1.

ciklus
ELEKTRONIKE KOMUNIKACIJE

Sadraj
1.

PREDVANJE .......................................................................................................................................................... 1
1.1.

KOMUNIKACIJA, DIGITALNI PODATCI .......................................................................................................... 1

1.1.1.
1.2.

3.

PRIJENOS DIGITALNOG SIGNALA ................................................................................................................. 4

1.2.1.

FILTRIRANJE DIGITALNOG SIGNALA ..................................................................................................... 4

1.2.2.

IDEALNI FILTAR..................................................................................................................................... 4

1.2.3.

FILTAR S KOSINUSNIM ZAOBLJENJEM ................................................................................................. 5

1.2.4.

GAUSSOV FILTAR.................................................................................................................................. 5

1.2.5.

DIJAGRAM OKA .................................................................................................................................... 5

1.2.6.

SMETNJE I UM .................................................................................................................................... 6

1.2.7.

KAPACITET KANALA, USPOREDBA ANALOGNOG I DIGITALNOG PRIJENOSA ....................................... 6

1.3.

2.

DIGITALNI SIGNALI ............................................................................................................................... 2

PRIJENSONI MEDIJI ...................................................................................................................................... 7

1.3.1.

UPLETENA PARICA ............................................................................................................................... 7

1.3.2.

KOAKSIJALNI KABEL.............................................................................................................................. 7

1.3.3.

SVJETLOVOD ........................................................................................................................................ 7

1.3.4.

RADIJSKI PRIJENOS ............................................................................................................................... 7

PREDAVANJE ........................................................................................................................................................ 9
2.1.

MODULACIJSKI POSTUPCI ............................................................................................................................ 9

2.2.

AMPLITUDNA MODULACIJA (AM) ............................................................................................................... 9

2.3.

FAZNA MODULACIJA (PM) ......................................................................................................................... 11

2.4.

FREKVENCIJSKA MODULACIJA (FM) ........................................................................................................... 12

PREDAVANJE ...................................................................................................................................................... 13
3.1.

DISKRETNI MODULACIJSKI POSTUPCI ........................................................................................................ 13

3.2.

ASK (AMPLITUDE - SHIFT KEYING) ............................................................................................................. 13

3.3.

FREQUENCY-SHIFT KEYING (FSK) ............................................................................................................... 14

3.3.1.

BFSK I GFSK (BINARY I GAUSS FSK) .................................................................................................... 14

3.3.2.

M-FSK ................................................................................................................................................. 14

3.4.

PHASE-SHIFT KEYING (PSK) ........................................................................................................................ 15

3.4.1.

BINARY PSK (BPSK) ............................................................................................................................. 15

3.4.2.

QUATERNARY PSK (QPSK) .................................................................................................................. 15

3.4.3.

OFFSET QPSK (OQPSK) ....................................................................................................................... 16

3.4.4.

/ QPSK ......................................................................................................................................... 16

3.4.5.

8-PSK .................................................................................................................................................. 16

3.4.6.

KONSTANTO I DIFERENCIJALNO KODIRANI PSK................................................................................. 16

3.4.7.

DIJAGRAM UMA NA PSK SIGNALU ................................................................................................... 17

3.5.

MINIMUM-SHIFT KEYING (MSK) ................................................................................................................ 17

3.6.

QUADRATURE AMPLITUDE MODULATION (QAM) .................................................................................... 18

3.7.

USPOREDBA I KVALITETA DISKRETNIH POSTUPAKA................................................................................... 18

3.8.

SINKRONIZACIJA ......................................................................................................................................... 18

1. PREDVANJE
1.1. KOMUNIKACIJA, DIGITALNI PODATCI
KOMUNIKACIJA je prijenos informacije (podatka) od izvora preko ureaja za slanje
(odailjaa) te prijenosnog medija do prijamnika (ureaja za primanje) i korisnika.
Pri tom je u bilo kojem dijelu mogua greka, no uzima se da um (nepredvidivi) djeluje kod
prijenosnog medija i oznaava utjecaj okoline (pa je stoga i stohastian).

Slika 1.1. Opi model komunikacijskog sustava

Decibeli (dB) omjer napona, snaga (najee) ili nekih drugih veliina kako bi se one lake
prikazivale i sl.

mnoenje snaga se svodi na zbrajanje decibela, a dijeljenje na oduzimanje.

1
3   2; 3  
2
ako se radi o omjeru napona formula je:











  10 log 
  10 log 
  20 log   ;






Signal koji se alje komunikacijskim kanalom (prijenosnim medijem) moe biti

analogan ili digitalan (mogue su A/D i D/A konverzije).
Podaci koji se alju, u odailjau se mogu komprimirati radi vee brzine prijenosa, im
je vea brzina potrebniji je i iri frekvencijski spektar (uz istu kompresiju i ostale parametre.

Ureaji koji ne vre A/D ili D/A pretvorbu (odailjai ili prijamnici):

Ureaji koji vre A/D ili D/A pretvorbu (odailjai ili prijamnici):

1.1.1.DIGITALNI SIGNALI
Digitalni signal je signal s diskretnim razinama signala, pravokutnog oblika, pri emu
je najjednostavniji oblik s dvije (naponske) razine, '0' i '1'.
Pravokutni oblik signala u vremenskoj domeni odgovara obliku elja s ovojnicom
 / u frekvencijskoj domeni, te im je signal u vremenskoj domeni ui, iri je u
frekvencijskoj domeni i obrnuto:

Prije kompresije, modulacije i konanog slanja signala kanalom, podaci se kodiraju

(predouju s jednim od kodova).
Svaki kod ima svoju primjenu jer se kodovi meusobno razlikuju po spektralnim
obiljejima, srednjoj razini signala i sl.
Binarni znak moe biti pridruen razini elektrinog signala ili promjeni elektrinog
signala pri emu je broj razliitih znakova (simbola) prirodna potencija broja 2.
2

NRZ kod (Non Return to Zero) je najjednostavniji, svaki simbol ima svoju razinu.

NRZ kod ima istosmjernu komponentu (srednja razina) koja se smanjuje bipolarnim
oblikom, no postoji problem u sinkronizaciji takta pri dugom nizu istih simbola (jer se ne
zna gdje je kraj, gdje je poetak jednog znaka)
RZ kod (Return to Zero) rjeava problem dugih nizova istih simbola kod NRZ koda
(pogotovo bipolarna inaica).

Iako se u intervalu trajanja simbola razina vraa na nulu, svejedno postoji istosmjerna
komponenta (koja je barem duplo manja od NRZ koda, a i frekvencijski pojas je duplo
iri).
Manchester kod nema istosmjernu komponentu, nema problema sa sinkronizacijom takta,
frekvencijski pojas mu je iri od NRZ (kao i RZ koda).

Diferencijalno kodirani kodovi promjena simbola pri odreenom naponu.

Pri pojavi '1' u izvornom,
znak se mijenja
Pri pojavi '0' u izvornom,
znak se mijenja
Poetni znak

1.2.

PRIJENOS DIGITALNOG SIGNALA

1.2.1.FILTRIRANJE DIGITALNOG SIGNALA

Signal je prije modulacije u osnovnom pojasu frekvencije, te pravokutni impuls (od
kojega se digitalni signali sastoje) zauzima beskonano iroki frekvencijski pojas
sin(x)/x.
Kanal kojim se signali alju nije beskonane irine, pa se signali prije slanja filtriraju. To
je mogue jer sin(x)/x praktiki ima dovoljno niske razine koje su na velikim
frekvencijama.
Posljedica filtriranja su izoblienja signala (signal se u frekvencijskoj domeni suzuje to
znai da se u vremenskoj domeni iri).
Posljedica proirenja impulsa (signala) je inter-simbolna-interferencija (ISI).

Proirenje
impulsa

Sustav nee znati koji

su neki od simbola
ISI

Kako sustav oitava impulse na polovici njihova trajanja, uz ISI, neki od njih e biti
pogreno odreeni.
1.2.2.IDEALNI FILTAR
Ima pravokutnu frekvencijsku karakteristiku, granine frekvencije ! , to znai da mu je

vremenska karakteristika oblika sin(x)/x s nultokama u "
 " $ .

Kako su nultoke u " $ , minimalna irina pojasa poslije modulacije, odnosno brzina

prijenosa simbola je   2 ! (jer je $ 
).





Spektralna uinkovitost je omjer prenesenih bitova u sekundi i irine pojasa:

4

1.2.3.FILTAR S KOSINUSNIM ZAOBLJENJEM

Realna konstrukcija idealnog filtra je nemogua, pa se koriste oni realno izvedivi, poput
kosinusnog
Kosinusni filtar se dobije simetrinim proirenjem idealnog, ime iz Nyqustovog
teorema izlazi da poloaj nultoki u vremenskoj domeni ostaje ouvan (dok je
frekvencijski pojas iri za !  ! &)
Kod kosinusnog filtra ostvareni su isti uvjeti za ISI (jer poloaj nultoki vremenske
funkcije ostaje isti), a ' se naziva faktorom zaobljenja (strmine).

1.2.4.GAUSSOV FILTAR
Ima oblik gaussovog zvona u vremenskoj karakteristici pri emu je zvono to ue i vie
to je vei umnoak parametara  $

1.2.5.DIJAGRAM OKA
Nastaje preklapanjem velikog broja simbola na istom grafu, ime se dobiva oblik oka.
Pri izoblienju simbola (ISI) otvorenost oka se smanjuje/pomie to slui za procjenu
izoblienja i kvalitete.
Otvorenost oka je idealno 100%, u realnim situacijama ISI ga smanjuje (zadovoljava
>50%)
Pomak oka uslijed podrhtavanja oka.
Oko je asimetrino ako je prijenos nelinearan.

1.2.6.SMETNJE I UM
Karakteristika signala se mnoi s karakteristikom filtra, kanala te karakteristikom
prijemnika.
Frekvencijska karakteristika kanala nije ravna crta, pa su razne frekvencijske
komponente signala razliito priguene, imaju razliito kanjenje te im je superponiran
stohastiki um.
Guenje signala raste porastom frekvencije, pa se izraava u decibelima:



:  = 10 log 

= 20 log 

 



:  = 10 log 

[ ].

Brzina propagacije signala je frekvencijski ovisna pa razne frekvencijske komponente
imaju razliito kanjenje.
um se javlja zbog utjecaja okoline i ureaja, te se dijeli na:
o Termiki um uzrokovan temperaturom (gibnjem elektrona), iz okoline te samih
ureaja za slanje i primanje; ima priblino jednoliku raspodjelu du frekvencijske
osi i razina se rauna po formuli:
 =    ;   ;
   ;
    .
o Intermodulacijski um signali koji se alju na raznim frekvencijama meusobno
si smetaju u istom kanalu.
o Presluavanje signali koji idu istim prostorom meusobno si smetaju
o Impulsni um javlja se uslijed jakih impulsa uzrokovanih grmljavinom i sl.
Za moguu reprodukciju signala, on mora biti vei od uma, zato se za kvalitetu signala
definira odnos signal/um:
!
!
$ %
  = 10 log "
# [  ; ]


 
Za procjenu kvalitete digitalne informacije koristi se i BER (Bit Error Rate) koji je
omjer pogrenih bitova nad odaslanim:

%& = ;  
 ', (    '.

Kako kanal ima frekvencijski selektivnu karakteristiku na prijemnoj strani pokuava se to
kompenzirati filtrima s promjenjivim koeficijentima.

1.2.7.KAPACITET KANALA, USPOREDBA ANALOGNOG I DIGITALNOG

PRIJENOSA
Kanal ima ogranienu maksimalnu brzinu prijenosa podataka (kapacitet), to ovisi o irini
frekvencijskog pojasa, razini uma, broju naponskih razina i minimalnom BER-u.
Nyquistova formula: $ = 2 log (; ( '  

Shannonova formula: $ =  log )1 + *

Kod analognih signala kvaliteta ne ovisi o sadraju, osjetljiv je na um, nije mogua
regeneracija signala (porastom udaljenosti i kvaliteta se nepovratno gubi).
Kod digitalnih sustava kvaliteta ovisi o sadraju, ali su signali manje osjetljivi na um i
mogua je regeneracija signala; ureaji su jeftiniji i bolje iskoriten spektar, mogue je
ifriranje signala.
6

1.3.

PRIJENSONI MEDIJI

1.3.1. UPLETENA PARICA

Spiralno upleteni vodi kako bi se smanjili vanjski i meusobni utjecaj
Jeftina i jednostavna, ali veliko guenje na velike udaljenosti

1.3.2. KOAKSIJALNI KABEL

2 kabela, tanji unutar veeg, upljeg; odvojeni izolacijom
Puno vie smanjeni vanjski utjecaji, no kompliciraniji i skuplji

1.3.3. SVJETLOVOD
Fleksibilan i jeftin, no krajnji ureaji (laseri) su skupi
Malo guenje, koristi se na vee udaljenosti, velike brzine
Dvije vrste pristupnih ureaja: LED (jeftiniji i loiji) i LASER (bolji i skuplji)
Dvije vrste vodova: viemodni i jednomodni

1.3.4. RADIJSKI PRIJENOS

Signal se alje i prima antenama elektromagnetskim valom kroz slobodni prostor
Prijenos moe biti: usmjeren (od toke do toke) ili neusmjeren (primaju svi odailjai
koji mogu)
Do 30 MHz EMV se reflektira od ionosfere, to se koristi u komunikacijama
Iznad 30 MHz val prolazi kroz ionosferu
Pri jako malim frekvencijama val prati zaobljenost zemlje
Zbog razliite gustoe atmosfere val se lomi prema zemlji pa blago prati zaobljenost
zemljine povrine
Domet EMV-a (2 antene):
  3.57+,- . / ,- .
0; -  1 12 3456"8 96:;693<5,
-  4/3 12 ?26;<"6 .3?613@5
Guenje EMV-a valne duljine A na udaljenosti d:
4D

B  10 log C
E 
A
7

 Guenje raste s udaljenosti i frekvencijom

Zbog viestaznog irenja vala, isti val moe sam sebi smetati (refleksija)
Osim antenama, EMV se moe slati i satelitom:
o GEO geostacionarni; najvii i najvee kanjenje, mali broj satelita
o MEO medium; srednji
o LEO low; najnii, najmanje kanjenje, najvei potreban broj satelita
o Za svaku vezu (downlink ili uplink) i dodjelu veza brine se ureaj transporter
WLAN beini prijenos na malu udaljenost

2. PREDAVANJE
2.1.

MODULACIJSKI POSTUPCI

Nakon kodiranja, ifriranja i obrade podataka, signal je prije slanja komunikacijskim

kanalom potrebno modulirati i na prijemnoj strani demodulirati.
Modulacija je promjena parametara signala prije slanja (amplitude, fazni odnosi...) ime
signal iz osnovnog pojasa (niih frekvencija od 0 ! ) prebacujemo (moduliramo) u vii pojas
frekvencija.
Signal (podatak) prije modulacije zovemo modulacijski signal i on upravlja promjenama
parametara pomonog prijenosnog signala. Drugim rijeima, generatorom signala generiramo
prijenosni signal koji u sebi ne nosi korisnu informaciju; zatim mijenjamo parametre
prijenosnog signala ovisno o parametrima modulacijskog signala (koji sadri podatke),
rezultatni signal koji aljemo kanalom naziva se modulirani signal.
Ureaj koji vri (de)modulaciju ove se (de)modulator.
PRIJENOSNI
SIGNAL

FUNKCIJA PRESLIKVANJA

MODULIRANI
SIGNAL

Funkcija preslikavanja ovisi o podacima (modulacijski signal) i modulacijskom

postupku.
Demodulacija se dijeli na:
o Koherentnu prijemnik i odailja su sinkronizirani po fazi prijenosnog signala,
o Nekoherentnu prijemnik i odailja nisu sinkronizirani po fazi prijenosnog
signala.
Modulacije se dijele na:
o Kontinuirane (prijenosni sinusni i modulacijski signali su kontinuirani)
o Diskretne (prijenosni signal je sinus, a modulacijski je diskretan)
o Impulsne (prijenosni signal je diskretan, a modulacijski je ili diskretan ili analogni)

2.2.

AMPLITUDNA MODULACIJA (AM)

Amplituda prijenosnog signala linearna je funkcija modulacijskog signala.

Prijenosni signal:
8 5    cos+H 5 / I0 ;    !+8 50    / " 8 5,
ime se dobiva amplitudno modulirani signal.
Faza je ovdje nebitna, ona se nee modulirati pa moemo pisati I  0; a modulacijski
signal fourierovom analizom moemo rastaviti na kosinuse raznih frekvencija (radi
jednostavnosti prvo e se uzeti samo jedan od tih kosinusa):
o AM-signal: 8 5   cos+H 50    / "  cosH 5 cos H 5
o Maksimum i minimum amplitude su za cosH 5  J1
 
o 8 5    K1 / cosH 5L cos+H 50


o Pri tom je prijenosni signal puno vee frekvencije od modulacijskog kako bi

prebacili nemodulirani signal iz osnovnog pojasa u pojas viih frekvencija
H H
o Rezultat, AM-signal je umnoak prijenosnog signala i linearne funkcije
modulacijskog signala.
9

Indeks modulacije govori o dubini modulacije, kada je N O 1 ovojnica e pratiti

(neprekidno) promjenu vremena, pri N P 1 doi e do premodulacije, tj. ovojnica e se
izobliiti jer e biti   P   (slika dolje).
 

o    "  ;   N indeks modulacije AM-signala
o 8 5    1 / N cosH 5cos H 5


Koritenjem formule za umnoak kosinusa AM-signal prelazi u:

N
N
8 5    Qcos+H 50 /
cos+H 5 / H 50 /
cos+H 5 H 50R
2
2
Prebacili se gornja formula u frekvencijsku domenu vidi se da se AM-signal moduliran
kosinusom jedne frekvencije (H ) sastoji se od 3 komponente:
FREKVENCIJA
H H
H
H / H
N
N
AMPLITUDA
 
 
 
2
2
Frekvencijska irina pojasa je:   +H / H 0 +H H 0  2H ; 5;. 2!
AM je linearni modulacijski postupak jer uva broj frekvencijskih komponenti, prije i
poslije modulacije irina pojasa je ostala ista (prije modulacije nismo brojali i negativne
frekvencijske komponente modulacijskog signala koje se poslije AM pomiu na pozitivni
dio osi pa onda i njih brojimo), za razliku od PM i FM postupka gdje se pri modulaciji
javljaju nove frekvencijske komponente pa pojas bude .

Spektar AM-signala
Ako se radi o realnom sluaju, modulacijom kosinusima (vie od jedne modulacijske
frekvencije), tada je   2! , gdje je ! najvia od modulacijskih frekvencija.
10

 AM-signal se moe prikazati i u kompleksnom obliku:

N    N   
8 5    TUVU  /
U /
U
2
2
Srednja snaga AM-signala se dobiva integriranjem po periodu:

 

K1 /

L    K1 /

L ;   -snaga prijenosnog (nemoduliranog) signala

Demodulacija AM-signala na prijemnoj stran radi se na 2 naina:

o Koherentni postupak (rjee) zasniva se na mnoenju AM-signala s jednim
pomonim signalom koji treba biti im sliniji izvornom prijenosnom signalu u
modulatoru.
o Nekoherentni postupak detekcija ovojnice, pri emu treba biti ! ! i
N W 1 .

2.3.

FAZNA MODULACIJA (PM)

Faza (relativna) prijenosnog signala je linearna funkcija modulacijskog signala

(amplituda se ne mijenja):
I5   I / " 8 5; I  0 ;U? ;U 63@2"3 @UX65@3
8  5    cos KH 5 / " 8 5L
Ako se modulacijski signal sastoji od kosinusa jedne frekvencije, 8 5   , tada
je maksimalna devijacija (odstupanje) faze od prijenosnog signala:
Y   "   N 6@U"< N38:2[6;U \ <6]@2:2
N _ 12 ?21:6"8 3 `\ <6]@2:2
8  5    cosH 5 / N <6@H 5

Modulacijom faze mijenja se i trenutna frekvencija modulacijskog signala (jer je

definicija frekvencije derivacija faze):
Y5 
H5  
 H / N H cos H 5
5
H   N H  Y  H  "  H ;
PM i FM postupci su usko povezani, sinusnom promjenom faze frekvencija se
mijenja po kosinus.

11

2.4.

FREKVENCIJSKA MODULACIJA (FM)

Frekvencija prijenosnog signala je linearna funkcija modulacijskog signala:

+,- = + +   ,-.
Kako je frekvencija derivacija faze, tada je faza FM-signala integral faze po vremenu:

.,- = / + ,-  = +  +  /  ,- .

Ako je modulacijski signal kosinus jedne frekvencije, tada je jednostavno izraunati

potrebne parametre:
 ,- =  cos,+ 
+
 + =     .,- = +  +
 sin,+ - = +  +
sin (+ )
+
+
  +
.,- =
=
= m    0
+
+
 ,- =  cos1+  +  ,+ -2
Modulacijom po kosinusu, faza e se mijenjati po sinusu. Oblik moduliranih signala
PM i FM je jednak, te im je i spektar isti. Jedina razlika je u definiranim indeksima
modulacije i devijacijama faze, odnosno frekvencije.
Ako je  < 0.4 priblinim aproksimacijama dobit e se 3 spektralne komponente i
kaemo da se radi o uskopojasnoj modulaciji argumenta PM i FM su jednaki AM
FREKVENCIJA
3 3
3
3 + 3


AMPLITUDA



2
2
Ukoliko se faza mijenja po sinusnom zakonu, = cos + ,

donja bona komponenta biti e negativna ) *, jer je sinus neparna funkcija.

Pri  > 0.4 radi se o irokopojasnoj modulaciji i spektar se ne moe aproksimirati s

3 komponente.
Pri irokopojasnoj modulaciji spektralne komponente se raunaju Besselovim
funkcijama i Jacobijevim redovima.
Frekvencijski pojas e pri  > 0.4 biti beskonano irok jer se javlja beskonano
mnogo bonih spektralnih komponenti oko 3 , pa se PM i FM nazivaju nelinearnim
modulacijama (za razliku od AM).
U praksi one udaljene frekvencijske komponente se mogu zanemariti jer imaju male
amplitude, pa se koristi empirijska formula za  > 0.4, zvana Carsonovo pravilo,
za odreivanje irine pojasa:  > 0.4 =>  = 23 , + 1-.

Obuhvaene su spektralne komponente amplituda veih od 10% modulacijskog

signala, tj. snaga veih 1% ukupne snage modulacijskog signala.
Pri  < 0.4 irina pojasa je :  < 0.4 =>  = 23 .

Ako se modulacijski signal sastoji od kosinusa s vie frekvencija, 3 se u formulama

zamjeni s maksimalnom frekvencijom modulacijskog signala 3 .
Kako se kod PM i FM ne mijenja amplituda prijenosnog signala, snaga moduliranog i
prijenosnog (nemoduliranog) signala jednaka je:

= .

PM i FM signali se demoduliraju nekoherentnim postupkom modifikacija detekcije

ovojnice.
12

3. PREDAVANJE
3.1.

DISKRETNI MODULACIJSKI POSTUPCI

Diskretne modulacije nastaju kada je modulacijski signal diskretan (niz od '1' i '0'),
imaju analogan prijenosni signal.
Ponovno se mijenja jedna od parametara prijenosnog signala (amplituda-ASK,
frekvencija-FSK, faza-PSK) ili vie parametara odjednom hibridni postupci (npr. QAM)
Brzina prijenosa bita i simbola ($ je trajanje simbola):
1
      log
\ X65<
$
Postupak modulacije se bira s obzirom na kompleksnost potrebnih ureaja, uinkovitost
snage ili spektralna uinkovitost (brzina s obzirom na potrebnu irinu pojasa

X65<b1 ).

Pri demodulaciji, demodulator treba odrediti o kojem se znaku radi:
o Hard-decision samo odluka o kojem se znaku radi
o Soft-decision uz odluku daje i vjerojatnost tonosti odluke
U analognim sustavima koristi se odnos signal-um kao pokazatelj kvalitete, a u
digitalnima (diskretnim) sustavima odnos snage prijenosnog signala i uma u
promatranom filtriranom podruju (C/N Carrier/Noise).
Osim odnosa C/N, ee se koristi BER kao pokazatelj kvalitete (omjer krivo prenesenih
bitova i ukupnog broja bitova)
Koristi se i odnos energije jednog moduliranog bita i gustoe snage uma (snaga uma u
frekvencijskoj irini od 1 Hz):
c e 

d d 

3.2.

ASK (AMPLITUDE - SHIFT KEYING)

Diskretni modulacijski signal modulira amplitudu analognog prijenosnog signala, to

znai da je ovojnica prijenosnog signala pravokutnog oblika s diskretnim stanjima
modulacijskog signala ASK je linearan postupak
MODULACIJSKI
SIGNAL

ASK se zove i OOK (On-Off Keying), jer je pri '0' modulacijski signal nula, a pri '1' je
amplituda moduliranog signala maksimalna:
0 ; N38:2[6;<"6 <6]@2: ;U 0
8 5  f
  cos+H 50 ; N38:2[6;<"6 <6]@2: ;U 1

Ovojnica snage u frekvencijskoj domeni oblika je

beskonaan (s nultokom u


%

 ! "#$
#

i teorijski je frekvencijski pojas

U praksi se koristi Nyquistov filtar irine 1.6! (frekvencije modulacijskog signala), pa

je irina frekvencijskog pojasa:
1.6
  2 1.6! 
$
13

1
&
1

456789:;<: =><7?@>8?A8 =
= =
= 0.6 ' / 
1.6 1.6





=
2
4&
ASK se demodulira nekoherentno (detekcijom ovojnice) ili koherentno.

3.3.

FREQUENCY-SHIFT KEYING (FSK)

Pri FSK postupku modulacijski signal modulira frekvenciju prijenosnog signala, svakoj
razini modulacijskog signala odgovara odreena frekvencija moduliranog signala FSK
je linearan postupak
3.3.1. BFSK I GFSK (BINARY I GAUSS FSK)
Kod BFSK dva su stanja frekvencije, kod '0' frekvencija prijenosnog signala ( 3 ) se
umanjuje za 3, a kod '1' 3 se uveava za 3:
3 3 ;  0 
  0
3 ,- = C
3 + 3 ;  0 
  1
Indeks modulacije je omjer devijacije frekvencije i maksimalne frekvencije

modulacijskog signala:  = = 23  .

Ukoliko se koriste 2 oscilatorna tada je modulaciju mogue savreno ostvariti,

prekapanjem s jednog na drugi (i tako mijenjajui frekvenciju), ali tada su mogui
diskontinuiteti u fazi pri promjeni simbola modulacijskog signala
Ako se koristi jedan oscilator kojem se mijenja frekvencija, tada su promjene u fazi
kontinuirane (nema skokova uslijed prekapanja) i radi se o CPFSK postupku
(Continuous Phase FSK).
Kontinuiranost faze (CPFSK) je osigurana za cjelobrojne indekse modulacije jer je tada
3 =  3 .
Unutar intervala jednog bita faza se promjeni za D  iz ega se opet vidi uvjet za
CPFSK.
Za odreivanje irine pojasa koristi se Carsonovo pravilo (iz FM-postupka):
1
 2,3 + 3 - = 23 +

CPFSK modulirani signali (binarni) mogu se rastaviti na 2 ASK signala s obrnutim
vrijednostima modulacijskih signala i s frekvencijama 3 + 3 i 3 3.
GFSK postupak oznaava Gaussov filtar za oblikovanje modulacijskog signala.
3.3.2. M-FSK
Isto kao i FSK, samo to se koristi 'M' frekvencija, u svakom intervalu trajanja
 =  log (, frekvencija M_FSK signala poprima jednu od M vrijednosti.
Ako je razmak diskretnih frekvencija 23, onda je indeks modulacije  = 23 

Ako je 23 = , tada su simboli M_FSK ortogonalni.

FSK postupci (BFSK i M-FSK) se demoduliraju koherentno ili nekoherentno.

14

3.4.

PHASE-SHIFT KEYING (PSK)

Pri diskretnoj modulaciji faze, modulacijski signal diskretno modulira fazu analognog
prijenosnog signala i relativna faza moduliranog signala poprima jednu od 'M' vrijednosti
(M-PSK):
2@ / [
; @  0,1,2, , \ 1j,
I  iD
\
&
gdje ako je c=0 faza ima najniu vrijednost 0, a za c=1 fazi je dodano , tj. cijeli je


&

koordinatni sustav pomaknut za .


PSK je linearni modulacijski postupak.
Svaki PSK signal moe se prikazati kao zbroj 2 ASK signala koji su u kvadraturnom
odnosu (zakrenuti u fazi za D/2), tj. zbrajanjem 2 ASK signala opet se dobiva linearni
signal.

3.4.1. BINARY PSK (BPSK)

M=2; n=0.1 i I   0 ili D (za c=0), tj. D/2 i 3D/2 (za c=1).
Faze i amplitude diskretnih postupaka crtaju se u dijagramu stanja, gdje je apscisa
In-phase os, a ordinata Quadrature-phase os (I i Q).

Ovojnica snage u frekvencijskoj domeni ima isti oblik kao i ASK,

1/$ za BPSK, tj.


%

 ! "#$
#

, s nultokama u

za M-PSK.

Spektralna uinkovitost PSK postupaka je :

1
log
\
  log
\
$


 log
\ 6U2:@3 , 42 ;U 12 k- 3@2 1 X65< /b1
1
1

$
$
Samo diferencijalno kodirani PSK postupci se mogu demodulirati nekoherentno
(diferencijalno), ostali samo koherentno demodulacijom.
3.4.2. QUATERNARY PSK (QPSK)
Sastoji se od 4 simbola s 4 diskretne relativne faze:
D
3D
D 3D
I  i 0, , D, j 12 [  0, 5;. I  iJ , J j 12 [  1.
2
2
4
4
Zakon pridruivanja (openito M-PSK signala) slijedi pravilo Grayeva koda, jer se onda
susjedni signali razlikuju samo u 1 znaku, to je bolje pri pojavi greaka i demodulaciji
Dijagram stanja je:

15

 Spektar QPSK je duplo ui u odnosu na BPSK K  

L pa je
%

%


 2 X65< /b1

(uz manju otpornost na smetnje).

Kako se PSK signali filtriraju (jer je frekvencijski pojas beskonaan) amplituda prestaje
biti konstantna (ovojnica prijenosnog signala), to se vidi pri promjeni simbola.
Pri promjeni simbola u dijametralno suprotni (npr. 01->10) amplituda signala se
drastino mijenja i prolazi i kroz nulu, to je nepovoljno za ouvanje amplitude i
&
(de)modulacijske ureaje ovo se ispravlja uvoenjem OQPSK i QPSK postupaka.
'

3.4.3. OFFSET QPSK (OQPSK)

Kako se QPSK moe rastaviti na I i Q komponentu, Q dio se u OQPSK signalu pomie
%
za  $ . Time se postie da pri promjeni faze za 180 (najnepovoljniji sluaj), signal

postepeno prelazi u suprotno stanje (prvo se promjeni I dio pa za Q dio), ime se faza


mijenja u 2 stupnja (2 puta po 90 )
Amplituda ima manje oscilacije, a signal ne prolazi kroz ishodite.

3.4.4. l/m QPSK

8 je stanja faze, pri c=0 i c=1 ukomponirano u isti QPSK postupaka
Ako je trenutni simbol u c=1, sljedei e biti pri c=0 i obrnuto. Time se onemoguuje
(&
promjena faze za JD, maksimalna promjena je tada J , to znai manje promjene
'
amplitude (od QPSK, ali vee OQPSK)
&

QPSK se uvijek diferencijalno kodira

'

3.4.5. 8-PSK
Svakom simbolu se pridruuje log
8  3 bita, 8 je stanja faze u dijagramu stanja

Spektar je 3 puta ui, pa je  3 X65<b1



3.4.6. KONSTANTO I DIFERENCIJALNO KODIRANI PSK

Kod koherentno moduliranih PSK, informacija se nalazi u relativnoj fazi modulacijskog
signala, kod diferencijalno moduliranih signala informacija je sadrana u relativnoj
promjeni faze.
Time se uklanja potreba za referentnim bitovima, odnosno signalom s kojim e se
relativna faza usporeivati, ali je vea osjetljivost na um.
Diferencijalni PSK se demoduliraju diferencijalno (nekoherentni postupak), to je glavni
razlog uvoenja diferencijalnih postupaka.
Uoiti da je svejedno potrebno slati sinkronizacijski signal koji e odrediti poetak kraj
pojedinog simbola.
Kod diferencijalnih postupaka promjene faze pri simbolima jednake su apsolutnim
&
(&
vrijednostima faze kod koherentnih postupaka (npr. DQPSK: 00= D, 01= , 11=0, 10=





Simboli i pripadne promjene faze pri njihovim pojavama)
&
Promijene faze kod DQPSK:
'

16

3.4.7. DIJAGRAM UMA NA PSK SIGNALU

um mijenja poloaj toaka u dijagramu stanja (amplitudu i fazu), ime se kruno iri
podruje pojedinih stanja (ako je um nekoreliran).
&
Do pogreke nee doi ako je promjena faze manja od .


Kod veih M, vea je vjerojatnost pogreke jer su stanja u dijagramu blia , ali je i vea
spektralna uinkovitost.
Pri veim M potreban je i vei odnos C/N (c /d .
Isto vrijedi i za DPSK u odnosu na PSK (jer se pogrekom na jednom simbolu greka javlja
i na susjednom simbolu, pa je vie greki kod DPSK).

3.5.

MINIMUM-SHIFT KEYING (MSK)

MSK (oznaava se i kao FFSK Fast FSK) je poseban sluaj FSK signala, kada je
N)  0.5, to znai da je razmak diskretnih frekvencija, 2!, jednak maksimalnoj
frekvenciji modulacijskog signala ! .
Osigurana je kontinuiranost faze jer promjene frekvencije nastupaju u nultokama
modulacijskog signala.
Faza se u intervalu simbola FSK postupka promjeni za J DN) , pa se faza mijenja za
J Do2.
MSK je kosinus zbroja, pa kao se on rastavi dobije se isti oblik kao i QPSK, tj. OQPSK
OQPSK je zbroj 2 ASK signala kao i bilo koji PSK, dok je MSK zbroj 2 AM signala koji
su u kvadraturnom odnosu (pomak od Do2).
MSK je poseban sluaj FSK, ali i OQPSK postupka, istovremeno MSK, tj. FFSK je
OQPSK moduliran kosinusnim modulacijskim signalom.
Kako su PSK postupci linearni, tako je i MSK isto linearan postupak.
I i Q komponenta su pomaknute meusobno za $ "23 6 "3 pqk-.

Spektralni oblik je isti kao i kod OQPSK, ;U 6<53 2 X65<b1, ako je prva nultoka
ovojnice snage u frekvencijskoj domeni na

'%

MSK se moe demodulirati koherentno ili nekolinearno (diferencijalno, jer se faza

mijenja za J D.
GMSK je MSK uz primjenu Gaussovog filtra s glavnom varijablom normiranom irinom
pojasa  $ .
GMSK smanjuje irinu pojasa uz malo naruavanje kvalitete, kada je  $  dobiva
se obini MSK

17

3.6.

QUADRATURE AMPLITUDE MODULATION (QAM)

QAM nastaje istodobnom diskretnom modulacijom amplitude i faze, pa se naziva

hibridni modulacijski postupak (moduliraju se dvije karakteristike).
Nastaje zbrajanjem 2 ASK signala s vie amplitudnih razina (2 puta L-ASK) pa je QAM
linearni postupak.
8*  r5 cos+H 50 q5 sin+H 50
M-QAM ima spektralnu uinkovitost log
\ bit/s/Hz
4-QAM = QPSK, dok za vee M vrijedi M-QAMu M-PSK; \  2+
Dijagram stanja 16-QAM:

Za vee M, stanja QAM signala su jednoliko raspodijeljena na krugu (tj. prostoru), bolje
od PSK signala gdje su stanja poredana po krunici, pa se porastom M stanja vie
pribliavaju nego kod QAM.

Porastom M raste , ali i osjetljivost na smetnje (potreban vei c /d ).


Oblikovanjem stanja u heksagonalni oblik (vie nalik krugu), osjetljivost na um se
smanjuje u usporedbi s kvadratnim oblikom.
QAM se moe demodulirati samo sinkrono.
Utjecajem uma, stanja u dijagramu se kruno ire (kao i PSK), koristi se Grayev kod.

3.7.

USPOREDBA I KVALITETA DISKRETNIH POSTUPAKA

Najvea mogua spektralna uinkovitost (Shannonova granica) je:


e
 log
v1 / w ;

d

svi diskretni modulacijski postupci imaju manju od Shannonove granice.

Porastom broja simbola (M), raste, no raste i osjetljivost na um (potreban vei C/N,

odnosno c /d ).
Budui da je odreivanje BER-a komplicirano, definira se jednostavnija mjera, veliina
verzora pogreke (EVM Error Vector Magnitude)
EVM je jednak modulu razlike idealnog poloaja odreenog stanja i vektora oitanog
stanja.
Definira se i omjer pogreke modulacije, MER (Modulation Error Ratio) koji je vezan
uz EVM i omjer je snage idealnog i EMV.

3.8.

SINKRONIZACIJA

Kod nekoherentne modulacije potrebno je obaviti sinkronizaciju simbola odrediti

poetak i kraj pojedinog intervala simbola.
Kod koherentne (de)modulacije potrebno je uz to obaviti i sinkronizaciju nosioca
referentni signal u demodulatoru iste frekvencije i faze kao i prijenosni signal.
Sinkronizacija se moe ostvariti periodinim slanjem sinkronizirajue sekvence ili
izdvajanjem i usporedbom podataka iz moduliranog signala (sporije).
18