Sie sind auf Seite 1von 12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

PatrickCharaudeauLivres,articles,
publications

http://www.patrickcharaudeau.com/Lasemociones
comoefectosde.html

Lasemocionescomoefectosdediscurso
revistaVersin,n26,junio2011,Laexperienciaemocionalysusrazones,pp.97
118,UAM,Mxico

Introduccin
Enlascienciashumanasysociales,lasemocionessonobjetodediversosenfoquesquedependende
laespecificidaddecadadisciplina.Dichosenfoquesfueronobjetodereflexinenlafilosofaantigua
(Aristteles),despusenlalatina(Cicern)ycontempornea(fenomenologa),ylapreguntaquese
plantea,entonces,esladesabersi,frenteaesasotrasdisciplinashumanasysociales,estanocin
puedeserobjetodeunestudioespecficamentedelenguaje.
Responderafirmativamenteatalinterrogacinsuponequesedelimiteelmarcodeabordajeenel
cualinsertaestanocinquesedescribanlascondicionesdesuaparicinyquesemuestrecmo
funciona.Elobjetivonopuedeserelderesponderenesteespacioglobalmenteadichatarea.Sin
embargo,setratardepresentarunaproblematizacindiscursivadelaemocinyseilustrarconel
ejemplodelapresenciadelasemocioneseneldiscursopopulista.
Laemocinenelcentrodelascienciashumanasysociales
Elpuntodevistadeunanlisisdeldiscursosedistinguedeaquldeunapsicologadelasemociones
quetrataradeestudiar:yasealareaccinsensorialdelosindividuosenrelacinconlas
percepcionesquestostendrandeunmundocuyasmanifestacionesdesempearanelpapeldeun
detonadordepulsiones,puestoqueesverdadqueciertasemocionespuedenserprovocadas
fisiolgicamenteyanms,puedensermedidasqumicamente(comoelestrs,laangustiaoel
miedo)yasealasdisposicionesdehumorodecarcterdelosindividuosquepuedenser
categorizadasdeacuerdoconlastendenciasoinclinacionesdeesosindividuosatener
comportamientosrecurrentes,loquedeterminaraenellostiposdenaturalezadecarcter(llamado
tambintemperamento)comoelsercolrico,atrabiliario,miedoso,angustiado,rencorosoyasea
lasreaccionesdecomportamientodelosindividuosyaseanfingidasorealesfrenteaeventosque
seproducenenelmundoocomoproductodelaaccinqueotrostienensobreellos,reaccionesque
puedenserobjetodeunacategorizacinsimilaralasprecedentes,peroenunaperspectiva
diferente,yaquenosetrataaqudedescribirunadeterminadanaturalezadelindividuo,sinouna
reaccinrelativaalasituacinenlacualelindividuoreacciona.Enestaperspectiva,desembocamos
enladefinicindecategorascomolavergenza,elorgulloolavejacin.
Talesestudios,queporotrapartenoseexcluyen,yquenoprejuzganaquopcionestericasenlas
cualespuedenserllevadosacabo[1],estncentradosenelindividuoyproponenexplicaciones
causalessobrelanaturalezadesucomportamiento,yaseastafisiolgicaopsquica.Deesta
manera,elmiedopuedesermedidoqumicamente,puedeserconsideradocomounacaracterstica
temperamentalocomouncomportamientoreactivoqueprovocapnico.
Elpuntodevistadeunanlisisdeldiscursosedistinguetambindeunasociologadelasemociones
quebuscaestablecercategorasinterpretativasytpicoideales[2]mediantereconstruccionesdelo
quedeberaserelcomportamientohumanoeneljuegoderegulacionesydenormassociales.De
estamanerasehaplanteado,apartirdeMaussyDurkheim[3],quelasemocionesnoconciernen
solamentelapulsin,loirracionalyloincontrolable,sinoquetienentambinuncarctersocial.En
esesentido,lasemocionesseranelgarantedelacohesinsocial,permitiranalindividuoconstituir
susentimientodepertenenciaaungrupo(Mauss),representaranlavitalidaddelaconciencia
colectiva.Estoquieredecirque,alsersignodereconocimientoparalosmiembrosdeungrupo,las
emocionesdescansansobreunjuiciocolectivoqueinstituyeunaespeciedereglamoral.Infringirla
reglaconllevaunasancin(Durkheim),loqueencontrapartidadaaesosjuiciosuncarcterde
obligacin.Aqusetratara,entonces,deprocederaladescripcindeesascategorasdeemocin,de
norma,dejuiciodelcomportamientosocialenfuncindediferentesparmetros:elgradode
universalidad(lacleraparecemsuniversalquelavergenza),laespecificidadcultural(elpudor,el
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

1/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

orgulloparecenestarligadosalcontextosocietal),elmenoromayorgradodelaorientacindela
accin(laindignacinparecedesembocarenunaaccinreivindicativa,lapiedadtambin,peroenun
gradomenor),enfin,lamsomenosevidenteracionalidad(laindignacinpareceestarligadamsa
unjuicioquesepuedecompartirsobreelcomportamientodelotroenrelacinconnormasde
justicia,laangustiamsaunapulsinindividualsindeterminacinprecisadeunobjetosoporte).
Elpuntodevistadeunanlisisdeldiscursonopuedeconfundirsetotalmenteniconeldela
psicologaaunquestafuerasocial,nitampococoneldelasociologaseastainterpretativae
interaccionista.Elobjetodeestudiodelanlisisdeldiscursonopuedeserloqueresienten
efectivamentelossujetos(qusignificasentirclera?),niloquelosmotivaaexperimentaroa
actuar(porquoenfuncindequsesienteclera?),comotampocolasnormasgeneralesque
regulanlasrelacionessocialesyqueseconstituyenencategorassobredeterminantesdel
comportamientodelosgrupossociales.
Elanlisisdeldiscursotienecomoobjetodeestudioellenguajeentantoqueproducesentidoen
unarelacindeintercambio,queesensmismosignodealgunacosaquenoestenlydelacual
es,sinembargo,portador.Deahqueelmiedo,porejemplo,nosehadeconsiderarenfuncindela
maneraenqueelsujetolomanifiestaporsufisiologa,nicomounacategoraapriorienlacualse
incluiraalsujetodeacuerdoconloqueles(suspropiastendencias)oconformealasituacinenla
queseencuentra(solofrenteaunlen),nicomoelsntomadeuncomportamientocolectivo(el
pnico),sinocomosignodeloquepuedesucederlealsujetoporelhechodequelmismosera
capazdereconocerlocomounafigura,comoundiscursosocialmentecodificadoque,comolo
proponeRolandBarthes[4],lepermitiradecirEsoesjustamenteelmiedo!osimplemente
Tengomiedo!.Estepuntodevistaseasemejara,entonces,aldelaretricadelosefectosque
estpuestaenmarchaporcategorasdediscurso[5]quepertenecenadiferentesrdenes(inventio,
dispositio,elocutio,actio),enloscualeshabra,entreotrascosas,unatpicadelaemocinque
estaraconstituidaporunconjuntodefiguras.Peroveremosqueaunqueestepuntodevista
conciernelaretrica,estaltimadebesercompletadaporunateoradelsujetoydelasituacinde
comunicacin.
Porlomismo,noseperderdevistaloqueproponenesasotrasdisciplinasenlamedidaenquesus
anlisisponenenevidencialosmecanismosdelaintencionalidaddelsujeto,aquellosdela
interaccinsocialylamaneraenqueseconstituyenlasrepresentacionessociales.Elanlisisdel
discursolasnecesita.Ciertasnocionesseprestanmsqueotrasalainterdisciplinaridadporque
estnenelcentrodeesosdiferentesmecanismos.Eselcasodelaemocin.
Porlotanto,quisierabasarmeenlosdebates[6]quesehandadoenesasdiferentesdisciplinasen
tornodelasemocionesconelfindeextraerglobalmentealgunasenseanzasqueserntilespara
enmarcarmejorloquellamolosefectosdeemocinpresenteseneldiscurso.Deesosdebatesvoy
aretenertrespuntosqueparecentenerconsensoentrelossocilogos,lospsiclogossocialesylos
filsofos,yquemeparecenesencialesparauntratamientodiscursivodeestacuestin:las
emocionessondeordenintencional,estnligadasalossaberesdecreenciayseinscribenenuna
problemticadelarepresentacinpsicosocial.
Lasemocionessondetipointencional
Lamayoradelossocilogosyfilsofosestndeacuerdo,enprimerlugar,endecirque,sinnegarla
pertenenciadelasemocionesaldominiodelafecto(siemprehay,deunauotramanera,loresentido
yloexperimentadoenlaemocin),stasnosonporendetotalmenteirracionalesy,porlotanto,no
sonreduciblesaloqueesdelordendelasimplesensacinodelapulsinnorazonada.Algunos[7]
sealanquelafilosofaoccidentalsiempredistinguiemocionescomoeldolor,elamor,elmiedo,la
lstima,lacleraylaesperanza,delosimpulsosydelosinstintoscorporalescomoelhambreyla
sed.Estadistincintodavaesampliaporquelaprimeracategoraestanmuyligadaalas
sensaciones,peroseestableceunaprimerafronteraentreloquepodrserrecuperadopara
integrarloenuncampocognitivoyloquepareceserletotalmenteexterior.Otros,posteriormente,
vanmslejosmostrandoquenosedebeconfundiremocinysensacinauncuandoempleamosa
veceslostrminossentiroexperimentarparahablardenuestrasemociones,parareconocerlas
oconfesarlas[8].Comoprueba,elhechodequeadosemocionesdiferentes(loscelosyeldeseo)
puedecorresponderunamismasensacin(eldolor),oqueunamismaemocin(loscelos)pueda
provocarestadoscualitativosdiferentes(dolor,excitacin,abatimiento,clera).Deestamanera
lasensacinentantoqueestadocualitativonoesuncriteriodediscriminacinlo
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

2/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

suficientementefinoparadarcuentadeladiversidaddeemociones[9].
Elacuerdoserefiereentoncesalavinculacindelasemocionesalaracionalidad.Sinentraraquen
eldebatequeinquietaalossocilogosyalosfilsofoscontemporneosentrelasteoras
denominadascognitivasque,altratarlosestadosintencionalesenlatercerapersona,tiendena
absorberlasemocionesenunaconcepcindetipointelectualhastaelpuntodeeliminarelafecto,y
lasteorasllamadasnocognitivasque,altratarlosestadosintencionalesenprimerapersona,
mantienenunlazoconelafecto[10],apartirdeahesadmitidoquelasemocionestienenuna
basecognitiva.Laracionalidadmismahasidoobjetodeunaredefinicinenlafilosofa
contempornea,queyanolaoponedemaneraradicalalosinstintosyalapasin,comoenuna
concepcincartesiana.Laaparicindelsujetocomofundamentodelpensamiento(apartirdela
filosofakantiana,yluegodelafenomenologa),permitiintegrarenlaracionalidaduncierto
nmerodecomponentesqueleestnligadosensuconjunto.ComoloresumemuybienJohn
Elster[11],laracionalidadestalserviciodeunactuarparalograrunobjetivo(nonecesariamente
logrado)cuyoagentesera,deunauotramanera,elprimerbeneficiario:comprende,porlotanto,
unobjetivodelaaccin.Peroesteobjetivo,concebidofinalmentecomolabsquedadeunobjeto,
debeserdesencadenadoporalgo.Sepuededecirqueesealgoesdelordendeldeseo,dadoqueel
agenteseve,afindecuentas,comobeneficiariodesupropiaaccin:estaracionalidadser,pues,
calificadacomosubjetiva.Enfin,sepuedehacerlasuposicindequeelobjetivodelaaccinyel
deseodesencadenantenosonnicos,sinoquesonelresultadodeunaeleccinentreunconjunto
deposiblesyque,paraelegirentreesteconjunto,hayquetenerciertosconocimientossobrelas
ventajasylosinconvenientesdecadaunodeesosposiblesy,porlotanto,unarepresentacinde
stos.Ycomoestosconocimientossonrelativosalsujeto,alasinformacionesquerecibe,alas
experienciasquelhatenidoyalosvaloresqueesesujetolesatribuye,sepuededecirquela
racionalidadestligadaalascreencias.
Deestamanera,lasemocionesseinscribenenunmarcoderacionalidadporelhechodeque
contienenensmismasunaorientacinhaciaunobjeto[12]delcualtomansupropiedadde
intencionalidad.Esporquelasemocionessemanifiestanenunsujetoenfuncindealgunacosa
quelseimaginaqueellaspuedendenominarseintencionales.Lalstimaoelodioquese
manifiestaenunsujetonoeselsimpleresultadodeunapulsinnosemidenicamenteen
relacinconunasensacindeenardecimientodebidoaunaccesodeadrenalina,sinoqueest
vinculadaalarepresentacindeunobjetohaciaelcualsedirigeelsujetooalquebuscacombatir.
Estoamplaelconceptodeestadosintencionales:tantodelosintelectualescomodelos
emocionales,ytodossonalavezexgenos(reenvanaunobjetoexteriorhaciaelcualestn
orientados)yendgenos(sonimaginadosporelsujetomismoque,demanerareflexiva,se
representaesteobjeto).
Lasemocionesestnligadasasaberesdecreencia
Elhechodequelasemocionesseinsertenenunmarcoderacionalidadnoessuficienteparaexplicar
suespecificidad.Nosolamenteelsujetodebepercibiralgunacosa,nosolamenteesacosadebe
acompaarsedeunainformacin,esdecir,deunsaber,sinoqueademsesnecesarioqueelsujeto
puedaevaluaresesaber,quepuedaposicionarseenrelacinconesteltimoparapoder
experimentaroexpresaremocin.Unindividuocualquierapuedepercibirunlen,reconocersu
morfologa,conocersushbitos,tenerconocimientoszoolgicosavanzadossobreesteanimal,
mientrasnohayaevaluadoelpeligroquestepuedarepresentarparal,enlasituacinenlaquel
seencuentra,novaaexperimentarningunaemocindemiedo[13].Estetipodesabertiene,pues,
doscaractersticas:1)seestructuraalrededordevaloresqueestnpolarizados2)estosvaloresno
tienenqueserverdaderosporquenosondependientesdelasubjetividaddelindividuo,sinoque
simplementetienennecesidaddeestarfundadosparal[14].Setrataahdeunsaberdecreencia
queseoponeaunsaberdeconocimientoquesefundaencriteriosdeverdadexterioresalsujeto.
Loqueesteneldebategeneral,alcualaludaalprincipioyquetodavanoestbiendeslindado,es
eltipodevnculoqueexisteentreemocionesycreencias.MarthaNussbaumevocaquealgunos
sostienenquelascreenciaspertinentessoncondicionesnecesariasparalaemocinotros,quelas
creenciassonalaveznecesariasysuficientesotrosincluso,quesonpartesconstitutivasde
aquelloqueeslaemocinalgunos,enfin,sustentanquelaemocinessimplementeuntipode
creenciaydejuicio[15].Esteltimopuntodevistaescompartidoporvariosinvestigadores[16]
queafirmanquenohayqueconsiderarquelasemocionessonsensacionesmsuna
interpretacin,sinoquesondeentradaunainterpretacin()delascircunstancias[17].Yuna
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

3/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

interpretacinfundadaenlosvalores,dacomoresultadounjuiciodeordenmoral,yaquela
ausenciadeemocinentalescircunstanciasconllevaunasancinmoral.Recordemoselactodela
reinadeInglaterraquerompielprotocoloydirigiundiscursoasussbditosenrelacinconla
muertedelaprincesadeGallesparanoserjuzgadacomoindiferenteporellos.Juiciodeindiferencia
quenoserainterpretadoentrminospsicolgicos(lareinaesinsensible),sinoentrminosde
deficienciamoral(lacoronadeInglaterraesdecadenteporquelareinanoescapazdeescondersu
hostilidadaDiana):habraahunarupturadellazoconvencionalentreunasituacintpicaylas
emocionesqueellagarantiza[18].Desdeestengulo,lasemocionesserantratadasdesdela
perspectivadejuiciosqueseapoyaranencreenciasquecomparteungruposocialycuyoacatoo
desacatoconllevaunasancinmoral(alabanzaorechazo).Enesesentido,lasemocionessonun
tipodeestadomentalracional.
Sealoquesearespectoaesasposiciones,emocionesycreenciasestnindisolublementeligadas:
todamodificacindeunacreenciaconllevaunamodificacindeemocin(porejemplo,lavejacin)
todamodificacindeemocinconllevaundesplazamientodelacreencia(porejemplola
indignacin)ymuchosepodraapostarquetodadesaparicindeemocinenunacircunstancia
socialmenteesperadaacarreafinalmenteunamodificacindecreencias.
Sepuederesumirentoncesesteconocimientodiciendoque:lascreenciasestnconstituidasporun
saberpolarizadoentornoalosvaloressocialmentecompartidoselsujetomovilizaunaovarias
redesinferencialespropuestasporlosuniversosdecreenciadisponiblesenlasituacinenlaquese
encuentra,loqueessusceptiblededesencadenarenlunestadoemocional.Eldesencadenamiento
delestadoemocional(osuausencia)loponefrenteaunasancinsocialquedesembocaren
diversosjuiciosdeordenpsicolgicoomoral.
Lasemocionesseinscribenenunaproblemticadelarepresentacin
Sisedefinenlasemocionescomoestadosmentalesintencionalesqueseapoyanencreencias,
entoncessepuededecirqueestanocinseinscribeenunaproblemticadelarepresentacin.
Demanerageneral,larepresentacinprocededeundoblemovimientodesimbolizacinydeauto
presentacin.Esunmovimientodesimbolizacinenelsentidoenquearrancalosobjetosdel
mundodesuexistenciaobjetal(sic)figurndolosmediantecualquiersistemasemiolgicocomouna
imagenqueestdadaporelobjetomismoyque,sinembargo,noeseseobjeto(esladefinicin
mismadelsignolingstico).Esunmovimientodeautopresentacin,yaqueestaconstruccin
figuradadelmundo,porunfenmenodereflexividad,regresaalsujetocomoimagenquelmismo
construyedelmundoypormediodelacuallsedefine:elmundoleesautopresentado,yesa
travsdeestavisin,queelsujetoconstruyesupropiaidentidad.
Deestamaneraseconstruiralaconcienciapsquicadelsujeto[19],mediantelapresenciaenellade
algunacosaqueleesexterioryalacualselehadadounaformasentido,apartirdelaexperiencia
intelectualyafectivaqueelsujetoadquieredelmundopormediodelosintercambiossocialesenlos
cualesseencuentraimplicado.
Sinembargo,estaactividadmentalderepresentacinnoesnecesariamenteinteriorizadaenel
sentidoenqueseconvertiraautomticamenteenfuentedeunnuevocomportamiento.Ellasigue
siendounarepresentacin.JenniferChurch[20]hacenotarqueunopuederepresentarseuna
regladegramticadeunalenguaextranjerasininteriorizarlaforzosamente,esdecir,sercapazde
aplicarlaunomismo.Alcontrario,unopuedeaplicarcorrectamenteunareglasintener
forzosamenteunaconcienciaclara,comocuandosehablalalenguamaternasinhaberla
estudiado[21].Estaautoratambinsugierequenoeslamismacuestintenervrtigo(fenmeno
interiorizado)quesaberquelaaltituddavrtigo(fenmenoderepresentacin),loquepara
Papermanexplicaralaraznporlacual,aveces,lasemocionesseresistenalarazn(descubrirque
unonotienerazndetenermiedo,noeliminaforzosamenteelsentirmiedo[22]).Las
representacionessequedanentoncesenunarelacindecaraacaraconelsujeto,peroaveces
puedeninteriorizarse,loqueseverificaenelaprendizajedeunalenguaextranjeray,demanera
general,entodoaprendizajesocial.
Quedanandosinterrogantes:(1)podemoshablarderepresentacionesemocionalesyenqu
sonstasespecficas?(2)conqufundamentolasrepresentacionespuedenserdenominadas
sociodiscursivas?
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

4/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

Sepuededecirqueunarepresentacinesemocionalcuadodescribeunasituacinacercadela
cualunjuiciodevalor,compartidocolectivamentey,porlotanto,instituidocomonormasocial,dice
queestasituacinesconmovedora:unaccidenteesunasituacinacercadelacualunosepuede
representaralasvctimasdelascualeslanormasocialnosdicequesonpersonasquesufrenyque
debencaptarnuestracompasin.Evidentemente,estaemocinserexperimentadaenmayoro
menorgradodependiendodellazoquenosuneconlasvctimas(parentesco,amistad,amoroserun
simpleespectador).Larelacinemocionalcomprometealsujetoconuncomportamientodereaccin
enfuncindelasnormassocialesalascualesestligado,quehainteriorizadooquepermanecenen
susrepresentaciones.
Sepuedehablardesaberesdecreenciacuandolasrepresentacionesimplicanalsujeto,lo
comprometenatomarpartidoconrespectoalosvalores,poroposicinalossaberesde
conocimientoquelesonexteriores,quenolepertenecen,quesedesplazanhacialynolo
involucran[23].Decir:losfrancesesvivenenEuropatienequeverconunsaberde
conocimientoperodecirlosfrancesessonfrvolostienequeverconunsaberdecreenciaque
describelaspropiedadescualitativasyesencialistasdeuntipodeindividuocuyapluralidaddepende
deloslazosqueunenalsujetoconesosindividuos(francs/extranjero,gradodecontacto/no
contacto[24],etctera).Lasrepresentacionesemocionalesdebenserconsideradasdesdeelinterior
delossaberesdecreencia.
Lasrepresentacionespuedendenominarsesociodiscursivasenfuncindequeelprocesode
configuracinsimbolizantedelmundosehacemediantesistemasdesignos.Peronoporsignos
aislados,sinopormediodeenunciadosquesignificanloshechosylosgestosdelosseresdelmundo.
Estosenunciadossoncomominirelatosquedescribenseresyescenasdevida,fragmentosnarrados
(Bartheslosdenominabacomofracturasdediscurso)delmundoquerevelansiempreelpuntode
vistadeunsujeto.Estosenunciadosquecirculanenlacomunidadsocialcreandounavastaredde
intertextosseagrupanconstituyendoloquesepuedellamarunimaginariosociodiscursivo.Sonel
sntomadeesosuniversosdecreenciascompartidosquecontribuyenaconstruiralavezuns
mismosocialyunyoindividual(porejemplo,elimaginariodelaculpa,delpecado,delpoder).
Sepuederesumiresterecorridodelascienciassocialesmodernassobreelconceptodeemocinde
lasiguientemanera:
lasemocionespertenecenaunestadocualitativodeordenafectivo,porquesederivande
unsujetoqueexperimentayresienteestadoseufricos/disfricosrelacionadosconsu
fisiologaysuspulsiones,
peroalmismotiempo,lasemocionespertenecenaunestadomentalintencionaldetipo
racional,dadoqueapuntanhaciaunobjetoqueesfiguradoporunsujetoquetieneuna
visindelmundo,quejuzgaesemundopormediodevaloresqueconstituyenunconsenso
social[25],constituyensaberesdecreenciaenimaginariossociodiscursivosquesirvencomo
soportedisparadordeunciertoestadocualitativodelsujetoydeunareaccin
comportamental.
Lasemocionesseencuentran,entonces,enelorigendeuncomportamientoentantoquese
manifiestanmediantelasdisposicionesdeunsujeto,peroalmismotiempoestncontroladas
(incluso,sancionadas)porlasnormassocialesqueprovienendesuscreencias.

Unaproblemticadiscursivadelaemocin
Lasemocionescomoefectosposibles
Endndevemosyenfuncindequmedimoslaaparicindeunaemocin?Sedebeaqueun
sujetodicequelasiente?Peroquesloquemedicequeloqueesesujetodicecorrespondealo
quesienteycmoasirloquesiente?Sehavistoquesilaemocintuvieralaspropiedadesdeun
estadomentalintencional,notendraporellomenospropiedadescualitativasdeordenafectivoque
lahacendifcildeaprehender:Eslapresenciadelaexcitacin,deunasensacincualitativa,deun
carcteragradableodesagradableloquehacequeelestadodesentirquepdifieredeotros
estadosintencionalescomoelestadodedesearquepodecreerquep.Nos,continaElster,
silosotrosvenloscolorescomoyo,nisisusemocionessonlasmismasquelasmas.Cuando
experimentanlavergenza,sientenelloslomismoqueyosientocuandotengovergenza?Nose
puederesponderaestapreguntahastapuedeserquenotenganingnsentido[26].Obien,es
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

5/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

porqueauncuandoelsujetonopretende(porsudiscursoexplcito)estaremocionado,ofrecesignos
deemocin(loquenoeslomismoquedecirquesesienteemocin)?Peroinclusoenesecaso,
qugarantasetienedequeesossignoscorrespondenaloexperimentado?Enotraspalabras,
qupruebasetienedequehayacorrespondenciaentreloexpresadoylosentido?Qupruebase
tienedesinceridadydeautenticidad?Unamanifestacindeemocinpuedesermsomenos
controladapuedeserloconfinestcticosenunintercambiointeraccionalconelfindequenose
vea,oalcontrario,puedesersimuladaparaimpresionaralotro.Incluso,tambinpuedeseractuada
comoenelteatrooelcineyexpresarsepormediodegestosocomportamientoscodificadosqueno
sedanmsqueenesosespacios[27].Sepuedeexpresarunaemocinsinbuscarconmoverysin
embargohacerlosepuedebuscarconmoverynolograrlo.Sepuedendescribirescenasqueuno
piensaquesonconmovedorasynoprovocaremocinsepuedendescribirescenasqueunopiensa
quesonneutrasdesdeelpuntodevistaemocionaly,porelcontrario,provocareneldestinatariodel
relatounestadodeemocin.Enfin,unopuedecontrolarsuemocinoactuarla.Nohayrelacinde
causaaefectodirectoentreexpresarodescribirunaemocinyprovocarunestadoemocionalenel
otro.Deahlapregunta:sedebeestudiarlaemocinapartirdesumanifestacinenelsujetoque
lasienteoenaquelloqueconstituyeeldetonador,elorigen?
Desdeunaperspectivadeanlisisdeldiscurso,lossentimientosnopuedenserconsideradosnicomo
unasensacinnicomoalgoexperimentadotampocoalgoexpresado,yaquesieldiscursopuede
serportadorydesencadenantedesentimientosoemociones,noesenldondeseencuentrala
pruebadelaautenticidaddeloexperimentado.Nosehadeconfundirelefectoquepuedeproducir
undiscursoenrelacinconlagestacinposibledeunsentimientoyelsentimientocomouna
emocinexperimentada.Loexperimentado,adems,noesrebatible.Unaemocinsentida,sies
autntica,sepresentacomounbroteirreprimibleyningndiscursopuedehaceralgoalrespecto.La
raznnotieneningnasiderosobrelaemocin.Porelcontrario,eldiscursoquepretendeproducir
unaemocines,ensmismo,refutable:nomevasaconvencerponindoteenelpapelde
vctima,sepuedecontestaraalguienquetratadeconmovernos.Deigualmanera,laexpresinde
unaemocinsepuedeexplicarunavezmostrada,inclusojustificar,sisejuzgavergonzosa.
Lastrazassemiolgicasdelasemociones
Existentrazasconstitutivasdelaexpresindelasemocionesqueleserviranalreceptorcomobase
para,denoexperimentarlaslmismo,porlomenosidentificarlas?Larespuestanoesfcil,pues
aunquesetratedellenguajeverbal,dellenguajedelaimagenodeotrosmediosdeexpresincomo
losgestosolasmmicas,elempleodepalabrasoderasgosicnicosnoconstituyennecesariamente
lapruebadelaexistenciadeunaemocin.Palabrascomoclera,horror,angustia,
indignacin,etctera,designanestadosemocionalesperonoprovocanforzosamenteemocin.
Hastapuederesultarquesuempleotengaunefectocontraproducente:explicitarunestado
emocionalpodraserinterpretadocomounafalsaalarmaporquecomosediceenciertasculturas:
laverdaderaemocinsesiente,peronosedice.Otraspalabrascomovctima,asesinato,
crimen,masacre,imgenesdesangre,dedestruccin,deinundacin,dederrumbequevande
lamanoconlosdramasdelmundo,exclamaciones(ah!,oh!ay!)sonsusceptiblesdeexpresaro
engendrarmiedos,sufrimientos,horror,perosolamentesonsusceptibles.S,perocul?No
serlomismosisehabladeunamanifestacinsilenciosa(expresindedolorydeindignacin),
comoladelamarchablancadelosbelgasenrelacinconelcasoDutrouxcomoladelas
mujeresdelaplazadeMayoenArgentinaoladelosespaolescontraelETAoquesehablede
unamanifestacinagitada,inclusoviolenta(expresindedesesperacinydereivindicacin)
comoenfricaoenelMedioOriente.Esteuniversonosertampocoelmismosimeenterodeque
lavcitimadeunvueloesunamujermayor,mijefe,unbanqueroriqusimo,oquelavctima
deunasesinatoesuntirano,undictadoroalguiencercano.Enotraspalabras,comolodemuestrala
teoradelostopoi[28],laorientacinargumentativa(aqudiramosemocional)deunapalabra
puedecambiar,inclusoinvertirse,enfuncindesucontextoydesusituacindeempleo.Loquese
puededeciresqueesaspalabrasyesasimgenesson,porlomenos,buenascandidataspara
desencadenaremociones.Sinembargo,tododependedelentornodeesaspalabras,delcontexto,de
lasituacinenlascualesseinscribenydequinlasemplea,ascomodequinlasrecibe.
Enfin,comoyasehadicho,hayenunciadosquenoincluyenpalabrasemocionalesyque,sin
embargo,sonsusceptiblesdeproducirefectosemocionalesapartirdelmomentoenquetenemos
conocimientodelasituacindeenunciacin:Basta!,gritanlasvctimasdelensimobombardeo
desuciudad.Mihijoeraunserntegro,uninocente,diceunpadreencorvadosobreunatumbae
interrogadoduranteunreportajeenBosnia.UndanormalenSarajevo,diceunperiodistaenla
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

6/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

televisinmostrandoimgenesdelltimobombardeoqueacababadeproducirseenesaciudad.
Estostrestiposdeproblemasrecuerdanquelaconstruccindiscursivadelsentidocomounapuesta
enmarchadeefectosintencionalespretendidosdependedelasinferenciasquepuedenproducirlos
interlocutoresdelactodecomunicacinyqueesasinferenciasdependen,asuvez,delconocimiento
queesosinterlocutorespuedentenerdelasituacindeenunciacin.Esdecir,desdeelpuntode
vistadiscursivo,trataremoslasemocionescomoefectosposiblesqueundeterminadoactode
lenguajepuedeproducirenunasituacindada.
Elmarcodelapuestaendiscursodelosefectosemocionales
Nosepuedediscutirsobreunanocin,seacualfuere,sinosepresentaelmarcotericoenelcual
seleinscribe.Aqulenelqueyoinscribolanocindeemocineseldeunaproblemticadela
influenciaquehedefinidoendiversosescritosyqueaqutansloresumirmuybrevemente.
Unaproblemticadelainfluenciasefundamentaencuatroprincipios:unprincipiodealteridadque
sustenta,enunafiliacinfenomenolgica,quelaconcienciadelaexistenciadesdependedela
percepcindelaexistenciadelotroydesumirada:nohayMmismosinTmismo.Esto,
transpuestoaldominiodellenguajeporE.Benveniste,deviene:nohayYosinTylomismo
recprocamenteunprincipiodeinfluencia,propiamentedicho,quesostienequeelsujetoquehabla
buscahacerentraraesteotroensuuniversodediscursounprincipioderegulacinqueapunta
quehayqueregularelencuentroaprioriagonalentrelosdosmiembrosdelintercambio,cadauno
deloscualestienesupropioproyectodeinfluenciaenfin,unprincipiodepertinenciaqueindica,
siguiendoaSperberyWilson[29],quehayquetratardeentenderseconrespectoalmundoyque
paraello,losdosmiembrosdelactodellenguajerecurrenaentornosdiscursivossupuestamente
compartidos(tambineslateoradeldialogismobajtiniano).
Estoscuatroprincipiosqueactansimultneamenteleplanteanalsujetoquehablauncierto
nmerodeproblemasquehayqueresolverparapoderintercambiarconelotroyquesepueden
describirbajolaformadeunaseriedepreguntas:cmoentrarencontactoconelotro?,cmo
imponersupersonacomosujetohablantealotro?,cmoconmoveralotro?,cmoorganizarla
descripcindelmundoqueunopropone/imponealotro?
Entrarencontactoconelotrosellevaacabopormediodeunprocesodelegitimacinqueconsiste
en:justificarlaraznpormediodelacualsetomalapalabra,porquetomarlapalabraesunactode
exclusindelotro(mientrasqueunohabla,elotronolohace)quehayquepoderlegitimar
establecerunciertotipoderelacinconelotroenelcualseleotorgaunlugaraesteltimo.Esto
correspondealprocesoderegulacindelqueyahemoshabladoparalarealizacindelcualel
sujetoquehablarecurreadiversosprocedimientosdeenunciacin(alocutivos,elocutivos,
delocutivos[30])vigentesenelgruposocialalcualpertenecetantocomolosritualessocio
lingsticos.
Elcmoimponersupersonadesujetohablantealotrorespondealanecesidadqueelsujeto
hablantetienedequeselereconozcacomounapersonadignadeserescuchada(oleda),yasea
porqueseleconsideracreble,yaseaporqueselepuedeotorgarconfianza,obienporquerepresenta
unmodelocarismticoqueconvocaalsujetoreceptoraqueseidentifiqueconelsujetohablante.
Esosuponequeesteltimotienequeconstruirunaimagendesmismoquetengaunciertopoder
deatraccinsobreelinterlocutorosuauditorio.Setratadelaproblemticadelethos.
Elcmoconmoveralotroeselobjetivoqueseplanteaelsujetohablanteparahacerqueeseotrono
pienseysedejellevarporlosmovimientosdesuafecto.Elsujetohablantesevale,entonces,de
estrategiasdiscursivasquetiendenaprovocarlaemocin,lossentimientos,delinterlocutorodel
pblicoconelfindeseducirloo,porelcontrario,hacerlesentirmiedo.Setratadeunprocesode
dramatizacinqueconsisteenprovocarlaadhesinpasionaldelotroalcanzandosuspulsiones
emocionales.Eslaproblemticadelpathos.
Elcmoorganizarladescripcindelmundoqueunopropone/imponealotroconsiste,porunlado,
endescribirynarrarlosacontecimientosdelmundoy,porelotro,enofrecerexplicacionessobreel
cmoyelporqudeesosacontecimientos.Paralograrlo,elsujetohablanterecurriralosmodosde
organizacindiscursivasiguiendounaciertaracionalidadnarrativayargumentativa[31].Aquse
tratadeunprocesoderacionalizacinqueseinscribeenlaproblemticadellogos.
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

7/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

Eneldebatequeoponeaciertospartidariosdeltodoesargumentacinaaquellosquedistinguen
laargumentacinquetienecomoobjetivolaverdad(endondesepuedendetectar
paralogismos)[32]ylapersuasinquetienecomometalaveracidad(endondelosparalogismosno
tienenrazndeser),yoescojootraposicin:aqullaqueconsisteenestablecercomonocin
genrica,sobredeterminante,unafinalidaddeinfluenciaqueserealizamediantediversosprocesos
queestnenconstanteinteraccin.
Eltratamientodiscursivodelosefectosemocionales
Estaproblemticadebesertratada,entonces,tomandoenconsideracinestosdiversosprocesosde
influencia,enaquelloqueGoffmanllamalosmarcosdeexperiencia[33],peroconunateoradela
situacindecomunicacin[34].Comoyahetratadoestacuestinenvariosdemisescritos[35],la
resumirconrespectoalosefectosemocionalesdiciendoquestosdependendetrestiposde
condiciones:
1)queeldiscursoproducidoseinscribaenundispositivocomunicativocuyoscomponentes,asaber,
sufinalidadyloslugaresquelessonatribuidospreviamentealosinterlocutoresdelintercambio,
predisponenelsurgimientodeefectosemocionales.Porende,seobservarquelosdispositivosdela
comunicacincientficaydidcticanopredisponenlaaparicindetalesefectos(loquenosignifica
quenoseencuentrenjamsenellos),enfuncindelafuerzadelaintencindedemostracin,al
igualquelosdelosdebatesdetipocoloquiodeexpertos.Porelcontrario,losdispositivosdela
comunicacinficcional(novela,teatro,cine)y,porrazonesdiferentes,delacomunicacinmeditica
seprestanaello,ascomolosdelasdiscusionespolmicas(familiares,polticas).Cuandoel
dispositivonosepresta,esporquelafinalidadcomunicativatieneunafuertetendenciaracionaly
porquelosinterlocutoresestnsituadosadistanciadelossaberesdeverdadcuandoeldispositivo
seprestaaello,esporquelafinalidadtieneunafuertetendenciadecaptacinyporquelos
interlocutoresestnimplicadosensaberesdecreencia.Enelprimercaso,lafinalidaddeldispositivo
esdedemostracinenelsegundo,depersuasin.
2)queelcampotemticosobreelcualseapoyaeldispositivocomunicativo(eltemadel
acontecimiento)tratesobreununiversodeemocionesypropongaunaciertaorganizacindelos
imaginariossociodiscursivossusceptiblesdeproducirtalefecto.Paralosmediosdeinformacin,por
ejemplo,eseluniversodedramasytragediasdelaactualidadparaelmundopoltico,eluniverso
deldesordensocialydesureparacinparalapublicidad,eluniversodelafelicidadydel
placerparalasconversacionesfamiliaresoamistosas,eluniversodelafectontimoyse
comprenderquenohaynadadeelloenlacomunicacincientfica.
3)queenelespaciodelapuestaenescenadeldiscurso,elsujetodeenunciacinrecurraa
estrategiasdiscursivasquesugierenlaemocin.Deestamanera,dichosujetopuedeelegirreforzar,
borraroincluso,agregarefectosemocionalesalascondicionesdeldispositivo.Lasrefuerzacuando,
porejemplo,losmediosabordanlamuertedramticadeLadyDi,laprincesadeGales.Losborra
comoenciertosdiscursosoficiales(y,particularmente,eldelareinadeInglaterraenlosfunerales
deDiana).Elsujetolosagregacuando,porejemplo,unhombrepolticoconvocaalaconcentracin
delpuebloencontradeunenemigoimaginario.
Sobrealgunosefectosdeemocineneldiscursopoltico
Numerososescritossehanpropuestodescribirlasestrategiasdelapalabrapoltica,yyomismohe
estudiadolasestrategiasdiscursivasenLediscourspolitique.Lesmasquesdupouvoir[36].Enotro
artculoparalarevistaenlnea,DiscursoySociedad,presentunanlisisdeldiscursopopulista[37].
Comoesteltimoestparticularmenteimpregnadodeefectosemocionales,daraqualgunas
caractersticasrecurrentes.
Eldiscursopopulistanaceenunasituacindecrisissocial.Consiste,porlotanto,endescribiresta
situacincuyavctimaeselpueblo,endenunciarlafuentedelmal,yenalabarlosmritosdeun
lderparticularmentecarismtico.
Ellderpopulistadescribelasituacindedecadenciadelacualelpuebloesvctima,sirvindosedela
tpicadelaangustia:Unmillndeinmigrantes,unmillndedesempleados,proferademanera
terminanteJeanMarieLePen,haceyaalgunosaos.Entremssimplesseanlasfrmulas,
esencialistasyamenazadoras,elefectoemocionalbuscadotienemayoresposibilidadesdetenerun
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

8/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

impacto.
Ellderpopulistadenuncialafuentedelmaldesignando,noalosresponsablescomoentodo
discursopoltico,sinoalosculpables.Peroesosculpables,yahselocalizaunfactordegran
emocionalidad,sondesignadosdemaneraglobal,inclusovaga,comosisetrataradeseresmalficos
queestuvieranescondidosenlassombras,creandocomplots:laclasepoltica,laslitesfrasy
calculadorasolainstitucinquesetratadederrotarpormediodeunarevolucindesalvacin
pblica[38](comodiceLePenparanoempleareltrminoconsagradodeestablishment).Lafigura
delcomplotesrecurrenteeneldiscursopopulista.Correspondealatpicadelaantipatacomo
orientacindeafectoencontradeunagresorosimplementedeunenemigo.Hayenemigos
internos(losgruposdepresinparaLePenlosoligarcasparaChvez),yhayenemigosexternos
(losinmigrantesparaLePenelimperioestadounidenseparaChvez).
Enfin,ellderpopulistadebeinstaurarsecomosalvadorconstruyendounaimagendepoder
medianteuncomportamientooratorioelaboradopormediode"improperios",defrmulasde
choque.Losllamadostropiezosverbalesylasprovocacionesverbalesdeestoslderesnotienenotro
objetivomsqueeldeconstruirseunaimagen(unethos)depersonajepoderosoparaprocurarque
elauditorioseadhieraasupersonaciegamente,incluso,queseproyecteenl,quesefusione
completamenteconl.Deestamanera,ellderpopulistanodejadepresentarsecomoel
representantedelpuebloalgradodenoconstituirsinounasolaalmaconesteltimo,(Porque
ChveznoesChvez.Chvezeselpueblovenezolano[39])yexponerenprimerplanosu
sinceridadparadesmarcarsedelaclasepolticaquenoharamsquementirellderpopulistadice
hagoloquedigo,digoloquehago.
Sinembargo,instaurarsecomoredentornoessolamenteinjuriaralmundo,sinotambinexaltar
valoresyconvertirseensuportavoz.Valorescomunitarios,porquesetratadepasardel
resentimiento[40]alareapropiacindeunaidentidadoriginaria:S,nosotrosestamosafavorde
lapreferencianacionalporqueestamosporlavidayencontradelamuerte,porlalibertadyen
contradelaesclavitud,porlaexistenciayencontradeladesaparicin[41].Losvalores
comunitariosqueseapoyansobrediscursosqueexaltanotrosvalorescomoaquellosqueremitena
lanaturalezayatodoloqueesoriginal:Somoscriaturasvivientes.[]Somospartedela
naturaleza,obedecemossusleyes.Lasgrandesleyesdelasespeciesgobiernantambinalos
hombresapesardesuinteligenciay,aveces,desuvanidad.Siviolamossusleyesnaturales,la
naturalezanotardarentomarvenganzaennuestracontra[42].Exaltacintambindelos
valoresdefiliacinydeherencia,comolohaceLePen:Porsupuestoquesetratadenuestra
tierra,denuestrospaisajes,talcomofueronproporcionadosporelCreador,perotambintalycomo
fuerondefendidos,conservadosyembellecidosporaquellosquepoblaronesteterritoriodesdehace
milesdeaosydeloscualesnosotrossomosloshijos[43]oChvezcuandotraeacolacinen
susdiscursoslasfigurasdeSimnBolvarodelCheGuevaraycuandoserefierealrboldelastres
races.
Recurriraefectosemocionalesesconstitutivodetododiscursopoltico,perotomauncarcter
particularmenteexacerbadoeneldiscursopopulista.
Paraterminar,quisieraquesemepermitieratomarunejemplodelcontextopolticomexicanoque
notienenadadepopulistaperoqueprodujoefectosemocionales:elcasodelacomandante
EstherenviadaporelEZLN,movimientozapatistadeliberacinnacionaldelosindgenasde
Chiapas,paraofrecerundiscursofrentealoselegidosdelpuebloenlaCmaradeDiputadosde
Mxico.Lacomandanteterminsudiscursoqueeraunllamadoaquesereconocieraquelos
indgenasdeMxicosonparteintegrantedelanacinmexicanagritandotresvecesViva
Mxico!,gritoquefueretomadoacoro,cadavez,porlahonorableasamblea.Ahorabien,este
gritoesdelprivilegiodelpresidentedelaRepblicamexicanaquien,encadafiestanacional,lanzael
gritodesdeelbalcnpresidencialdePalacioNacional,frentealaplazadelaConstitucin.Acada
gritodeVivaMxico,elpuebloreunidoenlaplazaloretomaacoro.LacomandanteEstherhay
querecordarquepronuncisudiscursoenmascaradadeestamaneralespusounatrampaalos
diputadosalhacerloscomulgaremocionalmenteconella,laIndgena,atrsdelacualseencontraba
todasucomunidad.Alresponderaestegrito,losdiputadossevieronobligadosareconocerqueel
movimientozapatistanoesunmovimientodedisidenciaidentitaria,sinoporelcontrario,defusin
identitariaenelpueblomexicano.Heaquunbelloejemplodeestrategiadedramatizacinenlacual
sevenmezclados,pormotivosserios,unethosidentitario(Nosotros,indgenasdeChiapas,somos
partedelpueblomexicano),unefectodepathosquetocalafibrapatriticadelosdiputados
(ustedescomonosotroscelebramoslanacinmexicana)yunllamadoalafusindentrodeuna
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

9/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

identidadsocial(launidaddelpueblonecesariaalaconstitucindelanacin).

Referenciasbibliogrficas
Angenot,Marc,Lesidologiesduressentiment,XYZditeur,Montral,1996.
ArnouxNarvaja,E.,EldiscursolatinoamericanistadeHugoChvez,EditorialBiblos,BuenosAires,
2008,p.46.
Barthes,R.,Fragmentsdudiscoursamoureux,Seuil,Paris,1977,pp.891.edicinenespaol:
Barthes,R.,(1984),Fragmentosdeundiscursoamoroso,SigloVeintiunoEditores,254p.
CaylaF.,"Lanaturedescontenusmotionnels",enLacouleurdespenses,Raisonspratiques,
EHESS,Pars,1995,p.84.
CharaudeauP.(dir.),Regardscroiss,DidierErudition,Paris,1990Miradascruzadas,UNAM,
Mxico,1995.
CharaudeauP.,Grammairedusensetdelexpression,Hachette,Paris,1992.
CharaudeauP.,"Lecontratdecommunicationdansuneperspectivelangagire:contraintes
psychosocialesetcontraintesdiscursives",enPsychologiesocialeetcommunication,BrombergM.y
TrognonA(dirs.),Dunod,Paris,2004.
CharaudeauP.,"Reflexionesparaelanlisisdeldiscursopopulista",DiscursoySociedad,2009.
CharaudeauP.,Lediscourspolitique.Lesmasquesdupouvoir,Vuibert,Paris,2005.
Charaudeau,P.yMontes,R.(dirs.),Lavoixcachedutiers.Desnonditsdudiscours,LHarmattan,
Paris,2004Montes,R.G.yCharaudeau,P.(coords.)Eltercero.Fondoyfiguradelaspersonas
deldiscurso,Mxico,BUAP,2009.
Ducrot,O."Argumentationettopoargumentatifs",Mimeo,1987.
Elster,J.,"Rationalit,motionsetnormessociales",enLacouleurdespenses,Raisonspratiques,
EHESS,Paris,1995,pp.3435.
GoffmanE.,LesCadresdelexprience,Minuit,Paris1987(1reed.1974,Frameanalysis:An
essayontheorganizationofexperience.London:HarperandRowedicinenespaol:Frame
analysis:losmarcosdelaexperiencia,CentrodeInvestigacionesSociolgicas,Madrid,2006.
LaurentThvenot,"motionsetvaluationdanslescoordinationspubliques",enLacouleurdes
penses,Raisonspratiques,EHESS,Paris,1995,p.158.
NussbaumM.,"Lesmotionscommejugementdevaleur",enLacouleurdespenses,Raisons
pratiques,EHESS,Paris,1995,p.24.
OgienR.,Lahaine,enLacouleurdespenses,Raisonspratiques,EHESS,Paris,1995.
PapermannP.,"Labsencedmotioncommeoffense",enLacouleurdespenses,Raisonspratiques,
EHESS,Paris,1995,p.181.
SperberD.&WilsonD.,LaPertinence.Communicationetcognition,Minuit,Paris,1989edicinen
espaol:Sperber,D.yD.Wilson(1994):Larelevancia.Comunicacinyprocesoscognitivos.
Madrid,Visor.
[1]Fisiologadelcomportamiento,psicologadiferencial,psicologasocial,psicoanlisis.
[2]ParaladiferenciaentreexplicacincausalyexplicacininterpretativaverOgienR.,Lahaine,
enLacouleurdespenses,Raisonspratiques,EHESS,Pars,1995.
[3]PapermannP.,"Labsencedmotioncommeoffense",enLacouleurdespenses,op.cit.,p.181.
[4]Fragmentsdudiscoursamoureux,LeSeuil,Pars,1977,pp.891.edicinenespaol:
Barthes,R.,(1984)Fragmentosdeundiscursoamoroso,SigloVeintiunoEditores,254p.
[5]Hayquerecordarquelahistoriadelapalabradiscursolahacetransitaruntrayectoquevade
accinderecorrerentodossentidos(latn)loquerecuerdaR.BarthesensusFragments,a
conversacin(latnbajo)yluegoaexpresinverbaldelpensamiento(SigloVII).Eldiscursoesa
lavezloqueexpresayconstituyeelpensamientoyloquecirculaentrelosmiembrosdeuna
comunicadsocial.
[6]VaseLacouleurdespenses,op.cit.
[7]NussbaumM.,"Lesmotionscommejugementdevaleur",enLacouleurdespenses
op.cit.,p.24.
[8]Paperman,op.cit.,p.186.

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

10/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

[9]Paperman,op.cit,p.10.
[10]CaylaF.,"Lanaturedescontenusmotionnels",enLacouleurdespenses,op.cit.,p.84.
[11]Elster,John,enLacouleurdespenses,op.cit.,pp.3435.
[12]Nussbaum,M.,enLacouleurdespenses,op.cit.,p.24.
[13]N.delaT.Estorecuerdalahistoriadelpersonajedelazagawagneriana,Siegfried,elcualno
conocaelmiedo.DespusqueSiegfriedtrataraconbestiassalvajesdelbosque,mataraaundragn
ydequeseenfrentaraalDiosmximo,Wotan,lograndoromperlesulanza,descubreenuna
montaarodeadadefuegoaBrnhilde(ValkiriacastigadaporWotanporhaberlodesobedecido).
CuandoSiegfrieddescubrequequienyacaenlamontaanoeraunguerrero,sinounamujer
vestidadeguerrero,empiezaatenersntomascorporalesquenuncahabaexperimentado.Enese
momentoconoceelmiedo.
[14]Elster,J.,"Rationalit,motionsetnormessociales",enLacouleurdespenses,op.cit.,p.35.
[15]Naussbaum,Martha,enLacouleurdespenses,op.cit.,p.25.
[16]Paperman,PatriciaquiensigueenestoaCoulterop.cit.,p.133.
[17]Paperman,P.,op.cit.,p.188.Estaposicinseoponealpuntodevistallamadodisruptivo
queconsideraquelasemocionesperturbanlaregulacininteraccionalyqueestasltimasseran,
precisamente,losgarantesdeuncontrolsocialsobrelastendenciassalvajesdelosagentes
(p.175),perosinintegrarlas..
[18]Papermanop.cit.,p.189.
[19]enLacouleurdespenses,op.cit.(p.8687).
[20]Idem.:228.
[21]Esocomparteelmundodeladidcticaydelaprendizajelingsticoentrelosdefensoresdela
enseanzadeunagramticaexplcitayaquellosdelaenseanzadeunagramticaimplcita.
[22]enLacouleurdespenses,op.cit.(p.11).
[23]Paraverladiferenciaentresaberesdeconocimientoysaberesdecreencia,vase
Charaudeau,P.yMontes,R.(dirs.)(2004)Lavoixcachedutiers.Desnonditsdudiscours,Le
MesnilsurlEstre,Francia,HarmattanMontes,R.G.yCharaudeau,P.(coords.)(2009)El
tercero.Fondoyfiguradelaspersonasdeldiscurso,Mxico,BUAP,VicerrectoradeInvestigacin
yEstudiosdePosgrado.
[24]VaseaesterespectolaencuestainterculturalentreMxicoyFrancia:Regardscroiss,Didier
Erudition,Pars,1990Miradascruzadas,UNAM,Mxico,1995.
[25]ConsensosensorioproposicionaldiceFabienCayla,enLacouleurdespenses,op.cit.,p.92.
[26]Elster,enLacouleurdespenses,op.cit.,p.3839.
[27]LaurentThvenotrecuerda:elgestodedesabrocharsesucuellodecamisa,apartirdeLas
expresionesdelafisionomahumana,"motionsetvaluationdanslescoordinationspubliques",en
Lacouleurdespenses,op.cit.,p.158.
[28]Ducrot,O."Argumentationettopoargumentatifs",Mimeo,1987.
[29]LaPertinence.Communicationetcognition,Minuit,Pars,1989.
[30]VasenuestraGrammairedusensetdelexpression,Hachette,Pars,1992.
[31]VasenuestraGrammairedusensetdelexpression,op.cit.
[32]VanEemeren,F.H.yGrootendorstR.,ASystematicTheoryofArgumentation.Thepragma
dialecticalapproach,CambridgeUniversityPress,2004.
http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

11/12

4/4/2015

Imprimer:Lasemocionescomoefectosdediscurso

[33]LesCadresdelexprience,Minuit,Paris1987(1reed.1974,1974:Frameanalysis:An
essayontheorganizationofexperience.London:HarperandRow.(edicinenespaol:Frame
analysis:losmarcosdelaexperiencia,CentrodeInvestigacionesSociolgicas,Madrid,2006)
[34]LoqueGoffmannopropone.
[35]Vase"Lecontratdecommunicationdansuneperspectivelangagire:contraintes
psychosocialesetcontraintesdiscursives",enPsychologiesocialeetcommunication,BrombergM.y
TrognonA(dirs.),Dunod,Pars,2004.
[36]Vuibert,Pars,2005.
[37]"Reflexionesparaelanlisisdeldiscursopopulista",DiscursoySociedad,2009.
[38]JeanMarieLePen,Identit,enero,1990.
[39]NarvajaArnoux,Elvira,EldiscursolatinoamericanistadeHugoChvez,EditorialBiblos,Buenos
Aires,2008,(p.46).
[40]Paraestanocin,vaseAngenot,Marc,Lesidologiesduressentiment,XYZditeur,Montral,
1996.
[41]LaLettredeJeanMarieLePen,del15demayo,1991,p.115.
[42]DiscursodeJeanMarieLePenpronunciadoenlasfiestasdelosBleublancrouge(Azulblanco
rojo)enPrsent,op.cit.,p.87.
[43]DiscursodeJeanMarieLePenenSaintFranc,Prsent,21y22octubre1991,p.88.

http://www.patrickcharaudeau.com/spip.php?page=imprimir_articulo&id_article=251

12/12

Das könnte Ihnen auch gefallen