36opix panosa BasantonomKor micrirryta XLI, 2004 Recueil des travaux de l'Institut d’études byzantines XLI, 2004 ‘YIIK: 342,519(439):94(439)(497.11)(497.15)"11" THEOP 2KHBKOBHA PAMA Y THTYJIATYPH YTAPCKHX KPAJbEBA 2Kyna Pama je ToKom tpebe seuenuje XII pexa Gua ykuysena y KpamescKy TH- Tyaatypy yrapoxax sianapa. OcHoBHO mMrarbe je TOM KAKBHM OKOSHOCTHMA Ce OBO 10- Tomaso, ToKom cpestser Beka Pana je noctana cacTasHH seo Bocwe m0 je stast0 ocHo- By YTapCKHM Kpasbeninua na ce6e cmarpajy m GocancKH™ sanapmma, AHamH30M pacrro- JOKUBHX HSBOPA NPOHSHAGSH sa Pama y NoverKy Huje Gua eo Bocne H ja je ova xy- wna yuuia y KpasbenCKy THTYsLy yrapeKHx Bslanapa myTeM OpayHHx Besa BuanajyhAx 110- pouma y Yrapexoj # Pamxoj. Tloverkom XII Beka THrysaTypa yrapckHXx Biagapa Nowe na ce Mera jep YrapeKi KpasbeBH Y HY yHOce OHE 3eMIbe Koje cy y TO BpeMe creKaH. Y MperxoA- HoM pasao6.5y, mouen om Cresana I (997-1038), yrapcxm Braap je HoKmysHEBO Ungarorum rex wn rex Hungariae.| Visyserio ce Koper u Turysia rex Pannoniae,? Koja HecyMimuBo croja Kao cHHouNM 3a Ungariae.} Ox 1102. romaue tHryzatypa yrapcxux Kpassena racn: dei gratia rex Ungarie, Chroatie atque Dalmatie,4 na 64 Heurro ZouHHje, noes on 1138. ronmHe,s Gua npoumpena yoaanamem PaMe, dei gratia Hungarie, Dalmacie, Chroacie Rameque rex.§ On 1203. roauie, y THTY:1a- 1 Diplomata Hungariae Antiquissima, I, ed. G. Gydrffy, Budapest 1992, No S/II, 39; No 8, 49; No 12, 72 (= DH); Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, Il, ed. T. Smiciklas, Za- grabiae 1904, No 1 (= CD Il). 2 Andreas dei annuente clementia Pannoniorum invictus rex; ynop. DH, No 43/1, 149, 3 Ono noraphyiy # narmen Ha HoBnty yrapexux aianapa Herpa (1038-1041, 1044-1046), Bene 1 (1060-1063), Canowona (1063-1074), Fese I (1074-1077), Jlaxucnana I (1077-1095), wma, re ce Ha pevepcy jasssa nammuc PANNONIA; ynop. L. Huszér, Miinzkatalog Ungam von 1000 bis Heute, Miinchen 1979, No 6, No 12, No 14, No 20 (= Husadr, Miinzkatalog). ¥ XIII sexy ca penepca je ucr#- cuyra PANNONIA w anensyje je UNGARIA 4 CDI, No6. 5 ¥ ncropnorpadpnjn ce oBii10 ne ysnMa y pasmarpanse nosera xpana Koxowara ox 15. jyna 1103. rome, y Kojo} ce oH jas:ba n kao rex Rame, jep je y meramy mpenuc m3 1367. rome us apxapa IHTCKO KANTONS, ¥ HAY OMABHO ONEEN Kao ancubuner; ynop. F. Siié, Poviest Hvala za kraljeve iz. doma Arpadoviga (1102-1301) I, Zagreb 1944, 59. 6 CD Il, No 46, No 48 (1141), No 49 (1142), No 52 (1142), No 53 (1143), No 83 — No 84 (1158), No 93 (1163), No 100 (166), No 136 (1175); No 178 (1182), No 181 (1183); No 327-328 (1200), et.154 ‘TaGop 2Kwpxonuh Typy yrapexwx xpanena ynaan a CpOuja — Hungarie, Dalmatie, Croatie, Rame, Servieque rex.7 Cauynaun QMIMIOMATHYKH HBNOPH Ha OcHOBY KOjHX ce yraphyje THrysarypa YFapcKHX Bulalapa HHCY jemtaKe BpemuocTH, OpHrHnasie noBeme M3 XII neKa roTO- BO H wa Hcy cayypanee. [lopema y Kojoj ce KonoMan janssa kao rex Ungarie, Chroa- tie atque Dalmatie, catypana je y KommjanHoj Kru onaraua Ce, Mapuje y 3anpy.8 Tlonesa u3 1138. roaune y Kojoj ce xpa Bena Il jassa kao Hungarie, Dalmacie, Chroacie Rameque rex wasasu ce y npemmcy y pyxonucy 13 XVIII Beka Mensa epi- scopalis — Donationales, cuutexe enucxonuje.9 Y ucTom pykommicy Haase ce mpenucu nopesba Tese II us 1143, o6¢ nonese ese Il w3 1158, kao Cresana TIT wa 1163. 1166. roame. Jemua nopesa Tere Il na 1142. romune Crumhanyma oGjanme- Ha je xon JJ. Dapraraja,!0 nox je nosema neTor Kpasba H3 1142, ronmHe Tpormpann- Ma mpaM nyt oGjansena xox Mnawa JIyemha (Lucius), a notom # Kon @apraraja,!! Hajsag, nonessa Bene III us 1175. roauie Kojom noraphyje nocene sarpeGaskom kamrony cayypawa je y Liber privilegiorum episcopatus Zagrabiensis. 2 On canx mo6pojanux nonesa yrapcnx xpamena y Kojuma ce jana rex Rame jenuno ce 3a noseny Fese Il w3 1142. romune,!3 xojom noraphyje crapa npasa Crum haxuMa, HaBonH 2a je opuraHa Koji ce 4yBa y JBopcKom apxmay y Bey y cepajat Spalato 175/29 — XV1/229.4 VL. Kyxysseauh, 3a pasmuxy on T. Conranciraca, HaBomut ony mosessy mpema npenucy H3 ciuuutcKor KanTona.!5 Hana Kuauh, zomyute Ges 10- JaTHe aprymentanuje, cMarpa na je ona noBema dancupuKar aa cnaga y rpyny 38, cHAMTCKHX danendaKara,16 Auaruaupajyhn cae one HaneeHe HoBese yrapcKHx Bulaapa y KojMMa ce ja- pasa rex Rame, H. Kaanih je saxsyswa 2a Apnanopuhn ne Kopricre opaj Hacc10p cBe 0 1180. roame, omHocHo na Pama yaa3H y UXOBY THTyTaTYpy MOcTe CMPTH BH gaTujckor apa Mawojna 1.17 Jlama werpaxumara onor mrama oyesa cy Hany Kaauh 70 saxsysKa 2a je Maxojao I qonenuo turyay rex Rame yrapcxom upunny Bemu, Kojut je y Melyyapemery mpomeHno epy H cxosHo OBOMe H MMe y AmexcHje. Kana je 1172. ronune opaj yrapexn npuxn cryno Ha yrapckn mpecro Kao Kpass Be- 7 Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, II, ed. T. Smiciklas, Zagreb 1905, No 16 (= CD Ill). 8 CD I, 10. 9 CD M, 47 10 Illyricum sacrum, I-VIII, ed. D. Farlati, Venetiis 1751-1819, TM, 174 (= Ilyr. sacrum). 11 De regno Dalmatiae et Croatiae libri sex, ed. Joh. Lucius, Amstelodami 1666, 1. VI ¢. II (= De regno); Illyr. sacrum IV, 330 (aemmararo o6jaamena). "2D I, 140, 13 Buu nan. 10 14 cD 11, 49. 18 Codex Diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae, II, ed. 1. Kukuljevié — Sakcinski, Zagreb 1874, No 48, 34. 16 N. Kiaié, Srednjovjekovna Bosna, Zagreb 1994, 38. 17 Ibid. 38,Pama y THTynaTypH yrapeKsx Kpassena 155, aa IIT (1172-1196), 106no je moryhuoct aa turysy rex Rame, nocne Manojaone MpTH, YBPCTH y 0 Taxa KopHmtheny THTynaTypy yrapexHX xpassena,!8 Y -xessu na ojava ceojy upernoctaaxy, H. Kuanh ce nospaa wa I. JbySuha, Koj je jentiom mpHaHKoM naseo Honan ese III, KoBax HaBOmHO 3a HeroBOT GopaBKa y Lapurpaay, ¢ uatmucom — MONETA BELE REGIS R.19 Paspeumeum R Kao R(ame) H. Knanh je saxsyswsa ja je To MOTEpna O CTHIAEY OBE THTyNe yrapcKOr TIpwnua 3a Bpeme Heronor GopanKa y [lapHrpally, a cxomHO ToMe yaReNa KoHaYaH cya ga My je Ty THTy2y LodeMHO BUSAHTAjCKH Uap. Tlomexyru koma nonya Bene Il] owaraeano uje Guo 206po onmean, Gyayha 2a ‘avan Harmuc raacn: R + M— ONETA — BELE — REGIS.20 Harnuc na wosuy otko- nau je y YeTHMpH 3aceGHe nOBpuMHe Omel}eHe KpayUMa yrMcaMOr KpeTa, TaKO sa je ca- ‘BHM 11aKo YOUTH NOveTaK H Kpaj HaTHHca. HecymesnBo je na R nonasH Ha caMOM T1O- Nerky HaTIIMca, 1a 64 CAMOM TOM 4iubeHHIOM TyMayele Hage Knauh ornaso.2! Jom jequa 6irraa nojeqmuoct ocnopana mununeme H. Knauh aa je Manojao I mpunuy Benu-Anexcxjy Morao a sonemu TuTyzy rex Ramae. Hanonehw Manojnony onmmpny THTysy 3a6eurexeny ua jexHOM YoKyMenTy u3 1166. roqMHe, rae THTysIA BYGANTHJCKOr Lapa TUIACK ,.ucaspujcku, KuquKujcKu, apmencku, Oaamaiiuncku, yeap- cku, 6ocancku (BooevtiKds), xpeaiticku, aasuuKu, ueupcKu, 6yeapcKu, cpiicKu, o1cu- sucky, xasaperu u coiucxu"22 H, Kaanh saxsysyje a Pamy Manojuo maje yaperHo Y NapeKH Haciios yrpaso sato urTo je Ty oGnacT yoseTHo Benu-Anexcujy. Cucrem onpxxaBama BasanHMx onHoca usMeby BusantHjcKor napa H Batapa Apyre upxane, 103B0sbaBao je YNOTPeOY HCKYTHBO BUIAHTHjCKUK BILAapCKUX Ha- ca10na — mpe Bux apxortra. Yocranow H Maniojaioa ananapcx nacsoa je Heyo6uxa- jet 3a cpeqmoReKoBHor BH3aHTHjcKor Hapa?3 u HajBepoBaTHHje je oxpas Maxojs10- BUX TexkIbH 1a CROje COMHONOAHTHIKe YerIexe MpenCTaBH Ha OH} METH HASH KAKO je To cBojom onmMpHOM THryNOM SHHMO 3HaMeHHTH JycrunujaH II (527-565) Kana je neponao na o6ianma cjaj H Moh HeKaza jenHHcrsenor PumcKor napcrpa.24 Yangom y smcry Hapejema OKONHHM KHexeBHMA, ca4yaany y De cerimoniis, (CACBHM CE AKO YOUABA HACTOR KOjHM Cy BHSAHTH{CKH apes OCIOBIARANH MOTH 18 Thid. 42. '9 S, Ljubié, Opis jugoslavenskih novaca, Zagreb 1875, 195, 20 Huszér, Miinzkatalog, No 62. 21 Yengom y UenOKynMy HyMHMaTHIKY 320cTaBUITAHY YrapcKHX Kpamena youana ce a je O93) narne jemmuctaew M y mutepeTypH jour yoex Hije oOjaumsex. Cran cnoga cacaun je y cxany ca onMIM Koja ce HAaxe Ha OCTANHM MpHMEPWNMA YrapCKOr HOBUA TOF PAIAOGMA M HE BuLAE Ce BNO KAKSH HC ‘TONIBAYKGE, OAHOCHO UAPHTPACKH YTHUAjH, KO}H GH HUAN Y MPHAOT MUKBEBY Aa je MOMEHYTH HoBALL ovat y apurpany. 22 Novellae et aureae bullae imperatorum post Justinianum, I, ed. C. E. Zachariae — A. Lingent- hal, Athenis 1930, Nov. LXX, 410. 23 F. Ocipocopexu, Asoxparop n camonprxant, Busatrraja n Cnonenn, Beorpan 1970, 284, nan. 12, ynosopasa 1a ce 08a Mawojsosa Taya ,He MOXE Y3ETH KAO HOPMAULHA THTYZIETYpA CPE;USOBEKOB- Mx pianrrnjcKHx napena, 24 , Justinianus...Alamannicus, Gothicus, Francicus, Germanicus, Anticus, Alanicus, Vandalicus, Africus..°; ynop. Corpus iuris civilis, Novellae, ed. R. Schoell, Berolini 1912, No 17, 117.40 — 42; No 42, 263.29 — 30; No 43, 269.16 — 18, wra.156 ‘Tr6op %KnaKosuh meen aranape.2§ Horapay npyxxa w Koncranran [opduporenur y De administrando imperio nmmyhw nornaBia o NlojeIMHHM KHeKeBHMA H HAMHHY Ha KOjH cy CTeKTH BuaqapcKe HaCHOBe — BETHKH aPXOHT WIM apXOHT apxonara.?6 Y3 BnamapcKH Hact0B ‘Bu3antHja je MojeqHHMM NOTSHISeHHM apxOHTHMa ZaBama H ompeheHe BH3AHTHjcKe TuTyse — narpukuje, npoKoHsys1 — Kao ITO je TO 6HO cmy4aj ca 3aXYMCKHM KHeIOM Muxantom Bumesnhem.2? ¥ o6pahamy ssanrujckix uapesa tepmun rex (Sify) ynorpebmanan je uckmysHBo y cmysajy nnanapa Caxconnje, Banapcxe, Tanuje 1 Tepmannje jep cy ce camm saaxapn opiix semana TaKo ocnopanam.28 His apementa Gumker upoGieMaTHIIH KOjOM ce y OBOM paily GaBHMo, Gxhe j10- BowHo HaBecrH npumep cua Credana Hemame, nesmxor aynana Creipaia Hema- wuha, Kojx je 1195. romume oa ausaxrujexor uapa Anexcuja I Anbena (1195-1203) no6Ho Bucoxy rHryny cesacroxparopa.29 Hecymunpo je 2a cy BH3aHTHjcKH HapeBH CTpanHM BianapHMa Koje cy HocTa~ BAH Ha BACT MOTIIM sa Zajy H Heke semsbumHe Hocente. Tako je Crean Hemama ou Maxojsa Komunva 20610 Ha ynpasy oGiact JyGoumny, Koja je noaemeHa 3a Ha~ caemHY meMy 1 HerORO| MopomMIMH, ATH ce HHje HATA eMarpaTH Kao ApAapHa TeKO- puna Pauxe.30 Tom npuanKom, mpema peyuma Cretana ITpsonenyanor, Hemama je crekao H ,,lapcKH cad, oHocHO HeKy BH3AHTHjcKy ABOpcKy THTyay.3! Hs HaBene- Hux mpamepa Creana Hemame » Crepana Hemamuha, jacno je na je norammernm BuaqapHMa BHSARTHjCKH Lap MOraO a ONeIH SeMIGHINHE MOCeE H HEKY OX BHBAH- THICKHX ABOPCKHX THTY.Ia, aH Ce He BHMTH sla je Mora BHaapa jenHe HesaBHcHE 36- Mibe Ja NOCTaBH 3a Blalapa Apyre 3eMJbe H La MY TIPH TOMe jour AoNeNM THTY:y H3- BAH BHAHTH|CKIX NBOPCKHX THTY.Ia. Mncams xa je notmyno jacno na ociony rope nanenenHx mpyMepa sla HacioB rex Rame y Tutysatypy yrapcKux Kpasuena HMje Morao sia yhe HocpexeTBoM Busati- Taje, wma je pax Haze Knanh, uaxo wajnosuja y nusy OnMX KojH cy ce GapiuIK oBOM TeMoM, 3a HeTopHorpadyjy 4 BeoMa cxpomHOr 3Havaja. HajOMrHHjH saKByIAK s10 kojer je zouza Haga Knauh jecre raj ua cy nopesse yrapeknx aiajapa y KojuMa ce ontH japrajy kao rex Rame hancuduxarn. nak, cau TH dbancndKarh HHCY y norny- HOCTH H3MHUUbeHH JOKyMeHTH. OH Mory a Gyay M CacBHM BepojocTojHH npemH- cH, Mory 71a campxe HaMeHe y OHOM neny (dispositio) Kojxt ce THe TIOTRpHHBarA On- 25 Constantini Porphyrogeniti imperatoris De cerimoniis aulac byzantinac, ed J, Reiske, Bonn 1829, 689-691 (= De cerim.) 26 Constantine Porphyrogenitus De administrando imperio, I-Il, ed. Gy. Moravesik — R. J. H. Jenkins, Washington 1967, 40.13, 43.30, 44.13 (= DAD, 27 DALI, 33.16 28 De cerim. 689.5 — 12. 29 Xpnantapexa oserba, Credpax Tipposensann, CaGpania esa, mpnp. Jb. Jyxac-Teopeuescka — T. Josanoeuh, Beorpan 1999, 8 (= CaGpana nena); ynop. 5. Depjanwh, Cesactoxpatopx y Busarrijn, 3PBH 11 (1968) 168-170. 30 2Kuruje Ceeror Crmeona, CaSpana acne, 20. 31 Tid. 20, w uCa)gneniame canoms nouure m. JB. Maxcuwosuh, CpGnja m meToam ynpanbana Uapersom y XII sexy, Creda Hemassa — Cueva Cuneo Muporosusa, uctopigja a mpeaasse, Beorpast 2000, 61, emarpa taxohe xa je y mramy ansanTujexa mnopexa TaTyza. Cynporao, M. Brazojeeuh, Kyna exe ,Jlenapa"* (AENAPA) Josaxia Kanana, 3PBH 35 (1996) 198.Pama y THTynaTypH yrapeKsx Kpassena 157 pehennx nocena crumrckoj win sarpe6aKoj UpKRH, aM TeIKO a MOTY Aa canpaKE waMeHe y THTYIATYpH yrapcKHX Kpashena jep Ta THTynaTypa HAje Cua Om sHauaja 3A cancnuxaropa, Camo y cnynajy na cy nomenyre nlopeme y normyHocra dancndr- KOBAHE, JOCIOBIE HSMHULGCHE, MOKE Ce OSBONMTH MoryhHocT Ja je H THTysIATypa yrapexwx Kpamena norpemo saGenexena, Melyram, y cRHM mlonesaMa T7e ce ja- ova rex Rame, Turysiatypa yrapcKux puasapa HapeneHa je cacBHM HempaBHO y CKiIa- AY ca pasnoGssem H AaTYMOM KOjuM cy JaTHpaHte. Jeauna nosema Koja 3aucra noGybyje cymmsy H y norseay THTysarype yrap- cx puiaapa jecre ona Konomanona of 1103. route, y Kojoj ce onaj yrapckn Bna- zap jasma xa0 Colomanus dei gratia Hungarie, Dalmacie, Chroacie Rameque rex.32 Beh 1108. ronune, 25. maja, Konomax ce sake Tporupannma za he 4yaarh 1 Gpanirra npawa wHxoBOr rpana, a merona THTyna rac: Colomanus rex Ungarie, Croatie atque Dalmatie.3 Y nonexn panickoj upkex 43 1111. roaune, Konoman je omer camo rex Ungarorum... Dalmatie atque Chroatie.4 Y 6a enysaja Pama He ct0- ju y Konomasonoj tutyaarypu, na 6H crora Moro a ce sakby4H ga je noBesba 13 1103. roqune y nomyxocra hancnmKar, onHocHO a je m THTYsIaTypa yrapcKor puajapa usMMLbeHA, HajGomm goKas na je Konoman 1103. rogune camo Kpasb Yrapcxe, Janmanuje m Xpparexe, jecre warnuc ua snonmky Ca. Mapuje y 3anpy 13 1105. roaune, rae uspusutro name aa je ox rex Ungariae, Dalmatiae et Chroatiae.*> Yrapekn pam Credax I norspamo je jyna 1124. rogue Tpormpanyma 1 ‘Crumhasma ova npasa koja Hm je nonenno jour Konowav, a werowa THTY:1a Tac rex Hungarie, Croatie atque Dalmatie.36 Vi ona nionema cattysana je camo Kon JIysaha.37 YeuaoM y cauysave MoBeme, OAHOCHO MpenHce NoBesba yrapeKHX BNaTapa On 1103-1124. roamue, Moxke ce younrH ua Pama y TO BpeMe He caqa y THTyaTypy YrapcKenx Bulazapa H fa je Konomaxosa nosessa #3 1103, roqune, cayyBana y MpemH- cy us 1367. rogune, sanpano dbancupHkar y KoMe je H THTyaTypa yrapcKOr KpaJba HOMHILbeH. Y jemtiom pykomncy 13 GuOumotexe GexemuKTHticKor ManacTHpa AuMOHTA y3- rped ce Homurbe a je yrapcKa Kpam Besa II (1131-1141) wa caSopy y Octporony 1137. rogue aojtenH0 caome cay Jlancnany GocancKn nykat (Bosnensem duca- tum dedit)38 ¥ weh nanexenoj nosenmu Bene Il w2 1138. romue crummrcKoj upKen, yrapex Kpaib je THTYaHCaH H Kao Kpass Pawe.39 Bavcka xpoHouoMika Be3a OBA 18a Tlostarka O6WaHO je yaHMalIa KAO TomIastia OCHOBA 3a MCHUTHBAIbE OKOIIHOCTH 110s KO- 2 CD Il, No 7. 33 CD Il, No 16. Moses je casysana xon JTynnja y De regno |. Ill. ¢, 1V WL. VI. eI; Ilyr. sac~ rum IV, 323. 34 CD Il, No 19. 35 P. Muccanwuh, Miaena Ha kaMeny, pastocpemmonexonni HaTnHcH Ha TepHropja Jyrocrasise, Hispopnia epeanoct erape cpnicxe rpahe, Beorpast 2001, bp. 33, 154-155, 36 CD II, No 36. 31 CD I, 38; De regno |. IV. c. III; Joh. Lucius, Memorie istoriche di Tragurio, ora detto Trau, Venetia 1674, 20 (wraujancKa nepsuja). 38 CD Il, No 45. 38 CD Il, No 46.158 ‘Tr6op %KnaKosuh juma je Pama ynenena y tHrynaTypy yrapeKux anazapa, Camo TpH rome nome Sena Il ce y jemoj noneysu Crumhanuma taxohe rarysmme 4 kao Rameque rex.40 H. Knauh je ynosopwna 1a nonarak 13 pykomuca aMOHTeKOr MaHacTHpa HHje HcrpaRa, Kako je 70 cnojeapemeno rapquo J. Mayzep, ach Hakuagua GenemKa, Koja je Hacrana Toone ompra Bene [41 Mehyram, y amo] anamusi ona saxmyuyje fa je apo w3Be- cuo a je nonaTax o pacupan 1a ca6opy y Ocrporouy Bojaoneray Koje 64 pe6a- 10 onemrrn Jlarmenany, Reporocrojan. la je Jlaqneran HMa0 sRaKbe BojAOse He- aBocmucneHo norephyjy Ba nogarka us 1146. roauue, Petrus, magister ducis Ladi- slai « Petrus comes, magister Ladislai ducis.42 Jlasba anasusa nogataxa onpena je Hany Knanh yo saxmyaxa ya je 1146. ronH- ne Jlanmcnas dix mpectononacnestmx, a ne duc bosnensis.43 Tipema HcTpaxuparbi- Ma koje je o6auo 'B. Bepdu y Yrapexoj cy noctojaa camo TpH BojBoncTsa — mH TpaHicKo, GuxapcKO H MIOMOHCKO, Koja cy Ha ympasy 10Gujamm camo wwaHOBH Kpa- JbeacKe NopouMue win H3y3eTHH crpannu.4 H. Kaawh cmarpa a je JlaqucnapsbeBo GocaricKo BojaosicTRO ,,ia yrapcKoM jBopy sa6opaR EHO", jep za Ta je OH HMaO, TO 6H My AoHeno nBojuny cynapHiKa — wapa Maniojna, Koja je yseo Hacnoe SocartcKor Bnaqapa H upapor Gocancxor Bnaxapa, Bopuha, xoju he npex Busairrajexim napem TOTpAKHTH 3aMITUTY Ha yrapcKoM sBopy.*5 Bemme Koje cy jemiom cresexe ,,He saGopansbajy ce“, Kao urro ce TeIIKo Ty6e H THTYyNe Yak HY Chy4ajy Kayla cy 3eMJbe TOMHTHYKH Hary6sbeHe. Y apxaBHo-mpaB- Ho} TpaqMumja, jenHaKo nomTosaHoj H Ha 3anany M Ha MeroKy, THTy7e m 3eMsbe ocrajy y saanapeKoj THTynarypH ayro nocae ry6uTKa 3eMbuMINX nocena. CpenkbO- BeKOBHM Baap HUCY Ce OAPHUIATH jeAKHOM CTeHeHHX 3eMaUba, Te Cy y THTYAIATYpY Yrapexn BnajlapH YHOCHIM HOHE SeMube KOje CY Y BPO KPaTKOM pasnoGmy 3axcra Hagsmpann, unp. Cp6xjy m Byrapcxy, 3aqpasii TaTyne Jo XVI BeKa H Maja yrap- xe apxcane. Yax H aa je Jancnap creKao GocancKo Bojsorcrso 1137. roamHe camo HOMH- Hao, a ja je Bocuom ynpanssao xoMahu Cau NOTHMEeH yrapcKOM Kpasby O;HOCHO nojpom,46 Boca 6x y THTysIaTypH yrapcKHX Kpasbena Hacrapia Ja TlOcTOjM H 112- she, TIpo6s1em GocaHicKor nojaosicrea jartexo je cnoxeHHjH Kaa ce UMA y BUITY HCTO- Bpemena THTyN1a yrapcKor Kpama rex Rame. Tocrapsba ce mHTame j1a 21M je Tana, a- wate y Apyroj weraprun XII nexa, Pama Oxia cHHOHHM 3a Bocuy, kao urro je To n0- craa y XV nexy. C apyre crpante, Kako oOjactirrH ja je jena xyna, Mana 110 O61 My, yUIa y cacTas Kpaibencke THTysIe yrapcKHX Bilalapa, a asleKO KPYMEHja H 110- ITHKH sHadajmHja O6nacT — Boca — Sila TeK yKaT Hon HoMHHaIHOM Bnamhy yrapexor nojaoste. Hecymrsno je sta je y XV nexy Pama nocrana cmoxum 3a Bociy, 40 CD Il, No 48, 41 Klaié, Srednjovjekovna Bosna, 45. 42 G, Wenzel, Codex diplomaticus Arpadianus continuatus I, Pest 1860, 57-58. 43 Klaié, Srednjovjekovna Bosna, 47. Dux upecrononacneamnx y Yrapexoj xonao je # co} wo sau, ump. Besa Im Pesa I, ynop. Huszdr, Miinzkatalog, No 11, No 18. 44 G. Gydrffy, Der Aufstand von Koppiny, Studia turcica 1971, 195. 45 Klaié, Srednjovjekovna Bosna, 50. 46 F, Makk, The Arpids and the Comneni, Budapest 1989, 33.Pama y THTynaTypH yrapeKsx Kpassena 159 am ce sun za je y XII nexy pasanxa vamehy Pame 1 Bocne noctojaa w 1a ona xna ojMa Hcy HMaIa Hero reorpapcKo-HonMTHHKO aHaNeme, Y To] wumeHMNK TpebA ‘Tp&KHTH H O;{rOROP Ha MuTaHe Kako je Pama yuula y THTyNATypy yrapeKHx Buasapa. Jom je B. Knanh emarpao aa cy Bociom 1137. rommne, kana je y Ocrporony Jlanucnapy joensen zykar Bocne, ynpasiam JomMahv 6aHoBH, a na ce cama Boca o6povos.HO noggpraa yrapcKoj Bnacr#.47 Heurro aounuje, J. Mayzep je saxuyano za Boca wuje yuna y THrynarypy yrapcKux Buazapa jep y mperxonHoM paszo6my Hinje HMania apxkasHo ypeherse neh cy y moj xMBema cmo6oqHa Meena, Koja cy ce AoOponomHo Mogapria yrapcKoj KpYHH, a a je TeK ora Bock criojeria ca Pamom. Wis Mayneponor amararsa waasH 2a je Pama ocnojena opyxjeM, al Y KOHUeMTY He- TouOr cxBaraiba HaYHHA Ha KOjH{ CY Y Yrapcky Kpabeacky THTyNATYpY MpHIpYARHBA- He Apyre 3evsbe — HCKIBYIHBO OHE Koje cy HMasIe ApKABHO ypeheme — TpeGano Gu ovexHBarH za je Pama Guia os6usEHO ypehena oGzact ca arpHOyTHMa ApxKane — urro ona cpakaxo Huje 6usa.48 Kouayan onrosop 3amtro je Pama yuula y yrapcky Kpasbes- cky THrymy, a He Bocua, Taynep wuje npy:kuo. Ha Tayneposo u Kuawheso pasmuuubame ocnonuo ce a ®. Iumuh 3a- rseysKOM 2a ce Bocua uamely 1132. 4 1138. rogume ,,sama od svoje volje pridruiila Ugarskoj, onako kao 1102. Hrvatska‘.49 ¥ mehyspemeny, B. oponuh je Heurro Bu- le MaKe OX CBOJHX NpeTKOTHHKa NOCBETHO CAMOM THTAmY KaKo je Pama youmTe Tpusiana spxoBuy Buact YrapcKe, UpHTHIHO ONpesHO Mpe/LIORHBIIH sa Ce TO eCH- 10 crora mrTo je oBa 2xynia Gua HajGmpxa yrapcKHMM nocenuMa y JJammaunjn, onaKIe cy H3 mpasua jyrosanaza, on Lleraxe Jlupna, morm Yrpu y pasno6my 1134-1136. Ja Mpoupy jake upema yAyTpausoctH.50 Roposutien 2aKuy4aK yenojno je uO. uumah.s! M. Jianmh je mpernocrasuo xa turysa rex Rame y THTysIaTypH yrapcKAX kpasbepa onpwkapa camo mpereHsuje YrapcKe Ha Bocuy,’? miro caaKaKo jecte nomaK Y Aoraqauwem crany Heropuorpaduje 0 OBOM THTay, anH jou yBeK He pemtapa KubysHO MMrarbe samro rex Rame, a ue rex Bosne. A. baGuh wuje yseo y o6sup Du- uuheny npymex6y 0 yrapcxHM mperensujama na Bocny, Beh ce aparko Ha hoposuhe- BO PASMHMbAre O HAIHHY Kako je Pama ocriena nog Bracr Yrapexe.53 C. HMpKo- buh je, ysesmm y OGsHp cBa crapHja MHILBerba, saKmYIHO KAKO Ce MOpa MpH3HaTH a je ,uMe Bocue Ha synan 4 jom HeoGjammex HauHH y yrapcKoj KpasbeBcKoj THTY- iM samennsia Pana 54 Jocanamsa noTpaxnsara 0 moNeNHMa yrapeKe BNACTH Ham BOCHOM cBOMe ce Ha jlna 3aKHysIKa, Koja cy OWMTAeAHO HOTHyHO cynpoTHa, HipeH, 7a je Bocna noma HOGPOROLHO NO RCT yrAPCKHX KPAKERA, H APYTH, Na je HOTUMHEHA HOjHHM Ty- 41 V, Klaié, Poviest Bosne do propasti kraljevstva, Zagreb 1882, 47-48. 48 J, Taynep, Kaxo w xana je Boca mpunana Yrapexoj, [3M 2 (1890) 120-121. 49 F, SiSié, Poviest Hrvata za kraljeva iz doma Arpadoviéa (1102 — 1301), Zagreb 1944, 59, 50 B. Roposuk, Xucropuja Bose, Beorpa 1940, 157 (= Roposuh, Xucropuja). 31 $ifié, Poviest, 60 52 Heropuja uapona Jyrocaasuje, 1, Beorpaa 1953 (= HEU), 516 (M. Jur). 33 A, Babié, Iz istorije srednjovjekovne Bosne, Sarajevo 1972, 52, nan. 11 54 C, Fiupxooul, Hcropuja cpenssosexosue Gocancxe sapmase, Beorpat 1964, 42.160 ‘Tr6op %KnaKosuh Tem, Caaxaxo, HM psa HH apyra Teopuja He oGjaummanajy samo ce camo Pama ja- Buba y THTYNATYpH yrapcKux xpassesa, a He Bocua. Yaustom y objasmene nosese yrapcxux suialapa youana ce sa ce Pama usjequavawa ca Bocuom uckssy4nBo 0, XV sexa. Tako xpam Curuemynm 31. maja 1405. ronune axe Ramae seu Boznae.55 ‘Yrapexu xpomraap Josan Typou caonmrasa Horo, camo apyrum pezocnenom Bo- znense regnum, quod et Ramam vocamus.56 Opaxo 1103HH H YCaMJbeHH TIPHMepH 43- jennasasama Pame ca Boch, im 4ax Bocke ca Pamom, H3BecHo oTKpHBajy 21a je y MpeTXOHOM BHMIEBEKOBHOM paso6suy CHTYpHO MOcTOjaia GuTHa pawTuKa HsMehy Bocue # Pame.57 Pasmuka Hamehy BocHe 1 Pame mlocpenoueHa je H caBpeMeHiM H3BOpHMA HS mpae nonopaxe XIV nexa. Bocancku 6a Credax It Korpomanuh wasupa ce y 1one- shu u3 1345, roaune banus Bosne necnon terrarum Usure, Salis, Dolmine, Crayne, Rame ac totius Cholm princeps et dominus.58 Pana je, ake, cao jemta on ,3eMa- sea Koja ysrasn y THTYZIaTYpy GocancKor Gana. JIse nenennje parnje, 1322. ronmne, y Mempasi HCTOr Bajtapa, y Kojoj je on Tarymucan Kao rocroxap Bocne, Comm, Yco- pe # JJowux Kpajesa, xao caeox ce jasma u wr Pame xuesk Geror.59 Horn ues Pane, Ocroja, onora nyra Hanegex c mpesumenom — [IpxGojenuh — janma ce a y 10- nes Cresana I Korpomanuha oxo 1323. romane.° JIeronue Mona Jlykwannua, konmko rox 610 neroysqan 3a panto pasqo6se ucropyje jykHOCTOREHCKHX KHexeBHHA, CANPAKH NOCTA TloysaNHX ToaTaKa 3a CaM xpaj XI w mpay nomopmmy XII nexa, 3a nemmrmame reorpadije cpmcKix kiexenwma ‘onanno je pexeno ja je on neoma nloysnan nanop,®! am y3 cne Mane OM je TeK HemITO Marse nloy3iax H3ROp 3a nlommTHIKy HcTOpHjy HcTOr pasno6za. Hpema JIykmannny Pama je Guna xxyna y o6xacTH Hoaropja (Submontana) xoja je o6yxsarana jou H 2y- me Onogoste (Huxmuh), Moratia (Mopaya), Comerniza (Komcxa), Piva, Netusini (Hesecume), Guisemo (Bumeea), Debreca (Ha6ap um J[6ap), u Neret{va]. Tloarop- Je je 6uo jenna on o6nactu Taxospane Terpapxaje, omtocto jemmHcTBeHor Kpasbea- cra Jlykse, y3 3ery, Tpanynnjy « Xym (Zenta, Tribunia, Chelmania).® Tlonena xojy je Tlon lyxsanux saGenexuo HanogHo je ycraHoBseHa Om CTpa- ve xpaba IIpeaumupa HenocpestHo nocae cMpra susaHTujcKor napa. Bynyhu sa je y nusrarsy Jonan LlMMuckuje, Koju je mpemuuyo 10. janyapa 976. rommHe, a mourro ce paHuje y Texcry Beh nomum&e no6yxa Pamana u HcrepuBawe ,,T pKa u3 Pamxe, xpo- $5 Féjer, CD X, 4, 377. 36 Joannis de Thwrocz, Chronica Hungarorum, Scriptores rerum hungaricarum 1, ed. J. G. ‘Schwandmer, Vindobonae 1766, 360 (~Joannis de Thwroce), 37 HH, 316 (M. Juuuh), ewarpa aa je 4 y XII vexy Pama Gusa wero urro a Boca, sora 3h Maley, Staion zur Geschichte Bosnien und Setbiens im Mivelater, Minchen-Leiprig 59 Tid. 8. 60 Ibid. 14, wr Pame nnesa Cero Monscenias, 61 F, Raéki, Ocjena starijih izvora za brvatsku i srbsku poviest Srednjega Vieka, Knjizevnik 1 (1864) 221; C. Hosaxosuk, Cpncke o6nacra X m XI nexa, TCYJI 48 (1880) 2 ©2 Ljetopis Popa Dukljanina, ed. V. Matin, Zagreb 1950, 75. Gusiemo, Comerniza w Debreca — peumno je M. unuh, Sesve xepuera Caerora Cave, I'nac 182, 210, 213, xao Bamesy, Komexy m HuGap.Pama y THTynaTypH yrapeKsx Kpassena 161 nonorajy xorahaja nuje onpmme remo onpemmra y Kpaj ceame senennje X nexa. ¥ cpaKom caysajy Bocua ue dburypupa y onom geny Jlyksansonor Jletomica, amt neh 1040. romune, y apeme yerarika Cretbaria Bojucrasa npotue Busaxtuje, Jlykssa- HHH OMMESe GocaHcKor Gala Kao NOceOHOr Bnaapa KOME Ce BH3AHTHjcKH Lap O6pa- ha w saxrena za nojiio nomorne Busanraiy. [lyicbanunon nogaTaKk 0 BusaKTHjcKOM Tlocaanicray campxH HeoGHaHO TasHe enemeHTe KojM noSybyjy maxiy. Hanne, 2a pnagapa Pamke kaxe fa je 2ynay, 3a rocnogapa Bocue a je 6aH, a 3a Blanapa 3axy- Muba Hanlomuise s1a je KHes (misit statim legatos cum auro et ergento non modico, ut darent iupano Rassae et bano Bosnae et principi regionis Chelmanae ut...).5 Heo- Gio npeumane THTyTe pasmuTUTHX BrALApA y PaXIMIUTHM OGIACTHMA Koje HaBO- au Tlon yksann aajy monary TexuHy y Mpwor MHILbeHY 1a ce HeMy ¥ OBOM aeny uanaraia moxke neponari. Majxa Cretpana Bojucsiana, upema Jlyxmansuy, OH- sma je khepka pamkor nesukor axynaita JbyTomupa, a rlocme cmpra cnora myxa JIpa~ rummpa (pat aykssanicxor xparsa Baanumupa, yOujen 1016), cKtoHHIa ce ca Maj- KoM Kon yjaka y Bocuy, rae je Crean Bojucnas orxpamen.64 Taxohe Hema norpe6e cymmarn y Jykibanunion caxer nowarak 0 BouMHoBoM ocnajary Boce m uMeHonamy wanecHor Creara 3a Gana, Koje ce o6wHO AaTHpa oxo 1081-1085. roams. ro je, yocraom, norapaa na je Bocua cae 0 nocnesrsHtx aenenja XI neka, 61a sace6ua nomMTHIKa TROpeaHNa To Buamihy cRora Gaxia. Moryhe je, aakze, saxmysmrn na Oocarickn Gatosn nowy cBojy camocramHy anaqasuHy nocnenmbux xenennja X sexa. On Tor apemena Hexana jenuncraena Cp- 6uja nonako nowmre ja ce pactiaya Ha Re TeorlonMTHAKe WeTMHe — Panky 4 Bocuy. Pama, kako u31a3u Ha ocHopy Iona Jlyxbanuua, uuje npunagana Bocuu, seh je ysa- guna y o6nacr Togropja, rae cy ce mpenamrane sone yranaja ayKsBaKCKHX M cpn- cxux Branapa.S Y IX pexy ona je no cBoj mpuzunu upunagana CpOuju, amt ca jaua- mem Jlyxuse Kpajem X nexa, w3pectan 6poj xxyna Koje Hanoma JLykcbanns bopMMpao je noceGuy reorpadcxy neauny — Tonropje — om ynpaBom HeKor OM HlaHORA Ay- wubaHicke Kuerkeacke (nousMje KpazbeBcKe) Kyhe. B. Hoposuih je onasuo ynosopuo na je %xyna Pama mpunagana Pamkoj, ont0- cHo Pakom Togropjy.6 Ocironau 3a opakBo TyMaNemse, Mopen Nofaraka H3 JleTo- nuca Tlona Jlyknanna, npoxamao je Roposuh y 12a saHMMbKBa TOHOHMMA ceaepo- ucromHo on Komuua, y nompysjy Pano6ose mpema bocanckoj naanunn — Paka crpaxa a Pak J[oa.67 Kseysno mratbe oaHocH ce Ha BpeMe yslacka Toropja, Ma- kap jeuHHM merORHM NeNOM, ¥ ApxKaBHH opraHsam Boce. ¥ npsum seueHHjama XIV nexa janssajy ce axyne Pama u Hepersa kao o6actH nog sxamthy Gocaxcxor 6a- 3 Ljetopis, 88. 64 Lietopis, 86. 65 C, Fiuproouh, ,Hacesemn rpanonn‘* Koxctantma Toppmporesnra 1 Hajcrapyja TeprTopH- jamma oprannsanuja, 3PBH 37 (1998) 26-28, saxnyano je xa Ayksannnoso [ozropje mpencrasma Ho- BHR, jep Ce HH KAO ASB Hit KAO TOTHTHYKA TETHTHA He jaBLba Y HOROPHMA, MaMa Cy KYNE, Ho KOjHX GH ‘peBaito aa ce cacrojs, HeocnopHo pearuc. Tako Ox JiyksanMHono Tlosropje onronapai1o nOmpysiy epenmosexosHor Saropja m jyasior nea ,,Kpintene CpOnje Konctastmia llopdmporemara, 66 ioposuh, Xucropuja, 157, 67 Tid. 122.162 ‘TaGop 2Kwpxonuh 10.68 3aropje ce, raxohe y nero ppeme Kana Hepersa u Pama, pasya y o6nacr nox pramthy GocancKor Gana. ¥ cpaxoj on noMeHyTHx OGmacTH HanasH ce KHe3. [loneKan cy mlosHara H HMcHa OBHX KHEXxeRA.6 Byayhu na ce Pama jasma y THTynaTypw yrapcKux Baaslapa TpHyeceTux romU- na XII Bexa, noysqano ce moxe peu 1a je neo Touropja, ontocHo aKyne ca cesepa one oGnacTH, ona0 nox BaacT GocancKor Gana npe Tor BpeMeua. Lllmperse Boce y Tom Mpasuy wsrsena fa je saGenexHo m Tom Jlykpannn. Hanme, nocme cMpTH sy- sgbanckor Kpasba bogwna, jean of mperenjenara ua mpecto, Kouanap, y3 oMoh pa- utkor 2kynana ByxaHa, upuapemeno je samloceo 3ery, a ce, casHanu 2a Bykan 1 wera HaMepasa Jja yknoHH, cKnonHo y Bocuy. Tamo ce oxexHo khepKom GocaxcKor Gana, Henyro sarum, normnyo je paryjyhn y 3axymzby.70 Hsrnena na je Bykax nocne Bonvmone cMpri rloxyutao a HaMerHe cBOjy BACT Y HEKHM Of AesIORA AYKGANCKE KpamesHne H 1a NOTEHHH One ObMaCHE TocTIONape KojM cy Ho Taqa MpHsHaBaTH Bp- xouy Bact JIyxme. Kouanap je y THM cyKoOuMa 3a pasyn GocacKor Gana o4n- TuleHO patoBao y Saxymuby, na 6H ce Moro pehut sia je y TO BpeMe AOULTO HO cyKoba y Togropjy, Koje on Tor TpenyrKa noumme na ce pacrayta Ha es10Re Tom BsTaMhy pa- KOT okyTlaHa wim GocancKor Gana. Kaxo mpoverae wa ocHosy micasa Iona Jykmannna, nocieamHx romHHa Buaganune je pamnks nemmxu axynaH BykaH BOIHO NPHLIWGHO akrHBHY CHOsbHY NOMU- Tuy. Fberosa khepxa je 6wa ynara 3a yayka passa boauna, Baaumupa, KojH je nioctao Kpasb Jysube.7! Branunupa je orposaza Jaxsunta, apaaecte TouHHe HeTo- Be BiaqaBHHe, Ha HaroBop HeKUX ymM Koju cy Gum neupujaremu ByKanosu. Cae ono ynyhyje Ha saKbysak ga je Bykan Guo y A0pHM oAHOCHMa ca cROjHM 3eTOM. Buajumupon wacieaHMK, Jaxaniran can Teopraje, Guo je pauikn canesuux, Gyayhu za ce nenpen mperensenta, TpyGeme, cxnonno y Pay. Cenam roma sonKHje, y3 romoh Pamana, Teopraje je sparuo xpamenctso, nox je 'py6ema normnyo non Ba- pom. Mehyram, 6par noxojHor PpyGeme, Iparwsio, yao je y Tonropje # 3a106H0 Huxuuh et alias plurimas iupanias.”2 Ya noapmxy ayxssaucKor kpazba [parisio je vsspumo ynaz y Pay 1 ocBojxo je. Tamo je Haiao Ypoma y Tamamu, y Kojy cy Ta GanWIM merOBH cpomHHTM, OcTOBOAHO Ta H MlocTaBHO 3a 2kyriaHa. Ha ocnosy onvca norahaja y Jlyksen ToKoM mpse Be nenennje XII nexa, mory- he je saxsyawrH aa je nocae eMprH ua Mohua Bianapa, nyKBaHeKor Kpazba Boma 4 pallKor BeaMKor aynaHa BykaHa, OULIO 10 cyKo6a HaMehy pasaW4HTHx upeTeH- Heuara, TOKOM KojuX je seoma mupoxa o6sact Gw1a saxnahena — 3era, Tlonropje, ‘Tpanysnja, 3axymose m Pamxa, Ha ocHosy nonarka 0 cyxasscrsy YpomlenoM, jacHo je aa je nocae Byxanose empri on 6110 HacsIeaHMK, 3aTHM CBPrHYT 1a TOHOBO TlocTa~ BUbeH Ha MeCTO BeNMKOT KynAaHA, 68 Thalléczy, Studien, 14. © Ibid. 8, 14, 24. 70 Lietopis, 99, ,..1 bello mortuus est in Chelmanifa]." 71 Ljetopis, 99. 7 Lietopis, 101-102.Pama y THTynaTypH yrapeKsx Kpassena 163 Tipema susanrujcxom mucuy Joany Kunamy, Cp6x cy 1127-1129. roamne 3a- yseuu Pac w no6ynWiM ce mporus Busanrunana.’> Yrapcku usBopH jacHo muy 0 ‘canesnumrrsy Yrapa ca cpricknM snanapem Ypomem (Uron augustalem comitem ac Macedonie provinciam), xoju je cnojy xhep Jeneny a0 3a 2kexly yrapckoM mpecros0- Hacnequmry, mpaimy Bena (Bena II, 1131-1141).74 Taxohe, yrapcKa #3B0pH KojH TOBOPE 0 yrapcKO-BH3AHTH|CKOM cyKOOY, He HOMMIY caMo Bu3aHTHHLIe KAO HempH- jaresse, neh w Pamane m Byrape.’5 Crora, yrapexo-cprickn cases, norapljert Gpaxom uameby Jenene 4 Bene, ocraapex je nocne yranavena mupa uamchy Busautuje 1 Yrapexe 1129, ronune. ToKom rpajata susanTHjcxo-yrapexor para 1127-1129. ro- aune, CpOu cy ce HOmMrNH Ha yeraHax, neponaTHo payyHajyhu Ha yrapexy noMob. Bop6e cy oxonyane npe 1129. roamne a Cp6x cy mperpnesn nopas, a jenax 10 Ha- poua pacemen je y oxoanny Huxomesuje.76 Cpncxn nemmxn xynan Ypou I, Kako cnemu Ha ocHony JIeromuca Ilona Jly- kopanuna, Kunama 1 Xounjara, yseo je BeoMa akrusuor yueutha y NOnMTHYKHM 36H- BalbMMa Koja cy Morpecama BeMHKM eo BankancKor nonyocrpsa. Ox je Guo yeBy4eH Y auHactHKe GopGe y OKOMHUM CprcKHM KHexXeBHHaMa, Mmpe cBera y LyKIbH, a O- ‘TOM HY cykoGe HaMehy Yrapcke u Busanrnje. Oumrnemno je na je TexKHo camocras- HOCTH H H3MHNaHY HCHON BH3AHTH|CKe BPXOBHE BilACTH. TpaxkchH CHAXxKHOT CaBe3HH- ka OH Ta je Hamlao y yrapcKOM Kpasby, 34 THjer je cMHOBLa-npecronoHaceAHHKA yaao opojy khep Jeneny. Jenena je Kao opricka npHHuesa Mora MiajoxKerH 1a 10- Hece Mupas u3 CpOuje, KojM je y cpenibeM BeKy "UHM Sema, ONHOCHO HeKa OX oGaacTH seMsbe M3 Koje je nonasHaa HeBecra. 1Kyna Pama je Guna cacrapHu co Pa~ mxor Togropja 4 kao Takpa npwnayana Pamkoj H 6ua Nox BpxoBHOM Biamihy Bem- xor »xynaHa Ypoura, Crora ce Hamehe sakmyuak ta je Pama y Tarynatypy yrapcKux Bulajapa Moria yhu oHor TpeHyrka kala je Bena II Cnenu mocrao yrapckH Kpaib, a TO je Guno 1131. roamne. Oryza ce roxom HapemHa Ba crozehia Pama H He HsjenHayana ca Boctom, jep ova auje mpso6urHo npunanana Bocau. Jounuje, umperem 6ocax- coke pxkase, Moxa Beh 3a BnazapHne Gana Bopha (oxo 1150-1165), Pama je Guna yksby4eHa y oKBHpe Bocue. Touro cy yrapcxu BnazapH Beh MAH y CBOjoj THTYs1a~ ‘Typy Pamy, MoraH cy Ha Taj HawHH MOTOHH yrapcKH BlamapH a HOKAKY CBOje Mpe- TeHsuje H Ha Bocuy. Buza je ro xyrorpajana Gop6a Koja je mpase miozoBe noHena rex y XV sexy, kana je Yrapcka Kona4Ho ycriena fa ce HaMeTHe Kao HajjauH 3a- UITHTHHK GocaHcKor BUlalapa Y CaM CYMpAK cpesHOReKOBHE GocaHcKe ApXane. 73 Cinami, 12.9 — 10. 74 Chronicon pictum Vindobonense, ed. £. Scentpétery, Scriptores rerum Hungaricarum I, Buda- pest 1937, 443; Joannis de Thwrocz, 175; Antonius de Bonfinis Rerum Hungaricarum decades V, Fontes 31, Sophia 2001, 137 — 138. 75 Petri Ransani Epitome rerum Hungaricarum, Fontes 31, Sophia 2001, 175; Joannis de Thwrrocz, 175, 76 Nicetae Choniatae Historia, rec. J. Bekker, Bonnae 1835, 23.4 — 23.15; Busasrrajcxs wspopi. 3a uctopujy Hapoaa Jyrocnapnje IV, ypea. I. Ociipozoperu — ®. Bapwush, Beorpaa 1971, 116-117.164 ‘TaGop 2KmpKonuh Tibor Zivkovié RAMA IN THE ROYAL TITLE OF THE HUNGARIAN KINGS The region (Zupa) of Rama was enlisted in the official title of the Hungarian kings around 1138, as it is known from an official document. The exact answer to the question under which circumstances it happened has never been reached. It is most probable that Rama was not just other name for Bosnia as it was proposed in historiography, neither was a part of Bosnia conquered by military action of the Hungarian king around 1135. Having in mind that Rama was a part of the principality of Raska during the Early Middle Ages, it is quite possible that Rama became part of the official title of the Hungarian kings through some direct connections between ruling families of Hungary and Ra’ka, The most probable answer could be reached through the examination of these relations. Namely, a daughter of Raska’s Zupan, Uro’ I, Helena, was married to the Hungarian crown prince Bela in 1129, when Rama was, most probably, part of Helena’s dowry. When the crown prince became king of Hungary in 1131, Rama was included in his royal title. Later on during the Middle Ages Rama became part of Bosnia giving ground to the Hungarian kings to claim whole Bosnia as their heritage.