MECHANICS

Andrzej
CICHOCISKI, Bogusaw ADECKI
ANALIZA
Vol.
24 No.PRZYCZYN
3 2005
POWSTAWANIA PKNI ZMCZENIOWYCH...

Andrzej CICHOCISKI*, Bogusaw ADECKI*

ANALIZA PRZYCZYN POWSTAWANIA PKNI ZMCZENIOWYCH

W KONSTRUKCJI BBNA PDNEGO MASZYNY WYCIGOWEJ
STRESZCZENIE
W chwili obecnej eksploatowana jest jeszcze pewna ilo grniczych urzdze wycigowych z bbnami pdnymi,
w ktrych konstrukcji zastosowano sztywne poczenie tarcz bocznych z przeponami w ksztacie litery U.
W bbnach takich okresowo, po wykonaniu kolejnych napraw, wykrywane s pknicia o charakterze zmczeniowym. W celu wyjanienia przyczyn zaistniaej sytuacji, autorzy wykonali analiz wytrzymaociow z wykorzystaniem metody elementw skoczonych (MES), ktrej wyniki zostay zweryfikowane przez przeprowadzenie odpowiednich pomiarw tensometrycznych. Wykonane badania i analizy wykazay, e bezporedni przyczyn powstawania pkni zmczeniowych w bbnach jest nadmierne przesztywnienie konstrukcji przeponami czcymi tarcze
boczne bbna. Na tej podstawie opracowano wytyczne odnonie modernizacji bbnw pdnych omawianych urzdze wycigowych.
Sowa kluczowe: wytrzymao, zmczenie, badania nieniszczce, MES, grnicze urzdzenie wycigowe
ANALYSIS OF THE CAUSES OF FATIGUE CRACKS IN THE CONSTRUCTION
OF A MOTION WHEEL IN HOISTING MACHINE
Still in use today there are some hoisting mining machines with motion wheels, the construction of which uses rigid U shaped diaphragms to connect side disks. In such wheels periodically, after servicing, fatigue cracks are
being found. The authors performed strength analysis done by the finite elements method, and verified its results
using appropriate tensammetric measurements. The measurements and analyses performed confirmed that direct
cause of the fatigue cracks in the barrels is over-rigidity of the structure due to stiff diaphragms joining the wheel
disks. Based on this, recommendations were issued regarding modernization of motion wheels in the discussed hoisting machines.
Keywords: strenght, fatigue, NDT testing, FEM, hoisting machine

1. WSTP

Eksploatuje si jeszcze pewn liczb maszyn wycigowych

z bbnami pdnymi, ktrych konstrukcja charakteryzuje si

przeponami w ksztacie litery U czcymi ich tarcze boczne

(rys. 1). W trakcie ich eksploatacji stwierdza si w tych bbnach liczne pknicia o charakterze zmczeniowym.

Rys. 1. Schemat bbna pdnego: 1 paszcz bbna, 2 tarcza boczna, 3 piasta, 4 ebro obwodowe, 5 przepona U
*

Akademia Grniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydzia Inynierii Mechanicznej i Robotyki; boglad@uci.agh.edu.pl

166

MECHANICS Vol. 24 No. 3 2005

Wykonywane okresowo naprawy wykrywanych uszkodze nie eliminuj ponownego powstawania pkni w tych
samych obszarach konstrukcji, a szybkie tempo rozwoju
uszkodze zmczeniowych oraz wynikajca std konieczno
przeprowadzania czstych napraw istotnie wpywa na ograniczenie bezpieczestwa eksploatacji i wydajnoci tych urzdze [3]. Stao si to podstaw do podjcia bada i analiz majcych na celu wyjanienie przyczyn powstawania uszkodze
bbnw oraz zaproponowanie takich zmian w ich konstrukcji, ktre wyeliminowayby przyczyny powstawania pkni.
Cel ten zrealizowano przez wykonanie stosownej analizy wytrzymaociowej bbna pdnego, zweryfikowanej pomiarami tensometrycznymi. W czasie opracowania modeli
obliczeniowych i przygotowania pomiarw tensometrycznych wykorzystywano wyniki bada defektoskopowych
kilku bbnw eksploatowanych zarwno w przedziaach
klatkowych, jak i skipowych. Wykonane badania defektoskopowe przy wykorzystaniu metody magnetyczno-proszkowej pozwoliy na ustalenie miejsc inicjacji i kierunkw
rozwoju pkni zmczeniowych [1].
Przeprowadzone badania wykazay wystpowanie licznych
pkni o charakterze zmczeniowym, zlokalizowanych gwnie w zczach spawanych w obszarze piast, w miejscu czenia powek bbnw oraz w tarczach bocznych i przeponach. Typowe wykryte pknicia zilustrowano na rysunku 2.
a)

2. ANALIZA WYTRZYMAOCIOWA
Analiz wytrzymaociow bbnw pdnych wykonano metod elementw skoczonych (MES), przy wykorzystaniu
programw komputerowych FEMAP i NE/Nastran, opierajc si na opracowanym podstawowym numerycznym
modelu obliczeniowym konstrukcji bbna pdnego MP.
Przedstawiony na rysunku 3 model obliczeniowy obejmuje
poow bbna pdnego wraz z przynalen mu czci wau.
Model ten, zoony z odpowiednich elementw typu pytowego i bryowego, odwzorowuje w peni geometri analizowanej konstrukcji. Obcienie modelu stanowiy siy pochodzce od oddziaywania lin (tab. 1), jak rwnie ciar
odpowiedniej czci konstrukcji. Obcienie pochodzce od
si w linach zostao odpowiednio rozoone wzdu linii styku lin z paszczem bbna.
Tak przygotowany numeryczny model obliczeniowy
posuy do przeprowadzenia analizy wytrzymaociowej
omawianych bbnw. W efekcie wykonanych symulacji
komputerowych uzyskano kompletne informacje o stanie
odksztace i napre. W dalszej czci artykuu przedstawiono i omwiono wybrane wyniki oblicze uzyskane dla
bbna urzdzenia skipowego, obcionego maksymaln sumaryczn si w linach (patrz tab. 1).
b)

Rys. 2. Pknicia zmczeniowe w obszarze tarcz bocznych: a) pknicie obwodowe o dugoci 185 mm oraz promieniowe
o dugoci 45 mm; b) pknicie o dugoci 195 mm w obszarze poczenia przepony U z tarcz boczn i piast

167

Andrzej CICHOCISKI, Bogusaw ADECKI

ANALIZA PRZYCZYN POWSTAWANIA PKNI ZMCZENIOWYCH...

Rys. 3. Podstawowy model obliczeniowy bbna pdnego MP

Tabela 1
Zestawienie obcie bbnw
Bben
przedziau
Skipowego

Klatkowego

Sia w linach, kN

Sia sumaryczna
Py, kN

Moment
Ms, kNm

S1

S2

529,5

441,1

Siy

970,6

150,3

344,0

446,3

Momentu

790,3

174,0

444,3

341,2

Siy

785,5

175,3

408,3

296,2

Momentu

704,5

190,6

Wybrane wyniki przeprowadzonych oblicze komputerowych przedstawiono w formie planw warstwicowych,

obrazujcych rozkady wartoci przemieszcze lub napre w poszczeglnych obszarach modelu bbna. Na rysunku 4 przedstawiono widok oglny rozkadu wartoci napre zredukowanych 0 w przeponach i tarczy bocznej, wyliczonych wg hipotezy Hubera von Misesa. Natomiast na
rysunku 5 zaprezentowano wartoci przemieszczenia tarczy
bocznej w kierunku rwnolegym do osi wau.
Wykonane symulacje komputerowe wykazay, e decydujcy wpyw na poziom napre w bbnach ma nie tyle
warto sumarycznej siy w linach, ile ugicie wau maszyny wycigowej wywoane przez to obcienie. Obliczenia
te wykazay jednoczenie, e naprenia o ekstremalnych
wartociach powstaj w obszarach, dla ktrych stwierdzono
powstawanie i rozwj pkni zmczeniowych. Wykonana
analiza wynikw oblicze MES wskazuje, e skadowe stanu naprenia dla przepon zmieniaj swoje wartoci okresowo, wraz ze zmian ich pooenia wywoanego ruchem
obrotowym bbna. Wartoci ekstremalne napre gwnych (1 i 2) osignite zostaj w przypadku, gdy przepona zajmuje pooenie rwnolegle do wypadkowej si w linach nonych, to znaczy gdy ley ona w paszczynie maksymalnego ugicia wau.
168

Maksymalna
warto

Dalsza szczegowa analiza wynikw przeprowadzonych oblicze MES wykazaa, e naprenia o ekstremalnych wartociach dla caego bbna zlokalizowane s
w przeponach w miejscu ich poczenia z piast wau
(rys. 4), a wic tam, gdzie najczciej obserwowane byo
wystpowanie pkni zmczeniowych.
Celem okrelenia wpywu dugoci i geometrii rozwijajcego si w obszarze przepony pknicia na warto
napre powstajcych w bbnie, na podstawie zidentyfikowanego dla tego obszaru konstrukcji mechanizmu rozwoju pkni, przeprowadzono rozszerzon analiz MES
uwzgldniajc sukcesywny przyrost dugoci pknicia,
co zilustrowano na rysunku 6.
Poszczeglne modele obliczeniowe (M) odpowiaday
kolejnym etapom wzrostu dugoci pknicia:
MA linia A-B,
MB linia A-B-C-D,
MC linia A-B-C-E.
W tabelach 2 i 3 zestawiono ekstremalne wartoci napre gwnych 1, 2 i napre zredukowanych 0 w przeponach i tarczy bocznej dla wszystkich analizowanych modeli.

MECHANICS Vol. 24 No. 3 2005

Rys. 4. Rozkad wartoci napre zredukowanych 0, MPa w przeponach i tarczy

Rys. 5. Rozkad wartoci przemieszcze tarczy Lx, mm

p rze p o n a

p ia s t a
A

B
C
D

ta rc z a

Rys. 6. Schemat rozwoju pknicia

169

Andrzej CICHOCISKI, Bogusaw ADECKI

ANALIZA PRZYCZYN POWSTAWANIA PKNI ZMCZENIOWYCH...
Tabela 2
Zestawienie ekstremalnych wartoci napre w przeponie

Pooenie przepony
powyej wau

Model
obliczeniowy

poniej wau
Wartoci napre, MPa

MP

53,6

14,6

59,4

57,9

64,1

15,4

MA

48,9

19,9

54,1

51,3

56,4

18,9

MB

83,7

0,9

84,1

74,3

72,5

1,8

MC

43,7

19,3

49,8

47,7

53,8

19,3

MK

17,5

3,7

19,0

20,3

22,6

5,6

Tabela 3
Zestawienie ekstremalnych wartoci napre w tarczy

W tarczy
powyej wau

Model
obliczeniowy

Wartoci napre, MPa

H

MP

8,1

3,6

6,5

9,6

7,3

5,1

MA

8,2

3,6

6,7

9,9

7,5

5,4

MB

39,8

8,2

43,0

38,9

40,8

4,6

MC

60,5

24,0

68,8

60,9

69,1

23,0

MK

16,1

3,6

14,0

18,1

15,2

4,7

Analiza wykonanych oblicze MES wskazuje, e rozwj pknicia wzdu linii A-B (model MA) nie ma praktycznie wpywu na stan napre i odksztace w tarczy.
Jeeli jednak pknicie rozwinie si do punktu D lub E,
czyli dojdzie do tarczy bocznej, dalszy jego rozwj nastpowa bdzie w tarczy, wywoujc uszkodzenia zilustrowane na rysunku 2a.
Przedstawione powyej wyniki oblicze wskazuj, e
bezporedni przyczyn powstawania i rozwoju pkni
jest znaczne przesztywnienie konstrukcji bbna przez przepony. Przepony lokalnie ograniczaj odksztacenia tarcz
bocznych wywoywane ugiciem wau, co powoduje cykliczne, zgodne z obrotami bbna pdnego naprzemienne
ciskanie i rozciganie mimorodowe przepon. W konsekwencji wywouje to, w najbardziej wytonych obszarach
przepon i tarcz bocznych bbnw, powstawanie pkni
o charakterze zmczeniowym. Fakt ten potwierdzaj wyniki oblicze i pomiarw tensometrycznych przedstawione na
rysunku 7 i zebrane w tabeli 4.
Uzyskane rezultaty oblicze wskazuj na to, e usunicie rodkowej czci przepon wraz z czcym je piercieniem moe mie korzystny wpyw na stan napre w miejscu ich poczenia z tarczami. Dlatego te przy-

170

poniej wau

gotowano dodatkowy model obliczeniowy MK, rnicy si od wczeniejszych modeli tym, e usunito
w nim poziom cz przepon, pozostawiajc tylko ich
pionowe fragmenty poczone z tarczami bocznymi. Rozkad napre zredukowanych w przeponach i tarczy bocznej uzyskany dla tego modelu przedstawiono na rysunku 8.
Usunicie rodkowej czci przepon w istotny sposb, jak
na to wskazuj zestawione w tabelach 2 i 3 wyniki oblicze,
obnia poziom napre w obszarach powstawania pkni. Nie powoduje natomiast istotnej zmiany w wartoci
i rozkadzie napre w tarczach bocznych i paszczu bbna. Naley tu zaznaczy, e usunicie rodkowej czci
przepon nie spowodowao istotnej zmiany ugicia wau
pdnego.
Na podstawie informacji podanych w [2] dotyczcych
wytrzymaoci zmczeniowej zczy spawanych klasy D
wykonanych ze stali gatunku St3S mona przyj, e wytrzymao ta dla spoiny doczoowej rozciganej wynosi
Rw = 45 MPa, natomiast dla spoiny pachwinowej cinanej
Rw = 27 MPa. W tej sytuacji wyliczone wartoci napre
wskazuj, e przyczyn powstawania i rozwoju pkni
zmczeniowych w bbnie jest przekroczenie wartoci wytrzymaoci zmczeniowej zczy spawanych.

MECHANICS Vol. 24 No. 3 2005

Rys. 7. Zmiany wartoci odksztace w punktach pomiarowych w czasie jednego cyklu pracy maszyny wycigowej
Tabela 4
Zestawienie wynikw pomiarw i oblicze

Numer czujnika
pomiarowego

Wartoci napre [MPa] uzyskane na podstawie

oblicze

Pomiarw
p

P33

26,7

20,7

20,1

1,3

P34

13,0

23,6

24,3

P53

6,8

10,5

8,5

3,0

PW

10,1

18,9

18,4

0,2

Rys. 8. Rozkad wartoci napre zredukowanych H, MPa w przeponach i tarczy modelu MK

171

Andrzej CICHOCISKI, Bogusaw ADECKI

ANALIZA PRZYCZYN POWSTAWANIA PKNI ZMCZENIOWYCH...

3. UWAGI KOCOWE
Wyniki przeprowadzonych symulacji komputerowych i pomiarw tensometrycznych wskazuj jednoznacznie, e bezporedni przyczyn powodujc powstawanie pkni
zmczeniowych bbnw jest nadmierne przesztywnienie
konstrukcji poprzez zastosowanie przepon czcych tarcze boczne bbna. Przeprowadzone obliczenia dla modelu
z usunitymi rodkowymi czciami przepon wykazay,
e moliwe jest znaczne zmniejszenie wartoci napre
w obszarach powstawania pkni, a tym samym istotne
podniesienie trwaoci zmczeniowej caego bbna. Wyniki
przeprowadzonych analiz stay si podstaw do opracowa-

172

nia dokumentacji technicznej umoliwiajcej modernizacj

bbnw pdnych omawianych urzdze wycigowych.
Literatura
[1] adecki B., Cichociski A.: Analiza przyczyn powstawania uszkodze
bbnw pdnych maszyn wycigowych typu 4L 3400/2400 wraz
z opracowaniem dokumentacji ich naprawy. Praca nr 5.5.130.921.
Krakw, Wydzia Inynierii Mechanicznej i Robotyki AGH 2002
[2] Warunki techniczne projektowania, wykonania i odbioru zczy spawanych w obiektach, urzdzeniach i maszynach grniczych. Katowice, Biuro Studiw i Projektw Grniczych 1982
[3] Zacznik nr 17 do Rozporzdzenia Ministra Przemysu i Handlu...
Tom IV (szybowy): Wymagania w zakresie budowy i obsugi grniczych wycigw szybowych. Katowice, Wyd. KADRA 1995