Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
HIPEROSMOLARIDADE DIABTICA
Anlise retrospectiva de 60 casos
MARIA VTOR CAMPOS, MARGARIDA BASTOS, TERESA MARTINS, PATRCIA LEITO, MANUEL LEMOS,
MANUELA CARVALHEIRO E ALMEIDA RUAS
Servio Endocrinologia, Diabetes e Metabolismo dos Hospitais da Universidade de Coimbra
RESUMO/SUMMARY
DIABETIC HIPEROSMOLALITY
- retrospective study of 60 cases
Aims and methods: Our aims were to determine the
frequency of diabetic hyperosmolality (DH) in our
Department, its causes, therapeutic implications and
evolution. A five-years retrospective study was
performed in 60 patients regarding age, sex, type
and duration of diabetes mellitus (DM), previous
antidiabetic therapy, underlying diseases,
biochemical data, precipitating factors, therapeutic
management and outcome. Results: The
hyperosmolar coma was responsible for 90% of the
metabolic comas and for 3% of the diabetic
patients. The median age of the cohort was 54.6
9.4 years, being females 61.7% and males 38.3%
In 40% no prior diagnosis of DM was made and in
the remaining patients the previous antidiabetic
therapy was unknown in 61%. Altered
consciousness was found in 90%, being 28% in
coma. The metabolic acidosis was detectable in
22.2%, the average glycaemia was 956 267 mg/dl
and the osmolality was 349.4 34.3mosm/l.The
precipitating factors were: poor metabolic control in
all patients (HbA1C 12.5 2.75%), infections in
76,6%, suspension of antidiabetic therapy in 10%
and concomitant hyperglycaemic drugs in 6,6% of
patients. The global mortality was 20%.
Conclusions: The majority of the situations could be
preventable if an attempted screening and diagnosis
of DM was made and precipitating factors avoid or
promptly treated.
Key words: Diabetic hyperosmolality, hyperosmolar coma, type 1 diabetes
mellitus, type 2 diabetes mellitus
13
INTRODUO
A diabetes mellitus (DM) est associada a complicaes
agudas e crnicas. Das complicaes agudas, a
hiperglicemia hiperosmolar parte dum espectro clnico de
doenas hiperglicmicas severas que vo desde a
hiperosmolaridade hiperglicmica pura sem cetose
cetoacidose diabtica1. Na prtica clnica um facto que
grande parte das situaes de descompensao grave so
mistas, coexistindo a cetoacidose com a hiperosmolaridade.
A cetoacidose e o coma hiperosmolar so as complicaes
agudas mais graves da diabetes mellitus2.
A sndroma hiperosmolar pura ou diabetes mellitus
hiperosmolar no cetsica caracterizada por hiperglicmia
grave (superior ou igual a 600mg/dl), hiperosmolaridade
(superior ou igual a 350 mOsm/l), desidratao e ausncia
de cetoacidose significativa 2,3 . Em relao
hiperosmolaridade, alguns autores consideram suficiente
para o diagnstico, valores de osmolaridade srica
superiores ao limite superior da normalidade. A presena
de graus modestos de cetonria ou moderada cetonmia
no excluem o diagnstico3. Esta sndroma pode ainda ser
denominada de estado hiperosmolar ou de coma
hiperosmolar apesar de s 20 a 25 % dos doentes estarem
em coma4,5.
O coma hiperosmolar no cetsico normalmente
desenvolve-se aps vrios dias de descompensao
glicmica, com sintomas prodrmicos de poliria/polidipsia,
astenia e letargia progressivas6. O quadro clnico pode ser
muito variado, incluindo alteraes neurolgicas 7 ,
desidratao grave 8,9 , sintomas relacionadas com a
hiperosmolaridade, nomeadamente nuseas, vmitos,
distenso e dor abdominal e sinais de infeco4. Na grande
maioria dos doentes existe alterao do estado de
conscincia6.
O diagnstico desta situao muitas vezes retardado
e difcil, no s pela coexistncia de outras patologias como
tambm pelo desconhecimento prvio de DM. Por outro
lado, atendendo idade avanada dos doentes, os sintomas
muitas vezes confundem-se com outras situaes
patolgicas mais frequentes nesta faixa etria,
particularmente doenas cerebrovasculares6.
DOENTES E MTODOS
Procedemos anlise retrospectiva de 60 doentes com
o diagnstico de hiperosmolaridade diabtica num Universo
de 1985 doentes com DM, internados no Servio de
Endocrinologia dos Hospitais da Universidade de Coimbra
(HUC) num perodo de tempo de 5 anos. Utilizmos o sistema
de cdigo CID-9 (Classificao Internacional de Doenas,
Nona Reviso), no levantamento dos processos. Na
pesquisa dos processos entrmos com o diagnstico de
coma hiperosmolar ou DM com hiperosmolaridade por
terem sido estas as terminologias por ns utilizadas na
designao desta sndroma.
Foi feita a anlise epidemiolgica na populao
identificada.
Colhemos e analismos os seguintes dados dos
processos clnicos dos doentes: idade, sexo, tipo de DM,
durao conhecida da doena, tratamento antidiabtico
prvio, patologias associadas, clnica de apresentao,
complicaes crnicas, avaliao laboratorial, factores
desencadeantes, teraputica instituda, evoluo e
resultado (morbilidade, complicaes, mortalidade).
No tratamento dos dados utilizmos a estatstica
descritiva.
RESULTADOS
Identificmos 60 doentes com o diagnstico de
hiperosmolaridade diabtica num universo de 1985 doentes
com DM internados no Servio de Endocrinologia num
perodo de 5 anos. Os doentes foram classificados de coma
hiperosmolar com base no valor da glicmia capilar (todos
14
HIPEROSMOLARIDADE DIABTICA
PH
Mx
Mn
Mdia
7,54
6,9
7,35+0,12
Acid mtb
VR
7,35-745
22,2%
600
956+267
70-105
310
349+34,26
290+5
Na+(mmol/l)
184
120
144+16
136-145
K+(mmol/l)
7,9
4,6+1,2
3,5-5,1
1
2
3
4
5
6
respiratria
urinria
p
colecistite
pancreatex
n/identificado
HIPEROSMOLARIDADE DIABTICA
N doentes
< 24 horas
Onze
s 48 horas
Dezoito
Ao 3 dia
Trs
Ao 4 dia
Oito
Ao 5 dia
Trs
Ao 6 dia
Um
Ao 7 dia
Um
Ao 8 dia
Um
Ao 9 dia
Dois
Ao 10 dia
Um
do estado de conscincia
N doentes
< 24 horas
Doze
s 48 horas
Vinte e trs
Ao 3 dia
Trs
Ao 4 dia
Cinco
Ao 5 dia
Dois
Ao 6 dia
Um
Ao 7 dia
Um
Ao 8 dia
Um
Ao 9 dia
Um
Ao 10 dia
HIPEROSMOLARIDADE DIABTICA
AGRADECIMENTOS
Este trabalho s foi possvel graas colaborao de
todo o Servio de Endocrinologia, Diabetes e Metabolismo
dos HUC. Do quadro clnico, para alm dos autores referemse: E. Geraldes, F. Carrilho, A. Fagulha, I. Paiva, F.
Rodrigues, L. Gomes, C. Ribeiro, L. Ruas, D. Rodrigues, L.
Barros, S. Paiva e C. Baptista.
BIBLIOGRAFIA
1. MATZ R: Management of the Hyperosmolar Hyperglicemic Syndrome. American Family Physician October 1, 1999
2. BARROS L, RIBEIRO C, BATISTA C: Cetoacidose e Coma
hiperosmolar, Endocrinologia, Metabolismo e Nutrio 1998; 7
(2): 163-175
3. MATZ R: Hyperosmolar nonacidotic diabetes (HNAD). In: Porte
D, Sherwin RS, Ellenberg M, Rifkin H, eds Ellenberg and Rifkins
19