkretnej

pyty mona analizowa jego wasn psychik. Dodaje, e samego krka nie lubi,
zarzuca sobie grafomani izapewnia, e nigdy potem nie nagraby ju takiego
albumu, apodobne tematy ujby wzupenie inny sposb. Wpyw na teksty artysty
mia powrt na studia, wiksza ilo czasu powiconego literackim eksploracjom
inarastajce poczucie misji, by mwi oinnych sprawach ni caa reszta rapowej
sceny. Eldo twierdzi, e to najbardziej Grammatikowa ze wszystkich jego solwek,
choby przez to, e ludzie, ktrzy przygotowywali na ni beaty, podali cile
wytyczonymi przez Noona szlakami.
Rok pniej wsklepach pojawi si minialbum Reaktywacja (2004), czyli powrt
Grammatika. Kiedy Noon iAsh odeszli zzespou, poczulimy zJotuze, e formua si
wyczerpaa. Sam Juzek towarzyszy mi przez kolejne lata na solowych koncertach,
mia nawet moment zawahania ichcia zakada zesp zfiem zFenomenu.
Mwi, e muzyka wci dla niego duo znaczy. Powiedziaem: dobra, zrbmy to,
nagrajmy now pyt opowiada Kamierczak. Stron producenck zajli si
m.in. Kixnare, Bitnix, Kocioek iFlamaster. Wydany w2005 album dugograjcy
3 pokaza jednak, e Grammatik wtakiej formule jak na dwch pierwszych
pytach nie ma ju racji bytu. Nie byo tej chemii co dawniej. Producencko nikt
nie wszed na poziom Noona. Ani 3, ani te pniejsze odwa lata Podre to nie
byy albumy spjne sowno-muzycznie. Nie sdz te, eby teraz co takiego mogo
jeszcze zaistnie, tamten Grammatik to bya bajka na dziewitnasty idwudziesty
rok ycia ucina temat kolejnego powrotu zespou Eldoka, uzupeniajc jeszcze,
e zNoonem trudno jest mu zapa wsplny jzyk.
Kamierczak kontynuowa karier solow. Pozostajc na fali beletrystycznofilozoficznych
fascynacji, w2006 roku powrci krkiem Czowiek, ktry chcia ukra alfabet. Co
ciekawe, to take okres, wktrym raper postanowi nadrobi muzyczne zalegoci
iodkry dla siebie jazz stary, klasyczny iamerykaski, a take jazzowo-rapowe
konfrontacje wrodzaju firmowanej przez Guru serii Jazzmatazz, pyty Billa
Laswella albo albumu Milesa Davisa zEasy Mo Bee. Suchajc tych nagra, Leszek
wycign wiele wnioskw odnonie do flow, sposobu pynicia po podkadach.
Do wsppracy nad wasnym albumem zaprzg duet producencki Bitnix.
Jak wspomina, nie pracowao im si razem dobrze. Cho dostarczone przez nich
(tu pojawio si nieco branowej kontrowersji, bo do wspautorstwa poczuwa si
dziaajcy wczeniej razem zBitnix wrocawski duet GreenHouse) 15 propozycji
podkadw byo wietne iEldo zmiejsca podj dobieranie do nich waciwych
tematw, problem stanowio wszystko poza muzyk. Leszek sam przyznaje, e jest
trudnym wsppracownikiem, aBitnix byli wtedy modzi iniedowiadczeni. By
moe zbyt niedowiadczeni jak na angaujcy instrumentalistw, eklektyczny
projekt, zarzucajcy swym eklektyzmem pomost midzy hip-hopem akultur
wysz.
Wydane rwnolegle zostatni, bardzo ju epigosk pyt zespou Grammatik
Podre solowe 27 (2007) byo prezentem na tytuowe, dwudzieste sidme

300

urodziny rapera. Przygotowujc si do tego krka, Eldoka po raz pierwszy

sam nie wiedzia do koca, gdzie ijak zostanie to wydane. Jeszcze wgrudniu
2006 roku mia gotowe wszystkie teksty iani jednego beatu, nie mwic
opodpisanym kontrakcie. Ju jednak wmarcu 2007 roku pyta trafia do
sklepw dziki wsparciu wytwrni My Music. Wydawca, kojarzony przez lata
ze znienawidzonym ipogardzanym hip-hopolo, zaoferowa raperowi najlepsze
warunki inajbardziej profesjonalnie podszed do wydawnictwa. Album zebra
dobre recenzje. Balansujcego na granicy pretensjonalnoci intelektualist
zastpi inteligentny realista. Eldo ma swj rozpoznawalny styl icho jeli
chodzi oflow, nadal nie naley do ekstraklasy, to oryginalno zapewnia mu
awans do czowki. Polskiej scenie potrzeba wicej takich solidnych pyt! pisa
Filip Kalinowski wAktivicie, nawizujc do tytuu jednego zutworw zpyty,
Styl, flow, oryginalno.
Kamierczak by wwczas na fali. Nastpny krek Nie pytaj oni (2008)
powstawa wic wbiegu, nijako mimochodem. Po premierach Podry
i27 gralimy strasznie duo koncertw. Zaczynalimy wczwartki, koczylimy
wponiedziaki rano. Nie byo czasu na nic. Dostaem jednak pitnacie fajnych
beatw ipowstao do tego pitnacie tekstw. Wiele rzeczy jest tu powiedzianych
za prosto, przynajmniej jak na trzydziestoletniego faceta ocenia sam autor. Ztego
krka pozostawi wswoim repertuarze koncertowym tylko trzy utwory. Publika
bya mniej krytyczna, postanawiajc w album ozoci. Sprawdzi si poruszajcy,
singlowy, nawizujcy do Grzegorza Ciechowskiego Nie pytaj oni, ujmowa
te co rusz wyzierajcy zutworw portret przedstawianej zuczuciem Warszawy.
To cicha bohaterka krka. Rok 2009 przynis wyciu Eldo kompletne zaamanie,
ktre raper przeku szczliwie na wydany w2010 roku krek Zapiski z1001
nocy. Od wrzenia 2009 do grudnia 2010 to by najgorszy okres wmoim yciu.
Koncerty nie daway mi radoci, nic mi nie dawao radoci. Jedyn rzecz, jaka
mnie trzymaa przy yciu, by fakt, e jed ze mn przyjaciele. Wczasie, gdy
powstaway teksty na ten krek, nie miaem ani troch spokoju, moje ycie
osobiste rozpieprzyo si na najdrobniejsze kawaki otak, wchwil. Od wrzenia,
kiedy wszystko si rozsypao, do lutego miaem gotow pyt, pisaem prawie
codziennie, piem jeszcze wicej ni pisaem. Na tym albumie nie ma ani jednego
kawaka, ktry powstaby na trzewo. Ludzie, ktrzy mnie znaj iumieli odczyta
wszystkie kody, jakie zawarem wtych tekstach, byli przeraeni, bo do otwarcie
jak na siebie powiedziaem opewnych rzeczach wyznaje Kamierczak. Odbiorcy
umieli to doceni. Na tyle, by zechcieli kupi ponad 28 tysicy egzemplarzy krka
ichodzi na kolejne jego wystpy. Grywa wic czsto wjednym miecie dwa dni
zrzdu. Mimo mocno osobistego charakteru krka iokolicznoci powstawania
tekstw Eldo nie mia oporw, by wykonywa je na scenie. Psychoterapeutyczna
forma muzyki jest taka, e kiedy nagraem izagraem to wszystko po raz pierwszy,
miaem to ju przepracowane, nie bolao. Czasem tylko s takie momenty wtych
tekstach, e ciska gardo, ale to ju zupenie inne uczucie mwi Eldoka.

301

2011 rok przynis projekt Parias powoany do ycia wsplnie zPelsonem

iWodim zMolesty. Doszo do kolejnej intrygujcej konfrontacji. Przecie wlatach
90. magazyn Klan przedstawia Grammatik jako realn iciekaw opozycj do
sceny ulicznej. Eldo nie szczdzi hardcoreowcom uszczypliwoci, ci natomiast
wylewali na niego wwywiadach kuby pomyj. Tymczasem lata dziaalnoci
na scenie pokazay, e to wanie zlegendami ciemnej strony rapu Kamierczak
zapa najlepszy kontakt. Poznalimy si na koncertach, polubilimy si. Pamitam
nawet, e podszedem kiedy do Wodka na Hip Hop Kempie izaproponowaem mu,
ebymy razem zrobili pyt. Akurat wtedy ja co nagrywaem, oni co nagrywali,
temat wic umar. W2010 roku chopaki powiedzieli, e wpado im wucho jedno
ze sformuowa uytych wmoich tekstach, czyli rap parias ichcieliby go uy.
Powiedziaem tak: Onie, nie ma mowy, koledzy. Jak ju tak robimy, to musimy
to zrobi razem. Pracowao nam si dobrze, chocia trzeba pamita, e spotkay
si trzy rne, silne osobowoci wspomina artysta. Parias by wymierzony
wshow-biznes, za jego twrcy przypominali spiskowcw znimi walczcych.
Mateusz Natali, redaktor naczelny serwisu Popkiller, napisa: To pyta, ktra
wymaga uwagi itrafi do tych, ktrzy stawiaj przede wszystkim na dojrzay zrap
zdbaoci otekst oraz klasyczn surowo ispjno, anie efektowne dodatki.
Album nie idealny, ale zpewnoci wany, udany iwart uwagi.
Czy powstanie nastpny materia czy to zPariasem, czy solowo Eldoce
trudno wyrokowa. Od premiery w2011 roku robi sobie studyjn przerw,
koncertowe wakacje rozpocz za od czerwca 2013. Nie chce wraca na si,
nie zamierza jednak koczy kariery. Chce po prostu odpocz od sceny. Choby
od niewybrednych artw czci jej obserwatorw, najpierw wymiewajcych
jego spontaniczny freestyle wprogramie MTV Squad z2002 roku, apotem
zarzucajcych mu brak dystansu do siebie iswojej twrczoci. Wysyanie mi 200
maili dziennie otreci cweldo na wolno ikrzyczenie wautobusach do mojej mamy
matka cwela wobec tego rzeczywicie nie mam dystansu. Zmoj twrczoci nie
mam najmniejszego problemu, tym bardziej zjej ocen komentuje raper.

302

304

1981

Ero

Andrzej
Caa

Micha Czajkowski, ur. w1981 roku wWarszawie. Raper, ktry zasyn zwyrazistego
poczenia szorstkiego gosu, twardego stylu iulicznego slangu zprzechwalaniem
si, byskotliw point oraz efektownym porwnaniem. Zwizany zcieszcymi
si oglnopolsk popularnoci projektami PCP (Pnoc Centrum Poudnie), JWP
(Janie Wielmoni Panowie) oraz BC (Bez Cenzury) nie wyda jeszcze solowej pyty,
nagra jednak blisko 50 gocinnych zwrotek. Ma na koncie wiele prestiowych
wystpw, choby na imponujcym gon midzynarodow obsad czeskim
festiwalu Hip Hop Kemp57 czy wnowojorskiej Tammany Hall. Zkultur hiphopow
zwizany jest rwnie za spraw graffiti iprowadzonego na warszawskim Suewiu
sklepu Serum, czsto sucego jako miejsce spotka raperw ze suchaczami.
Ero by jednym zzaoycieli formacji JWP w1996 roku. Kolektyw czy nagrywanie
muzyki igraffiti. Jednak musz przyzna, e raczej skupiaem si wtedy na zajawce
writerskiej. Pierwsze nagrania, araczej sesyjki freestyleowe, miay miejsce
wtamtych czasach zKosim iDJ-em DFC mwi Czajkowski, ktry na dobre rozpocz
szlifowa swj rap na pocztku XXI wieku. Wejcie smoka zaliczy w2004 roku
na pycie projektu PCP, ktry czy trzy zespoy warszawskie JWP, krakowskiego
Intoksynatora oraz Deluks zTrjmiasta. Wszystkie miay uliczne zacicie, ale kady
podchodzi do hip-hopu odrobin inaczej, dlatego te album Pnoc Centrum
Poudnie okaza si ciekawym poczeniem. Jego przedsmak stanowi utwr
Graffiti zproducenckiego wydawnictwa Waca (2001), gdzie trjmiejski skad spotka
si zreprezentantem stolicy Kosim, achemia midzy twrcami okazaa si idealna.
Po tym jak Doni iKosi wystpili w2002 roku na Intoksynatorowych Wielkich hitach,
wiksza, zrodzona na niwie imprezowej, scementowana wsplnymi znajomociami
izainteresowaniami kooperacja wisiaa ju wpowietrzu. Cho na jej efekty trzeba
byo czeka jeszcze dwa lata, okazaa si bezproblemowa. Jak mawiaj mdrcy, dla
chccego nic trudnego. Jedyn przeszkod byy odlegoci komentuje powstawanie
PCP sam Ero. Dodaje rwnie, e trudno spodziewa si, aby projekt powrci jeszcze
kiedy zpenym albumem. Cz artystw, ktrzy byli znim zwizani, obecnie nie ma
ju zwizku zrapowaniem. Jedn znajwaniejszych pamitek po skadzie jest nagroda
za najlepszy debiut roku przyznana formacji wplebiscycie lizgery.

57.

Duy, coroczny festiwal hiphopowy odbywajcy si na terenie Czech i zdolny obecnie zgromadzi 20-tysiczn
widowni. Inicjatywa podjta w 2001 roku przez jedyny czeski magazyn zwizany z t muzyk i kultur
- BBaRK. Pierwsza edycja miaa miejsce w sierpniu 2002 roku w Pardubicach. Uwidoczni si wwczas
obowizujcy do dzi profil imprezy, bdcej midzynarodowym zlotem mionikw klasycznego hip-hopu
z solidn polsk reprezentacj zarwno wrd artystw, jak i suchaczy. W 2004 roku impreza przeniosa si
do Hradec Krlov. Trzydniowe wydarzenie ma opinie prestiowego - rekomendowaa je m.in. telewizja CNN.

305

Suchacze odnotowali dobr dyspozycj Ero na Pnoc Centrum Poudnie. Na tle

reszty kolegw wyrnia si stylem, charyzm ipodejciem do tworzenia dotd
praktycznie niespotykanym wrd MC zwizanych zhardcoreowym rapem.
By pewny siebie, umiejtnie rozkada proporcje pomidzy technik, flow, mocne
teksty oraz linijki, wktrych przede wszystkim chwali swoje umiejtnoci.
Podejrzewam, e to kwestia mojego charakteru, jak iinspiracji, ktre do mnie przyszy
raczej zza wielkiej wody tumaczy Ero. Kolejnym potwierdzajcym przypuszczenia
co do skali jego talentu krokiem rapera by udzia wposse cut UCiebie wmiecie
2 zmaja 2005 roku. Wutworze promujcym du rapow, sponsorowan przez
Reeboka tras koncertow raper pojawi si uboku m.in. Pezeta, Pelsona, Ostrego iLil
Dapa zbardzo cenionego wPolsce nowojorskiego duetu Group Home. Ale to przede
wszystkim jego wejcie jest pamitane do dzi: Zanim zechcesz psioczy na moj
klik / moe od razu zdachu skoczysz na dyk?! / Masz nieszczliwe ycie,
auinnych widzisz wady / Ja reprezentuj rym zbeatem, co morduje skady. Lista
nagra, wktrych Ero mia okazj zaprezentowa swoje zwrotki, rozszerzaa si
z miesica na miesic iobja wystpy na albumach twrcw, takich jak Praktik,
Hemp Gru, Maolat & Ajron, Pono, Onar, Molesta Ewenement, Ten Typ Mes,
Sok iMarysia Starosta, PMM, Chada, Pih, Donatan czy Pokj zWidokiem
na Wojn. W2011 roku Ero wraz zSokoem nagra te utwr Je Jerzy, promujcy
film animowany otym samym tytule. Wogromnej wikszoci kawakw Ero gra
pierwsze skrzypce, funkcjonujc przecie tylko jako warto dodana. Cho on sam
postrzega to nieco inaczej. Rzadko jestem tak naprawd zadowolony, ale staram si
nie zwariowa. Majc moliwo nagrywania ztyloma utalentowanymi artystami,
tylko zaznaczam, e istniej imam si dobrze wyjania skromnie.
Gdy wiele osb wyczekiwao przez lata solowego albumu Ero albo zapowiadanej
od lat pyty JWP, niespodziewanie w2006 roku ukaza si Klasyk, album formacji
Bez Cenzury, ktr Czajkowski zaoy znieznanymi wwczas szerszemu gronu
odbiorcw Siwersem (raper iproducent) oraz ysolem (raper). Longplay trafi na rynek
nakadem wytwrni Embargo Nagrania, apromowa go singiel Reprezentuj
siebie. Trwajcy ponad jedenacie minut utwr zawiera gocinne zwrotki
zebrane od wielu przedstawicieli warszawskiej hardcoreowej sceny, wtym
kolegw zJWP, ale te raperw znanych m.in. zZIP Skadu, Hemp Gru, Mor W.A.
czy THS Kliki. Agresywny teledysk wzbudzi nieco kontrowersji, umieszczony
wewntrz okadki albumu napis znadrukiem Jak masz ukra zInternetu, lepiej
zajeb to ze sklepu jeszcze wicej. Sie Empik uznaa to za prowokacj iwycofaa
albumy zpek sklepowych. Dopiero interwencja wytwrni wyjania sytuacj ipo
kilku dniach pyt znw mona byo normalnie kupi. Recenzje Klasyka nie byy
jednoznaczne. Cz gosw przekonywaa, e mamy do czynienia znow jakoci
na stoecznej scenie ulicznej, dostrzegajc zalety jak mona przeczyta na oficjalnej
stronie internetowej JWP rnorodnej muzyki (stworzonej wgwnej mierze
przez Siwersa), atake zadziornych, dosadnych, azarazem byskotliwych tekstw,
czcych widealnych proporcjach to, co wrapie okrela si jako street wise oraz

306

street credit. Inni uwaali jednak zupenie odwrotnie, podkrelajc przy tym
du dysproporcj pomidzy Ero apozosta dwjk. Ostatecznie wic tytu
albumu okaza si na wyrost.
2007 rok przynis wypatrywany latami krek JWP Numer jeden wrg
publiczny. Ciko powiedzie, dlaczego to tak dugo trwao. Zapewne to kwestia
lenistwa ibraku odpowiedniej motywacji wszystkich czonkw ekipy, ale powoli
to zmieniamy tumaczy Ero. Nad pyt od strony producenckiej pracowali m.in.
Kuba O. (przez lata gwny dostarczyciel muzyki dla grupy), Szczur, Dezmond,
Siwers iwity, gwarantujc dobrze brzmicy, energiczny hardcoreowy
hip-hop bez uciekania wjednoznacznie nowojorskie czy te francuskie brzmienia.
Zdecydowanie trudniej byo wpeni cieszy si rapem oraz tekstami. Wydaje si,
e aden zraperw zespou (oprcz Ero s to Kosi, Foster iDoni) nie zaprezentowa
si lepiej ni przez lata gocinnych wystpw. Wanie to by najczciej
powtarzajcy si zarzut fanw oraz mediw pyta ukazaa si kilka lat za pno,
aJWP jako kolektyw nie wpeni nadyli za progresem, jaki na przestrzeni
czasu zanotowaa rwnieuliczna scena. Ajednak nie przeszkodzio
to Przekrojowi wuznaniu krka za jeden zpiciu najlepszych polskich
hiphopowych albumw wszechczasw.
Obecnie zesp funkcjonuje wokrojonym do Ero iKosiego skadzie wramach
hybrydy JWP/BC. Okazjonalnie wypuszcza dobrze przyjmowane single, do ktrych
teledyski krci najczciej przy okazji wypadw wprzerne rejony wiata. Utwory
Tworzymy histori, Panorama, Tusty rym iWszystko jest wruchu zoyy
si na winylowy maxisingiel Tworzymy histori, ktry ukaza si jesieni 2012 roku
przy okazji szesnastych urodzin JWP. Wczeniej, bo wkwietniu 2012 roku, Ero jako
jeden zczonkw JWP/BC by wspgospodarzem trzeciego albumu zserii Prosto
Mixtape, skompilowanego przez DJ-aKebsa zHiFi Bandy. Na kocwk 2013 zesp
zapowiada mixtape, ktrego gospodarzem mia by DJ Steez, ale do koca roku nie
ujrza on wiata dziennego. Ero nie firmowa adnego penego wydawnictwa od
2007 roku. Szczeglnym zawodem jest brak solo, by moe najbardziej oczekiwanego
autorskiego longplaya na polskiej scenie hiphopowej. Nie brakuje gosw, e raper
obawia si przyjcia itego, e nie podoa rozbudzonym nadziejom. Jest troch racji
wtym, e oczekiwania s due itroch czasowo nie wyrabiam. Myl, e jestem te
kolek, ktry lubi co robi zkim, anie sam. Ajednak nigdy nie mw nigdy. Moim
zdaniem, album solowy jest obowizkiem kadego, kto uwaa si za rapera, awic trzeba
czeka inie marudzi ucina temat Czajkowski.
Na co dzie Ero oprcz nagra wrozmaitych konfiguracjach igocinnych udziaw
na pytach innych artystw, prowadzi rwnie sklep zodzie iakcesoriami
hiphopowymi, regularnie podruje, wci jest te aktywnym grafficiarzem
zwizanym nie tylko zJWP Crew, ale te zlegendarn ekip WTK. Jak sam przyznaje,
lubi te poleniuchowa, nie stroni od imprez. Fani nie trac jednak nadziei, e przyjdzie
dzie, wktrym wpeni skoncentruje swoj uwag na nagraniu wasnej pyty.
Na pewno nie bdzie mia problemw zwydawc. Wypuszczeniem solowego
longplaya Ero zainteresowana byaby kada wytwrnia rapowa wPolsce.

307

308

1978

Fisz

Dominika
Wcawek

Bartosz Waglewski, ur. w1978 roku wWarszawie. Raper, autor tekstw,

basista, wokalista, kompozytor, prezenter radiowy imalarz. Ceniony przede
wszystkim za niesztampowe podejcie do sowa, rytmu imelodii, czcy poezj
zpotoczn polszczyzn, posiadajcy odmienn na tle reszty sceny wraliwo
artystyczn. Syn Wojciecha Waglewskiego, twrcy synnego Voo Voo. Czonek
zespow Tworzywo Sztuczne, Bassisters Orchestra iKim Nowak. Nagrywa we
wsplnych projektach zEnveem, Futrem iNovik solo, zMarik czy T. Love,
wystpi na pytach producenckich DJ-a600V, WhiteHouse iOki, rapowa
gocinnie wutworach Grammatika, Paktofoniki, Molesty. Ma na koncie dziewi
nominacji do Fryderyka ijedn zdobyt statuetk za album Zwierz bez nogi.
Wtrakcie kilkunastoletniej kariery nagradzano go Paszportem Polityki,
Fenomenem Przekroju, Machinerem Machiny ilizgerem lizgu.
Jedenacie albumw zjego udziaem trafio na list najlepiej sprzedajcych si
pyt wPolsce, zczego pi znalazo si wpierwszej dziesitce. Pierwsza nagrana
wsplnie zojcem ibratem pyta Mska muzyka zyskaa status platynowej,
czyli znalaza ponad 30 tysicy nabywcw.
Fisz, podobnie jak wielu nastolatkw dorastajcych wPolsce wlatach 90.,
do hip-hopu dotar dziki fascynacji cik muzyk gitarow metalem
ihardcoreem. Jednym zpierwszych etapw jego ewolucji muzycznej byo przejcie
ze wiata kaset znagraniami zespow takich jak Anthrax, Bad Brains czy Iron
Maiden do kawakw firmowanych przez ekip Native Tongues. Dziennikarzy
dziwi, jak od heavy metalu doszedem do hip-hopu, ale dziki takim grupom jak
Beastie Boys byo to niemal naturalne wspomina wjednej zrozmw na amach
ycia Warszawy. Otym, jak artysta radzi sobie na nowym gruncie, wiadcz
numery stworzone zRHX Skadem, czyli zespoem, ktry Bartek zaoy okoo
roku 1997 wraz zmodszym bratem Piotrem, czyli Emade, ikoleg zosiedla Imielin,
Inespe. Wwczas Fisz jeszcze prbowa swych si jako autor beatw, aEmade
rapowa. Efekty wysikw trjki artystw trafiy wrce wspominanego ju wtej
publikacji Tytusa. Ten bez namysu zaprosi zesp na pierwsz przygotowan
przez siebie skadank Enigma prezentuje: 0-22-Underground vol. 1 (1998),
nastpnie za na kanwie nagranych na nowo piosenek zdemwki przygotowano
opublikowany w1999 roku oficjalny debiut grupy Opowieci zpodwrkowej
awki, pamitk zczasw szwendania si po blokowisku ijedenia na deskorolce.
Jak po latach wspomina sam raper, ich twrczo bya wwczas bardzo
naturszczykowa. Muzyk skadali na komputerze. Dokona RHX Skadu Fisz
nie traktuje te jako autorskich: To by zbir rzeczy, ktre robilimy gdzie tam

309

wdomach, zbir rnych pomysw, bardzo rnych ludzi. Pyta, ktra si wtedy
ukazaa, wydana bya bardzo tanim sumptem. Traktowalimy to jako pierwszy
krok powiedzia Bartek wrozmowie zportalem Nowa Muzyka.
Rok pniej Fisz debiutuje solow ju pyt Polepione dwiki (2000), przygotowan
do beatw Emade. Bartek, podobno kojarzony dotd przez bliskich jako do
ekscentryczny milczek, po raz pierwszy pokaza, e ma a tyle itak ciekawych
rzeczy do powiedzenia. Wjednej zrozmw przyzna, e wbrew pozorom pisanie
hiphopowych wersw jest dla autora najwikszym wyzwaniem: Nie mog
by przemdrzae, nie mog poucza, azdrugiej strony nie mog by te totalnie
gupkowate, za bardzo wulgarne ani te za bardzo ugaskane. Jzyk polski jest dosy
trudny. Bogaty wwielosylabowe wyrazy, nie tak gitki jak angielski, ale przy tym
bardzo melodyjny, wtej melodii zbliony do francuskiego. Pisanie daje mi duo
radoci, ale jest to cika praca. Wszystkie te teksty s troch takim popkulturowym
mietnikiem. Wtych opowieciach pojawiaj si postacie zgazet, filmw starych
inowych, zpolityki. To wszystko jest mocno wymieszane, apomagaj mi wtym gazety,
internet iksiki, ktre lubi wyjania artysta wrozmowie zdziennikarzem
Nowej Muzyki. Mimo e fani do dzi domagaj si spod sceny utworw takich
jak wakacyjno-szemrana Czerwona sukienka, Fisz niechtnie wraca do
wykonywania utworw zdebiutu. Uwaa za to, e data premiery Polepionych
dwikw to jeden zprzeomowych momentw wjego karierze, poniewa po
raz pierwszy by artystycznie wiadomy: od pocztku do koca kontrolowa
cao ,wiedzia, jak ma brzmie muzyka, co chce pokaza wtekstach. Album
odcina si na tle hiphopowych premier ztamtego okresu na wszelakie sposoby:
namalowan przez samego rapera okadk, produkcj wduchu Mos Defa,
Commona iBush Babees, zupenie odmiennym, swobodnie traktujcym beat stylem
nawijania, ale ipoczuciem humoru.
Opublikowane rok pniej Na wylot (2001) zdaniem wielu krytykw przeskoczyo
poprzedniczk. Polepione dwiki byy bezporednie, proste, jasne iintensywne.
Na kolejnych pytach Fisz zaj si zkolei tematami bardziej powanymi idorosymi.
Na wylot jest gdzie porodku pisze wrecenzji Micha Nowak zArtrock.pl.
Warto zauway, do jak rnych rodowisk materia dociera. Recenzent
powiconej gitarowej muzyce strony internetowej nazwa Na wylot najciekawsz
pyt wFiszowej dyskografii ipochwali m.in. jazzowoelektroniczne podkady
znutk ambientowej psychodelii. Po raz pierwszy whistorii na jednej pycie
spotkao si trzech Waglewskich. Zwizyt wpad bowiem ojciec. Ale nie tylko on,
bo rwnie inni znakomici muzycy, m.in. Karim Matusewicz, Milo Kurtis czy HorstMichael Schaffer. Polski rap nabra tym samym eklektycznej, instrumentalnej
ogady przywodzcej na myl dokonania The Roots, asam Bartek jeszcze bardziej
wysubtelnia, szukajc harmonii, ukierunkowa si bardziej wewntrz ni
na zewntrz. Wzupenie inn stron odbi, gdy wtym samym 2001 roku pojawi si
gocinnie wutworze Softkultura zpyty Model 01 T.Love. Tak czy siak ch Fisza do
oddalania si od tego, co kojarzone byo zhip-hopem, zacza by wwczas widoczna.

310

W2002 roku ukazaa si pyta F3 podpisana Fisz Emade jako Tworzywo Sztuczne.
Cho nazwa projektu sugerowaa, e suchacz bdzie mia do czynienia zplastikiem,
bracia Waglewscy zadziaali przewrotnie wraz zgrup instrumentalistw
postanowili wstopniu jeszcze wikszym ni na drugiej solwce Fisza odda si
drzemic wczeniu rapowych fundamentw, elektronicznych brzmie irytmiki
zdynamik brzmienia ywych instrumentw od basu iperkusji po flet czy trbk.
F3 otrzymao miano krka nowojazzowego czy nawet nowosoulowego,
ado Fryderyka nominowano je wkategorii muzyka klubowa, niemniej jego
sznyt jest wyranie alternatywny. Prowokujce teledyski ironiczna, krcona
wbarze mlecznym Warszafka iprowadzce do niespodziewanego, krwistego
zakoczenia Sznurowada zdoay wywoa troch szumu. Zemocjonalnymi,
bardziej wyrazistymi iintensywnymi ni poprzednio wersami prociej byo
si utosami. Co ciekawe, dopiero jednak Wielki ciki so, czyli krek
wydany w2004 roku, ma, zdaniem Fisza, pene prawo by nazwanym pierwszym
autorskim albumem Tworzywa Sztucznego. Wczeniej nagrywalimy pod nazw
Fisz albo Fisz Emade jako Tworzywo Sztuczne iodmienne nazwy maj tutaj sens.
WCS jest pierwszym autorskim albumem Tworzywa, gdy kady czonek zespou
wnis tam co swojego. Zajmowaem si raczej realizacj iprzeoeniem pomysw
na ostateczny wygld caoci. Ta pyta jest duo bardziej zrnicowana zarwno
pod ktem gatunkw muzycznych, jak ispontanicznie pojawiajcych si zajawek,
wanie dziki temu, e jest rezultatem wsplnej pracy wyjania Waglewski.
Przesycone dubem kompozycje Wielkiego cikiego sonia, wktrych wicej
przestrzeni byo dla instrumentalistw, ateksty ciyy ku surrealizmowi,
zadziwiy hiphopowych suchaczy, ale te przygotoway grunt pod to, co Fisz
wtym samym roku przedstawi na dwch albumach koncertowych. Pierwszy,
czyli Na rzywo wMzgu (2004), podsumowywa dotychczasowe nagrania
zTworzywem. Zarejestrowano na nim wystp wbydgoskim klubie bdcym
epicentrum okoojazzowego trzsienia Ziemi zwanego yassem. By rzecz
otyle istotn, e pokazywa to, oczym Fisz iEmade niejednokrotnie wspominali
wrozmowach zdziennikarzami, amianowicie, e pyty ikoncerty s odrbnymi
historiami ico, co brzmi bardzo syntetycznie, komputerowo isamplowo,
wybucha potem na scenie siedmioosobowym skadem. Pyta stanowia zatem
jedynie pretekst do pniejszych wydarze. Drugi ze wspomnianych albumw
powsta dziki powoaniu nowego bytu artystycznego. Bassisters Orchestra
to projekt zainicjowany kilka lat wczeniej przez jednego ztuzw trjmiejskiej
sceny yassowej, Wojtka Mazolewskiego. Jak sam zaoyciel orkiestry przyznaje,
odszed od muzyki wokalnej, bo nie pocigao go wykonywanie utworw
napisanych znacznie wczeniej. Nie rozumiem ludzi, ktrzy cigle piewaj,
jaki to pikny by wiat, kiedy mieli dziesi lat. Co nie znaczy, e nie lubi
muzyki rockowej, piosenkowej, po prostu sam tak nie mogem si ju wpeni
wyrazi. Wkadym razie, gdy pojawi si pomys zaproszenia Fisza, poczuem,
e moe jest to dobry moment na zaryzykowanie czego takiego. Szczeglnie,

311

e Fisz pasowa do tej odstrzelonej ekipy mwi Mazolewski wwywiadzie

dla PopUpMusic.pl. Przed nagraniem epki Live At Wrzeszcz (2004) panowie
spotkali si ledwie na jednej prbie. Koncert, zktrego ocalao 20 minut
zarejestrowanego na noniku materiau, by wietn motywacj do tego,
by ten sam skad spotka si raz jeszcze wstudio inagra wicej utworw.
Kady znas ma duo wasnej pracy, wic zajmujemy si Bassisters raczej
wwolnym czasie. Dlatego chcemy zrobi t pyt powoli, starannie, aby
powstaa pyta wymieszana, wktrej duo bdzie estetyki imylenia jazzowego,
improwizacji przyznawa Emade.
Po tak organicznym, rozimprowizowanym projekcie przyszed czas na to, by Fisz
pokaza zupenie inne oblicze. Efektem spontanicznego zetknicia zEnveem
jedn zlegend stoecznej sceny klubowej, krlem remiksu, wspzaoycielem
kolektywu Niewinni Czarodzieje bya pyta Fru!. Spotkanie towarzyskie
okazao si bowiem na tyle twrcze, e to, co miao by jedynie singlem, rozwino
si do penowymiarowej formy. Powsta krek, gdzie Fisz jest rozgadany, bawi si
sowem, gra wokrelony sposb skojarzeniami. To nowoczenie brzmicy hip-hop,
czsto spotykajcy si zklubow odmian tego gatunku, bardzo popularn obecnie
wAnglii. Emade, ktry sysza ju pyt, rzuci takie pierwsze skojarzenie: Roots
Manuva po spotkaniu zQuasimoto powiedzia oswoim dziele Bartek Waglewski.
2006 rok przynis kolejne podwjne uderzenie studyjny album Numer jeden
zBassisters Orchestra iPitek 13 nagrany jako Fisz Emade. Ten ostatni to
lekarstwo na kaca po eksperymentach zyassem ielektronik, wyraz tsknoty za
prostot hip-hopu, citym wersem, surowoci beatu, jednak bez wyzbywania
si na si nabytej po drodze dojrzaoci czy udawania, e np. F3 nie miao
miejsca. Nie ma pustosowia, s soczyste opowieci, wktrych odbija si wiat
zewntrzny pokazany oczywicie zperspektywy Fiszowej wyrokuje na amach
Ultramartyny Adrian Chorbaa. Dwa lata pniej bracia Waglewscy doroli
wreszcie ido tego, by stworzy wsplny album zojcem tak, by kady ztrjki muzykw
mg wypowiada si autonomicznie, nie da si zdominowa, jednoczenie za
by cao stanowia sum wpyww iinspiracji wszystkich Wagli. Tak powstaa
Mska muzyka (2008). Nasza wsplna pyta to naturalny owoc wieloletnich
poszukiwa trjki dojrzaych artystw. Ja miaem ochot wyda pyt zpiosenkami
winnym skadzie ni Voo Voo. Chopcy, ktrzy operuj na co dzie samplerami
idwikami syntetycznymi, zapragnli stworzy co opartego na brzmieniach
akustycznych. Wszyscy trzej bylimy stsknieni za melodiami, ktrych brakuje
wtym, co robimy na co dzie podsumowa Wojciech Waglewski. Fisz przyzna za,
e dla niego samego byo to fajne przeycie, bo po raz pierwszy na tak skal mg
zaszale, grajc na basie. Dziki Mskiej muzyce Bartek powrci do Jarocina
ju nie jako widz bo we wczesnym dziecistwie wanie wtakim charakterze
towarzyszy tam ojcu ajako penoprawny muzyk.
Ten sam rok pozwoli na jeszcze jedn konfrontacj przeszoci zteraniejszoci.
Na pki sklepowe trafia druga pyta projektu Fisz Emade, czyli Heavi

312

metal (2008). Wiedziaem, e kto odrobi wczeniej czy pniej lekcj zoldskulu,
ale nie spodziewaem si, e Waglewscy zrobi to tak zajebicie. To electro,
ten brud, ta zachwycajca toporno, te retrospekcje, te sentymenty. Paszport
do lat 80. pisa wpodsumowaniu roku dla Popkillera Marcin Flint. Poza
przypomnieniem, skd wywodzi si muzyczna zajawka ina jakim gruncie
kiekowaa artystyczna wraliwo Fisza, Heavi metal okaza si wanym
pomostem czcym dotychczasowe dokonania starszego zbraci Waglewskich
zKim Nowak, czyli projektem, zktrym Fisz iEmade zadebiutowali wroku 2010.
Ich pierwsza pyta pod tym szyldem okazaa si jeszcze jednym zaskoczeniem dla
suchaczy. Przede wszystkim nie chcemy si nudzi. Wtrakcie trasy zpyt Heavi
metal przypomnielimy sobie, jak si gra niektre metalowe riffy, bawilimy si t
konwencj. Zatsknilimy za tym przyzna Bartek, aPiotr Waglewski, wtrujc
mu, doda: Kim Nowak jest odrbnym organizmem. Nigdy nie chcielimy czy tego
zespou znasz dotychczasow twrczoci. Poczenia rapu imuzyki rockandrollowej
nie bardzo nas przekonuj, poza nielicznymi wyjtkami wstylu Rage Against The
Machine. Chcielimy tego unikn. Natomiast konwencja, ktrej si trzymamy, jest dla
nas naturalna, bo wyciu duo nasuchalimy si amerykaskich gitarowych kapel.
Wydane w2012 roku Zwierz bez nogi to kolejny wynik tsknoty za przeszoci.
Krek brzmi jak hod dla staroszkolnego hip-hopu spod znaku Beastie Boys,
ale te ukon wstron The Cool Kids czy Pac Div, czyli amerykaskiej modziey
usiujcej robi stare po nowemu. To pyta brudna, troch punkowa, troch
dubowa inigdy nie powstaaby wtakiej formie, gdyby nie wkad DJ-aEproma,
nagradzanego turntablisty oraz mionika starych samplerw ioldschoolowego
brzmienia. Na tej pycie po raz pierwszy od dawna usysze te mona rapujcego
Emade, ktry cho nie przepada za wasnym gosem uleg namowom brata
specjalnie po to, by przywoa wjeszcze lepszej formie klimat takich nagra
jak utwory Run-D.M.C., oparte na klasycznej hiphopowej zasadzie dynamicznej
wymiany dwu- lub czterowersowych wej.
Po premierze Zwierzcia bez nogi Fisz nie zamierza odwiesza mikrofonu
ani rezygnowa ze studyjnej dyscypliny. Nastpne dwa lata to kolejne dwie pyty
iznw dwa odmienne oblicza artystyczne. Najpierw ukaza si nieco spokojniejszy
od debiutu, mniej indierockowy, bliszy Blacksabbathowym korzeniom krek
Kim Nowak, ajesieni 2013 roku premier mia album Matka, Syn, Bg,
druga pyta nagrana przez trjk Waglewskich, tym razem powaniejsza, bardziej
nostalgiczna, bluesowa, wrcz folkrockowa. Wojciech Waglewski przyzna,
e dopiero podczas tego spotkania trjka twrcw zapaa waciw ni
artystycznego porozumienia.

313

314

1980

Fokus

Dominika
Wcawek

Wojciech Alszer, ur. w1980 roku wKatowicach. Raper, producent, wydawca.

Od 1998 roku czonek stworzonej przez Magika iRahima formacji Paktofonika,
wspodpowiedzialny za projekt Pijani Powietrzem, wspzaoyciel skadu
Pokahontaz, autor skadanki Usta miasta kast, wspprowadzcy wytwrni
pytow FoAna. Trzykrotny zdobywca zotej pyty: za wydany w2000 roku album
Kinematografia (ponad 50 tysicy sprzedanych egzemplarzy), za ciek
dwikow do filmu Jeste Bogiem oraz za album Rekontakt (obydwa ponad 15
tysicy sprzedanych egzemplarzy). W2001 roku wyrniony Fryderykiem za
Kinematografi. Wsppracowa zczowk polskich raperw, m.in. zPezetem,
Fiszem, Grammatikiem, Pihem, oraz znajpopularniejszymi polskimi producen
tami, m.in. zMagier iL.A., DJ-em 600V, IGS-em iNoonem. Jego wizytwk jest
niski gos, lodowaty flow igsty rym.
Przygod zmuzyk Fokus rozpocz od fascynacji elektronik. Jak wspomina,
nadal lubi jej sucha, rozumie j. Pasj rapow zawdzicza szkolnej znajomoci
zMagikiem, wwczas jeszcze czonkiem darzonego szacunkiem ipodziwem
na lsku zespou Kaliber 44. To dziki rozmowom iwymianie kaset Fokus lepiej
pozna sam gatunek, ale te postanowi sprbowa swych si wtworzeniu. Wcigno
go samo brzmienie sw. Kiedy nie znaem jeszcze jzyka, nie rozumiaem,
oczym jest tekst, rap by sam wsobie melodi. Tre powstawaa wgowie.
Wyobraaem sobie na podstawie samej muzyki, oczym mwi raperzy
wzagranicznych utworach wspomina swoje pocztki Fokus. By zaintrygowany
rytmem ibarw ludzkiego gosu, ado tego treci pozwalajc fantazjowa.
Wszystko to atwo zauway ju wpierwszych utworach Fokusa to nawarstwiaj
ce rymy teksty, wktrych nacisk kadziony by nie tylko na to, oczym opowiadaj,
ale te na to, jak brzmi. Wsferze tekstowej charakterystycznymi elementami
byy odniesienia do wiata fantasy, gier komputerowych, gangsterskich
opowieci oraz esencja hip-hopu, czyli przechwaki. Lubi przeplata twardy rap
zodlotem do krainy wyobrani. To jest chyba co, co mnie wjaki sposb
charakteryzuje. Jest to te ukon wkierunku psychorapu ilska mwi raper.
Najwierniejsi fani pamitaj Kwadrat Skad, ktrego utwr Zamotasupany
znalaz si w1998 roku na pycie magazynu Klan. Jednake pierwszym hodem dla
regionu, ajednoczenie pierwsz oficjaln prezentacj moliwoci artystycznych
Fokusa bya wydana wmarcu 2000 roku skadanka Usta miasta kast, prezentujca
twrczo wielu lskich izagbiowskich artystw: od Jajonasza, przez Dene,
Basa, po Andreforos 032 iMCfalograf. Obecno zaznaczya tu take jedna

315

zniewielu wwczas rapujcych kobiet, Mea. Sam Fokus pojawi si wkilku

utworach zgomi, przygotowa rwnie dwa bardzo charakterystycznie napisane
solowe utwory Stem tutaj i100 wersw. Stanowiy one przedsmak przed
rwnie solowymi, ale znajdujcymi si na wydanym take w2000 roku debiucie
Paktofoniki Powierzchniami tncymi. Ten napisany jeszcze w1996 roku, zimny,
nieregularny, naszpikowanymi rymami kawaek sta si kamieniem wgielnym
trio ijedn zkilku piosenek zpyty nagranych do beatw wyprodukowanych przez
Fokusa. Wrd innych znalazy si Chwile ulotne, pokazujce, jak ciekaw fuzj
trzech rnych stylw ikoncepcji na rapowanie by zesp. Niestety, wzwizku
zsamobjcz mierci Magikaosiem dni po premierze Kinematografii zarwno
Fokus, jak iwsptworzcy zesp Rahim musieli znale dla siebie inn przestrze
dziaa artystycznych.
W2001 roku FKS startuje zprojektem Pijani Powietrzem, wktrym wspiera go
czstochowski raper zgrupy Ego, liwka Tuitam. Tu po raz pierwszy Fokus mia
szans oficjalnie sprawdzi si na podkadach ju nie hiphopowych, ale bliszych
estetyce brytyjskiej sceny od trip-hopu po drumnbass. Raper nigdy nie kry
swoich fascynacji angielsk muzyk klubow spod znaku poamanych beatw,
ae mg przy okazji pj wodrealniony, oniryczny klimat tekstw, to poczu
si jak ryba wwodzie. Efektem wsppracy duetu bya pyta Zawieszeni
wczasie iprzestrzeni (2002). Suchacze zobaczyli artyst zinnej strony. Alszer,
na Kinematografii cynicznie rozprawiajcy si ze swoj eksdziewczyn w Rb
co chcesz, stawa si nagle poet rymujcym, e delikatny wiatr wpad przez
okno isiad mu na kartce, dotkn wpalce, pachnia emocj zdziecicych lat.
Po epce Jestem Bogiem (2001), gdzie prcz remiksw tytuowego utworu znalazy
si rwnie odrbne utwory kadego zczonkw grupy, ipoegnalnym Archiwum
kinematografii (2002) Paktofonika przeksztacia si wPokahontaz. Znazw zmienio
si brzmienie. Krek Receptura (2005) zwiastowa wydany wpoprzedzajcym
roku singiel oznaczcym tytule Wstrzs dla mas. Klubowy, syntetyczny podkad
do pary zoryginalnie zrealizowanymi wokalami inieszablonowym refrenem
sprawiy, e na potrzeby dyskusji ukuto termin nowoczesny hip-hop. Debiut
Pokahontaz mia zbiec si zpojawieniem si wkinach filmu oPaktofonice
iMagiku. Autor scenariusza Maciej Pisuk odby zartystami wiele rozmw, tekst
by gotowy do realizacji. Fokus wspomina wwywiadzie dla tygodnika Wprost:
My chyba te chcielimy to, co si stao, zsiebie po prostu wyrzyga. Byo to dla nas
pewnego rodzaju katharsis. Film mia powsta w2004 roku, po nim pierwsza pyta
Pokahontaz. Mielimy zacz od nowa, zdj zsiebie ciar tamtych wydarze.
Planu nie udao si zrealizowa. Oile suchacze mogli ju cieszy si albumem,
otyle na film przyszo im jeszcze poczeka. Premiera Jeste Bogiem odbya si
dopiero w2012 roku. Wwczas Fokus zRahem wydali drug pyt, Rekontakt,
kolejne spojrzenie wstron wyspiarskich klubw iflirt zdubstepem.
Jak wspomina Fokus, pocztkowo autorzy filmu to zniego chcieli uczyni
centraln posta akcji, ostatecznie jednak rodek cikoci zosta umieszczony

316

inaczej. Mamy wasne ycie, wci robimy muzyk, dajemy koncerty iidziemy
do przodu. Nie yjemy t histori podsumowa raper. Nie rzuca sw na wiatr.
Od 2005 roku zdy wyda dwie solwki. Dwupytowa Alfa iomega stanowia
przekrj przez twrczo artysty, zarwno jako autora tekstw, jak itwrcy muzyki.
Na sklepowe pki trafia w2008 roku. Trzy lata pniej na rynek trafiy
Prewersje (2011). Oba krki wypucia naleca do rapera ijego ony oficyna
FoAna. Ten nowszy charakteryzuje zupenie inny ni dotychczas wkarierze Alszera
dobr producentw (m.in. The Returners, WhiteHouse iO.S.T.R.). Daje osobie zna
te wiksza dojrzao isamowiadomo autora. Jak przyznaje, na Prewersjach
wodrnieniu od debiutu opowiada ju nie oproblemach hiphopowca, leczdorosego
czowieka. Ustosunkowuje si do wiata ikomentuje rzeczywisto.
Odkd rozpocz dziaalno sceniczn, Fokus ponad dwadziecia razy wystpi
gocinnie wutworach zinnymi raperami. Obecny by przede wszystkim
na lskich wydawnictwach. Od skadanek, takich jak Dziewitnasty poudnik
Wasnym torem (2001) czy producenckie pyty IGS-a, przez wsplne numery
zBasem, HST czy Gutkiem, po wystpy na wyczekiwanym latami Czarnym Zocie,
czyli albumie Jajonasza vel Lukatricks, gdzie Fokus pojawia si a wsiedmiu utworach.
Raper by te czonkiem projektu GOPside. Nieodmiennie podkrela swj zwizek
zregionem. lzacy maj do silnie zakorzeniony patriotyzm lokalny, aja jestem
std, wic si poczuwam do reprezentowania stwierdza, cho wodrnieniu np.
od Hasta zrzadka popisuje si lskim sownictwem. Nie znam dobrze gwary,
wmoim domu mwio si czyst polszczyzn. Te kilka sw, ktre znam, znam
zpodwrka. Lubi czasem uy jakiego, zrozumiaego tylko dla wtajemniczonych
przyznaje. Na szczcie, zgadzajc si na wspprac, jest bardzo otwarty. Nie
mia problemu, by rapowa wtowarzystwie Pona, Kosiego czy Piha. Najszybciej
jednak wsplny jzyk znalaz zPezetem. Wszystko to ze wzgldu na zblion
trosk otechnik ipodobne odczuwanie. Mamy podobne problemy, wic czuj
czsto, e pisze te omoim yciu, ipotrafi powiedzie co wtaki sposb, wktry
ja bym nie potrafi otwarcie mwi okoledze Fokus. ZPezetem czy go
jeszcze co kontrowersyjne wybory artystw, zktrymi nagrywa ikonflikty.
Jednym znajgoniejszych featuringw, jakie wostatnich latach przygotowa
Alszer, by gocinny wystp wsinglu Fuck It Doroty Dody Rabczewskiej. Utwr
spotka si zfal krytyki ze strony rodowiska hiphopowego, aklip do niego
sta si powodem tar zawodowych ipersonalnych midzy wsppracujcymi
stronami. Raper kolejny raz pokaza, e wmuzycznej grze sta go na decyzje
budzce ambiwalentne odczucia. Wczeniej jego zwrotka wZa szybcy si
wciekli, opisywanym wczeniej wksice drugim singlu promujcym debiut
Pokahontaz, wywoaa konflikt zAscetoholix iTrzecim Wymiarem. W2012
Fokus zaatakowa poznaskiego MC Palucha wpuszczonym wsie kawakiem
Afterparty. Wprzyszoci nie zamierza spuszcza ztonu, bo jak mawia tylko
sabi chc robi muzyk, ktra podoba si wszystkim.

317

1990

Gedz

Marcin
Flint

Jakub Gendwi, ur. w1990 roku wMalborku. Zwizany ztrjmiejsk scen

reprezentant hiphopowej nowej szkoy. Raper wystarczajco muzykalny,
by poradzi sobie zparti piewan, rwnie producent. Takie poczenie pozwala
mu na wszechstronno oraz luz za mikrofonem iza to jest najbardziej ceniony.
W2011 roku zosta finalist promujcej rapowe talenty akcji Popkiller Mode Wilki.
Ma na koncie wiele rnorodnych kooperacji zartystami, takimi jak Borixon,
Jot, Paluch, Kajman czy PeeRZet. Po wydanym w2012 roku minialbumie Rka
na pulsie w2013 pojawio si penowymiarowe wydawnictwo solowe Serce
bije wrytm. Flirtujca ztrapem, cloud rapem, dubstepem czy drumnbassem,
ale te niestronica od funkowego grooveupyta wspia si na trzydzieste pite
miejsce zestawienia OLiS. Teledyski do singlowych Mwisz mi, jak mam y
iLekki wieje wiatr przekroczyy na YouTube barier 100 tysicy wywietle,
za do Otisa 200 tysicy. Mocny kandydat do debiutu roku, ale ipozycja,
ktra powinna przewija si wrozwaaniach nad pyt roku wyrokowa
wrecenzji Mateusz Natali, redaktor naczelny Popkillera. Przyjcie krka byo
ciepe ijeeli co debiutantowi zarzucano, to to, e za atrakcyjnym dla ucha
stylem kryj si nie do wyraziste wersy iniedostatek treci.
Gedz wychowa si na muzyce cile zwizanej ze rodowiskiem deskorolkowym.
Dziki zamiowaniu do kawaka drewna na kkach pozna szerokie spektrum
nagra od Ultramagnetic MCs przez Rage Against The Machine po Le Tigre.
Dobrze pamita, jak za 7 zotych zakupi swoj pierwsz kaset rapow, W63
minuty dookoa wiata Kalibra 44. Teksty zacz pisa w2003 roku. Pisaem,
suchaem, suchaem, pisaem mwi raper, nawizujc do wersw Wodiego
zMolesty. Ale wszystko byo miakie imieszne. Wlatach 2002-2006 suchaem
duo Vienia iPelsona, Borixona, Tedego. Sporadycznie przewijay si pyty
WNB, Volta, ztym e zawsze jako bardziej cigno mnie do muzyki zza oceanu.
Regularnie kupowaem lizg, czytaem wywiady, poznawaem rodowisko
iartystw. Wokolicach 2006 roku dotar do mnie rap zpoudnia Stanw iwsumie
wtedy tak naprawd si zaczo.
Pierwszy etap dziaalnoci Gedziuli to silna inspiracja Lil Wayneem, do dzi
uwaanym przez niego za rapera dla sceny przeomowego. Mody MC podpatrywa
flow, poycza beaty, ale nie interesowaa go kariera polskiego Weezyego.
Pierwsza myl onagraniu penoprawnego materiau pojawia si w2009 roku,
arok pniej prace ruszyy. Album wiele razy zmienia swoj posta, duo
kawakw zostao odrzuconych. Przez czas powstawania albumu rozwijaem si
chyba troch za szybko ito byo gwnym powodem notorycznego przesuwania daty

319

wydania. Za pomoc Serce bije wrytm chciaem przede wszystkim udowodni sobie
itym, ktrzy s przeciw mnie, e jednak potrafi zrobi co dobrego, wieego, bdc
sob wyjania Gedz. Muzyk na debiut przygotowali SherlOck, Grrrracz, Grubz,
Henson iTyno, cho sam gospodarz rwnie macza palce wprodukcji. Ta lista
moga zosta wzbogacona opar popularnych ksywek, niemniej gospodarzowi
zaleao na tym, by za beaty odpowiaday osoby sprawdzone przez niego jeszcze
przed powstaniem pyty, zktrymi zna si kilka lat irozumie nie tylko wkwestiach
muzycznych, ale te yciowych. Podkady s tym ciekawsze, e Polacy parafrazuj
dokonania zza oceanu, odwoujc si do konkretnych utworw Drakeaczy Watch
The Throne, czyli projektu Kanyego Westa iJaya-Z. Serce bije wrytm nie
tylko czyni aluzje, ale te nawizuje dialog zpanujcymi whip-hopie trendami,
prezentujc przy tym wiele jego odcieni. Klasyczny rap to taki ojciec dla caej
reszty imoim skromnym zdaniem, nie powinien zachowywa si jak Kronos.
Wszystkie gatunki winny by traktowane na rwni iy wsymbiozie. Nasz kraj
powoli otwiera si na wiat, ale wci yjemy wzacianku, aludzie boj si nowych
rzeczy ieksperymentw, bo zwyczajnie wszystko, co jest nieznane, zzaoenia jest
ze. Mam nadziej, e to niebawem si zmieni tumaczy swj rapowy eklektyzm
Gedz. Pytany, jakie miejsce widzi wpolskim hip-hopie dla siebie ijakie s jego
cele na przyszo, odpowiada krtko: I do przodu, unosi si coraz wyej, nie
spoczywa na laurach, robi swoje. Na razie widz tylko wiateko wtunelu.

320

322

1986

Grubson

Dominika
Wcawek

Tomasz Iwanca, ur. w1986 roku, wRybniku. Raper iproducent muzyczny,

zwolennik brzmie boombapowych istylu rapowania czcego elementy
raggamuffin irapu. Zaczyna jako nastolatek od prowadzenia imprez hiphopowych
wrodzinnym miecie. Dziaajc wpodziemiu, wsptworzc skady Po-3na Ronica
(pniej Czwarta Zmiana) czy Wolno Sowa, ale te prbujc na wasn rk,
przygotowa trzy nieoficjalne wydawnictwa, za dziki wygranej wkonkursie
WhiteHouse wystpi na albumie Kodex 3: Wyrok (2007), co zapocztkowao
jego karier wgwnym nurcie polskiego rapu. Oficjalnym materiaem O.R.S.
zadebiutowa w2009 roku. Teledysk Spiesz si powoli / Nowa fala zyska
na YouTube ponad 10 milionw wywietle, za Na szczycie nieuchronnie zblia
si do imponujcej liczby 40 milionw. Do dzi Grubson nagra wsumie trzy legalne
pyty. Druga, Co wicej ni muzyka, zdobya status platynowej, za trzecia,
stworzony wesp zDJ-em BRK Gruby brzuch, dotara na sam szczyt zestawienia
OLiS. Raper synie zniskiego, chrapliwego gosu, warsztatowej biegoci,
pozwalajcej podkrci tempo wyrzucania sw, ispecyficznego poczucia
humoru. Wystpowa midzy innymi zVieniem, Kast, EastWest Rockers, Junior
Stressem, Rahimem, Miuoshem, dAbem iJamalem. Wsptwrca kolektywu 3oda
Kru. Czonek Super Grupy, do ktrej nale take donGURALesko, Waldemar
Kasta, Tede, Miodu iproducent Matheo.
Muzyczna przygoda Grubsona rozpocza si wczenie, bo ju wwieku szeciu
lat. Wszystko zpowodu starszego brata, ktry by lokalnym aktywist iDJ-em
prowadzcym wRyzbniku imprezy hiphopowe. Tomek czsto towarzyszy mu
podczas wypadw do ciotki, uktrej mona byo zgrywa zkablwki na VHS
kolejne odcinki Yo! MTV Raps. Podczas sesji ztym kultowym programem przyszy
raper odkry swoje pierwsze ulubione zespoy: Public Enemy, ATribe Called Quest
iDe La Soul. Pamitam, jak podziwiaem brata, gdy wychodzi wieczorami gra
imprezy. Marzyem otym, by by taki jak on. Razem zkolegami spotykalimy si
uniego wpokoju iukadalimy swoje playlisty, zgrywalimy kawaki na kasety. On
zawsze mia rne rarytasy, niesamowite winyle wspomina raper. Wpamici
ma jeszcze jeden obrazek ztych wczesnych lat. Pewnego dnia unas wdomu
pojawio si trzech ysych chopakw, dwch rapowao, jeden by DJ-em. Jeszcze
nie wiedziaem, e to Kaliber 44, koledzy mojego brata ze szkoy wKatowicach,
ale wanie wtedy po raz pierwszy spotkaem Feel-X-a. Powiedzia do mojego brata
mniej wicej tak: Jak twj modszy brat podronie izacznie sam rapowa, to odezwij
si do mnie, wisz ci kilka beatw opowiada Grubson. Feel-X rzeczywicie wysa
po latach podkady, ale niestety zostay przejte przez inn ekip, tote Iwanca

323

muzyk przygotowywa sobie sam. Zaptla fragmenty utworw iprzegrywa

je zkasety na kaset. Na pocztku wola by producentem, rap przyszed potem.
Mam nawet jakie pojedyncze kasety ztego czasu. Jeli chodzi obarw gosu, to sam
siebie ju nie poznaj mieje si artysta. Gdy brat wyjecha do Wielkiej Brytanii,
Grubson przej po nim miejsce za gramofonami. Wmidzyczasie szlifowa wokal
iprodukowanie beatw, do ktrego wykorzystywa wwczas komputer kumpla.
Spotykali si wpiwnicy, mieli do dyspozycji stary gramofon Unitra. Zczasem
okazao si, e ich bardzo amatorskie, przeznaczone dla kolegw zosiedla nagrania
wyszy poza okolic, dotary do innych miast. Zaczy si propozycje koncertowe,
kto wrzuci numery do sieci, ludzie zaczli pyta oGrubsona. Pocztkowo
wystpowa wlskich klubach, snujc pierwsze plany nagrania oficjalnego debiutu.
Wperspektywie bya wsppraca zMarkiem MMF Bogdaskim zDreadsquadu,
potem wrci temat wsppracy zFeel-X-em. Skoczyo si na mixtapeach
inielegalach. Prawdziwym przeomem okazao si jednak wysanie wsplnego
kawaka zJunior Stressem na konkurs zorganizowany przez WhiteHouse.
Numer, ktry wwczas wysaem, pierwotnie powsta do zupenie innego beatu,
przygotowanego przez Puzzla. Pamitam, e bya wwczas spora spinka czasowa.
Miaem si spotka zJunior Stressem wstudiu wKatowicach, ale niestety koszmarnie
si rozchorowaem inagrywalimy wszystko osobno ina szybko. Jednak okazao
si, e chwycio izostao dobrze przyjte zdradza kulisy powstania piosenki Sia
zpokoju Grubson. Staa si przebojem, powsta do niej klip, acae zamieszanie
wok niej sprawio, e artysta ju na dobre wyszed zpodziemia. Zadziaay dwa
czynniki. Kady, kto wwczas sucha polskiego rapu, zna Kodex, wiedzia, kim s
Magiera iL.A., ja sam znaem obie ich wczeniejsze pyty producenckie na pami.
To byo niesamowite trafi na trzeci cz. Staem si szerzej rozpoznawany,
bo ludzie wreszcie zobaczyli moja mord mieje si Grubson.
Ten jeden wystp przypiecztowa dalsze losy rapera. Album, nad ktrym pracowa
przez cztery lata, niemal wcaoci nagrany wdomowym studiu, musia zosta
przygotowany od nowa, ju wprofesjonalnych warunkach wwarszawskim
studio nalecym do Mista Pity. Pyta O.R.S. wydana zostaa nakadem MaxFloRec
iujrzaa wiato dzienne wsierpniu 2009 roku, apromujcy j singiel Na szczycie
sta si przebojem. Album zawdrowa na trzydzieste sidme miejsce listy polskich
bestsellerw. Grubson pokaza, jaka sia tkwi wmuzyce zRybnika. Wszyscy dowiedzieli
si, czym jest styl ruffneck po polsku. Dla mnie ruffneck to jest co, przy czym nie
mona nie rusza gow iusta wmiejscu. To jest to, co czuem sam, gdy syszaem
Da Bush Babees iKRS-Onea. Ruffneck to raggamuffin zcikimi boombapowymi
beatami hiphopowymi. To jest to, na czym si wychowaem, ito, co chciaem robi
mwi Grubson. Raper zawsze pamita okorzeniach. Utwr NieMaToJak
dokumentuje starania chopaka zniezbyt bogatego domu, wktrym dugo nie byo
pienidzy na komputer, odobrej jakoci sprzcie do produkcji nie mwic. Cika
praca imnstwo kombinacji zaowocoway tustym, analogowym beatem wstylu lat
90. prawdziwym powodem do dumy.

324

Nad kolejna pyt Grubson pracowa ju inaczej. Debiut podsumowywa,

bilansowa, za to Co wicej ni muzyka (2011) to nowa energia iwiksza
kreatywno wmanifestowaniu eklektyzmu gospodarza. Nie bez znaczenia byo
miejsce powstawania albumu, czyli Studio Kurnik prowadzone przez Bartka BRK
Kochanka. Grubson pozna si znim ju wczeniej. Ni porozumienia zawizaa si,
gdy razem koncertowali. Co wicej, sam raper mia te inny komfort pracy img
nagrywa, kiedy chcia. Itak ostatni numer na album zosta zarejestrowany
wsylwestra. ZCo wicej... jest tylko jeden kopot. Powsta zbyt szybko, byem
zbyt zajarany ijest tam zbyt duo utworw mwi otwarcie Grubson. Na to samo
zwrcili uwag take recenzenci, cho koniec kocw album zosta przez nich
przyjty pozytywnie. Daniel Wardziski zPopkillera pisa: Niewane, wjaki sposb
ocenia si muzyk przez pryzmat skillsw, klimatu, rnorodnoci, elementu
zaskoczenia, aranacyjnego bogactwa czy przekazu ta pyta wkadym wariancie
wypada co najmniej bardzo dobrze. Grubson miesza piew zkoncertowym darciem
ryja, arap wklasycznej wersji ztoastingiem wnajlepszej polskiej odsonie. Album
docenili te suchacze. Ju dziewi miesicy po premierze sprzedao si ponad
tysicy egzemplarzy, co dao status platynowej pyty. Co wicej ni muzyka
znalaz si ponadto na drugim miejscu listy OLiS. Kolejny album Grubsona iBRK,
pono najbardziej przemylany spord caej dyskografii tego pierwszego,
czcy pierwiastki jazzu, funku, dubstepu idancehallu Gruby brzuch z2012
roku nie przebi rekordu sprzedaowego poprzedniczki, ale mimo to znalaz si
na pierwszym miejscu Oficjalnej Listy Sprzeday.
Oprcz prac nad wydawanymi wpierwszym obiegu albumami ilicznymi
koncertami Grubson znajdowa te czas na wystpy gocinne. Zkadego
takiego wsplnego nagrania jestem zadowolony, niewane ju czy to dAb, zktrym
zawsze chciaem mie numer, czy taka osoba jak Wojtas zWYP3, czy wreszcie BRK
zJareckim, zktrymi zylimy si artystycznie. Kady featuring to dla mnie wielkie
przeycie mwi raper. Sporym wyrnieniem byo te dla niego wsptworzenie
projektu m.in. zGuralem, TDF-em iWaldemarem Kast, jednak to z3oda Kru,
spontaniczn grup powoan do ycia podczas tygodni spdzonych wtrasie
ztakimi artystami, jak Bu, Metrowy iJotoskleja Grubson nagra w2009 roku
Parchastyczny mikstejp. Rubaszna ekipa mwi osobie parchy ikoncentruje
si na odpowiedzi na pytanie, jak wygldaby hip-hop, gdyby zamiast wNowym
Jorku narodzi si wParzymiechach. Grubson nie poprzestaje jednak na tym. Ma
wgowie nowe projekty. Oprcz pyt stricte Grubsonowych, na ktrych robi swj
ruffneck, chciabym publikowa coraz wicej dziwnych utworw. Mam taki projekt
Grubsonmental, skoncentrowany na utworach instrumentalnych: duo trbek,
dziwne bossanovy, elektronika. Uwielbiam mieszanie gatunkw przyznaje.

325

326

1981

Hans

Marcin
Flint

Przemysaw Frencel, ur. w1981 roku wPoznaniu. Raper, wspzaoyciel zespou

Pi Dwa, zktrym nagra pi pyt. Pod pseudonimem Hans Solo wyda album
8. Jest rwnie producentem irapujco-krzyczcym wokalist hardrockowej
Luxtorpedy. W2006 roku peni funkcj dyrektora artystycznego wytwrni
UMC. Sprzeda jego oficjalnego debiutu, czyli krka P- VI przekroczya
10 tysicy sztuk, teledysk do promujcego go singla To my! zosta obejrzany
na YouTube grubo ponad 6 milionw razy, za do Konfrontacji ponad 2 miliony.
Udostpniony wsieci materia Deep Hans wtrzy tygodnie cigno 120
tysicy unikalnych uytkownikw, za pojawiajce si wserwisach aukcyjnych
pojedyncze egzemplarze zlimitowanego do 520 sztuk fizycznego nakadu osigaj
zawrotne ceny. Duym sukcesem okazaa wspomniana ju Luxtorpeda. Triumfy
wplebiscytach Teraz Rocka, magazynu Gitarzysta iserwisu Rockmetal.pl to nie
wszystko. Promujcy pierwsz pyt przebj Autystyczny zdoby szczyt listy
radiowej Trjki, aWilki dwa, czyli singiel zdrugiego krka, okupowa go przez
dziewi tygodni, wyrwnujc oglnopolski rekord wszech czasw. Przedsprzeda
Robakw zablokowaa serwery Allegro, prowadzc pyt do pierwszego miejsca
wzestawieniu OLiS.
Wszystkie te osignicia iliczby to pewien paradoks, bowiem pierwszym sowem
przytaczanym wkontekcie Hansa jest bezkompromisowo. Dobitny, czsto
surowo osdzajcy ojczyzn przekaz czy zwycieczkami wstron innych
muzycznych gatunkw. Mam duo utworw lirycznych ispokojnych, trafia si
co tak dziwnego jak Polak wyjtkowy song, jest punkreggaeowy Babilon,
amidzy tym wszystkim uderza Gniew. Myl, e taki jestem. Nie jestem
sprofilowany iuoony marketingowo, nie poruszam si wbezpiecznych ramach
czy te woglnie przyjtym kanonie tej czy innej muzyki. Wtym, co nagrywam, cay
czas jest duo rnych, autentycznych emocji. Wydaje mi si, e prawda oczowieku
ma ogromn rozpito izmienne nastroje, jakie towarzysz moim tekstom, dobrze
to odzwierciedlaj wyjania Hans. Jego najwikszym osigniciem wydaje si
zdobycie grupy fanw zdolnych zaakceptowa kad zwolt idola ipojecha za
nim na drugi koniec Polski, takich, co rozumiej isuchaj caym sob. Trudno
by mi byo wymieni jedynie kilka elementw, ktre miay na mnie wpyw. Powiem
nawet, e to raczej niemoliwe. Byo tego mnstwo. Literatura, poezja, muzyka,
dowiadczenie, zo, dobro, cierpienie, ycie, inny czowiek mwi Hans, zapewniajc,
e grunt to pozosta otwartym.
Deep, drugi czonek zaoonego jeszcze w1999 roku duetu Pi Dwa, zainteresowa
Hansa, kiedy rapowa zwrotk RZ-y zWu-Tang Clanu do kamery VHS. Zesp

327

zawizano wstanie upojenia alkoholowego przy pisuarach wklubie Planeta,

gdzie akurat odbywaa si rapowa impreza. Wwczas pady kluczowe sowa:
Jak czego razem nie nagramy, to jestemy pizdy. W2000 roku panowie mieli
ju wrkach 50 sztuk pyty Najwysza instancja. Nie mogem spa wnocy,
bo wgowie miaem cay czas szeptany refren Czuj twj bl. Najpierw bya wersja
na kasecie, nagrywana prosto na wie. Pyt zrobilimy ju na komputerze wpokoju
uDeepa, ale nie mam bladego pojcia, jak ina czym. Wtedy nie wiedzielimy, co
to mastering, kompresja, wtyczki. To bya zabawa imnstwo radoci, ale te bardzo
duo ambicji, aby co opowiedzie, przekaza, wyrazi siebie. Zperspektywy czasu
nie jest tak le. Troch si rumieni przy niektrych kawakach, ale wikszo
wywouje uczucie sympatii do tamtych maolatw, ktrzy mieli jednak co wgowach
iopowiedzieli otym na tyle, na ile pozwalaa dojrzao wspomina Hans. Materia
wywoa lokalny oddwik, pojawiy si zaproszenia na albumy kolegw po
fachu, propozycje koncertowe. Ztym e Deep ju na koncerty nie jedzi. Zaj si
powanymi sprawami, zostawiajc koleg zutworami, ktre koczy trzeba byo
na scenie wpoowie. To zmotywowao Frencla do pracy. Niby solowej, ale jednak
nie do koca, na co najlepiej wskazywaa uzupeniona nazwa zespou, pod ktrego
szyldem wci wystpowa. Do Pi Dwa dooyem Dbiec, bo chciaem wten
sposb zaznaczy, e porednio jak ibezporednio braa wtym wszystkim udzia caa
grupa przyjaci. Zawsze uwaaem, e nie ma albumw solowych, chyba e JeanaMichela Jarrea, ktry sam gra na wszystkim. Cho pewno ion ma cae zaplecze
technikw irealizatorw, dziki ktrym pyta powstaje twierdzi Hans.
P- VI ukaza si w2003 roku nakadem wytwrni UMC. Wywoa konsternacj,
bo pomijajc moe ludyczn satyr wpostaci To my! by hardcoreowy inie
pasowa do wydawnictwa oskaranego opromowanie hip-hopolo. Przemek nic sobie
ztego ostracyzmu nie robi, nie wypar si kolegw. Usyszymy go na pycie Owala,
Ascetoholix, Libera, Donia, wzbiorowym, popierajcym pomaraczow rewolucj
na Ukrainie Jest nas wielu, gdzie rozsdnie powstrzyma si od wykonania
hurraoptymistycznej, naiwnej zwrotki, ale te na duo pniejszym, wydanym w2009
roku mixtapie Brudny zachd. By moe byem pomijany, nie byem zapraszany ani te
klepany po plecach wrnych krgach, ale nigdy nie szukaem akceptacji ikolegw
na si, ani te nie miaem ambicji nalee do klik irnych towarzystw wzajemnej
adoracji komentuje Hans. Materia, cho nierwny, broni si sam. Konfrontacje
byy popisem flow, Pies dowodem narracyjnej sprawnoci. Najwicej
kontrowersji wywoay wulgarne Policyjne zgonym pmetrowym chujem
wchodzcym wdup policjanta. Media wycigny tekst po latach, doprowadzajc
do skandalu przy okazji koncertu promujcego poznaskie szkoy zawodowe. Sam
Hans zniesmakiem obserwowa bardzo mode niewinne twarze wykrzykujce ten
tekst na koncertach. Ale zdziesi lat temu na pewnym festynie wrodku dnia,
na rynku, gdzie za support mielimy komika zbalonami, apubliczno stanowiy matki
zdziemi, zagraem Policyjne zpremedytacj iogromn determinacj, powodowany

328

niedawn mierci modego chopaka pobitego przez policjanta. Po koncercie cae

rodziny gratuloway mi tego, e nie boj si mwi, jak jest przypomina sobie raper.
W2008 roku do niezalenego obiegu trafi Deep Hans, przez samego twrc
nazywany najlepszym, co zostao nagrane pod nazw Pi Dwa. Jak sam tytu
wskazuje, do skadu wrci Deep, zktrym Frencel odnowi kontakt jeszcze przy
okazji koncertw promujcych P- VI. Dawny kompan towarzyszy mu na nich
zBobikiem, przy okazji promujc swj materia We mnie. Co ciekawe, to Hans
doprowadzi do jego wydania wUMC, by tam bowiem wwczas osob decyzyjn
wkwestiach repertuarowych. Niestety rynek negatywnie zweryfikowa jego
typy (prcz materiau Deepa zBobikiem ukazaa si jeszcze pyta Winixa), tote
Hans po zaledwie roku odszed zlabelu, ktry zmieni potem nazw na MyMusic.
Wyciu artysty rozpocz si wtedy trudny moment problemy osobiste, powrt
na dzielnic Dbiec do zasyfionej kawalerki, duo papierosw ialkoholu, mniej
jedzenia. Wszystko to odbio si na pycie. Suchajc tego materiau po latach,
byem zszokowany tym, jak bardzo jest to osobista pyta ijak wiele ztych utworw
bardzo czytelnie okrela mj wczesny stan emocjonalny. Deep zawsze mnie
rozumia, wic uzupeni ten ekshibicjonizm oswoje cenne spostrzeenia. Chemia
bya od razu, energia do pracy jak przy pierwszej pycie, tematw do rozmw tysice.
Fajnie byo odkry na nowo, jak wiele mamy wsplnego. To byo troch jak powrt
do domu podsumowuje Hans. Rok pniejszy T.R.I.P. (2009) to dla odmiany
eksperyment powodowany chci sprawdzenia si na nowym terytorium. Nie
przerwaa go nawet utrata zapisw sesji nagraniowych imus robienia gotowego
krka praktycznie od nowa. Ju przy okazji poprzedniego albumu mona
byo si domyliwww, e Portishead, Archive czy Massive Attack to bliska
duetowi stylistyka. Tym razem niczego nie trzeba domniemywa, bo to trip-hop
whiphopowych ramach, inna muzyczna forma dla sprawdzonej, przytaczajcej,
czasem oskarycielskiej treci. T drog Pi Dwa chce pj na swojej nastpnej
pycie N.E.O. Ale tym razem wejdziemy do zupenie innej krliczej norki
zapewnia Hans.
W2011 roku raper zaprezentowa pierwszy materia pod wasn ksywk. Wydane
przez MyMusic 8 to wiele stron jednej osobowoci, sporo mieszanych spontanicznie
gatunkw zwykorzystaniem instrumentw ipoczynionych niegdy zapiskw,
niewykorzystanych refrenw, pomysw na odrbne projekty. Przez dugi czas
mylaem, e album jest zbyt rnorodny, przez co traci. Teraz myl inaczej kwituje
Hans. Prcz wspomnianego N.E.O., pod koniec 2013 roku pochania go nowy krek
Luxtorpedy. Obiecywa, e bdzie szczerze, mocno, osobicie ianalogowo.

329

330

1980

Jot

Dominika
Wcawek

Jerzy Kroplewski, ur. w1980 roku wGdasku, zwizany jednak od samego

pocztku ze scen wrocawsk. Raper iproducent, rwnie grafik. Cho ma koncie
pyty woficjalnej dystrybucji, postrzegany jest jako twrca undergroundowy.
Zaczyna solowo w1994 roku. Zczasem zwar szyki zkoleg ze szkoy, Snayperem,
za wsplne dziaania obu nastolatkw firmowane byy nazw Neon. Gdy do
tego duetu doczy wczeniej nieznany raper Wozu, narodzi si zkolei nowy
projekt Wrotacja. Przy czym oile ten pierwszy zesp pozostawi po sobie sporo
nagra, to drugi funkcjonuje do dzi przede wszystkim wsferze wspomnie.
Na przeomie wiekw Neon by jedn znajistotniejszych formacji hiphopowych
zWrocawia, awydana w1998 roku wasnym sumptem demwka Nie znasz
71, kup sobie legend staa si jednym zfundamentw, na ktrych budowano
tosamo tutejszej sceny. Na pozytywn wwydwiku cao skadao si
charakterystyczne, syntetyczne brzmienie podkadw wpoczeniu zprzekazem
bazujcym przede wszystkim na podkrelaniu lokalnej przynalenoci,
operowaniu przechwakami iprostymi opowieciami zycia. Materia na nielegal
rejestrowano metod zrb to sam wniewyciszonym pokoju Jota wmieszkaniu
jego rodzicw. Podkady odtwarzane zkomputera wpoczeniu zwokalami
wyapywanymi przez najtaszy mikrofon zgrywane byy wczasie rzeczywistym
na kaset-matk. Okadki wasnorcznie projektowa raper, wwczas ucze
liceum plastycznego. Cao wnakadzie stu sztuk trafia do sklepu muzycznego
wDH Podwale, istotnego punktu wymiany dwikw imyli na lokalnej scenie.
Jot zosta za przede wszystkim rozchwytywanym przez miejscowe skady
producentem. Jego beaty trafiy m.in. do takich zespow, jak wsptworzony
przez Woza Majestat czy 2 Komplet, korzysta znich take inny znany lokalny
raper WueSZ. Ja zawsze miaem mnstwo beatw na swoim komputerze ilubiem
wsppracowa zkadym, kto do mnie przyszed wspomina sam Kroplewski.
2000 rok przynis premier pierwszego legalnie wydanego albumu Neonu
Ostatnie takie trio. Cao powstaa wniecae dwa miesice iokazaa si
rwnoczenie ostatnim krkiem wdorobku grupy, ktra funkcjonowaa ju
wwczas jako trio zBielem na beatboksie. To bya najszybsza pyta, jak wyciu
zrobiem. Moe dlatego jest tak niedopracowana. Nagrywalimy j wstudiu
Politechniki Wrocawskiej, przerywajc sesj koncertami na rnych dziwnych
miejscwkach wspomina Jot. Najlepiej zapamitanym utworem ztamtego
okresu jest Grawitacja zgocinnym wokalem Zoe, raperki iwokalistki dziaajcej
m.in. wskadzie SWMC. Trzy lata pniej Jot powrci znowym skadem, luno
nawizujcym do tradycji Native Tongues WN Drutz, izalbumem Wypas

331

na biszkoptach (2003). Tym razem utwory nagrywane byy wmieszkaniu innego

rapera, nalecego do WN oza. Wczasie sesji odwiedzao nas mnstwo raperw
zcaego kraju, uczestniczc wspontanicznych sesjach freestyleowych opowiada
Jot. Nie dziwi wic, e atmosfera wielu utworw jest mocno swobodna. Podkady
autorstwa Jota, Erio ikilku innych producentw dopracowa duet GreenHouse.
Niecay rok po premierze tego krka wdrugim obiegu ukazao si pierwsze solo
Jota, Kadego dnia czowiek (2004). To pyta powstaa na zgliszczach trzech
demwek, nad ktrymi pracowaem od czasw Ostatniego takiego trio. Czas
przygotowania tej solwki to take okres, wktrym zgbiaem rne zagadnienia
zwizane ztechnik nawijania. Wpniejszym czasie zaczem odchodzi od stricte
technicznego rymowania na rzecz treci mwi Kroplewski. 2005 rok to zkolei
album Turkusowy grafit projektu Perki Pat, wramach ktrego Jot spotka
si zinn legend lokalnej sceny, raperem Roszj. Motywem przewodnim jest
opowie oczarnym charakterze Mojo. Album nie zosta nigdy wydany, dopiero
pi lat po nagraniu Jot udostpni go wserwisie YouTube. Pracujc nad nagraniami
Perki Pata, raper rwnolegle rejestrowa swj drugi solowy nielegal Poczuj funk
albo odejd prbujc: mio zostaje w71. Na ten album powstao 50 numerw.
Imogoby ich by jeszcze wicej, gdyby nie otworzy mi si spadochron artuje
Jot. Wybraem kilka kawakw, dzielc je klimatycznie na okres letni izimowy.
Zrobilimy te pierwszy klip wmoim dorobku, czyli obraz do Nios styl dodaje.
MC coraz wyraniej podkrela fascynacj wszechstronnoci rapera Jaya-Z, do
ktrego zreszt whiphopowym magazynie Klan porwna go kiedy sam Tede.
Echa estetyki znanej znagra nowojorskiego artysty dostrzegalne s na pierwszej
oficjalnie wydanej solowej pycie Jota, poprzedzonej jeszcze przystawk wpostaci
darmowej epki Ostatni skaut (2009).
Wydany w2010 roku nakadem DwaEm, awyprodukowany przez Erio
(poza dwoma beatami sygnowanymi przez Rytma) Stan rwnowagi jest
jednak krkiem, na ktrym przede wszystkim sycha charakterystyczny,
pozbawiony cinienia, krgy iwstu procentach naturalny styl samego Jota.
Tematy podejmowane przez rapera pozostaj niezmienne sporo wspomina,
troch pomstuje na kondycj sceny, manifestuje swoje umiejtnoci
ichtnie wchodzi wbuty everymana. Po premierze tego albumu Jot
przygotowa jeszcze jedn, wydan wasnym sumptem EP Odliczanie
(2011) iwreszcie w2012 roku nagra wpeni autorski album dugograjcy
Dzie inoc na Ziemi. To pyta wyrafinowana narracyjnie (tytuowy
dzie to praca zwykego czowieka, anoc stanowi odreagowanie jej, co jest
punktem wyjcia do opowiedzenia wielu historii), zaskakujco dojrzaa
i... poegnalna. Raper, azarazem producent zadeklarowa bowiem, e nie
zamierza wraca do wikszych form, skupiajc si na mniej zobowizujcych
iczasochonnych projektach.

332

334

1976

Kosi

Andrzej
Caa

Marcin Kosiorek, ur. w1976 roku wWarszawie. Raper, grafficiarz iaktywista

hiphopowy zwizany zwarszawsk scen od poowy lat 90. Jedna znajbarwniejszych, azarazem najbardziej rozpoznawalnych osb, ktre nie wyday
nigdy solowego albumu.
Kosiorek zacz si fascynowa kultur hiphopow w1992 roku. Wtedy
zaczem sucha takich zespow, jak Beastie Boys, Public Enemy, House of Pain.
Hiphopowa pasja zwizana bya wmoim przypadku zdeskorolk zaznacza
artysta. Zanim jeszcze Kosi zacz pisa wasne rymy, rozpocz jesieni 1994 roku
inn przygod zgraffiti. Rap nadszed odrobin pniej. Zajawka na rapowanie
po polsku przysza w1996 roku. Wtedy to skleiem swoje pierwsze wersy. Pamitam
ten tekst do dzi. Szo to tak: Cze, to 1996 rok, scena hip-hop zrobia wielki krok /
skok, ale nie wbok, graffiti przykrywa kady mur oraz pot / non stop pada strza, nie
tylko wtelewizji wraca do swoich pocztkw raper. To, co wyrniao Kosiego,
to rwany, chaotyczny, wykrcony styl rapowania. Dla wielu suchaczy do zudzenia
przypomina on dokonania amerykaskiej ekipy Das EFX. Wlatach 90. wikszo
rodzimych raperw inspirowaa si gwnie tward, nowojorsk szko, ale styl
Kosiorka stanowi wyjtek, dziki czemu nagrania zjego udziaem wybijay si
oryginalnoci. Moje pierwsze inspiracje rapowe to byy czasy golden ery.
Inspirowaem si wieloma wykonawcami, od Das EFX, po Junior Mafia, Mobb
Deep, ATCQ, De La Soul, Souls of Mischief, Boot Camp Clik, Wu-Tang Clan, Def
Squad iwielu innych mistrzw tamtych czasw zaznacza raper. Od samego
pocztku chciaem rymowa gsto iagresywnie. Do tego bardzo duy wpyw
wywieralimy na siebie nawzajem zkolegami zekip NBK, JWP iBC, przebywajc
itworzc razem dodaje.
Oglnopolsk popularno przynis Kosiemu gocinny udzia wnagraniu
W.D.C.S.D. koczy zdebiutanckiego albumu WWO wydanego w2000 roku,
aprzede wszystkim na opublikowanym rok pniej singlu Graffiti zpyty
wiey materia Waca. Raper wystpi tam uboku trjmiejskiej ekipy Deluks,
anagranie bdce hymnem pochwalnym dla jednego zelementw kultury
hiphopowej byskawicznie podbio anteny rodzimych stacji muzycznych istao
si jednym zhymnw polskiego rapu. Artysta nie zdyskontowa jednak nigdy tej
popularnoci, skupiajc si na wsppracy zprzyjacimi wramach takich projektw
jak PCP (Pnoc Centrum Poudnie zDeluksem oraz krakowskim Intoksynatorem)
czy macierzystym kolektywem JWP, ktry ju od kocwki lat 90. mia na stoecznej
scenie istotn pozycj. Graffiti pochaniao mj czas ienergi przez tak dugi
okres, e po pierwsze nigdy nie pomylaem oswojej solwce, apo drugie nie wiem,

335

czy wdanym momencie sprostabym autorskiej pycie na tyle, eby zadowoli

samego siebie pokornie przyznaje Kosi. Inn kwesti jest fakt, e whiphopie od zawsze lubiem dziaa wgrupie izawsze jaraem si akcj dwch,
trzech, anawet wicej raperw wjednym kawaku precyzuje. Z tych powodw
dyskografia artysty skada si jedynie zdwch pyt: Pnoc Centrum Poudnie
kolektywu PCP z2004 roku oraz Numer jeden wrg publiczny JWP zjesieni
2007 roku. Szczeglnie mocno wyczekiwana bya druga ztych pozycji, oczym
najlepiej wiadczy dotarcie przez ni do siedemnastej pozycji na licie najlepiej
sprzedajcych si pyt wPolsce. Wydawnictwo spotkao si zpozytywnym
przyjciem fanw idziennikarzy, chocia nie brakowao gosw, e nie wpeni
oddao potencja zespou. Czy to solowo, czy jako czonek zespou Kosi mia okazj
wsppracowa ponadto m.in. zBez Cenzury, HiFi Band iMolest Ewenement.
Obecnie wrd fanw hip-hopu Kosi znany jest nie tylko jako wci aktywny,
dziaajcy wramach projektu JWP/BC raper, ale te jako grafficiarz oraz hiphopowy
aktywista, bez reszty zwizany zt kultur. Kosiorek wsptworzy m.in.
grafficiarskie ziny Linja iUwaga, by zwizany zmagazynami Moment
ilizg, wymyli izrealizowa due trasy polskich twrcw hip-hopu pod
szyldem RBK Hip Hop Tour (2002-2006). Wraz ze znanym icenionym DJ-em
Steezem w2010 roku wcieli wycie edukacyjno-rozrywkowy projekt Rap
History Warsaw, ktry mia na celu przyblienie ludziom historii hip-hopu za
spraw cyklicznych imprez oraz mixtapew. Przez kilka lat byy to najciekawsze
rapowe spotkania wWarszawie, aich popularno wykroczya znacznie poza
stolic Polski. Ostatnie lata to oczywicie imprezy RHW, ale take duo pracy
zwizanej zJWP: nagrywamy nowe kawaki, produkujemy ubrania, realizujemy
teledyski wrnych miejscach na wiecie. Zamierzamy take uruchomi wasne
wydawnictwo, by mc wydawa swoj muzyk inie tylko. Duo rzeczy jeszcze mam
do zrobienia zarwno wkwestii muzyki igraffiti, jak iwkwestii realizacji rnych
innych projektw kwituje Kosi.

336

338

1981

Lilu

Marcin
Flint

Aleksandra Agaciak, ur. w1981 roku wodzi. Wokalistka, raperka, kompozytorka

iwyksztacony muzyk. Niski gos zodrobin chrypki mg by przeszkod
wkatowickiej Akademii Muzycznej, jednak uwietni ponad pidziesit
hiphopowych nagra, wktrych artystka wystpia gocinnie. Ztalentu Lilu
korzystali m.in. ona, Pokahontaz, EastWest Rockers, Wdowa, Dinal, WhiteHouse,
Miuosh, Cisza iSpokj oraz Afro Kolektyw. Zostaa zaproszona do firmowanego przez
Muzeum Powstania Warszawskiego projektu Morowe panny, ktry znalaz swoj
kontynuacj wpostaci Panien wykltych. Dwa wydane przez MaxFloRec albumy
solowe Lilu zaskoczyy odbiorcw eklektyzmem, swobod wprzechodzeniu od
rapu do piewu irozmachem kompozycyjno-producenckim. Trzeci, ju czysto
hiphopowy, wydany zosta samodzielnie, ana swoj kolej czeka jeszcze
elektroniczne, intrygujce elementami dubstepu EmilyRose.
Lilu skoczya szko podstawow wklasie skrzypiec. Troch te plumkam
na pianinie, bo grajc na instrumencie melodycznym, obowizkowo musisz te operowa harmonicznym. Przez rok uczyam si gry na flecie poprzecznym, ale teraz
nie zagraabym nawet gamy przyznaje. Wredniej szkole muzycznej przestao
jej si podoba po dwch dniach. Zkolei po roku na Wydziale Muzyki Rozrywkowej iJazzu to ona nie spodobaa si egzaminujcym. Nie pomogo to, e studenci
gremialnie wstawili si za ni. Nie auje, bowiem warsztatowo znacznie wicej
day jej lekcje Speech Level Singing, amerykaskiej metody piewu kadcej nacisk na operowanie wpiewie gosem naturalnym, uywanym wmowie. Poza
tym ju od dziecka, kiedy piewaa wHarcerskim Zespole Artystycznym Krajki, wiedziaa, e najwaniejsze jest dowiadczenie. Wwczas stawiano j raczej
wtylnych rzdach, za to nabraa obycia ze scen inauczya si by czci wikszego zespou. Jako nastolatka piewaa Sade do wtru uderze kuchennych yek
czy pod prysznicem. Jako dorosa, przez wiele lat bya staym uczestnikiem legendarnych jazzowych jam sessions wnieistniejcej ju dzkiej Jazzdze. Na pytanie
owokaln swobod zawsze miaa jedn odpowied praktyka, praktyka ijeszcze
raz praktyka. Hip-hop sklei si ze mn, aja znim, bo przypad na okres mojego
dorastania. Zjednej strony musiaam jeszcze boryka si zklasyk pokroju Bacha,
ale za kontrapunkt suy mi na przykad Onyx wspominaa Agaciak wrozmowie
zT-Mobile-Music.pl. Kiedy zaczynaa interesowa si t muzyk, nikt wodzi nie
wiedzia jeszcze, e mona rapowa po polsku. Na pocztku byy wic rapowanki
po angielsku, tym straszniejsze, e nikt si tym jzykiem nie umia posugiwa.
Oczy (iuszy) otworzya Lilu dopiero legendarna demwka warszawskiego Trzyha. Pierwsze zwrotki wykonaa jako uczennica drugiej klasy liceum w1997 roku.

339

Nie miaa wiadomoci, e wSzczecinie dziaa ju Aka Tyszkiewicz. Jak to byo

zaczyna zwraeniem, e jest si jedyn zajmujc tym dziewczyn? Nie zwracaam
na to uwagi. By moe gdyby bya wmoim otoczeniu druga, to bym si zastanawiaa,
dlaczego bardziej lubi j lub mnie mwi. Cho jej pocztki to nowojorscy Heltah
Skeltah na suchawkach iwsppraca zdzkim hardcoreowym skadem Zjednoczeni, Lilu szybko odkrya, e uliczny rap nie jest tym, co j bardzo interesuje.
Posza raczej drog jednej znajbliszych jej artystek Lauryn Hill. Wielu rzeczy
prbuj, ale za spraw jej iEryki Badu zawsze bd dy do tego, eby mj rap by
organiczny. Taki gra mi wduszy tumaczy Lilu.
Pod sam koniec lat 90. Agaciak przygotowaa pierwsz demwk, niedugo pniej
razem zkoleg stworzya duet. Zrobilimy par egzemplarzy demo, eby rozesa
je do wytwrni. Nazywalimy si Aqrattt. Tytus zAsfalt Records odpisa nam wtedy,
e gociu marnie rapuje, beaty s sabe itylko ta laska si do czego nadaje. Dziki,
Tytus! wspomina ze miechem artystka. Rozwj internetu, dajcy moliwo
publikowania iprzesyania utworw za jego porednictwem, otworzy jej wiele
drzwi. Nawizane znajomoci cementowaa, podrujc po Polsce. To nakrcio
wiele wystpw gocinnych, sprzyjao te niecodziennym kooperacjom takim
jak RuffSoundz. Soundsystemowo-koncertowa ekipa czya 2-stepowe, chwalone
pono przez samego MJ Colea58beaty zrapem Lilu, ale te Wankza, Smarka
czy TeTrisa. Lata 2004-2006 stay pod znakiem wielu zaprosze do wsppracy ze
strony undergroundowych cho nie tylko artystw zcaej Polski. Zapraszano
mnie do konkretnych kawakw. Facetom wydawao si wtedy, e dziewczyn trzeba
upchn do adnej piosenki omioci. Nie znosz tego, lubi uderzenie. Do mocnego
rapowego beatu dobrze si piewa, bo kontrast robi ztwoj gow co takiego, e nie
ogarniasz. Iodwrotnie, mam teraz na pycie agodne, spokojne podkady, na ktre
wjedam mocno ze swoimi pretensjami do wiata wzdycha Lilu. Sama jednak laa
wod na myn chccych j zaszufladkowa odbiorcw. 103% EP (2005) wydany
niezalenie minialbum, ktry znalaz si na pycie doczonej do magazynu lizg,
stworzony spontanicznie zpoznask producentk, wokalistk iraperk Kad
okaza si mikk, bardzo liryczn propozycj. Ta sytuacja miaa si wkrtce zemci.
Gdy na jesieni 2008 roku na sklepowe pki trafio LA, wikszo odbiorcw bya
zdziwiona. Wizytwki krka, czyli bliskie disco Kobiety idancehallowe Kocham
kocham kocham to dynamiczne, przebojowe numery pokazujce dominujc,
bezczeln dziewczyn. Pyta, cho wduchu hiphopowa, skrcaa od R&B
do poszukujcej elektroniki, od gralskiej spronoci do poezji. Ciesz si z tego,
e nie zaspokajam niczyich oczekiwa, zostali przy mnie odbiorcy doceniajcy
t rnorodno. Dopiero teraz nagrywam tak pyt, jakiej si po mnie wtedy
spodziewano. Chtnie wracam do trueschoolu komentuje Lilu.

58.

340

Brytyjski producent nazywany ojcem 2-stepu, gatunku bdcego najblisz popu czci sceny UK Garage pochodnej houseu, wspczesnego rnb i hip-hopu. 2-step rozpoznamy po amanym rytmie, mikkim, acz bardzo
wyrazisty basie, melodii i piosenkowej lekkoci. MJ Cole otworzy mu drzwi w 1999 roku za spraw Sanctuary,
utworu zapowiadajcego przeomowy, rok pniejszy debiut Sincere.

Jednak wydana po drodze C/A (2011) jeszcze rozwina eklektyzm poprzedniczki.

Nie do, e rap by tym razem zaledwie przypraw, apiew daniem gwnym,
to wkompozycjach spotkay si ze sob jazz, retro-soul, trip-hop, folk, 2-step,
dubstep. T mikstur przyrzdzi kojarzony zczonkostwa wVavamuffin
ize wsppracy zMarik producent Olo Mothashipp. Rnica midzy pytami
jest ogromna. LA to kilka lat pracy najczciej oscylujcej wok hip-hopu.
Nagrania wdomu, zudziaem bardzo wielu producentw, ktrym nierzadko trzeba byo
pomc waranu. C/A zrobi jeden czowiek, wszystkie teksty powstaway na wieo
po pierwszej pycie, poza tym zdecydowaam si na rozgraniczenie rapowania
ipiewania. Mwimy oalbumie dojrzalszym muzycznie, zrobionym wprofesjonalnym
studio, przy udziale takich instrumentalistw, e orany. No itym razem rwnie
sama komponowaam piosenki opowiadaa Lilu na T-Mobile-Music.pl.
Zaprezentowany w2013 roku, przygotowany zDJ-em DBT mixtape Naturalna
kolej rzeczy jest powrotem Lilu do korzeni, bowiem odzianka rozpracowuje
wersami dwadziecia zrnicowanych beatw od De La Soul po Stalleya.
Mia za zadanie odpowiednio nastawi audytorium przed premier klasycznie
hiphopowego Outro. Wiadomo ju, e na pycie znajdzie si utwr bdcy
spenieniem marze raperki na jednym podkadzie spotka si kwiat kobiecego
emceingu: Aka Tyszkiewicz, Wdowa, Ania Sool, Marika irzecz jasna Lilu. Artystka
ma ju do pewnoci siebie, by wyda materia samodzielnie, wutworzonym
ztej okazji mikrolabelu Pal6. Kiedy zaczam rapowa, wodzi patrzono na mnie
zduym pobaaniem. Byam maskotk. Zawstydzao mnie, e siedz obok Ostrego
czy Spinacza. Teraz jeden zpionierw sceny mwi: Suchaj, nagrabym t zwrotk
uciebie, moe by co mi podpowiedziaa cieszy si artystka. To dobre podsumowanie
jej pitnastoletniej aktywnoci na scenie.

341

342

1971

Liroy

Marcin
Flint

Piotr Marzec, ur. w1971 roku wBusku-Zdroju, ale wychowany wKielcach.

Niezalenie od tego, czy bra pod uwag przygotowany przez niego amatorsko
w1982 roku mixtape, czy bardziej profesjonalne nagrania realizowane na przeomie
1991/1992 pod szyldem PM Cool Lee by pierwszym raperem wPolsce. Przeciera
hip-hopowi szlaki wradiu itelewizji. Jeszcze wlatach 80. przygotowywa audycj
na temat rapu dla Rozgoni Harcerskiej, w1992 mia wystp wemitowanym przez
TVP programie Lalamido, za w1993 trafi na anten Radia Maopolska Fun,
pniejszego RMF FM. Jest raperem najlepiej sprzedajcym si wPolsce, azarazem
najchtniej nagradzanym. Jego oficjalny debiut Alboom rozszed si wponad
500 tysicach egzemplarzy izdoby dwa Fryderyki, kolejne dwa wyrnienia
przyznano natomiast krkom L iDzie Szaka-La. Wsumie Marzec moe
pochwali si picioma platynowymi itrzema zotymi pytami. Nie ogranicza si do
rapu, zajmuje si rwnie produkcj, DJ-ingiem, prowadzi dziaalno wydawnicz,
jest animatorem kultury, okazjonalnie grywa wfilmach, zaoy firm odzieow,
otworzy klub wFiladelfii. Skomponowa muzyk do reyserowanej przez Piotra
Szulkina sztuki Kariera Arturo Ui ikomediowego filmu Olafa Lubaszenki
Chopaki nie pacz. Razem zJanuszem Stokos iGrzegorzem Markowskim
stworzy piosenk do serialu Ekstradycja, jego wasna Wariatka zmiasta
Wariatkowa znalaza si wWojnie polsko-ruskiej Xawerego uawskiego.
Specjalnie dla Przemysawa Salety napisa piosenk Mano amano, przy ktrej
zawodnik wychodzi na ring. Wgronie zagranicznych wsppracownikw
Liroya znaleli si m.in. Ice-T, Jason Nevins, DJ Tomekk oraz ekipa Lordz of
Brooklyn, zktr wystpi wsynnym nowojorskim klubie CBGB. Spord
polskich artystw, zktrymi nagrywa Liroy, naley wymieni choby Monik
Brodk, Ani Dbrowsk, Kayah, Michaa Urbaniaka, Mietka Szczeniaka, Golden
Life, Kukiza, ale te Wzgrze Ya-Pa3, Art of Beatbox, Reda iSkorupa. Na scenie
hiphopowej Liroy budzi uczucia ambiwalentne wikszo od niego zaczynaa
przygod zt muzyk, co nie przeszkadza im krytykowa go za komercjalizacj
gatunku ikopiowanie cudzej muzyki.
Oficjalnie polski rap narodzi si tak naprawd wgrudniu 1982 roku wKielcach
na demo, ktre nazywao si 3. Autorem tego, jak to si dzi nazywa,
mixtapeubyem ja. 3 to byo moja pierwsza ksywka jako rapera pisze Liroy wswojej
historii zamieszczonej we wkadce podsumowujcego jego dotychczasow
karier ijak na razie ostatniego wdorobku albumu Grandpaparapa (Powrt
krla) (2007). Ksywk 3 prosto rozszyfrowa wystarczy skojarzy j ztrzecim
miesicem wroku. Pseudonim Leeroy, zmieniony wlatach 90. na niegenerujcego
problemw zpoprawn wymow Liroya, pojawi si pniej, po obejrzeniu przez

343

Piotra filmu Ostatni smok. Tymczasem natchniony przez Sugarhill Gang,

Kool Herca iGrandmaster Flasha 11-letni wwczas Marzec przy pomocy dwch
magnetofonw itaniego mikrofonu nagra kaset rozprowadzan pniej wrd
znajomych. Pomidzy zagranicznymi utworami znalaz si tam jego wasny rap.
Rwnie w1982 roku kielczanin zadebiutowa jako DJ na dyskotece wSuliszowie,
azza sprztu wyciga go wnocy ojciec alkoholik. Do kieleckiej Rozgoni
Harcerskiej Piotr wbieg ztornistrem na plecach, omijajc wartownika. Pozna
tam Ew Okosk iwyszed ju jako korespondent regionalny. Na drug poow
lat 80. przypad rozwj breakdanceu, jednego zelementw kultury hiphopowej,
iwKielcach pojawia si ekipa b-boyowa Broken Glass. Liroy do niej doczy, uczy
rapowa tancerza Batona iwystpi razem zBG wkieleckim Domu Towarowym
Puchatek. Tak miny lata 80. Rap na wiecie si rozwija, awPolsce niewiele si
dziao poza tym, co robilimy sami. Ja doskonaliem si wrobieniu beatw, pisaniu
tekstw, zabawie flow. Wydawaem kolejne mixtapey, zakadaem kolejne ekipy
podsumowuje artysta.
Jako e cigno go wwiat, do nowych miejsc iludzi, awysyane materiay demo
nie spotykay si wojczynie zadnym odzewem, Liroy wyjecha do Francji, gdzie
mia okazj obcowa zrozwinit hiphopow scen: zapozna si znagraniami IAM
czy MC Solaara, zobaczy koncert Public Enemy. Nie pozosta jednak tylko widzem,
zakadajc ekip Leeroy & The Western Posse, koncertujc weuropejskich
klubach ipubach. Wrci peen twrczej energii, otwarty na eksperymenty.
W1992 roku pod szyldem PM Cool Lee, przy wsppracy zmuzykami Dekretu,
Ankh iThe Lovers sfinalizowa wTrjmiecie materia East on da Mic.
Pomagajcy mu Jarogniew Milewski podpisa zamiast niego kontakt zwytwrni
Starling. Jeeli wierzy ksice AutobiogRAPia vol. 1, umow sygnowa jako...
Mickey Mouse. Potem Liroyowi udao si pojawi wtelewizji wprowadzonym
przez Skib iKoja programie Lalamido, jednak nie by zadowolony.
Inic dziwnego rysowana scenografia, wijca si Wiganna Papina isam raper
niepokojco przypominajcy Vanill Iceazoyy si na kabaretow prezentacj.
Ajednak to telewizja (irekomendacja starego znajomego, b-boya Batona) nakonia
modych adeptw hiphopowej sztuki Radoskra, Wojtasa iFasiego, by zwrci si
do Liroya zprob opomoc. Ten zaproponowa im dopisanie si do traktujcego
okieleckiej rzeczywistoci utworu Scyzoryk. Jako e Fasi nie podoa, zostajc
wrezultacie jedynie honorowym czonkiem grupy, Marzec wysun wjego miejsce
kandydatur czowieka od siebie Zajki. Tym samym zawizaa si ekipa, ktra
koncertowaa zLiroyem jako Hooligans, by stworzy pniej synne Wzgrze YaPa-3. Scena zaczynaa si pomalutku budowa, imprezy mnoy. Jak wspomina
Liroy: Pamitam, kiedy w1993 roku robiem wKielcach Rapmani. Przyjechaa
wtedy wikszo ekip interesujcych si hip-hopem. Moe te dlatego, e byy
to zarazem mistrzostwa Polski wbreakdance, znalazo si te miejsce dla graffiti
ina koncerty pierwszych zespow. Ztym e ztymi grupami nie byo jeszcze najlepiej.
Po szeciu miesicach poszukiwa nie udao si znale raperw, ktrzy mogliby

344

zagra. Wtedy wszyscy narzekali, e maj problemy ze skinami, ztym, ztamtym,

e jest ich mao. Powiedziaem wtedy ze sceny, e za moment bdzie nas tak duo,
e bdziemy mieli sytuacj odwrotn dodaje Liroy. Mia racj.
W1995 roku Scyzoryk ukaza si na kasetowym singlu pod auspicjami BMG.
Dziesiciotysiczny nakad wyprzeda si wtydzie, wsumie sprzeda zatrzymaa
si na 27 tysicach egzemplarzy. Za spraw publikacji Gazety Wyborczej cz
odbiorcw kojarzya ju Piotra jako tego, ktremu policja przerwaa koncert.
To tylko pomogo. Pniej machina promocyjna ruszya ju na caego Liroy gra
wSopocie przed Icem-T, wystpi waudycji Macieja Orosia, Polsat wyemitowa
klip do chwytliwego, cho zberenego Scoobiedoo Ya. Grunt pod Alboom (1995)
by dobrze przygotowany, cho ponad pmilionowej klienteli itakiej atencji
mediw nikt si nie spodziewa. Nie wszyscy jednak byli zachwyceni. Zapoyczenia
zCypress Hill, Public Enemy czy Boogie Down Productions, cho wzmiankowane we
wkadce pyty, byy na tyle nachalne, e skrytykowali je Kazik Staszewski inestorka
sceny szczeciskiej Aka Tyszkiewicz. Niezbyt powaana wrodowisku nagroda
Fryderyk przyznana artycie rwnolegle wkuriozalnych kategoriach muzyka
alternatywna oraz muzyka taneczna, wyprowadzka zopiewanych Kielc do Gdyni,
odbir platynowej pyty na zamknitym raucie na dachu Paacu Kultury iNauki,
anade wszystko pozycjonowanie Liroya jako gangsta rapera wywoao na scenie
hiphopowej mnstwo drwin. Kpili m.in. Tede iDJ 600V, ktry porwna Marca do
MC Hammera59, po czym odmwi wystpienia znim wdokumencie Mwi bloki.
Zpowodu niesnasek na gruncie finansowym od Liroya odwrcio si Wzgrze YaPa-3. Najdobitniej zareagowa jednak Pozna przemiewcza grupa Nagy Atak
Spawacza wesp zPej ze Slums Attack nagraa utwr Anty. Komercja, komercja
to mnie wanie irytuje / bawi si wto Liroy ten pieprzony may chujek, Liroyek,
Liroyek, kupa gwna, may gnojek, masz metr dziesi wzrostu izgrywasz
gangstera, no powiedzcie Scyzoryki, gdziecie kurwy byli / kiedy mymy
zKolejorzem wKielcach rzdzili paday wnim wersy tego wanie kalibru.
Liroy mia tymczasem sporo na gowie: koncerty wcaej Polsce ipoza jej granicami,
wasne wydawnictwo Def Noizz Records (pniej D3F), waciwe wykorzystywanie
znajomoci, ktre nawiza wczasie duszej podry za ocean. Adwersarzom
odpowiedzia w1996 roku na drugiej pycie Bafangoo! cz 1 wutworze
tytuowym. Nadchodzi Liroy, Liroyek, may, kurwa, gnojek / pieprzone lekarstwo
na twe pode nastroje / May iwielki jak sam Eazy-E odgryza si, asowa: Jeste
dla mnie typem fiuta, co zamiast mzgu ma krost / Masz pretensj do garbatych,
e ich dzieci s proste, mog uchodzi za point. Ale to nie konflikt zpoznaniakami

59.

Kalifornijski raper i tancerz, symbol komercjalizacji hip-hopu Bezceremonialne czerpanie z funkowego, soulowego
i rapowego dorobku czarnej muzyki (od Ricka Jamesa po Run D.M.C.), proste, chwytliwe teksty, dopracowana
choreografia na koncertach i teledyskach, wreszcie modowa ekstrawagancja ze synnymi, przypominajcymi
fason haremw czy szarawary hammer pants na czele przysporzyy mu drwin krytykw i miliony fanw na caym
wiecie. Popularno bya krtka, zwizana gwnie z trzema wydawanymi w latach 1988-1991 pytami, za
to bardzo intensywna. Promowany synnym U Cant Touch this krek Please Hammer Dont HurtEm przez
21 tygodni okupowa szczyt listy Billboardu, przynoszc pierwsz diamentow pyt w historii hip-hopu.

345

czy zdradzajcy horrorcoreowe cigotki Grabarz cz. 1 napdzi sprzeda ipozwoli

pyt ozoci. Promocji przysuyy si raczej singlowe, refleksyjne, azarazem
chwytliwe ico dalej?!, wktrym wystpi Glennskii, frontman popularnych
wwczas funkujcych Blendersw. Do 2000 roku Piotr Marzec zdy wyda jeszcze
zote L (1997), platynowy Dzie Szaka-La(Bafangoo, cz. 2) ipodsumowa sw
karier przekrojowym 10 (2000). Pod koniec lat 90. zasyn bliskim twrczoci
House of Pain, ilustrowanym nominowanym do nagrody Yacha teledyskiem Skaczcie
do gry, nasuwajc na myl 2Paca Moj autobiografi inawizujc refrenem do
Oddziau Zamknitego Imprez. Ciekawostk okaza si drumnbassowy Cartoon
Killa. Bestseller (2001) przynosi profesjonalizacj iwicej kreatywnych rozwiza.
Praca nad tym albumem zaja mi jakie trzy lata. Kiedy skoczyem nagrywa Dzie
Szaka-La, od razu zaczem pracowa nad Bestsellerem. Nie spieszyem si za bardzo,
bo chciaem, aby bya to dobrze dopracowana ipo prostu dobra pyta powiedzia raper
Interii.pl. Przepa midzy tym apoprzednim albumem okreli mianem ogromnej.
Choby dlatego, e nie liczc dwch sampli, album jest skomponowany izagrany.
Imponuje rwnie lista goci, wrd ktrych s Ice-T, DJ Tomekk, Prodigal Sunn, Kayah,
Mika Urbaniak, Lipa iMieczysaw Szczeniak. Jzyczkiem uwagi jest oczywicie singiel
Hello (czy ty czujesz to?), wykorzystujcy prbk zhitu Lionela Richie. Wymagao
to pertraktacji zmanagementem Amerykanina ikosztownej sesji nagraniowej wLos
Angeles pod okiem Bobbyego Brooksa. Wadnym polskim wydawnictwie
hiphopowym nie usyszaem tak bogatej isprawnie zaadaptowanej inspiracji
nowoczesnymi trendami amerykaskimi chwali warstw muzyczn recenzujcy
wwczas dla Machiny Igor Pudo, narzekajc jednak na wulgaryzmy ibrak flow.
Lata 2002-2006 to dla Marca szereg dziaa na polu kultury. Popularny cykl imprez
Orange Planet wgdaskim Parlamencie, europejska trasa nowojorskiego klasyka
rapu PMD zjaposkim DJ-em Hond i co szczeglnie ciekawe filadelfijski klub
nocny Liroys. Pono wdniu otwarcia na scenie pojawili si pionierzy zSugarhill Gang,
Ci sami, ktrzy na pocztku lat 80. tak modego Piotrka zafascynowali. WFiladelfii
leciaa muzyka czarna, niezalena, wwczas tylko tam na mc czeka otwarty mikrofon.
Mielimy zajebiste powitanie Peedi Cracka, kiedy ju wyszed zwizienia, zajebiste
melane zFreewayem. Nie powiem, e by to topowy klub hiphopowy, ale zpewnoci
by to dobry klub niezalenej sceny filadelfijskiej podsumowa kilkuletni dziaalno
lokalu sam zainteresowany. Na krajowym gruncie zainteresowaniem cieszyo si
ponowne itrwajce do dzi porozumienie midzy Liroyem aWzgrzem Ya-Pa-3.
Udao si nagra wsplny utwr na kompilacj Road Hip-Hop 2005. Spotkalimy
si, mona powiedzie, po latach, zaczlimy wspomina pewne rzeczy, razem zagrane
koncerty. Liroy zacz czciej przyjeda do Kielc, kontaktowa si. Czasami si
spotkamy na rodzinnym grillu. Czciej s ku temu okazje podsumowa Wojtas.
Marzec wystpi rwnie na pycie Borixona.
Pn jesieni 2006 roku wiato dzienne ujrza L Nio Vol. 1, jak na razie ostatni
studyjny album artysty. Wmuzyce znowu sycha klimat House of Pain iCypress
Hill, ale te g-funk. Pyta bardzo nawizuje do starej szkoy. Wykorzystaem

346

beaty iloopy, wskrzeszaem je, nawizywaem do starych podkadw, robic nowe

kawaki zperkusist, brudzc je. Bazowaem na tym, na czym si wychowaem,
idotyczy to waciwie obu wybrzey USA. Zzachodniego s analogowe klawisze, ja
skomponowaem ich partie, aFox zajebicie to zagra. S nawet ukony wstron
poudnia mwi Liroy. Poczono za duo kccych si smakw. Liroy bywa
zbyt obcesowy, eby uwierzy wjego wraliwo prezentowan wkawaku zAni
Dbrowsk iMichaem Urbaniakiem. Za bardzo lubi salony, eby lekko zej znich
na ulic. Talent do produkowania muzyki jest jednym, ale trzeba widzie jeszcze
rnic midzy tym, co nawizuje do klasycznych brzmie, aczym, co po prostu
brzmi jak zrobione dziesi lat temu podsumowuje jednak recenzent ycia
Warszawy. Jeeli nie liczy kolejnej kompilacji najwikszych hitw iarchiwaliw
(wspomniane Grandpaparapa), dwch puszczonych wprni singli, wsppracy
zgitarowym Tuff Enuff izaoenia firmy odzieowej Def Life, do 2011 roku oLiroyu
sycha byo niewiele. Na kilka lat odciem si od show-biznesu, bo wiedziaem,
e musz powici si rodzinie przyzna artysta w Newsweeku. Wrci zimpetem
wnagranym ze lskimi raperami Metrowym iSkorupem utworze Kampania,
dobrze wpisujcym si wdyskusj oACTA czy marihuanie. Wklipie zagra Janusz
Palikot, ktry chcia wcign Marca do polityki. Spekulowano nawet na temat
pierwszego miejsca na kieleckiej licie do Sejmu. Utwr mia promowa Przerw,
epk planowan jako przedsmak przed pen pyt Nie dla dzieci. Do koca 2013
roku adne ztych wielokrotnie przez lata zapowiadanych wydawnictw jednak si nie
ukazao. Nie sycha te nic oLiroyowej pycie producenckiej wmidzynarodowej
obsadzie (planowo jesie 2007) ani oBukkake Warriors, wsplnym projekcie
zBorixonem, Redem iSpinaczem. Otwarta pozostaje kwestia mocno promowanej
przez Marca Raplikacji, nowego sposobu dystrybucji cyfrowej muzyki woparciu
oplatformy mobilne.
Na 20-lecie D3F Liroy reaktywowa swoj oficyn. Po sabym przyjciu nowoczenie
brzmicego albumu Rubato (2000) wydawa si zniechcony iniezdolny do
kontynuowania tej dziaalnoci, niemniej w2013 roku wypuci nagrany przez
grup D.O.D. (Zawodnika, Kaszalota iTouddogga) krek Bkarty rap gry.
Wplanach jest jeszcze HsT Djobe. Pod koniec wrzenia 2013 przydarzya si okazja
celebrowania innej dwudziestki dwch dekad kieleckiego hiphopu. Liroy
zagra koncert razem zWojtasem iWYP3, ale te z AbradAbem. Wlistopadzie
ukazaa si jego autobiografia zatytuowana AutobiogRAPia vol. 1, doprowadzona
do momentu, wktrym sam zainteresowany zdaje sobie spraw zsukcesu
Alboomu. Napisa j wzaledwie 24 dni. Przygldajc si karierze Marca,
trudno nie zapyta oto, czemu nie zagra zupenie po amerykasku. Ze
swoj pozycj mg kupi sobie zwrotki dziesiciu najsynniejszych polskich
MC czy opaci dwch zdolnych dzieciakw, ktrzy napisz teksty bdce
wstanie zadowoli wszystkich. Po co? Mam swoj publik ijak gol si rano,
patrzc przy okazji na siebie wlustrze, to si do siebie umiecham. Oto, kurwa,
chodzi. Onic innego odpowiedzia niegdy.

347

348

1982

ona

Dominika
Wcawek

Adam Zieliski, ur. w1982 roku wSzczecinie. Raper uznawany za czoowego

tekciarza wrodowisku hiphopowym. Pierwsze prby rymowania podejmowa
podczas gocinnych wystpw wWuDoo, czyli jednej znajwaniejszych dla
polskiej sceny audycji hiphopowych, prowadzonej przez Ak Tyszkiewicz.
Nastpnie wsptworzy formacj Wiele C.T., zktr w1999 wyda nielegal Owoce
miasta. Rok pniej debiutowa jako rapujcy solista. Pyty nagrywa od pocztku
ze swym wieloletnim przyjacielem iproducentem Andrzejem Webberem
Mikoszem, tworzc znim typowy hiphopowy duet (vide Gang Starr, Pete Rock &
C.L. Smooth, Eric B & Rakim). Poczwszy od trzeciego albumu nagrania wypuszczane
byy ju pod szyldem ona iWebber. Wchwili obecnej raper ma wdyskografii
cztery pyty dugograjce, zktrych ostatnia, Cztery ip, zyskaa status zotej.
Sceniczn pozycj szczeciskiego MC potwierdzaj zaproszenia do wsppracy
ze strony innych cenionych artystw m.in. duetu producenckiego WhiteHouse,
Vienia, Tego Typa Mesa, Te-Trisa czy Pokahontaz. Na ywo ona wystpuje
zakompaniamentem formacji The Pimps. Jest wspprowadzcym wytwrni
pytow Dobrze Wiesz. Prywatnie absolwent wydziau prawa zatrudniony
wkancelarii prawniczej.
Zieliski, jak wspomina, zawsze funkcjonowa na styku dwch wiatw, czc
inteligenckie tradycje zhiphopow estetyk. Wdomu suchao si Mynarskiego,
Kabaretu Starszych Panw. Sporo byo te pnej Piwnicy pod Baranami, Dugosza,
modego Turnaua, Kantego Pawlukiewicza. To chonem, e tak powiem,
zurodzenia, za zczasw, wktrych dorastaem, pamitam Dog Eat Dog, H-Blockx,
House of Pain czy Funkdoobiest. Ja tkwiem gdzie pomidzy tym wyjania,
dodajc, e taka sytuacja uformowaa go jako wiadomego twrc. Na sposobie
postrzegania iopisywania rzeczywistoci przez on pitno odcisn te jego
rodzinny Szczecin. Artysta nigdy zreszt nie kry si zlokalnym patriotyzmem.
Dorastalimy pod koniec lat 90. wmiecie, ktre wygldao wwczas jak ywcem
wyjte zModych wilkw. To na pewno na nas wpyno, zwaszcza ten szczeciski
dystans itaki, powiedzmy, swobodny stosunek do ycia. Poza tym, ja si wychowaem
wpar excellence hiphopowej metropolii. To czasy, wktrych Szczecin by mocnym
punktem na mapie tej kultury wPolsce mwi ona. Zaczyna wtypowy dla
wielu swoich rwienikw ze sceny sposb, wiczc we wasnej piwnicy albo
wmieszkaniu Roksiego, kolegi zzespou Wiele C.T. Rapowa najrniejsze teksty
wscenerii pnosocjalistycznej lub wczesnokapitalistycznej, na typowym tanim
dwukasetowym magnetofonie, do ktrego podpity by byle jaki mikrofon. Nie
do przecenienia dla formacji Wiele C.T. byy takie wydarzenia jak coroczne graffiti jam,

349

na ktrych obok prezentacji nowych prac czowki writerw zawsze bya

przestrze dla b-boyw iraperw chtnych do wystpw. Imprezy jednoczyy
cae szczeciskie rodowisko hiphopowe. on ijego macierzyst formacj do
dziaania motywoway ponadto pojawiajce si coraz czciej wydawnictwa
przygotowywane przez przedstawicieli rodzimej sceny, jak choby kultowa
demwka 3H. Notorycznie dzwonilimy do audycji WuDoo wRadiu Szczecin,
by porapowa troch przez telefon. Pikne czasy wspomina raper.
Jego artystyczny rozwj przebiega bardzo harmonijnie. Pierwszym
rozpoznawanym utworem Wiele C.T., ktry trafi do odbiorcw jeszcze przed
premier Owocw miasta, byo nagranie Gwniarze ze staem. Tytus, dzi szef
Asfalt Records, awwczas prowadzcy stron internetow Enigma, opublikowa
je wsieci okoo 1998 roku. Wielu fanw pamita jeszcze numery grupy zepki
Asfalt Wiosna 99 (1999). Byy to Zdrojowa iWicej flejwa ze sawnymi
wersami ony: Mam wicej stylu, ni jest wody wNilu / wicej flejwa ni Kasia
Figura seksapilu. Sam raper przyznaje jednak, e nie pamita, aby ktrekolwiek
znagra odmienio karier jego iWebbera. Pamitam natomiast pierwsze
pienidze zarobione na rapie. To byo 200 z na eb dla kadego zczonkw Wiele
C.T. po koncercie wnieistniejcym ju pubie Europa wSzczecinie w1999 roku.
Dobrze wspominam te pierwszy koncert Wiele C.T. wWarszawie, wrwnie
nieistniejcej ju Scenie. Pamitam pierwsze spotkanie zTytusem zAsfalt Records,
kiedy zaproponowa nam wydanie Koca artw wylicza artysta. Koniec kocw
po skrytykowanych wbranowym magazynie Klan modzieczych Owocach
miasta nadszed dla ony czas na dziaanie wmniejszym gronie.
Nagrany przez on do beatw Webbera Koniec artw sta si oficjalnym
debiutem rapera. Na wydanym w2001 roku krku szczecinianin pokaza
tematyczn wszechstronno, umiejtno konstruowania rozbudowanych
narracji iniebanalne poczucie humoru. Jako jeden zniewielu wwczas
reprezentantw polskiej sceny podchodzi do rapu jak do zabawy sowem. Potrafi
nagra utwr stanowicy od do ulubionego samochodu (Helmut, rura!), ale te
komentarz do sytuacji spoecznej taki jak opisywana wczeniej Rozmowa, ktrej
tekst stanowi dialog rapera zBogiem przez telefon. Rwnie drugi krek ony Nic
dziwnego (2003), jak ipodpisane ju take ksywk Webbera Absurd inonsens
(2007) oraz epka Insert (2008) nie straciy tego eklektyzmu treciowego, erudycji,
pomysowoci czy satyrycznego zacicia. Znajdziemy na tych pytach naszpikowan
ironi publicystyk wymierzon wRadio Maryja, politykw IV RP ipopkultur,
ale te szczypt abstrakcji. Materia nieoywiona herbata, baryka ropy, leksykon,
sampel staa si punktem wyjcia do efektownych alegorii iapostrof. Utwory
7/4 i, to wzorcowa harmonia midzy zaawansowan form inieatw do
przekazania treci. Wpierwszym przypadku uszczuplony ojednostk wtakcie beat
staje si tem do krtkiej historii owybrakowanym dialogu kobiety imczyzny,
wdrugim za napisany izarymowany bez polskich liter utwr funkcjonuje
jako apel ozaniechanie jzykowego niechlujstwa. Na szczyt przewrotnoci

350

autor wspina si wkawaku Panie Mahmudzie, gdzie zaprasza prezydenta

islamskiego Iranu na wdk, majc nadziej, e ten wytrzewieje. Recenzenci
zawsze doceniali podjte wysiki, zwracajc jednak uwag na stopniowy wzrost
poziomu sarkazmu igoryczy. Nagrodzony zot pyt album Cztery ip
z2011 roku, cho napisany znajwikszym wdotychczasowym dorobku ony
przeksem iuzupeniony onie zawsze atwo przyswajalne, egzystencjalne treci,
odbi si te najszerszym echem. Krek jest rwnie najmniej zachowawcz
pod wzgldem produkcji pozycj wdorobku znanego ze swojego klasycznego,
nowojorskiego hiphopowego gustu Zieliskiego.
Wczerwcu 2013 roku premier miao pierwsze koncertowe DVD ony,
Webbera itowarzyszcego im skadu muzykw The Pimps. Wrd utworw
wykonanych podczas rejestrowanego wstudiu S-1 Radia Szczecin koncertu
znalaz si peen przekrj piosenek ze wszystkich pozycji wdyskografii ony
iWebbera wiele znich wnowych aranacjach atake dokument powicony
muzykom tworzcym zesp imaking of caoci. Jak przyznaje ona, ten koncert
to ukoronowanie wieloletniej wsppracy. Zesp to nasi kumple, czy nas
duga muzyczna ipozamuzyczna znajomo. Mymy od dawna robili razem rne
rzeczy, tylko na mniejsz skal. Webber zczasem coraz chtniej siga po wsparcie
tych muzykw przy produkcji naszych kolejnych pyt. Wkocu nadalimy temu
nazw ona, Webber & The Pimps iju pod tym szyldem zagralimy dziesitki
koncertw, ktrych zwieczeniem by wanie w koncert ze studia S-1. Bardzo
udany, nawiasem mwic ocenia artysta. Obecnie grupa wpenym skadzie
pracuje nad albumem zpremierowym materiaem.

351

352

1978

Magik

Andrzej
Caa

Piotr uszcz, ur. w1978 roku wJeleniej Grze, zm. w2000 roku wKatowicach. Jedna
znajwaniejszych inajbardziej tragicznych zarazem postaci whistorii polskiego
hip-hopu. Raper, producent muzyczny, zwizany znajpopularniejszymi lskimi
zespoami Kalibrem 44 oraz Paktofonik. Ogromny talent iatwo wtworzeniu
muzyki szy uniego wparze zwraliwoci iprzesadnymi oczekiwaniami
wobec wasnej osoby, co przyczynio si do problemw natury psychicznej.
Dla tysicy fanw oraz rozpoczynajcych swoj przygod zrapem twrcw wzr
MC, autora tekstw iojciec chrzestny psychorapu. Gwny bohater scenariusza
filmowego autorstwa Macieja Pisuka, ktry wgrudniu 2008 roku ukaza si
wksice Paktofonika przewodnik Krytyki Politycznej iktry posuy
reyserowi Leszkowi Dawidowi do stworzenia hitowego obrazu Jeste Bogiem
zwrzenia 2012 roku.
uszcz przyszed na wiat wrodzinie robotniczej. Jego ojciec by pracownikiem
huty, matka sprztaczk. Na Grny lsk przeprowadzi si zrodzin jako mae
dziecko iod tego czasu na stae by zwizany zkatowick dzielnic Bogucice.
Nigdy nie by wyrniajcym si uczniem, nauka nie bya jego pasj, ale udao si
mu ukoczy Technikum Elektromechaniczne wZespole Szk Technicznych
wKatowicach. Jego najwikszym konikiem od najmodszych lat bya muzyka.
Nie tylko hip-hop, bo Magik sucha rwnie rocka, reggae, nosi dugie wosy
ichtnie uczszcza na imprezy, na ktrych dominoway mocne brzmienia.
Wanie podczas jednego ztakich koncertw w1993 roku wkatowickim
Mega Clubie pozna swoj przysz on. Mia ju wwczas jednak za
sob pierwsze szlify hiphopowe zacz rapowa iprodukowa muzyk
na domowym komputerze w1992 roku. Na pocztku jego partnerem by AbradAb,
potem wraz zJajonaszem utworzy grup Young Rappers. Przeomem okaza si
1994 rok. Wwczas to wraz zdAbem (wwczas posugiwa si pseudonimem
Lord MM Dab) ijego kuzynem .P. Bratem Jok stworzyli zesp Kaliber 44,
ktry niebawem mia si sta jedn znajwaniejszych grup na rodzimej
scenie muzyki niezalenej. Magik ju wwczas wykazywa du kreatywno,
ale te nadmiern fascynacj marihuan, ktrej nie traktowa jako narkotyk,
leczjako uywk pomagajc wuzyskaniu oryginalnych efektw artystycznych.
Prymitywny sprzt, jakim nastoletni raperzy dysponowali podczas nagrywania
materiau na pierwszy album, sprawi, e niewiadomie udao im si osign
chropowate, przestrzenne brzmienie, cakiem dobrze oddajce mocno psychodeliczne
teksty. Sycha to byo zarwno na kasecie z1994 roku Usysz nasze demo,
jak ina debiutanckim longplayu Kalibra 44 Ksiga tajemnicza. Prolog z1996 roku.

353

Wydana przez S.P. Records pyta staa si ogromnym wydarzeniem. Album by

promowany singlem Magia imiecz, na ktrym znalazy si utwory Moja obawa
(bd aklkn), Wicej szmalu 2 oraz Plus iminus. Szczeglnie to ostatnie
nagranie odbio si szerokim echem, aby to de facto solowy kawaek Magika.
Hip-hop wwykonaniu katowickiej formacji zyska miano psychorapu. By
mocno inspirowany twrczoci Cypress Hill czy Wu-Tang Clanu, ale wadnym
przypadku nie kserowa ich dokona. Longplay odbi si szerokim echem nie
tylko wrd fanw rapu. Sprzeda si bardzo dobrze, wponad 100 tysicach
egzemplarzy, zyska nominacj do Fryderyka, aMagik jako nieformalny lider
zespou sta si bardzo popularnym muzykiem. Sukces ten zrodzi jednak konflikt
wzespole, ktry nasili si podczas pracy nad drugim krkiem Kalibra 44. Magik
co prawda bra wudzia wnagraniach do W63 minuty dookoa wiata (1998),
ale po wydaniu tej uznanej przez wielu za lepsz ni debiut, bardziej dojrzaej,
bliszej klasycznemu hiphopowi pyty opuci grup. Wraz zdwjk innych raperw
iproducentw znanych na lsku Rahimem oraz Fokusem powoa do ycia
Paktofonik. Grupa ju wpadzierniku 1998 roku zarejestrowaa pierwsze nagrania
iszybko zacza zdobywa wregionie spor popularno.
Dowiadczenia Magika zwczeniejszych lat na scenie oraz jego uraona duma
po niezbyt przyjemnych okolicznociach rozstania zdAbem iJok wpoczeniu
ztrzema rnymi stylami rapu zaowocoway bardzo udanym krkiem Kinematografia. Debiut Paktofoniki ukaza si 18 grudnia 2000 roku. Jak si okazao, iw tym przypadku sukces artystyczny szed wparze zkonfliktami wewntrz
grupy. Tym razem dotyczyy one Magika iFokusa, oczym wwywiadzie zGazet Wyborcz wspomnia kilka lat pniej Rahim: Byem rodkowym, aobok
dwa superega. Ojak gupi zwrotk potrafili si kci tygodniami. Fokus zbuntowany gnojek zosiedla, aMagik weteran. Demonstrowa postaw: Co mi tu
bdziesz podskakiwa? Obaj byli wstanie podnie dupy, pierdoln za sob
drzwiami idzikuj. ZFokusem szo si dogada. Magik by uparty jak cholera. Sztuka, dzieo to si dla niego liczyo. Honor Paktofoniki. Milion razy sucha wasnych
tekstw, pokazywa je ludziom. Szuka usterek, chocia ich nie byo.
Osiem dni po premierze albumu uszcz popeni samobjstwo. Wczesnym
rankiem 26 grudnia wyskoczy przez okno ze swojego mieszkania wKatowicach.
Wstanie cikim zosta przetransportowany do szpitala, gdzie zmar okoo 6:45.
Domniemanymi przyczynami targnicia si na ycie przez Magika byy jego
problemy psychiczne. Raper nie potrafi dostosowa si do regu rzdzcych
przemysem muzycznym, ale przede wszystkim stosunkami midzyludzkimi.
Mia te problemy zWojskow Komisj Uzupenie, za wszelk cen chcc unikn
powoania do przymusowej suby. Magik zacz tak kombinowa, e sobie
zszarga psychik. Obra taktyk udawania osoby kompletnie niepoczytalnej. Dwa
razy go odraczali, ale tylko na rok. To wmawianie sobie, e ma wira, e nic mu
nie wychodzi, doprowadzio do tego, i przemczy organizm opowiada Rahim
we wspomnianym wczeniej wywiadzie. Na pocztku to by troch dziwny,

354

tajemniczy, ale wesoy chopak. Pod koniec lat 90. zMagikiem byo duo gorzej. By
zamknity wsobie, nieobecny tak zkolei na temat artysty wypowiedzia si Wojtas.
uszcz zostawi on Justyn oraz syna Filipa.
W2002 roku ukaza si drugi album Paktofoniki Archiwum kinematografii,
na ktrym znalazy si wpeni ukoczone, ale niewydane wczeniej nagrania
grupy, uzupenione kawakami dogranymi ju tylko przez Fokusa iRahima.
Zesp w2003 roku zdecydowa si zawiesi dziaalno, oczym poinformowa
na wielkim koncercie wkatowickim Spodku. Tam uhonorowano te Magika. Mijay
lata, ale zainteresowanie jego twrczoci iosob nie malao. Przede wszystkim
za spraw wspomnianego scenariusza filmowego, na bazie ktrego nakrcono
film. Jeste Bogiem na nowo wywoa fal dyskusji na temat uszcza, jego
wpywu na hip-hop, skali talentu oraz spucizny artystycznej. Niezalenie od tego,
kto wspomina oMagiku, zawsze akcentowa jego ogromne ambicje, szczero
wobec siebie, empati iwraliwo. To wanie te cechy wpoczeniu zpenieniem
kluczowej roli wstworzeniu trzech niezwykle wanych dla polskiej muzyki
niezalenej pyt zapewniy mu na zawsze miejsce whistorii.

355

356

1985

Mapa

Marcin
Flint

ukasz Makiewicz, ur. w1985 roku wToruniu. Raper. Demo jego zespou Proximite
zostao wyrnione wkonkursie szczeciskiego magazynu radiowego WuDoo.
Debiutancki ijedyny na razie album solowy Kilka numerw oczym doczeka
si miana jednej znajwaniejszych pyt 2009 roku ijako pierwsza whistorii
nieoficjalna produkcja hiphopowa zyska status zotej pyty. Blender60 2sty
zdecydowa si wykorzysta wokale Mapy, tworzc wariacj albumu pt. Kilka
blendw ohajsie, jointach idupach (2011), isypno koncertowymi propozycjami,
zt najwaniejsz, czyli zaproszeniem na midzynarodowy festiwal Hip Hop Kemp
na czele. Mapa synie rwnie zgocinnych wystpw. Traktuj je bardzo
powanie, powaniej ni swoje autorskie rzeczy. Nigdy nie s nagrywane ot tak.
Nigdy nie napisaem tekstu na 99 procent, zawsze na sto. Nie wypuciem nagrania,
wktrym nie podobao mi kade sowo. Zawsze gdy kocz zwrotk, uwaam,
e moja ostatnia jest moj najlepsz przyznaje raper. Byszcza zarwno na pytach
producenckich czwartej czci firmowanego przez WhiteHouse Kodexu
czy diamentowej Rwnonocy Donatana ale te uinnych raperw. Nagrany zjego
udziaem utwr Pezeta iMaolata Nagapiem si portal Popkiller.pl przedstawi jako
kandydata do grona najlepszych singli dekady. Mapa ma te na koncie kooperacj
zDioxem, Pariasem, W.E.N.-., Pyskatym czy Rasmentalismem. Ten ostatni
zesp zaprosi Makiewicza dwa razy. Ostatnio do singlowego izilustrowanego
teledyskiem, promujcego debiut wAsfalt Records utworu Niebomby.
ukasz zacz pisa w1998 roku jako trzynastolatek. Pierwsze, nieoficjalne, datowane na trzy lata pniej nagrania trafiy wprawdzie do internetu, ale utwory,
ktrymi raper sam chcia si publicznoci pochwali, pochodz dopiero z2003 roku.
Dihad rund pierwsz iPlanet map sygnowao Proximite, czyli duet tworzony przez Map iJinxa. Artyci poznali si w2002 roku, kiedy Makiewicz
tworzy zproducentem Jarzombem projekt Setao. Dziaalno to szumna nazwa, bo waciwie nic nie robilimy poza opowiadaniem otym ludziom wspomina.
Ale projekt mia swoj stron internetow, na niej za ksig goci, do ktrej
wpisa si wspomniany Jinx. Drogi raperw si skrzyoway. Ja wtedy usiebie
wpiwnicy wbloku zaczem wwczas budowa undergroundowe studio. Wydzieliem sobie kabin, wyoyem j wytoczkami. Jako e stworzyem odpowiednie
warunki do tworzenia, ludzie zwizani ztorusk scen do mnie trafiali inagrywali. Jinx na pocztku wanie po to przyjecha opowiada Mapa. Torunianie

60.

Osoba przygotowujca blendy, nazywane take mashupami.

357

zainteresowali si nawzajem swoj twrczoci. Obaj byli zawiedzeni poziomem miejskiej sceny. Po przeomowej kasecie Czwartego Stanu Skupienia niewiele si dziao, ajeli ju, to waniejsze byo, eby hiphop
po prostu robi, anie robi go dobrze. Wikszo oczu kierowao si
na Roberta D., weterana, ktry otwiera synny koncert Run-D.M.C., zaangaowa si wProjekt Skreczofony, ale nigdy nie zyska rozgosu wskali kraju. Proximite inspirowao si rapem hardcoreowym nie wprzekazie,
ale wbrzmieniu. Wpierwszych nagraniach sycha sentyment do krzykaczy zM.O.P. Mogo nie starcza oddechu, eby docign wers do koca,
ale to energia bya najwaniejsza. Prcz Nowego Jorku punktem odniesienia
stay si cenione przez Makiewicza polskie zespoy, takie jak Wzgrze Ya-Pa-3,
Molesta iWarszafski Deszcz. Duet czu si bardzo pewnie, ale niestety iJinx,
iMapa pracowali bardzo wolno. Demwka nie powstaa, bo nasza twrczo
to zbyt jednostkowe rzeczy, by zebra epk. Utwory funkcjonuj wtakich folderach, jakie ludzie tworz sobie na dysku. Od 2003 do 2009 roku stworzyem
jedynie 5-6 utworw, bo byem ijestem stosunkowo mao podnym raperem
przyznaje Makiewicz.
Kiedy jednak w2009 pojawio si Kilka numerw oczym, okazao si
doprawdy imponujcym wyjciem zcienia. Marek Fall na portalu Onet.pl obwoa
wydawnictwo jednym zwikszych fenomenw whistorii krajowego podziemia.
Tysic egzemplarzy pierwszego nakadu rozeszo si natychmiast iwe wsppracy
zAsfalt Records trzeba byo dalej zaspokaja popyt, udao si te wyda winyl
zdodatkowymi remiksami. ukasz sign po producentw zTorunia iokolic,
czsto kumpli: The Returners, Jotera, DJ-aIkeaiAmonna, adrog internetowego
naboru uzupeni list omodych obiecujcych: 2stego czy Kazzama. Zwierz
znarysowanej przez Alka Lisa Kul Morawskiego okadki nieprzypadkowo
trzyma wrkach pyt The Big Picture Big L-a(kontrkandydatem byo Southern
Underground Cunninlynguists). Obdarzony wysokim gosem iintensywnym flow,
nieyjcy ju nowojorczyk to jeden zulubiecw iwzorw Mapy. Jego obecno
podpowiada, e naley spodziewa si materiau esencjonalnego. Dotknem
tematw, ktrych ludzie byli spragnieni. Chcieli usysze, e hip-hop jest wany,
e to nie tylko rap, ale ipozostae elementy, chcieli usysze opotrzebie krzewienia
ikultywowania kultury twierdzi raper. Mapa postawi na uniwersalny jzyk
emocji ile on sam ich woy, tyle suchacz wyj, aporuszone kwestie ukadania
sobie ycia zkobietami czy emigracji bardzo takiemu transferowi sprzyjay.
Raper zyska zaufanie odbiorcy, wymaza cay dystans midzy nim asob.
Zauwaa teraz, e fani na koncertach wol mwi mu po imieniu ni po ksywce.
Ale pomimo sukcesu Kilku numerw oczym Mapa nie jest ztego albumu
zadowolony. Nie spodziewajc si tego, co si zt pyt stanie, zrobiem j
pprofesjonalnie. Liczya si tre. To, czy uda mi si zwrotk nawin na raz ijaki
flow wypadnie lepiej na tym beacie czy na tamtym, byo mniej wane. Teraz staram
si by lepszy artystycznie, bardziej wysmakowany ifinezyjny twierdzi.

358

Ogromn niespodziank idowodem na wcielanie tych deklaracji wycie by

nagrany na beacie Donatana utwr Skaa z2013 roku psychodeliczny,
niedopowiedziany, niepokojcy, nawizujcy stylistyk do tego, co za oceanem
robi np. A$AP Rocky61. MC chcia pobawi si flow, zerwa zpodziaem
na zwrotki i refren. To pierwsza dojrzaa rzecz, jaka ode mnie wysza. Ale nie
jest tak, e mylaem perfidnie otym, i skoro siedz wszufladzie iwyzywaj mnie
od trueschoolowcw, to ja im teraz poka inny rap. Jeeli co takiego si dziao,
to podwiadomie podsumowuje Mapa. Raper sucha bowiem teraz nowszych
dokona rapowych. Do tej pory monitorowa scen, ale itak wraca do Gang
Starra. Przy Kendricku Lamarze iJoey Bada$$ie62 zosta na duej. Iby moe
bdzie to wprzyszoci sycha.
Kolejne pozycje wbardziej ni skromnej dotychczas dyskografii Mapy s ju
przygotowywane. Od 2010 roku trwaj prace nad materiaem Proximite. Gdy
rozmawiamy, Makiewicz zapewnia, e 80% rzeczy jest gotowych. Jego druga
solwka jest jeszcze na wczesnym etapie, wic trudno operowa konkretami.
Powiem tyle, e spodobao mi si przeamywanie schematw mwi autor. Wolne
tempo pracy icyzelowanie jej efektw s jego przeklestwem. Ani praca, ani studia
paradoksalnie nie miay wpywu na szybko pisania. Szo powoli, jak jeszcze nie
miaem ani jednego, ani drugiego. Cae moje ycie powicam na to, eby znale
przyczyn tego stanu rzeczy. Nie udaje si. Kiedy uda mi si napisa jeden wers, to tyle
czasu nad nim siedz irozmylam moe niepotrzebnie e dochodz do wniosku, e jest
saby, krel, szukam nastpnego. Wydaj mi si, e wi si to zpoczuciem, e zjadam
swj wasny ogon. Iza duo od siebie wymagam podsumowuje. Ale czy scena nie
potrzebuje rwnie perfekcjonistw?

61.

Raper, autor dobrze przyjtego mixtapeu (2011) i debiutujcej na szczycie listy Billboardu pyty Long.Live.
ASAP (2013) . Mimo i pochodzi z Nowego Jorku, w jego stylu sycha przede wszystkim inspiracje rapem
z poudnia USA. Nie lubi jednak hiphopowego szufladkowania i - co symptomatyczne dla nowego pokolenia MC
- interesuje si wiatem mody (z wzajemnoci), wsppracuje z artystami z nurtu alternatywnego
(np. Florence Welch), siga po oniryczne, psychodeliczne, bliskie nieraz ambientowi podkady (Clams Casino).

62.

Przedstawiciele nowego pokolenia raperw, ju teraz okrelanego mianem najzdolniejszego od lat. Rzni ich
pochodzenie (dwa rne wybrzea) i status - podczas gdy Lamar to megagwiazda z milionow sprzeda,
Bada$$ nie doczeka si jeszcze oficjalnej solowej pyty. czy zdolno kreatywnego nawizywania do dokona
starych mistrzw. Podczas gdy dua wraliwo do pary z pasj w liryce pozwala widzie obserwatorom w
Kendricku nastpc 2paca, Joey przywouje klimat nagra Mobb Deep czy Wu-Tang Clanu.

359

360

1977

Numer Raz

Kamil
Jaczyski

Micha Witak, ur. w1977 roku wWarszawie. Wrodowisku synie jako jeden
znajbardziej wyluzowanych twrcw iposiadacz specyficznego, spokojnego
flow. Jeden zfilarw legendarnej formacji Warszafski Deszcz. Zaoyciel projektu
charytatywnego Spoko dzieciak ijeden ztwrcw studia Lubi Wcha Winyl.
Na koncie ma dwie solowe pyty oraz niezliczon ilo gocinnych wystpw,
midzy innymi uWodiego, Dreadsquadu, WSZ iCNE, AbradAba, Mariki, duetu
Emazet/Procent, Zawodnika, Tego Typa Mesa iysoniego oraz producentw
WhiteHouse iwitego. Featuringi przestaem liczy, bo mam ich na koncie zbyt
wiele kwituj spraw Witak.
Numer Raz swoj przygod zmuzyk rozpocz w1993 roku wformacji Quit New
Sort, ale waciwe otwarcie na karier nastpio pniej. Najwiksz zajawk
spowodowa umnie Kolorszok iprowadzca go Bogna witkowska. Kiedy w 1993
roku DJ Zero przynis mi kaset znagran audycj, nie wierzyem, e co takiego
jest moliwe. To tam si pojawili Trials X. Owszem, by Kaliber, by Kazik, ktrego
bardzo za pierwsz pyt ceniem, ale kiedy usyszaem Trialsw, wiedziaem,
e chc rapowa mwi Numer. Dopi swego. Kiedy w1995 roku zesp wyda
pyt Prawda, cel, przesanie, on pojawi si na niej gocinnie wutworze
Muzyczny narkotyk, jeszcze wwczas pod pseudonimem MC Bob. Kiedy
zaczynaem sucha rapu, najwaniejszy by umnie bunt, jak wpunk rocku.
Chciaem zrobi co innego ni wszyscy iwykrzycze swoje ideay, to, co ley mi
na sercu, trzyma si zdala od przepychu tak jak Public Enemy czy ATribe Called
Quest przyznaje. Rozwija swoj karier zgodnie zt koncepcj.
Zosta czonkiem funkowego zespou Moda Foka, co jednak podsumowa wjednym
zutworw krtkim: za duo riffw, wymikem. W1997 roku udzieli si gocinnie
na albumie 3H WuWuA, po czym na stae doczy do Tedego iDJ-aMario, tworzc
legendarn formacj Warszafski Deszcz. Historia tworzya si na naszych oczach
iku naszemu wielkiemu zdziwieniu zapisalimy si na kartach polskiego rapu.
Mielimy to szczcie, e bylimy jednymi zpierwszych zwaciw mu skromnoci
podsumowuje Numer. Wmidzyczasie nawiza wspprac zDJ-em Zero,
ktra zaowocowaa nagraniem wsplnego utworu Muzyka, blunty isodycze
na kompilacj Smak B.E.A.T. Records. DJ-aZero poznaem wpodstawwce. Sucha
oldschoolowego rapu inosi zajebiste raperskie ciuchy. Na pocztku troch go mczyem
izabieraem mu na przykad czapki, ktre byy dostpne wtedy tylko wAmersporcie,
apotem zaczlimy nagrywa nieudolny rap. Pierwszy wydany oficjalnie utwr to by
odlot, ale nikt nie jeszcze podejrzewa boomu wspomina Witak.

361

Zanim WFD nagra pierwszy album, w1998 roku Numer Raz iTede wystpili
gocinnie na Skandalu Molesty. Wnastpnym roku na sklepowe pki trafi debiut
Warszafskiego Deszczu Nastukafszy (1999), ktry dzi zaliczany jest do klasyki
gatunku wPolsce. Przy pierwszym Warszafskim Deszczu nie zarobilimy tyle,
na ile wskazywaaby liczba sprzedanych pyt, bo wydawca lubi namci. Cho
trzeba przyzna, e dla polskiego hip-hopu itak zrobi bardzo wiele ocenia raper
dziaalno waciciela wytwrni RRX, Krzysztofa Kozaka. Po wydaniu pyty
Numer Raz iTede zagrali wiele koncertw wPolsce iza granic, midzy innymi
wUSA iwCzechach. W2001 roku wystpili wsplnie zMagorzat Ostrowsk
wprogramie Muzyka czy pokolenia, wktrym wykonali synny utwr
Lombardu Szklana pogoda, za wokalistka zapiewaa pitnujce heroin
Aluminium zalbumu Nastukafszy. Jednak kariera obydwu raperw grupy
WFD rozwijaa si winnym tempie. Miaem mao lat. Nie wykorzystaem szansy,
tak jak mogem, tak jak zrobi to Tede. Jest zdolniejszym, bardziej produktywnym
raperem zdawk chamstwa pozwalajc mu si przepchn. Ja byem skromny.
Wyjazd na koncert by dla mnie duym przeyciem, bo baem si zgromadze
ludzi. Baem si pojecha do centrum Warszawy, cae ycie siedziaem na awce
na Mokotowie. Wolaem trzyma si zboku, zamulaem. Mj rap mierzy siy
na zamiary, nie robi czegokolwiek, czego zrobi nie chc mwi osobie Numer.
Wkocu w2004 roku nakadem wytwrni Wielkie Jo ukaza si pierwszy album
pod szyldem Numer Raz iDJ Zero. Muzyk, bloki, skrty promoway teledyski
do utworw Zazdro, awka, chopaki zblokw iChwila zudziaem
zespou SiStars. Album zosta bardzo dobrze przyjty zarwno przez fanw,
jak iprzez recenzentw. Polski hip-hop zaczyna coraz czciej flirtowa zywymi
instrumentami. Muzycznego ta dla rapowanych opowieci nie stanowi tylko
beaty isample. Muzyka, bloki, skrty to kolejny przykad albumu, ktrego sucha
si dobrze, gdy hip-hop nie jest tu ograniczeniem gatunkowym, ale punktem
wyjcia do tworzenia pisa Adrian Chorbaa dla Ultramaryny. Po wydaniu
tego materiau omielony Numer Raz da liczne wystpy wramach dwch duych
tras koncertowych. Powoa te do ycia nowatorski projekt charytatywny Spoko
dzieciak, realizujcy misj pomocy modym talentom wrnych dziedzinach
sztuki iaktywnoci fizycznej.
W2007 roku nakadem Lubi Wcha Winyl ukaza si mixtape Dokadnie tak
nagrany przez rapera zDJ-em Abdoolem, adwa lata pniej na rynku pojawi si
drugi album Warszafskiego Deszczu Powrcifszy, wyrniony nominacj do
nagrody polskiego przemysu fonograficznego, czyli Fryderyka. Wreszcie jesieni
2009 roku ukaza si album Ludzie, maszyny, sowa pierwszy podpisany
wycznie pseudonimem Numera. Album przyjto zmieszanymi uczuciami.
To pyta dla fanw rapu, ktrzy maj ju troch wiosen na karku inastawiaj si
wmuzyce przede wszystkim na przemylany relaks pisa na Onet.pl Andrzej
Caa. To rzemioso ubrane co prawda wnaprawd wietn muzyk, ale jednak
rzemioso wyrokowa wrecenzji dla CGM.pl Karol Stefaczyk, ubolewajc,

362

e gospodarz krka nie dobra sobie wikszej liczby zmuszajcych go do

eksperymentw podkadw wrodzaju produkowanego przez Ar-teka Cudaka.
Ludzie, maszyny, sowa dotary wrezultacie do dwudziestego sidmego miejsca
zestawienia OLiS. Promowane singlem PL.otki zudziaem Milu Milu miay swoj
uliczn premier na ulicach Warszawy, podczas ktrej Numer Raz ze specjaln
charakteryzacj upodabniajc go do robota, jak na okadce albumu, zagra kilka
utworw dla zgromadzonych fanw.
Bogaty wwydarzenia okaza si dla rapera rok 2010. Goci wtedy na licznych
produkcjach, wtym takich wykonawcw, jak, MVP, DJ Cube, Te-Tris iDJ Tort czy HiFi
Banda, nawiza wspprac midzy innymi zEmazetem iStemplem, zktrymi
utworzy formacj Miejska Astma, awpadzierniku wyda kolejny mixtape zDJ-em
Abdoolem Lursztyn. Mixtapey przychodz atwiej ni albumy. Nie musz czeka
na beaty od producentw, awybieram sobie fajne instrumentale amerykaskie, do
ktrych zawsze chciaem zarapowa. Mam pene ich spektrum, cho staramy si celowa
wlata 90. mwi Witak portalowi T-Mobile-Music.pl. Wjego dyskografii pojawiy
si jeszcze Zawsze spoko mixtape vol. 1 (2011) iCzowieku mordo mixtape (2012),
na ktry Numer Raz zaprosi sporo goci, m.in. VNM-a, Fu, Hadesa, Raka, Tomasin
iB.R.O. Inne wydawnictwo tego typu zostao zkolei nagrane wprezencie Witakowi.
Mixtape Numer stulecia (2012) powsta przy wsppracy Tedego iDJ-aTuniziano
iby niespodziank przygotowan zokazji 35 urodzin Michaa.
Wtym samym roku wiato dzienne ujrza trzeci album Warszafskiego Deszczu
PraWFDepowiedziafszy, aw2013 Numer Raz wzi udzia wbezprecedensowym
wydarzeniu muzycznym Art Celebration Jazz & Hip Hop, gdzie zagra midzy
innymi uboku Natalii iPauliny Przybysz, Deana Browna, Bernarda Maseli, Tego
Typa Mesa, DJ-aEproma, Zbigniewa Jakubka, Michaa Grotta, Jana Mynarskiego,
Tomasza Nowaka oraz rzeszowskiego rapera Eskaubeia. Raper prowadzi take cykl
programw telewizyjnych Numer Raz na imprezie prezentujcych wydarzenia
muzyczne, jest posiadaczem karty mikrofonowej Polskiego Radia iodpowiada
za autorsk audycj Numer Raz na fali emitowan na antenie Czwrki.
Aktualnie pracuje nad kolejnym solowym materiaem. Moe pojawi si na
wiosn 2014 stwierdza.

363

364

1980

O.S.T.R.

Andrzej
Caa

Adam Ostrowski, ur. w1980 roku wodzi. Raper, producent, ceniony freestyleowiec,
wyksztacony muzyk, jedna znajbardziej istotnych postaci na scenie polskiej muzyki
niezalenej XXI wieku. Czowiek bezgranicznie oddany twrczoci, ktremu udao
si poczy sukces artystyczny zdoskonaymi wynikami sprzeday. Cieszy si
szacunkiem zarwno modych odbiorcw hip-hopu, jak isuchaczy zorientowanych
na inne gatunki muzyczne. Jeden znajczciej zapraszanych do gocinnych udziaw
bd pomocy producenckiej polskich twrcw rapu.
Jego hobby jest gra na skrzypcach. Jest absolwentem Akademii Muzycznej
wodzi ilaureatem kilku renomowanych konkursw. Hip-hopem zainteresowa
si ju jako dziecko. Miaem 10 lat, kiedy zaczem swoj przygod zt muzyk.
By rok 1990, aja zafascynowaem si Heavym D, Kool Moe Dee, Slick Rickiem,
N.W.A. i3rd Bass. Razem zziomkami zosiedla zaoylimy BDC, apniej LWC,
zktrego do dzi aktywnie rapuj chopaki zAfrontu wspomina O.S.T.R.
Pamitk po twrczoci LWC jest podziemne wydawnictwo Dwie strony historii
z1999 roku. Istotna bya rwnie dziaalno rapera wramach Obozu TA, lunego
kolektywu dzkich artystw. Kada zosb, ktra braa wnim udzia, miaa ju
wasne nagrania ikorzenie wdzkim podziemiu. Przykadem mog by Thinkadelic,
czyli pomysodawcy, Enter zMejsem, czy Polish American, czyli PAM. By to bardzo
miy okres mojego ycia, ale nie mia on adnego wpywu na moj solow twrczo
mwi raper, ktry od 2000 roku zacz nagrywa sam.
Na wstpie ukazaa si na kasecie demwka Saturator, ktra wpodziemnym
obiegu krya po caej Polsce. Kry te sam O.S.T.R., zdobywajc ogromne
uznanie jako freestyleowiec. Jego popisy wtej dziedzinie sztuki hiphopowej
przeszy do historii ipozwoliy mu podpisa kontrakt pytowy. Pono wcale
oto nie zabiega, nie zaleao mu, aby si za wszelk cen przebi. Szczerze
mwic, miaem gdzie, czy kto chce tego sucha, czy kto ma zamiar mnie wyda.
Tytus wypatrzy mnie na koncercie Fisza wodzi. Zajarany moim freestyleem
zaproponowa wydanie pyty. Reprezentuj pokolenie wychowane na innych
wartociach. Kiedy nie byo dwudziestu wytwrni imiliona raperw, wic czowiek
te nie myla owydawaniu pyt, tylko odobrej zabawie oraz zdobywaniu
szacunku za swoje umiejtnoci. Najwaniejsze byo reprezentowanie stylu, anie
moliwo wydania pyty. Dziki temu od zawsze czuem si speniony jako muzyk,
bo robiem to dla siebie iziomw. Karier to miaem skrzypka, hip-hop dla mnie
to przygoda zaznacza Ostrowski.
Oficjalnym debiutem artysty zdzkich Baut by longplay Masz to jak wbanku
wydany przez Asfalt Records wpadzierniku 2001 roku. Wnagraniach

365

wspomogli go producent Nestor iodpowiedzialny za cuty iskrecze DJ Twister, apyt

promowa teledysk do utworu Ile jestem wstanie da. By to jeden znajciekawszych
debiutw wtamtym okresie, pozwoli Ostremu zdoby oglnopolsk popularno
iszacunek tak wrd fanw, jak iwrd innych artystw, ktrzy ochoczo
podejmowali znim wspprac. Muzyk byskawicznie poszed za ciosem.
W2002 roku ukazay si bowiem a dwie pyty firmowane jego pseudonimem.
Na 30 minut zycia znalazo si dziesi wietnie przyjtych freestylw
Ostrowskiego. Jest to wyjtkowa pozycja wjego dyskografii. Pyta sprzedaa
si na pniu inigdy nie doczekaa si reedycji. Wydawnictwo osiga idce wsetki
zotych ceny na aukcjach internetowych, ale O.S.T.R. nie chce go wznawia jest
to prawdziwy biay kruk na jego koncie. Lato 2002 przynioso ju regularny materia
Tabasko, okraszony hitami Kochana Polsko, Ziom za ziomem iZazdro.
Na pycie znalazy si produkcje Oki, Tedego czy Reda. Uznanych osobistoci
sceny hiphopowej nie zabrako te wrd rapujcych goci; dograli si m.in.
Pezet, Vienio, Tede izesp Fenomen. Wydawnictwo odbio si jeszcze szerszym
echem ni debiut, uzyskujc dobre wyniki sprzeday oraz nominacj do Fryderyka.
Ogem a siedem krkw Ostrowskiego miao szans uzyska t nagrod,
ale udao si to dopiero w2008 i2010 roku. Muzyk nigdy swoich statuetek
nie odebra iwpewnym momencie poprosi nawet, aby jego albumy nie byy
nominowane, gdy nie ma ochoty uczestniczy wplebiscycie, ktrego nie darzy
najmniejszym szacunkiem. Jeli ju jestemy przy nagrodach, to warto wspomnie,
e O.S.T.R. jest laureatem czterech lizgerw, czyli nagrd nieistniejcego ju
magazynu lizg, trzy jego pyty byy nominowane do nagrd Superjedynki,
aw2004 roku Ostrowski by uwzgldniony wprestiowym plebiscycie Paszport
Polityki. Duym uznaniem ciesz si te teledyski, ktre powstaway do jego
nagra dwa znich otrzymay nagrod Yacha.
Jak si okazao, sukces Tabasko by pocztkiem kolejnych wielkich triumfw
artysty, ktry wzasadzie rokrocznie dostarcza swoim fanom kolejnych materiaw.
Jeli doda do tego niezliczon ilo produkcji dla innych twrcw, nie moe dziwi
fakt, e O.S.T.R. zosta przez wiele osb okrelony jako najbardziej pracowita
osoba wpolskim przemyle muzycznym. To mi kto opini wystawi. Chyba moja
ona komentuje t opini ze miechem artysta. No fakt, muzyk tworz nawet
waucie, nie ma przerw. To jest etat, dwadziecia cztery godziny na dob, siedem
dni wtygodniu, przez cay rok. Efektem tej pracowitoci jest ju ponad dziesi
penoprawnych wydawnictw, wktrych muzyk gra nomen omen pierwsze
skrzypce. Byy to chronologicznie albumy Jazz wwolnych chwilach (2003),
Jazzurekcja (2004), nagrana na beatach Emade wramach projektu POE
pyta Szum rodzi haas (2005), kolejne solowe 7 (2006), Hollyd (2007),
Ja tu tylko sprztam (2008), O.C.B. (2009), Tylko dla dorosych (2010) iJazz,
dwa, trzy (2011). Dwa ostatnie zwymienionych krkw przedzieli drugi
longplay projektu POE Zodzieje zapalniczek (2010). W2012 roku O.S.T.R. wraz
zKochanem, Zorakiem iDJ-em Haemem zaprezentowa wydawnictwo Ostatnia

366

szansa tego rapu projektu Tabasko, awlutym 2013 roku pyt HAOS, ktr
nagra wsplnie zHadesem, czonkiem formacji HiFi Banda. Studyjne spotkanie
raperw nastpio przy okazji najnowszego singla POE. Emade wysa ten sam
beat Ostremu iHadesowi, aoni zamiast wda si wspr opierwszestwo, nagrali
po prostu wsplny numer tak pocztki tej wsppracy opisuje wytwrnia Asfalt
Records, zktr O.S.T.R. zwizany jest do dzi. Wramach tej oficyny dziaa te
zaoony przez Ostrowskiego sublabel Tabasko Nagrania.
Od 2004 roku wszystkie pyty firmowane przez muzyka trafiay do cisej czowki
najlepiej sprzedajcych si wPolsce. Jak do tej pory O.S.T.R. sprzeda ponad
250 tysicy nonikw. Jest to jeden znajlepszych wynikw ostatnich lat wrd
wszystkich rodzimych artystw. Raper czsto podkrela, e nie ma to dla niego
wikszego znaczenia, bo nie postrzega popularnoci ipienidzy jako celu swojej
przygody zmuzyk. Paradoksem jest to, e nigdy otym nie marzyem, anawet lepiej
by byo, jakby to si nie stao. Szczerze mam na to wywalone. yjemy wkraju, wktrym
kady uwaa si za lepszego od ciebie, aten, kto stara si wybi ponad przecitno,
uwaany jest za wroga publicznego numer jeden. Lepiej otym nie mwi. Moje ycie
wyglda normalnie. Bez fajerwerkw, dziwek iszampana. Dla mnie waniejsze jest to,
jakim jestem ojcem, ni jakim jestem raperem. Moim marzeniem od zawsze byo mie
kochajc si rodzin, apraca to praca jak kada inna dobitnie zaznacza Ostrowski,
ktry doczeka si jak dotd dwch platynowych ipiciu zotych pyt. Wydawca jego
albumw zaznacza jednak, e ten licznik wci bije, bo ludzie czsto zupywem lat
uzupeniaj dyskografi artysty ostarsze krki.
Dla Ostrowskiego istotniejsze od sprzeday inagrd jest to, e dziki nagrywaniu
muzyki mia szans wsppracy zwieloma artystami, ktrych od lat szanuje
iuwaa za artystyczny wzr. S wtym gronie m.in. raperzy Craig G, Evidence,
Sadat X czy formacja Artifacts, ale rwnie wybitny jazzman Micha Urbaniak,
soulowa formacja Sofa, ktrej Ostrowski pomaga zaistnie na muzycznym
rynku, czy te Katarzyna Nosowska. Wmuzyce dogadamy si nawet po chisku,
tylko daj mi cokolwiek, co wydobywa dwik. Atak na powanie, to muzyka jest
midzynarodowym cznikiem emocji. To jest wietne uczucie, gdy kto zUSA tak bardzo
jara si twoim flow, e a chce si nauczy jzyka polskiego. Wsppraca zjazzmanami
jest zkolei bezcenna, nieoceniona, niesamowita, pouczajca iekscytujca mwi
Adam. Na 2014 rok zapowiedziano wyjtkow kooperacj Ostrego ze znanym
kanadyjskim beatmakerem Marco Polo, ktry zgodzi si wyprodukowa
dla Polaka caa pyt. Wczeniej na podkadach jego autorstwa rapowali
m.in. Masta Ace, Heltah Skeltah, KRS-One iBuckshot, R.A. The Rugged Man,
Rakim czy Das EFX, czyli prawdziwa mietanka amerykaskiego klasycznego
hip-hopu. Tym razem O.S.T.R. ma si ograniczy do rapu. Tytus, jego
wydawca, okreli pyt Kartagina jako przepustk swojego podopiecznego
do midzynarodowej kariery.
Nie brakuje gosw, e jeszcze lepiej ni jako raper czy autor tekstw O.S.T.R.
radzi sobie jako producent. Od 2003 roku, zwyjtkiem pyt projektu POE,

367

Ostrowski jest autorem niemal wszystkich kompozycji, ktre trafiy na jego albumy. Ostatnio podj wspprac zholenderskim kolektywem Killing Skills, ktry
pomaga mu wostatecznych szlifach kompozycji. Nie sposb wymieni, ilu rodzimych twrcw hip-hopu korzystao zjego beatw imidzy innymi za ich spraw
osigno sukces. S wtym gronie m.in. szczeciskie grupy PMM iProjektanci,
Familia H.P. iAfront, czyli koledzy Ostrowskiego zdzkiej sceny, oraz tacy solowi
twrcy, jak AbradAb, Tede, Te-Tris, Numer Raz czy Wojtas. Nie jestem raperem,
nie jestem producentem. Jestem muzykiem iniczego innego nie potrafi wyciu robi. Proste, smutne, prawdziwe. Tworz muzyk od trzeciego roku ycia. Nie pamitam okresu, wktrym muzyka nie towarzyszya mojej egzystencji. Nieistotne, zkim
tworzysz, wane, e moesz si uczy iwymienia dowiadczeniem zaznacza. Rwnie wroli gocia O.S.T.R. pojawi si wniezliczonej iloci nagra. Cieszy si szacunkiem artystw zcaej Polski, tak modego pokolenia (Medium, Paluch, Diox),
jak iweteranw sceny (Peja, Pyskaty, Molesta Ewenement).
Artysta od kilku lat nie mieszka ju wodzi. Prowadzi rodzinne ycie, ktre wraz
zmuzyk stanowi istot jego egzystencji. Jest jednym zartystw, ktrych bez
wtpienia mona okreli mianem ikony rodzimej sceny, iczowiekiem, ktry
wogromnym stopniu przyczyni si do popularyzacji hip-hopu, a take jego
wyjcia poza stricte osiedlowo-ziomalski obieg. Wrodowisku kr legendy
ojego gocinnoci, zaangaowaniu, pomocy modym twrcom w2013 roku
wyprodukowa na przykad album Full Flavour debiutujcemu jako solista
Sensiemu zgrupy Hurragun ipyt Buntownicy ilojalici odzianinowi
Greenowi. Cieniem na jego wizerunku jest stary konflikt zRedem, zktrym
wsptworzy Obz TA. Pojawiy si te pretensje ze strony Zeusa, ktry zarzuci
O.S.T.R.-owi niepodpisanie jego imieniem beatu do utworu Wicej decybeli,
by zaguszy, ktry jakoby przekaza na album 7. Artyci, ktrzy kiedy chtnie
wsppracowali, obecnie pozostaj ze sob we wrogich stosunkach. Nie brakuje
te gosw, e muzyk stawia ilo nad jako iza czsto wydaje kolejne materiay.
Odpowiedzi na to jest jednak obecno rzesz fanw na wszystkich jego koncertach
oraz wysokie wskaniki sprzeday iprzychylne recenzje wikszoci krytykw.

368

370

1976

Peja

Andrzej
Caa

Ryszard Andrzejewski, ur. w1976 roku wPoznaniu. Raper, producent, wydawca,

animator kultury hiphopowej. Jedna znajwaniejszych ibudzcych najwiksze
kontrowersje postaci whistorii polskiego rapu. Artysta, ktrego znakiem
firmowym jest wysoki gos, ofensywny, szybki flow ihardcoreowe teksty.
Zwizany jest ze scen od pierwszej poowy lat 90. Zaoyciel formacji Slums Attack.
Ma status polskiego rapera anawet, jak wyliczy Jacek Caba zwytwrni
Fonografika, artysty bez wzgldu na gatunek znajwiksz iloci zotych
albumw wPolsce. Obecnie Peja jest posiadaczem dziewiciu zotych pyt, ma
rwnie cztery pyty platynowe. Nierozerwalnie zwizany zPoznaniem, ktry
midzy innymi dziki jego twrczoci jest od lat uwaany za niezwykle istotny
punkt na rapowej mapie Polski, aostatnio za jeden znajwaniejszych.
Muzyk hiphopow Peja zainteresowa si wdrugiej poowie lat 80. Zawsze
bd to pamita. Rok 1987 ikawaki zpyty Licensed to Ill zespou Beastie
Boys, ich debiutanckiego rapowego krka: Fight For Your Right iNo Sleep Till
Brooklyn. Byo to co nowego, pomimo e muzyka zawieraa riffy gitarowe, sample
zrnych klasycznych, mona powiedzie heavymetalowych, rzeczy wspomina
artysta wrozmowie zserwisem Poznanskirap.com. Zanim jeszcze sam sprbowa
swoich si jako raper, zsukcesami realizowa si wsporcie. By dwukrotnie
mistrzem Polski modzikw wjudo. Bieda ikryminogenne otoczenie pchny
go wstron chuligask, ostatecznie jednak najwaniejsza okazaa si muzyka,
apierwszym wielkim krokiem na tej drodze byo powoanie do ycia w1993
roku skadu Slums Attack zMarcinem Icemanem Makowiakiem, udzielajcym
si wwczas pod pseudonimem DJ Def. Jeszcze wtym samym roku dwch
chopakw zarejestrowao na domowym sprzcie materia na pierwsz kaset
demo Demo Staszica. Za jeden zpodkadw suyo im synne The Message
Grandmaster Flasha & The Furious Five63. Nastpczyni tej demwki bya kolejna
amatorska produkcja Demo Studio Czad (1995). Formacja prezentowaa prosty,
agresywny hip-hop inspirowany wgwnej mierze amerykaskim gangsta rapem.
W1996 roku ukazaa si pierwsza poficjalna pozycja Slums Attack, nazwana
tak jak sam zesp. Zawieraa gwnie nowe wersje utworw zdrugiego demo.
63.

Dzieo dideja i innowatora Grandmaster Flasha oraz wsppracujcej z nim grupy Furious Five, singlowy utwr
z 1982 roku zapowiadajcy debiutancki longplay ekipy, a take odejcie hip-hopu od imprezowej beztroski
w stron spoecznego komentarza. Do ponura pocztwka z nowjorskiego getta zawiera synne, parafrazowane po
wielokro cytaty, w tym A child is born with no state of mind / Blind to the ways of mankind uznane przez Q-Tipa
z A Tribe Calleq Quest za najlepsze linijki, jakie kiedykolwiek zarapowano. 25-lecie powstania kawaka uczczono
wcieleniem autorw do Rock and Roll Hall of Fame - byli pierwszymi hiphopowcami, ktrych spotka ten zaszczyt.

371

Pocztkowo Peja iIceman wypucili materia na kasetach, ale cz nakadu

wydana zpomoc wytwrni PH Kopalnia ktra pniej przeksztacia si
wsynne RRX trafia te do suchaczy na noniku kompaktowym. Wydawca
Krzysztof Kozak mg zdecydowa si na ten krok po tym, jak rozpowszechniany
przez niego inagrany zudziaem Pei kasetowy singiel Anty Nagego Ataku
Spawacza rozszed si wkilkunastu tysicach egzemplarzy.
Duym krokiem naprzd okaza si jednak dopiero longplay wydany przez Kozaka
w1997 roku. Mocno inspirowana brzmieniem rapu zzachodniego wybrzea USA,
ale realistyczna, bliska poznaskich ulic, socjologizujca Zwyka codzienno
bya pierwszym tak dopracowanym materiaem zespou. atwo utosamienia si
zprzekazem, nakrcony do Czas przemija, pierwszy wkarierze duetu teledysk,
udzia wprzedsiwziciu Wsplna scena, aprzede wszystkim grane zpenym
zaangaowaniem koncerty zapewniy Pei rozgos poza Poznaniem iWielkopolsk.
Wci daleko mu byo jednak do stabilizacji finansowej iwymarzonej pozycji
na scenie. Dwa kolejne krki zespou Slums Attack nagrane ju bez Icemana,
ktry opuci grup, za to zDJ-em Decksem ukazay si nakadem Camey Studio.
Byy to dobrze przyjte przez fanw ipras wydawnictwa: wznawiane potem
w2013 roku Cakiem nowe oblicze (1999) oraz Inie zmienia si nic (2000).
Brak adekwatnej promocji nie pozwoli jednak przeoy pozytywnych ocen
na sprzeda, ktra nie przekroczya progu ustalonego przy Zwykej codziennoci.
Po wydaniu obu pyt pozycja Slums Attack na scenie stabilizuje si, zesp
postrzegany jest jednak jako drugoligowy wporwnaniu zdominujcymi
wwczas na scenie grupami iwykonawcami warszawskimi podsumowywa
wleksykonie Beaty, rymy, ycie Tymon Smektaa.
Odpowiedzi Pei bya kolejna zmiana wytwrni. Tym razem zwiza si
zwarszawsk T1-Teraz. To by promocyjny strza wdziesitk. Jej szef Arkadiusz
Deli wyda mu album niedugo po tym, jak zwizany znim Sylwester Latkowski
uczyni zpoznaniaka gwnego bohatera swojego kontrowersyjnego dokumentu.
Itak jak Blokersi mieli swoj premier we wrzeniu 2001 roku, tak wlistopadzie
ukaza si album Na legalu?, ktry tydzie po tygodniu zdobywa coraz wiksz
popularno. Sprzyjao temu bardzo dobre brzmienie, nad ktrym czuwa duet
WhiteHouse, ikolejne teledyski do doskonale wybranych singli: Mj rap, moja
rzeczywisto, Jest jedna rzecz oraz Gucha noc. To ostatnie nagranie, oparte
nachwytliwym wokalnym samplu znagrania Stana Borysa (sdowy spr oniego
zakoczy si dopiero w2011 roku) stao si wielkim hitem. Dziki temu pyta
wietnie si sprzedawaa, osigajc status platynowej, aPeja spdzi wtrasie
koncertowej dwiecie dni wroku. Nie chciabym by odbierany jako twrca masowy,
co nieuchronnie si stao. Gucha noc napierdala na dyskotekach, we wszystkich
nocnych klubach, na wiochach wremizach. Ludzie si jaraj. Duo ludzi niezwizanych
zhip-hopem kupio moj pyt, bo spodoba im si jeden refren! Nie mog si ztym
do koca pogodzi, nie jest to kawaek do zabawy orozrywkowej treci. Nawet to,
e zrobiem do niego hardcoreowy klip, nie poskutkowao. Wierz wto, e na tej

372

pycie jest wiele fajniejszych kawakw, aprzez ludzi Guchej nocy zaczynam nie
lubi. Cho mio jest widzie, jak trzy tysice osb drze mord. Generalnie mamy
na koncertach komplety ipanuje atmosfera zabawy, ale nie wtedy, gdy wida,
e wszyscy czekaj na koniec, na ten numer mwi raper lizgowi, podsumowujc
nowe okolicznoci, wktrych si znalaz.
Wydany w2003 roku materia Ski Skadu, gdzie Rysiek rapowa razem zWini, nie
zdoa okry si zotem, sprzedajc si wponad 20 tysicach kopii. Pniejszemu
odwa lata, Slumsattackowemu Najlepsz obron jest atak (ponad 35 tysicy
egzemplarzy) ta sztuka si zkolei udaa, cho album przyjto chodniej, ni
twrcy si spodziewali. To dao mi przewiadczenie, e musisz by jaki, ale nie
musisz by dla wszystkich komentowa dla Popkillera sam autor, ju wczeniej
podkrelajcy, e sprzeda nie jest bezporednim wyznacznikiem jakoci, aon sam
nigdy nie nagrywa muzyki, kierujc si pobudkami czysto materialnymi. Ajednak
na popyt nie mg narzeka, bowiem kada nastpna pozycja wjego dyskografii
przekraczaa barier 15 tysicy nabywcw. Dawni wydawcy prbowali dobr pass
Pei wykorzysta. Porozumienie RRX iCamey Records zaowocowao wydan bez
zgody Andrzejewskiego kompilacj starych nagra pt. Uliczne historie (2002),
aiT1 pozwolio sobie na wypuszczenie Na legalu plus (2002) wzbogaconego
oremiksy, klipy, instrumentale iraptem dwa nowe utwory.
Wlatach 2006-2013 ukazay si trzy regularne albumy Slums Attack (Szacunek
ludzi ulicy w2006, Reedukacja w2011 iCNO 2 w2012). Najwaniejsza bya
Reedukacja. To hip-hop wnajczystszej postaci. wiadomy, dojrzay, wychodzcy
zgbokiego korzenia iniezapominajcy opionierach. Peen wanej treci,
yciowych dowiadcze imocnych sw na mocnych beatach, czerpicych
zdorobku rnych rapowych odng irejonw recenzowa redaktor
naczelny Popkillera Mateusz Natali, zauwaajc, e napastliwo mediw
iwewntrzhiphopowa wojna (otym za chwil) jedynie poznaniaka wzmocnia.
Dyskografi uzupenia pyta zgocinnymi udziaami Pei Fturujc (2006) oraz
wydawnictwo koncertowe Pitnastak Live (2008). Artysta doda do niej jeszcze
dwa oficjalne albumy firmowane pseudonimem RPS, czyli Rychu Peja SoLUfka
Styl ycia GN.O.J.A. (2008) iNa serio (2009). Mia ukaza si rwnie mixtape
Charliego P, alter ego Ryszarda, jednak nic ztego nie wyszo.
Warto za to zwrci uwag na okolicznociowe wydawnictwo Czarny wrzesie
zkwietnia 2010 roku. Ato dlatego, e krek ukaza si wdniu ogoszenia wyroku
sdowego wsprawie nawoywania przez Pej do pobicia jednego zwidzw
koncertu jesieni rok wczeniej wZielonej Grze. Wtedy to raper nazbyt
gwatownie zareagowa na wulgarny gest nastoletniego suchacza. Efektem
zajcia byo pobicie chopaka przez innych widzw. WZielonej Grze chciaem
wzi spraw wswoje rce iponosz za to odpowiedzialno. Teraz nie chc ju
bra odpowiedzialnoci za to, e jaki gnj mnie prowokuje ibd postpowa
bardziej proceduralnie, mimo e to wyglda jak skarenie si. Mam to, kurwa,
gdzie izawoam ochron, bo oni s wpracy ito jest ich pierdolony obowizek.

373

Ijeszcze jedno, jeli sd mnie skae, skocz zmuzyk, poniewa uwaam, e nie
ma sensu robi czego, co zaprowadzi ci wprost za kraty opowiada wzburzony
wrozmowie zMachin. Wydarzenie to mocno podzielio nie tylko fanw Pei,
ale te cae rodowisko hiphopowe, czego efektem by m.in. beef zTedem. Nie
bya to pierwsza taka historia wdziejach poznaniaka, ktry wkarierze toczy
ju wczeniej spory czy to na amach mediw, czy bezporednio wnagraniach
muzycznych. Jeszcze wlatach 90. oskara warszawskich raperw obuntowanie
fanw oraz innych MC przeciw niemu, dar koty zLiroyem (oczym mowa bya
wczeniej) czy wreszcie prowadzi dugotrway konflikt zKillaz Group, ktrzy
oskaryli Rycha oto, e utrudni duetowi lokaln dystrybucj albumu oraz
aktywno koncertow, wzwizku zczym Peja zarzuci im nieautentyczno.
Ktnia ta rozlaa si poza Pozna, bowiem uraony poczu si rwnie wrocawski
artysta Wall-E. Raper wszed na scen wtrakcie wrocawskiego koncertu Slums
Attack, by przemwi do fanw, jednoczenie dajc od Pei przeprosin, ktrych nigdy
nie uzyska. Nastpne wanie toczy Peja znagrywajcym wwczas wramach
WWO Sokoem, aw2010 roku ztriem Parias. Bardzo dobrze odnajdywa si
wbitewnej stylistyce, nagrywajc mocne, soczyste dissy. Chocia nie wszystkim
podoba si takie oblicze artysty, nie sposb odmwi mu charakteru igotowoci
do tego, aby zawsze broni rapem swojego dobrego imienia.
Oprcz nagra solowych iwramach wasnych projektw Peja zapisa na swoim
koncie niezliczon liczb nagra gocinnych. Zaliczy do nich mona zarwno
wystpy na albumach poznaskich kolegw artysty (m.in. Kobra, Medi Top,
So, Shelerini, Paluch, Gandzior), jak ina projektach artystw zWarszawy,
zktrymi czsto przecie wczeniej lub pniej pozostawa wkonflikcie
(WWO, Wodi), na wydawnictwach najbardziej uznanych postaci na scenie
(seria Kodex duetu WhiteHouse, Pih, Trzeci Wymiar, Hemp Gru), wreszcie
na projektach wykraczajcych poza hip-hop, jak albumy gitarowego Sweet
Noise czy reggaeowego Basa Tajpana. Wymienitych artystw nie brakowao
te na albumach, ktre sam nagrywa. S wtym gronie rwnie uznani twrcy
hiphopu zza oceanu Jeru The Damaja, Onyx, Masta Ace iAZ. Ztym pierwszym
Peja nagrywa wsplny album. Uznane postacie krajowe to m.in. O.S.T.R. iPezet.
Andrzejewski czsto podkrela, e sam chciaby kiedy poprowadzi wytwrni
ida szans modym artystom, unikajc bdw, ktrych ofiar sam wczeniej
pad. Swoje zamierzenie zrealizowa w2010 roku, powoujc do ycia wytwrni
RPS Enterteyment. Label rokrocznie powiksza grono artystw nagrywajcych
dla niego. Wrd nich znaleli si m.in. RDW, Vixen, Kobra, liwa, Gandzior, SB,
Mody PSZ, Kroolik Underwood, LudwiK oraz Tewu. Muzycy ci czsto podkrelaj,
e moliwo wsppracy zwytwrni prowadzon przez jednego znajbardziej
uznanych polskich raperw, azarazem niejednokrotnie ich idola, pozwala im jeszcze
bardziej rozwin skrzyda. Do biznesowych dziaalnoci Pei naley te doda
mark odzieow Terrorym. Oprcz godnych podziwu wynikw sprzedaowych
raper ma na koncie rwnie inne osignicia. Nale do nich Fryderyk

374

za album Na legalu?, nagrody portali branowych, Yach za teledysk do utworu

Kurewskie ycie oraz nominacja do nagrody MTV Europe Music Awards
wkategorii najlepszy polski wykonawca w2003 roku. W2010 zrk mistrza
olimpijskiego Pawa Nastuli raper otrzyma zota odznak Polskiego Zwizku Judo,
w2011 Machina umiecia go na pierwszym miejscu wrankingu raperw. Wtym
samym roku Peja iSlums Attack zostali artystami roku, zdobywajc te tytu
singla ialbumu roku wgosowaniu portalu Hiphop.pl. Artyst roku Peja zostawa
trzykrotnie zrzdu (2010-2012).
Wrd fanw oraz innych twrcw Andrzejewski ceniony jest za ogromn
konsekwencj, upr, ale te za wiedz hiphopow. Moe si pochwali bogat
kolekcj albumw. W2013 roku muzyk obchodzi dwudziestolecie dziaalnoci
artystycznej Slums Attack, co zaowocowao huczn, odbywaj si wpoznaskiej
Arenie irwnolegle transmitowan winternecie gal, wktrej udzia wzili
Wzgrze Ya-Pa-3, Kaliber 44, O.S.T.R. iHemp Gru. Zapowiedziano wydanie
jego biografii. Przeszed bowiem nie tylko bardzo bogat drog muzyczn,
ale te yciow. Los go nie oszczdzi matk straci wwieku niespena
trzynastu lat, ojca siedem lat pniej. Czsto podkrela, e y na krawdzi, co
ostatecznie go wzmocnio, ale te doprowadzio do licznych problemw, takich
jak nadmiar agresji czy naduywanie alkoholu. Konsekwencj mojego ycia
rapera bawidamka byo podejrzenie zapalenia trzustki, dwa lata temu spdziem
wita Boego Narodzenia wszpitalu. To dla mnie moment przeomowy. Zrobiem
bilans dotychczasowego ycia ipostanowiem je diametralnie zmieni wyzna
artysta wstyczniu 2010 roku wrozmowie zMachin. Obecnie zwizany jest
zdrug on, ktra wczeniej bya jego wieloletni partnerk imenederk.
Wstyczniu 2013 roku przyszo na wiat ich pierwsze dziecko, creczka Lili. Peja
znajduje czas na prowadzenie warsztatw, promowanie zdrowej ywnoci wrd
dzieci, sdziowanie wkonkursach modych rapowych talentw (ywyRap),
udzia wakcjach charytatywnych.
Pomimo, e kariera potoczya si dla Andrzejewskiego bardzo przychylnie, muzyk
stara si utrzyma dystans wobec samego siebie. Nie stawiajcie mi pomnikw.
Kady ma by mistrzem wtym, co robi. Ja si te staram, eby robi to, co robi
najlepiej. Ty, ja jestem Rychu Peja, jestem std mwi portalowi Poznanskirap.com.
Apropos yciowego sukcesu itego, co dla niego wane, doda za Moim sukcesem
jest godnie y, dla mnie sukces to jest wogle y wtym dzisiejszym wiecie iznale
jakie swoje priorytety, zapewni sobie iswoim bliskim szczcie, itak naprawd
zaczynam si zastanawia, czy robienie muzyki jest moim priorytetem.

375

376

1978

Pelson

Marcin
Flint

Tomasz Szczepanek, ur. w1978 roku wWarszawie. Raper do 2005 roku wystpujcy
pod pseudonimem Pele. Zainaugurowa swoj dziaalno hiphopow wramach
tworzonego wraz zWilkiem zespou Funky Joint Squad. Wystpowa na pytach
ikoncertach legendarnej Molesty, by wraz ztrzeci jego pyt sta si oficjalnym
czonkiem zespou, za pniej zdoby znim dwie zote pyty przyznane za Nigdy
nie mw nigdy (2006) oraz Molest ikumpli (2008). Co wane, stylistyczna
ewolucja idojrzewanie czonkw hardcoreowej pocztkowo formacji
doprowadziy nie tylko do dobrych wynikw sprzedaowych, ale te do nowych,
kreatywnych konfiguracji personalnych duet Vienio iPele nagra trzyczciow,
eklektyczn, bogat wgocinne wystpy seri Autentyk, za Wodi
zPelsonem przy wspudziale Eldo zaprezentowali antyestablishmentowy,
rwnie nagrodzony zotem projekt Parias. Pod koniec 2005 roku Szczepanek
zainaugurowa swoj solow dziaalno funkujcym, wyprodukowanym
wgwnej mierze przez kojarzonego zEasy Band All Stars Sebastiana Skalskiego
albumem Sensi. Niskonakadow, wydan na wasn rk, ostatecznie
zrywajc z dawn chuligask stylistyk wczesnej Molesty pozycj przegapiono,
ale reedycja z2012 roku cieszya si ju wziciem. Epka 3854 i3 kroki wydana
w2012 przez Step Records ugruntowaa pozycj Pelsona jako refleksyjnego,
lirycznego obserwatora zakochanego wswoim rodzinnym miecie. W2013
roku raper przypomnia o sobie gocinnym wystpem na pycie Tedego, za
koncert Molesty poproszonej oto, by na Off Festivalu przypomniaa materia ze
Skandalu, zosta zauwaony ipochwalony przez opiniotwrczy amerykaski
serwis Pitchfork.
Po raz pierwszy Szczepanek stan za mikrofonem wstudiu DJ-aVolta. Towarzyszy
mu Wilku, zktrym zna si ju od trzech, czterech lat. Panowie wsplnie
imprezowali, m.in. wsynnych Hybrydach, razem suchali muzyki, by wkocu
powoa do ycia Funky Joint Squad. Godziny improwizacji wmokotowskim
pubie, gdzie przychodzi te Tede czy dziewczyny zParesw, zaowocoway
chci pozostawienia czego po sobie. Kto podpowiedzia Volta. W1997 roku
zarejestrowano dwa utwory, 11. przykazanie iImitacje. Doczekay si premiery
radiowej. Wzanadrzu by jeszcze trzeci, ktry nigdy si nie ukaza. FJS nie zostawi
po sobie adnego materiau demo. Pamitam tylko wokal ztego trzeciego
ze wspomnianych kawakw, Pal ziko znasz spk. Wymowny refren.
Nie namawiam, lecz polecam mieje si Pelson.
Raper pracowa wkomisie pytowym pod Paacem Kultury iNauki, co dawao mu
waciwie nieograniczony dostp do sampli, wwczas punktu wyjcia dla kadego

377

podkadu. Istniao ju 3H, awczeniej 1kHz, wic byo do kogo si odnie iczyj
twrczoci si motywowa. Za oficjalny pocztek swojej kariery Pelson uwaa
trzy zwrotki wtrzech utworach na zarejestrowanym wzaledwie 40 studyjnych
godzin Skandalu Molesty. Co prawda nie by oficjalnym czonkiem grupy
ani nawet nie nalea do Klimy, szerszej, towarzyskiej ekipy zbudowanej wok
Molesty, ale wsplnie zchopakami koncertowa, mia swj wkad. Od niego iWilka
wyszo Si yje, jedna znajchtniej przywoywanych pozycji zMolestowego
kanonu. Dum ze Skandalu poczuem niedawno. Robilimy to wtedy wczasach
totalnej zajawki, hiphopowego szalestwa. Nikt znas po nagraniu zwrotki na t
pyt nie chodzi inie puszy si ni. Szokuj nas wic ludzie wyznajcy t pyt.
Pod wzgldem treci jest dobra, ale wkwestii techniki ma mnstwo niedocigni,
kalekich rymw. Ale wtedy nikt na to nie patrzy wspomina twrca.
1999 rok to druga, nagrana wdomowym studiu uPona zZIP Skadu pyta Molesty
Ewenement, gdzie Tomasz udzieli si wsinglowym Co jest nauczane.
Waniejszy dla niego okaza si jednak trzeci krek, pniejsza orok Taka pyta
(2000). Doczy do grupy, podpisa kontrakt, mia gos decyzyjny i, jak mwi,
25 procent udziau. Uczestniczy wprocesie produkcji. Wymyla tematy
irefreny. Zawsze co za co czy Muzyka miasta to jego zasuga. Gdy Wodi
zacz prac nad swoim materiaem solowym, stao si jasne, e odbije si
to na aktywnoci Molesty. Pelson zVieniem zaczli wic nagrywa wasne rzeczy,
przekonujc si, e ciko jest przestawi si na takie tory po uprzedniej kolektywnej
dziaalnoci. Wkocu panowie skonfrontowali wic swoje utwory itak powsta
pierwszy Autentyk (2002). Realizowano go wstudiu uMajkiego iKorzenia,
gdzie nagrywao wczeniej m.in. Stare Miasto. Autentyk wietnie si przyj
bardzo muzyczny, bez ulicznego zadziorstwa. Chcielimy si od tego odci, bo nas
to mczyo. Oczekiwano od nas rzeczy, ktre niekoniecznie ju czulimy. Chcielimy
si te rozwija muzycznie komentuje Pelson. Biorc pod uwag eksperymentalny,
otwarty charakter albumu, na ktry kady przewijajcy si przez gwarne pi dni
wtygodniu studio go mg co wnie, przekroczenie 10 tysicy sprzedanych
sztuk rzeczywicie wydaje si dobrym wynikiem. To zachcio artystw do
dalszych kombinacji. Po roku wypucili Autentyk 2 (2003), za Autentyk 3
(2005) jest ju nagrany wcaoci na ywo. Zbudowane na samplach beaty zostay
wrczone muzykom do zagrania, ci za dokadali swoje rozwizania, swoj
energi. wietna zabawa, ktra kolesiom po szeciu pytach pozwolia uciec
od rutyny przyznaje Pelson.
Muzyczne obycie dziki wsppracy ze znakomitymi muzykami, takimi jak Andrzej
Smolik, Tomek Lipiski czy Rei Ceballo, wiadomo peni artystycznej wolnoci
iprofesjonalizacja dziaa sprawiy, e praca nad solowym Sensi (2005) posza
raperowi gadko. Pyta ukazaa si wtym samym roku co trzeci Autentyk. Seb
Skalski, dobrze radzcy sobie zarwno wpulsujcych g-funkowych podkadach,
jak iprzy bardziej leniwych, chilloutowych kompozycjach, dostarczy waciwy,
miejski groove. Na pycie gocinnie wystpili Rocca zfrancuskiej grupy La Cliqua,

378

duet Flexxip, Wigor czy Pezet, niemniej najwaniejszy by sam gospodarz. Pelson
rozliczy si zprzeszoci (po serii Vienio iPele pyta nie bez powodu sygnowana
jest stosowan obecnie ksywk), zdawnym yciowym chaosem, zbudowa sam
siebie na nowo, stawiajc na przekaz naturalny, pozytywny, wolny od stylizacji
iprzypadkowoci. To by istotny krok, po ktrym nastpi kolejny, wykonany
wraz zpowrotem Molesty w2006 roku. Jestem dumny ze swoich nagrywek
dopiero od Nigdy nie mw nigdy. Wtedy zaczem pisa bardziej wiadomie,
starajc si unika spontanicznych, wieniackich wersw przyznaje Pelson.
Comeback supergrupy to sprawa zawsze ryzykowna, ale tym razem sdzc po
opiniach krytykw jak najbardziej si udao. Kompromisy igodziny dyskusji
nie poszy na marne. Szczepanek, usytuowany midzy zimnokrwistym Wodim
iwgorcej wodzie kpanym Vieniem, kontrastujcy zwci bliskim repertuarowi
starej Molesty Wilkiem, okaza si waniejszym ni kiedykolwiek elementem
tej ukadanki. Rzutem na tam stoeczny band wyda jeszcze dzieo zbiorowe
wpostaci pyty Molesta ikumple oraz dwie pyty koncertowe.
Intrygujc zmian optyki okaza si Parias, projekt Eldo iWodka, wktrym
znalaz si rwnie Pelson. To nie by krek nagrany zpozycji pionierw sceny,
osb coraz bardziej wiadomych odegranej roli iwasnej pozycji. Artyci znowu byli
godni iwciekli, krcc bicz na bezmylny konsumpcjonizm, celebryck pustot,
obywatelskie posuszestwo. To byo jak powrt do gniewnego, punkowego
wydwiku Skandalu, tyle e przy obecnych moliwociach izobecnym brzmieniem
twierdzi raper. Od strony tekstowej album Parias (2011) by manichejski,
wyraony sdem: To, e nie mona wygra walki, nie znaczy, e jest ona bez
sensu. Pod wzgldem producenckim prezentowa si nowoczenie, zimno,
minimalistycznie. Ciekawostk byy dwa podkady od amerykaskiego duetu
Sid Roams. Ten kierunek brzmieniowy wynikn zmuzycznych zainteresowa
obserwujcego scen na bieco Wodka. Co wane, bez sponsorskich logo na pycie
iklipie, bez szerokiej promocyjnej ofensywy, zzachowaniem minimalistycznego
dizajnu, ado tego znieznan nazw wmiejsce zasuonychksywek, udao si
zdoby zot pyt.
Na swoim najnowszym, ponownie solowym dziele 3584 i3 kroki Pelson
znw jest spokojny. Nazwa bierze si od jego ulubionej warszawskiej trasy,
ktr sam dokadnie zmierzy. Nostalgia tekstw znajduje odbicie wpyncych,
niespiesznych beatach producenckiego duetu MAUi WOWiE.

379

380

1980

Pezet

Dominika
Wcawek

Jan Pawe Kapliski, ur. w1980 roku wWarszawie. Raper, wydawca pytowy,
wspzaoyciel firmy odzieowej, przez pewien czas prezenter listy przebojw Rap fura wtelewizji VIVA. Zaczyna wraz zOnarem wzespole Pomie 81,
by wydan w2002 roku Muzyk klasyczn zainaugurowa solow dziaalno.
Album by wyrazem niespotykanej wczeniej wtakim wymiarze troski oform
wersw ina zawsze zmieni scen. Pezet by rwnie wspzaoycielem freestyleowego skadu Obrocy Tytuu, synnego dziki bitwie zGib Gibon Skadem.
Do 2013 roku Kapliski wyda trzy albumy zPomieniem 81, cztery wasne albumy
dugograjce, pyt wduecie zmodszym bratem Maolatem ialbum koncertowy zarejestrowany podczas wystpu wwarszawskim klubie 1500 m z2012 roku.
Pi spord tych krkw znalazo si wpierwszej dziesitce zestawienia OLiS,
dwa zyskay status zotych pyt. Kapliski nagrywa znajwaniejszymi reprezentantami rapowej sceny m.in. zespoami Molesta iGrammatik, donGURALesko,
Tedem, O.S.T.R.-em, Eisem oraz VNM-em. By staym gociem pyt producenckich
nagrania Donatana, WhiteHouse czy Praktika byy nawet promowane przez teledyski zjego udziaem. Liczba fanw na jego facebookowym profilu nieuchronnie zblia si do miliona. Najpopularniejsze wjego dorobku s nagrania stworzone
wesp zSidneyem Polakiem. Utwr Otwieram wino dotar na dziesite miejsce
niedostpnej zwykle dla raperw Listy Przebojw Programu III Polskiego Radia, za
klip do Co mam powiedzie przekroczy 10 milionw wywietle na YouTube.
Cho swoje pierwsze spotkanie zhip-hopem Pezet zawdzicza kasetom Liroya,
waniejsze jest to, co stao si wwarszawskim liceum nr 81. Wpierwszej klasie
poznaem si zOnarem izcaym jego zespoem TJK [dziaali wnim take Dizkret,
WuBe iNicer przyp. red.]. Rwnie wtedy kto ze starszej klasy sprzeda mi rapowe
pyty wspomina Kapliski, ktry zacz wwczas sucha rapu wiadomie. Dla
mnie to bya totalna zajawka. Studiowaem histori rapu, czytaem wszystko, co
tylko wpado mi wrce. To byo niesamowite. Po roku wyldowaem uWuBe wstudio
izaczlimy nagrywa mwi. Przyznaje, e przede wszystkim pomagao mu to,
i jest zWarszawy, miasta, wktrym nowe wytwrnie, mae idue, powstaway
jak grzyby po deszczu, apodpisanie kontraktu leao wzasigu rki wikszoci
aktywnych raperw. Tak te byo zPomieniem 81, jego duetem zOnarem,
ktry zadebiutowa w1999 roku pyt Na zawsze bdzie pon. Gdy myl
opierwszej pycie Pomienia, to wydaje mi si dzi, e to nie jest nic specjalnego.
Tytus zauway nas wstudiu uOki, czyli wpokoju wdomu jego rodzicw, gdzie
nagrywalimy utwr dla Volta. Swj album przygotowywalimy bez adnych
dalszych planw, tymczasem Tytus wzi nasz materia, wyda ijeszcze winyle

381

wytoczy wspomina raper. Wany wpyw na brzmienie nagrania wywar klimat

osiedla, na ktrym Onar iPezet dorastali. Wersy powicone ursynowskiemu
blokowisku, dzielnicy, ktr od zawsze yje moja dusza, czsto paday wnagraniach
duetu. Co wicej, Pezet pocztkowo korzysta zpseudonimu PZU, czyli Pawe
zUrsynowa. Ursynw mia na mnie olbrzymi wpyw. Dzisiaj to wiem. Ja zawsze
byem zbuntowany izawsze byem leniem, wic jak tylko pojawiy si moliwoci
uciekania ze szkoy, to byem pierwszy. Wychodziem zursynowskiego liceum ico
widziaem? Chopakw zMolesty, ktrzy kawaek dalej siedzieli ca watah, pili
piwko, palili jointy, suchali rapu inie wiadomo co jeszcze. Oni mi imponowali mwi
Pezet iwspomina moment, wktrym Vienio na kilka tygodni przed premier
debiutanckiego Skandalu Molesty przynis kaset zutworami zpyty Onarowi.
Pierwszy album Pomienia nagrywany by po amatorsku, ale zpenym
zaangaowaniem. Dla Pezeta oznacza pierwsz prawdziw prac, godziny
wstudio, dyskusje, planowanie. Opublikowane ju rok po debiucie, zrywajce
zproducenckim monopolem Oki, przynoszce nowego wydawc (RRX) oraz
trzeciego czonka grupy Deusa Nasze dni (2000) powstay ju raczej tylko
si rozpdu. Cho znalazy si tam istotne utwory, takie jak nagrany do beatu
Tedego, wsparty gocinnym udziaem Fenomenu kawaek Dwulicowi ludzie,
wocenie wspautora za duo byo chaosu, aco gorsza zabrako choby jednej
przewodniej myli. Ju wtedy czuem niedosyt. Wiedziaem, e chc nagrywa
sam, azdrugiej strony byem chopaczkiem, ktry nie wiedzia nawet, czy to zadziaa
opowiada Pezet. Wlatach 2000-2001 wikszo jego gocinnych wystpw bya
wydarzeniami na Elemerze by bezczelny, hedonistyczny, bardzo amerykaski,
uEldo wymierzy prztyczek wucho DJ-a600V, Fu iDJ-aMario, za biorc udzia
wprojekcie LariFari, pomg rodzi si polskiemu nu-soulowi. Najwaniejsze
jednak okazao si nagranie na wiata miasta zespou Grammatik. Jego
rezultatem byo nawizanie wsppracy zproducentem bemowskiej grupy,
Noonem. Wczeniej Pezet planowa bowiem nagrywa do beatw Praktika.
Podczas gdy raper zachowa pen swobod artystyczn img pozwoli sobie
ma rozstrza tematw, Noon szuka sposobw na zachowanie brzmieniowej
spjnoci. Muzyka klasyczna (2002) skutecznie czya Slang, utwr zgrabnie
pokazujcy moliwoci jzyka polskiego, uznawany za pokoleniowy manifest
Ukryty wmiecie krzyk czy wreszcie przekuty wzabaw sowem flirt, jakim bya
Seniorita. Waciw klamr spinajc piosenki udao si te znale na drugim
krku przygotowanym przez tandem Pezet-Noon. Wydana po dwch latach
od premiery poprzedniczki Muzyka powana (2004) oferowaa emocjonaln
wiwisekcj, pesymistyczny portret spoeczestwa wprzebojowym singlu
Szsty zmys), jak imozaikowe przedstawienie losw poszczeglnych jego
przedstawicieli wtrzyczciowym Retro. Rol wentyla bezpieczestwa penia
artobliwa opowie oimprezach Mielimy by powani. Ten ostatni utwr
zwiastowa zmiany wpreferowanej przez Pezeta estetyce. Nic dziwnego pod
koniec nagrywania Muzyki powanej troch si wjego yciu zmienio. Dla mnie

382

jako kolesia modego, ktry jedzi na trasy, koncerty, gra idostaje za to pienidze,
zacz si rocknroll wspomina. Zapisem tamtych chwil jest znacznie bardziej
naszpikowana elektronik inowymi muzycznymi tropami pyta przygotowana
do beatw Szoguna, czyli Muzyka rozrywkowa z2007 roku. Suplementem
do trylogii by za dystrybuowany internetowo, napisany do muzyki Zjawina
minialbum Muzyka emocjonalna (2009). Znalaza si na niej piosenka Spadam,
wyznanie mioci czowieka opuszczonego przez ukochan, okrelane przez
samego zainteresowanego jako jedno znajwikszych wyzwa wkarierze.
Wiedziaem, e musz wej wrol, musz si tam prawie porycze, wydrze. Jeste
dorosym facetem, ale dzieciakiem, takim zakochanym gnojem. To byo trudne. Ze
strony ludzi mylcych racjonalnie zawsze spada na mnie ostra krytyka, bo to jest
gruby patos. To jest najwikszy patos, jaki popeniem wyciu, takie pompatyczne
zo surowo ocenia swoje nagranie raper.
Wcigu kilku lat Pezeta moga rozbestwi reakcja na trzeci, epigosk pyt
Pomienia 81 (wplebiscycie portalu Hiphop.pl iaudycji WuDoo Historie
zssiedztwa uznano za najlepsze w2005 roku), sympatia okazywana zespoowi
wtrakcie konfliktu zTedem czy dobra sprzeda wtrnego treciowo, nowoczenie
za to brzmicego, nagranego wsplnie zMaolatem Dzi wmoim miecie
(2010). Zkolei przyjcie Radia Pezet (2012) zmuszao do ochonicia. To miao
by odbicie wczesnych fascynacji muzycznych rapera ju nie Gang Starra,
Big L-aczy AZ, jak wpierwszych latach kariery, akomercyjnego, brytyjskiego
grimeuspod znaku Kano. Nikt jednak wPolsce nie by wstanie przygotowa
raperowi odpowiednich beatw. Przyjechaem wreszcie do Sidneya Polaka,
on mi puci pokad, ktry znalaz si zreszt na pycie iilustruje utwr Fakty,
ludzie, pienidze. W2010 roku to byo co wspomina artysta. Niestety,
Radio Pezet ukazao si dopiero na jesieni 2012, apo premierze kwestie
materialne iosobiste porniy wspautorw. Kapliski jest jednak zdania,
e to na tym albumie znalazy si najlepsze teksty wjego karierze. Reakcj na medialne
zamieszanie, oskarenia, czsto te ostracyzm sta si singiel Ostatni track
nagrany do beatu Auera iwydany w2013 roku take na winylu wotoczeniu
elektroniczno-beatowych remiksw. Niedobre skutki maj moje przesze czyny
/ Staram si napisa tekst, lecz to tylko popuczyny wyznaje odbiorcom swoim
rapem. Obecnie rozwaa nagranie pyty, ktra ma by jego ostatni. Chce skupi si
na dziaalnoci wydawniczej wspprowadzonego przez siebie labelu Koka Beats.

383

384

1977

Pih

Andrzej
Caa

Adam Piechocki, ur. w1977 roku wBiaymstoku. Raper majcy na koncie dziesi
albumw nagranych solo oraz wduetach zTymim (jak JedenSiedem), Chad oraz
Pyskatym (jako Skazani na Sukcezz). Najbardziej znany irozpoznawalny
reprezentant biaostockiej sceny. Absolwent Wydziau Prawa na Uniwersytecie
wBiaymstoku. Nigdy nie byem prawnikiem. Jestem magistrem prawa, skoczyem
ten kierunek. Nie doszo do tego, ebym pracowa wzawodzie tak na temat swojego
wyksztacenia mwi artysta ipodkrela, e nigdy nie aowa decyzji otym, aby
ostatecznie zosta raperem. Nie sposb wymieni wszystkich nagra, wktrych
pojawi si gocinnie. Wzasadzie od pocztku kariery jest regularnie zapraszany
do wsppracy przez twrcw zcaej Polski. Fanami jego talentu s m.in. Ten Typ
Mes, Borixon, Peja, producencki duet WhiteHouse, szczecinianie PMM oraz Sobota,
twrcy ze lska Fokus, Rahim (Pih gocinnie pojawi si m.in. na drugiej pycie
Paktofoniki), Miuosh. Wszystkie te wystpy przyczyniy si do duej popularnoci
Piechockiego ito pomimo mocnego polaryzowania odbiorcw. Pih specjalizuje si
wmocnym, hardcoreowym rapie zahaczajcym czsto ohorrorcore. Wswoich
rapowanych krzykliwie, ciko iwe wzburzeniu wersach nie uznaje adnych
tabu igranic. Otwarcie sympatyzuje znurtem prawicowo-narodowociowym.
W2012 roku wraz zinnymi twrcami hip-hopu (m.in. Pjusem, Tadkiem zFirmy,
Jurasem) znalaz si whonorowym komitecie poparcia Marszu Niepodlegoci.
Pierwsze kroki na rapowej scenie Pih stawia wraz zTymim, dziaajc wramach
duetu JedenSiedem. Obok formacji PWRD byli pod koniec lat 90. jedynymi twrcami
hip-hopu zBiaegostoku, ktrym udao si osign ponadlokaln popularno
irozpoznawalno. Prezentowali rap oulicznym zaciciu, ale swoj tematyk
wychodzcy poza to, co rymoway stoeczne skady. Bardziej ni na prosty przekaz
stawiali na dwuznacznoci, metafory, za gorzkimi, emocjonalnymi treciami
starali si pobudzi suchacza do mylenia irefleksji. Grupa zadebiutowaa
oficjalnie w1998 roku nagraniem Dla tych, ktrzy si odwrcili zkompilacji
Hiphopowy raport zosiedla wnajlepszym wykonaniu, ale to dopiero pniejsze
orok Na dachu bloku zpyty Szejsetkilovolt dobitnie pokazao, e DJ 600V mia
pod koniec lat 90. zot rk do wynajdowania modych utalentowanych twrcw.
Stoeczny producent otworzy dwjce biaostoczan drzwi do kariery. Zaproszenie
przez Volta do wsppracy byo wiatrem wagle. Mwic krtko, dano mi jasno
do zrozumienia, e mam potencja iwszystko zaley tylko ode mnie. Poczuem si
czci wikszej wsplnoty ita wiadomo bya ju dla mnie wygran. Szczerze?
Wtamtych czasach sprawy finansowe generalnie byy mao istotne. Kiedy
po raz pierwszy pojawiem si na kompilacji Volta, wiedziaem: udao mi si

385

 wspomina Pih. Wzblionym czasie zesp zaprezentowa si na doczanej

do magazynu Klan pycie zkawakiem Stroma 17. To wszystko okazao si
przepustk do podpisania kontraktu zwytwrni RRX.
Wanie tam grupa wlutym 2000 roku wydaa krek Wielka niewiadoma,
ciki, bolesny materia zdwiema niespodziankami: klubowym beatem od
Oki igocinnym udziaem wokalistki Reni Jusis. To jest czysty przypadek,
nawet nigdy si nie widzielimy na oczy. Volt po prostu mia otwarty projekt
zReni Jusis izapyta, czy nie chcielibymy si dogra do utworu, ktry planowa
na swoj pyt producenck. Finalnie zniego zrezygnowa. My si doskonale
odnalelimy na tym beacie, wtym temacie itak powsta ten numer tumaczy
wjednym zwywiadw Pih. Pyt wwikszoci wyprodukowa DJ 600V (jako DJ
Niewidzialna Rka) icieszya si ona sporym powodzeniem wrd suchaczy.
Zyskaa te dobre recenzje, szczeglnie podkrelano jej intymny, bardzo szczery
charakter. Grup chtnie zapraszano na koncerty, wiosn 2001 roku wystpia
chociaby na 38. Festiwalu Piosenki Polskiej wOpolu, gdzie dziki inicjatywie
Hirka Wrony zdecydowano si na dzie zpolskim hip-hopem. Niedugo pniej
zesp rozwiza dziaalno.
Pih zdecydowa si wwczas dziaa na wasn rk. Pomimo e label RRX nie
mia najlepszej passy, ainajlepsze dni DJ-a600V zdaway si mija, Piechocki
kontynuowa znimi wspprac. Tumaczy, e jest czowiekiem lojalnym, dla
ktrego niewane s lepsze igorsze momenty wyciu danych ludzi, lecz ich
szczero, oddanie izaufanie. Marzec 2002 roku przynis maxisingiel Nie ma
miejsca jak dom, ktrego motorem napdowym by wietny, bardzo popularny
wtym czasie utwr tytuowy. Znalaz si te na nim numer Dugi pocaunek
na dobranoc, odbierany jako diss na Kom zPWRD. eby uciec od gwna,
musiaem zmieni swj styl / Moe to zaleta, amoe moja wada, / e nie potrafi
od kumpli patentw podpierdala rapowa Piechocki.
Zmian stylu rapowania sycha byo wyranie na wydanym dwa miesice pniej
pierwszym solowym longplayu Boisz si alarmw... (Peiha solo album cz. 1) (2002).
Poza Voltem autorami beatw na pycie byli Camey, Bartosz zformacji Endefis,
IGS, Dyha, ty iJajonasz. Nie brakowao rwnie goci zrnych stron Polski
m.in. Chady, Wzgrza Ya-Pa 3 oraz Fenomenu. Album, cho wyczekiwany,
nie okaza si hitem. Zawinia przede wszystkim promocja, acz niespjno
pyty dawaa si we znaki, airuch zwypuszczeniem maxisingla niedugo przed
penym krkiem nie by najbardziej fortunny. Nie brakuje gosw, e 2002
by najmocniejszym rokiem whistorii polskiego hip-hopu. Boisz si... trudno
byo znale wjego podsumowaniach. Po wydaniu pierwszych autorskich
wydawnictw Pih rozwiza umow zRRX iwrci do nagrywania wduecie, tym
razem zChad. Ich wsplne wydawnictwo Onas dla was ukazao si wmaju
2003 roku nakadem nieduej, mao znanej wszerszych krgach wytwrni
Promil. Potwierdzio si, e Pih lubi pracowa wparze. Lubi si sprawdza
wrnych konwencjach. Uwaam, e kady MC powinien by uniwersalny.

386

Nie wyobraam sobie tematu, na ktry nie potrafibym nawin. Moja droga jako
MC jest naprawd bogata iprowadzi od pornorapu przez rap uliczny, bragga po
horrorcore tumaczy artysta. Tym razem wwarstwie produkcyjnej raperzy
odeszli od Volta. Beaty podzielili pomidzy siebie Bartosz oraz Szyha (kiedy
czonek Edytoriau), jedn kompozycj dooy te Jajonasz. Mroczny, bardzo
bliski ulicy materia promowany by przez tylko jeden teledysk ipomimo swojej
rzetelnoci nie odbi si szerszym echem. Dawao si te zauway, i Pih zaczyna
traktowa teksty jeszcze bardziej bezporednio, bezceremonialnie.
Zaostrzenie jzyka wyranie sycha na drugim solowym wydawnictwie artysty
Krew, pot izy, ktre jesieni 2004 roku wydaa wytwrnia Camey Records.
Materia nagrany przy pomocy grona uznanych icenionych na scenie
producentw oraz goci (m.in. Magiera, Szyha, Teka, Pezet, Pyskaty, Ten Typ
Mes, HST) obfitowa wwiele mocnych momentw. Biaostocki raper stawia
muzyk wroli oczyszczalni ciekw. 18 razy podkrela, kogo iza co nienawidzi,
zapewnia, e kocha to, co robi, izastanawia si, komu nie podaby rki, nawet
spadajc zwieowca moglimy przeczyta wrecenzji magazynu DosDedos.
Co ciekawe, label Cameya kojarzony by raczej zlekkim, imprezowym rapem,
co teoretycznie powinno si kci ztwrczoci artysty zBiaegostoku. Ten
jednak wcale nie ucieka od bardziej komercyjnych posuni. Po utworze zReni
Jusis wsppracowa zChad iKrzysztofem Jaryczewskim nad coverem kawaka
Oddziau Zamknitego, aw2005 roku wraz zTek iOnarem zasiad wjury talent
show Hip-hop start. Program by przygotowywany do emisji wstacji Polsat,
ktra ostatecznie jednak zrezygnowaa ztego planu. Druga poowa 2004 roku
bya pocztkiem koca boomu na rap. Artysty to jednak zupenie nie zrazio
do kolejnych nagra. Rozgrza si przy okazji beefu zwarszawiakiem Duym
Pe, wwczas czonkiem duetu Cisza iSpokj. Rozcignity na kilka pikantnych
utworw spr by echem wydarze zkocwki roku, kiedy to na imprezie
Christmas Rappin doszo do spicia Piechockiego zmodym, cenionym za
dokonania na polu wolnego stylu MC. Kiedy panowie mieszali si zbotem, nie
walczyli wwczas tylko raperzy, ale te dwie filozofie hip-hopu, analogicznie jak za
oceanem wprzypadku pojedynku Commona zIce Cubeem64. Po stronie Pe byo
elastyczne flow, starannie napisane wersy, trueschoolowe podejcie do tematu.
Biastoczanin wnumerach, takich jak Prosto wtwarz, Co?! iNie wiesz, co ci

64.

Konflikt midzy dwoma MC wybuch po tym, gdy pochodzcy z Chicago raper Common w nagraniu I Used to Love H.E.R.
z 1994 roku spersonalizowa hip-hop, przedstawiajc go jak kobiet, ktr kocha mniej ,od czasu gdy ta prowadzi si
z gangsterami z Los Angeles. Na te sowa w niewybredny sposb zareagowa Ice Cube, gangsta raper, czonek
kalifornijskiej formacji N.W.A. Odpowiedzia w utworze Westside Slaughterhouse z pyty zaprzyjanionego Mack 10a.
Naci si jednak, bowiem Common, pomimo swojej wraliwoci i zainteresowania wiadomym, odpowiedzialnym,
bardziej wyrafinowanym rapem, odpar atak ostrym, wietnie przyjtym The Bitch in Yoo.

387

spotka jutro zawar zkolei proste, krwiste linijki, waciw hardcoreowi syntez
pogardy iwciekoci, kadc nacisk na uliczn wiarygodno. Konflikt uwaa si
za nierozstrzygnity.
Trening impertynencji przyda si rok pniej, kiedy ukaza si album
Skazanych na Sukcezz, duetu zaoonego do spki zdawnym czonkiem
warszawskiego Edytoriau, Pyskatym. Zderzenie takich osobowoci oraz wyrazistych, jadowitych stylw powinno byo, zdaniem fanw, zaowocowa czym wyjtkowym, tymczasem pyta Na linii ognia (2006) bya wobiegowej opinii jedynie
dobra, cho to nie na podkady raperw zazwyczaj narzekano. Tak czy siak, wtrudnych dla rapu czasach materiaowi udao si trafi na dwudziest sidm pozycj
listy najlepiej sprzedajcych si wPolsce krkw, aczas obszed si znim askawie.
Kiedy po latach doczeka si w2012 opatrzonej now okadk Grzegorza Forina
Piwnickiego iwydanej wStep Records reedycji, powraca ju jako niemal klasyk.
Ze Stepem Pih zwiza si jeszcze w2006 roku. Winylowy singiel Miazga ukaza si ju nakadem opolskiej oficyny, rozpoczynajc najbardziej owocny czas
wkarierze rapera. Pomidzy 2008 a2013 rokiem muzyk wyda cztery longplaye.
Pierwszy znich, mocno ju horrorcoreowe Kwiaty za (2008), okry si platyn, adwa kolejne Dowd rzeczowy nr 1 (2010) iDowd rzeczowy nr 2 (2011)
udao si ozoci. Sukces komercyjny na pewno jest wany. Ciko jest robi
co, co wedug ciebie jest twoim przeznaczeniem, iledwo wiza koniec zkocem.
Nigdy nie zwtpiem wswoje umiejtnoci iwybory. Przyznaj, przyszed pewnego
dnia moment prawdy, kiedy musiaem podj decyzj, czy dalej mog si tak bardzo
angaowa wmuzyk. Na szczcie los okaza si na tyle askawy, e nie musiaem rezygnowa ztego, co kocham ico umiem robi najlepiej. Fakt, dzi mog pochwali si, e dziki pasji zwiedziem troch wiata imam rzesz fanatycznych
fanw, ktrzy identyfikuj si zmoim przekazem podsumowuje Piechocki. Najwysze oceny spord wydawnictw Piha otrzymay Kwiaty za. Lubisz sucha
Necro? Jeste mionikiem thrillerw medycznych ihorrorw? Nuy ci pozytywny
hip-hop? Powiniene sign po najnowszy, podwjny krek biaostockiego rapera zachca Bartomiej Skubisz wrecenzji na Onet.pl. Trzeci element trylogii Dowd rzeczowy trafi do sklepw wczerwcu 2013 roku izadebiutowa
na drugim miejscu OLiS, przynoszc to, co fani Piha dobrze znali ilubili: radykalizm
sdw, brutalno, naturalistyczne opisy wplecione wpozbawion wiata poezj.
Szorstka charyzma, bezkompromisowo wwyraaniu pogldw ibalansujce
na granicy dobrego smaku, turpistycznie dotkliwe cite wersy skadaj si na wachlarz bitewnych technik artysty, ktry ju wczasach skadanek 600Volta iswojego macierzystego skadu 17 skazany by na sukces. Platynowe izote pyty nie
sprawiy jednak, e spuci ztonu, awychodzce ostatnio Dowody rzeczowe to koronny argument za tym, e jest on wci cholernie ambitny isolidnie
wkurwiony pisa kilka miesicy po premierze magazyn Aktivist, nominujc Piha
do swojej nagrody Nocne Marki wkategorii artysta roku.

388

Zrywane skalpy, lepkie komary, krwiste cumulusy ioczodoy okien wzbombardowanym miecie nieodmiennie wyzieraj zjego wersw. Dlaczego Adam nachyla
si nad potwornociami, dajc upust temu, co inni trzymaj zwykle dla siebie?
Fascynuje mnie walka dobra ze zem. Nie ta biblijna, tylko ta, ktra nas dotyczy
bezporednio. Walka znaszymi uomnociami, wadami. Widz zo kadego dnia.
Mwic, e wszystko jest wporzdku, dabym mu si uwie inigdy bym znim nie
wygra. Dlatego opisuj wszystko wtak drastyczny sposb. eby nikt przypadkiem
nie przeszed obok tego obojtnie tumaczy raper Dominice Wcawek przy
okazji publikacji wMachinie. Przyzna wtedy rwnie, e na co dzie absolutnie nie sucha muzyki utrzymanej wtakiej stylistyce. Jest fanem soulu, ceni
twrczo Whitney Houston, Michaela Jacksona, Princeaczy Otisa Reddinga.
To zdaje si potwierdza opini, e Pih jest czowiekiem owielu twarzach
ispodziewa mona si po nim wszystkiego.

389

390

1976

Pono

Andrzej
Caa

Rafa Poniedzielski, ur. w1976 roku wWarszawie. Raper, wydawca, dziaacz

spoeczny. Utosamiany jest zhardcoreow scen, ale wprzeciwiestwie do wielu
innych MC specjalizujcych si wulicznych klimatach od pocztku przykada
du wag do techniki, eksperymentowa zflow, gstoci rymu, rytmik. Jeden
zpierwszych czonkw ZIP Skadu, ktry zdecydowa si na solowe nagrania.
Od zawsze zwizany zWarszaw, czsto nawizujcy wnagraniach do jej ycia
ispecyfiki. Najbardziej byskotliwym tego przykadem jest utwr Na ywo
zpierwszej kompilacji producenckiej Kodex duetu WhiteHouse.
Urodzi si na Suewcu, miejscu syncym ztoru wycigw konnych ipokrytego
graffiti muru go okalajcego. Jego wujek by dokejem iPoniedzielski marzy
otym, by pj wjego lady. Ostatecznie nie udao mu si to ze wzgldu
na warunki fizyczne. Szczliwie wmuzyce nie maj one adnego znaczenia. Do
szkoy podstawowej chodziem zWodim ito do jednej klasy. To byy lata 80., rapu
nie byo, by hardcore. Sokoa poznaem wliceum plastycznym, lata 90., rap ju by,
Wodek dziaa zMolest, my postanowilimy zrobi co swojego wspomina
pocztki Pono. ZSokoem czya go pocztkowo pasja do kartonu ifarb,
ale e od plastyki do muzyki jeden krok, ewoluowaa wrapowy projekt TPWC
(Trzecie Pokolenie Warszawskiej Colendy). Rozpoczy si prby pisania tekstw
wsiowni ojca Rafaa. Szo dobrze, oczym najlepiej wiadczy Bez refrenu, utwr
na ProdukcjiHiphop (1998), synnym, dwupytowym debiucie DJ-a600V. Kawaek
sygnowany by jako ZIP Skad TPWC. ZIP Skad to kolektyw powstay zpoczenia
si duetu zFundacj Nr 1 oraz Fu iKorasem. Szybko sta si lokaln sensacj,
apo wydaniu w1999 roku albumu Chleb powszedni wwytwrni RRX zyska
oglnopolsk popularno. Ju na tym longplayu dao si wyczu, e Poniedzielski
iSok to najbardziej wyrniajcy si, najwszechstronniejsi MC wskadzie.
Na ich wsplne albumy naleao jednak poczeka jeszcze kilka lat, bo najpierw
w1999 roku Pono wraz zinnymi artystami ZIP Skadu Korasem iFu zaoy
formacj Zipera. Grupa szybko podpisaa umow zdu wytwrni Pomaton EMI
wramach inicjatywy Baza Lebel. W efekcie wczerwcu 2000 roku do sklepw
trafi album O.N.F.R. (skrt od Oparta Na Faktach Rymonacja). Nad produkcj
czuwali sami twrcy Zipery, atake m.in. DJ 600V, Vienio (jako DJ Variat)
czy Waco. Wydawnictwo byo nad wyraz solidn uliczn produkcj. Wpami
zapada przede wszystkim teledyskowy Wir wydarze oraz oparty odynamiczny
beat storytelling Pierwszy stopie zagroenia. Pyta sprzedaa si wponad
dziesiciu tysicach sztuk, agrupa zacza regularnie koncertowa wcaej Polsce.

391

W2001 roku Pono zacz na powanie przygotowywa materia na solowy

debiut Hod. Ukaza si on wmarcu 2002 roku, awydawc byo Prosto Label.
Oczekiwania wobec longplaya byy due, bo pracowaa nad nim cisa czowka
producentw zwizanych zciemn stron (Waco, Wodi, Majki, Korze), nie
brakowao te cenionych goci. Fundamentem by jednak sam Pono, ktry wkocu
pokaza peen wachlarz swoich moliwoci. Nie ogranicza si do koncentracji
na przekazie, co byo bolczk wielu ulicznych raperw. Wybra te do
zrnicowane beaty, wktrych mona odnale wpywy reggae czy hip-hopu
rodem zFrancji, ale inowoczesne, poamane rytmy, wczeniej niespotykane
na hardcoreowych pytach. Ciko to wytumaczy, bo paradoksalnie uciekam
od suchania muzyki. Moe to jest niezrozumiae, ale jak usyszysz co, wpada
ci to wucho, nucisz to pod nosem. Potem siadasz, piszesz inagle si okazuje, e co
ci to przypomina inie masz na to wpywu. Ja lubi wymyla, nie naladowa.
Wszystkie sowa zostay ju wypowiedziane, sztuka wypowiedzie je jak nikt inny
opowiada oprocesie twrczym raper. Hod przynis mu wiele ciepych sw
od fanw isuchaczy, sprzedajc si wprzyzwoitym nakadzie (dwunasta pozycja
listy OLiS) izostawiajc po sobie trzy wymienite single Tabu Temat
zakazany, Osaczony iprzede wszystkim Niemierteln nawijk ZIP Skadow.
Duet zKorasem na beacie Waca zaowocowa jednym znajwikszych rapowych
przebojw wtamtym okresie.
Kolejnym, ju czwartym wcigu raptem piciu lat projektem, wktrym macza
palce Pono, by drugi album Zipery Druga strona medalu zlutego 2004 roku. Pyt
wydan przez Prosto promowano hitowym nagraniem Bez cinie zbrawurowym
refrenem Francuzw zSoundkail, kawakiem bardzo popularnym wwczas
na imprezach iczsto puszczanym wstacjach telewizyjnych. Wydawnictwo
doszo do smej pozycji na licie najlepiej sprzedajcych si albumw wPolsce,
akolejnymi najwaniejszymi nagraniami pochodzcymi zBez cinie byy
Do roboty zgocinnym udziaem Muka Staszczyka oraz poruszajcy,
zilustrowany zdjciami zpowstania warszawskiego izagrany podczas obchodw
25. rocznicy podpisania porozumie sierpniowych Patriota. Dla tria by
to ostatni jak dotd wsplny materia. Pono jednak nie prnowa ilatem 2006 roku
przygotowa drug solow pyt Tak to widz. Wydawnictwo byo naturaln
kontynuacj debiutu Poniedzielskiego, ale jeszcze bardziej dopracowan od strony
muzycznej iraperskiej. Panowa na nim do mroczny klimat, nie brakowao
partii ywych instrumentw. Oile pasja do reggae pozostaa, tak tym razem
worganicznych podkadach sycha byo fascynacj jazzem, ch ustawienia si
wkontrze do zdominowanego przez elektronik gwnego nurtu. Pono wkilku
utworach da upust swej frustracji zwizanej zsytuacj wkraju, brakiem perspektyw
dla modych ludzi, kamstwami serwowanymi przez rzdzcych. Jest le. Jestemy
gosem pokolenia zokrelon si przebicia, arap jest narzdziem. Kto bdzie otym
mwi? Polityk nie pjdzie inie powie tego zmwnicy wSejmie. Dzieciaki to powiedz.
Ja to powiem mwi wwywiadzie dla magazynu lizg artysta zapytany oto,
dlaczego tak mocno zaley mu na poruszaniu wtkw spoecznych.

392

Lata 2007-2009 upyny raperowi na pracy nad reaktywowanym po latach

projekcie TPWC. Wtym okresie nagrali zSokoem a trzy albumy. Pierwsze
dwa byy de facto solowymi materiaami Sokoa, do ktrych Pono si dogrywa,
asytuacja zmienia si dopiero przy wydawnictwie To prawdziwa wolno
czowieka z2009 roku. Praca przy dwch pierwszych pytach bya otyle
fajna, e caoci zajmowa si Sok, wic miaem czas, eby zaj si paroma
innymi projektami. Przy trzeciej miaem wicej pracy, bo oprcz pisania musiaem
wymyli temat, do tego by to pierwszy raz, gdy pracowaem zmuzykami grajcymi
na ywych instrumentach. Duo prb, oglnie duy eksperyment wspomina
artysta. Zdecydowana wikszo albumu jest elektroniczna, zimna, futurystyczna
iindustrialna pisa na Onet.pl recenzent Marek Fall, porwnujc singlowe Nic
na si do Massive Attack ichwalc system dystrybucji. Trzeci album TPWC ukaza
si nakadem 3Label wytwrni, ktr raper prowadzi zMichaem Makowskim
ale premier fizycznej wersji poprzedzio udostpnienie darmowych plikw mp3.
Pono zdecydowa si po latach odej zProsto, ale podkrela, e utrzymuje
zwytwrni iartystami tam nagrywajcymi bardzo dobre kontakty, chodzio mu
za jedynie oto, eby by wpeni zalenym tylko od siebie. Tymczasem trzecia
solowa produkcja Pono Wizjoner zlutego 2012 roku ukazaa si wCreative
Music. Jzyczkiem uwagi stao si zaangaowanie producenta 7th Swordsmana,
polskiego czonka Wu-Fam65. Pono konsekwentnie robi swoje, ajego szorstki
wokal maszynowo atakujcy zmasowanymi rymami wci jest imponujcy
konstatowa Daniel Wardziski wrecenzji na Interii. Niestety, cho pyta trafia
na dziewitnaste miejsce OLiS, do szybko znikna zlisty inie odbia
si wikszym echem. By moe dlatego, e odesza od klimatw znanych
zwczeniejszych solowych longplayw Poniedzielskiego. Dao si to odczu
szczeglnie wwarstwie lirycznej. Duo mniej byo zoci, frustracji, narzekania
na rzeczywisto, awich miejsce raper woy treci motywujce ipooy nacisk
na swoje dotychczasowe osignicia. Moe to nie jest mniej zoci, tylko wiksza
wiadomo. Fundacja Heyprzygodo suy do tego, eby t wiadomo rozwija,
take moj. Uwaam, e mam jeszcze duo pracy przed sob, zatem ospenieniu nie
ma mowy, ale faktycznie uwiadomiem sobie, e chyba dobrze wyciu wybraem.
Robi to, co kocham, jest fajnie, nie mam prawa narzeka, poprzez muzyk ifundacj
dziel si tym podejciem reasumuje raper. Wspomnian fundacj Pono zaoy
jeszcze w2006 roku wraz zwindsurferk, medalistk olimpijsk Zofi Klepack.
Jej zadaniem jest pomoc dzieciom zubogich rodzin wrealizowaniu pasji
izainteresowa, ktrych ze wzgldu na sytuacj materialn rodzicw nie mogyby
speni.

65.

Lliczne grono grup, raperw, producentw, wokalistek i wokalistw zebranych wok nowojorskiego zespou
Wu-Tang Clan. Twrcy nawizuj do brzmienia pyt Wu-Tangu Clanu i jego czonkw, czsto bdc zreszt
podopiecznymi tych ostatnich. Dbaj o wsplny mianownik z dokonaniami swoich mistrzw, rozwijajc nieraz
myl przewodni klanu, ide bazujc na zderzeniu wschodniego mistycyzmu, filozofii i popkultury.

393

Obecnie muzyk pracuje nad kolejnym solowym wydawnictwem. Fundusze

na jego wydanie chciaby pozyska za spraw programu crowdfunding. Jest
to coraz czciej spotykane przedsiwzicie finansowane poprzez du liczb
drobnych, jednorazowych wpat dokonywanych przez osoby zainteresowane
projektem. Wpolskim hip-hopie to nowatorskie podejcie. Moim zdaniem, jest
to przyszociowa formua realizacji projektw inie chodzi tylko omuzyk. Chopak
wymyli gr planszow iwjeden dzie zdoby dwiecie procent budetu. Na wiecie
jest to ju znana formua, unas to si dopiero zaczyna, ale daje to moliwoci kademu,
bez wzgldu na znajomoci, zasb portfela, bez wzgldu na to, skd jeste igdzie
mieszkasz. Liczy si kreatywno. Wtej formule faktycznie to fani finansuj
projekt. Dziki temu mog by pewni, e pienidze przez nich wydane nie pjd
do kieszeni wydawcw, lecz fizycznie wespr samego artyst. Mam nadziej, e ju
niedugo przyczyni si to do powstania wielu ciekawych projektw wnaszym kraju
optymistycznie zamyka ten wtek Poniedzielski.

394

396

1981

Proceente

Dominika
Wcawek

Take Procent; Micha Kosiorowski, ur. w1981 roku wWarszawie. Raper,

wydawca igwnodowodzcy agencji artystycznej. Czonek chluby stoecznego
undergroundu, Szybkiego Szmalu. Nagrywa m.in. zMesem, Onarem, Pyskatym,
Skorupem, Ortega Cartel iSiedem ez. Popularyzator idei mixtapeu, aktywny
hiphopowy radiowiec zwasn audycj wAkademickim Radiu Kampus, wreszcie
jeden znajbardziej rozpoznawalnych freestyleowcw, ktry bra udzia
wnajwaniejszych krajowych bitwach wolnostylowych pocztkowo jako uczestnik
(zdoby trzecie miejsce podczas pierwszej edycji WBW), anastpnie jako juror.
Wnalecym do niego labelu Aloha Entertainment ukaza si m.in. Materia
producencki Quiza, Echinacea Echinacei i3,2,1...! Mama Selity.
Nie jestem raperem zpierwszego pokolenia mieje si Procent. Hip-hop odkry
dziki takim zespoom jak Body Count, Clawfinger iRage Against The Machine
to po obejrzeniu ich koncertu spod sceny podj decyzj otym, e sam chce dziaa.
Pierwszy utwr nagra pod beat poyczony zalbumu prezentujcego polsk
scen triphopow, doczonego do czasopisma Machina. Raper wspomina te,
e kiedy wdrugiej poowie lat 90. po Warszawie zaczynay kry demwki 1kHz
i3H, on by ledwie nastolatkiem biegajcym na stoeczne imprezy wroli fana.
Wtedy klimat by nieco inny, byo mniej raperw imniej hiphopowcw, rodowisko
stanowio hermetyczn grup mwi idodaje, e cho zaczyna wczenie, arymy
dosy szybko stay si dla niego naturalnym sposobem artystycznego wyraania
si, jako chopak zCzerniakowa zawsze by poza grup. Nawet gdy mia ju
na koncie pierwszy nielegal nagrany w2001 roku wdomu uproducenta Bojara,
wci nie by wystarczajcym swojakiem. Moje utwory zZdoR nie cieszyy si
na Ursynowie estym. Rozumiem to doskonale. Zjednej strony dzielnica wtamtym
czasie bya prawdziw wylgarni hiphopowych talentw, zdrugiej strony ja
sam dzisiaj nie jestem wstanie zdziery moich wasnych nagra ztamtego
okresu przyznaje raper. Pasja kazaa mu uczestniczy wwikszoci imprez
hiphopowych wmiecie, agdy tylko nadarzaa si okazja do freestyleowania,
chwyta za mikrofon inawija.
Wczasie jednej zbitew wolnostylowych pozna Emazeta, rapera zSzybkiego
Szmalu, stopniowo te stawa si coraz bliszy tej ursynowskiej hiphopowej
supergrupie, wktrej rapowali rwnie tacy artyci, jak Wdowa, Kali, May Esz Esz
iCiech. Zanim jednak znalaz si na jednej pycie zt ekip, Proceente intensywnie
udziela si na scenie wolnostylowej. Jak przyznaje, forma bitewnej wymiany
wersw, zachodzenia ludziom za skr, atakowania ich nie bya wjego gucie,

397

wola bowiem improwizowa na tematy oglne, artowa iopisywa ciekawe

sytuacje. Jednak jego wyjcia wkolejnych bitwach byy zauwaane idoceniane.
W2003 stan na podium Wielkiej Bitwy Warszawskiej zaraz za Rufinem MC
iDioxem. Rok pniej ukaza si jego debiut na legalu. ycie czsto tak wyglda,
e przechodzc obok budynku, widzisz uchylone drzwi. Chocia fasada odrapana,
neony przygaszone, wrodku troch przypomina wszystko skad zomu, to jednak
si decydujesz tu zosta malowniczo ongluje metaforami Proceente idodaje,
e majc wrku gotowy materia, po prostu zdecydowa si wyda go
uKrzysztofa Kozaka, bo nie chcia ju duej czeka wpodziemiu. Itak za spraw
wydawcy Warszafskiego Deszczu, ZIP Skadu iDJ-a600V w2004 roku na rynek
trafiy Znaki zapytania. Jak zostao to ujte wrecenzji wmiesiczniku lizg:
Najinteligentniejsza obok JedenSiedem produkcja, na ktrej widnieje logo RRX.
Album zawiera pitnacie utworw nagranych do beatw Malina, Kocioka iPoleja,
utrzymanych westetyce zotej ery hip-hopu. Wrd goci znaleli si przedstawiciele
Szybkiego Szmalu iRufin MC. Ta pyta jest dla Procenta wana nie tylko dlatego,
e zaznaczy ni swoj obecno wpierwszym obiegu, ale przede wszystkim z tego
powodu, e naby dziki niej dowiadcze biznesowych. Tak po prawdzie, to ja sam
sobie bardziej ten debiutancki materia wydaem. Ten cay RRX troch mi pomg, atroch
zaszkodzi, bo wsppraca zKozakiem blokowaa wwczas pewne moliwoci przyznaje
raper. Dlatego wkrtce po premierze krka zoy wniosek odofinansowanie,
ktre pozwolio mu wystartowa zwasn wytwrni Aloha Entertainment.
Zanim jednak tak si stao, wrci na chwil do podziemia.
2005 rok przynis dwa nielegale, do ktrych sam Proceente ma wielki senty-
ment. Mixtape 2005 Szybkiego Szmalu to byo wydarzenie! Nawet jak dzi kto
sobie wczy t pyt, przekonuje si, e jest to rzecz ponadczasowa, tak pod wzgldem
zwrotek, jak ibeatw, nie jest ani troch archaiczna. Podobnie zreszt myl onaszej
epce zEmazetem mwi artysta. Wypuszczony do internetu minialbum liczy
siedem utworw, ale ju na opublikowanym na CD EP: EmazetProcent (2005)
kawakw byo trzynacie itrudno byo nazwa go klasyczn epk. Materia ten
by zapowiedzi krka Jedyneczka, ktry w2007 roku ukaza si nakadem
Alohy. Wzasadzie lubi wrci raz na jaki czas do tego albumu, wykona kilka
utworw, ale to na Galimatiasie znalazy si te, ktre s dla mnie szczeglnie wane
twierdzi sam zainteresowany. Galimatias ukaza si w2009 roku, aspord
zawartych na nim kawakw autor wyrnia Podr do rde czasu stworzon
wsplnie zaktorem Janem Nowickim. Zt refleksyjn opowieci omioci,
jedn znajciekawszych wpolskim rapie, wie si nie mniej frapujca historia
spotkania samych autorw. Pracujc wLaboratorium Reportau poznaem Jacka
Bawuta, dokumentalist. Po premierze Jedyneczki wysaem mu po koleesku
egzemplarz. Traf chcia, e akurat Jacek pracowa nad filmem Jeszcze nie wieczr,
wktrym wystpowa Jan Nowicki, aAntek Pawlicki mia zagra rapera. Itylko
kto musia tego Antka troch podszkoli opowiada Proceente. Ostatecznie sta
si nie tylko doradc itrenerem, ale te pojawi si na drugim planie wscenie

398

pojedynku freestyleowego midzy Pawlickim iNowickim. Po zdjciach Proceente

zdecydowa si zadzwoni do samego Wielkiego Szu izaproponowa mu wystp
wswoim utworze. Aktor zgodzi si bez wahania. Spodoba mu si zarwno temat
zawiych relacji damsko-mskich, jak iklimat studia Lubi Wcha Winyl, gdzie
byo realizowane nagranie. Do wystpu wteledysku Nowickiego nie trzeba ju
byo specjalnie namawia. Galimatias zdecydowanie wyprzedzi swj czas.
Za spraw producenckiej wszechstronnoci Malina oferowa sporo wieych
brzmie odwoujcych si do estetyki bliszej brytyjskim klubom. Niesztampowo
poamane rytmy isyntetyczny, przecigany bas do dzi si broni, wietnie te
wypada wsppraca zreggaeowymi gomi Pablopavo iFrenchmanem.
Niedugo po premierze Procent wdo krtkim czasie przygotowa wsplnie
znieyjcym ju dzi Zjawinem Dziennik 2010, czyli trwajcy nieco ponad p
godziny krek, na ktrym nawizuje do Dziennika 1954 Leopolda Tyrmanda.
Stworzy analogi midzy yciem bikiniarskim ahiphopowym, wobu przypadkach
utrudnianym przez opresyjne pastwo. W2011 roku Kosiorowski podj si
zkolei najambitniejszego logistycznie przedsiwzicia wswoim yciu. WAloha
Entertainment ukazaa si bowiem trzypytowa, czca ponad stu artystw zcaej
Polski kompilacja Aloha 40%. Pochodzcy zniej kawaek Nie ma emocji, nie ma
rapu, gdzie prcz Proceente wystpili Patr00, Piter Pits, Spinache, Reno, Mielzky
iFrank Nino, zaj szste miejsce wprowadzonym przez portal Popkiller plebiscycie
na najlepszy singiel roku. Micha okrela tak szeroko zakrojon operacj
mianem sadomasochizmu, ale nie przeszkadza mu to przypomnie si bardzo
szybko kolejnym mixtapeem zatytuowanym Dzie zycia mistrza ceremonii
(2012). Bez wielkich prawd oyciu, zniepodrabialnym r, naturalnym luzem,
krlewskim wajbem, dystansem iironi podsumowuje jeden zrecenzentw,
nawizujc do wady wymowy rapera. artobliwe scenki zgrabnie uchwycone
wkolejnych tekstach to jedno, sam tytu drugie. Procent bowiem do dzi czuje
si wanie owym mistrzem ceremonii i, co wicej, zrealizowania si wtej
roli stara si y. Jedno zmoich gwnych rde utrzymania to prowadzenie
koncertw, festiwali, imprez kulturalnych. Cay czas nie trac ztym kontaktu,
uwielbiam rusza tumem, motywowa do zabawy mwi. Dodaje te, e wci
czuje si artyst niespenionym, godnym. Wierzy, e najwiksze sukcesy wci
s przed nim: Id drog wataki, mozolnie wspinam si na swj szczyt, bazuj
na nieprzemijajcej zajawce inie spoczywam na laurach.

399

400

1978

Pyskaty

Marcin
Flint

Przemysaw Chojnacki, ur. w1978 roku wWarszawie. Raper wystpujcy

wczeniej pod pseudonimami Zeke iPyskaty Skurwiel, znany rwnie jako Pysk.
Szara eminencja wwydawnictwie Aptaun, gdzie formalnie nie jest wsplnikiem
ani osob decyzyjn, ale odpowiada za kontakt zartystami imarketing. Jeden
zpionierw polskiej sceny hiphopowej. Wraz zzespoem Edytoria wystpi
w1997 na przeomowych dla sceny skadankach Smak B.E.A.T. Records
iWsplna scena. Wtym samym roku otworzy warszawski koncert Run-D.M.C.
Na pierwszy oficjalny longplay wjego dyskografii nagrane wraz zPihem jako
Skazani na Sukcezz Na lini ognia trzeba byo czeka a do 2006 roku. Pokaza
styl oparty na mocnych, byskotliwych puentach ipopkulturowych metaforach,
porwnywany do Pezeta, Mesa iEisa. Od tego czasu warszawiak wyda dwa
bardzo dobrze przyjte albumy solowe Pysk wpysk ikonceptualn Pasj.
Druga ztych pozycji dotara do pitego miejsca zestawienia OLiS, bdc
modelowym przykadem dojrzewania whip-hopie idowodem, e weterani
potrafi odnale si na wspczesnej scenie.
Chojnacki zainteresowa si tworzeniem za spraw uczszczania na rapowe
imprezy do miejsc, takich jak Hybrydy, Dekadent, Trend czy funkcjonujca przez
jaki czas na stoecznej starwce Dziekanka. Trzymaem si zludmi zBemowa,
bo wykrystalizowaa si tam grupa, ktra podesza bardziej kreatywnie do tematu,
chciaa co wicej ni tylko si bawi wspomina raper. Wsplnie ze znajomymi
stworzy skad Komplet, ktry wapogeum zrzesza kilkanacie osb. Znajomo
zSzyh, DJ-em Ego (znanym te jako Kwiatek), Jambetem iparoma jeszcze osobami
staa si bardziej zaya. Tak wyodrbni si Edytoria. Szyha zainwestowa
wwyposaenie domowego studia iod 1996 roku moliwie stao si rejestrowanie
utworw. Pocztkowo udawao si czy wnich odmienne inspiracje. Podczas
gdy Pysk znany wwczas jako Zeke by bliszy brzmieniom kalifornijskim,
g-funkowym, ajego ulubionym artyst by Snoop Dogg, reszcie zespou bliej
byo do twardych, nowojorskich nagra. wiadectwem muzycznej itekstowej
oryginalnoci grupy by umieszczony na skadance Smak B.E.A.T. Records
utwr Sowo, funkcjonujcy rwnie jako Teksty, wersy, zwrotki isowa.
Jambet rzuci temat, inaczej go rozumiejc sowo jest jak pomnik, jeeli on je daje,
to wszyscy mog na niego liczy. Szyha by bardziej dosowny, traktujc jzyk jako
tworzywo, tak jakbymy rozoyli tekst na czynniki pierwsze. Nie by to numer
samplowany. Szyha szczyci si tym, e gra na keyboardzie. Potem zaczo to nam
przeszkadza, bo nie chcielimy odstawa. Nie docenilimy tego, e moglimy by
brzmieniowo inni wraca pamici do starych czasw Pyskaty. Edytoria mia

401

swoje mae sukcesy. Na albumie Wsplna scena, inicjatywie wydawnictwa

RRX, znalaz si kawaek Ekstremalne warunki, za Zeke by przedstawicielem
formacji wgonym, jednoczcym wzaoeniu scen utworze 10 osb. Do tego
znajomo zproducentami krconego na podstawie ksiki Edmunda Niziurskiego
filmu Spona zaowocowaa kolejnymi dwoma numerami Tcz inagran
zMik Urbaniak (ale bez udziau Pyska) Gow. Pojawiy si rwnie propozycje
koncertowe, wtym zaproszenie na nobilitowany udziaem amerykaskiej
gwiazdy Rap Day. To nie wystarczyo, by okiezna spory midzy nastolatkami,
wykrystalizowa wspln wizj pyty izachowa studyjn dyscyplin. Edytoria
nie by nawet wstanie pozostawi po sobie demwki, skoczyo si na paru lunych
numerach. W1999 roku zosta rozwizany.
Przez nastpne dwa lata muzyka bya na dalszym planie. Chojnacki studiowa,
ukada sobie ycie osobiste, budowa hierarchi wartoci. W2001 roku wrci
do rapowania, aZeke sta si Pyskatym. Odci przeszo grub kresk. Czu si
ju na innym poziomie mentalnym iwarsztatowym, chcia, by zauwaono rozwj.
Pocztkowo dziaa zCygim, aaktualny szef wspomnianego Aptaun, czyli Szczurek,
podrzuca im podkady. Wtedy pojawia si te nazwa Skazani na Sukcezz. mier
mikrofonowego partnera zakoczya tamten etap, wzastpstwie przyszed Sony,
jednak nagrania miay charakter lokalny, osiedlowy. Rozmach przyszed dopiero,
gdy na Bemowie pojawi si pochodzcy zBiaegostoku Pih. Zaproponowa
Przemkowi wspprac. Cho jak zauwaa Chojnacki obaj artyci podchodzili
zinnych rodowisk, odebrali inne wychowanie iprzywiecay im inne cele,
to wkwestiach damsko-mskich, imprezowych czy jechaniu po bandzie mwili
jednym jzykiem. Zdeterminowani, po ponad roku penych kompromisw ispi
prac doprowadzili krek do koca. W2006 roku pyt Na linii ognia wyda
Camey. Wpenej krasie objawi si tam kliwy, impertynencki styl Pyskatego.
Momentami brzmia dla rapowych suchaczy bardzo znajomo, nasuwajc
skojarzenia ztrzecim pokoleniem warszawskiego MC-ingu. Mniej chodzi
oinspiracj, cho jej doza bya, bardziej okwesti sportowej rywalizacji. Oni nagrywali
klipy, ja nagrywaem na mikrofonie zprzymocowan poczoch babci. Rwnaem
wgr. Chciaem nawija tak, by mc znale si na ich miejscu. Syszaem ich numery
inagrywaem co, co niejako miao by odpowiedzi na to, co robi. Rzeczy bitewne,
dissy wymierzone wpowietrze. Wiesz, na zasadzie: Jestecie dobrzy, ale ja mog
zrobi to lepiej, dodajc co od siebie wyjania Pysk. Na linii ognia, cho zracji
imprezowo-przechwakowego charakteru zumiarkowanym zainteresowaniem
przyjmowane przez stricte ulicznego odbiorc, spotkao si zprzyzwoitym
odbiorem. Jeeli narzekano, to raczej na przygotowan m.in. przez Davida Gutjara,
Sherlocka iWavesa muzyk. Wiem, e warstwa muzyczna moe wydawa si
przesodzona, jeli odnie j do naszych osobowoci. Ale wbrew obiegowej opinii
beaty nie byy narzucone przez wydawc. Nie byo chci zagodzenia warstwy
muzycznej tak, by pasowaa od radia tumaczy raper.

402

Materia na pierwszy solowy album Pyskatego powstawa jeszcze wczasach

SnS. Pyskaty czsto bezskutecznie forsowa powaniejsze, socjologiczne tematy.
Napdzany chci pokazania swoich umiejtnoci, ale te wyjcia ze skry
kabaretowego rapera ze miesznymi metaforami iwycignicia na wierzch
emocji, ktre nie znalazy wczeniej ujcia, nagra dla Aptaun Records Pysk
wpysk. Zaprezentowany w2009 roku krek pokaza uniwersalnego artyst.
Kropk nad i, azarazem deklaracj siy rapera okaza si remiks utworu Bez
granic. Wjednym numerze wystpili tam obok gospodarza Fokus, Maolat, ona,
Fu, Ten Typ Mes, Tomiko, O.S.T.R., Ero iEldo, aper wkoronie okaza si wystp
nowojorczyka Termanology. Uwane ucho wychwyci, e ju na tym albumie
zaczy si pojawia akcenty religijne gospodarz mwi oMojeszu, przywouje
motyw dwigania krzya. Wiara bya odpowiedzi na hedonizm, wyraaa poniekd
sabo do patosu, ch wywoania wyrazistych reakcji. Staa si te punktem
wyjcia do drugiego solowego albumu, swoistej rapowej drogi krzyowej
wchodzcego wwiek chrystusowy twrcy. Nie chciaem powtarza chaosu Pysk
wpysk zjego przeskakiwaniem ztematu na temat. Wiedziaem, e chc zrobi pyt
koncepcyjn, zmyl przewodni. Ztym e koncept stawa si coraz wiksz niewol,
choby dlatego, e wmidzyczasie moje zainteresowania si zmieniay. Miaem
zdwa, trzy kryzysy, kiedy mylaem, e to rzuc, bo nie jest to wmoim stylu, okae
si niesmaczne, ado tego nieprzystpne wyznaje Chojnacki. Ajednak udao si
ilustrowana okadk, na ktrej artysta jest niczym ukrzyowany na skrzyowaniu
miejskich ulic, niesiona singlami, takimi jak S.A.L.I.G.I.A. czy Wdech,
wydech, produkowana m.in. przez BobAira, O.S.T.R.-aiThe Returners Pasja
(2012) trafia do podsumowa roku ido pierwszej pitki zestawienia najlepiej
sprzedajcych si pyt. S ju widoki na jej nastpczyni. Ma si ukaza
w2014 roku iby ukonem wstron nowych brzmie. Ale nie chc kopiowa
Stanw, awic robi muzyki przyjemnej do suchania izarazem gupiej zapewnia
autor.

403

404

1985

Ras

Andrzej
Caa

Arkadiusz Sitarz, ur. w1985 roku wZamociu. Raper kojarzony gwnie zformacj
Rasmentalism. Przez wiele lat przebija si na podziemnej scenie, grajc dziesitki
koncertw wcaej Polsce izyskujc sympati za spraw pasji, inteligentnych
tekstw oraz pynnego rapowania tak na klasycznych, jak i na poamanych,
nowoczesnych beatach. Rapem zainteresowaem si wpodstawwce. Jako
wpitej czy szstej klasie. Kolega zklasy poyczy mi kasety 2Paca 2Pacalypse Now
iStrictly 4 My N.I.G.G.A.Z.. Zafascynowaem si niezdrowo, najprawdopodobniej
dlatego, e naleao tego sucha. Albumy 2Paca znaem na pami, to byo co
na granicy obsesji, jak to czsto bywa, kiedy si jest gwniarzem. Potem suchaem
Molesty, Warszafskiego Deszczu, skadanek Volta nic oryginalnego. Oczywicie
od razu chciaem by raperem, tak jak chciaem by bokserem po obejrzeniu filmu
Rocky. Speniam marzenia zdziecistwa, trenujc boks dla przyjemnoci irapujc
dla przyjemnoci wspomina pocztki zainteresowania rapem oraz dziaalnoci
artystycznej Ras.
Po raz pierwszy szerszemu gronu suchaczy Sitarz zaprezentowa si
niezalenym wydawnictwem rAsgrzewka (2005), ktre nagra zNajsbitem.
Numery ztego materiau trafiy m.in. na pyt doczon do magazynu lizg,
co pozwolio sympatykom hip-hopu wcaej Polsce zapozna si zpotencjaem
rapera. Mia on ju wtym czasie spory sta na scenie niezalenej. Przebi si
artycie wcale atwo nie byo, poniewa pochodzi zregionu, ktry nie liczy si
na scenie. Pochodzenie zrapowej inie tylko Polski C pozwolio mi przej
ciek, jak tak uwaam powinien przej raper. Przed Rasmentalismem byem
uczestnikiem poszukiwa waciwych drzwi. Nagrywaem swoje rzeczy najpierw
wZamociu, potem wLublinie wniezalenym wydawnictwie 311, zagraem
kilkadziesit koncertw, oczywicie za darmo. Od 2006 roku Ras zacz wspprac
zMentem XXL wramach duetu Rasmentalism. Najpierw poznali si na gruncie
czysto koleeskim, potem zaczli dociera si rwnie whip-hopie. W efekcie
dwa lata pniej ukazaa si sprzedawana niezalenie pyta Dobra muzyka
adne ycie (2008). Wydawnictwo zyskao du popularno wrd suchaczy
rapu, gwnie tych modszych, zorientowanych na bardziej nowoczesne, ciepe
brzmienia. Hip-hop wwydaniu Rasmentalismu od pocztku charakteryzowa si
duym luzem, nawizaniami tak do neosoulu, jak ido wspczesnej, wysmakowanej
elektroniki. Tytu albumu sta si zarazem znakiem rozpoznawczym duetu.
To adne ycie jest takim hasem, ktre sami sobie przyczepilimy, ale sowa
nie do koca oddaj jego znaczenie. Szczeglnie wdobie piknych chopcw

405

iwystajcych metek atwo je spyci. Dla mnie adne ycie zawsze bdzie wartoci
nadrzdn, ale nie ma nic wsplnego zubraniami, butami, nowymi ciuchami
ikawiorem zLidla. adne ycie idobra materialne nie id pod rk wyjania raper.
Po dobrym przyjciu pierwszego albumu grupa nie prnowaa. Wgrudniu
2009 roku do sprzeday wniezalenym obiegu trafi album Due rzeczy.
Byo to dzieo, ktre wsplnie firmowali Rasmentalism oraz warszawski raper
W.E.N.A., opromieniony wwczas sukcesem nielegala Wysze dobro. Nie
brakowao gosw, e ten wsplny materia jest czym wrodzaju zderzenia
gigantw rodzimego podziemia. Pamitam, e przeczytaem na jakim portalu
muzycznym, e jestemy jakim kosmicznym poczeniem undergroundowym,
ale dla mnie to wogle tak nie wygldao. Byem wielkim fanem Wyszego
dobra Weny. On, jak si okazao, by wielkim fanem naszej pierwszej pyty.
Spotka si zMentem, eby posucha beatw. Ja zaproponowaem, eby nagra
co razem ispotkalimy si na sesj wstudiu. Polubilimy si inagralimy
album. Bez oczekiwa, eby kra rynek czy zmienia wiat. Zagralimy jednak
kilkadziesit koncertw ipoznalimy mnstwo ludzi wcaym kraju tumaczy
Ras. W2010 Ras iMent gwnie koncertowali, ale rozpoczli te prac nad
kolejnym materiaem. By to okres, gdy marka Rasmentalism przebia si
poza rodowisko fanw idziennikarzy zorientowanych tylko na podziemne
materiay. Nie brakowao gosw, e to najwysza pora, aby grupa sprbowaa
si wregularnym, oficjalnym obiegu. Muzycy zdecydowali jednak inaczej.
Najpierw pod koniec maja 2011 roku duet doczeka si pierwszego winyla na swoim
koncie. Bya to EP wydana przez JuNouMi Records. Znalazy si tam cztery
utwory oraz instrumentale do nich, anajwiksz popularno zyskao nagranie
Delorean, ktre zilustrowano klipem. Trzy kawaki zEP trafiy te na kolejny
niezaleny longplay Rasmentalismu Hotel trzygwiazdkowy (2011). Pyta wydana
przez zesp wasnym sumptem znw osigna wysok jak na podziemie
sprzeda ibya najbardziej dopracowanym materiaem duetu. Trzeba powiedzie,
e beaty Menta nie nale do atwych do rapowania. Nie wiem, czy jest wPolsce
raper, ktry mgby poradzi sobie na nich lepiej ni Ras. Doskonale rozumie
jazdy swojego zioma, umie wpasowa si nawet wnajdziwniejsze fragmenty
aranacji, ktre ugry byoby naprawd karkoomnym zadaniem dla wikszoci
raperw wtym kraju. To jeden zniewielu polskich MC, ktry nie upie, apynie.
Jego byskotliwo moe nie jest ju tak poraajca jak wczeniej, ale za to ma
wicej tekstw, ktre s fantastyczne jako cao tak owydawnictwie pisa
na portalu Popkiller.pl Daniel Wardziski.
Stao si jasne, e miejsce Rasa iMenta jest wrozpoznawalnej, szanowanej
wytwrni, anie w undergroundowym obiegu, jednak dopiero wgrudniu 2012 roku
wraz zpremier singla Drogowskazy okazao si, e duet trafi do wytwrni
Asfalt Records. Dla wielu fanw wybr tej oficyny by spor niespodziank,
ale Ras jasno go tumaczy: W2004 roku udzieliem wywiadu Marcinowi Flintowi
ze lizgu, wktrym powiedziaem, e moj wymarzon wytwrni jest Asfalt.

406

Dlatego kiedy pojawia si propozycja wydania pyty wanie tam ikontrpropozycja

zinnej dynamicznej modej wytwrni (Aptaun Records przyp. red.), nie miaem
adnego problemu zwyborem. Speniam sobie marzenia zdziecistwa. Przy
okazji Asfalt zaoferowa nam idealne wsparcie promocyjne itotaln niezaleno
przy podejmowaniu decyzji artystycznych, promocyjnych iwszystkich innych, ktre
nas dotycz. Podczas pracy nad oficjalnym albumem Rasmentalismu Ras porzuci
codzienne zajcia iwpeni skupi si na nagraniach. Odciem si od pracy
codziennej, eby napisa inagra pyt. Chciaem, eby waciwie powstawaa
wstudiu, co dawao mi totaln wolno. adnych rozwaa, co powinienem, aczego
nie, adnej autocenzury mwi raper. Okazao si jednak, e nie powici peni
uwagi tylko nagraniom wduecie zMentem XXL, bo wkwietniu 2013 roku wraz
zDJ-em Tortem przygotowa niezaleny materia MAUi WOW!E EP. Pocztek
wrzenia przynis ju kolejny singiel zapowiadajcy pyt Rasmentalismu
nagranie Niebomby zgocinnym udziaem Mapy. Utwr okaza si sporym
zaskoczeniem, skada si bowiem na niego mocno skomplikowany podkad,
wktrym byo kilka motyww przewodnich, trzykrotny refren oraz dwie dugie
zwrotki. To pokazao, e zesp nie chcia i utartymi schematami izamierza
przedstawi odbiorcom polskiego hip-hopu co innego, nowego. Wdrugiej
poowie 2013 roku ukazaa si jeszcze wdystrybucji Asfalt Records wersja
deluxe wydawnictwa Dobra muzyka adne ycie, a wreszcie pod koniec
roku wiato dzienne ujrzaa pyta Za modzi na Heroda. Zmiejsca zyskaa od
suchaczy idziennikarzy doskonae recenzje. Pyta to wietny argument dla mas
dychotomizujcych muzyk istarajcych si wywoa durny konflikt stary-nowy.
Ras iMent kaniaj si wpas klasyce, sigaj po ni czsto ichtnie, nie stroni
od nawiza, azarazem dbaj owieo iczerpanie tego, co najbardziej pasuje
im zkolejnych trendw napisa owydawnictwie Mateusz Natalii zserwisu
Popkiller. wietnie oceni go te Marcin Flint, umieszczajc Rasmentalism na licie
najlepszych wydawnictw 2013 roku wserwisie T-Mobile Music.

407

1984

Smarki Smark

Andrzej
Caa

Jerzy Buczkowski, ur. w1984 roku wGorzowie Wielkopolskim. Raper, ktrego

szczyt popularnoci przypad na poow pierwszej dekady XXI wieku. Mionik
follow-upw, zrcznej hiphopowej aluzji, majcy na koncie kilka niezalenych
wydawnictw ibardzo ceniony wrd fanw muzyki miejskiej. Przez liczne grono
suchaczy uwaany za najlepszego polskiego rapera, ktry nigdy nie wyda
oficjalnej pyty, skupiajc si jedynie na undergroundowej dziaalnoci. Mao tego
portal Porcys.com umieci go na pierwszym miejscu listy najlepszych polskich
raperw wszech czasw. Smark rozpocz boom na podziemne produkcje,
dotar rwnie do odbiorcy innych gatunkw muzycznych. Pozostawi wbrany
sentyment na tyle silny, e wmaju 2013 roku grono zapalecw zrzucio si
na billboard, na ktrym podzikowao mu za dugo wyczekiwane winylowe
wydanie jego kultowej epki ipytao onowy materia jego zespou Brudne Serca.
Gdyby ten longplay ujrza wiato dzienne, egzystencjalizm zpierwszych pyt
Pezeta, utracjuszostwo Mesa ibezczelne sowizdrzalstwo modego Tedego nie
pozostawaoby dzi bez konkurencji wieszczya Machina.
Nastoletni Jurek przygod zhip-hopem rozpocz pod koniec lat 90., zafascynowany
pierwszymi polskimi wanymi wydawnictwami zoficjalnego obiegu.
Polski oldschool jest kozacki. Jak usyszaem Skandal, to baem si sucha tej
pyty, oTDF-ie mylaem, e naprawd ma tylko jedno puco, Borixon to dla mnie
zawsze bdzie Rekin. Tak samo Tymon, JedenSiedem, PWRD zDyh, nagrania
Jajonasza ita opcja zHaiHaieR, Enigmy, nawet Stare Miasto, RHX wspomina
raper wwywiadzie udzielonym magazynowi lizg. Na bazie tych fascynacji
Smarki wraz zinnym mieszkacem Gorzowa Wielkopolskiego, Zkibwoyem
nagrywajcym te jako Jobikz, zaoy skad CMMC (Co Mdrego Metode Clique).
Duet zapisa na koncie dwa niezalene wydawnictwa przyjte ciepo przez fanw
podziemnego hip-hopu: Gorzowski styl milczenia (2000) iZnut wraliwoci
(2001). Smarki, ktry wswoim rapie czy inteligencj, humor, pewno siebie,
anawet chamstwo iimpertynencj, szybko zacz zdobywa szacunek nie tylko
suchaczy zorientowanych na twrcw sceny niezalenej, ale rwnie innych
artystw. Prawdziwe szalestwo na punkcie Smarka wybucho po premierze
wyprodukowanego przez Kixnareaminialbumu Najebawszy EP w2005 roku.
Materia powstawa wznoju. Raper przyznaje, e producent musia znosi jego
cige ingerencje wswoj dziak, aprzy coverze Dwikw stereo Stereofonii
przey nawet chwil zwtpienia. Byo warto. Buczkowski da przykad udanego
poczenia luzu itechniki, stajc si wwczas najpopularniejszym polskim

409

raperem bez oficjalnego kontraktu. Uwaam, e lata 2004, 2005 to by najgorszy

okres dla rapu wkraju. Duo zniechcajcych czynnikw. Zreszt otym wanie
bya epka. Po dobrym odbiorze odetchnem, e nie ma wtopy. Nic oczywicie za tym
nie szo, anawet gdyby byy konkretne propozycje, to bybym zdziwiony. Wszyscy
wtedy zdawalimy sobie spraw, jak jest wspomina ten czas artysta.
Po wydaniu pyty Smarki nie tylko koncertowa zmateriaem ze swojego
niezalenego wydawnictwa, ale te czsto udziela si gocinnie. Mona go byo
usysze m.in. na albumach ony iWebbera czy na pycie Eldo Czowiek, ktry chcia
ukra alfabet. W2006 roku pojawi si na winylowym wydawnictwie JuNouDet,
spadkobiercy wanej trylogii JuNouMi. Wystpi zarwno solo (numer Najki
na beacie Kixnarea), jak izBrudnymi Sercami (kawaek Masz prawo zgocinnym
udziaem Dizkreta). Winternecie kry jeszcze bootleg Tony flegmy z2007 roku.
Smark nie zdecydowa si zaistnie na oficjalnej scenie zautorskim projektem,
wprzeciwiestwie do wielu wykonawcw takich jak W.E.N.A. czy Rasmentalism
zktrymi nagrywa iktrzy tak jak on wyrniali si na scenie niezalenej. Nic
dziwnego, e fani czsto to wanie w nim oraz wJimsonie widz niewykorzystany
potencja do bycia tuzem na rodzimej scenie. Peno ludzi uwaao, e musi mnie mie
na pycie, dlatego ego miaem poechtane iprzestaem by godny. Nic wicej. Ciesz si,
e wkocu osoby, zktrymi wspdzieliem niedol podziemia, mog utrzymywa
si zmuzyki. To im si naley jak nikomu innemu. Tak powinno by zawsze. Kady
zaczynajc, powinien mie taki komfort iwidzie przed sob perspektywy. Wmoim
przypadku bywao ztym rnie. Ale to spoko uczucie, kiedy jad samochodem,
azoglnopolskiego radia leci Kixnare. Oczywicie czuj te zawi wobec tych osb,
taka natura ludzka ze miechem podkrela Smarki.
Raper nie planuje adnych oficjalnych wydawnictw, jedynie udziela si gocinnie
tak solowo (albumy Lilu, ysoniego, Czarnego Zota, W.E.N.-y, projekt
Niewidzialna nerka), jak iczasem ze Zkibwoyem wramach duetu Brudne
Serca (pyty Piha czy Quiza). Najebawszy EP ukazao si wgrudniu 2012 na winylu
wnakadzie 380 sztuk iwszystko wskazuje, e dla fanw bdzie to jedyna oficjalna
pamitka po Smarki Smarku, ktry ukoczy studia prawnicze, ahip-hop traktuje
jako pasj inic wicej. Nie mam sentymentu do swoich nagra, raczej klasyczny
syndrom mogem to zrobi lepiej iuczucie wstydu, zaenowania. Za to zawsze
przesuchuj nowe rzeczy od ludzi, ktrych znam osobicie niewane czy s teraz
popularni, czy szalej gdzie wlokalnym niebycie zaznacza Buczkowski.

410

412

1977

Sobota

Andzrej
Caa

Micha Sobolewski, ur. w1977 roku wSzczecinie. Raper, ktrego osoba czy
pocztki hiphopowej sceny szczeciskiej zjej najnowsz histori. Jedna
znajbarwniejszych postaci wrodowisku, lubiany zarwno przez najmodszych
suchaczy, jak iprzez osoby wwieku zblionym do niego. Obok Chady iBorixona
to on zaliczy najbardziej spektakularny powrt do rapu po wielu latach przerwy,
pomagajc definiowa wPolsce newschool.
Pochodzcy zbiednej rodziny artysta w1998 roku zosta czonkiem zespou
Uquad-Squad, arok pniej trafi do formacji Snuz. Grupa miaa ju na koncie
oglnopolskie wydawnictwo, pyt Razem, iniemae grono fanw nie tylko
wrodzimym Szczecinie. Sobota pomg wnagraniach drugiego longplaya
Snuza Towar to sprawdzony maksymalnie czysty. Pyta ukazaa si w2000
roku nakadem RRX. Pomimo niezego przyjcia materiau wzespole nie dziao
si najlepiej izkocem roku zawiesi dziaalno. Wwczas rozpocza si te
wieloletnia przerwa Soboty waktywnym rapowaniu. Sobolewski niezbyt chtnie
wraca do tej pauzy ijej przyczyn. Bya spowodowana yciem zdnia na dzie,
gupot ilenistwem. Wrciem do muzyki, bo Wini tworzy ekip rapow, wcieli
mnie do niej itak to trwa do dzisiejszego dnia.
W2005 roku Sobota dogra si gocinnie do pyty formacji Projektanci, ale jego
powrt zprawdziwego zdarzenia przypada na lata 2007-2009, gdy nie tylko
pojawia si na albumach innych artystw czy te kompilacjach, lecz rozpocz
rwnie prac nad wasnymi wydawnictwami. Pierwszym znich by mixtape
Urodzony by przegra, yje by wygra wydany niezalenie wlutym 2009 roku
przez StoProcent Records. Dla Soboty by to wany moment, atytu materiau
peni rol manifestu. Jak najbardziej odzwierciedla moje ycie ina pewno
motywuje, poniewa start nie zapowiada wygranej: wpieprzonej starej kamienicy,
wrodzinie robotniczej. Nie oszukujmy si nie jestem obdarzony talentem
naukowym ani sportowym. Szczytem moich moliwoci byo ukoczenie szkoy
zawodowej fryzjerskiej, awzwizku ztym, e nie jestem czowiekiem delikatnej
natury, ostatecznie okazao si, e nie po drodze mi ztym zawodem. Wykonywaem
wic milion innych zaj: od cikiej harwy wstoczni, poprzez latanie na streecie,
a do robienia muzyki ipracy wfirmie StoProcent. Ostatni etap okaza si trafnym
wyborem szczerze wspomina Sobota.
Oficjalnym debiutem rapera by Sobota zpadziernika 2009 roku. Wchwili
wydania tego materiau autor mia ju 32 lata. To wrapie do zaawansowany
wiek jak na pocztek solowej kariery, ale Sobota nie mia wzwizku ztym
wielkich obaw. Nie zastanawiaem si nad tym. Po prostu chciaem robi muzyk,

413

dawao mi to szczcie itak jest do dzisiaj. Rozkminianie krytyki iobaw nawet nie
przechodzio mi przez gow mwi. Longplay przyjto bardzo dobrze. Nowoczesna
warstwa muzyczna wyprodukowana przez Matheo okazaa si idealnym polem
do raperskich popisw Soboty, ktry zpolotem przenis na polski grunt
stylistyk hiphopowego poudnia USA. Jego teksty nie byy miejsk poezj, lecz
popisem stylowej bezczelnoci, pewnoci siebie, manifestoway przywizanie
do ycia zgodnego zulicznym kodeksem zachowa, aprzy tym przedstawiay
icie sarmackie zamiowanie rapera do uywek ibalowania. Szczecinian chtnie
korzysta zpodpiewywania, std bardzo melodyjne refreny, ktre byskawicznie
zapadaj wpami. Utwory, takie jak Tacz gupia, Stoprocent 2 czy Upi
si warto zyskay ogromn popularno wcaej Polsce, nic wic dziwnego,
e Sobot wielu suchaczy idziennikarzy uznao za najlepszego debiutanta
2009 roku na rodzimej scenie. Wlad za tym poszy zaproszenia do gocinnych
nagra. Sobolewski rapowa m.in. na pytach Vienia, Kalego, Chady czy Donatana.
Zwieczeniem wielce udanego powrotu rapera na scen by mocno wyczekiwany
drugi solowy album Gorczka sobotniej nocy. Materia ukaza si jesieni
2011 roku itrafi na sm pozycj OLiS. By to kolejny bardzo udany efekt wsppracy
Soboty zMatheo, ktry wyprodukowa te trzeci materia rapera, album
X przykaza zgrudnia 2013 roku. Byo to pierwsze koncepcyjne dzieo
wjego karierze, odwoujce si oczywicie do dekalogu. Na potrzeby longplaya
zarejestrowano wykonania chru, aMaciej Cybulski wykona wszczeciskich
wityniach partie organw. Konceptualne dzieo szczeciskiego rapera nie
zyskao takiego odzewu, jakiego mona by oczekiwa. Ichyba susznie. Ambitny
pomys nie trafi na podatny grunt. Cho Matheo na X przykazaniach dwoi si itroi,
jego wysiek niweczony jest przez co najwyej przecitn dyspozycj gospodarza
surowo oceni materia Karol Stefaczyk wrecenzji portalu CGM.
Wcigu zaledwie czterech lat od powrotu na hiphopow scen Sobolewski sta
si jednym znajpopularniejszych raperw wPolsce. Chocia jego osoba, podejcie do ycia iwybuchowy charakter budz liczne kontrowersje, wypenione
sale koncertowe wcaym kraju iprawie 600 tysicy fanw na Facebooku nie
pozostawiaj wtpliwoci co do pozycji Soboty na scenie. Wszystko nastpowao stopniowo. Za kadym razem, jak wypuszczalimy kolejne klipy iutwory,
zainteresowanie moj osob wzrastao. Przy czstym zaywaniu rnych rzeczy
wzrasta te tolerancja na nie, tak byo iwmoim przypadku. Nie byo tak, e nagle ztotalnie nieznanej osoby staem si mega sawny. Ani dzi nie czuj przytoczenia saw,
ani wtedy nie byem kim zupenie nieznanym podsumowuje Sobota.

414

416

1977

Sok

Andrzej
Caa

Wojciech Sosnowski, ur. w1977 roku wWarszawie. Raper, przedsibiorca,

jedna znajwaniejszych inajbardziej wpywowych osb whistorii polskiego
rapu, praprawnuk Stanisawa Wyspiaskiego. Aktywny na scenie hiphopowej od
poowy lat 90. Wspzaoyciel kolektywu ZIP Skad, formacji WWO, projektu
TPWC, awostatnich latach skoncentrowany na wsppracy zwokalistk Marysi
Starost, bdc rwnie jego yciow partnerk. Prezes rady nadzorczej firmy
Prosto, na ktr skada si wytwrnia Prosto Label oraz firma ubraniowa Prosto
Wear wobu przypadkach s to wiodce marki na rynku, odpowiednio fonografii
oraz odziey dla modych ludzi.
Dziecice lata byy dla przyszego artysty do burzliwe. Czsto zmienia
miejsce zamieszkania, przez wiele lat pozostawa oficjalnie bezdomny. Muzyk
interesowa si od najmodszych lat, apierwsze kroki wkarierze stawia uboku
Pona. Raperzy poznali si wszkole plastycznej, aw1996 roku powoali do ycia
projekt TPWC. Wwczas Sok na dobre postanowi, e gatunkiem, wktrym
bdzie prbowa swoich si, jest rap. Najwikszy wpyw oprcz hip-hopu mia
na mnie ambient, czyli szeroko pojty chillout. Suchaem caego jego przekroju
ielektronicznych okolic, od Briana Eno przez Art of Noise po The Orb, Irresistible
Force, FSOL czy dalej Autechre, Mouse on Mars, The Black Dog. Oprcz tego may
akcent D.R.IiMinistry, no inie dao si wtamtych czasach nie sysze grungeu.
Nie przepadaem za nim, jednak kilka rzeczy na pewno wywaro na mnie wpyw.
Ale generalnie gdyby nie hip-hop, to ambient. Ajeszcze bardziej prawdopodobne,
e grafika izero robienia muzyki tak omuzycznych wpywach ifascynacjach
oraz wyborze swojej yciowej drogi mwi Sosnowski.
Pierwszym utworem, ktry Sok iPono nagrali wramach TPWC, by Hod.
W1997 roku duet wystpi podczas koncertu Rap Day, wspominanego do dzi
jako jedno znajwaniejszych wydarze wlatach 90., gdy rodzia si polska scena.
Wtym samym roku dwaj koledzy znaleli si wrd raperw, ktrzy powoali
do ycia ZIP Skad (skrt od Ziomki iPrzyjaciele) wieloosobowy kolektyw
nazywany czsto rodzimym odpowiednikiem Wu-Tang Clanu. ZIP Skad szybko
uzyska status jednej znajwaniejszych polskich grup hiphopowych. Nie zmienia
tego fakt, e wyda tylko jeden album Chleb powszedni z1999 roku. Longplay
ukaza si nakadem wytwrni RRX ibya to jedna znajlepszych hardcoreowych,
ulicznych pozycji wtamtym czasie. Sok gra wzespole pierwsze skrzypce.
To on by motorem napdowym ZIP Skadu ispord raperw tworzcych
kolektyw stanowczo wyrnia si potencjaem. Pomimo to nie zdecydowa si
podj dziaalnoci solowej iw1999 roku wraz zJdkerem utworzy duet WWO,

417

czyli WWitrynach Odbicia. To okres, gdy Sok by niezwykle aktywny

izapisa na swym koncie wiele ciekawych nagra, tak solowo, jak iwrnych
konfiguracjach artystycznych, m.in. wimprezowym hymnie Pamitaj omelanu
zkompilacji producenckiej DJ-a600V.
Wczesn jesieni 2000 roku ukaza si pierwszy album WWO Masz ipomyl.
Mocno wyczekiwane wydawnictwo dotaro do trzynastej pozycji najlepiej
sprzedajcych si pyt wPolsce iodbio si szerokim echem nie tylko wrd suchaczy
rapu. Na longplayu znalazo si kilka nagra, ktre na trwae przeszy do klasyki
polskiej sceny. Byy to utwory Jeszcze bdzie czas, Obejrzyj sobie wiadomoci,
Desiderata, W.D.C.S.D. koczy oraz Nie pisz czarnych scenariuszy. Zesp
zmieni potem nazw na WWyjtkowych Okolicznociach, co byo spowodowane
konfliktem zfirm BMG Poland. Wanie pod jej skrzydami dziaaa wspzaoona
przez Sokoa marka wydawnicza Prosto, jedna zpierwszych polskich oficyn
rapowych ipierwsza, za ktrej powstaniem stan artysta. Zawsze miaem
kumpli zrnych artystycznych krgw, znam wielu reyserw, operatorw
imnstwo grafikw, wic miaem zkim szczerze budowa to, co najwaniejsze, czyli
zawarto. Opapierach wtedy wogle nie mylaem, to wszystko przyszo pniej
opisuje Sok pocztek dziaalnoci firmy. Raper nie mia wikszych obaw, wchodzc
wwiat zdominowany przez starych wyjadaczy zwieloletnim dowiadczeniem.
Decyzja okazaa si suszna, bo wcigu kilku lat Prosto stao si wiodcym
hiphopowym labelem na polskim rynku ido dzi stale swoj pozycj umacnia.
Jeszcze lepiej ni debiut przyjto kolejne wydawnictwo duetu We wasnej osobie
z2002 roku. By to jeden znajlepszych, najbardziej dopracowanych albumw
wmocnym dla rodzimego rapu okresie. Wydanie Chleba powszedniego to by
pierwszy krok, przeomem byo wydanie Masz ipomyl, bo to by jedyny nasz
kontakt zdu wytwrni ijednoczenie mocne wejcie na rynek. Kolejny przeom
to pyta We wasnej osobie. Pierwszy raz wydaem usiebie, apyta miaa ju
brzmienie, zktrego mogem by dumny podkrela artysta. Wnastpnych latach
zesp regularnie koncertowa, nie tylko zjedajc wszerz iwzdu Polsk, ale grajc
rwnie m.in. wCzechach ina Sowacji, gdzie WWO do dzi cieszy si kultowym
statusem. Sok regularnie wystpowa gocinnie. Najbardziej pamitne jego
featuringi ztego okresu to utwr Dam ci przey zproducenckiego krka Emade,
Najduszy chillout wmiecie na albumie eksperymentujcej znowoczesn,
wysmakowan elektronik formacji 15 Minut Projekt, ale przede wszystkim
nagranie Kady ponad kadym zdrugiej czci kompilacji Kodex WhiteHouse.
Jest ono uwaane przez liczne grono za najlepsze whistorii polskiego hiphopu,
aju na pewno wdziedzinie rapowych opowiada, czyli storytellingw. Midzy
innymi za spraw tego utworu Sok cieszy si szacunkiem isympati zarwno
suchaczy zorientowanych na bardziej hardcoreowe, uliczne brzmienia, jak itych
stawiajcych bardziej na techniczne, zaangaowane lirycznie nagrania. Przeoyo
si to chociaby na drug pozycj wsporzdzonym w2011 roku rankingu Machiny,
klasyfikujcym trzydziestu najlepszych polskich wirtuozw kartki imikrofonu.

418

W2005 roku ukaza si ostatni materia sygnowany przez WWO. Byy to dwa
oddzielne, solowe albumy Sokoa iJdkera. Sosnowski zatytuowa swj Witam was
wrzeczywistoci. Znalazy si tam produkcje nie tylko rodzimych twrcw, Sok
do wsppracy zaprosi bowiem m.in. Niemcw Shuko iBeathoavenz czy Zoober
Slimma ze Szwajcarii. Spord Polakw opodkady zadbali tak cenieni twrcy,
jak Emade, L.A. iMagiera. Najbardziej pamitny utwr zpyty to Promienie.
Wtekcie dla T-Mobile-Music.pl Marcin Flint napisa onim: Akcja zaczyna si
powoli, filmowo. Po 110 sekundach budowania nastroju wjeda Sok. Ipatrzy
na Warszaw. Czyta przyszo zoczu ludzi, patrzy przez ciany na tych, co
przyjechali po sukces, askoczyli, rozadowujc stres masturbacj pod kodr,
spoglda na dachy ku poawiaczom promieni ina chodniki, gdzie umorusane
dzieci napanych meneli charkaj pod nogi resztk nadziei. Numer zamyka piew
Izy Puk, dopeniajc wietnie wyreyserowany utwr.
Kolejne lata upyny pod znakiem niezwykle owocnej wsppracy Sokoa zPonem.
Wrcili do projektu TPWC inagrali wlatach 2007-2009 a trzy pyty. Teraz
pienidz wcenie zgrudnia 2007 roku iTy przecie wiesz co, ktra ukazaa
si niemal rwno rok pniej, byy wydane pod szyldem Sok feat. Pono.
Gospodarzem trzeciej, To prawdziwa wolno czowieka (2009), by dla odmiany
Pono. Dla Sokoa to kolejny bardzo wany krok wkarierze. Wydanie Teraz
pienidz wcenie to by bez wtpienia przeom. To byo niewyobraalne dla moich
odbiorcw ihermetycznej ulicy, e nagrywamy remiks zTedem, e nazywamy album
tak,w anie inaczej, za we wntrzu okadki opieramy si ostos monet, e nagrywamy
Waucie oraz Uderz wpuchara mwi Sosnowski. Nie wszyscy fani artysty
pozytywnie odebrali ten etap jego kariery. Albumy nagrane zPonem byy mocno
eksperymentalne, wychodziy zdecydowanie poza tward, uliczn estetyk, do
jakiej wczeniej ci dwaj raperzy przyzwyczaili odbiorcw. Pierwsze dwa longplaye
TPWC obfitoway wspore przeboje przede wszystkim utrzymane wkonwencji
pastiszu, wspomniane przez artyst Waucie nagrane zFrankiem Kimono. To do
dzi najwikszy hit wkarierze Sokoa, ktry spowodowa, e przez pewien czas
byli zPonem najjaniej wiccymi poza hiphopow scen reprezentantami
gatunku. Inne przywoywane chtnie przez media oraz suchaczy single
to Uderz wpuchara, Mid icukier oraz Poczekalnia dusz, wnagraniu ktrej
duet wspomg Sylwester Kozera zKapeli Czerniakowskiej.
2010 rok przynis zamknicie projektu TPWC. Sok rozpocz nagrania do
albumu ze sw yciow partnerk, wokalistk popjazzow Marysi Starost.
By to okres, gdy raper upora si zwieloma problemami spowodowanymi
naduywaniem narkotykw ibrakiem stabilizacji wyciu prywatnym.
Jak przyznawa wwywiadach, praca zMarysi bya czym wrodzaju oczyszczenia
iodbicia. Wielu fanw traktowao ten projekt jako pierwszy solowy krek
Sosnowskiego. To nieprawda. Witam was wrzeczywistoci jest faktycznie moim
pierwszym solowym albumem, tylko wydanym jako WWO, aoba krki Sok feat.
Pono s moimi solwkami, na ktrych Pono dogra si do wikszoci utworw, std

419

taka nazwa prostuje artysta. Wydana wmaju 2011 roku pyta Czysta brudna
prawda okazaa si ogromnym wydarzeniem. Wydawnictwo zostao przyjte
wymienicie tak przez dziennikarzy, jak iprzez suchaczy. Efektem tego
platynowy status, uznanie za najlepsz pyt roku 2011 przez portal RapDuma.pl,
atake za najlepsz pyt roku 2011 wkategorii hip-hop przez czytelnikw portalu
Wirtualna Polska. Dobra chemia, mocne teksty, ado tego wiee brzmienia
ispjna koncepcja. Czysta brudna prawda to najwaniejsza hiphopowa
premiera tego procza. Anajpewniej iroku, bo trudno sobie wyobrazi, eby
kto tak wysoko zawieszon poprzeczk przeskoczy prorokowaa na amach
portalu Interia Dominika Wcawek. Materia zosta wyprodukowany przez
cis czowk polskich producentw (Magiera, Siwers), ale przede wszystkim
twrcw zzagranicy (Jimmy Ledrac, Shuko, PH7, Drumkidz, Brall Beats, DJ Wich).
Rozszerzona wersja albumu zostaa wzbogacona odrug pyt CD Czyste brudne
remixy, na ktrej znalazy si przerbki wwykonaniu m.in. The Returners,
DJ-aKrimea, DJ-aB iWhiteHouse. Wydanie pyty zMarysi to finalne dokonanie
si procesu wymiany odbiorcw na dojrzalszych inajcieplejsze przyjcie ze
wszystkich albumw kwituje raper. Ciekawym wydarzeniem dla Sokoa iMarysi
bya we wrzeniu 2011 roku premiera utworu Prosto wkosmos nagranego
zgocinnym udziaem Dioxa, Jurasa iVNM-a. Nagranie powstao wramach
promocji pierwszego polskiego sztucznego satelity naukowego Lem. Premiera
odbya si po uroczystym nadaniu satelicie nazwy wCentrum Bada Kosmicznych
PAN wWarszawie, gdzie raper ipiosenkarka wraz zgomi wykonali utwr
na ywo. Na satelicie umieszczona zostaa tabliczka zlogotypem Prosto
ipseudonimami wszystkich artystw biorcych udzia wnagraniu piosenki.
Wgrudniu 2013 roku miaa miejsce premiera drugiego wsplnego albumu
rapera iMarysi Starosty Czarna biaa magia. Autorem jednego zpodkadw by
legendarny DJ Premier . Wspprac ztym wielce zasuonym dla amerykaskiego
hip-hopu producentem duet sfinalizowa podczas wizyty wNowym Jorku kilka
miesicy przed wydaniem pyty. Na albumie znalazy si te kompozycje m.in.
SpaceGhostPurrpa, Tonyego Toucha, Shuko, DJ-aWicha, SoDrumatica, Magiery
czy Roca Beats. Wtym midzynarodowym gronie udao si uzyska brzmienie
wiee, zaszczepione muzyk elektroniczn irockiem, odwoujce si do
psychodelicznych dokona Odd Future czy eksperymentw Clamsa Casino.
Longplay, ktry zadebiutowa na pierwszym miejscu listy OLiS iszybko doczeka
si zotego statusu, utrzymany by wbardzo pesymistycznym, doujcym,
cikim klimacie, druzgoczc odbiorc brakiem wiary wwiat iludzi. Recenzenci
isuchacze nazywali go muzycznym odpowiednikiem filmw Wojciecha
Smarzowskiego, cho wtekstach Sokoa zauwaono te echa twrczoci Marka
Haski iCormaca McCarthyego. Oceny krka nie byy jednak jednogone
iwporwnaniu do doskonale przyjtej Czystej brudnej prawdy wypady dla
artystw zdecydowanie mniej pozytywnie.

420

Ostatnie lata to dla Sokoa czas triumfu. Nie dziwi mnogo zaprosze do
gocinnych wystpw. Mona go usysze m.in. na albumach Chady, Donatana czy
L.U.C-a, atake utwrcw nagrywajcych dla Prosto Label Pokoju zWidokiem
na Wojn, PMM, Parzela iSiwersa, HiFi Bandy, Braha. Przez pewien czas Sok
wraz zAgnieszk Sielaczyk, apotem Jakubem ulczykiem prowadzi autorsk
audycj wRadiu Roxy. By rwnie odpowiedzialny za zmian profilu stacji
telewizyjnej RBL.TV, gdy ta w2013 roku postanowia mocno otworzy si na polski
hip-hop. Sukces marki Prosto to nie tylko pewna pozycja wbrany fonograficznej
iodzieowej, ale przede wszystkim wymienite wyniki kanau ProstoTV
na YouTube. Sosnowski regularnie zapraszany jest jako autorytet hiphopowy
do rozmaitych dyskusji, wywiadw, ale te akcji spoecznych icharytatywnych.
Wrodowisku uwaany jest za osob bardzo otwart, omocnych, ale wywaonych
pogldach, lubic zaskakiwa. Szukam, lubi poznawa wiat, stpa
po nowych gruntach. Zobaczymy, dokd mnie to zaprowadzi mwi Sok.

421

422

1980

Szad

Dominika
Wcawek

Micha Barya, ur. w1980 roku wWabrzychu. Raper, animator kulturalny,

wspzaoyciel zespou Trzeci Wymiar, zktrym wyda cztery albumy, zczego
dwa ostatnie zdobyy status zotej pyty. Nagrywa m.in. z donGURALesko,
Pej, Waldemarem Kast, Pihem i Soniem, wraz ze swoj grup 3W, wspar
producenck seri WhiteHouse Kodex i Rwnonoc Donatana. Wsplnie
z towarzyszami z zespou, zainicjowa wspierajc lokalne mode talenty,
akcj Zdolny lsk. Sam namawia, by pomimo wydania przez niego dwch
solowych albumw nie rozpatrywa jego kariery jako oddzielnego zjawiska.
Moja historia to historia caego Trzeciego Wymiaru przekonuje, odsyajc do
zespou, ktry zaoy razem zmodszym odwa lata Patrycjuszem Nullem
Kochanowskim. Szad jest tym najbardziej kreatywnym czytamy jednak
na portalu T-Mobile-Music.pl, ktry nominowa twrc do grona dziesiciu
najlepszych tekciarzy hiphopowych. Barya pisze sugestywnie, plastycznie,
zrzadko spotykan atwoci przechodzc od twardego, bitewnego rapu
do emocjonalnej narracji, od realizmu do liryzmu.
Opowie zaczyna si od spotkania dwch chopakw zrnych czci Wabrzycha
wjednym sklepie. Nullo robi rap zkolegami na podwrku wjednej dzielnicy,
winnej dziaa Szad. Ktrego dnia ich drogi przeciy si wpierwszym miejskim
skateshopie Podzamcze. Wwczas zaprezentowali sobie nawzajem zarejestrowane
na kasetach amatorskie nagrania. Zapali wsplny jzyk izaczli dziaa
razem. Do szybko doczy do nich DJ SPH, autor beatw, ale take bardzo
sprawny turntablista. Wanie wtakim skadzie, pod nazw Peo-ete-ik nagrali
pyt, ktra dzi nosi zaszczytne miano pierwszego nielegala hiphopowego
wWabrzychu, czyli Poetikanonim. Jak wspominaj raperzy, stworzenie
tego albumu wymagao od nich sporej determinacji. Chwila pierwszej
modzieczej rapowej zajawki przypadaa bowiem na czas, kiedy wmiecie
upada wikszo zakadw pracy, co bardzo szybko przeoyo si na poziom
ycia wszystkich jego mieszkacw, atmosfer wszkoach ina ulicach. Szad
iNullo postanowili dziaa wbrew marazmowi ifrustracji. Energi czerpali z
nagra takich zespow, jak Cypress Hill, OutKast, EPMD, Fugees, Mobb Deep, czy
dokona Boot Camp Clik. Nad pierwsz pyt pracowali bardzo systematycznie
spotykali si dwa razy wtygodniu wcelu omwienia tematw itekstw,
apotem na weekendowe nagrania. Sami przygotowali domowymi metodami okoo
dwustu kaset, ktre sprzedawali, rozwoc je po miecie. Nagrania chwyciy,
ludzie zaczli pyta onowe nielegale. Iwtedy Szad musia wyjecha zarobkowo

423

do Wrocawia. Szczliwie ani na chwil nie porzuci rapu. Tymczasem Nullo

wygra konkurs warowie, gdzie gwn nagrod byo nagrywanie wstudiu
uMagiery zWhiteHouse. Zacz dziaa wsplnie zpoznanym podczas wystpw
Porkiem, ktrego dokooptowa do skadu Peo-ete-ik. Nagrali demo pitnacie
numerw zarejestrowanych w studiu zaimprowizowanym na strychu w budynku,
gdzie mieszka Szad - a potem rozesali je do wytwrni. Odzew by spory, spord
piciu zainteresowanych labeli raperzy wybrali Camey Records iprzystpili do
nagra na swj oficjalny debiut. Wstudio, ju razem zSzadem, pracowali przez
rok. Efektem bya nowa, lepiej oddajca charakter grupy nazwa Trzeci Wymiar,
a przede wszystkim debiutancki album Cztery Pory Rapu (2003, wznowiony
w 2012 roku przez Step Records). Jak przyznaj artyci, praca nad nim nie bya
atwa. Cay zesp musia si zbiera idojeda do studia wWarszawie,
jednoczenie kontynuujc swoje yciowe zajcia, prac istudia na Dolnym lsku.
Przygotowany pod okiem Cameya debiut wabrzyskiej grupy by przekrojowym
spojrzeniem na do wszechstronne moliwoci grupy - od przebojowych singli
Dla mnie masz stajla i Skamieniali, przez pene przechwaek Dostosowany,
czy Bez rapu bybym nikim z Wall-Em , po powane, pokazujce mroczne
oblicze czowieczestwa Zapomnij o tym. Jak wyjania Nullo, ta rnorodno
tematyczna iklimatyczna to zapis walki, jak Trzeci Wymiar podj ze stagnacj
iszaroci upadego miasta robotniczego. Wmiejscu bez przyszoci iperspektyw
modzi ludzie chcieli wyszarpa co dla siebie. Kody rzucane nam pod nogi,
wszelkie zaczepki iprzeciwnoci losu maj odbicie wanie wutworach na tym
albumie wyjania raper, ktry nie zgadza si zczsto wwczas powtarzanym
zarzutem, e raperzy zTrzeciego Wymiaru brzmi podobnie. Ja zawsze miaem
cigoty do piewania, Szad za to od samego pocztku by koneserem tradycyjnego
rapu iautorem mocnych tekstw, duo mu pod tym wzgldem zawdziczam
wspomina Nullo. Wydana po trzech latach druga pyta przyniosa wiele zmian.
Album Inni ni wszyscy (2006) powstawa winnych warunkach izzupenie
innym nastawieniem ni debiut. Nagrywajcy wstudiu DJ-aSPH wWabrzychu
zesp nie musia podsumowywa lat pracy wundergroundzie, bo to zostao ju
zrobione. Przyszed czas na zupenie nowe pomysy, przekonanie tych jeszcze
nieprzekonanych. Warstwa muzyczna, za ktr odpowiadali SPH i Creon, blisza
bya klimatom Nowego Jorku lat 90., a wybr promujcych album singli (Wuuuf
i Czarne chmury nad miastem) stanowi zaprzeczenie polityki prowadzonej
przez Camey Records, przez co pozwoli uwiadomi krytycznie nastawionym po
Dla mnie masz stajla, e 3W nie chce by ani rzewny, ani przany. Jawi si jako
dobrze przygotowany wokalnie, bardzo starannie piszcy, dobrze zbilansowany
iodpowiednio zdyscyplinowany zesp zdobrym zapleczem producenckim
iumiejtnoci wypowiedzi na kady temat. Mamy wzr, jeli chodzi oklasyczny,
czysty hip-hop na wiatowym poziomie podsumowywa recenzent lizgu.
Po trzech latach Trzeci Wymiar mg pochwali si nastpn pyt ito wydan
wasnym sumptem wlabelu Labirynt Records. Zawsze staramy si, by kolejna

424

pyta bya wyjtkowa, nie dziaamy pod przymusem wydawania czegokolwiek.

Pracujc nad wydanymi w2009 roku Zodziejami czasu mielimy moliwo,
by dojrze, wiadomie wybra tematy ibeaty, wreszcie po raz pierwszy oficjalnie
wyda album od pocztku do koca przygotowany samodzielnie mwi grupa.
Trzeci Wymiar nigdy nie nagrywa zbdnych utworw, nie byo odrzutw, za
to nad poszczeglnymi kawakami pracowa, dugo je szlifujc. Pracowito daa
efekty. Zodzieje czasu odebrani zostali bardzo pozytywnie przez krytyk.
Pisano oolbrzymim progresie raperw iprzemylanym koncepcie pyty. Album
docenili te suchacze, dziki ktrym zyska on status zotej pyty, sprzedajc si
wponad 15 tysicach egzemplarzy. Materia zaj a dwa krki, ato wszystko
dlatego, e raperw jest trzech ikady mia sporo do powiedzenia. Czasem za
duo, by mc wszystko zmieci wramach trjwymiarowych nagra.
2011 rok przynis wic debiut solowy Szada 21 Gramw, a 2012 pierwsz wydan
oficjalnie solwk Nulla SPG Dystrykt. W 2013 roku swojej pyty dorobi si z
kolei Pork Psychoterapy. - Czasem... W2013 roku swojej pyty dorobi si zkolei
Pork. Czasem si rzuca suchawk, czasem pije wdk. Nie zawsze wszyscy jestemy
wstanie wdanym czasie powici si rwnie mocno kwituje Szad. Wiadomo,
e naszym priorytetem s albumy zespoowe, wszyscy mamy tego wiadomo.
Poniewa jednak jestemy przede wszystkim przyjacimi, to potrafimy zrozumie,
gdy ktry znas chce popracowa solo. Wspieramy si wtedy rwnie mocno, cho
gwnie ju pozaartystycznie. Solo to zupenie inna historia, solo to czas, kiedy
mona powiedzie opewnych rzeczach winny sposb mwi Nullo. Szad przy
okazji premiery swojego debiutu 21 gramw zdradzi na przykad, e nie chcia
i drog atwych iprostych tekstw. Jako trzydziestojednoletni facet zaczem
te porusza nieco inne tematy, czego przykadem moe by utwr ycie jest za
krtkie. Niby wszyscy wiedz, oco chodzi, ale zaczynaj rozumie dopiero wpewnym
wieku mwi wjednym zwywiadw. To pyta, ktrej suchasz wpenym skupieniu,
albo nie powiniene wogle po ni siga pisa na Popkillerze Daniel Wardziski.
Szczliwie udao si rwnie stworzy czwarty album Trzeciego Wymiaru.
Dolina klaunoow, promowana pocztkowo wideozapowiedziami zaproszonych
goci (m.in. Pei, Piha czy Te-Trisa) jako inicjatywa bliej nieznanego zespou, troch
podniosa odbiorcy poprzeczk. Wabrzyski skad eksperymentowa zwizerunkiem,
brzmieniem beatw, list producentw, sawnymi gomi itekstami. Nie ma
co kry, jestemy coraz starsi, zaczynamy inaczej patrzy na wiele kwestii, inaczej
postrzega wiat. Ta pyta jest ironicznym spojrzeniem na spoeczestwo. Jestemy
na niej narratorami rzeczywistoci, staramy si opowiedzie, jak to teraz widzimy
mwi Nullo. Aludzie wci chc tego sucha. Druga wydana we wasnej wytwrni
pyta to take drugie zoto wdorobku wabrzyskiej ekipy. Pytani oosignicia
artystyczne raperzy nie mwi jednak otych nagrodach. Najwaniejsze wnaszej
karierze jest to, e wszystko wzasadzie zbudowalimy wasnymi rkami ipozostalimy
wtym przyjacimi cieszy si Nullo.

425

W2013 roku Szad wyda drugie solo Iniech szukaj mnie kule. Raper,
ktry wcigu pitnastu lat obecnoci na scenie zdy wyrobi sobie mark speca
od niejednokrotnie zawikanych metafor, przyspieszanego flow oraz nieatwych
tematw, ajednoczenie przy kadej kolejnej premierze pozostawia krytykw
zpytaniem, czy mona jeszcze ewoluowa iczym zaskoczy pokaza, e owszem,
mona. Aprzynajmniej tak uwaa cz odbiorcw, zrecenzentem RapPortalu
na czele: Pyta spokojnie przeskoczya poziom wytyczony przez poprzedniczk.
Nie tracie ani Szada, ani Trzeciego Wymiaru zpola widzenia. Jeszcze nie raz
nas wszystkich zaskocz wyrokuje wswoim tekcie. Podczas gdy jednych
zdumiao poetyckie rozbuchanie pierwszego singla Nie wiesz, komu depczesz
kwiaty, tak innych wysoka cena krka. Mam 33 lata, zczego 17 robi rap
iwkocu dorosem do tego, eby nie ba si zla te wszystkie branowe ukadziki,
bo nie chc jak inni rozmienia wszystkiego na drobne podsumowa sam Szad
na facebookowym profilu.
Na pytanie o przyszo i plany muzyczne, Szad odpowiada - Premier pitego
albumu Trzeciego Wymiaru planujemy na koniec 2014 roku. Tytu ju ogosilimy
Odmienny Stan wiadomoci. Natomiast w midzyczasie, kocz pisa trzeci
solowy album Czowiek Duch.

426

428

1976

Tede

Kamil
Jaczyski

Jacek Graniecki, ur. w1976 roku wWarszawie. Raper wymieniany wrd protoplastw krajowej sceny hiphopowej, jeden znajbardziej rozpoznawalnych jej
przedstawicieli. Pionierski freestyleowiec iproducent, jeden zpierwszych raperw, ktrzy zaoyli swoj wytwrni muzyczn (Wielkie Jo). Znany nie tylko
ze wzgldu na muzyk, ale rwnie zuwagi na role filmowe ikontrowersyjne, obnaajce branow hipokryzj wypowiedzi. Jest laureatem wielu nagrd. Na przestrzeni lat otrzyma kilka lizgerw (nagrd przyznawanych przez nieistniejcy
ju magazyn lizg), nagrod miesicznika Machina, Superjedynk, Belvedere
Achievement Award oraz nagrody plebiscytw organizowanych przez portal
Hiphop.pl czy serwis Popkiller. Przez lata dziaalnoci muzycznej wsppracowa
m.in. ze Wzgrzem Ya-Pa-3, donGURALesko, Sobot, Lukatricks, Famili HP,
Ortega Cartel iAbradAbem. Nie mona te zapomina ogocinnych utworach
Tedego na produkcjach Oki, Cameya, WhiteHouse, DJ-a600V czy Donatana.
Pocztki jego kariery zwizane s zformacj 1kHz (Ein Killa Hertz), ktr
tworzy wraz zJanmariem oraz DJ-em V.O.L.T.-em (pierwsza ksywka
DJ-a600V). Jako zesp zaistnieli wwiadomoci odbiorcw utworem
Wycz mikrofon z pierwszej polskiej hiphopowej kompilacji SP wydanej
w1996 roku przez S.P. Records. Ju wtedy mona byo dopatrywa si wmodym
raperze sporego potencjau. Wroku 1996 Janmario iznany wwczas jako TDF
(czyli Tas De Fleia od anglojzycznego taste the flavour) Graniecki stworzyli
wasn formacj onazwie 3H/Trzyha (od hardcore hip-hop). W1997 ukazay
si dwie skadanki zudziaem grupy: Smak B.E.A.T. Records, na ktrej znalaz
si remiks utworu Rymoholiko, oraz Wsplna scena wydana nakadem RRX
izawierajca kawaek Na ten sam temat. TDF zarapowa jedn zwrotk rwnie
wtytuowym utworze ztego projektu. Wstyczniu 1999 roku zesp zmieni skad.
Ceube zosta zastpiony przez Numera Raz, agrupa nazywaa si odtd Warszafski
Deszcz iwanie pod tym szyldem wydaa wtym samym roku dugo oczekiwany
krek zatytuowany Nastukafszy.... Zawieraa takie hity, jak Gram wzielone
czy Aluminium ido dzi uwaana jest za jedn znajwaniejszych klasycznych
pozycji rapowych, cho branowy magazyn Klan nie omieszka po premierze
wytkn mankamentw dotyczcych m.in. produkcji.
W2001 roku doszo wPocku do synnej na polskiej scenie iwspominanej ju
wczeniej wAntologii konfrontacji freestyleowych ekip: Obrocw Tytuu
iGib Gibon Skadu zTedem na czele. Wersy Granieckiego komentowane byy
raczej przychylnie. Po pierwszej pycie Warszafskiego Deszczu Tede rozpocz

429

wreszcie prace nad solowymi produkcjami. Wpoowie kwietnia 2001 roku odbya
si premiera singla Wycig szczurw, promujcego pierwszy solowy album
pod tytuem S.P.O.R.T., ktry wsklepach pojawi si par miesicy pniej.
Na winylow wersj pyty trafi utwr Lirycznie (Dupoliz) bdcy dissem na Eldok
ikonsekwencj pockiej batalii. Na albumie Tede dawa do zrozumienia suchaczom,
e do swojej twrczoci ma podejcie merkantylne, co spotkao si zduym
zaskoczeniem nie tylko odbiorcw, ale rwnie innych raperw. Kolejny krek
Tedego wydany zosta ju przez Wielkie Jo, wydawnictwo, ktre Graniecki zaoy
wraz zDJ-em Ostaszem. Podwjny album zatytuowany Trzyha: Hajs hajs hajs
(2003) promowany by teledyskami Pili gin, Zeszyt rymw oraz przebojem
lata 2003 Wielkie Jo. Dwie pierwsze pyty ugruntoway pozycj Tedego jako
przedstawiciela komercyjnego rapu, ale to nagrany w2003 roku wsplny utwr
zpopow wokalistk Natali Kukulsk by najtrudniejszy do przyjcia przez
rodowisko hiphopowe. Wwywiadach Tede odpiera argumenty przeciwnikw,
tumaczc swoje postpowanie woln artystyczn wol oraz satysfakcjonujc
gratyfikacj za t kooperacj.
W2004 roku Tede nagra trzeci solow pyt zatytuowan Notes. Znalaz
si na niej utwr Jak y, wktrym wykorzystany zosta gos Zdzisawy
Sonickiej. Najpierw nagralimy ten kawaek, pniej dopiero zgosilimy si do
pani Zdzisawy. No ina szczcie si jej spodoba! mwi Graniecki. Do wsppracy
przy produkcji Notesu zaprosi modych producentw wyonionych zkonkursu
ogoszonego przez swoj wytwrni. To wanie dziki temu pomysowi
rozpocza si wsppraca Tedego zjednym zambasadorw producenckiej nowej
szkoy, czyli Matheo. Muzyka tworzona przez niego tak spodobaa si raperowi,
e zaprosi muzyka do wsplnego stworzenia pyty. Itak w2006 roku ukaza si
czwarty solowy album Tedego Esende Mylffon. Nawizywa swoim tytuem do
SND, czyli stoecznej dzielnicy Suew nad Dolink, gdzie raper si wychowywa,
oraz do spopularyzowanego za spraw filmu American Pie skrtu MILF,
tumaczonego jako mamuka, zktr bym si przespa. Tede zdecydowa si
na nowatorskie na polskim rynku rozwizanie ipoza regularnym wydaniem
wypuci album wpozbawionej wulgaryzmw wersji czystej. Wydanie
limitowanej czystej edycji byo pionierskie. Zrozumielimy, e jest ju troch modych
rodzicw, ktrzy chcieliby posucha mojej pyty przy dzieciach, ale oryginalna
wersja nie bardzo si do tego nadawaa, std pomys wydania pyty ocenzurowanej.
Sprzedaa si momentalnie wspomina Graniecki.
W2006 roku doszo do kolejnego konfliktu zudziaem Tedego, tym razem
zOnarem. Po burzliwej wymianie utworw bardzo ciko byo ogosi zwycizc
tego beefu, jednak uytkownicy wczenie najwikszego serwisu hiphopowego
wPolsce wankiecie stanli po stronie Onara. 2007 przynosi niespodziank.
Po omiu latach od premiery Nastukafszy Warszafski Deszcz zdecydowa
si wyda album Reminiscencje, zawierajcy stare, niepublikowane wczeniej
utwory. Materia udostpniony zosta za darmo winternecie, anastpnie

430

pobrany przez ponad 200 tysicy fanw. Legenda Warszafskiego Deszczu oya
na nowo. Pita solwka Tedego, cieka dwikowa (2008) stworzona wraz
zprzemyskim producentem opseudonimie WDK, promowana bya przez singiel
Diler, do ktrego powsta pierwszy wPolsce teledysk wstylu one shot,
zrealizowany podczas akcji promocyjnej, kiedy to Tede rozdawa pyty mini-CD
zapakowane wmae foliowe torebki. Jeden ztabloidw oskary wwczas rapera
odurn promocj. Jego zachowanie mogo by przez modych ludzi odebrane jako
zachta do zaywania narkotykw. Puknij si wgow, Tede! mona byo przeczyta
wFakcie. Odzew ze strony gazety zdecydowanie jednak zwikszy rozgos
zwizany zpyt. Album cieka dwikowa tak jak poprzednik zosta wydany
wwersji brudnej iczystej, aoprcz tego do sprzeday trafia wersja zawierajca
pyt DVD zfilmem ukazujcym kulisy powstawania materiau muzycznego.
Prawie godzinne wideo spotkao si zbardzo dobrym przyjciem ze strony fanw,
ktrzy po raz pierwszy mogli zobaczy warsztat artystyczny Granieckiego.
W2009 roku Tede iNumer Raz, zachceni przyjciem Reminiscencji, postanowili
reaktywowa Warszafski Deszcz, wydajc rewelacyjnie przyjty album
Powrcifszy. Nadejcie pyty zapowiaday dwie nietypowe akcje promocyjne,
ktre stay si wizytwk wytwrni Tedego. Pierwsz by nielegalny koncert
poczony zpremier teledysku zorganizowany wlany poniedziaek pod Paacem
Kultury iNauki. Udao si te zorganizowa flash mob, ktry odby si wponad
trzydziestu miastach Polski. Oumwionej godzinie wwielu miejscach kraju setki
osb paradoway zrozoonymi parasolami wsoneczny dzie. We wrzeniu tego
samego roku Tede wyda kolejny solowy album zatytuowany Note2 (2009)
skomponowany wcaoci przez producenta opseudonimie Sir Michu, zktrym
Tede nawiza cis wspprac. rodowisko hiphopowe podeszo do nagrania
do obojtnie, pyta zyskaa za to uznanie wrd profesjonalnych muzykw
niezwizanych ztym gatunkiem muzycznym, aw2010 roku Tede otrzyma za ni
Superjedynk. Wdrugiej poowie 2009 roku na tle wydarze na koncercie
wZielonej Grze, gdzie Peja publicznie zachca swoich fanw do pobicia jednego
zwidzw, dochodzi do konfliktu Tedego zpoznaniakiem. Graniecki za pomoc
mediw spoecznociowych wypowiedzia si krytycznie na temat jego
zachowania, co zkolei wywoao oburzenie Pei idoprowadzio do otwartej wojny
na sowa. Na bazie tego beefu 24 grudnia 2009 roku Tede wyda pyt zatytuowan
AH24N2, ktra zawieraa obszerne rozliczenie pyskwek zPej.
Kolejn pozycj wswojej dyskografii Graniecki zaprezentowa w2010 roku.
Podwjne wydawnictwo zatytuowane fuckTede / Glam Rap byo manifestem
rapera ukazujcym jego dwa oblicza: bacznego obserwatora otoczenia oraz
jak sam osobie pisze imprezowego automatu. Na pierwszym krku Tede
manifestuje swoj postaw irozlicza si zrzeczywistoci, drugi za utrzymany
jest wstylu audycji radiowej izawiera utwory zdecydowanie lejsze, wpisujce
si wulubiony, hedonistyczny styl rapera. Niezwykle podny wtamtym okresie
Tede jeszcze pod koniec 2010 roku zaprezentowa album Notes 3D promowany

431

utworem To jest mj rock, ktrego tytu jasno wskazywa na inspiracje rockowe.

Pyta zostaa przyjta raczej chodno zarwno przez recenzentw, jak iprzez
fanw, ktrzy nie mogli odnale si wwiecie opisywanym przez rapera. Bogate
aranacje muzyczne zaserwowane przez Sir Micha dodatkowo nie uatwiay
odbioru pyty. Starannie skomponowane utwory okazay si momentami zbyt
eklektyczne. Przez nastpny rok Tede da odpocz suchaczom od solowych
nagra iskupi si na wsppracy zNumerem przy trzeciej pycie Warszafskiego
Deszczu. PraWFDepowiedziafszy (2011) wsprzeday pojawi si wdwch wersjach
podstawowej oraz rozszerzonej odrug pyt CD, zawierajc elektroniczne
remiksy utworw WFD przygotowanych przez modegoGrzecha, realizatora
iproducenta zwizanego zwytwrni Wielkie Jo. Promowany singlami Gdzie
tamte dziewczyny iCzarny ibiay album by kolejnym dowodem na to, e dwch
warszawskich raperw idealnie si uzupenia. Icho Tede rapowa, e grubo ma
wyjebane wprzyciganie przeciwiestw, to pyta tym sowom zaprzecza.
W2012 roku warszawiak zaprezentowa solowego Mefistotedesa, zaskakujc
suchaczy krkiem trudnym wodbiorze, gdzie mroczna stylistyka zetkna si
znowoczesnym, mocnym brzmieniem serwowanym ponownie przez ulubionego
beatmakera Tedego, Sir Micha. Orok pniejszy, podwjny Elliminati (2013) by
ju dziesitym penoprawnym albumem solowym artysty. Zdaniem wielu fanw,
krytykw, anawet samego twrcy, to pera wdorobku artystycznym TDF-a.
To zdecydowanie moja najlepsza pyta. Wzasadzie pierwsza, bo przy niej
wszystkie poprzednie to demwki twierdzi odwanie raper. Na dwch krkach
znalazy si utwory zarwno bardziej nowoczesne, jak izdecydowanie klasyczne,
nawizujce do lat 90. XX wieku. Na Elliminati gocinnie pojawili si midzy
innymi VNM, donGURALesko, Sitek, Pelson iDiox. Tede wszed na szczyt list
sprzeday oraz odzyska szeroko rozumiane uznanie rodowiska, zarzucajcego
mu wczeniej ktliwo imonotematyczno. Kiedy zostawiem wszystkie inne
rzeczy izajem si tylko rapem, wszystko stao si prostsze. Okazao si, e nie
ma po co kombinowa, komponowa, wystarczy prostota imocny tekst. Wystarczy
spojrze na statystyki kawaka Nie banglasz podsumowuje Graniecki,
wskazujc na ponad ptora miliona odson klipu na YouTube. Ale 2013 rok nie
skoczy si dla niego na tym krku. Na skutek poczenia si Tedego, Dioxa iSir
Micha powstaa formacja Potwierdzone Info, awydawnictwo Prosto wypucio
na rynek album Przypadek? #Niesondze. Wedug zapewnie Granieckiego
to jego ostatni album oesencjonalnym hiphopowym charakterze. To zamknicie
pewnego etapu wmoim yciu wzwizku zklasycznym hip-hopem, czyli wiodcym
nurtem tego gatunku wPolsce od pocztku jego powstania. Od tego momentu zajmuj
si wycznie nowym brzmieniem, wyznaczajc nowe drogi wpolskim hip-hopie
zapowiada raper.
Niezalenie od wydawania licznych oficjalnych pyt Tede zaangaowany
jest te wwiele projektw muzycznych ukazujcych si tylko winternecie
lub na promocyjnych pytach CD. Mixtapey produkowane przez DJ-aMacu

432

iDJ-aTuniziano s od lat uzupenieniem oficjalnej dziaalnoci Tedego ibardzo

czsto zawieraj premierowe utwory, zarejestrowane specjalnie na te wanie
pyty. Od 2003 do 2008 roku wnieregularnych odstpach pojawio si te
kilka albumw alter ego Tedego, czyli DJ-aBuhha. Niektre utwory zawarte
na tych pytach trafiy do kanonu polskiego hip-hopu na przykad Pknity
je traktujcy ogoleniu kobiecych miejsc intymnych. To chyba jedyny wPolsce
nielegalny kawaek, ktry mia swj dzwonek na komrk. Nie wiem, kto by za
to odpowiedzialny, ale nie ja! kwituje Tede.
Raper wielokrotnie pojawi si zarwno na maym, jak iduym ekranie. Wielkie
Jo zrealizowao seri programw telewizyjnych pt. Bezele, emitowanych
wtelewizji muzycznej VIVA Polska. Prowadzcy program Tede iKocz
przeoyli sukces Bezeli na dalsze propozycje filmowe. Razem wystpili
wfilmie Francuski numer, aTede zagra rwnie wserialach Kryminalni,
Niania oraz Wszyscy kochaj Romana emitowanych wtelewizji TVN.
Graniecki uyczy ponadto gosu do filmw Zebra zklas oraz Wojownicze
wie ninja iby prowadzcym program motoryzacyjny Operacja tuning
wTVN Turbo. Tede najlepiej jednak czuje si wroli rapera.

433

434

1982

Ten Typ Mes

Andrzej
Caa

Ten Typ Mes Piotr Szmidt, ur. w1982 roku wWarszawie. Jedna znajbardziej
dynamicznych karier wpolskim hip-hopie pocztkw XXI wieku. Ceniony
zarwno jako raper, jak iw roli producenta, okazjonalnie sprawdza si rwnie
wroli DJ-a. Wsptwrca zespow Flexxip oraz 2cztery7. Wspwaciciel
marki Alkopoligamia, ktra na pocztku istnienia zajmowaa si produkcj
ubra, by zczasem rozszerzy dziaalno ofonografi. Wtekstach na solowych
pytach najczciej porusza tematy wiatopogldowe, rapuje okobietach, yciu
wiadomego singla stawiajcego si wopozycji do trendw popkultury. Zkolei
wystpujc w2cztery7, zdecydowa si raczej na lune historie zycia codziennego,
podane czsto zprzymrueniem oka.
Rodowity warszawiak przebojem wdar si na rodzim scen hiphopow
w2002 roku. Wczeniej znany gwnie krgowi towarzyskiemu zwizanemu
zkolektywem Obrocy Tytuu, realizowa si na podziemnej stoecznej scenie
wzespole Flexxip. Pocztkowo grupa liczya cztery osoby, by zczasem sta si
duetem. Ten Typ Mes iEmil Blef stanowili formacj idealnie si uzupeniajc,
poniewa i jako artyci, i jakoludzie, byli kompletnie rnymi osobami.
Bezczelny, przebojowy, pewny siebie Szmidt stanowi doskona przeciwwag
dla spokojniejszego, bardziej refleksyjnego, skaniajcego si ku rapowej poezji
Blefa. Wsplne inspiracje twrcami zarwno zzachodniego wybrzea USA
(Ten Typ Mes od pocztku swojej kariery propagowa brzmienia g-funkowe,
nawet jego pseudonim nawizuje do jednego ztwrcw tego nurtu, Dat Nigga Daza),
jak iobozem Native Tongues zaowocoway wprzypadku Flexxipu najpierw
doskonale przyjtym nielegalem, aw2003 roku ju wpeni regularnym longplayem
Fach. Materia wydany wjednej znajwaniejszych wwczas wytwrni
rapowych T1-Teraz przynis grupie szeroki rozgos, ale przede wszystkim
potwierdzi pozycj Szmidta jako jednego zciekawszych debiutantw wtamtym
czasie. Jeszcze przed debiutem Flexxipu zaliczy dobrze przyjte gocinne wystpy
na pytach Pezeta, Reda czy producenckiego duetu WhiteHouse. Chciaem
zainteresowa swoj muzyk wiat imiaem szczcie, e odezwali si do mnie
artyci, ktrych szanowaem. Nie miaem dylematu, czy wsppraca zkim spod
ciemnej komercyjnej gwiazdy awtedy mogo to ustawi wizerunek niemal na cae
ycie bdzie dla mnie owocna, bo Pezet czy WhiteHouse to byo samo dobro, aiRed
nie kojarzy si le. Miaem 19 lat, ciesz si, e nikomu nie udao si namiesza mi
wgowie pienidzmi lub otwieraniem wrt do popu tak wspomina swoje pocztki
muzyk. Wtym okresie stoczy rwnie beef zpoznaskim raperem Mezo.

435

Panowie pokcili si opseudonim, toczc rapowany pojedynek ikonfrontujc dwie

odmienne filozofie hip-hopu.
Zanim Ten Typ Mes rozpocz wpeni solow karier, wramach trio 2cztery7,
zPjusem iStasiakiem, wyda wiosn 2005 roku album Funk: Dla smaku, bdcy
swoist esencj fascynacji artysty brzmieniami zLos Angeles. Zupenie inaczej
brzmia jego autorski materia Alkopoligamia: Zapiski Typa zpadziernika tego
samego roku. 23-letni raper, ktry kilka miesicy przed premier wydawnictwa
otar si wwyniku bjki omier do tego przykrego wydarzenia nawizywa
wielokrotnie, na tej pycie m.in. wnagraniu Witaj mierci zaprezentowa
bardzo zrnicowany materia. Nie brakowao na nim ywych instrumentw,
gorzkich yciowych refleksji czy eksperymentw wrodzaju P artem / Pi serio
na beacie Emade. Fani docenili to oblicze artysty, sta si on te jednym raperw,
ktrych najczciej zapraszano do nagrywania gocinnych zwrotek. Wtrakcie
swojej kariery Ten Typ Mes wystpi na dziesitkach albumw takich artystw,
jak Pih, Praktik, Wodi, Molesta Ewenement czy Chada. Uczci fanw zrodzio
to wtpliwoci co do kryteriw selekcji wystpw gocinnych. Niektrzy twierdzili,
e jedynym s pienidze. Na gocinnych wystpach zarobiem przez dekad moe
kilka tysicy zotych, cho na pewno zyskaem wicej utworw, ktre mogem gra
na koncertach, ato wpewnym stopniu przekada si na zarobki. Jednak zgadzajc
si na wspprac, nie wiedziaem, czy utwr artysty X bdzie popularnym singlem,
czy utknie gdzie wszufladzie wydawcy Y bo czasem tak rzeczywicie byo.
Graem wic wciemno. To byo ijest wyzwanie artystyczne, agwnymi kryteriami
pozostaj czas iwena tumaczy raper.
Na jego kolejny solowy materia suchacze czekali a cztery lata. Zanim trafi on
do sklepw, wmarcu 2008 roku ukaza si drugi album formacji 2cztery7 Spaleni
innym socem. By to ostatni firmowany przez muzyka materia, ktrego nie
wyda wzaoonym zprzyjacielem labelu Alkopoligamia. Debiutem tej oficyny
bya za to druga solowa pyta Mesa Zamach na przecitno (2009), przez wielu
fanw artysty uwaana za najlepsz wjego dyskografii. Bogate brzmieniowo,
wyprodukowane wogromnej wikszoci przez samego Szmidta wydawnictwo
promowane byo przebojowym utworem My. Przy trzecim solowym krku
Kandydaci na szalecw (2011) artysta poszed jednak zupenie inn drog. Tym
razem na album trafiy zaledwie dwa beaty jego autorstwa, nie zabrako wycieczek
wstron brytyjskich brzmie miejskich oraz klubowych. Raper najwyraniej
chcia zaprezentowa swoj rnorodno iotwarto na wpywy innych
gatunkw, ale reakcje fanw nie byy jednoznacznie pozytywne. Zdrugiej strony,
to wanie Kandydaci na szalecw okazali si najwikszym sukcesem
komercyjnym Szmidta ipierwsz zot pyt wjego dorobku.
Najnowsza pozycja firmowana przez rapera to longplay Ten Typ Mes iLepsze
biki (2013). Wydawnictwo powstao we wsppracy zproducentem Szogunem
iwzaoeniu miao przedstawi talenty znajomych artysty, przede wszystkich
za modych twrcw zwizanych zlabelem Alkopoligamia. Dla Tego Typa Mesa

436

miniony rok to zarazem dziesiciolecie oficjalnego debiutu na albumie Flexxipu.

Czuj, e si speniam, ina szczcie jest to forma niedokonana. Wsppracowaem
zwybitnymi jazzmanami igraem wJarocinie, ale zdaj sobie spraw, e odrnienie
sabego rapu od wietnego wci przychodzi ludziom ztrudem. Nie jest powiedziane,
e kto obdarzony charyzm iumiejtnoci wkrcania si, ale rapujcy
jak niedojda, nie mgby znale si na moim miejscu. Przede wszystkim liczy si dla
mnie mj gust izdolno samooceny. Tak jak wtedy, gdy nagrywaem demo Flexxipu
na mikrofonie przyklejonym scotchem do regau. Po ukoczeniu pyty czuem, e mam
co dobrego, czego nie maj inni iani gwiazdki wrecenzjach, ani koncerty, ani hajs co
przyszo znacznie, znacznie pniej nie musiay mi tego potwierdza tak wspomina
dotychczasowy przebieg kariery Szmidt.

437

438

1981

Te-Tris

Dominika
Wcawek

Adam Chrabin, ur. w1981 roku wSiemiatyczach. Raper imistrz bitew wolnostylowych. Zaczyna wlatach 90. wlokalnej formacji Projekt Parter, ktra przeksztacia si wgrup Wiesz OCo Chodzi, zrzeszajc przedstawicieli kadego
zelementw kultury hiphopowej: raperw, DJ-w, tancerzy breakdance igrafficiarzy. Wychodzc od klasycznych rapowych brzmie na debiutanckim Naturalnie EP, wykona zwrot ku bardziej melodyjnemu hip-hopowi zchwytliwymi
refrenami osadzonymi westetyce R&B na drugim albumie Lot2011, by wreszcie
zaprezentowa cay wachlarz muzycznych tropw na najbardziej eklektycznym
wswym dorobku krku, nagranej wsplnie zPogzem pycie Teraz.
Ciekawo muzyki ich odkrywania nowych dwikw zaszczepi Te-Trisowi
starszy brat, czowiek ootwartej gowie oraz posiadacz pokanej kolekcji winyli,
kaset ipyt kompaktowych. To pozwalao Adamowi wyj poza schemat suchania
tych samych zespow, ktre preferowali rwienicy zpodwrka uzalenieni
od radia itelewizji. Rap nas ukrad na podwrku, ale umnie dugo miesza si
zgitarowymi brzmieniami czy rnymi, gwnie brytyjskimi odjazdami. Potrafiem
sucha kultowej polskiej skadanki rapowej Wsplna scena na zmian zAphex
Twinem, LTJ Bukemem czy Dog Eat Dog wspomina raper. Rap wybraem
zupenie wiadomie. Nie tylko tak, jakbym zna dokadnie map oceanu muzyki,
ale wiedzia te, ktry port jest dla mnie domem mwi obrazowo. Jego styl
to zazwyczaj rap zprzekazem, wiadomy, zarazem niepozbawiony dobrej formy
prezentacji. Utwory napdzane byy przez chwytliwe refreny iodwoania do klasyki.
Na cao za wpyw miaa nie tylko suchana muzyka silne pitno odcisno te
otoczenie. Te-Tris przyznaje, e klimat podlaskich Siemiatycz, gdzie wychowywa
si w niezamonej rodzinie, mia przeoenie zarwno na obserwacje zawarte
wtekstach, jak i na rozwj jego kariery. Kocham Siemiatycze, ale wiem te,
e to tu wgrano mi prowincjonalne oprogramowanie. Cae ciepo, wschodnia
otwarto iatwo wnawizywaniu kontaktw czsto przytoczone byy przez
brak wiary wsiebie czy strach przed wyjciem zszeregu. Miaem tego wiadomo
izaczem stawia temu czoa opowiada. Dodaje te, e kilka lat zajo mu
hartowanie charakteru, transformacja wosob znajc sw warto iwiedzc,
czego chce. Zapisem tych zmian jest caa jego twrczo.
Pierwsze nagrania Te-Tris rejestrowa wspartaskich warunkach, co miao
odbicie wsurowym klimacie samych utworw. Co to oznacza? Pokj wbloku,
beznadziejny sprzt, zerowe umiejtnoci, totalny brak wiadomoci twrczej
wymienia artysta. Baz, wktrej Tet wraz zczonkami lokalnej ekipy tworzy

439

inagrywa pierwsze utwory, byo ulokowane wjednym zblokw zwielkiej pyty

mieszkanie nalece do mamy Chrabina. Zbiegiem lat Te-Tris przerobi jeden
zpokojw na profesjonalne studio, wktrym zarejestrowa wikszo materiau
na swe solowe pyty. Pierwsza znich, Naturalnie EP, wydana jeszcze wdrugim
obiegu, staa si jedn znajciekawszych premier rapowych 2004 roku. To by
te rok, wktrym Te-Tris zawojowa polsk scen freestyleow zaj drugie
miejsce wprestiowej Wielkiej Bitwie Warszawskiej iwygra Bitw Katowick.
Improwizacja sowna od pocztku bya wanym elementem wrozwoju artystycznym
Te-Trisa. Nie ma drugiej takiej sytuacji jak styl wolny oparty na werbalizacji myli
na poczekaniu. Uwielbiam to, e znajduje si on gdzie midzy sztuk asportem,
midzy emocjonaln agresj aintelektem wyjania. Wtym kontekcie nie
powinno dziwi, e wydanie pierwszej oficjalnej pyty dugograjcej Te-Trisa
poprzedzio jeszcze kilka lat wystpw ipojedynkw wolnostylowych.
Przeomowy by rok 2009. Od premiery mixtapeuStick 2 My Name Right
przygotowanego wsplnie zDJ-em Tortem zWiesz OCo Chodzi, przez pierwszy
wyciu wystp na midzynarodowym festiwalu muzycznym Hip Hop Kemp
wczeskim Hradec Kralove ipremier zaskakujco dojrzaego, zrnicowanego
oficjalnego debiutu Dwuznacznie, po Shovany mixtape, ktry premier mia 31
grudnia, bdc niejako ukoronowaniem tego pracowitego roku. Raper wspomina,
e moment, gdy stan na scenie Hip Hop Kempu, by jednym zpunktw
zwrotnych wjego karierze. Podobne znaczenie nadaje singlowi promujcemu
kolejn pyt wjego dorobku. Przebojowe Ile mog? wcigu jednego roku
odtworzono na oficjalnym profilu wydawcy na YouTube niemal 2 miliony razy,
tym samym Te-Tris zyska wielu nowych suchaczy, ktrzy zdecydowali si
sign po jego drugi krek, wydany nakadem Aptaun Records Lot2011. Tet
tak dugo ipieczoowicie szlifowa legalny debiut, e patrzc na chodno, zabrako
na nim troch pazura, spontanicznoci imocy. Wszystko to spotkamy na Locie,
ktry jest materiaem duo ywszym iparadoksalnie bardziej przyziemnym
pisa wrecenzji na Popkillerze Mateusz Natali, chwalc soulowe, jazzowe
iklubowe akcenty wbeatach oraz osobiste, motywujce treci wwersach.
Nad nastpnym albumem siemiatycki artysta postanowi pracowa ztym,
ktry skrad mu tytu mistrza WBW w2005 roku koleg ze swojego rodzinnego
miasta, Pogzem. Wydany w2013 roku krek Teraz zapowiadany by jako
dzieo raperw osuchanych ztrendami we wspczesnej amerykaskiej muzyce
miejskiej, azarazem skonnych korzysta ze wszystkiego, co hip-hop wypracowa
przez lata swego funkcjonowania. Byle zdala od podziaw. Albo co jest
dobre, albo nie jest. My mamy wszanownej czteroliterowej wszelkie konwencje
ikonwenanse deklarowa przed premier Chrabin. Album zaoferowa zoone,
pene detali, nowoczesne beaty, wktrych poczono ze sob brzmienia ywych
instrumentw, sampling iefekty syntezatorowe. Nie sta si zapisem spotkania
dwch rwnowanych czempionw rapu: Te-Tris przyj rol gospodarza,
Pogz gocia. Obsad uzupeniono ozasuonych weteranw (Tede, Pyskaty),

440

ale itych MC, ktrzy decydowa mog oprzyszoci sceny (Quebonafide).

Teraz po ukoczeniu budzio wtpliwoci samego twrcy, ale obawy okazay si
bezzasadne. Oile pojedyncze single promujce krek nie odniosy takiego sukcesu
jak Ile mog?, otyle sam krek wpierwszym tygodniu po premierze znalaz si
na czwartym miejscu OLiS raper nigdy wczeniej nie osign takiego wyniku.

441

1977

Tymon

Andrzej
Caa

Rwnie T?mon iwintuch; Tymon Smektaa, ur. w1977 roku we Wrocawiu.

Raper szczeglnie aktywny wdrugiej poowie lat 90. oraz na pocztku XXI wieku.
Wok jego osoby nie brakowao kontrowersji, chociaby dlatego, e rwnoczenie
udziela si jako MC iredaktor najbardziej opiniotwrczego swego czasu magazynu
hiphopowego wPolsce, czyli Klanu. Jest jednym zpionierw na wrocawskiej
scenie hiphopowej iod pocztku pielgnowa jej oryginalno brzmieniow
ileksykaln. Moe pochwali si trzema oficjalnymi pytami, wystpi
m.in. na p-funkowej pycie Sfondu Sqnksa, wspar awangardowe poczynania
Sinego, wsppracowa zjazzowo-breakbeatow Miloop, zosta te zaproszony
na Antidotum, czyli debiutancki materia jednego znajzdolniejszych rodzimych
producentw, Metro. Jego nagrania znajdziemy na ciece dwikowej filmu
Blokersi, winylach JuNouMi vol. 3 iJuNouDet. Magazyn Machina umieci
go wgronie trzydziestu najlepszych polskich raperw. Wpewnym momencie
Tymon porzuci karier muzyczn iskupi si na karierze naukowej oraz pracy
dziennikarskiej wbrany gier komputerowych.
Na pocztku Smektaa da si pozna fanom rapu jako pasjonat muzyki irecenzent.
Wjednym znumerw Klanu niezbyt pochlebnie zrecenzowa drugi album
Wzgrza Ya-Pa 3, formacji bdcej wwczas wcisej czowce popularnoci
oraz sprzeday wPolsce. Grupa odniosa si do tej krytyki wnagraniu Fast Food
zalbumu Ja mam to co ty z1998 roku. Tymon, przygotowujcy wwczas materia
na nielegalne wydawnictwo Szelma (1999), postanowi odpowiedzie zespoowi
utworem Tyle snw. Po latach uwaa si go za jeden znajlepszych polskich
dissw. Smektaa przysporzy sobie nim zarwno fanw, jak iwrogw.
Udao mu si osign niema popularno, byy to jednak czasy, gdy nie brakowao
na scenie agresji ze strony suchaczy isamych artystw, dlatego zachodziy obawy,
czy konflikt uda si zakoczy wpokojowy sposb. Czsto tak jest, e rzeczy,
ktre zperspektywy czasu wydaj si legendarne, byy czym bardzo normalnym
inaturalnym, gdy powstaway wspomina po latach raper. Nie miaem obaw
ozdrowie, mj wiat by chyba mocno inny od tego, wjakim ya iwjaki wierzya
ekipa WYP3. Jak kady maolat jaraem si pierwsz pyt Wzgrza, bardzo
czekaem na drug ipo prostu mnie ona zawioda, wtedy ju chciaem od hiphopu wicej. Miaem okazj wyrazi to publicznie, chopaki to usyszeli, zdissowali
mnie, aponiewa zaczynaem wtedy robi rap, po prostu nagraem im odpowied.
Nie byo wtym adnej kalkulacji, nie byo adnego mylenia, co bdzie potem.
Wierzyem pewnie do naiwnie e hip-hop na tym polega itak zadziaaem.

443

Potem byo par nieprzyjemnych sytuacji, telefony zpogrkami wrodku nocy

od nietrzewych czonkw Wzgrza itak dalej. Dla mnie temat zamkn si krtk
rozmow zBorixonem po jednym zhiphopowych koncertw na festiwalu wOpolu
wyjania Smektaa.
Wspomniane niezalene wydawnictwo Szelma, ktre raper nagra pod
pseudonimem T?mon, oprcz dissu na Wzgrze Ya-Pa 3 przynioso kilka bardzo
udanych nagra, zdradzajcych spory potencja gospodarza. Inteligentne
teksty, ciekawe gry sowne irubaszny humor nie byy jednak wstanie wpeni
przykry problemw artysty zdykcj oraz wady wymowy. Dlatego tak wiele osb
krytykowao go, nie zwracajc uwagi na jego wietne ucho do beatw (Szelma
to pod tym wzgldem popis umiejtnoci Magiery, poowy duetu producenckiego
WhiteHouse), erudycj, przekazywan wnagraniach wiedz na temat hip-hopu oraz
dystans do wiata. Kolejny powd do citych uwag Smektaa dostarczy krytykom
w2000 roku, gdy pod pseudonimem wintuch wyda nakadem warszawskiej
oficyny T1-Teraz album wintuszenie. By to obsceniczny, peen wulgarnych,
pornograficznych treci materia, ktry nie mia adnych szans zaistnie na mocno
wwczas skostniaej iskaniajcej si zdecydowanie wuliczn stronie rapowej
scenie wPolsce. Nie brakuje gosw, e wydawnictwo to byo pod kadym wzgldem
fataln artystyczn pomyk Tymona. Moe ibya to pomyka, ale ja tenigdy nie
kalkulowaem, nie zastanawiaem si, co zbuduje moj pozycj na raperskiej scenie.
Dla mnie pierwsz pyt by nielegal Szelma, wintuch by od tego odskoczni.
Moe odbio si na przebiegu mojej kariery rapowej, ale gdybym zacz od albumu
Zmysw 5, pewnie nie miabym zaszczytu by parodiowanym przez Ostrego,
prawdziw legend polskiego rapu tumaczy artysta, nawizujc do utworu
pochodzcego zfreestyleowego krka O.S.T.R.-a30 minut zycia, gdzie raper
naladuje style czterech kolegw po fachu wtym wintucha.
Po kiepskim przyjciu wintuszenia Smektaa postanowi zmieni stylistyk,
awzasadzie wrci do klimatu znanego znieoficjalnego wydawnictwa.
Zwiza si kontraktem zwrocawsk oficyn Blend Records, za ogromn
wikszo oprawy swojego oficjalnego materiau firmowanego ju ksywk
Tymon, znw powierzy Magierze. Dziki temu wiosn 2002 roku ukaza si
krek Zmysw 5, ktry by duym zaskoczeniem dla fanw ikrytyki, stajc si
jednym zwydarze tego bardzo dobrego wpolskim rapie roku. Zmysw 5 byo
dla mnie naturaln kontynuacj Szelmy. Myl, e oba te materiay przedstawiaj
prawdziwe oblicze Tymona. To by po prostu dobry czas. Rozwija si Blend,
Magiera zawsze jest wdobrej formie, ja byem wtakim momencie ycia, e miaem
co do opowiedzenia. Wszystko si ze sob zoyo iwyszed ztego album, ktry
rzeczywicie mog pokaza synowi zdum wspomina artysta. Wydawnictwo
wyrniao si fantastyczn warstw muzyczn, pen jazzowo-soulowych
smaczkw. wietnymi, yciowymi tekstami Smektaa mg pochwali si ju
wczeniej, ale tym razem dao si dostrzec dodatkowo duy progres wjego podejciu
do rapu iprocesu tworzenia. wiadomy krytyki poprzednich albumw raper pisa

444

teksty tak, aby unika uywania litery r, zwymow ktrej mia problem. Znacznie
poprawi te flow iprzekazywanie gosem emocji. Wefekcie dostalimy
wietnie przyjty, dojrzay album, bdcy opus magnum wkarierze Smektay.
Po wietnie przyjtym Zmysw 5 artysta nie poszed jednak za ciosem. Pyta
pomimo dobrego przyjcia nie sprzedaa si wduym nakadzie iSmektaa
postanowi odstawi rap izaj si karier naukow oraz szlifowaniem talentu
dziennikarskiego. Prawda jest taka, e szybko zrozumiaem, e nigdy nie bd
raperem takim jak Tede, Vienio, Fisz czy ktrykolwiek zmodych chopakw
Bisz, Zeus, Kajman. Strzelam po rnych ksywkach, ale celowo ich wszystkich
czy to, e si temu powicili. Mnie interesoway te inne rzeczy, nie
znajdowaem czasu, eby ksztaci technik czy gos, za to zawsze miaem atwo
pisania tekstw. Doszy do tego jeszcze jakie zawirowania yciowe ipo prostu
tak wyszo tumaczy Tymon.
Poczyni jednak wyjtek ijesieni 2008 roku wyda wAsfalt Records minialbum
Oddycham smogiem podpisany Magierski & Tymon feat. May 72. By to bardzo
eklektyczny materia, bliszy estetyce triphopowej czy brzmieniom downtempo.
Smektaa dostosowa swoje teksty do gstej muzyki iopowiada oyciu
wmiecie pogronym wsmogu, gdzie ludzie poszukuj mioci izaguszaj
codzienno narkotykami. Jest to jak dotd ostatnie wydawnictwo firmowane
przez Tymona. Wteorii odwiesiem mikrofon, ale ostatnio nagrywalimy
zMagier co na nowy Kodex ito jednak zajebista rzecz. Moe jeszcze powstanie
jaki krek, ktry bd chcia pokaza synowi? zastanawia si Smektaa.
Przez wielu fanw iraperw Tymon uwaany by za czowieka zupenie
nieprzystajcego do hiphopowej sceny. Jego pasje, zainteresowania,
zaangaowanie winne ni muzyka sprawy zaprzeczay wszelkim moliwym
stereotypom twrcy rapu. Smektaa jest absolwentem wrocawskiej Akademii
Ekonomicznej idoktorem ekonomii. Ma na koncie dwie naukowe publikacje
zzakresu public relations. Jako dziennikarz zajmowa si najpierw muzyk, apotem
grami komputerowymi. Na tym polu zaliczy wiele sukcesw by m.in. redaktorem
naczelnym magazynw Click! iPlaybox. Obecnie robi kolejn now rzecz:
pomagam tworzy gry komputerowe studiu Techland. Nie czuem si outsiderem,
ale te nie udziem si, e bd kiedy ziomalem polskich rapowych gwiazd.
Nie miaem kiedy pi znimi wdki czy pali blantw, wic te znajomoci nie miay
kiedy powsta konstatuje wrocawiak.

445

446

1977

Vienio

Marcin
Flint

Piotr Wicawski, ur. w1977 roku wWarszawie. Przede wszystkim raper,

ale te producent iDJ, okazjonalnie aktor ireyser, samozwacza jednoosobowa
orkiestra. Wspzaoyciel legendarnej warszawskiej formacji Molesta, ktrej
album Skandal jest do dzi uwaany za wyznacznik ulicznego stylu whiphopie.
Dziaajc wduecie, Vienio iPele stworzyli tryptyk Autentyk. Udowodnili
nim tez oelastycznoci gatunku, kooperujc zgomi zinnych muzycznych
wiatw sceny klubowej czy kontrkultury. Vienio by jedn twarzy duej trasy
koncertowej RBK Hip Hop Tour, pojawiajc si wobydwu czciach promujcego
j utworu Uciebie wmiecie. Dobitna artykulacja, wyrazisto pogldw
icharyzma Vienia nie usza uwadze ani twrcom zhiphopowego rodowiska,
ani osobom spoza niego raper by zapraszany na pyty kolegw po fachu (m.in.
O.S.T.R., DJ Decks, Fu, Peel Motyf), ale te wystpi ureggaeowych grup Maleo
Reggae Rockers iVavamuffin, punkowej Schizmy ialtrockowego Cool Kids
of Death. Pracowa zIzraelem inajwiksz nowofolkow chlub Polski, czyli
Kapel Ze Wsi Warszawa. Na wasnym muzycznym podwrku bywa postrzegany
ambiwalentnie status pioniera iinnowatora nie przeszkadza wstawianiu mu
zarzutw onadmiern warsztatow prostot inieskomplikowany przekaz.
Synnej Molesty nie byoby, gdyby nie deskorolka. Vienio zna Wodiego jeszcze
zpodstawwki. On by grindcoreowcem, chodzi zdugimi wosami ikolczykiem
wnosie, aja zbuntowanym dzieciakiem zirokezem wspomina. Ale to deski
klekoczce pod warszawskim kinem Capitol wytworzyy klimat, dziki ktremu
dwaj panowie zaoyli wraz zKaczym zesp. Towarzystwo byo wwczas
podzielone. Suchao si amerykaskiego punka ihardcoreu, ale hip-hop te by
gdzie gboko wrodku. Nie rozgraniczao si muzyki buntu. Nie rozgraniczali jej sami
skaterzy, dziki ktrym poznawalimy kolejnych wykonawcw wyjania Vienio.
Charakterystyczny dla rapu egalitaryzm sprawi, e od fascynacji do tworzenia
by jeden krok. Artysta gra wczeniej wzespole hardcoreowym, mia instrument
wrku, jednak jak sam przyznaje hip-hop pokaza mu drog prostsz iatwiejsz.
Jeszcze przed przeomowym Skandalem na oficjalnie wydanej w1997 roku,
wyprodukowanej przez DJ-a600Volt kompilacji Smak B.E.A.T. Records znalaz
si utwr Osiedlowe akcje. Raperzy nie myleli jednak wwczas okarierze.
Pisali rymy, za Vienio by protoproducentem grupy wyszukiwa
na winylowych pytach prbki smyczkw ipianin, po czym prbowa wykorzysta
je zkolegami, tworzc podkady uwspomnianego Volta. Pomocny okaza si te
brat Kaczego, dysponujcy komputerem Atari. Wychowani na pycie Juvenile
Hell Mobb Deep, ale te albumach ATribe Called Quest iCypress Hill, artyci od

447

pocztku wiedzieli, na jakim brzmieniu im zaley. Std spjno zaprezentowanego

w1998 roku materiau Skandal. Rok pniejszy Ewenement mia opini
krka ciszego. Pisano nawet omroku idekadencji, doszukujc si inspiracji
brzmieniem rapowej sceny francuskiej. Vienio tak tego nie postrzega, wci
wskazujc raczej na fascynacj Nowym Jorkiem. Progres, jego zdaniem, przyszed
naturalnie, awaniejsze od zagszczenia atmosfery jest dla niego syszalne
studyjne obycie, pozwalajce wyeliminowa wczeniejsze niedocignicia.
Zaprezentowana w2000 roku Taka pyta wskazywaa zkolei na coraz lepsze
rozeznanie wbiznesie wydawc bya wtym wypadku Baza Lebel, inicjatywa
bdc prb wygospodarowania sobie autonomicznego terytorium wramach
duej wytwrni Pomaton EMI.
Pomysy czonkw Molesty na hip-hop zaczy si syszalnie rni. Wilku
odnalaz si wradykalnym duecie Hemp Gru, Wodi wybra karier solow,
aVienio poczy siy zPelsonem. W2002 roku ukaza si pierwszy krek zich
trylogii Autentyk. Lubi porwnanie zraperem Guru ijego dokonaniami.
Molesta bya moim Gang Starrem, ato, co zrobiem zPelsonem moim Jazzmatazz,
czyli eksperymentem, czym bardziej intymnym wyjania raper. Mwi te
artobliwie owolnomularstwie hiphopowym iloy masoskiej na Chmielnej
2 przy tej ulicy miecio si studio, gdzie duet mg szlifowa swoj eklektyczn
formu idowiadcza wszystkich zalet artystycznego fermentu. Goci byo
bowiem duo ibyli bardzo rni od kolumbijskiego rapera Rocca po ikon jazz
fusion Michaa Urbaniaka. Autentykom od pocztku przywiecaa idea pokazania
wszystkich barw hip-hopu. Wnagrywanych wlatach 2002-2005 utworach udzia
wzio zrnicowane grono artystw m.in. Novika, Rei Ceballo, Frenchman,
Tomek Lipiski, Gutek, Andrzej Smolik.
W2006 roku do gry wrcia Molesta. Decyzja bya spontaniczna, szybka
ijednogona, rozmowa konkretna. Album Nigdy nie mw nigdy to podkady
wybrane od jedenastu producentw zcaej Polski (anawet spoza niej DJ Wich
jest Czechem), single nagrane zpozycji osb wiadomych swojej roli na scenie
ipodkrelanie indywidualnoci wramach zespou zamiast scalania go wjeden
byt. Potem przyszed czas Molesty ikumpli (2008) idwch pyt koncertowych.
Molesta nigdy nie zostanie rozwizana. To marka. Imagia! zarzeka si
raper. Etos 2010 wynikn zdeterminacji Vienia, by wkocu nagra pyt
solow iby czas ifundusze inwestowane wwarsztat producencki wreszcie
zaprocentoway. Prac nad krkiem artysta zacz od tego, e siad zkartk
inapisa na niej dwanacie tematw utworw. Stara si myle jak dziennikarz
nie przyszo mu to trudno, bo ma dowiadczenie zarwno jako publicysta,
jak iw roli radiowca. Dynamiczne podkady miay za zadanie ocieka
tuszczem inie mie kantw. Tradycyjnie imponowa dobr goci od
hedonistycznego Soboty, przez intelektualnego on, na eksperymentalnym
L.U.C-u skoczywszy. Etosem 2010 Vienio wrci do pozytywnej energii lecej
upodstaw hip-hopu, do idei czterech elementw, czc klasyczne, funkujce

448

brzmienie zedukacyjnym przekazem. Co ciekawe, autor dokona reinterpretacji

czci materiau wraz zrapcoreow formacj Way Side Crew. Wynikiem by
album Wsplny mianownik (2011). Do nowych wersji znanych wczeniej
kawakw dooono dwa niepublikowane.
Wydany w2013 roku Profil pokole vol. 1, najnowsza pozycja wdyskografii
Wicawskiego, bya prb przyblienia nagra ostatniej dekady PRL obecnemu,
modemu odbiorcy nie zawsze rozeznanemu wdokonaniach Malejonka, Janerki,
Lipiskiego, Ciechowskiego, Kapitana Nemo czy grup Dezerter, Sztywny Pal Azji,
Apteka oraz Baksish. Status Vienia umoliwi mu zaproszenie czci wykonawcw
do studia lub choby poproszenie okonsultacje telefoniczne zautorami oryginaw,
przez co nie ma wraenia dysonansu. Cao materiau wyprodukowa Pere. Tytu
pyty nawizywa do cyklu wywiadw wlizgu, ktre Vienio przeprowadza
kilka lat wczeniej pod pseudonimem Wieczysaw Nieszczeglny. Rwnolegle do
Profilu pokole powstawa nastpca Etosu 2010. Piotr zarzeka si, e kiedy nie
ma nic do powiedzenia, po prostu nie rapuje, ale wci ugruntowuje pozycj artysty
otwartego, czowieka czynu ztysicem pomysw na minut.

449

450

1984

VNM

Andrzej
Caa

Tomasz Lewandowski, ur. w1984 roku wElblgu. Najbardziej znany iceniony

elblanin na polskiej scenie hiphopowej. Zwolennik brzmie nowej szkoy
amerykaskiego rapu, ktre prbuje przenie na rodzimy grunt, przez co
porwnywany bywa do Drakeaczy J Colea. To on wraz HiFi Band wnajwikszej
mierze odpowiada za odwieenie wizerunku warszawskiej wytwrni Prosto
wkocwce pierwszej dekady XXI wieku.
Przygod zhip-hopem rozpocz jeszcze jako nastolatek, bdc czci skadu K2F,
ktry debiutowa niezalenym wydawnictwem w2000 roku. Wramach tej grupy
VNM nagra wsumie trzy albumy, po czym wsptworzy formacj 834. Zesp ten
wlatach 2003-2006 wyda cztery bardzo dobrze przyjte wpodziemiu nielegale.
W2005 roku wygra konkurs na najlepsze demo, organizowany przez szczecisk
audycj radiow WuDoo. Tak udane pocztki skoniy go do rozpoczcia kariery
solowej. Po nagraniu wdwch skadach siedmiu pyt, ktrych byem producentem
wykonawczym ina ktre wwikszoci sam produkowaem beaty, pomylaem,
e skoro itak prawie wszystko na tych krkach zalene jest od mojego zdania,
to dlaczego nie zacz robi tego samemu? Najwiksz zalet nagrywania solowych
pyt jest fakt, e za cay materia odpowiadasz sam inie musisz nikogo pyta
ozdanie. Wolno tumaczy VNM.
Jeszcze wtrakcie nagra wramach 834 VNM przenis si zElblga do
Warszawy, regularnie te wyjeda pracowa do Anglii. Wyjazdy te wizay si
bezporednio zchci realizacji artystycznych aspiracji. Wyjedaem gwnie
na wakacje wcelach zarobkowych. Pienidze potrzebne mi byy na spenianie
marze. Pocztkowo na budow domowego ministudia wElblgu, nastpnie
na opacanie czesnego warszawskich uczelni. Przeprowadziem si do stolicy, ktra
wkwestii muzycznego rozwoju dawaa mi owiele wicej moliwoci ni moje
rodzinne miasto wspomina Lewandowski. Wyobrani suchaczy rozpali
w2007 roku rozptany wpodziemiu jego konflikt ze supskim MC Jimsonem.
Zacieky, konfrontujcy dwie due indywidualnoci beef na wyyny wznis si
w 100 gwodziach do twojej trumny VNM-aiwJimsonowej odpowiedzi True
Man Show. Ale elblanin nie polega na takiej sawie, jednoczenie nagrywajc dwa
undergroundowe albumy. Szczeglnie Niuskul mixtape (2009) przynis artycie
wiele komplementw nie tylko ze strony suchaczy, ale te innych twrcw
polskiego rapu. Przeomem wkarierze okazao si dla VNM-azainteresowanie
ze strony Sokoa. To dziki niemu podpisa umow zProsto Label.
Nie czuem, e Sok da mi szans. Czuem, e wkocu dostaem to, na co tyle
lat ciko pracowaem, czego chciaem ina co zasuyem. Miaem wczeniej

451

par propozycji od innych niezalenych wytwrni, ale znaem swoj warto

iczekaem na propozycj od tej najlepszej tak raper uzasadnia decyzj
opodpisaniu kontraktu.
Budowanie pozycji na mainstreamowej scenie zacz, wspprowadzc zSokoem
kompilacj Prosto mixtape 600V. Pochodzi zniej m.in. Zrb to, jedno znagra
zpyty zilustrowanych teledyskiem. VNM dogra si te do pochodzcego ztego
samego wydawnictwa jednego znajgoniejszych hiphopowych singli 2010 roku,
posse-cutu Ieby byo normalnie. Na bazie rosncej popularnoci Lewandowski
wyda wkocu legalny debiut De nekst best (2011), ktry dotar do pitej pozycji
listy OLiS. Rwnie dobrze przyjto pochodzcy zlutego 2012 roku longplay
Etenszyn: Drimz kamyn tru spjny, szczery, osobisty materia oparty wcaoci
naprodukcjach SoDrumatica. Na oficjalnym debiucie musiaem udowodni,
e nie mona mnie zaszufladkowa, bo potrafi odnale si wkadej stylistyce.
Na drugiej pycie mogem ju rozwin si izrobi co, czego nie robiem
wczeniej. Myl, e oprcz moich umiejtnoci suchacze docenili rwnie
widoczn ch zmiany, ktra jak wiadomo pcha muzyk do przodu kwituje
VNM. Jesieni 2012 roku Lewandowski reaktywowa projekt 834. Cay nakad
wydanej wniezalenym obiegu pyty zespou Elblg bejbi! wyprzeda si
byskawicznie. Pod koniec listopada 2013 roku ukaza si za trzeci solowy
album artysty ProPejn. Wydawnictwo zadebiutowao na trzecim miejscu listy
najlepiej sprzedajcych si pyt wPolsce. Podobnie jak wprzypadku poprzedniego
longplaya jedynym producentem by SoDrumatic. Tematyka nagra obejmowaa
wypalenie artystyczne po osigniciu dugo wyczekiwanego sukcesu, kontakty
damsko-mskie, ale najmocniejsze nagranie, Blizna, VNM powici zmaganiu si
znowotworem.
Poza regularnym wydawaniem nowych pyt Lewandowski nie prnuje te,
jeli chodzi owystpy gocinne. Wlatach 2009-2013 by jednym znajczciej
zapraszanych do wsppracy raperw, co zaowocowao wsplnymi nagraniami
m.in. zHiFi Band, Tym Typem Mesem, Sokoem iMarysi Starost, W.E.N.-.
czy Tedem. Artysta udzieli si rwnie na producenckich kompilacjach takich
twrcw, jak Czarny HiFi, WhiteHouse iDonatan.

452

454

1984

W.E.N.A.

Marcin
Flint

Take WuDoE iMontana Maxx; Micha aszkiewicz, ur. w1984 roku wWarszawie.
Raper, ktrego wizytwk sta si dynamiczny, lapidarny ikonsekwentnie
szlifowany styl nasuwajcy na myl nowojorski hardcoreowy hip-hop zpierwszej
poowy lat 90. Profesjonalne, ambitne podejcie do zawodu przeoyo si
na promocj oraz wizerunek. Wsppracujc zelit rodzimego streetwearu66,
W.E.N.A. zyska saw najlepiej ubranego rapera wPolsce.
Cho pierwsze nagrania aszkiewicza zarejestrowano w1999 roku, kiedy by
czonkiem przemianowanego pniej na Ansambl zespou Gos Miasta (wskadzie
byli rwnie Donson oraz pniejszy wsppracownik Tego Typa Mesa Gony,
apniej jeszcze Fenix), dziaalno na wasn rk okazaa si waniejsza
od zespoowej. To ona doprowadzia do pojawienia si artysty na pierwszym
legalnym wydawnictwie wkarierze w2005 roku wystpi wutworze Wolno
na albumie Bez zabezpiecze Maego Esz Esz. Na jego album Wysze dobro (2007)
trzeba byo poczeka jeszcze dwa lata. Wydany nieoficjalnie, wzbogacony m.in.
gocinnymi wystpami Brudnych Serc iJeozwierza solowy debiut aszkiewicza
by najwaniejszym wydarzeniem na undergroundowej scenie hiphopowej 2007
roku, niemal zmiejsca zapewniajc modemu twrcy rozpoznawalno. To ztej
pyty pochodzi wysokoenergetyczny, do dzi stanowicy elazny punkt koncertw
rapera utwr S-A-L-U-T-U-J. To pyta motywowana negatywnie, krytykujca
wiele postaw. Frustracja igniew przerodziy si wzacinicie zbw mwi W.E.N.A.
Wodrnieniu od nagra Gosu Miasta /Ansamblu, ktre wskazyway na inspiracj
ATribe Called Quest, The Roots czy nawet Royem Ayersem67, solowy materia odnosi
si do bezkompromisowych, agresywnych dokona M.O.P. iMobb Deep. Zczasem
zyska winternecie du popularno, tyle e sam autor jej nie odczuwa. Zagra
raptem pi koncertw, arok po wydaniu rozdawa kolegom niesprzedajce si
pyty. Jednak si nie zniechci od tego czasu co dwa lata prezentowa nowy album.
66.

Uliczna moda tworzona przez mae firmy i niezalenych projektantw w kontrze do masowych wyrobw
z centrw handlowych, przeznaczona dla tych, ktrzy chc podkrela swj indywidualizm strojem. Chtnie
czerpie ze wiata deskorolki i hip-hopu, nawizuje do kolorowych lat 80., cho inspiracji jest wicej. Do wiodcych
polskich marek streetwearowych nale m.in. Misbehave, Turbokolor, The Hive i Hazel21.

67.

Amerykaski kompozytor i wibrafonista, aktywny od lat 60. i czsto wyprzedzajcy swoje czasy. Mistrz
jazzowego fusion, ktry od wariacji w temacie bebopu dotar a do houseu. Jego eksperymenty z funkiem,
disco i R&B pomogy ukonstytuowa si hip-hopowi. By samplowany niezliczon ilo razy, za Guru z zespou
Gangstarr zaprosi go na swoj seri Jazzmatazz. Na polskiej scenie hiphopowej do fascynacji Ayersem
przyzna si m.in. duet Dizkret / Praktik.

455

Nastpny, czyli ukoczone w2009 roku Due rzeczy, to wynik wsppracy

zwywodzcym si ze wschodniej Polski Rasmentalismem, ktrego pierwsza pyta
Dobra muzyka adne ycie odbia si w2008 roku na scenie echem nie mniejszym
ni nieco wczeniej Wysze dobro. W.E.N.A. odezwa si do producenta duetu
Menta zprob obeaty. Ten nie odmwi, jednak nie chcia rugowa znich
swojego dotychczasowego partnera. Szczliwie pierwsze osobiste spotkanie
warszawiaka zRasem zmiejsca ujawnio chemi midzy MC iod razu zakoczyo
si nagraniem dwch numerw. Projekt momentalnie nabra rozpdu ikoniec
kocw ugruntowa pozycj rapera wpodziemiu, kadc fundament pod
oficjalny, szeroko dystrybuowany album wwydawnictwie Aptaun. Mocno cite,
udziwnione, obfitujce wnieszablonowe przejcia podkady nie tylko otworzyy
WuDoE muzycznie, ale te zmusiy go do wikszej wokalnej elastycznoci. Tematy
wymyla Ras, cho nie zawsze. Usta ulic, Na zewntrz czy wiato to pomysy
aszkiewicza, ktry jednak jak sam przyznaje poza tym niewiele mia przy tym
krku do powiedzenia.
Odreagowa w2011 roku na Dalekich zblieniach, czyli swoim oficjalnym debiucie. To album najbardziej osobisty w jego karierze, ale zarapowany nieustpliwie,
zimno, oniersko, przy wspudziale ulicznych MC, m.in. HiFi Bandy, Wodiego iMaolata, ado tego wyprodukowany tak wyrazicie, e waciwie tej emocjonalnoci nie czu. piewajcy gocie, soulowe sample czy ywe instrumenty
nie byy wstanie ociepli krka, pozostao te wraenie, e pieczoowicie doskonalona forma wersu jest waniejsza od tego, co przekazuje. Dalekie zblienia zaowocoway jednak bardzo klasycznie brzmicym, przebojowym singlem
Podstawowe instrukcje, zaproszeniem na Hip Hop Kemp ipicioma punktami
wszeciostopniowej skali ocen najbardziej opiniotwrczego serwisu hiphopowego Popkiller. Nastpczyni tej pyty bya bardziej eksperymentalna, podejmujca
dialog ze wspczesnym amerykaskim hiphopem Nowa ziemia (2013). Promowany trzema wideoklipami materia debiutowa na sidmym miejscu Oficjalnej
Listy Sprzeday, by po tygodniu przenie si do pierwszej trjki. Pyta wyraa
wiksze aspiracje rapera iwskazuje na rozbudzon potrzeb eklektyzmu. Podczas gdy Dalekie zblienia poszy szorstkim tropem Wyszego dobra, najnowszy album atwo byo poczy zpozytywnymi, muzycznie otwartymi Duymi
rzeczami. By krokiem do poczenia dwch odrbnych artystycznych drg.
Moj ide nie byo wcale zrobienie czego wicej ni zawsze, jeli ju, to wysanie publicznoci sygnau, i radz sobie rwnie na nowych beatach, nie wpadajc
ani wschemat hardcoreowca zWyszego dobra, ani sympatyka wesoych pioseneczek. Od czasw dwupytowego wydawnictwa Volta cay czas dzielimy rap tak
jak on, na stron jasn iciemn. Ja gustuj wobydwu. Potrafi by mrocznym typem iciepym czowiekiem przekonuje W.E.N.A. Nowa ziemia ma jeszcze jednego bohatera. Cao warstwy muzycznej znalaza si bowiem wrkach Stony.
Swoim funkujcym brzmieniem podkreli on motywacyjne, aktywizujce
przesanie W.E.N.-y, powcigliwie nawizujc waranacjach do aktualnych

456

amerykaskich trendw, samplujc oraz grajc. Zachcio to rapera do sprbowania innej melodii sowa, przeamania wersu iprzystawao do jego muzycznych zainteresowa. aszkiewicz porzuci bowiem nagrania zlat 90. iod 2010 roku zzainteresowaniem zacz obserwowa rozwj sceny za oceanem. Wysze dobro
jest gniewne, zbuntowane, wopozycji do wiata, Dalekie zblienia go analizuj,
Nowa ziemia bierze go wdo, rzuca za siebie iidzie dalej opisuje swoj ewolucj
raper. Jest pyt, jak zawsze chciaem zrobi. Wstu procentach autentyczn. Dowiesz si zniej, jak yj, jak podchodz do rnych spraw. Nic wniej nie jest zrobione
na pokaz ipo to, eby si sprzedawao zapewnia.

457

458

1978

Waldemar Kasta

Dominika
Wcawek

Rwnie Wall-E; Waldemar Kasta, ur. w1978 roku we Wrocawiu. Raper, tekciarz,
wokalista, kompozytor, promotor kultury, wydawca. Jeden zpionierw lokalnej sceny.
Wsptwrca zespow K.A.S.T.A. i3WKasta, czonek projektu G.T.W. (m.in. zGuralem,
AbradAbem iTedem) oraz Super Grupy (obok niego Gural, Tede, Matheo, Miodu
iGrubson). Przez lata dziaa wpodziemiu ibudowa lokaln scen. Debiutowa w1999
roku utworem na skadance przygotowanej dla magazynu hiphopowego Klan,
wystpi na albumie F.F.O.D. Promillenium, wraz zprojektem K.A.S.T.A. nagra dwa
albumy, solowo rwnie dwa, wystpowa na pytach producenckich WhiteHouse
iDonatana, ma na swoim koncie wspprac m.in. zTedem, Sobot iL.U.C. Jeden
ztrzydziestu najlepszych polskich raperw wedug miesicznika Machina,
wyrniony trzeci nagrod Rapgra Awards za album 13 wkategorii polska produkcja
roku. Ceniony za tubalny gos, prostot przekazu, wszechstronno rodkw wyrazu,
wysokoenergetyczne koncerty idenia do integracji sceny.
Pocztki artystycznej drogi Waldemara Kasty sigaj wczesnych lat 90. Jak sam
mwi, muzyka bya jego odkupieniem ijedyn moliw drog ucieczki od narkomanii,
bezdomnoci inocnych bijatyk. Pojawia si wmomencie, wktrym zrozumiaem,
e moja wraliwo kae mi przeywa wielkie emocje nawet wtrakcie suchania
cudzej muzyki, e przeywam j gbiej, mocniej ibardziej ni inni mwi Kasta. By
samoukiem. Na jakiej zdobycznej gitarze gra pierwsze covery Nirvany, siedzc
na schodach pod wrocawskim ratuszem izbierajc pienidze do czapki. Jednoczenie
zdarzao mu si ju pojedynkowa na rymy na rnych imprezach. To wtedy pozna
takich ludzi jak Magiera iL.A. (wtedy jeszcze Lasscah). Wtym czasie nie ma jeszcze
WhiteHouse, aF.F.O.D. nazywa si F.F.O.T. Magiera jest klawiszowcem wSzlamie, L.A.
gra na perkusji, aja zaczynam gra zhardcoreowym zespoem Glob23, przy czym ja
iArek Nowak to jedyni yjcy do dzi czonkowie tej grupy wylicza Wall-E. Wtamtym
czasie wydaje mu si, e to wanie udzia wGlob23 bdzie najwaniejszy, tymczasem
rzeczywisto weryfikuje plany. Wpoowie lat 90. Waldek trafia do wojska.
Proci ludzie zebrani wtych wojskowych izbach, ten tygiel to oni mi dali najwiksz
energi, oni jarali si tym, co robiem, to wanie oni bezporednio doprowadzili
mnie do decyzji, eby nagra kawaek na skadank doczan do magazynu Klan
mwi raper. Po powrocie zwojska Kasta wraz zreszt wrocawskiego rodowiska
hiphopowego zacz budowa lokaln infrastruktur.
Wdrugiej poowie lat 90. jedn zkluczowych postaci sceny by Igor Pudo, dzi
znany jako Igor Boxx, poowa duetu Skalpel. Prowadzi pierwsze imprezy hiphopowe
wklubie Podium. Ja podjem decyzj, by razem ze swoim perkusist zzespou
grungeowego zacz robi imprezy hiphopowe wklubie Rocker. To lokal, do ktrego

459

regularnie przyjeda gang motocyklowy No Breaks. Oni tam autentycznie wjedali

swoimi maszynami wspomina artysta. We Wrocawiu hip-hopowi po drodze byo
ze rodowiskiem rockowo-punkowym. Dosy szybko pod skrzydami Anteny Krzyku
wydajcej takie rzeczy, jak Wochaty, Farben Lehre czy Ga-Ga Zielone abki Marek
Gluziski rozkrca Blend Records, aMagiera, wsplnymi siami zraperami, wgarau
jednego zdomw stawia studio nagraniowe. Jak na tamte czasy bylimy strasznie
zapatrzeni wsiebie. Ja zwaszcza. Nagrywajc swoj pierwsz pyt, zamaem pewne
tabu, co dopiero Lech Janerka mi uwiadomi. Na rynku muzycznym przyjo si bowiem,
e na wydawnictwa dwupytowe trzeba sobie zasuy, zazwyczaj s to jakie albumy
Best of, rzeczy podsumowujce karier, atutaj debiutant Wall-E wydaje album
dwupytowy Kastaniety mwi Kasta.
Zperspektywy czasu to wydawnictwo z2002 roku budzi wnim odczucia ambiwalentne. Zjednej strony sam nie moe sucha, jak raco saby potrafi wwczas by.
Czuje si tak, jakby oglda VHS zkomunii albo stary, kiepski film science-fiction.
Jak ja mogem wto wierzy?! pyta sam siebie. Jednak dodaje: Zdrugiej strony jest
to rzecz niesamowita. Zapis wszystkich prawd, wszystkiego, oco walczyem jako brutalnie
zgnieciony przez ycie mody kole. Byem saby, wulgarny izdeterminowany, ale oprcz
tego sysz tam te wiadomo, ktr wysaem sam sobie wprzyszo. Wystarczy posucha wersw: Naley si zmienia, by jakim jest si, pozosta. Jego zdaniem, tym, co
wyrniao pierwsz pyt formacji K.A.S.T.A., ktr raper zaoy zDJ-em Kut-Oianglojzycznym raperem OMA, by fakt, e podobnie jak wikszo rzeczy powstajcych
we Wrocawiu mocno odbiegaa od nagra ze sceny lskiej czy warszawskiej. Co ciekawe, album Kastaniety zosta cakiem ciepo przyjty pomimo ostentacyjnie nieskomplikowanych rymw czy mocno ju wwczas nieprzystajcych do sceny wej
OMA. Wally nieznony jednokocwkowy styl nasyca ekspresj isubiektywizmem wtakim stopniu, e jako to szczeglnie nie razi. Czowiek dostrzega osobowo, dykcj, silny, trzymajcy werble na smyczy gos. [...] Ragga jest dla frontmena Kasty rzecz naturaln, nie ma nic fajniejszego ni sysze po wykonawcy,
e ta muzyka to dua cz jego ycia. Std bierze si wspomniana jedna kocwka,
gdy zdaniem Wall-Eego przy toastowaniu jest to normalne ipraktykowane. Std bior si pene pozytywnej energii akcenty dopeniajce pyt podsumowywa recenzent magazynu Loop.
Skrtowiec K.A.S.T.A. rozszyfrowuje si jako Konfederacja Absolwentw Szkoy Technicznej Artykulacji. To byo co wicej ni po prostu zesp. Raczej twr na ksztat ruchu lub federacji twrcw. Ju rok po tym, jak na sklepowe pki trafiy Kastaniety,
wiato dzienne ujrzao wydawnictwo, ktre czsto pomijane jest wdyskografii grupy,
czyli album Astigmatic (2003) DJ-aKut-O. Wszyscy onim zapominaj. Nam za chodzio oto, by DJ wPolsce wreszcie by kojarzony zpozycj nie tylko producenta muzycznego, ale iturntablisty wyjania Waldemar. Dodaje te, e podobny zamys towarzyszy
wydaniu albumu Test, doczonemu jako druga pyta do albumu Kastatomy, rwnie wydanego w2003 roku. To mia by test dla hiphopowcw, czy potrafi wytrzyma prawdziwy turntablizm. Pierwsza pyta zatytuowana Splot niczego ju jednak

460

nie testowaa, to by po prostu kawa solidnego rapu, gdzie obok Wall-Eego na rwnych
prawach pojawia si donGURALesko. Poczenie obydwu panw zagrao wczeniej doskonale m.in. wznakomitych Peryferiach zpoprzedniego krka, wzajemna chemia
podczas wystpw staa si za punktem odniesienia dla konkurencji. Kolejne dwa lata
dla Waldemara Kasty oznaczay prac upodstaw, koncerty, ale te dziaalno na rzecz
animowania iwspierania dolnolskiej sceny. Wplanach by ostatni album zespou
K.A.S.T.A., Anie mwiem?. Nigdy jednak nie powsta. Grupa zawiesia dziaalno,
asfrustrowany izirytowany raper zostawi wszystko iwyjecha do Anglii. Koledzy
zzespou pod moj nieobecno wietnie sobie radzili solowo, mnie za wyjazd na Wyspy
pozwoli nabra atwoci wwyraaniu myli winnym jzyku, wjzyku, ktry dotd
by dla mnie niedostpny wyjania Kasta. Dotychczas jego teksty poza Polsk znali
irozumieli jedynie Czesi iSowacy, pynny angielski pozwala mu za dotrze, przynajmniej teoretycznie, do zupenie nowych odbiorcw zinnych czci Europy. Wyjazd do
Anglii mia jeszcze jedn zalet pozwoli raperowi odpocz od hip-hopu. Po powrocie
Wall-E zasta ju zupenie inn rzeczywisto. Zmieni si rynek, postaci takie jak Tede
czy Gural urosy wsi, pojawiy si tysice mniejszych grup.
By rok 2007, kiedy Waldemar Kasta zabra si za tworzenie pierwszego albumu
sygnowanego ju wycznie jego imieniem inazwiskiem. Prawda naga nagrywana do beatw Matheo wykorzystujcych sample zpolskich utworw jednak si
nie ukazaa. Barier nie do przeskoczenia okazaa si kwestia praw do utworw,
zktrych pobrano prbki. Panowie nagrali wic wsplnie kolejn pyt 13 (2009),
promowan singlowym Musisz, czyli jedynym utworem zgomi. Dojrzay, emanujcy duym yciowym dowiadczeniem album zosta uhonorowany trzeci nagrod wkonkursie na polsk produkcje roku przez portal RapGra. Dwa lata pniej
na tapet wraca Prawda naga (2011), tym razem jednak bez polskich sampli, wmuzycznym opakowaniu Donatana. To moja poegnalna pyta, dwupytowe wydawnictwo zachowujce cz moich zwrotek zoryginalnej wersji albumu. Dlaczego nie
Matheo aDonatan? Bo Matheo ju wtym czasie by producentem zabieganym iprodukujcym beaty dla poowy sceny, aDonatan po tym, jak pojawi si uGurala, wci
jeszcze nie narzeka na nadmiar zlece wyjania artysta. Wsppraca zDonatanem ukadaa si na tyle pomylnie, e panowie postanowili dalej dziaa wsplnie
iwspiera si przy kolejnych projektach, choby przy uhonorowanej diamentow
pyt Rwnonocy. Ostatecznie jednak Waldemar Kasta postanowi zakoczy
karier wroli rapera. Bya jaka kariera? Dla mnie najwaniejsze, e byli ludzie, dla
ktrych to, co robi, miao due znaczenie. Przez dwie dekady robienia rapu sporo si dowiedziaem osobie. Nauczyem si odpowiedzialnoci, reszta to oszustwo. Chciaem by
prawdziwy, atylko udawaem. Byem prniakiem chwalcym si braggadocio, pseudokozaczkiem. To smutna postawa, dobrze , e ju mnie nie charakteryzuje owiadcza artysta. Obecnie, jak sam mwi, jest na muzycznej emeryturze, grajc wzespole Synaptine.
Robi to, co czuj. Uprawiam taki postdylanizm, pierwszy raz wyciu komponuj wasne
piosenki. Znalazem wreszcie wzr na siebie wmuzyce cieszy si Waldemar Kasta.

461

462

1985

Wdowa

Marcin
Flint

Magorzata Jaworska, ur. w1985 roku wWarszawie. Raperka, samozwacza

krlowa polskiego hip-hopu. Autorka dwch solowych pyt ijednego minialbumu.
Na niedopilnowanej producencko pycie Braggacadabra poszukiwaa jeszcze
swojego stylu, ale ju dziki Superextra przedstawia go wpenej krasie,
czc kobiec emocjonalno zmskim zdecydowaniem. Retrofuturystyczny
brzmieniowo, bardzo zrnicowany narracyjnie krek zapewni artystce miejsce
wfirmowanym twarz Tego Typa Mesa wydawnictwie Alkopoligamia.com.
Klip do nagranego wraz Czesawem Mozilem utworu Zapomniaam przynis
na portalu YouTube ponad 1,3 miliona odson. Wdowa jest bardzo aktywna
medialnie przez rok na antenie internetowej telewizji TV Fly prowadzia
powicony kobietom program W-Raps, przez dwie edycje zasiadaa wjury
wyawiajcego hiphopowe talenty show ywyRap, pisuje felietony dla portalu
Na Temat. Jej piosenki usysze mona wfilmie Ciacho iwserialu Gboka
woda. Pozycj Wdowy na scenie potwierdzaj liczne zaproszenia do featuringw
od dominujcych na scenie raperw Tedego, Mesa czy donGURALesko.
Na starcie Wdowa nie chciaa by traktowana jak raperka, tylko jak raper.
Nie ogldaa si na swoje poprzedniczki ani na pionierk Ak Tyszkiewicz,
ani na Ani Sool, popularn wchwili, gdy Jaworska wypywaa na szersze wody.
Pocztek swojej oficjalnej aktywnoci hiphopowej datuje na 2004 rok, kiedy
to nagraa zwrotk na skadank Road Hiphop 2005. Jednak ju dwa lata
wczeniej dysponowaa samodzielnie wypalan irozwoon ludziom demwk
Te by nikogo nie zawid. Pyta trafia do bardzo wskiego grona pidziesiciu
odbiorcw. Wczeniej artystka chciaa piewa, jednak szybko okazao si,
e nieprzepalone jeszcze wwczas papierosami gardo to jedyna predyspozycja,
jak ma wtym kierunku. Znajomo zeks-DJ-em Maciejem Kocielniakiem (DJ
Emka, DJ Mach) zaowocowaa za to przynoszonymi przez niego na dyskietkach
beatami. Pozostao napisa do nich teksty, co te Wdowa czynia. Jej waciwy, szeroko
dystrybuowany (przynajmniej wteorii) debiut Braggacadabra (2005) powsta przy
pomocy zupenie innych producentw, rozpoczynajc dugotrwa wspprac
Wdowy zSzogunem. Jest to album wielobarwny, rozpity midzy oskarycielskim
igorzkim Hullahallachujalalaallahelo, adresowanym do dziewczyn Zbyt dobra,
amotywacyjnym, dojrzalszym od reszty I. Natchnieniem by repertuar
niemieckiej stacji muzycznej VIVA zkoca lat 90., na ktrym Magorzata wyrosa,
czyli mie piosenki, ktre wraz zwejciem rapera robi si mniej sympatyczne
wswej rapowanej treci s agresywne, skoncentrowane na przechwakach,
stanowi syntez R&B irapu. Wgronie podpatrywanych przez Wdow artystek

463

znalazy si Total, Aaliyah, Missy Elliott, Foxy Brown. Raperka odniosa te

inspiracje do daleko bardziej surowych, polskich realiw, uzyskujc sodko-ostr
mieszank. Miaam 19 lat. Byam dziewczyn, ktra nie potrafi zdefiniowa, oco
jej chodzi. Wiedziaam tylko tyle, e chc t pyt nagra. Niczego nie oczekiwaam.
Nie zaleao mi na klipach mwi. Ajednak wydawca, ktrym bya Fonografika
do spki zSyndykatem Dwiku, sam si zgosi. Do wspomnianego I powsta
nawet wysokobudetowy, wzbogacony efektami specjalnymi teledysk.
Pi lat dzielcych Braggacadabr od jej nastpczyni nie byo zmarnowane.
Cho prace nad zaplanowanym wmidzyczasie mixtapeem zostay
zawieszone, przygotowany zmyl onim utwr Niegrzeczna trafi
ostatecznie na Muzyk rozrywkow Pezeta, wzbogajc CV Wdowy ocenn
pozycj. Warszawianka rozwijaa si pod okiem Szybkiego Szmalu, ekipy
rapowych indywidualnoci, wktrej szereg wstpia w2007 roku. Zacza
te mie swoje pomysy na ycie, dya ku szczliwemu zakoczeniu
studiw prawniczych. Wydanej trzy lata pniej Superextra (2010)
towarzyszy koncept pyta bya podr. Autorka chciaa podkreli,
e stanowic rzadkie poczeniem buty iwraliwoci, czuje si jak
zamknity wbace odludek, aod polskiej sceny hiphopowej dzieli j kosmiczna
odlego. Warstwa muzyczna jedynie j zwikszya docieraa do nowoczesnoci
przez dwiki kojarzone ze starymi przebojami. Doskonale czytaa zaoceaniczne
trendy, nawizywaa do pyt Wale czy Kida Cudiego, brzmiaa niezwykle wieo.
Wdowa zaszokowaa odbiorcw singlami. Cholera tak to waciwie nowe
disco, aZapomniaam to wariacja wtemacie glitch-hopu ielectro, wktrej
raperk wspomg sam Czesaw Mozil. Nie chciaam tu oza, Mroza czy Piotrka
Pacaka. Refren potrzebowa alternatywy, bo muzyka itekst s wtym utworze
alternatywne. Ssiadka, starsza pani, pokazaa mi Maszynk do wierkania.
Wiedziaam ju, e Czesaw si nada. Zadzwoniam ibaam si strasznie, trzs mi
si gos, tymczasem facet okaza si najcieplejszym czowiekiem spoza rapowego
wiatka, zjakim miaam okazj wsppracowa wyjania kulisy tej nietypowej
kooperacji Wdowa.
W2013 pojawia si wremiksie nagranego przez TDF-aNie banglasz. Cho
wersja studyjna zawieraa wulgaryzmy, raperka zdecydowaa si na nietypowy
dla hiphopowcw ruch iwteledysku ocenzurowaa wszystkie swoje przeklestwa.
Jestem kobiet ichc ni pozosta zadeklarowaa. Wgrudniu tego samego roku
winternecie udostpniony zosta przez Wdow prawdziwy manifest kobiecoci,
Listopad EP. To bardzo osobisty minialbum przedstawiajcy autork targan
silnymi, czsto przeciwstawnymi uczuciami. Wydawnictwo planowane byo od
lat, temat wraca kadej jesieni, ale gdy ruszyy konkretnie prace, poszo ju
szybko od napisania tekstw do ukoczenia caoci miny zaledwie cztery
tygodnie, aWdowa nagraa swoje wokale wjeden dzie. Warstw producenck
zaj si Fleczer, wsppracujcy wczeniej m.in. zChad, Miuoshem, Onarem
czy HST. Uwypukli nastrj, chtnie korzystajc zpogosw, nie obawiajc si

464

ani elektronicznych akcentw, ani rockowej ekspresji. Wybr generalnego

producenta albumu nie by zamierzony. Wzasadzie nasza wsppraca to czysty
przypadek. Wchwili, kiedy Fleczer przedstawi mi swoje produkcje, nie byam
jeszcze zdecydowana na to, e to wanie na koniec 2013 roku nastpi finalizacja
dugo obmylanego projektu mwi artystka. Planowany pocztkowo jako
wydawnictwo internetowe Listopad EP mia trafi w2014 roku do oficjalnej
dystrybucji.
Obecnie Wdowa pracuje zSir Michem nad trzecim albumem. Ma to by powrt
do jej korzeni, pyta, ktr od zawsze chciaa nagra. Zapowiedziaa powrt do
stylistyki koca lat 90., mao hiphopowych goci iduo piewania.

465

466

1978

Wigor

Marcin
Flint

Micha Dobrzaski, ur. w1978 roku wWarszawie. Raper zdowiadczeniem

producenckim, realizacyjnym, anawet dziennikarskim wserii artykuw
na amach lizgu porusza najwaniejsze tematy zwizane zMC-ingiem. Ma
na koncie cztery albumy zzespoem Mor W.A., zczego trzy ostatnie trafiy po
premierze na list pidziesiciu najlepiej sprzedajcych si wwczas polskich
pyt. Wraz zJurasem nagra Wysokie loty, po kilku latach przerwy od rapu
wyda za zarymowan na beatach Trojaka solow Syntez. Pionier sceny.
Jeszcze w1997 roku zformacj 2CW trafi na synn skadank Smak B.E.A.T.
Records igra na Rap Day przed Run-D.M.C. Razem zMorw (wwczas Sen Mor
W.A.) wystpi na debiutach DJ-a600V, Warszafskiego Deszczu, ZIP Skadu iWaca.
Wyrobiony, od razu rozpoznawalny styl Wigora zcharakterystycznym dzieleniem
wersw, wasnymi patentami na rozoenie akcentw, intonacj ispecyficznymi
zmianami tempa, zyska mu szacunek starszych imodszych adeptw rapowej
sztuki. Zapraszali go na swoje pyty m.in. Pelson, Eldo iEndefis, ale pojawi si te
na debiutach KaeNa iproducentw: SB oraz DJ-aB ze Szczurem.
Dobrzaski zacz rapowa ju w1994 roku. Wanie wtedy wIklasie technikum pozna Krzysztofa Mroczka, pniej znanego jako DJ Spike, ktry dysponowa pocztkowo
jedynie drewnianym gramofonem marki Adam. Razem postanowili rozpocz przygod zmuzyk. Hip-hop na polskim rynku muzycznym wzasadzie nie istnia, ale warszawiak by pod duym wpywem wydanej w1991 roku pyty Kazika Spalam si, zna
praktycznie wszystkie teksty na pami. Wmoim mniemaniu bya to pierwsza rapowa
pyta wtym kraju. Kazik skada dobre rymy ido tego nis tre, wszystko fajnie wpadao wucho wspomina. DJ Spike wasnorcznie, za pomoc deski iprzylutowanych kabli
stworzy przecznik na wzr dziaania crossfadera68. Dziki temu mg robi pierwsze
najprostsze skrecze, cho skaczca iga nie uatwiaa mu zadania. Za Wigor (wwczas
I.G.I.) za pomoc wiey iprostego mikrofonu rapowa wdomowych warunkach. Suchaem duo rapu, od 2 Live Crew po Public Enemy, wsumie wszystko, co wpado wrce,
ale zdrugiej strony te Biohazardu, Anthraxu czy Rage Against The Machine.
Podobao mi si poczenie nawijania zostrym brzmieniem wstylu wydanej w1993 roku
cieki dwikowej do filmu Judgment Night opowiada.

68.

Cz miksera didejskiego, suwak, dziki ktremu jednym ruchem palca mona rwnolegle wyciszy dwik
z jednego rda i wprowadzi go ze rda drugiego. Jest to niezwykle uyteczne podczas miksowania
ze sob utworw przez DJ-a, okazuje si te nieodzowne przy skreczowaniu. Wynalazc crossfadera mia by
Grandmaster Flash, ktry stworzy go z tego, co znalaz w rupieciarni w nowojorskim Bronksie.

467

Dobrzaski iMroczek postanowili poszuka innych muzykw, by mg powsta

penowartociowy zesp. Wtechnikum znaleli si dwaj gitarzyci amatorzy,
ana podwrku Wigora perkusista ibasista. Tak powsta skad onazwie Occupied
Territory. Prby odbyway si wpiwnicy wbloku rapera. Ssiedzi czsto
skaryli si na haasy, ale my nic sobie ztego nie robilimy. Chcielimy tworzy,
eksperymentowalimy. Gitarzyci nie mieli wasnych piecw, wic kady przywozi
zdomu wie ipodcza sprzt. Widok by komiczny. Wsamej piwnicy nie byo miejsca,
wic rapowaem zazwyczaj ju na korytarzu. Perkusj znalelimy na mietniku,
kolega dokupi jedynie nowe nacigi. Takie to byy czasy, nie mielimy hajsu
tylko czyst zajawk wspomina twrca. Po kilku miesicach grania projekt zacz
ewoluowa iwyodrbniy si zniego dwie inicjatywy: Insane iCounterclockwise.
Ta pierwsza staa si czysto hardcoreowym bandem, wktrym Wigor rapowa
izdziera struny gosowe. Zesp zagra wiele koncertw zczowk polskiej
sceny Illusion, Dynamind czy Acid Drinkers dziki czemu MC nabra
obycia scenicznego idowiadczenia. Zkolei wduecie ze Spikiem prbowa si
na hiphopowych podkadach. Mroczek zawsze mia smykak do elektroniki
ikomputerw, a wkocu zaopatrzy si wAmig. Pamitam, jak umnie wdomu
odpala jaki najprostszy program do robienia beatw. Poszed wtedy pierwszy
sampling. Jako DJ kolekcjonowa instrumentale. Puszcza mi na przykad Da
Storm OGC, aja do tego rapowaem, rwnoczenie nagrywajc to na szpul wraca
pamici Wigor. Wten sposb na podwalinach ywego, mocnego grania zrodzi
si nowy, czysto ju rapowy projekt onazwie Counterclockwise (2CW), czyli
zangielska wkierunku odwrotnym do ruchu wskazwek zegara. Wigor iSpike
czuli, e wskadzie przydaby si dla urozmaicenia jeszcze jeden MC. Po epizodzie
zczarnoskrym, rapujcym po francusku Bobbym, doczy do nich Wujlok.
Zosta ju do koca historii 2CW.
Dla mnie te pocztki to bya przede wszystkim zabawa sowem, nauka rapowania.
Nie zagbiaem si wsens. Chciaem usysze na beatach swj gos ieby
fajnie pyno. Na nikim si nie wzorowaem twierdzi Wigor. Dodaje jednak,
e wtamtym czasie duy wpyw na niego mia TDF oraz pierwsza pyta WYP3.
Czeka zzapartym tchem na kady nowy kawaek czy freestyle wKolorszoku.
Sucha wszystkiego: 1kHz, kieleckich scyzorykw czy lskiego Kalibra 44,
zktrym 2CW zagrao znakomicie przyjty, katowicki koncert plenerowy. Byo
to ju po premierze utworu Dwukrotniecakowiciewyczesany. Kreatywny,
nieco surrealistyczny kawaek ma swoj histori. Wigor zbudowa szkielet
podkadu na wyszperanej uSpikeaprbce zwinyla jakiego hiszpaskiego
folkowego zespou, ale na potrzeby kompilacji Smak B.E.A.T. Records z1997
roku wszystko zrobiono jeszcze raz uVolta. Wrezultacie wydawca zainteresowa
si grup. Mielimy przygotowanych okoo dziesiciu kawakw. Rozmawialimy
opycie zB.E.A.T. Records. Bylimy nastpnymi branymi pod uwag po wydaniu
Molesty. Niestety wydawcy nie zachowali si wobec chopakw wporzdku, zrobi
si smrd, aniedugo potem zawiesili dziaalno. By taki moment, e chciaem

468

t pyt bardzo nagra. Potem ju nie mwi Micha. Jego hiphopowa pasja
przeoya si rwnie na graffiti. Od pocztku przygody zmuzyk czonkowie 2CW
mieli te kontakt zmalowaniem. Stworzyli STERYS czyli sterowanych rysunkiem.
azilimy po nocach ibombilimy miasto. Byy tagi, srebra, no ioczywicie pocigi.
Tak poznalimy si rwnie zkilkoma ekipami, ktre do dzisiaj dziaaj whip-hopie.
Nigdy nie zapomn tej adrenaliny na jardach opisuje Wigor. Przeomem
whistorii 2CW byo puszczenie kawakw grupy wKolorszoku, awkonsekwencji
wystp na pierwszym tak duym festiwalu modych talentw, wspominanym tu
wielokrotnie Rap Day w1997 roku, gdzie gwiazd wieczoru byli Run-D.M.C.
Po tym koncercie do Wigora zwrcili si koledzy zosiedla, ktrzy rwnie
siedzieli whardcorze iinteresowali si hip-hopem oraz deskorolk. Byli to yskacz
iPeper, ktrzy chcieli sprbowa swoich si wrapowaniu. Wystarczy krtki
czas wpiwnicznym studiu, by narodziy si pomysy na czteroutworowe demo
grupy nazwanej Sen Mor W.A. Po wydaniu przez Molest Skandalu mocno
zainspirowany Wigor zrozumia, e jego miejsce jest wnurcie ulicznym. Razem
zMorw nagralimy numer pod Warszaw, tam gdzie Molesta nagrywaa Skandal.
Pamitam tekst: Ile to roboty, sprawd ten motyw co do joty / na kopoty
najlepszy rodek zoty, ile to roboty. Po nagrywce nie bylimy wpeni zadowoleni,
wiedzielimy, e sta nas na wicej. Volt da nowy beat, napisalimy Unosz
gow przypomina sobie raper. Kawaek szybko urs do rangi klasycznego,
trafi na Produkcj Hip hop DJ-a600V z1998 roku, za Morw chwalili m.in.
Molesta iZIP Skad. Ekipy si mocno zyy. Na pytowy debiut zespou trzeba
byo czeka jeszcze dwa lata, bo po przetarciu nowych szlakw na towarzyskim
gruncie Wigorowi ispce przydarzyo si wicej balang iosiedlowych akcji
ni pracy zwaszcza e iwarunkw do tej ostatniej nie byo. Grupa nie miaa
studia, perspektyw, wydawcy. Volt by wwczas rozchwytywany, trudno si byo
do niego dobi, aMor W.A. chciaa robi beaty wsplnie, na swoich samplach.
W1998 roku nagraa kawaek Co si rozkrca na Hiphopowy raport zosiedla
wnajlepszym wykonaniu. Wokolicach 1999 roku, po wystpie grupy na Chlebie
powszednim ZIP Skadu propozycj wydawnicz zoy jej RRX, ale warunki
nie przekonay Wigora, yskacza iPepera. Wreszcie kiedy Molesta dostaa
wPomatonie moliwo poprowadzenia autonomicznego labelu Baza, zgosia
si od razu po Morw. T propozycj ju przyjto. Nie za bardzo zdawalimy
sobie spraw, co podpisywalimy, poszlimy na ywio. Teraz wzibym prawnika...
Tak czy siak, to by presti. Dostalimy budet promocyjny inagraniowy, oba
nadwyrylimy, apyt nagrywalimy prawie cay rok. To by dobry rock and roll
wspomina Wigor.
Pierwszy wdyskografii grupy album Te sowa mwi wszystko trafi
na sklepowe pki we wrzeniu 2000 roku. By jak na swoje czasy bardzo
dopracowany. Do podkadw dograno klawisze, gitary, ywy bas. Pozbawione
komputerw studio wymusio nagrywanie wokali na raz, co przeoyo si
na odpowiedni ich energi. Wbeatach sycha byo zauroczenie hip-hopem

469

nowojorskim ifrancuskim. yskacz iPeper kolekcjonowali pyty, kto znajomy

zawsze podrzuca nowoci tumaczy Wigor. Zainteresowanie krkiem byo
due, za zilustrowane teledyskami utwory y nie umiera iB.S.N.T oraz
zremiksowane Id za ciosem wpisay si do historii gatunku. Po premierze do
ekipy doczy DJ B, ktry jaki czas koncertowa zMorw. Pniej penoprawnym
DJ-em iczwartym ogniwem grupy zosta DJ Mini, dzisiaj znany jako DJ Minister.
Po drodze by te krtki epizod zDJ-em Centem. Dwa lata pniejszy album
Morwa drzewo (2000) stanowi kontynuacj debiutu. Kady zczonkw mia
na nim solowy numer, na co poprzednio nie wystarczyo czasu. To najbardziej
spjna wprzekazie pyta warszawiakw. Kadlimy duy nacisk na kwesti
czowieczestwa. To nasze bardzo indywidualne postrzeganie rzeczywistoci
podsumowuje Wigor. Udao si nieco poeksperymentowa choby zbeatami
utrzymanymi wrnych tempach. Wsppracujc po raz pierwszy zWacem
iKociokiem, zesp duo nauczy si oprodukcji inieco zwikszy swoj
samowystarczalno pod tym wzgldem. Ju wtedy Dobrzaski zacz sam
produkowa niektre podkady. Album promoway single My to my, Morwa
drzewo, Tam izpowrotem. Pyta Dla suchaczy (2004) to wicej swobody,
organicznego brzmienia, rozbudowanych aranacji. Skad poszerzy tymczasowo
Felipe zZIP Skadu, wsppraca zWacem si dotara, ten za zadba owiele
smaczkw, ale te oto, by kolejne utwory stroiy ipynnie pasoway do siebie.
Wasne studio Drugi Dom iwasna bitmaszyna pozwoliy realizowa co mielsze
pomysy, wicej czasu powici muzyce. By to zpewnoci kolejny przeom.
Dziaalimy pod wpywem chwili, bez wczeniej ustalonego pomysu, ale na pewno
nie chcielimy si powtarza. Tytu wiele mwi. Dla suchaczy, czyli tak, eby
kady suchacz co dla siebie odnalaz. Uniwersalnie twierdzi Wigor. Singlowy
utwr tytuowy zpewnoci poszerzy grup odbiorcw formacji.
Wigor by wgazie. Kiedy do Drugiego Domu okazyjnie trafi Juras, Micha
zaoferowa mu moliwo nagrywania, czonek ekipy WSP nosi si bowiem
zzamiarem stworzenia solowego materiau. Od sowa do sowa raperzy
stworzyli duet, ktry przerodzi si we wspln pyt. Wysokie loty ukazay
si wProsto w2005 roku. Nabieramy cigle pewnoci siebie ichcemy szybowa
jak najwyej, by wysoko, ale nie po to, by patrze na rzeczy zgry. Chcemy mwi
orzeczach, ktrych wikszo unika. Szukamy rde. Szukamy drogi rozwoju
intelektu, odpowiedzi na wiele pyta, ktre gdzie tam nam si kbi wgowach
tak wmagazynie lizg twrcy tumaczyli genez tytuu krka. Odpowiednio
zagrao poczenie gosw, ale idwch rnych gustw muzycznych. Przy
doborze podkadw Wigora cigno do starej szkoy, aJurasa do nowych brzmie,
co doprowadzio do dugiej listy producentw (Olek Hi Fi, DJ Seb, Pelson, Zoober
Slimm, Kuba O., WDK, Mahyn, wkocu sam Wigor), a take do zrnicowania
beatw. Album moe wydawa si mroczny, ale taki by czas itakie mielimy wtedy
przemylenia. Poza tym Jurek wywodzi si ze skadu, ktry nigdy zlekkiego iatwego
przekazu nie syn. To wkilku utworach sycha. Zdrugiej strony numer Pojawiam

470

si iznikam wydaje si kompletnym tego zaprzeczeniem twierdzi raper. Idodaje:

Zaryzykowabym stwierdzenie, e to najlepsza pyta zmoim udziaem. No, na rwni
zMorwa drzewo.
Niestety prac nad czwart pyt Mor W.A. nie szy ju tak dobrze. To by ciki
moment dla gatunku. Sprzeda pyt ifrekwencja koncertowa spady na eb
na szyj, media straciy zainteresowanie. Uliczne esperanto zaczo powstawa
pod koniec istnienia Drugiego Domu, studia jak na ironi stworzonego zmyl
gwnie otym krku. Zorganizowalimy nawet rodki na poczet powstania
pyty. Nikt jednak nie spodziewa si, e yskacz po p roku powie, e opuszcza
kraj. Sam wczeniej tego nie wiedzia, wic nikt nie mia do niego alu, ale nie
potrafilimy bez niego odnale si wartystycznej rzeczywistoci. Morwa to bya
Morwa, jeden za wszystkich, wszyscy za jednego tumaczy Wigor. Album jednak
powstawa. al byo zostawia solidny fundament, pozostawaa te jedna pozycja
pytowa do zamknicia kontraktu zPomatonem/EMI, wypadao sfinalizowa
pewien etap. yskacz dosa zza oceanu zwrotki ipromowana zaledwie jednym
singlem ikilkoma koncertami pyta ujrzaa w2007 roku wiato dzienne. Tym
razem album wduej mierze wyprodukowa producent zPrzemyla, WDK.
Wkocu Wigor postanowi, e najwyszy czas nagra solowy album. Nie
ukrywam, e przez te kilka lat, kiedy koncertowalimy, ylimy zrapu. Ale kryzys
na rynku, czste odwoywanie koncertw wostatniej chwili sprawio, e byem
zmuszony szuka nowych rozwiza. Postanowiem rozejrze si za dodatkow prac,
wktrej mgbym si te artystycznie realizowa, ij znalazem. Wmidzyczasie
skoczyem szko iprzyszed na wiat mj syn. Nigdy jednak nie odbiem od muzyki.
Czekaem tylko na dobry moment, eby powrci zczym swoim wyjania raper.
Zdecydowa si na kooperacj zTrojakiem, producentem, ktry do tej pory udziela
si sporadycznie. Zna go zosiedla, wiedzia, e tworzy wdomowym zaciszu
ie preferuje podobny styl. Praca zjednym, bdcym pod rk producentem
zapewniaa mu wygod, zkolei materiaowi spjno. Synteza (2011) zzaoenia
miaa by hodem dla oldschoolu, zotej ery. Raper chcia, eby jego pierwsza pyta
brzmiaa wanie tak. Kada muzyka ma swoje korzenie, punkt wyjcia. Chciaem
przypomnie ludziom, od czego to si zaczo ie po dwudziestu latach wci moe
brzmie to fajnie stwierdza. Na albumie gocinnie mona byo usysze Jurasa,
Pepera, Dioxa, Kulfona, DJ-aKebsa iDJ-aMinistra. Przyjcie byo rozczarowujce,
odzew znikomy, Dobrzaski zabra si jednak do pracy nad drugim albumem.
Planowa wydanie wspecjalnej edycji zdoczon pierwsz pyt duetu Wigor/
Trojak. Wmidzyczasie nagra wiele gocinnych zwrotek uraperw zcaej Polski.
Mor W.A. rwnie nadal pamita oswoich fanach. W2012 roku wykonaa wich
stron ukon, wydajc reedycj swoich czterech pyt iwzbogacajc j wszystkimi
klipami, specjalnie nagranym na t okazj utworem oraz jego remiksami. Ostatni
kawaek nagrany przez Mor W.A. to Bez pardonu z2012 roku, do ktrego
zaprosi ich raper zParya De2s.

471

472

1977

Wilku

Marcin
Flint

Wilku, wczeniej WWDZ (Wcieky Wilk Demon Za) iWDZ; Robert Darkowski,
ur. w1977 roku wWarszawie. Raper iprzedsibiorca wspodpowiedzialny za
sklep Hemp Szop, firm odzieow DIIL iwydawnictwo Hemp Rec. Mia swj
wkad wdwie pierwsze pyty Molesty. Zawarty na debiutanckim albumie grupy
Skandalu utwr 28.09.97 przyczyni si za jego spraw do spopularyzowania
skrtu HWDP. Wraz ztrzecim krkiem Molesty sta si jej penoprawnym
czonkiem. To jednak istniejcy blisko pitnacie lat, stworzony wraz zBilonem
duet Hemp Gru jest kluczowy dla jego kariery. Wilku nagra znim dwa longplaye
itrzy minialbumy. Druga wdyskografii Droga zyskaa status zotej pyty, tak
jak kada zczci trylogii JLB. Wraz zpremier Braterstwa HG zostao w2012
roku rozwizane. Wpamici suchaczy zapisao si jako najistotniejszy na scenie
przekanik hardcoreowych, antysystemowych treci. Wilku jest znany rwnie
zgocinnych wystpw m.in. uWaca, Pona, WWO, Mor W.A., Zipery, WNB,
WSP iDixona 37, ale te ujamajsko pulsujcego Maleo Reggae Rockers. W2008
roku Komisja Europejska przyznaa Hemp Gru nagrod EBBA69 (za dotarcie do
publicznoci poza ich wasnym krajem). W2010 roku formacja trafia na okadk
Newsweeka, jednak nie zpowodw muzycznych. Redakcja usiowaa powiza
ataki na policjantw zprzekazywanymi przez HG treciami.
Hiphopowe pocztki Wilka to synne zwaszcza wlatach 1993-1994, opiewane
po wielokro warszawskie Hybrydy, dawne miejsce spotka osb do dzi
decydujcych oobliczu sceny. Raper potrafi by wklubie pi dni wtygodniu. Czu
si tam lepiej ni wdomu, nieotynkowanej, stuletniej ruderze ze ladami po drugiej
wojnie wiatowej, za to bez ciepej wody, gazu, kaloryferw czy toalety. Gdyby
nie te wizyty, nigdy nie zawizaby si pierwszy wyciu Darkowskiego zesp
Funky Joint Squad. Byem ze Suewca, mieszkaem ubabci do momentu, gdy
pognaa mnie od siebie zdomu. Potem mieszkaem na Mokotowie umatki, jednak
wracaem do swoich starych ziomkw. Wsplnie wybieralimy si do Hybryd, gdzie
znaem tylu ludzi, e nie musiaem mie pienidzy, by si dobrze bawi. Wklubie
zebrao si kilka ekip dzielcych go na strefy. My, jako ekipa ze Suewca mielimy
swj filarek, Molesta staa sobie obok DJ-aVolta pod scen itak dalej. Sporo
69.

Rozwinicie skrtu EBBA to Europen Border Breakers Awards. Corocznie przyznawana, powoana w 2004 roku
za spraw Komisji Europejskiej nagroda trafia do dziesiciu debiutujcych artystw cieszcych si popularnoci
poza granicami swojego kraju. Wyrniane s konkretne pyty, pod uwag brana jest ich sprzeda, czas radiowy
powicony wykonawcy i zaproszenia na festiwale. Bywa, e nagrody trafiaj do rk saw, takich jak Adele,
Mariza, Katie Melua czy Dolores ORiordan. Polskich twrcw nagradzano trzykrotnie: w 2005 (Korova Milky Bar
Myslovitz), 2007 (<LOL> Blog 27) i 2008 (Klucz Hemp Gru).

473

grup midzy sob ostro si tuko. ZTarchominem mielimy wsplnych wrogw.

Jednego znich mj koleka chcia ciukn scyzorykiem, wtedy Pelson wypaci mu
zbani. Facet si wysypa, scyzoryk rozpyn wpowietrzu. Po wszystkim wypilimy
pierwsz flaszk itak si zTomkiem zakumplowalimy opowiada Wilku.
Znajomo scementowaa Budka klik, usytuowane pod Paacem Kultury iNauki
miejsce zpytami ikasetami, gdzie pracowa Pele, awczeniej trzech suewieckich
kolegw Wilka. Ekipa bya wtedy niepodzielona, fajeczka zTedem iCeubin, co
innego zziomami zGocawia. Przez wsplnych znajomych Pelson spotka si zKaczym
iju razem przecilimy si zMolest wraca pamici Darkowski.
Modzi raperzy wzili udzia wnagraniu kultowego, wydanego w1998 roku
nakadem Pomaton EMI Skandalu. Od zawsze wierzyem, e Molesta robi dobr
rzecz ie to bdzie due twierdzi Robert. Sam mia wto swj wkad. Si yje
byo jego pomysem. Jak przyznaje, te sowa uoyy si wanie wjego gowie.
Wspomniane 28.09.97 napisa bez podkadu, 30 minut po tym, jak wrci do
domu pobity przez policj. Wutworze pado haso HWDP. No iposzo, e HWDP
to moja jazda, ae ludzie czuj to samo, co ja... Ja przecie naprawd nie jestem nikim
specjalnym. Dostaem wpierdol od policjanta, pytam, za co mnie bije, aon mwi za
ch do ycia. No to chyba mam prawo czu to, co czuj. HWDP to moja prywatna
jazda inie zamierzam nikomu mwi nienawidcie policji. Ja mwi nienawi
do policji, tak zostaem wychowany wyjania lizgowi artysta. Zpisanych
na gorco wierszy gniewu musia skreli tylko jedn linijk, eby wszystko si
zamkno wtakcie. Pniej Wodi dopisa swoj zwrotk.
W1998 roku Funky Joint Squad, apniej Hemp Squad ju nie istnia. Drogi Wilka
iPelsona wsposb naturalny si rozeszy, za nowym rapowym towarzyszem
Darkowskiego zosta jego kumpel zMokotowa Bilon itak ukonstytuowao si
Hemp Gru. Jeszcze wtym samym roku na wydanym przez RRX albumie Hiphopowy
raport zosiedla wnajlepszym wykonaniu ukaza si utwr Na krawdzi
podpisany ksywkami WWDZ iBilka. Ju wtedy raperzy wykazywali ch zrobienia
czego wicej wkierunku prawdziwej kariery, ale nie mieli moliwoci. Wwczas
HG nagrywao na dwukasetowego jamnika zwyrwanymi klapkami. Zjednej kasety
lecia beat, na drug rejestroway si wokale rymowane zpodawanego zrk do rk
magnetofonu. W1999 roku na sklepowe pki trafi za to Ewenement Molesty,
ana nim Kto jest kto, utwr Hemp Gru, nagrany na beacie wzitym od Volta
zmyl owasnej pycie. System te jest poniekd mj, woryginale nazywa
si Pierdol system. Tak wic przy trzeciej pycie Molesty chopaki zaprosili mnie
ju do wsppracy bardziej zaawansowanej. Rozwinem skrzyda podsumowuje
Wilku, aodawnych czasach przypominaj mu na przykad zalege, wystawione
przez PKP bilety kredytowe. Jedzi na koncerty, tyle e nie mia zczego zapaci
przewonikowi. Nalenoci uregulowa dopiero niedawno. W2000 roku Molesta
zaprezentowaa trzeci krek, ju znim iPelsonem woficjalnym skadzie.
Po Takiej pycie bya jeszcze opracowana przez grup kompilacja Radio
Ewenement 5 G FM (2001), gdzie HG wystpio zFu wnumerze Nieuchwytny cel.

474

Zainteresowanie duetem roso. W2002 roku mia ju kilka kawakw, zktrymi

mg gra koncerty na b-boyowych jamach, skateowych obozach iwielu innych
miejscach. Wilku iBilon wypowiadali si te na antenie muzycznej telewizji VIVA.
Wpisali si wwiadomo odbiorcw. Ztym e na album wwytwrni Prosto
trzeba byo czeka jeszcze dwa lata. Robilimy co wmikrostudyjku wmieszkaniu
Pona. To bya okazja do przerapowania tekstw, oktrych zreszt duo zBilonem
rozmawialimy. Szukalimy ludzi do featuringw. Weszlimy do studia jako
druga ekipa zProsto, ale nie mielimy cinienia, puszczalimy innych, bardziej
przygotowanych od nas. Nie spieszylimy si do tego stopnia, e a Waco przesta
nas realizowa. Dokoczy Szpenio wyjania Wilku.
W2004 roku wreszcie ukaza si Klucz iod razu spolaryzowa odbiorcw. Podczas gdy jedni dostrzegali pozytywn energi imotywacyjny wydwik Cudownego dzieciaka oraz lokalny koloryt ycia Warszawy, zwracajc przy okazji
uwag na cze oddan wszystkim elementom hip-hopu, tak inni dopatrywali si
patologicznych zachowa wteledysku do To jest to, pitnowali promocj marihuany wZjedz skrta czy skrajnie agresywne podejcie do policji wwulgarnej
Nienawici. Jakby kto chcia si przyczepi, to ma do czego. Specjalnie tak dziaamy. Ale nie wydaje mi si, e jestemy zepsuci. Ci, co nas nie znaj, boj si tej caej
otoczki. Im wicej spotyka nas nienawici, tym bardziej kochaj nas ci, ktrzy przy
nas s komentowa wregionalnym dzienniku Darkowski. Osamej pycie mwi
za tak: Klucz powstawa ztego, kim bylimy. Jest surowy. Pisaem go, nie majc wyciu perspektyw, kiedy byo mi naprawd ciko. Zbieraem sample
zpoyczonych od kolegi kompaktw zmuzyk gruzisko-azerbejdask. To by
kosmos. Wikszo podkadw opiera si wanie na tych prbkach.
Na premier drugiego krka trzeba byo czeka a pi lat. Wtym czasie Hemp
Gru usamodzielnia si otwiera wasny sklep ifirm odzieow, w2006 roku
informuje orozstaniu zProsto ipowouje do ycia swoje wydawnictwo. Do tego
oczywicie koncertuje, udziela si gocinnie m.in. uSlums Attack iBez Cenzury.
Wilku uczestniczy wudanym powrocie Molesty. Sam raper chwali wszystko
od studia, przez beaty, po realizatora wsppraca przebiegaa bezproblemowo,
za wydany niezalenie krek Nigdy nie mw nigdy (2006) ozoci si. Vienio,
Wodi iPelson kontynuowali jeszcze dziaalno pod synnym szyldem, jednak
WDZ od pocztku umawia si znimi na jeden tylko krek, eby mc zaj si
Hemp Gru. W2009 roku nakadem wasnego Hemp Rec ukazaa si Droga.
Droga jest dojrzalsza, nic dziwnego. Zalbumu na album czowiek rozwija si, staje
bardziej wiadomy. Poza tym nasza marka odzieowa ju si krcia iycie nabrao
kolorw mwi Wilku. Oile debiut produkowa wgwnej mierze Waco zzespoem, tak na drugim krku pierwsze skrzypce grali Fuso iSzczur. Zrapow wizyt wpadli m.in. biaostoczanin Lukasyno, poznaniak Peja ikrakowska Firma. Siln
reprezentacj ma scena reggaeowa: Ola Monola, Bob One, Ras Luta, Bas Tajpan.
Sceny si przenikaj. To brzmienie jest mocno powizane zrapem iwielu artystw
ztego nurtu to tak naprawd hiphopowcy podsumowuje Darkowski.

475

Dyskografi Hemp Gru wieczy trylogia JLB minialbumy Jedno (2011),

Lojalno (2011) izaszczycone obecnoci Cormegi, jednego znajzdolniejszych
hardcoreowych nowojorskich raperw, Braterstwo (2012). Produkcja moga
wydawa si momentami nowoczeniejsza ni poprzednie, tematy odbijay np.
wstron alterglobalistycznej wizji wiata (Obud si) czy relacji wzwizku
(Dwa spojrzenia), ale fani dostali wwikszoci przypadkw HG, ktre znali
ilubili. Szwed SWD przyjecha do Warszawy, dziki swojej uporczywoci doczy
do naszej ekipy, robi muzyk ipomg nam t trylogi stworzy. On robi beaty,
amy zcaego sortu wybieralimy to, co si nam podoba, nie wnikajc, czy jest
elektroniczne, grane czy samplowane. Liczymy na to, e skoro podoba si nam,
to ispodoba si ludziom. Atematy? Na poprzednich albumach te mielimy lejsze
kawaki, np. Jak to byo. HWDP, jaranie jointw to nam przyklepano, bo otym si
niby mwi najwicej. Stety-niestety, wok tego krci si nasze ycie. Swoj drog,
dziwi mnie teraz, e kiedy ogldam rapow playlist, to poowa piosenek jest
omioci. Dziesi lat temu powiedziano by, e to hip-hopolo. Jechao si Donia iMezo,
ateraz poowa sceny jest taka sama. Iuchodz za ekstraziomali komentuje Wilku.
Zkocem 2012 roku Hemp Gru zawiesio dziaalno, by jego czonkowie mogli
zaj si solowymi materiaami. Mamy swoje style, nie jestemy czasem wstanie
wyrazi pewnych rzeczy tak, jakby ten drugi chcia. Jestem oryginalny izrobi to po
swojemu. Nasze solwki, moim zdaniem, bd inne, dojrzalsze mwi Darkowski.
Kto czuje niedosyt, powinien sprawdzi obejmujcy ju kilkanacie pozycji
katalog wydawnictwa Hemp Rec. Wkocu Hudy HZD czy Jasiek MBH, ale te
Jongman iRyfa Ri uczestniczyli wprojekcie Dzieci Ulicy, czyli zebranej przez
Wilka dziesicioosobowej ekipie modych ludzi, penych determinacji ichci
rapowania. Wsparciem kadrowym wytwrni jest obecnie program ywyRap,
std wanie wjej szeregach Centrum Strona, Cywil, Luks Mamilion. Wilku nie
prnuje. Planuje mixtape ipyt: Mwiem otym jeszcze na Molecie: Molesta,
Hemp Gru, apniej solo. Jestem konsekwentny. Dalej robi swoje.

476

478

1976

Wodi

Andrzej
Caa

Pawe Wodkowski, ur. w1976 roku wWarszawie. Raper, producent, czonek

oryginalnego skadu kultowej Mistic Molesty, sprawdzajcy si rwnie
wokoohiphopowym biznesie. Wtrakcie wieloletniej kariery przeszed gbok
przemian, tak artystyczn, jak iyciow. Kiedy skupiajcy si przede wszystkim
na akcentowaniu yciowej szaroci czy braku perspektyw dla modych ludzi,
zczasem zacz rapowa rwnie opozytywnych kwestiach, dajc suchaczom
optymizm, nadziej, oddech od codziennych problemw. Portal T-Mobile Music
umieci go wgronie dziesiciu najlepszych hiphopowych tekciarzy wPolsce.
Wodi jest czujnym obserwatorem amerykaskiej sceny, dlatego jako jednego
znielicznych pionierw polskiego rapu mona usysze go dzi na nowoczesnych,
zimnych, oszczdnych, elektronicznych beatach.
Pochodzcy zwarszawskiego Ursynowa Wodkowski zacz fascynowa si
hip-hopem wpoowie lat 90. Chodziem zVieniem do tej samej podstawwki.
Zaoylimy we dwch Mistic Molesta, potem doczy Kaczy iprzy pomocy
jego ciotecznego brata robilimy pierwsze beaty na Atari wspomina raper.
Efekty przyszy do szybko, bo ju w1997 roku na kultowej skadance Smak
B.E.A.T. Records znalaz si zarwno utwr Mistic Molesty Osiedlowe
akcje, jak isolowe nagranie Wodiego Nie dla sawy inie dla pienidzy. Oba
stanowi esencj wczesnego stylu artysty, ktry wnagraniach opisywa
codzienn bied, akcentowa przywizanie do Warszawy iUrsynowa, atake
wyrazi artystyczny manifest, stawiajc sztuk ponad aspiracje do sawy,
popularnoci ipienidzy. Wtamtym czasie nikomu nie przychodzio zreszt
do gowy, e za spraw nagrywanego wdomowych warunkach hiphopu
bdzie mona przebi si iosign sukces. Nie postrzegaem muzyki jako
szansy, by zaj daleko. Nie mylaem otym jak otrampolinie do sukcesu,
to po prostu bya najczystsza szczeniacka pasja ityle potwierdza Wodkowski.
Okazao si jednak, e owa pasja moe zaowocowa czym wicej. Wcigu
nastpnych trzech lat Molesta wydaa trzy pyty, ktre sprzeday si wbardzo
wysokim nakadzie iuczyniy grup jednym znajwaniejszych modzieowych
zespow wPolsce. Szczeglnie debiutancka pozycja Skandal z1998 roku
przyniosa raperom poza nominacj do Fryderyka ogromny szacunek. By
to bardzo burzliwy, peen emocji okres wyciu Wodiego, ktry ostatecznie
zaowocowa mentaln przemian. Zzadziornego, agresywnego czowieka sta si
odpowiedzialnym mem iojcem, atake przeszed na islam. Echa tych metamorfoz
mona byo znale na debiutanckim solowym materiale rapera osymbolicznym
tytule ...Jak nowonarodzony z2003 roku. Otym, jak mocno wyczekiwany by

479

to longplay, wiadczya ogromna popularno tytuowego singla oraz dojcie

albumu do szstej pozycji na licie najlepiej sprzedajcych si polskich pyt.
Wodi zdecydowa si na solowy materia jako pierwszy czonek Molesty, ale nie
miao to adnego zwizku ztarciami wewntrz grupy. Nigdy nie czuem si
ograniczany przez zesp. Jestemy indywidualistami lubicymi pracowa razem,
ale lubimy robi te rzeczy solowe, nie ma ztym problemu akcentuje Wodi. Raper
potwierdzi swj potencja drugim autorskim wydawnictwem W... (2005). Pyta
przyniosa niespodziewany gocinny udzia cenionych modych raperw, Eisa
iTego Typa Mesa. Wspominali oni potem czsto, e bya to dla nich doskonaa
okazja do konfrontacji stylw idowiadcze zpionierem hiphopowej sceny, za dla
Wodiego moliwo odwieenia spojrzenia na rap. Tak fani, jak idziennikarze
oraz inni artyci przyjli W bardzo pozytywnie.
Kolejnym udanym krokiem wkarierze Wodiego by powrt wraz zVieniem,
Pelsonem iWilkiem do wsppracy wramach Molesty. Dwie pyty wydane
wtym skadzie (Nigdy nie mw nigdy z2006 roku iwypuszczone dwa lata
pniej Molesta ikumple) pokryy si zotem, przypomniay te ozespole
czci modszych odbiorcw, ktrzy zdyli ju zapomnie opionierach
warszawskiej szkoy rapu. W2009 roku Wodi, Eldo iPelson powoali do ycia
antyestablishmentowy projekt Parias. Na pocztku zesp wsawi si gonym,
cho do krtkotrwaym konfliktem zPej, ktry zaowocowa nagraniem
Hip-hop vs Peja ze strony Pariasu oraz dwiema odpowiedziami reprezentanta
poznaskiej sceny. Wreszcie wiosn 2011 roku ukaza si imienny album tria,
ktry szybko podbi list OLiS, docierajc na trzeci pozycj, ale przynis
umiarkowanie pozytywne recenzje prasy ifanw. W2013 roku Wodi zwiza
si zoficyn Step Records. Jej nakadem ukaza ma si jego trzeci solowy
album Wszystko zdymem. Wydawnictwo anonsowa singiel T&T, ktry
wyprodukowa ceniony wrd fanw niezalenego hip-hopu Evidence, czonek
formacji Dilated Peoples. Premiera longplaya planowana bya na wiosn 2014 roku.
Zdyskografi liczc cznie blisko dziesi pozycji Wodi jest jedn znajbardziej
aktywnych postaci na hiphopowej scenie. Raper zaliczy te mnstwo gocinnych
wystpw na pytach innych artystw. Wtym gronie znajduj si m.in. WWO,
Peja, Wzgrze Ya-Pa 3, Pono, Hemp Gru, Zipera, Pjus, Grammatik i2cztery7.
Wodkowski cieszy si ogromnym respektem zarwno wrd weteranw sceny,
jak imodszych raperw,s takich jak W.E.N.A. iVNM, ktrzy czsto podkrelaj
inspiracj jego dokonaniami. Oprcz dziaalnoci stricte muzycznej Wodkowski
wspprowadzi firm ubraniow 5G oraz wytwrni Respekt Records. Jego
yciowa droga to dowd, e cik prac, talentem iwiar wlepsze jutro mona
osagn sukces. Dziki rapowaniu zrealizowaem wiele rzeczy, ktre pewnie
byyby trudne bez tego do osignicia kwituje skromnie artysta.

480

482

1974

Wujek Samo Zo

Dominika
Wcawek

Take WSZ; Maciej Gnatowski, ur. w1974 roku wWarszawie. Raper, freestyleowiec,
prezenter telewizyjny, konferansjer, aktywista hiphopowy. Jego poczucie
humoru oraz bezporedni charakter inieprzewidywalny styl bycia sprawiy,
e sta si ulubiecem sceny. Dziaalno artystyczn rozpocz jeszcze wlatach
90. Jest jednym zpionierw rodzimego wolnego stylu, by uczestnikiem pierwszej
bitwy Super MC ifinalist WBW. Wsptworzy dwa lune hiphopowe projekty
artystyczno-towarzyskie: Baku Baku Skad zCNE iKalibrem 44 oraz Gib Gibon
Skad zTDF-em, Borixonem, CNE iNumerem Raz. Jego zwrotki pojawiay si m.in.
na albumach Slums Attack, Kalibra 44, Tedego iSiStars. Wsplnie zCzowiekiem
Nowej Ery przygotowa dwie pyty dugograjce, zraperem Kruszem wyda
wdrugim obiegu improwizowany mixtape WhatEver.FM. Jako prezenter
prowadzi programy MegaZin iRap kanciapa na antenie VIVA Polska oraz
Rap pakamera iTramwajwka wMTV Polska. Obecnie ma swj program
Rap kanapa na antenie internetowej telewizji iTV.
Pamitam dobrze, e hiphop przycign nas zdaleka. Przechodzilimy akurat
przez targowisko dziaajce wlatach 90. pod PKiN. Zgonikw lecia jaki fajny
kawaek. Podeszlimy do sprzedawcy, powiedzia, e to Body Count zIcem-T. Wtedy
poczuem, e wanie tak muzyk chc robi. Rap zgitarami wspomina Wujek
Samo Zo. Pocztki jego fascynacji tak muzyczn fuzj sigaj przeomu lat 80.
i90., gdy wokolicy, wktrej dorasta, dziaa kultowy klub Fugazi. Gnatowski
do rapu doszed od suchania Depeche Mode, Nirvany, Pink Floyd iPearl Jam.
Pierwsze kasety podrzuci mu kolega zKolonii, ale dopiero filmowe seanse
zodtwarzanymi zVHS filmami takimi jak Colors czy Disorderlies, wktrych
ciek dwikow stanowi rap, nakrciy uWujka pasj. Entuzjazm podsycany
by potem regularnie na imprezach prowadzonych przez DJ-a600V, ten bowiem
potrafi gra na tyle eklektycznie, e przyciga nowych suchaczy. Jego sety byy
rapowe, ale przemyca kawaki Faith No More, Nirvany czy numery zJudgment
Night, ktre okazay si prawdziwymi hiciorami. Wok jego imprez kwito ycie
towarzyskie. By niezy myn, poow zawsze stanowili stali bywalcy, areszta to byo
zmienne towarzystwo wspomina WSZ. On sam idealnie pasowa do tej mikstury.
Jak opowiada, wyglda wtedy jeszcze na punkowca, ale na swojej kostce,
czyli plecaku wojskowym, mia ju wypisane Beastie Boys. Dziki tym imprezom
ikumplom zdzielnicy, takim jak Wzorowy iRzemysz zekipy NBK, Wujek pozna
Tomka Kleyffa, czyli Czowieka Nowej Ery. Fajnie si uzupenialimy zCNE. Obaj
mielimy podobne muzyczne zajawki idowiadczenia yciowe. Obaj dorastalimy
wwczas bez ojcw imieszkalimy wkawalerkach zmatkami opowiada artysta.

483

Zanim jednak postanowili przeku wsplne pasje iprzeycia wmuzyczne

konkrety, Wujek zacz rozwija swoje rapowe umiejtnoci. Co dla niego typowe
zawsze bez kartki, na wolnym stylu. Freestyle by naturalny. Ja mam dysleksj
idysgrafi, byoby mi ciko tak poukada wszystko na papierze wyjania
raper. Dodaje jednak, e od pocztku czu, i chce nawija po polsku. Wbrew
panujcej wwczas obiegowej opinii jeszcze wczasach przed debiutem Liroya
przekonywa innych, e jzyk ojczysty doskonale nadaje si do rapowania.
Byo nas wtedy, zwolennikw polszczyzny, niewielu. Walczylimy ze stereotypem,
e rapowa po polsku si nie da, e to tylko iwycznie czstochowskie rymy.
Aco komu szkodz rymy dokadne? pyta retorycznie. W1997 roku postanowi
sprawdzi, jak radzi sobie na duej scenie iwystpi podczas imprezy Super MC.
Laur zwycistwa przypad wwczas raperowi Piku Dogowi. Rok pniej Wujek
Samo Zo pojawi si na pierwszym dwupytowym albumie producenckim DJ-a600V
Produkcja - Hip hop zutworem Freestyle. Kolejne lata przynosiy przede wszystkim
gocinne wystpy, ju nie tylko na albumach znajomych zwarszawskiej sceny.
WSZ wraz zCNE jako jedni zpierwszych postanowili zerwa zmidzymiastowymi
animozjami iw2000 roku pojawili si gocinnie wutworach poznaskiego skadu
Slums Attack zpyty Inie zmienia si nic oraz lskiego Kalibra 44 zkrka
3:44. Ztym drugim zespoem stworzyli nawet formacj Baku Baku Skad
luny koncertowy projekt, wramach ktrego K44, Wujek iCNE jedzili po kraju.
Pamitam, e warszawska scena nie przepadaa za Kalibrem. Po pierwszej
pycie mwili na nich wyjce. Sam nie byem przekonany, czy tak si powinno
rapowa, ale mnie to zaciekawio iwcigno. Jok idAba poznaem lepiej dopiero
po tym, jak zzespou odszed Magik. Gdy doczylimy do nich, zaczlimy razem
koncertowa inagralimy kawaki na album 3:44, nie bylimy dobrze postrzegani
wstolicy zdradza WSZ.
Nastpny rok to czas wielu kooperacji. Wujek pojawi si gocinnie na debiutanckiej
pycie Paresw, Wkurwionych beatach iV6 DJ-a600V, albumie S.P.O.R.T.
Tedego iwieym materiale Waca. Po tylu featuringach sporo ludzi czekao
na mj pytowy debiut, cinienie byo ogromne. Agdy w2002 roku ukazaa si
Terapja, niektrzy powiedzieli, e takim krkiem zmarnowalimy potencja
mwi raper. Rozczarowanie wynikao po czci zkoncepcji Wujka na ten album,
oraz zokolicznoci, wjakich powstawa. Oile CNE przygotowywa wersy wczeniej,
tak WSZ wci improwizowa, ado tego nie mg wstu procentach powici si
pycie, jako e zaczyna wanie prac jako prezenter telewizyjny wstacji VIVA
Polska swoj drog, rozmow kwalifikacyjn te odby, freestyleujc. Ponadto
koledzy po fachu nie pomagali duetowi utwierdzi si wjego artystycznych
wyborach. Sama atmosfera wstudiu bya dobra. Majki iKorze, muzycy, ktrzy
mieli ju spore dowiadczenie wpracy ze Starym Miastem, potrafili implementowa
wszystko to, co chcieli przemyci WSZ iCNE. Ale ju przelizgujcy si przez sal
nagra inni raperzy krzywili si na liczne elementy muzyki jamajskiej. Moda
na reggae wrd ulicznych nawijaczy miaa dopiero nadej.

484

Wydany trzy lata po debiucie krek Jeszcze raz (2005) przynis progres
wumiejtnociach CNE iWSZ, wyrane wprzekazie inowoczenie produkowane
przez Matheo single (Jeszcze raz iGangsterka) oraz popisowy utwr caego
Baku Baku Skadu. Co wicej, zapiewaa na nim sama Monika Brodka, amimo
to album wci nie dawa penego obrazu moliwoci duetu. Wodrnieniu od
debiutu nie trafi nawet na list najlepiej sprzedajcych si pyt. Wujek jednak
specjalnie si tym nie przejmowa. Kariera konferansjera iperformera zawsze
ukadaa mu si lepiej od tej studyjnej. Na zawsze zapamitane bdzie, e wraz
zTDF-em ireszt uformowanego na pocztku XXI wieku Gib Gibon Skadu
stan te wwolnostylowe szranki zObrocami Tytuu podczas bitwy wPocku.
Jestem zaskoczony, bo zbiegiem czasu okazao si, e dla wielu obecnych
freestyleowcw byem pierwszym raperem wyciu, jakiego usyszeli na wolnym
stylu. To mie mwi Samo Zo, ale dodaje te, e nie chce uchodzi za ojca polskiego
freestyleu. Mia natomiast okazj obserwowa, jak rozwijaa si ta scena.
Prawdziwy rozkwit nastpi po bitwie wPocku ipo premierze filmu sma mila
zEminemem. Pojawiy si takie imprezy jak WBW. Najpierw je obserwowaem,
potem sam wziem udzia mwi raper, ktry na WBW 2011 dotar a do finau.
Zdrugiej strony przyznaje jednak, e freestyle bitewny nigdy go nie pociga,
preferowa raczej sytuacje towarzyskie isnucie rymowanych anegdot. Dowodem
tego sta si przygotowany wsposb cakowicie amatorski nielegal, wydany
w2011 roku WhatEver.FM, gdzie obok gospodarzy, WSZ iKrusza, pojawia
si kilku znanych ju zWBW freestyleowcw: Diox, Flint, Biaas, Wiciu oraz
najbardziej utytuowany wPolsce wtym wzgldzie Muflon.
Wujek Samo Zo nigdy nie nagra wasnego wpeni solowego materiau, cho wci
ma to wbliej nieokrelonych planach. Obecnie obok autorskiego programu Rap
kanapa wiTV prowadzi charytatywnie warsztaty freestyleowe dla modziey.

485

486

1983

Wyga

Marcin
Flint

Jan Gajdowicz, ur. w1983 roku wodzi. Raper ireyser hiphopowych wideoklipw,
okazjonalnie producent. Przez wikszo kariery funkcjonowa po prostu jako
Janek bd Jasiek, bowiem imi to byo wrd znajomych wystarczajco rzadkie,
by go wyrnia. Da si pozna jeszcze za spraw LWC, owianej legend formacji
O.S.T.R.-a, jednak waciwy, mocno spniony, penowymiarowy debiut zaliczy
dopiero zgrup Afront. Cho album Amiao by tak piknie ijego nastpca
Coraz gorzej nie odniosy znaczcego rynkowego sukcesu, funkcjonoway
wrd suchaczy wroli ulubionych albumw ich ulubionych raperw izawieray
materia spontaniczny, bezczelny ibezpretensjonalny, wwarstwie producenckiej
nienachalnie nawizujcy do zotej ery hip-hopu tudzie jazzu ifunku. Gajdowicz
zmienia si za mikrofonem zKasem, ssiadem przez cian iprzyjacielem, dajc
zdominowanej przez solistw scenie przykad wzorcowej chemii midzy raperami.
Wykraczajce poza muzyk miejsk zainteresowania Gajdowicza zaowocoway
stworzonym zMarkiem Dulewiczem rapcoreowym projektem Bakflip. Solowy,
sygnowany ju pseudonimem Jan Wyga materia Wyga.co by wypadkow
muzycznej otwartoci izamiowania do klasycznego hip-hopu, dostarczajc
dojrzalszych ni wczeniej przemyle. Tworzony wreszcie wraz zIgorill projekt
Polskie Karate wrci do Afrontowej, impertynencko-hedonistycznej formuy,
nad manifestowanie dorosoci stawiajc energi oraz warsztatowe popisy.
Ju pierwsz pyt pokaza najwiksze zalety Wygi wypracowany, wyrazisty
gos, dykcj idynamik rzadko cechujc studyjne nagrania. To zkrka pt.
Polskie Karate pochodzi nagrany zzespoem Dwa Sawy utwr W3 dupy,
do ktrego teledysk obejrzano ponad 600 tysicy razy.
Jasiek jest na dzkiej scenie aktywny od ptorej dekady, ale nie roci sobie
adnych pretensji do miana dzkiego pioniera. Kiedy zaczyna, od czterech lat
funkcjonowaa ju Familia HP (pocztkowo jako Y.A.S.), udziela si zesp Osiem
Jeden, Drim Tim mia pierwsze osiedlowe przeboje, aThinkadelic by wprzeddzie
wydania pyty. W1998 roku raper wstpi wraz znieodcznym wwczas
Kasem do LWC, funkcjonujcej wczeniej jako duet wskadzie O.S.T.R. (wtedy
Mustafa) iAhmed. Przydarzyo si to wniezwykle hiphopowych okolicznociach.
Poznalimy si za spraw grafficiarskiego konfliktu. Pomalowalimy awaciwie
to Kasina, bo ja jedynie pomagaem najfajniejsz cian na osiedlu. Wwczas
podpisywalimy si mao ambitnie jako Cannabis Crew. No ipanowie nam
to zamalowali, awrezultacie doszo do konfrontacji na osiedlu. Bylimy trzy lata
modsi, wic spietrani. Ale e wykazywalimy ju skonno do rapowania, darzc je

487

zainteresowaniem analogicznym do malowania ideskorolki, szybko si nawzajem

zrozumielimy mwi Wyga. Wznalezieniu wsplnego jzyka niewtpliwie pomg
freestyle, ktry wzbierajcym si na podwrku trzydziestoosobowym gronie
by bardzo wanym zajciem. Po LWC zostao demo z1999 roku pt. Dwie strony
historii. Prb reaktywowania formacji byo pniej kilka, anajbardziej oficjaln
pamitk po niej jest utwr zamieszczony na solowej pycie O.S.T.R.-aHollyd
z2007 roku. Ostrowski zaj si wasn karier izbliy si do Obozu TA, zktrym
Jakowi iKasowi po drodze ju nie byo. Nie zaprzesta jednak motywowa dobrze
rokujcej, cho leniwej dwjki. Panowie poszli zatem na swoje.
W2000 roku powsta Afront. Jzyczkiem uwagi by DJ Funktion lub Funksion,
trzeci jego czonek, bowiem wtedy niewiele dzkich grup mogo pochwali si
DJ-em. Janek postawi domowe studio izacz prbowa swoich si wprodukcji,
co zapewnio trio konieczn niezaleno. Pierwsza, podsumowujca ptora
roku dziaalnoci pyta ukaza si miaa we wrocawskim Blend Records. Drugie
miejsce wkonkursie odbywajcym si przed kilkutysiczn, zebran wHali
Ludowej widowni dao wydawcy Markowi Gluziskiemu pretekst, by wodzian
zainwestowa. Nic ztego nie wyszo, za to dwuletni ju materia wykupi Tytus
zAsfalt Records. Ajednak Afront nie chcia go ju wydawa. Zamiast tego
przygotowa nagrane na podkadach O.S.T.R.-aAmiao by tak piknie (2004).
Rap Jaka iKasiny zawsze mia swj pocztek wwielogodzinnych improwizacjach
bdcych grupow specjalnoci wystarczyo wynale abstrakcyjne haso,
by pniej oplata je sieci artykuowanych na bieco sw. Muzyka ciya ku
jazzujcemu brzmieniu Midnight Marauders nowojorskiego ATribe Called
Quest. Dwa lata pniej pyta znalaza nastpc wpostaci Coraz gorzej (2006).
To by inny krek pochonici imprezami, studiami iyciem uczuciowym twrcy
nie spotykali si ju codziennie, za wczeniejszy udany wystp Afrontu na pycie
Metro Antidotum zaowocowa tym, e brzeski producent zaj si muzyczn
opraw caoci, zapewniajc beaty trudniejsze wodbiorze, utrzymane wklimacie
kalifornijskiego labelu Stones Throw. Wobydwu przypadkach recenzje byy dobre,
ale sprzeda znikoma.
Janek si nie zniechci. Mia wzanadrzu inny projekt, rozpoczty jeszcze
w2005 roku Bakflip, gdzie do riffw Marka Dulewicza dawa upust rockandrollowej
czci swojej natury jak mwi wychodzc za mikrofonem zsiebie. W2006
winternecie znalaz si materia K k k, po kilkunastu miesicach dostpny
rwnie wwersji fizycznej. 2008 rok to premiera kolejnej pozycji wBakflipowej
dyskografii 12 ndznych ludzi. Inicjatywa zpogranicza dwch muzycznych
wiatw wadnym na dobre si nie zakorzenia. Zduo wikszym oddwikiem spotkaa si pyta Wyga.co (2012) podpisana ju nowym pseudonimem Jan
Wyga, ale rwnie przygotowana zDulewiczem iwydana wnalecej do niego
oficynie Embryo. Zrobienie materiau solowego bez wokalnego wsparcia byo
dla mnie wyzwaniem, wystpy natomiast ogromnym stresem. Kiedy miaem przy
sobie na scenie takiego kozaka jak Kas, wiele rzeczy uchodzio nam pazem, rozpra-

488

cowalimy takie kwestie jak ruch sceniczny, zawsze mielimy jak odwrci uwag
wspomina Janek. Tym razem zadba oto, co wczeniej nie byo siln stron pyt
zjego udziaem odpowiedni strategi marketingow, siln identyfikacj wizualn, logiczne nastpstwo towarzyszcych albumowi wydarze. Czsto przemylane, anie jak wczeniej dyktowane impulsem teksty przedstawiajce dzkie
ycie pene pracy, uywek, muzyki ipasji do niej napotkay eklektyczn opraw
czc funk zrockiem, jazzem czy nawet bluesem.
Funk sta si motorem napdowym wydanego w2013 roku, dobrze przyjtego
Polskiego Karate. Wydze whiphopowej szermierce towarzyszy poznany
jeszcze w2005 roku Igorilla, raper wduecie Syrop, udzielajcy pod waciwym
imieniem inazwiskiem Igor Seider wfunkcoreowej Mama Selicie. Na fotel
producenta wrci za Metro. Wchwili oddawania ksiki do druku trway
przygotowania do trzeciej, powrotowej pyty Afrontu. Wiadomo na razie tyle,
e nie bdzie wklimacie dwch pierwszych pyt. Jan Wyga zakoczy wspprac
zDulewiczem, wynoszc ztej znajomoci wiedz dotyczc technicznych aspektw
pracy wstudio irozwinity muzyczny gust, co uczynio go jeszcze bardziej
samodzielnym. Wprzyszoci chciaby animowa niezalene wydawnictwo, cho
na razie pochania go przygotowywanie teledyskw swoim kolegom po fachu.

489

490

1983

Zeus

Marcin
Flint

Kamil Rutkowski, ur. w1983 roku wodzi. Raper, producent, ostatnio rwnie
wydawca. Na swj sukces czeka dugo przeom przyszed dopiero po 2006
roku, kiedy to branowy magazyn lizg zauway mixtape Pierwszy milion.
Artysta zaprezentowa swoje zdolnoci na pytach O.S.T.R.-a, apotem wygra
konkurs szczeciskiej audycji radiowej WuDoo. W2008 roku nakadem
wydawnictwa Embryo ukaza si ciepo przyjty oficjalny debiut Zeusa Co nie
ma sobie rwnych, za trzy single klasycznie hiphopowe, oparte na soulowym
samplu Jeszcze wyej, rockowe wekspresji Wd ibliskie stylistyce disco
Jestem tu pokazay mnogo inspiracji odzianina, stajc si punktem wyjcia
do kolejnych pyt. Funkujcy Album Zeusa ieklektyczne, grane na ywo Zeus,
jak moge doprowadziy do wydanego w2012 roku ju sumptem wasnego labela
Pierwszy Milion krka Zeus. Nie yje. Osobisty charakter albumu podkrelony
wyrazistym singlem inienachalne nawizania do grimeuidubstepu okazay si
strzaem wdziesitk. Teledysk do Hipotermii obejrzano na YouTube ponad
4 miliony razy, facebookow stron artysty polubio ponad 100 tysicy osb, za
pyta dotara do sidmego miejsca zestawienia OLiS. To, co portal hiphopowy
Popkiller nazwa sezonem ycia Zeusa, przecigno si na rok 2013. Rapera
zaproszono na festiwale Hip Hop Kemp iUp To Date (razem zBiszem iMap
wykona utwr napisany na potrzeby promocji tego przedsiwzicia), ponadto
wystpi na wielu pytach, m.in. uSolara iBiaasa, Hukosa iCiry, Deobsona. Jako
e konflikty na wasnym podwrku zszefem Embryo Markiem Dulewiczem
czy O.S.T.R.-em nie byy wstanie przysoni uniwersalnoci rapowego warsztatu,
Rutkowski jest dzi jednym zfilarw dzkiej sceny.
Twrca zainteresowa si rapem na przeomie 1995 i1996 roku, gdy triumfy
wicili Liroy iWzgrze Ya-pa-3. Rekomendacja popularnego Scyzoryka sprawia,
e chopak sign po Temple of Boom Cypress Hill. Pasja hiphopowa signa
zenitu. Na pocztku mylaem, e zajm si przede wszystkim graffiti. Tylko
to mnie interesowao. Potem na Playstation wyszed program Music izaczem
robi beaty. Kiedy zoyem tych pi klocuszkw izaczo gra oszalaem.
Byem te bardzo podny, zapisywaem zeszyty tekstami. Zdarzao si, e kiedy
umawialimy si na nagrywanie, nieprzygotowany kolega nawija ktr zmoich
rzeczy. Do dzi miej si zwersu, ktry zosta mi wpamici zlicealnych czasw:
Mj styl jest jak hydra / wyania si jak wydra wspomina Zeus. W1998 pozna
wliceum inne osoby zainteresowane rapem. Od razu rozpoczto nagrywanie.
To by skad RZTC (Rymoholicy zTeofilowa Centralnego), za Zeus rymowa pod

491

pseudonimem Orient razem zZakazem (dzi Cieniu albo ajdak), Dusz (wwczas
Beza, twrca, zktrym raper w2007 nagra Czarnej mamby styl) iChiko,
wsptwrc nastpnej formacji Kamila, uwiecznionej tatuaem na jego ciele
WPS (WPoszukiwaniu Siebie). Rwnolegle raper malowa razem zwriterami
zcenionego na osiedlu ONC, prbowa zajmowa si dideingiem, anawet taczy
breakdance. To zzarzuconego wkocu graffiti wzi si zreszt pseudonim Zeus
ten ukad liter fajnie wyglda na murze.
WPS stao si czci BHZ, czyli Bhaterw. Nazwa wzia si od marihuany,
nie od heroicznych postaw, cho zczasem dorobiono do niej ideologi. Bylimy
wtedy bardziej osiedlowi, zafascynowani ZIP Skadem, wic pojawio si rozwinicie
Bg, Honor, Ziomki. Tego szczliwie ju sobie nie tatuowalimy, ale to by ten
moment, kiedy nasze pasje zaczy si naprawd krystalizowa mwi Zeus. Ojciec
kupi mu komputer na gwiazdk, uprzednio kac sprzeda konsol, by chopak
pokaza, e to na muzyce mu zaley. Dwa tygodnie po wrczeniu prezentu wiato
dzienne ujrzao pierwsze demo nagrane na kompakcie, anie jak dotychczas
na wkadanej do jamnika tamie. Wtedy rwnie pojawi si zalek solowej
twrczoci Zeusa. Po trzech podziemnych albumach BHZ idziaalnoci wzaoonym
wraz zDusz zespole Liryczna Kravmaga Rutkowski zacz gra koncerty solowe.
Jego wokale podbija wwczas otrzy lata modszy Joteste. Tym samym zawizaa
si zaya po dzi dzie przyja, artystyczna komitywa ibiznesowe partnerstwo.
Kiedy w2004 roku Zeus wyprodukowa koledze pyt Nowa nadzieja, byo
ju zaledwie krok od zaoenia Pierwszego Miliona, ich wsplnego projektu.
Przygldanie si twrczoci SpinacheaiO.S.T.R.-apoprowadzio do lejszego
brzmienia, samplowania funku. Dwa lata pniej pod szyldem duetu ukaza si
Pierwszy mixtape (2006), po ktrym nastpiy jeszcze Deep Cover Mixtape
(2007) iRe-Mix-Tape (2007). Przynis du zmian. Uderzy zzaskoczenia,
pokazywa now mentalno, determinacj, ch bycia przebojowym. Oile
wczeniej Zeus najchtniej przywoywa wtwrczoci posta hardcoreowego,
niekomercyjnego nowojorczyka PMD zjego Rugged-N-Raw, tak tym razem
uwidoczni si wpyw amerykaskiego kolektywu Roc-A-Fella iniemieckiego
Aggro Berlin70, ch wjazdu zbuta. Zaoono bloga, profil na YouTube, rzucano
nawet ze sceny promocyjne ulotki.
Jeszcze przed pierwsz solow pyt ktr autor mia ju dokadnie zaplanowan iktra dziki wygranej wkonkursie WuDoo ikontrakcie zEmbryo miaa wreszcie szans zosta sfinalizowana, anastpnie wydana Zeus zaatakowa
w2008 roku Muzyk ofensywn. Dystrybuowany nieoficjalnie minialbum

70.

492

Dwa due kolektywy i wydawnictwa, w zaoeniu niezalene, z czasem jednak funkcjonujce jako cz koncernu
Universal. Roc-A-Fella jest nowojorskie, powoane w 1996 roku i utosamiane przede wszystkim z Jayem-Z.
Aggro Berlin to twr, jak sama nazwa wskazuje, berliski, aktywny od 2001 roku, rozsawiony dziki
zamaskowanemu Sido. Oba byty staray si czy uliczn wiarygodno ze wieym brzmieniem,
imponoway wewntrznym zgraniem, odpowiadajc za sporo singli o duej sile przebicia.

przynis sporo rapowej agresji, gniewu podziemnego MC iwzaoeniu mia

zrwnoway przystpniejszy, motywacyjny, szeroko adresowany longplay
Co nie ma sobie rwnych. Wydany wtym samym roku album stanowi dla rapera okazj do pokazania si zwielu stron na bardzo zrnicowanych beatach.
Tak wyobraaem sobie debiut solowy. Uwaaem po prostu, e tak musi by.
Troch pazura, troch refleksji plus adnych pierd wtekstach, tylko pena odpowiedzialno za to, co mwi przyznaje Zeus. Za drugi krek wzi si szybko,
by unikn presji oczekiwa, twrczej blokady ipo prostu i za ciosem. Album
Zeusa (2009) by funkowo-soulowy, pozytywny ibardzo sentymentalny. Rutkowski ocenia jego odbir jako saby iecha tego nie do dobrego, jego zdaniem, przyjcia sycha na pniejszym odwa lata Zeus, jak moge? (2011), pycie ciszej
inajbardziej ekscentrycznej wdyskografii odzianina. Autor nie tylko dar korty
zinternautami, ale te rapowa oreligii, wykorzystywaniu seksualnym, przydawa znaczenia liczbom. Wielowtkowa, pozbawiona sampli produkcja dodatkowo
podnosia odbiorcy poprzeczk. Od zawsze sucham rnej muzyki zfilmw
izgier, chilloutu, eksperymentu irocka. Jako e pracowalimy wsplnie zMarkiem Dulewiczem, do wszystkiego tego mona byo nawiza. Inawizalimy.
Miaem na komputerze katalogi zpodobajcymi mi si elementami ze skrzypcami, bbnami itak dalej. Siedzielimy zMarkiem ije czylimy tumaczy Zeus.
Rzuca te wiato na okolicznoci powstania krka: Bardzo dziwnie si czuem,
byem rozbity inieszczliwy, co przekada si na dziwn pyt. Duo czytaem,
ogldaem mnstwo filmw, mao za to spaem. Elementy autobiograficzne wplotem wmultum historii, zmetaforyzowaem je. Przekombinowaem ocenia.
Zeus. Nie yje z2012 roku by nowym pocztkiem. Autor po raz pierwszy nie
wiedzia wczeniej, jaki ten album bdzie, inie by pewien, czy go skoczy, wrci
bowiem do pisania po rocznym impasie. Zmieni wytwrni (na wasn), dystrybutora, sposb promocji. Cho poow pyty nazywa rzyganiem negatywnymi
emocjami (na tyle negatywnymi, e dochodzio do ktni zewsplnikiem irealizatorem Joteste), to wida te powrt do korzeni, gdy sposb narracji, przygldania si ludziom nasuwa na myl debiut. Najwyraniej tego wanie oczekiwano,
bo przyjcie byo doskonae itrudno orapowe podsumowanie roku, wktrym
by tej pozycji zabrako. Szczliwie Zeus nie osiada na laurach. Jest ju pomys
na now, pit pyt wiadomo, e ma by konceptualna izoona.

493

Poso
494

owie
495

Sebastian DJ Volt / DJ 600V Imbierowicz

Sebastian DJ 600V Imbierowicz

Najwaniejszy producent
rapowy lat 90., DJ, felietonista.
Wsptworzona przez niego
z Bogn witkowsk audycja
Kolorszok, grane w Hybrydach
imprezy oraz dwie pierwsze
z siedmiu sygnowanych jego
pseudonimem pyt Produkcja
Hip hop i Szejsetkilovolt
to kamienie milowe w rozwoju
stoecznej (cho nie tylko) sceny
hiphopowej. W caej swojej karierze
Volt zaangaowany by w ponad
pidziesit albumw. Wrd nich
znalazy si debiuty Molesty, ZIP
Skadu, Sen Mor W.A., WWO, Fisza,
Hemp Gru, AbradAba i Pokahontaz.

496

Pocztek polskiej kultury hip-hop to dla mnie kolejny etap realizowania muzycznej
pasji, ktr rozpoczo zgrywanie zradia audycji muzycznych na tamy, apniej
kasety magnetofonowe. Ta czynno zostaa zastpiona po jakim czasie przez
kolekcjonowanie pyt, ajednak cigle byo mi mao. Bierno nie jest moliwym
do zaakceptowania wyborem, gdy chodzi oczyjego konika, musiaem wic zacz
dziaa. Pocztkowo postanowiem zosta DJ-em. Na jaki czas ukoio to potrzeb
samorealizacji, czuem jednak, e poczuj si speniony dopiero wtedy, gdy usysz
moj wasn muzyk, aco wicej gdy bdzie mi si ona podoba. Wiedziaem,
e mam j wgowie, trzeba byo jedynie sprawi, by zaistniaa wformie materialnej
wdrganiu membran, na tamie zwinitej na rolkach kasety czy na srebrnym krku
zamknitym wprzezroczystym pudeku zksieczk. Byo jednak kilka przeszkd.
Nigdy nie chodziem do szkoy muzycznej inie umiaem gra na instrumencie. Nie
miaem nawet zadnym kontaktu, jeli nie liczy niestrojonego od lat pianina, ktre
stao ubabci izapewnio mi sporo rozrywki we wczesnym dziecistwie. Ponadto nie
syszaem dotd rapu po polsku, bo taki jeszcze nie istnia. Co wicej, spotykaem
si nawet zopiniami znawcw muzyki, e po polsku rapowa si nie da zpowodu
innego ni wjzyku angielskim ukadu akcentw. Wreszcie, miaem dopiero 18
lat, nie mieszkaem ju zrodzicami, zatem finansowanie mojego ycia miaem
na wasnej gowie. Nie znajc gamy ani choby jednego muzyka czytajcego nuty,
nie majc podstaw pracy wstudio czy sposobu na regularne wygrywanie wtotolotka,
teoretycznie powinienem skoncentrowa si na ogarnianiu kariery zawodowej, anie
poszukiwaniu sposobu na produkcj muzyki.
Zjakiego jednak powodu zadecydowaem oporzuceniu studiowania fizyki ioddaniu
si pasji, czyli muzyce, oktrej wiedziaem bardzo niewiele. Moe poza tym,
e umiaem sobie wyobrazi, jak ma brzmie ta, ktr dopiero nagram Na szczcie
miaem komputer. Zmoc obliczeniow izasobami pamici oscylujcymi gdzie
na poziomie 20% wydajnoci telefonu zroku 2013, ale za to wasny. Pozostawao
zatem ju tylko zastanowi si, jakich programw komputerowych uy, by powstao
co, co brzmi jak pierwsze pyty EPMD, Run-D.M.C., Erica B & Rakima czy LL Cool
Ja. Oczywicie nie chciaem, by to, co zrobi, prezentowao si dokadnie tak jak te
krki. Po prostu pragnem swoj produkcj wpisa si wten sam kanon muzyczny.
Dzi wiem, e to dobrze, i sam musiaem doj do wszystkich niemal rozwiza. Nie
istnia jeszcze bowiem internet wobecnej formie. Nie istniao Google ani YouTube
nafaszerowane odpowiedziami na kade niemal pytanie. Wtedy oSnoop Doggu,
Nasie czy 2Pacu nikt jeszcze nie sysza. Za rok miaa ukaza si pyta Gang Starr
Step in the Arena, atrzy lata pniej pierwszy album Wu-Tang Clanu. By rok 1990.
Wybraem dla siebie pseudonim DJ Volt. Postanowiem robi polski rap.
Do tego momentu dziaaem wzasadzie samodzielnie, niemniej podobnie
mylcy ludzie musieli si prdzej czy pniej znale. Iznaleli si prdzej,
do czego radykalnie przyczynia si audycja pani Bogny witkowskiej. Wczasach
presmartfonowych ludzie mieli zwyczaj suchania wradiu programw powiconych
wycznie muzyce poprzedzielanej gosem prowadzcego audycj redaktora lub

DJ-a. eby zosta redaktorem, naleao co wiedzie iwciekawy sposb umie si

tym podzieli zinnymi. Audycja prowadzona przez pani Bogn cieszya si wlatach
90. gigantyczn popularnoci. Czciowo wygenerowaa, apotem scementowaa
rodowisko polskich fanw muzyki rap. Jako e stacje, wktrych pojawia si
Kolorszok, nadaway na Warszaw, audycje miay charakter lokalny. Realny zasig
zwikszao przekazywanie zrki do rki kaset magnetofonowych zkolejnymi
odcinkami programu. Ludzie nagrywali je zradia, wysyajc mieszkajcym daleko
zainteresowanym. Po niezbyt dugim czasie pojawiy si inne audycje grajce
hip-hop. Ju nie tylko wWarszawie, ale te winnych wikszych orodkach.
Integracja rodowiska odbywaa si rwnie wklubach. Wstolicy byy to np. Alfa,
Hybrydy, Remont, Stodoa czy Trend. Regularne widywanie tych samych twarzy
na cotygodniowych bibach byo czym nowym wanonimowym na co dzie miecie.
Wytwarzao si wtedy mnstwo rozmaitych relacji midzy ludmi, ktre potem
zaowocoway ukonstytuowaniem znaczcej czci warszawskiej sceny rapowej.
Podejrzewam, e winnych miastach sytuacja wygldaa podobnie. Przyszli artyci
mieli okazj baletowa razem na imprezach, definiujc jednoczenie swoje
muzyczne pogldy.
Szczerze mwic, nie sdziem, e te wydarzenia bd odbija si echem przez
kolejne dwie dekady. Obawiaem si, e fascynacja kultur hip-hop szybko
przeminie, bo tak poniekd stao si na wiecie. Wydarzya si jednak rzecz, ktrej
nikt nie mg przewidzie. Cho wci trudno mi wto uwierzy, udao si wPolsce
stworzy zupenie niezaleny iwci rozwijajcy si odam kultury hip-hop. To, co
dzi dzieje si na naszym rynku muzycznym, ale przede wszystkim wgowach setek
tysicy modych rodakw, nie ma odniesienia do modziey adnego chyba innego
kraju. Polski hip-hop jest absolutnie niezaleny od wiatowych trendw, nie daje
si zamkn wramach biznesplanu wielkich wydawnictw. Cho mamy ju rok 2014,
polskie niezalene wytwrnie muzyczne wydaj dziesitki czy wrcz setki tytuw
rocznie. Sowa raperw cytowane s do przesytu na internetowych forach przez
rzesze dzieciakw, pki wEmpikach uginaj si od rodzimych rapowych krkw,
YouTube pka wszwach od klipw ze swojskim rapem na coraz wyszym poziomie,
ktry deklasuje nieraz ofert artystyczn najwikszych medialnych kombinatw
pomimo dysproporcji wnakadach rodkw. Krci si bijce autentyczne rekordy
popularnoci filmy ozespoach rapowych, uzyskujcych status legendy kultury. Cieszy
mnie to, bo udowadnia, e Polacy to ludzie wraliwi, zwci yw potrzeb duchowej
komunikacji muzycznej wwiecie opartym na zimnym bilansie zyskw istrat.
Polski hip-hop to wduej mierze dusza rodowiska lat 90., ale co najdziwniejsze
rwnie pokolenia wwczas urodzonego. Bardzo chciabym, aby ludzie dugo jeszcze
prowadzili na beatach dialog poprzez rap, bo to nie tylko rozwija nasz pikny jzyk,
ale scala spoeczestwo, wzbogacajc nam serca iumysy.

497

Marcin Flint

Marcin Flint dziennikarz, redaktor.

Ohip-hopie zacz pisa pod koniec
lat 90. wmagazynie Klan,
ale waniejszy by lizg, gdzie
mia swj felieton, zwieczon
dwoma mixtapeami akcj
poszukiwania muzycznych talentw
iudzia wtworzeniu krtkich
filmowych form dokumentalnych.
Wspprowadzi audycj na antenie
Radiostacji, piastowa stanowisko
sekretarza redakcji wLoopie
iStreetmagu, peni rol sdziego
na freestyleowych zawodach WBW.
Publikowa m.in. wBleku, yciu
Warszawy, Rzeczpospolitej,
Przekroju, Laifie, Machinie,
K Magu oraz na portalach Interia.
pl iT-Mobile-Music.pl. Obecnie
wsppracuje zCGM.pl iHiro,
okazjonalnie pojawiajc si
na amach tygodnika wSieci.

498

Tak naprawd hip-hop da mi niemal wszystko najlepsze imprezy, nastoletni bunt,

przynaleno do grupy (ruchu?, kultury?), on, prac, zwodnicze poczucie sawy
czy wrcz wadzy, szans zobaczenia kawaka wiata. Wchwilach najwikszego
zmczenia to przy beatach zasypiam, arzucone pgbkiem, zapamitane kiedy
wersy stanowi kod, ktrym porozumiewam si zwtajemniczonymi. Ale to nie
dlatego daem si wAntologi... wcign.
Pomijajc ju najbardziej przyziemne powody czy te sprawdzone itak po ludzku przeze
mnie lubiane, hmm, przynajmniej do czasu zacienienia wsppracy grono wspautorw, martwio to, e co tak wanego jak polski rap nie jest odpowiednio udokumentowane. Jeeli nie liczy Beatw, rymw, ycia, czyli leksykonu Andrzeja Cay iRadka Miszczaka, brakowao porzdnych rde. Solidnej iumiejtnie podanej informacji zpierwszej rki,
a take selekcji najistotniejszych (tu oczywicie mona dyskutowa, zachcam) przedstawicieli rodzimego MC-ingu, gincych czsto laikom pord tysicy naladowcw ikrzykaczy. Nie analizowano te waciwie utworw. Doprawdy strach pomyle,
co stawao si punktem wyjcia do licznych publikacji prasowych czy co gorsza naukowych.
Ambicja zwizana zprb uporzdkowania stajni Augiasza zczasem ustpowaa miejsca
dumie. Pamitam Spalam si Kazika podane mi przez podejrzanego jegomocia
zplandeki na osiedlowym targowisku wczasie, gdy Peter Arnett nadawa zBagdadu.
Ptoragodzinn kolejk na imprez Volta, wktrej stao si nie zawsze prosto, za
to zawsze wpodnieceniu. Ak Tyszkiewicz puszczajc Ghetto Jiggy Lost Boyzw,
patrzc na swj Szczecin imruczc pod nosem: To jest, kurwa, otym miecie.
By czci publikacji, wktrej uczestnicz, to zaszczyt. Zreszt kada zrozmw
do biogramu bya przyjemnoci. Ich bohaterowie to wietni ludzie, asaby poziom
dedykowanego rapowi dziennikarstwa pozwoli mi czu si jak detektyw, ba, wrcz
jak odkrywca. Przykro mi, ale naley mi tego zazdroci.
Oczywicie musz podzikowa. Na pewno rodzinie to przecie ojciec przynis mi
zpracy Enter the Wu-Tang Wu-Tang Clanu iAll Eyez on Me 2Paca, aja, zadajc mu
codziennie pytanie, czy wyszo ju wreszcie to cholerne Nastukafszy Warszafskiego
Deszczu, byem jak ten osio ze Shreka. Mama skombinowaa od jednej zpacjentek
pierwsz upragnion hoodie, za du bluz bez suwaka, za to zkapturem. Jeeli chciaa
sucha, azwaszcza gdy nie chciaa, roztrzsaem godzinami dylematy yciowe zych
iysych. Babcia sama zsiebie kupia mi na imieniny krek Eminema ibiorc pod uwag
wszystkie okolicznoci, to byo bardzo wzruszajce.
Jestem te winien szacunek wszystkim swoim redaktorom, wymienionym tu
wkolejnoci chronologicznej Arek Deli (mimo wszystko), Tymon Smektaa, Mateusz
Konkret Mazur, Pawe Kulczyski, Piotr Dobry, Druh Sawek, ukasz Kowal Kowalski,
Kuba Demiaczuk, Krzysztof Grabiszczy Grabowski, Przemek Karolak, Przemek
Dziubowski, Iza Natasza Czapska, Wojtek Lada, Katarzyna Czarnecka, Sandra Wilk,
Bartek Chaciski, Jarek Szubrycht, Marcin Staniszewski, Micha Boro, Kuba Dziewulski.
Wszystkiego nauczyem si od was albo na swoich bdach dziki waszej cierpliwoci.
Nigdy nie prbowalicie tpi mojego zepsutego do reszty przez hip-hop charakteru,
ktrego czstk staraem si wtej antologii zostawi.

Dominika Wcawek

Rap to nie muzyka powiedzia kiedy Druh Sawek, radiowiec, wydawca, jeden
znajwaniejszych popularyzatorw kultury hiphopowej wPolsce. Nie chcia wcale
prowokowa, tylko wykaza, e mwimy owielobarwnym kolau wszelkich moliwych
rodzajw muzyki, ktry czerpie zfunku izjazzu, moe mie klubowy, elektroniczny sznyt,
ale te by przesiknity folklorem, nawet naszym, gralskim, ucieka wstron dubowego
pulsu czy gitarowych riffw. Sawek chtnie odwoywa si do sw Busta Rhymesa: Kad
muzyk mona przeku whip-hop, ale hip-hopu ju wadn inna muzyk przeku si nie
da. Co ciekawe, dopiero teraz, pracujc wsplnie zkolegami nad niniejsz publikacj,
wpeni zdaam sobie spraw ztego, e hip-hop zjego czterema elementami, postaw,
etosem otworzy mi oczy na wszelkie inne gatunki muzyczne, kaza rozwija si, poznawa
histori, ale te poszukiwa nowego. Rozbudzi ciekawo iuwraliwi na wiele kwestii.
Miaam niesamowite szczcie dorasta we Wrocawiu, wmiecie, wktrym dziaali tacy
ludzie jak Marcin Cichy iIgor Pudo, ktrzy na przeomie wiekw grywali regularne imprezy
we wrocawskich klubach, wmiecie, gdzie Dusz podziemia przygotowa Jarosz, aSiny
robi swj przedziwny art-rap. rodowisko byo tu na tyle mae, e mona byo zy si
zludmi zNeonu czy Syndykatu, do szybko pozna osobicie Tymona, Wall-Eego, dotrze do przesympatycznych twrcw zBiskupina inowodworskiej ekipy SWMC, obserwowa, jak kiekuj nowe skady.
Zczasem whip-hopie najbardziej zaczy mnie fascynowa wszelkie zjawiska
dziejce si na jego obrzeach, abstrakcyjne, instrumentalne rzeczy spod znaku
DJ-aShadowa, DJ-aKrusha, wreszcie DJ-aVadima, czstego gocia wnaszym miecie,
apniej zagranicznego wydawcy lokalnego objawienia, duetu Skalpel. Pamitam
te doskonale chwil, gdy wpady mi wrce dwie bardzo wane kasety: EP
Grammatika iKonflikt wydaje si by nieunikniony Poemy Faktu. Teraz okazao
si, e oba albumy znam do dzi na pami, mimo e tego drugiego nie suchaam
ju od dobrych kilku lat. Przeprowadzka do Warszawy, praca wlizgu, wreszcie
wsptworzenie ekipy odpowiedzialnej za magazyn Loop to byy kolejne kroki, ktre
nie pozwalay mi tkwi wmiejscu. Technika operowania sowem, ktr tacy twrcy
jak Gift of Gab wywindowali na poziom prawdziwej sztuki, wiadomo pewnych
zjawisk iproblemw, oktrej mwili The Roots, Talib Kweli czy Common, wreszcie
emocje, jakie wywoyway utwory artystw spod szyldu Anticon, turntablistyczne
popisy otwierajce ucho na eksperymenty dwikowe wszystko to byo dla
mnie jak baza wypadowa na muzyczny Mount Everest. Cho dzi wydaje mi si,
e zawdrowaam dalej, wci sysz ten rytm, dobre flow, mocne wersy.
Podoba mi si, na jaki poziom wspili si polscy producenci, jak dobrze potrafi bawi
si sowem czy opowiada oyciu niektrzy modzi raperzy. Cho nieraz bywam
star, wredn Wiedm Cess izdarza mi si narzeka na zwrotki, brzmienie, jako
nagra, nie umiem uciec od rapu.
Prace nad ksik, ktr macie wanie przed oczami, nie byy proste, wymagay
czsto anielskiej cierpliwoci, wielu tygodni cigania artystw, ktrzy przecie
wznakomitej wikszoci s te starymi znajomymi. Jednoczenie przygotowywanie
kolejnych tekstw owocowao czsto poznaniem wielu barwnych anegdot, ktrych
wczeniej nikt nie chcia opowiedzie. Wreszcie pisanie stao si doskonaym
pretekstem do tego, by przypomnie sobie, e rap to nie zabawa ju... To przygoda
ycia.

Dominika Wcawek dziennikarka

kulturalna, zwyksztacenia
filozof. Zaczynaa uschyku lat
90., pisujc recenzje pyt dla
portali hiphopowych. W2002 roku
debiutowaa na papierze na amach
czasopisma lizg, gdzie przez
lata publikowaa portrety artystw
iprzeprowadzia dziesitki
wywiadw zwykonawcami
sceny krajowej iwiatowej,
bya wsptwrczyni dziau
reportay Moja dzielnica,
prowadzia te autorsk rubryk
powicon brytyjskiej scenie
muzyki miejskiej. Dla tego samego
tytuu przygotowaa te kilka
odcinkw serialu dokumentalnego
Polski rap prawdziwa historia.
Wsptworzya redakcj
alternatywnego czasopisma Loop,
promujcego niszowe oblicza
kultury hiphopowej. Od 2007 roku
pracowaa wredakcji kulturalnej
dziennika ycie Warszawy,
publikowaa wMachinie,
Przekroju ina portalach Interia.
pl iT-Mobile-Music.pl. Od 2012
roku prowadzi autorsk rubryk
muzyczn wczasopimie National
Geographic Traveler, jest te jedn
zautorek serwisu Foch.pl.

499

Andrzej Caa

Andrzej Caa dziennikarz

muzyczny, od 2002 roku
zajmujcy si publikacjami
prasowym iinternetowymi.
Zwyksztacenia politolog. Przygod
zdziennikarstwem rozpocz od
portalu TylkoKonkret.net,
by zwiza si potem
zmiesicznikiem DosDedos,
wktrym pracowa do koca
2004 roku, przejmujc wtym
czasie funkcje korektora,
gwnodowodzcego dziau
muzycznego oraz sekretarza
redakcji. Na przeomie 2004
i2005 roku zosta wspprowadzcym
wanego dla polskiej sceny
hiphopowej magazynu Klan.
Po jego upadku podj wspprac
zmagazynem lizg, aod wrzenia
2005 roku doczy do redakcji
reaktywowanego periodyku
Machina. Potem zwizany by
m.in. zportalem Infomuzyka.pl
nalecym do konsorcjum Agora,
aniemal do koca 2013 roku
pracowa jako PR & media manager
wProsto, jednej znajwaniejszych
polskich wytwrni hiphopowych.
W2005 roku by wraz zRadkiem
Miszczakiem wspautorem
leksykonu rapowego Beaty, rymy,
ycie, najwikszego tego typu
wydawnictwa we wschodniej
irodkowej Europie. Trzy lata
pniej Caa iMiszczak zpomoc
Hirka Wrony przygotowali
podobn publikacj Dusza, rytm,
ciao, dedykowan muzyce soul
iR&B. Wsppracowa ponadto
znastpujcymi mediami: Onet.
pl, T-Mobile-Music.pl, Relaz.
pl, Aktivist, Dziennik, ycie
Warszawy, Laif, Hiro,
Exklusiv, Przekrj iGazeta
Studencka.

500

Tak si zoyo, e to ju trzecia dua muzyczna publikacja, ktrej mam zaszczyt by

wspautorem. Cakiem niezy wynik jak na osob wwieku trzydziestu lat inieze
podsumowanie ponad dziesiciu lat zawodowej pracy jako dziennikarz. Whip-hopie
popularny jest termin paying dues, czyli spacanie dugw wobec gatunku, anawet
caej subkultury. Za spraw tej publikacji spacam go wpeni.
Gdy suchaem wdrugiej poowie lat 90. pyt Trzyha, skadanki Smak B.E.A.T.
Records czy kompilacji Volta, nie spodziewaem si, e za jaki czas bd recenzowa
kolejne wydawnictwa, robi zich twrcami wywiady, azczci tak zwyczajnie si
kolegowa lub nawet przyjani. Dojrzewaem rwnoczenie zpolskim rapem.
Od przegrywanych tam do momentu, gdy nasi raperzy wsppracuj zuznanymi
twrcami ze Stanw, ich klipy ciesz si wielomilionow ogldalnoci, apyty
sprzedaj na tyle niele, by coraz wicej artystw odwanie mwio tak, na tej
muzyce mona godnie zarabia.
Sytuacja zupenie inaczej si ma zrynkiem rapowego dziennikarstwa, bo niespecjalnie
mamy gdzie pisa. Relacja media apolski hip-hop wyglda dramatycznie. Szkoda,
ale patrzc chodnym okiem, to jednak cakiem normalne nie zawsze udaje si
wszystko, najczciej musz by jakie ofiary, tutaj sta si ni rynek prasy. Skoro
dostalimy moliwo przygotowania tej publikacji dla Narodowego Centrum
Kultury, oczym jeszcze kilka lat temu nie miaem nawet prawa marzy, to te jako
niezrcznie na cokolwiek narzeka. Ija robi tego ju wicej nie bd.
Jest to za idealne miejsce, by podzikowa. Po pierwsze oczywicie rodzicom za to,
e zawsze mnie wspierali wrealizowaniu pasji kupowali mi pyty, kasety, dawali
pienidze na pras, zdum, ale iz uwagami czytali to, co pisaem. atwiej realizowa
yciowe marzenia, gdy wspieraj ci najwaniejsi inajblisi ludzie dzikuj.
Wdrugiej kolejnoci wyrazy szacunku iwdzicznoci dla wszystkich osb, ktre
pomagay szlifowa piro, daway szans wykazania si. Ukony dla artystw, ktrych
miaem okazj pozna bliej przez ten okres, bo to Wasza muzyka inspirowaa,
ciekawia, pobudzaa do refleksji, dawaa emocje. Apasja iemocje wyciu s
zdecydowanie najwaniejsze. Serdecznoci te dla wszystkich czytelnikw, bo to oni
s najwaniejszymi recenzentami naszej pracy.
Przyznam szczerze, e nie lubi pisa takich tekstw. Nigdy nie wiem, na co przede
wszystkim postawi nacisk. Wiem za to, i dziki muzyce, agwnie hip-hopowi,
przeyem wyciu tyle niezapomnianych chwil, e zabrakoby miejsca, aby je
opisa. Fascynujca przygoda, ato wydawnictwo cakiem niele j podsumowuje.
Pozwolio te przypomnie sobie wszystkie nieprzespane noce, ktre powiciem
na suchanie, analizowanie, spisywanie wywiadw, powroty zkoncertw, ale te to,
co lubi szczeglnie rozmowy omuzyce, przekomarzanie si, stawianie na swoim
bd pokorne przyjmowanie argumentw dyskutantw.
Na kocu nie mog nie podzikowa Dominice, Marcinowi, Tomkowi iKamilowi
zrobilimy to. Iniezalenie od tego, ile byo nerww imomentw, gdy zwyczerpania
czowiekowi mieszay si ju literki przed oczami, to piszc te sowa, troch jednak
auj, e to ju koniec. Zdrugiej strony kady koniec to jednoczenie pocztek...

Tomasz CNE Kleyff

Dziki rodzicom za geny, raperom ze sceny,

e s PLN-y, cho nie byo to wiemy.
Koncerty za zwroty, ze spaniem kopoty,
Pierwszym porannym pocigiem powroty.
Aha, dziki ci, Polsko, dziki WWA,
CNE Cennik, hip-hop gadua
Pozwoliem sobie na ma prywat iwanie zacytowaem sam siebie. Utwr
Dziki, dziki nagraem wsplnie zWujkiem Samo Zo dwa lata temu. Mia by
pewnego rodzaju hodem oddanym ostatnim dwm dekadom mojego ycia. Tytuem
nawizaem do piosenki Thank You jednego zmoich ulubionych raperw zUSA,
Jaya-Z. Poniewa wtej publikacji wiele tekstw zostao przeanalizowanych, to ja
pozwol sobie tutaj, wposowiu, rozwin myl zprzytoczonych wersw.
Na pocztku caym sob dzikuj moim rodzicom za to, e przekazali mi wgenach
mio do muzyki ipewn artystyczn wraliwo na wiat. Mj ojciec jako muzyk
przeywa rne fascynacje, kiedy ja byem dzieckiem ichonem to podwiadomie
od Boba Marleya iinnych nagra reggae, przez Pink Floydw, Boba Dylana, po
Jana Kelusa iWoln Grup Bukowina. Potem mama zabraa mnie do Ameryki, gdzie
jak ju wspominaem we wstpie nasikem rapem.
Po powrocie miaem szczcie poznawa ludzi, ktrzy byli pionierami wgraffiti
iwpolskim rapie. Ekipy takie jak NBK, DFC, JWP, DNS, WC, WTK, RA, NSF, DOT,
Mad Crew uksztatoway mj hiphopowy wiatopogld iza to im jestem wdziczny.
Szybko zorientowaem si, e spray zfarb powinienem zastpi mikrofonem,
dugopisem ikartk do pisania tekstw. Okazao si, e rwnie bez kartki dobrze
sobie radz, improwizujc. Wten sposb zaistniaem iwraz zWSZ-em utorowaem
sobie drog na scen. Wtym czasie osb freestyleujcych wPolsce byo dosownie
kilka, ewidentnie wybijali si Jajonasz oraz O.S.T.R. To by rok 1998. Powstaway
pierwsze gazety okulturze hiphopowej, amoja znajomo rodowiska iatwy
do niego dostp skusiy mnie do pisania otym zjawisku irobienia wywiadw
zraperami. Potem upomniaa si omnie telewizja. To hip-hop otworzy przede mn
wszystkie drzwi do przyszoci.
Podczas koncertw spotykaem si zraperami zrnych stron Polski, co inicjowao
nowe projekty iszalone sesje nagraniowe. Wtedy nie zarabialimy na tym praktycznie
nic, robio si to zpasji idla samorozwoju. Nowe utwory znajdoway si na nielegalach,
ktre potem ludzie przegrywali zkasety na kaset. Bardzo czsto jedyne honorarium
za granie stanowiy zwroty kosztw podry. Wracao si nad ranem pierwszym
pocigiem lub spao si ktem ukogo wdomu, bo opokoju hotelowym mona byo
pomarzy. Takie pocztki ucz pokory, pokazuj, kto angauje si zcaego serca
inie podchodzi do hip-hopu koniunkturalnie. Prawie wszyscy wielcy naszego rapu
zaczynali wten sposb iczekali po dobrych kilka lat na to, by pojawiy si ztego
PLN-y, polskie nowe zote. Wane, aby pienidz nie by motorem dziaa, tylko
nagrod za wkad, powicenie izaangaowanie.

Tomasz CNE Kleyff dziennikarz

muzyczny, producent telewizyjny,
raper. Pracowa jako redaktor
naczelny magazynu DosDedos,
pisa te do miesicznikw
Hiro iFluid. By wsptwrc
iprezenterem legendarnych
programw hiphopowych Rap
kanciapa iMegazin na antenie
telewizji VIVA Polska oraz Rap
pakamera wMTV Polska. Wraz
zWujkiem Samo Zo wyda dwie
pyty, Te-rap-ja iJeszcze raz.
Czonek Baku Baku Skadu,
koncertowej formacji zzespoem
Kaliber 44, oraz Gib Gibon Sadu,
kolektywu wsptworzonego m.in.
z Tedem, Borixonem iWSZ-em.
Czowiek Nowej Ery by take
konferansjerem na wielu imprezach
masowych. Na licie artystw,
zktrymi wsppracowa, do tej
pory znaleli si take DJ Volt, Peja,
SiStars, Monika Brodka, Wojciech
Pilichowski, AbradAb, Gutek,
Transmisja, kabaret OT.TO, Waco,
Dog Eat Dog.

501

Ciesz si, e byem wiadkiem narodzin tego, co obecnie jest ju dojrzaym

przebojowym dwudziestoparolatkiem. Rozpiera mnie duma irado, e hip-hop
wPolsce jest jednym znajprniej rozwijajcych si gatunkw wmomencie, kiedy
wwielu innych krajach ju dawno przebrzmia. Obecnie modego suchacza nijak nie
da si oszuka produktem, apopularno rapu wiadczy oautentycznoci iswojskim
charakterze. Wzwizku ztym widz wietlan przyszo dla polskiego rapu, jeli
tylko dalej bdzie uywa swoich kanaw dotarcia do ludzi iobejdzie bez prb
dopasowania si do mainstreamu.
Na koniec wielkie sowa uznania dla osb pracujcych nad antologi. rodowisko
hiphopowe nie zawsze jest skore do wsppracy iczasem ciko jest ustali fakty.
Trzeba mie na to swoje metody izna si na rzeczy. Kamil Jakuza Jaczyski, Andrzej
Caa, Marcin Flint iDominika Wcawek Wam wanie dedykuje sowa refrenu
piosenki, ktr ju tu cytowaem:
Dziki, dziki, dziki doceniam, co mam,
Amam tak samo jak Ty!

502

Kamil Jakuza Jaczyski

Kiedy zaczynaem przygod zkultur hip-hop wPolsce, krajowa scena bya jeszcze
wpowijakach. Nie byo wniej nic profesjonalnego, ale byy chci. Pierwsze zespoy,
pierwsze koncerty, pierwsze pyty. Wszystko byo nowe, nieznane isami musielimy
dochodzi do tego, jak si robi hip-hop, jak on powinien brzmie iwyglda. Wkraju nie
byo przykadw, na ktrych moglibymy si wzorowa, inspiracji do stworzenia podwalin
polskiej sceny trzeba byo wic szuka za granic. Zjednej strony spowodowao to,
e kultura hip-hop wnaszym kraju jest zjawiskiem przeszczepionym, azdrugiej strony
pozwolio na jej dynamiczny rozwj na przestrzeni kilkunastu lat tak jakby nadrabiaa
zalegoci wstosunku do kolebki tej kultury, czyli Stanw Zjednoczonych.
Przez lata pracy wbrany muzycznej udao mi si zaobserwowa wiele ciekawych aspektw
jej funkcjonowania. Specyfika hip-hopu powoduje, e jest on zjawiskiem uniwersalnym,
mogcym zaistnie wkadej czci globu, ijednoczenie bardzo lokalnym, odnoszcym si
do problemw isytuacji wdanym miejscu. Dla fanw hip-hopu nie ma wtym nic dziwnego,
ale moe by to zaskakujce dla osb niezwizanych zt kultur inieznajcych jej dorobku
muzycznego. Podczas gdy wykonawcy muzyki popularnej d do jej zunifikowania
znurtami midzynarodowymi tak, by wyj ze swoj twrczoci na rynki zagraniczne,
twrcy szeroko rozumianej muzyki hiphopowej s bardzo przywizani do lokalnych
uwarunkowa ikoncentruj si na odbiorcach polskojzycznych. Jest to absolutnie
zrozumiae, biorc pod uwag tutejszy charakter tego zjawiska.
Poczwszy od lat 90. XX wieku kultura hip-hop wPolsce przeywaa wiele problemw iodniosa wiele sukcesw. Najpierw walczya ozainteresowanie suchaczy imediw, by pniej ztymi samymi zmaga si oniezaleno iwefekcie utworzy wasne kanay komunikacji, ktre obecnie ciesz si znacznie wiksz popularnoci od tradycyjnych rodkw
masowego przekazu. Wystarczy spojrze na liczb odson teledyskw publikowanych
na kanaach serwisu YouTube, by zrozumie, jak dobrze hip-hop poradzi sobie ze zmianami na rynku mediw, iuzmysowi sobie, e ta muzyka ju nie potrzebuje starych mediw,
by prowadzi dialog zfanami, awefekcie sprzedawa im swoj twrczo.
To wspaniae uczucie by wsamym rodku wydarze, ktre nadaj ksztat tej scenie
imie realny wpyw na jej funkcjonowanie wPolsce. Zjednej strony jestem dumny ztego,
e hip-hop wPolsce jest zjawiskiem dynamicznym irnorodnym, zdrugiej strony nieustannie
martwi si ojego przyszo izastanawiam si, wjak stron bdzie si rozwija. To jednak
zaley tylko od nas samych. Od tego, czego bdziemy chcieli sucha jako fani, iod tego, co
bdziemy promowa jako wydawcy, redaktorzy, recenzenci, organizatorzy iaktywici. Od nas
samych zaley przyszo, wic musimy dooy wszelkich stara by kultura hip-hop bya
integralnym elementem naszego dziedzictwa narodowego jako gos nie jednego, awielu
pokole Polakw wiadomie uczestniczcych wyciu kulturalnym naszego kraju.
Niniejsza publikacja jest pierwsz tego typu, awydanie jej przez Narodowe Centrum Kultury
to znak, e nasze wieloletnie dziaania przyniosy oczekiwany efekt. Zostawiamy co,
co bdzie namacalnym dowodem ogromnego wkadu hip-hopu wPolsk kultur isztuk.
Dzikuj wszystkim, ktrzy si do tego przyczyniaj. Wszystkim osobom zbrany muzycznej,
od artystw po dziennikarzy, ale take suchaczom, ktrzy stanowi osile hip-hopu wPolsce.
Razem mamy ogromn si. Nie zapominajmy otym.

Kamil Jaczyski specjalista do

spraw public relations imarketingu
muzycznego. Animator sportu
ikultury. Wykadowca Hip-Hop
Akademii, Akademii Menederw
Muzycznych iPolskiej Akademii
Nauk. Sdzia oglnopolskich bitew
wstylu wolnym WBW. Na co dzie
dyrektor wykonawczy wwytwrni
muzycznej Wielkie Jo, gdzie
odpowiedzialny jest za public &
media relations, atake koordynacj
inadzr dziaa wydawniczych.

503

Od wydawcy

71.
Por. Tomasz Kukoowicz,
Transkrypcja tekstw hip
hopowych (rapu) w wietle teorii
wiersza, Teksty drugie, 2012, nr 6,
s. 229-245.

Po dwch latach intensywnych prac oddajemy wPastwa rce ksik,

ktra jest bogatym rdem informacji na temat polskiego rapu. Narodowe Centrum
Kultury dooyo wszelkich stara, eby publikacja zostaa przygotowana wsposb
staranny iprofesjonalny. Do napisania ksiki zaprosilimy pitk Autorw, ktrzy
od kilkunastu lat specjalizuj si wtematyce polskiego rapu. Za szat graficzn
odpowiada Grzegorz Forin Piwnicki, ktry ma wswoim dorobku m.in. projekty pyt
Kalibra 44 iO.S.T.R.-a. Niemal wszystkie biogramy znajdujce si wksice byy
autoryzowane. Rozsdne tempo prac, kompetencje twrcw oraz cisa wsppraca
osb zaangaowanych wprojekt day cznie efekt, ktry mamy nadziej sprosta
oczekiwaniom zarwno sympatykw rapu, jak iosb patrzcych na ten gatunek
zpewnego dystansu.
Cho inicjatywa wydania Antologii polskiego rapu wysza zNarodowego Centrum
Kultury, wtrakcie prac nad tekstem Autorzy wysoko cenili swoj autonomi.
Przedstawiciele Narodowego Centrum Kultury nie uczestniczyli ani wwyborze
dwustu cytowanych utworw, ani pidziesiciu osb, ktrych biogramy znalazy
si w ksice. Wiksz rol Wydawca odegra na etapie przygotowywania tekstu
do druku. Zgodnie zsugestiami zewntrznych recenzentw (Bartka Chaciskiego
iMaksa Cegielskiego), do ksiki dodane zostay przypisy isowniczek. Redakcj
jzykow tekstu wykona Krzysztof Grabowski, ktry znany jest wrodowisku
hiphopowym zpracy wczasopimie lizg. Korekty powierzylimy Annie Matysiak,
ktra od lat wsppracuje zNarodowym Centrum Kultury ima due dowiadczenie
wprzygotowywaniu publikacji powiconych kulturze.
Krtkiego komentarza wymaga sposb zapisu cytatw ztekstw hiphopowych.
Podejmujc decyzj oich druku, napotkalimy na dwa zasadnicze problemy.
Pierwszym bya wulgarno jzyka duej czci raperw. Uznalimy, e teksty
naley przytoczy wwersji oryginalnej, bez wykropkowa. Ocenzurowanie cytatw
prowadzioby do zafaszowania obrazu rapu. To za obniyoby wiarygodno
publikacji. Drugim problemem by sposb podziau tekstu na wersy. Nie istnieje
adna zasada, ktra wjednoznaczny sposb rozstrzygaaby t kwesti71. Na potrzeby
niniejszej Antologii podzia na wersy zosta dokonany przez Autorw wyboru. eby
podkreli jego umowno, posuylimy si interpunkcj iukadem liter duych
imaych typowym dla prozy. Dodatkowo na podstawie nagra utworw oznaczylimy
czas, wktrym raper rozpoczyna co drugi wers. Cho rap przypomina poezj,
rwnoczenie wzasadniczy sposb rni si od niej rap pynie wczasie, apoezja
istnieje na papierze. Pewnym problemem byo dotarcie do czci nagra, zwaszcza
zlat dziewidziesitych inielegali. Wprzypadku niektrych trudno dostpnych
utworw korzystalimy zplikw dostpnych winternecie.
Publikacja nie powstaaby bez przychylnoci Krzysztofa Dudka, Dyrektora Narodowego
Centrum Kultury, ktremu wimieniu Autorw iwasnym serdecznie dzikuj.
Tomasz Kukoowicz
dr hiphopologii
Narodowe Centrum Kultury

504