Sie sind auf Seite 1von 15

19/3/2015

GilbertoGimnez

CULTURA,IDENTIDADYMETROPOLITANISMOGLOBAL
GilbertoGimnez
InstitutodeInvestigaciones
SocialesdelaUNAM
1.Laglobalizacincomoconceptoycomodoxa.
Elproblemaquenosproponemosabordaracontinuacinpuedeformularsedel
siguientemodo:quimplicacionestienelaglobalizacinenelplanodela
culturaydelaconstruccindeidentidades?O,dichodeotromodo,cmo
alteralaglobalizacinelcontextodeproduccindesignificados?cmo
influyeenelsentidodeidentidaddelaspersonas,delosgruposydelas
colectividades?
Elproblemaasplanteadoexigeclarificarpreviamentelosconceptosde
globalizacinydecultura.Necesitamosinterrogarconespecialcuidadolaidea
deglobalizacin,yaquestasuelepresentarsedeentradacomounadoxaenel
sentidobourdieusianodeltrmino,esdecir,comounrgimendiscursivoque
pretendeimponersecomonaturalmenteevidenteynosujetoadiscusin.Esas
comolaglobalizacinapareceeneldiscursohiperblicoytriunfalistadelos
tecncratasneoliberalescomounnuevoordenmundialdenaturaleza
preponderantementeeconmicaytecnolgica,quesevaimponiendoenel
mundoenteroconlalgicadeunsistemaautorreguladofrentealcual
simplementenoexistenalternativas.
Unodelosefectosinesperadosdelasmanifestacionesglobalfobasy
altermundistas,particularmenteapartirdeSeatle1999,hasidolamultiplicacin
exponencialenelcampoacadmicodeinnumerablesestudioscrticosquehan
contribuidoadisiparladoxadejandoaldescubiertoelalcancerealylas
verdaderasproporcionesdelfenmenoencuestin.Loquepresentamosa
continuacinesunasntesisapretadadelastesismscompartidasaeste
respecto.
1)Seentiendeporglobalizacinelprocesodedesterritorializacindesectores
muyimportantesdelasrelacionessocialesaescalamundialo,loqueeslo
mismo,lamultiplicacineintensificacinderelacionessupraterritoriales,es
decir,deflujos,redesytransaccionesdisociadosdetodalgicaterritorialydela
localizacinenespaciosdelimitadosporfronteras(Scholte,2000,5,46).As
entendida,laglobalizacinimplicalareorganizacin(almenosparcial)dela
geografamacrosocial,enelsentidodequeelespaciodelasrelaciones
socialesenestaescalayanopuedesercartografiadosolamenteentrminosde
lugares,distanciasyfronterasterritoriales.Estadefinicinesperfectamente
compatibleconotrasqueconcibenlaglobalizacinentrminosde
interconectividadcompleja(Tomlinson,1999,2),deinterconexinglobalo
tambinderedestransnacionales(Castells,2000,vol,I),cuyosustratosonlas
nuevastecnologasdecomunicacineinformacinaaltavelocidad(eincluso
entiemporeal).Porlotanto,lostrminosclavesparaentenderla
globalizacinsontres:interconexiones,redesyflujos.
2)Lossoportesopuntosnodalesdelamaraaderedessupraterritorialesque
definenalaglobalizacinsonlasllamadasciudadesmundiales,queconforman
enconjuntounatupidaredmetropolitanadecoberturaglobal(Friedman,1986
Sassen,1991Johnston,TayloryWatts,2000Taylor,2004)).Estasciudades
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

1/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

soncentrosdondeseconcentranlascorporacionestransnacionalesms
importantes,juntamenteconlasmayorescompaasdeserviciosespecializados
quelesprestanapoyo(bancos,bufetesdeabogados,compaasdesegurosyde
publicidad),ascomotambinlasorganizacionesinternacionalesde
envergaduramundial,lascorporacionesmediticasmspoderosaseinfluyentes,
losserviciosinternacionalesdeinformacinylasindustriasculturales.Esmuy
importantesealarquelasciudadesmundialesfuncionantambincomo
superficiedecontacto(interfase)entreloglobalylolocal.Enefecto,disponen
delequipamientorequeridoparacanalizarlosrecursosnacionalesyprovinciales
hacialaeconomaglobal,perotambinpararetransmitirlosimpulsosdela
globalizacinaloscentrosnacionalesyprovincialesqueconstituyensu
hinterlandlocal.
Todoestosignificaquelaglobalizacintienefundamentalmenteunrostro
urbano,ysenosmanifiestaenprimerplanocomounagigantescaconurbacin
virtualentrelasgrandesmetrpolisdelospasesindustrialesavanzados,
debidoalasupresinoalaradicalreduccindelasdistancias.
3)Unaconsecuenciainmediatadelodichohastaahoraesloquesuelellamarse,
apartirdeDavidHarvey(1989),compresindeltiempoydelespacio,
expresinqueseusaparadesignardoscosas:a)laaceleracindelosritmosde
vidaprovocadaporlasnuevastecnologas,comolastelecomunicacionesylos
transportesareoscontinentaleseintercontinentales,quehanmodificadola
topologadelacomunicacinhumanacomprimiendoeltiempoyelespacio
comoresultadodelasupresindelasdistanciasb)laalteracinquetodoesto
haprovocadoennuestrapercepcindeltiempoydelespacio(Thrift,2000:21).
Elresultadodeestefenmenohasidolapolarizacinentreunmundoacelerado
,elmundodelossistemasflexiblesdeproduccinydesofisticadaspautasde
consumo,yelmundolentodelascomarcasruralesaisladas,delasregiones
manufacturerasendeclinacinydelosbarriossuburbanossocialy
econmicamentedesfavorecidos,todosellosmuyalejadosdelaculturaydelos
estilosdevidadelasciudadesmundiales.
4)Asentendida,laglobalizacinespluridimensional,ynosolamente
econmica,aunquetodosadmitenqueladimensineconmicofinancieraesel
motorrealdelprocesoensuconjunto(Mattelart,2000:76).Cabedistinguir,
entonces,porlomenostresdimensiones(Waters,1995):
4.1.Laglobalizacineconmica,queseasociaconlaexpansindelos
mercadosfinancierosmundialesydelaszonasdelibrecomercio,conel
intercambioglobaldebienesyserviciosyconelrpidocrecimientodelas
corporacionestransnacionales.
4.2.Laglobalizacinpoltica,queserelacionaconelrelativodesbordamiento
delestadonacinpororganizacionessupranacionales,comolasNaciones
UnidasylaUninEuropea,porejemplo,yconelascensodeloquesuelen
llamarsepolticasglobalesogobernanciaglobal.
4.3.Laglobalizacincultural,queserelaciona,porunaparte,conla
interconexincrecienteentretodaslasculturas(particularesomediticas)y,por
otra,conelflujodeinformaciones,designosysmbolosaescalaglobal.
5)Unacaractersticacentraldelaglobalizacinessucarcterpolarizadoy
desigualylaconsideracindeestacaractersticaesfundamentalparacualquier
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

2/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

acercamientocrticoalfenmenoqueestamosexaminando.Enefecto,notodos
estamosconectadosporinternet,nisomosusuarioshabitualesydistinguidosde
lasgrandeslneasareasinternacionales.Elmundodelainmensamayorasigue
siendoelmundolentodelostodavaterritorializados,ynoelmundohiperactivo
yaceleradodelosejecutivosdenegocios,delosfuncionariosinternacionaleso
delanuevaclasetransnacionaldeproductoresdeserviciosdelosquehablaL.
Sklair(1991).EnalgunaparteafirmaCastellsquelastecnologasdela
informacinhanpermeadohastatalpuntonuestrasociedad,quehanllegadoa
convertirseenparteintegraldetodaactividadhumana(Castells,2000:vol1:
6162)y,porende,delavidacotidiana.Perodelavidacotidianadequines?
Porqueloquevemosesqueslounpequeoporcentajedelapoblacinmundial
formapartedelanetworksociety.Refirindosealaccesodesigualenel
mundoalascomputadoras,alinternetyalciberespacio,Z.Einsenstein
demuestrahastaqupuntodichoaccesoestcondicionadocultural,racialy
demogrficamente,einclusoentrminosdeclaseydegnero:
El84%delosusuariosdecomputadorasseencuentranenNorteamricayen
EuropaDestos,el69%sonvaronesquetienen,enpromedio,33aos,y
cuentanconuningresofamiliar,enpromedio,de$59,000.[]Estambin
palpableelelitismoracialdelascomunidadescibernticas.EnlosEstado
Unidos,sloel20%delosafroamericanostienencomputadorasensucasa,y
sloel3%estnabonadosalosserviciosonline.Antesqueunasuper
autopista,elinternetparecemsbienunacalleprivadaydeusorestringido
(Einsenstein,2000:212).
Einsensteincontinadesbaratandonuestrotriunfalismoglobalizadordel
siguientemodo:
Aproximadamenteel80%delapoblacinmundialcarecetodavadeaccesoa
latelecomunicacinbsica[].HaymslneastelefnicasenManhattanque
entodoelfricasubsahariana.[]Perohayms:sloalrededordel40%de
lapoblacinmundialtieneaccesodiarioalaelectricidad(Einsenstein,2000:
212).
Entrenosotros,ManuelGarretnhasealadoconespecialnfasis,nosolamente
elcarcterdesigualdelaglobalizacin,sinotambinsudinmicaexcluyente:
Laexclusinfueunprincipioconstitutivodeidentidadesydeactoressociales
enlasociedadclsicalatinoamericana,enlamedidaenquefueasociadaa
formasdeexplotacinydominacin.Elactualmodelosocioeconmicode
desarrollo,abasedefuerzastransnacionalesqueoperanenmercados
globalizados,aunquefragmentarios,redefinelasformasdeexclusin,sin
eliminarlasantiguas:hoydalaexclusinesestaralmargen,sobrar,como
ocurreanivelinternacionalconvastospasesque,msqueserexplotados,
parecenestardemsparaelrestodelacomunidadmundial(Garretn,1999:
10).
6)Finalmente,laglobalizacinnoconstituyeunfenmenoradicaly
dramticamentenuevo,comomuchoscreen,sinoentodocasolaaceleracinde
tendenciaspreexistentesenfasesanterioresdeldesarrollohistricomundial.
ComodiceP.J.Taylor,
laglobalizacinesmsbienunacontinuacinantesqueunanovedad,msbien
algoquetienequeverconunaampliacindeescala,antesqueunanuevay
especficaformadeglobalidad(Taylor,2000:8).
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

3/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

Estosignificaquelaglobalizacintieneunahistoriayseharealizadoporciclos.
Historiadoresdelaeconoma,comoHirstyThompson(1999),hansealado
inclusoqueenlabelleepoque,esdecir,enelcicloquevade1870a1914,la
economamundialestabamsintegradatodava,bajociertosaspectos,que
ahora.Segnunaexpresinpintoresca,loscablessubmarinoseranenesapoca
elinternetdelaReinaVictoria.
Estatesis,querelativizadrsticamentelanovedaddelaglobalizacin,hasido
aceptadayreconocidaennuestrosdasinclusoporlosanalistasdelBanco
Mundial,quieneshablanahoradelasoleadassucesivasdeglobalizacin
(WorldBankPolicyResearchReport,2002:23yss.).
Perohayms:nisiquieraeltpicodelacompresindeltiempoydelespacio,
asociadoalnombredeDavidHarvey,constituyeunanovedad.Segnel
gegrafoinglsNigelThrift,elaniquilamientodeltiempoydelespacioeraun
temademeditacinfavoritoentrelosprimerosescritoresdelapocavictoriana:
EraeltoposquesolausarseacomienzosdelsigloXIXparadescribirlanueva
situacinenqueelferrocarrilcolocabaalespacionatural,privndoledesus
podereshastaentoncesabsolutos.Elmovimientoyanodependaahoradelas
condicionesdelespacionatural,sinodeunpodermecnicoquecreabasupropia
ynuevaespacialidad(Schivelsbuch,1986:10,enThrift,2000:22).
As,porejemplo,laideadelacompresindelespacioinglsentornoala
ciudaddeLondres,comoconsecuenciadelaampliacindelasredes
ferroviarias,seencuentrayaenartculosperiodsticosde1839.Yenloquese
refierealaalteracindelapercepcindeltiempoydelespacio,seencuentra
admirablementedescritaenladiscusindeVirginiaWoolfsobreelatomismo
delaciudad,queellaplanteanoslocomounproblemadepercepcin,sino
tambindeidentidad(Thrift,2000:23).
2.Lacultura:unanocincompleja.
Elestatutodelaculturadentrodelaglobalizacinestodavaunacuestin
confusaynosuficientementeexplorada.Paraabordarlaconciertaseriedad,
necesitamosaclararpreviamentequesloqueentendemosporcultura.
SegnJohnTomlinson(2001:25),laculturaeslaproduccinsocialde
significadosexistencialmenteimportantes.Podemosampliarycompletaresta
definicinafirmandoquelaculturaeslaorganizacinsocialdesignificados
interiorizadosporlossujetosygrupossociales,yencarnadosenformas
simblicas,todoelloencontextoshistricamenteespecficosysocialmente
estructurados(Gimnez,2002:1819).Estadefinicinnospermitedistinguir,
porunaparte,entreformasobjetivadas(bienesculturales,artefactos,cultura
material)yformassubjetivadasdelacultura(disposiciones,estructuras
mentales,esquemascognitivos)peroporotrapartenosobligaaconsiderar
lasprimerasnocomounameracoleccinotaxonomadecosasquetendran
sentidoensmismasyporsmismas,sinoenrelacinconlaexperienciadelos
sujetosqueselasapropian,seaparaconsumirlas,seaparaconvertirlasensu
entornosimblicoinmediato.Conotraspalabras,noexisteculturasinsujetoni
sujetosincultura.
Estasconsideracionesrevistenciertaimportanciaparaplantearcorrectamente
algunosproblemascomoeldelashibridacionesculturales(dondeseenfoca
losobjetosculturalesslobajoelngulodelorigendesuscomponentes,ynode
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

4/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

suapropiacinointeriorizacinporlossujetos),oeldeladifusinmundialde
productosculturalesdesterritorializados(sebailatangoargentinoenPars,el
bikutsicamaronsenDakarylasalsacubanaenlosngeles).Ladebilidad
demuchosanlisisconsagradosalaglobalizacindelaculturaradica
precisamenteenlatendenciaaprivilegiarsusformasobjetivadasproductos,
imgenes,artefactos,informaciones,tratndolasenformaaisladaymeramente
taxonmica,sinlamnimareferenciaalsignificadoquelesconfierensus
productores,usuariosoconsumidoresenundeterminadocontextoderecepcin.
Porejemplo,cuandobuscamosejemplificacionesdelaculturainternacional
popularque,segnRenatoOrtizconstituyeunadelasmanifestacionesdela
culturamundializada,sloencontramosunalargalistadeloquelllama
iconosdelamundializacin:jeans,TShirt(playeras),tarjetasdecrdito,
ropasBenetton,shoppingcenter,McDonals,popmusic,computadoras,
Marlboro,etc.,sinlamenorreferenciaalossignificadosquerevistenestos
productosparalossujetosqueselosapropianoconsumen.Ahorabien,como
dijoalguien,elmeroconsumodebienesdesterritorializadosdecirculacin
mundialnoconvierteanadieenpartcipedeunasupuestaculturamundial,
comobeberCocaColanoconvierteaunrusoennorteamericano,nicomer
sushiconvierteaunamericanoenjapons.
3.Culturaymetropolitanismoglobal
Hemosdichoquelaglobalizacinsenospresentaenprimerainstanciacomo
unavastareddeciudadesmundiales,cadaunadelascuales,asuvez,estn
conectadasreticularmenteconlosdemscentrosurbanosnacionaleso
regionalesqueconstituyensuhinterland.Estoesloquesellamaahora
metropolitanismoglobal(Knox,2000:241yss.).Desdeestaperspectivase
puedesustentarlatesisdequeelprimerefectoculturaldelaglobalizacinesla
reorganizacingeneraldelaculturaenelmarcourbano,aexpensasdelas
culturasruralesyprovincianasquetiendenacolapsarsejuntamenteconsus
respectivaseconomas.Paracomprenderlaenvergaduradeestarevolucin
culturalesprecisorecordarqueduranteunlargotrechodelahistoriadela
humanidadlavidatenacomobaseelmundorural.Todavaen1800,el97%de
lapoblacinvivaenreasruralesconmenosde5,000habitantes.Dossiglos
mstarde,enelao2000,yapodemoscontabilizar254ciudadesquecuentan
conmsde1,000,000dehabitantes(CohenyKennedy,2000:265).
Dentrodeestemetropolitanismoglobalpodemosobservardostendencias
aparentementecontradictorias:porunapartelatendenciaalaconvergenciau
homogeneizacincultural,ligadaalaculturameditica,almercantilismo
generalizadoyalconsumismoyporotralatendenciaalaproliferacinyala
fragmentacincultural,unpocoenelsentidodelostericospostmodernos
(Smith,2001:214yss.).
Porloquetocaalaprimeratendencia,quealgunosinterpretancomo
convergenciahaciaunamonoculturacapitalista,stanodebeextrapolarsea
partirdelameraubicuidadurbanaosuburbanadebienesdeconsumoglobal
introducidosmedianteellibrecomercio,lasfranquicias,elmarketingyla
inmigracininternacional.LaomnipresenciadelosMcDonalsenelpaisaje
urbanonoimplicaporsmismalaamericanizacinolaglobalizacincultural,y
muchomenoscambiosenlaidentidadcultural.Comodejamosdichomsarriba,
losproductosculturalesnotienensignificadoensmismosyporsmismos,al
margendesuapropiacinsubjetivaynuestracultura/identidadnosereducea
nuestrosconsumoscircunstanciales.
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

5/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

Sinembargo,elcapitalismotransnacionalpuedeinducir,medianteelconcurso
convergentedelosmediosdecomunicacin,delapublicidadydelmarketing
incesante,unaactitudculturalampliamentedifundidayestandarizadaquepuede
llamarsemercantilistaoconsumista.Enestecasoyasepuedehablarconmayor
fundamentodeciertamonoculturacapitalistaentendidacomomododevida
queestructurayordenaelconjuntodelaexperienciacultural.Enefecto,elmero
actodecomprarsehaconvertidoenunadelascostumbresculturalesms
popularesenlassociedadesoccidentales,yelelementocomercialestpresente
integradoencasitodaslasactividadesrecreativascontemporneas
(Tomlinson,2001:101).Paramuchosanalistas,loscentroscomercialesque
tachonanelespaciourbanosonlostemplosmximosdeestacultura
mercantilista/consumista.Enuntextomemorable,Baudrillarddesentraasu
significado:
Aquestamosenelcorazndelconsumocomolaorganizacintotaldelavida
cotidiana,comounahomogeneizacincompleta.Todoesapropiadoy
simplificadoenlatranslucidezdelafelicidad'abstracta.[]Eltrabajo,el
tiempolibre,lanaturalezaylacultura,todaslasactividadesqueantesestaban
dispersasyseparadas,yparecanirreducibles,[]finalmentehansido
mezcladas,manipuladas,acondicionadasydomesticadasenlaactividadsimple
delacompraperpetua(Baudrillard,1988:34,enTomlinson,2001:102).
ConsuideadeMcWorld,BenjaminBarberamplalaexperienciadelcentro
comercialhastaconvertirlaenunaespeciedeparadigmaculturalglobalizado
regidoporelpuroprincipiodelamercantilizacin:
McWorldesunaexperienciadeentretenimientoyconsumoqueagrupacentros
comerciales,multicinemas,parquestemticos,espectculosdeportivos,cadenas
decomidarpida(consusinacabablesreferenciascinematogrficas)ytelevisin
(consusflorecientesredescomerciales)enunasolavastaempresaque,conel
findemaximizarsusganancias,transformaalossereshumanos(Barber,1995:
97,enTomlinson,2001:103).
Sinembargo,hayqueevitartambinaqulashiprbolesylasgeneralizaciones
abusivas.Noesciertoqueennuestrasciudadesnosepuedeiraotrositioque
noseaalastiendas.ComoobservajuiciosamenteTomlinson,estetipode
culturasloafectaaunafranjareducidadelapoblacinurbana,ynisiquiera
agotalatotalidaddesusmanifestacionesculturales.
Porloquetocaalasegundatendencia,laciudadestambinellugardela
diferenciacin,delabalcanizacinydelaheterogeneidadcultural.Enella
encontramosunaextraayuxtaposicindelasculturasmsdiversas:lacultura
cosmopolitadelaelitetransnacional,laculturaconsumistadelaclasemedia
adinerada,laculturapopdeampliossectoresjuveniles,lasculturasreligiosas
mayoritariasominoritarias,laculturademasasinducidaporcomplejossistemas
mediticosnacionalesytransnacionales,laculturaartsticadelasclases
cultivadas,lasculturastnicasdelosenclavesindgenas,laculturaobreradelas
zonasindustriales,lasculturaspopularesdelasvecindadesdeorigenpueblerino
orural,lasculturasbarrialesdeantiguasedimentacin,etc.
Peroestaprofusindeculturasurbanasaparentementedispersas,segmentadasy
descentradas,enrealidadseencuentraimplcitaoexplcitamentejerarquizada
porpoderososactoresculturales(elEstado,lasIglesias,losmedia,las
industriasculturales)interesados,noenlahomogeneizacin,sinoenla
organizacinyadministracindelasdiferencias(Sewell,1999:55ss.)
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

6/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

Bajoelaspectoqueestamosconsiderando,nuestrasciudadesmodernas
articuladassiempreaunpuadodeciudadesmundialesseparecenunpocoa
laciudadantiguaorientaldescritaporMaxWebercomounagregadode
pobladoresdeorigenexterno,procedentesdelasperiferiasrurales,cargando
cadaquienconsusrespectivosdiosesycultosfamiliares.Estospobladores
podanhabitarelunojuntoalotroymantenerentresrelacionesfuncionalesy
utilitariasrelacionadasconelmercadoylaadministracincitadina,perodesde
elpuntodevistaculturalconstituanunamasaheterognea,carentedeidentidad
colectiva.SegnMaxWeber,sloenlaciudadmedievalseproduceunafusin
culturalsignificativa,conducenteaunprofundosentidodeidentidadcolectiva,
graciasalaaccindelcristianismoqueleaportasuscatedrales,susobispos,sus
ritosfestivosysussantospatronos(Pollini,1987:224).
Enresumen:laciudadmoderna,comolaciudadantiguaoriental,esellugarde
lasmemoriasdbilesyfragmentadasy,poresomismo,delaevaporacinlenta
delasidentidadescolectivas.Poresolasentimoscadavezmenoscomoplace
,esdecir,comolugarexistencialmenteapropiado,ycadavezmscomo
espacioabstracto,comojungla,comonolugar.
4.Eleclipsedelasculturasrurales.
Elmetropolitanismoglobalylaproliferacindemegaciudadesvandelamano
conelcolapsodelaeconomarural,loqueimplicaasuvezladeclinacindelas
culturasparticularesfuertementelocalizadas,comosonlasculturastnicasy
campesinas.Nosepuededisimularelhechodequeestasculturasestn
perdiendocadavezmselpesoyelsignificadoquetenanenelconjuntodela
culturanacional.
Hastanohacemucho,lacampaaeraelmundolentoporantonomasia,en
contraposicinalmundoaceleradodelagranurbe.Eratambinellugar
privilegiadodelasmemoriasfuertes,organizadorasdelvnculosocial
(Candau,1998)y,poresomismo,latierraprometidadelasgrandesreligiones
dememoria(HervieuLger,1993:177yss.),comoelcatolicismopopularen
AmricaLatina.Lospueblosylaspequeasciudadesprovincianaseran
sociedadesdeinterconocimientomspropicias,segnHalbwachs(1950),ala
constitucindelamemoriacolectivaydelamemoriafamiliarquelas
megalpolisannimas.Deaqulaomnipresenciadelafiestacuyosentidoes
frecuentementeconmemorativo,delossantuariosdeperegrinacin,delos
paisajesmarcadoscomogeosmbolos,delasrutasceremoniales,delosrelatosy
mitoslocales.Sobraban,porlotanto,losmarcossocialesparacontenery
retenerlamemoria.Ycomolamemoriaesgeneradoraymadrenutriciadela
identidad,enningunaotrapartepodanobservarseidentidadescolectivasms
slidasyvigorosascomoenlasregionesrurales,hastaelpuntodequealgunas
deellascomolaregintapataenMxicohanllegadoaconvertirseen
smbolometonmicodelaidentidadnacional.
Peroelavanceincontenibledelmetropolitanismoglobalestcambiando
aceleradamentelafisonomafsicayculturaldelasregionesruralesenMxico,
enAmricaLatinayunpocoenelmundoentero.Laraznestribaenque,como
sehadicho,laglobalizacinhadadounsesgodecididamenteurbanoalos
esfuerzosdedesarrolloenelmundoentero.
Enefecto,lasmegaciudadestiendenadevorarliteralmentealcampoatravsde
periurbanizacionesenexpansinconstante,deconurbacionesmostruosasyde
larurbanizacingeneralizadaquedifundeestilosdevidaymodosde
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

7/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

consumourbanosenlasreasrurales(nofaltanunminisuper,unMcDonaldy
unasucursalbancariaenlamsremotadelaslocalidades).Deaquladificultad
actualparaestablecerunadistincintajanteentreloruralylourbano,sobre
todoenlospasesaltamentedesarrollados.
Perohayms:laconectividadcomplejaredesdeautopistas,telecomunicacion
es,estacionesrepetidorasdetelevisinhallegadotambinalasregiones
rurales,yconellaelcapitalismodesorganizadoydepredador.As,elsistema
agroalimentarioglobalhapropiciadolaimplantacinencadenade
agroindustriasfuertementeapoyadasporcapitalesindustrialesyfinancierosen
lasregionesrurales,aexpensasdelospequeosagricultoresydelaseguridad
alimentaria.Laconsecuenciahasidotriple:1)ladescampesinizacin
globaldelplaneta(Araghi,1995Kerney,1996)2)elagotamientocriminalde
losrecursosnaturalesy3)elaniquilamientodelasculturascampesinas
tradicionalesasentadasenlasreasrurales.
Porltimo,lamigracinruralurbanaeinternacional,quecomosabemostiene
unarelacindirectaconlaglobalizacinyconlanuevadivisininternacional
deltrabajo(Sassen,1999),estvaciandoliteralmentevastasregionesrurales,
mediantelaevaporacingradualdesuspoblaciones.Setratadeuncasotpico
deloqueTomlinsonllamadesterritorializacindelaslocalidades(2001:134
yss.),esdecir,laalteracindelosmodosdevidatradicionalesporla
repercusinlocaldeinfluenciaslejanas.As,ladecisindeunpuadode
directoresdeempresasagroalimentariasestadounidensesoeuropeaspuede
provocareldesempleomasivoenlasreasruralesdelospasesperifricos
provocando,enconsecuencia,fuertescorrientesmigratorias.Y,comosabemos,
unadelasconsecuenciasculturalesdelaemigracinendichasreasesla
rupturadelacontinuidadgeneracional,queesunprerrequisitoindispensable
paralareproduccincultural.
Latransformacindelasregionesruralesamenaza,particularmenteenAmrica
Latina,alasreligionesdememoriaquelashanimpregnadoynutridodurante
siglos.DanileHervieuLger(2003:97ss.)sehareferidoenunapublicacin
recientealaexculturacindelcatolicismofrancsdebidoasusecularafinidad
ycomplicidadconunacivilizacinruralqueyanoexiste,yasualergiaala
modernidadurbana.LaautoracitaaGabrielLeBras,quienexplicaesaalergia
conelargumentodequelaobservanciacatlicasuponelapermanencia,la
estabilidadylarepetitividaddelosciclostemporales,lascualeshansido
canceladasporlacompresinespaciotiempodelamodernidadurbana.Por
esosepuedepredecirconcerteza,decaGabrielLeBras,quedecadacien
migrantesruralesquelleganaPars,noventadejarndepracticarsureliginal
salirdelaGaredeMontparnasse.Estemismorazonamientopodraaplicarse
tambinalcatolicismomexicanoylatinoamericano,cuyaraigambreruralquizs
seamsfuertetodavaqueladelcatolicismofrancs,comolodemuestransus
ciclosdefiestaspatronales,susritosagrariosysusperegrinaciones.Tambin
nosotrospodramosafirmarconcertezaquedecadacienindgenaso
campesinosquelleganalDistritoFederalenbuscadetrabajo,noventadejarn
depracticarsureliginalsalirdeTapoodelaCentralCamioneradelNorte,a
noserqueseancooptadosdeinmediatoporotrasreligionesurbanasdetipo
secta,mejorequipadassindudaparasatisfacerlasnecesidadespsicolgicasy
socialesdelapoblacinflotanteydesarraigadadelasmegaciudades.
5.Comunidadestransnacionalesendispora
Unodelosfenmenosmundialesquesuelenasociarseconlaglobalizacinesel
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

8/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

incrementoespectaculardelosflujosmigratoriosinternacionales.Tanesas,
queunodelosindicadoresqueutilizanhoyloseconomistasparadetectary
mediraproximadamentelassucesivasoleadasdelaglobalizacinesel
incremento,calculadopordcadas,delamigracinalospasesindustrializados
(WorldBank,2002:23yss.)
Puesbien,lasmodalidadesqueasumenennuestrosdaslasmigraciones
internacionales,enparticularlasllamadaslaborales(labormigration),tienen
importantesimplicacionesculturales.Enefecto,muchosanalistassostienenque
sehageneralizadoenelmundoenteroelmodelodelasdisporas,esdecir,de
gruposinmigradosqueenlasociedadreceptorasiguenidentificndoseconsus
comunidadesdeorigen,conlasquemantienencontinuadosvnculosmateriales
(lasremesasdedinero)ysimblicos,graciasalasnuevastecnologasde
comunicacinque,comohemosdicho,hancomprimidolarelacinespacio
tiempo.(Cliot,2000:175ss).Estoquieredecirquelosmigrantesnolleganasus
lugaresdedestinoconelnimodeintegrarseplenamentealaculturadela
sociedadanfitriona,sinoparaseguirsiendopartedesuscomunidadesdeorigen.
Estafuertetendenciaaladiasporizacinpuedeobservarsetantoentrelos
migrantesmexicanosohispanosenlosEstadosUnidos,comoentrelosrabes
maghrebianosenFranciaylospolacosyturcosenAlemania.Refirindoseal
casodeAlemania,Albrechcitaunaencuestade1991cuyosresultadospodran
extrapolarsecontodaverosimilitudalasituacindenuestrospropios
emigrantesalosEstadosUnidos:
Mientrasaproximadamentelamitaddelosinmigrantesentrelos18ylos24
aosexpresaneldeseodeestablecersedefinitivamenteenAlemania,lagran
mayoradeellos(73%)sesienteestrechamenteligadaconlaculturadesupas
deorigenyrechazaunaidentidadalemana'.(Siefert1991:40,enAlbrecht
1997:56).
Poresoenlasociologadelasmigracioneslaproblemticasehadesplazadode
laasimilacin,quetodavaeraeltemadominantehastahacemuypoco,ala
transnacionalizacindelasculturasydelasidentidadeslocales.Enefecto,la
diasporizacindebeentenderse,segnJonathanFriedman,comoelconjuntode
prcticasporlasquelaidentificacinconunamadrepatriaconstituyelabase
paralaorganizacindeactividadesculturales,econmicasysocialesque
transgredenlasfronterasnacionales(Friedman,2003:9).
Estefenmenoentraaconsecuenciasimportantesparalarepresentacindela
ciudadanaentrelosinmigrantesendisporaysusconsecuentesdemandas
polticas.Enefecto,ensuslugaresdedestinoexigenserreconocidoslegalmente
comominorastnicasonacionalescontodoslosderechosderivadosdeeste
reconocimiento.Yconrespectoasuspasesyhastacomunidadesdeorigen
reivindicansuderechoalaplenaparticipacinpoltica,cadavezms
conscientesdelaimportanciacrecientedesucontribucineconmicaala
formacindelarentanacional.
6.Unhumanismoecolgico.
Otradelasmanifestacionesculturalesderivadasdelaglobalizacin,estavez
porreaccin,eslanuevasensibilidadecolgicaquesedifundepordoquier
graciasalactivismodelosmovimientosecologistasque,segnPeterJ.Taylor,
constituyenlareaccinantisistmicamsimportanteenestostiemposde
modernidadurbanaconsumista(Taylor,1999:86,94).Loqueanimaaestos
movimientoseslaconviccincomndeque,porunaparte,lacapacidaddela
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

9/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

tierrapararesponderalademandasiemprecrecientederecursosrenovableso
norenovablesporpartedelaeconomacapitalistahallegadoasulmitey,por
otra,elmododeexplotacindeesosmismosrecursosestamenazandolas
condicionesesencialesdelahabitabilidaddelatierra,comoson,entreotras,la
biodiversidadylaintegridaddelabioesfera.
Cuandohablamosdemovimientosecologistasnonosestamosrefiriendoen
primerainstanciaalospartidosverdes,demodestaincidenciaenlaspolticas
nacionales,sinoalasorganizacionestransestatalescomoGreenPeacey,sobre
todo,alasorganizacionesnogubernamentales(ONG's)queafrontanlos
problemasambientalesenlaperspectivadeunapolticaglobal(Taylor,1999:
87).Estosmovimientoshantenidounnotablexitoendoscontextos
particulares:hanlogradocambiargradualmentelaactituddelagenteensuvida
cotidianaconrespectoalmedioambienteyselashanarregladoparainscribirla
cuestinecolgicaenlaagendapolticaglobal.SegnMcCormick,el
movimientoecolgico[]hadesencadenadounmovimientodemasascon
millonesdeseguidores,hageneradonuevoscuerposdeleyes,haengendrado
nuevospartidospolticos,haalentadoelreplanteamientodelasprioridades
econmicasysociales,ysehaconvertidoenuninterlocutorcentraldelas
relacionesinternacionales.Porprimeravezlahumanidadhatomadoconciencia
dealgunasverdadesbsicasacercadenuestrainterrelacinconlabiosfera(Mc
Cormick,1995:xi)
Elmovimientoecolgicohacreadounnuevouniversalismo:salvarlavidaenel
planeta.ElfilsofoalemnHansJonasloconcibecomounaampliacindel
humanismoclsicoquealargaelespaciotemporaldelaresponsabilidadhumana
poniendoenclaroquelasuertedelossereshumanosestligadoaladelas
formasvivasnohumanas,comolasanimalesylasvegetales.
7.Laglobalizacinylaconstruccindeidentidades.
Abordaremosahora,muyrpidamente,elproblemadelimpactodela
globalizacinsobrelossubjetividadesy,porlotanto,sobrelasidentidades
individualesycolectivas.Esteproblemaserelacionaestrechamenteconlodicho
sobreelestatutodelaculturabajoelrgimendeglobalizacin,porquela
identidad,quesepredicasiempredesujetosodeactoressociales,resultaen
ltimainstanciadelainteriorizacindistintivaycontrastivadeunadeterminada
matrizcultural.
Enesteterrenohayqueandarconcuidado,porquenofaltaquienreprochealos
socilogosdelaglobalizacin,comoA.GiddensyM.Castells,lautilizacinde
conceptossuperados,inconsistentesymuydeficientementeelaboradosenloque
ataealasubjetividadyalaidentidad(Bendle,2002:118).
Enefecto,elterrorpostmodernoalsubstancialismoyalesencialismohallevado
aalgunossocilogosaelaborarunaconcepcinextremadamenteconstructivista
delaidentidadmoderna,quesuelepresentarsecomohiperreflexiva,comoun
productointegraldeldiscursoycomointrnsecamentefragmentada,mltiple,
hbridayfluida.
As,elconceptodeidentidadescentralenlateoradeGiddensacercadela
individuacin,delamodernizacinreflexivaydelaemergenciadesociedades
posttradicionalesinmersasenunsistemaglobal.Perolaidentidadquenos
describe,ademsdeserplsticayfluida,tieneporsoporteunsujetocartesiano
excesivamenteracionalyreflexivo.
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

10/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

Castellsseocupapreferentementedeidentidadescolectivas,perotambinse
apoyaenGiddens(1991)paraafirmarquelasidentidadessonfuentesde
sentidoporyparalosactoresmismos,ysonconstruidosatravsdeprocesosde
individuacin.Laidentidadseconcibeentoncescomounprocesoactivode
construccin,mientrasqueelsentidosedefineracionalsticamentecomola
identificacinporpartedeunactorsocialdelafinalidaddesuaccin(2000,
volII:7).Todoocurre,porlotanto,bajoelrgimendiurnodelaconciencia
reflexiva.Esdecir,elsujetosiguesiendocartesiano.
Elproblemaradicaenqueestamaneradeconcebiralsujetonosloolvidaa
Freud,NietzscheyMarx,sinotambinpasaporaltoelbiopoderdeMichel
Foucault,lasinterpelacionesaltusserianasyelsentidoprcticodeBourdieu.
Esdecir,pasaporaltotodaunatradicindepensamientoquesubrayaelpesode
lasfuerzaspsicolgicasinconscientes,delasestructurasinstitucionalesydel
contextoculturalenlaformacindelsujetoydelaidentidad(Schiratoand
Webb,2003:131160).Sepuedeaceptarqueenlamodernidadtardalos
individuossehanvueltomsautnomosyreflexivos,peroestonosignificaque
lascoercionessocialesexternasointernas(atravsdelaprendizajefamiliar,
escolaryprofesional,porejemplo),hayandejadodepesarsobresusactividades.
Enresumen,elsujetoysuidentidadsehallansiempresituadosenalgnlugar
entreeldeterminismoylalibertad.
Faltaespacioparadesarrollaraquunateoradetalladadelaidentidad.Nos
limitaremosasealarlaimportanciadeladistincinentreidentidades
individualesycolectivas,sealandoalmismotiemposusrelaciones
complementarias,yaquesegnlatradicinsociolgicainauguradaporSimmel,
laidentidaddelosindividuossedefineenprimertrminoporelconjuntodesus
pertenenciassociales(tnicas,nacionales,religiosas,familiares,etc.).Esdecir,
laidentidaddelosindividuosesmultidimensional,ynofragmentadaen
mltiplesidentidades,comoafirmanlostericospostmodernos.Deaqula
necesidaddeprecisar,cuandosehabladelimpactodelaglobalizacinsobrelas
identidades,siseesthablandodesdelaperspectivadelossujetosindividuales,
oseestenfocandodirectamenteasujetoscolectivostalescomogrupostnicos,
movimientossociales,comunidadesreligiosas,organizacionespolticaso
colectivosnacionales.
Porejemplo,siasumimoselpuntodevistadelosindividuos,esposible
reconocerlapresenciadeidentidadestotalmentefuncionalesaladinmicadela
globalizacin.Estosignificaque,sibienenestecasolaparticipacinenredes
mundializadasrepresentaslounadelasdimensionesdelaidentidadpersonal,
constituye,sinembargo,ladimensindominanteehipercatectizada.Tales
seran,entreotras,lasidentidadescosmopolitasdelaelitetransnacional,esto
es,delosindividuospertenecientes,segnSklair(1991),alanuevaclase
transnacionaldeproductoresdeservicios.Estossonlosqueparticipan
frecuentementeenreunionesinternacionales,recibenyenvanunagrancantidad
defaxesycorreoselectrnicos,tomandecisionesenmateriadeinversionesy
transaccionesdealcancetransnacional,editannoticias,diseanylanzanal
mercadoglobalnuevosproductos,yviajanporelmundoenteropormotivosde
negocioodeplacer.Lasciudadesmundialessonsuslugaresdetrabajo,pero
tambinelescenariodesuestilodevidamaterialistaycosmopolita,yelcrisol
desusnarrativas,mitosysensibilidadestransnacionales(Knox,2000:243).
Sedatambinelcasodelosquenohipercatectizansuinsercinfuncionalen
redesdesterritorializadas,sinoquelacombinansinmayoresconflictosconotras
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

11/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

dimensionesmstradicionalesyterritorializadasdesuidentidadpersonal.Jean
PierreWarnier(1999,11)evocaunejemploemblemticoqueresponde
cabalmenteaestasituacin.SetratadePapu,unhombredenegocioshindque
administraunaimportanteagenciadecambioenBombay.Estehombre,rodeado
decomputadoras,estelectrnicamenteenlazadoconlasprincipalesplazas
financieras,escapazdecalcularelcursodelasdiferentesmonedasdelmundo,y
puedehacernegociosconasiticos,americanosyeuropeosquemanejanlas
mismasreglasdejuego.Peroocurrequesuaccincomohombredenegociosse
inscribeenelinteriordecomunidadeslocalesprximasyordenadasencrculos
concntricos:sufamilia,lacomunidadjanalaquepertenecejuntamentecon
todasuparentela,ylaIndiacomonacin.Poresoestehombre,ancuandose
encuentratrabajandoensuoficina,sevuelvedetantoentantoconlasmanos
juntashaciaeltemplohinduistacercanoeinvoca,segnsuestadodenimo,a
diferentesdivinidadeshindes.
Porltimo,podramosobservarcasiexperimentalmenteelefectoqueproduce
enlasubjetividadylaidentidadpersonaldenuestrosmigranteslegalese
ilegaleseltrabajoflexibleyprecariodelaglobalizacinimplantadoporlas
empresasnorteamericanasconlascualesentranencontacto.Alanalizar
detenidamentelosresultadosdeunarecienteencuestaaplicadaporRicardo
ContrerasSotoa877migrantesderetornoenlareginBajodeGuanajuato,
encontramosquelostrabajadoresexperimentansuinsercinenlasempresas
norteamericanascomolaentradaobligada,pornecesidaddesobrevivencia,a
unaespeciedeprisindondeselosdiscriminasocialyracialmente,selosobliga
asometersealaduraeinhumanadisciplinadetrabajoimpuestaporlos
patrones,yselosmantienebajocontrolyvigilanciapermanente.Ensuma,el
sndromedelPanpticodeFoucault.Entalescircunstancias,lostrabajadoresse
adaptanexteriormentealasexigenciasdeltrabajo,peromantienencomoen
reservayenestadodelatencialasdimensionesmsprofundasdesuidentidad,
comosupertenenciafamiliar,tnicaoreligiosa.Comomigrantesendispora,
nuestrostrabajadorespiensanfrecuentementeensulugardeorigen,ylo
representancomounespaciodelibertadquecontrastaconsuactualestadode
cuasiconfinamiento,perotambincomounespaciodondelasubsistencia
resultaproblemtica.Losalientaneneltrabajolaesperanza(muchasveces
utpica)delretornoylaconcienciadequeestnreuniendorecursospara
subveniralasnecesidadesdesusfamilias.Losquetrabajanenlasciudades
percibenclaramenteelcontrasteentrelavidaaaltavelocidadalaquetienen
queadaptarse,yloshbitosmspausadosdelosmundoslentosdedonde
proceden.
8.Lasidentidadescolectivasencuestin
Encuantoalarelacinentreprocesosdeglobalizacineidentidadescolectivas,
hayquedescartardeentradalaideadeunaidentidadglobal.Ascomonoexiste
unaculturaglobal,sinoslounaculturaglobalizadaenelsentidodela
interconexincrecienteentretodaslasculturasenvirtuddelastecnologasde
comunicacin,tampocopuedeexistirunaidentidadglobal,porquenoexisteuna
culturahomogneaquepuedasustentarla,nismboloscomunesquesirvanpara
expresarla,nimemoriacolectivaquepuedanutrirla,niotredadesconlasque
puedaconfrontarseenlamismaescala(Gimnez,2002).
Algosemejantepuededecirseconrespectoasupuestasidentidadesmacro
regionales,comolaUninEuropea,elCaribeolaAmricaLatina,pesealos
esfuerzosdeJorgeLarranparaconvencernosdelocontrario(Larran,2000).
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

12/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

Lomsquesepuedeconcederesquesetratadeidentidadescolectivas
dbilesymsbienmetafricas,incapacesdesermovilizadascomoactores
colectivosenfuncindealgnproyectooidealcomn.Enloquerespecta
particularmenteaAmricaLatina,elsueodeBolvarnuncapudoconcretarse
debidoalaheterogeneidadextremayalabalcanizacintempranadelaregin.
Loanteriorquieredecirque,pesealaglobalizacin,lamayorpartedela
poblacinmundialsigueidentificndoseporreferenciaaunacomunidad
nacional,aunquehayancambiadoosehayandebilitadolasfuncionesdel
Estadonacin(Herb,1999:948).Perosepuededecirquelaglobalizacinha
afectadoenalgunoscasoslarepresentacindelaidentidadnacional,
deslizandouncontenidoneoliberalenlacomunidadimaginadadeAnderson
(2000).
Porejemplo,elyacitadoJorgeLarranrefierequeapartirdelos90seempeza
construirunanuevaversinpblicadelaidentidadchilena,centradaentres
ideasbsicas:Chile,pasdiferenteChile,pasganadoryChile,pasmoderno.
LaprimeraideaintentabapresentaraChilecomounpasdiferentealrestode
AmricaLatina,unpasfroyderasgoseuropeos,quedifieredelos
tropicalismosdeotrospasesdelareginyquehasuperadounpasadopre
moderno.Lasegundaideamostrabaunaactituddinmicaytriunfalista
cimentadaenlostriunfoseconmicoslogrados.LaterceraideamostrabaaChile
comounpaseficientequecreceaceleradamente[].Enestenuevodiscurso
hayunanuevaconcepcinculturalquedestacaelempuje,eldinamismo,el
xito,lagananciayelconsumocomolosnuevosvalorescentralesdela
sociedadchilena(Larran,2001:162163).
Estediscursocoexiste,segnelmismoautor,conotroquedestacacomoloms
propiodelaidentidadchilenalaculturapopular,seacomolafuentemspurade
lacreatividadydelaautonoma,seacomoopuestaalaculturaoligrquicadela
elite(Larran,2001:172173).
Esmuyposiblequeestadobleversinpblicadelaidentidadsedtambin,
mutatismutandis,enotrospasesdeAmricaLatina,comoMxico,ms
integradosalosprocesosdeglobalizacinatravsdesuinsercinenzonasde
librecomercio.
Tratndosedeidentidadescolectivas,elfenmenomsinteresanteesel
surgimientoylamultiplicacindeidentidadessubnacionalesenreaccin
directacontralosefectosexcluyentesypolarizantesdelaglobalizacin,
poniendoenentredichosupretendidafatalidadsistmica.Estefenmenohasido
magistralmenteestudiadoporCastellsenelsegundovolumendesutrilogaque
llevaporttulo:ThePowerofIdentity(2000).Enefecto,segnesteautor
nuestromundoynuestrasvidasestncondicionadaspordostendencias
opuestas:ladelaglobalizacinyladelaidentidad.Porunapartetenemosla
sociedadderedes,latransformacindelcapitalismoyeldebilitamientodel
estatismo.Asmismo,laindividualizacindeltrabajo,laculturadela
virtualidadrealbasadaencomplejossistemasmediticos,lacompresin
espaciotiempoyelsurgimientodenuevaselitesdominantescosmopolitas.Pero
porotraparteobservamoselsurgimientodepoderosasexpresiones
subnacionalesysupraestatalesdeidentidadcolectivaquedesafanestaprofunda
transformacinsocial:identidadesdegnero,religiosas,tnicas,regionaleso
sociobiolgicasqueseexpresanbajolaformadegruposguerrilleros,milicias,
cultosreligiosos,ecologismo,feminismoymovimientosgay.Comoseechade
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

13/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

ver,estasidentidadessonmltiplesymuydiversificadas,siguiendolos
lineamientosdecadaculturaydelaformacinhistricadecadaidentidad.
Adems,puedenserprogresistasoreaccionarias,yutilizancadavezmslas
nuevastecnologasdecomunicacin.Entodaspartesestasnuevasidentidades
desafanalaglobalizacinyalcosmopolitismo,reivindicandoelparticularismo
culturalyelcontroldelospueblossobresuvidaysuentornoecolgico.
Apartirdeesteanlisis,Castellsesbozaunapolticaradicaldeidentidadque
fincasusesperanzasenlaformacindeidentidadesprogresistasyproyectivas,
construidasnoyaapartirdesociedadescivilesbasadasenelmercadoyenlas
institucionesquelolegitiman,sinoapartirdemovimientoscomunitariosde
resistenciaalaglobalizacin.
9.Amododeconclusin.
Segnnuestroanlisis,unodelosefectosculturalesmsvisiblesdela
globalizacinhasidolareorganizacinyredefinicindelaculturaenelmarco
urbano,aexpensasdelasculturasruralestradicionales.Perolaculturaas
reorganizadayredefinidaniestotalmentehomogneaoestandarizada(tesis
globalista),niestotalmenteplural,fragmentadaydescentrada(tesis
postmodernista).Enefecto,loquesuelepresentarsecomoculturamercantilista
oconsumistaestandarizadaesslounatendenciaqueafectaparcialmentea
determinadossegmentosurbanos.Yloqueaprimeravistapareceunbazar
postmodernoounpotpourriculturalurbano,representaenrealidadformas
culturalesimplcitaoexplcitamentejerarquizadas,organizadasoadministradas
porinstitucionesestatales,infraestatalesosupraestatales(UNESCO,
corporacionestransnacionales)quefuncionancomopoderososactores
culturales.
Contrariamentealaglobalizacineconmicayfinanciera,ladelaculturaesuna
globalizacindbilquesloimplicalainterconexincrecienteentretodaslas
culturasenvirtuddelasnuevastecnologasdecomunicacineinformacin.
Estainterconexin,queenlaprcticacomportalacopresenciaalmenosvirtual
detodaslasculturas,permiteprevertresposibilidades:obienelecumenismo
culturalquepropugnalacoexistenciapacficadelasculturas(tesisdel
multiculturalismo)obienlahibridacinparcialentrelasmismasobienel
fundamentalismoculturalqueimplicaelreplieguesobrelapropiaculturayla
actituddefensivaomilitantefrentealasdems.Estepanoramayapuede
observarseclaramenteenelcampodelareligin(Kurtz,1995:167ss.)
Sinoexisteunaculturaglobalpropiamentedicha,tampocopuedeexistiruna
identidadglobalensentidopropio,yaquestarequerirapordefinicinuna
matrizculturalcorrespondiente.Yenefecto,noexistenunamemoria,smbolos
comunesyproyectosdealcancemundialquepuedancompartirseaescala
planetariafrenteaotredadessignificativassituadasenlamismaescala.
Nosonidentidadesglobalesensentidopropiolosmovimientossupraestatales
(ecologismo,movimientosaltermundistas)ylasorganizacionesno
gubernamentales(ONGS)queparecenconstituirunembrindesociedadcivil
globalybuscangenerarunaopininpblicamundialsobreproblemascruciales
vinculadosconlaglobalizacin.Talesmovimientosyorganizaciones,que
funcionancomopartidosmundiales,noseescapandelaestructura
internacionaldelosestadosnaciones,ydifcilmentepuedendesligarsedelos
interesesenjuegodentrodedichosistema.Setrata,entonces,demovimientosy
organizacionesquerespondenmsbienaunalgicainternacional.Todoparece
http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

14/15

19/3/2015

GilbertoGimnez

indicarquepormuchotiemposeguiremosmirandoalmundoatravsde
mediacionescomunitarias,geopolticasyeconmicasdefinidasaescala
restringida,peronoglobalesdecir,seguiremosmirandoalmundoatravsdel
prismadesusestados,desusreligiones,desusdiferentesculturasydesus
mercadoslocales.

(Nota:parafacilidaddelecturayconelamablepermisodelautor,se
suprimierontodaslasnotasapiedepginaylabibliografafinal)

http://www.sjsocial.org/crt/articulos/757_gilberto_gimenez.html

15/15

Das könnte Ihnen auch gefallen