Sie sind auf Seite 1von 32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

Fundamentaodasdecisesjudicias:
suaimportnciaparaoprocessojustoe
seu'desprezo'numasociedadequetem
pressa
IDvLex:417359850
http://livroserevistas.vlex.com.br/vid/judiciasimportnciadesprezopressa417359850

Autor:CarladaSilvaMariquito
Pginas:147180
Cargo:MestrandaemDireitoProcessualnaUERJ.Advogada
1.Introduo.2.Odeverdefundamentarasdecisesesuaevoluo.3.Oprocessojustoe
fundamentaodasdecisesjudiciais.3.1Oprocessojustoesuarelaocomafundamentaodas
decisesjudiciaisuminstrumentoaviabilizarocontraditrioparticipativo.3.2Afundamentao
dasdecises,aexignciadepublicidadeeafiscalizaodoprocessojusto.4.Afundamentaodas
decisesjudiciaisnasociedadecontemporneaeatendnciadepadronizaodecisria.5.Concluso.
6.RefernciasBibliogrficas.
Page147

1.Introduo
OestudodaevoluodoEstadoeseusreflexosnoDireitoincrvel.Aintimidadeexistenteentrecultura
eprocessoaguaacuriosidade,conduzindoaodescobrimentodasvriasfacetasqueummesmoinstituto
podereceberdeacordocomocontextosocialnoqualestinseridoedeacordocomasociedadesobrea
qualincide.
Ocernedopresenteestudoestnaanlisedodeverdefundamentarasdecisesjudiciais,inicialmente
normainfraconstitucionaleatualmenteelevadaaonvelconstitucional,comoumdoscomponentesdo
processojustoeconfrontlocomointuitoparaoqualfoicriado,qualsejacontrolarasarbitrariedades
ocorridasnoprocesso,emsuaaplicaoprtica.
OEstadoDemocrticoConstitucionalexigequeaatuaodoaplicadordoDireitoestejainterligadas
normasconstitucionais.Porestemotivo,aservidodojuizlei,querdizer,alimitaodopoderde
interpretaojudiciriaquevisavatosomenteassegurarseuimprio1,devesersubstitudaporuma
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

1/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

condutaqueexalteocontraditrio,
Page148
quetambmatingeomagistrado,equedemonstrequeasalegaesdaspartesesuasprovasefetivamente
interferiram,influenciaramnolivreconvencimentojudicial2.
Apenaspodeseobtercertezaarespeitodaobservnciadocontraditrioparticipativoedasdemais
garantiasqueformamoprocessojustopormeiodafundamentaodasdecisesjudiciais,forte
instrumentodeseguranacontraaarbitrariedadeeoabusonoexercciodopoderpelojuiz.Exigeseque
asdecisessejamfundamentadascombasenasnormasevaloresconstitucionaisenosomentena
intuioeopinioindividualesigilosadomagistrado.
Somenteatravsdocumprimentododeverdefundamentaodasdecisesjudiciais,seusdestinatrios
poderoavaliarograudeimparcialidadedomagistrado,orespeitoigualdadedetratamentoe
principalmenteseocontraditrioparticipativofoiobservado,dentreasdemaisgarantiasesparsasao
longodaConstituio,cujaobservnciaficaevidenteaolongodeumafundamentaoatenciosa.
Entretanto,estailustregarantiaprocessual,naatualsociedadecomplexademassas3,recebeaimposio
deinmerosbicesaoseuplenodesenvolvimentoeobservncia.Fatorqueintensificadopelo
acolhimentonoordenamentobrasileirodaperspectivaquantitativadeeficinciaprocessual,oqueremete
osistemacontraodoacessoajustia,deixandorfoscidadosqueapenasdispemdoPoder
Judicirioparasocorrersenaleso,ouameaadeleso,aoseudireitofundamental.
Porfim,objetivasechamaraatenoparaagrandiosidadedestagarantia,queservedeinstrumentopara
aaferiodaobservnciadasdemaisequeestameaadadeperdersediantedapressaconstanteemque
viveasociedade,focadaemnmerosenonaqualidadeepeculiaridadesdajustiaaserrealizadano
casoconcreto.

2.Odeverdefundamentarasdecisesjudiciaisesuaevoluo
Page149
Nonecessriofazerumadigressohistricasobreodeverdefundamentarasdecisesjudiciais,
tampoucodiscutirosreflexosdesuaausnciaouinsuficincia.Analisarseapenas,aevoluoda
motivaodasdecisesjudiciaisatonvelconstitucional,simultaneamenteevoluodoEstado.
AevoluodoDireitopautadaeinspiradapelaevoluodasociedade.Existeumarelaontimae
circularentreasociedadeeoDireito,ambosinfluenciandoserespectivamente.Consequentemente,o
Direitorefleteasideologias,anseios,epreocupaesdestasociedade4,sempreeindependentementedo
perodohistricoanalisado.
Odeverdefundamentarasdecisesjudiciaisnorecente,nemtemorigemnaConstituioFederalde
1988,aocontrrio,existiaantesmesmodeoBrasilconfigurarsecomoEstadosoberano,poisenquanto
colniaregulavaseconformeasleisportuguesasdapoca5,oCdigoFilipino,quejpreviataldever,
reguladopornormasinfraconstitucionais.

http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

2/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

ApesardaemancipaopolticadoBrasil,asnormasprocessuaisrelativasafundamentaodasdecises
judiciaisnoseafastaramdasdePortugal6,queaquiproduziamefeitosemantinhamsuaanatureza
infraconstitucional,pormeiodeumaportariade31demarode1824.Assim,desdequeno
contrariassemaindependnciaesoberaniabrasileiras,asnormasportuguesascontinuariamaser
aplicadas7.
ORegulamento737de1850pstermoadependncialegislativadoBrasilemrelaoaPortugal,poisfoi
aprimeiranorma,genuinamentenacional,adeterminaraobrigatoriedadedafundamentaodasdecises
judiciais,prevendonoartigo232que
Page150
"asentenadeveserclara,sumariandoojuizopedidoeacontestaocomosfundamentosrespectivos,
motivandocomprecisooseujulgado,edeclarandosobsuaresponsabilidadealei"8.
De1850at1939,oscdigosdeprocessocivileramelaboradosporcadaestadomembro,noslimitesda
competncialegislativa,eemtodosodeverdefundamentaodasdecisesjudiciaisfoiprevisto.Coma
elaboraodeumCdigodeProcessoNacionalem1939,taldevernofoiabandonado,masaindaera
umanormainfraconstitucional.
OatualCPCde1973,noartigo131,dispeque"Ojuizapreciarlivrementeaprova,atendendoaosfatos
ecircunstnciasconstantesdosautos,aindaquenoalegadospelaspartesmasdeverindicar,na
sentena,osmotivosquelheformaramoconvencimento".
Emambos,CPCde1939ede1973,odeverdefundamentaodasdecisesjudiciaisnosevinculavam
ousubmetiamasnormasConstitucionaisemsuaaplicao,devidoaoapegoaolegalismoresultantedo
princpiodalegalidade,soberanoemtalperodo.BarbosaMoreiraensinou,commaestria,omagodo
deverdefundamentarasdecisesaodizerque"precisoqueopronunciamentodajustia,destinadoa
assegurarainteirezadaordemjurdica,realmentesefundenaleiprecisoqueessefundamentose
manifeste,paraquesepossasaberseoimpriodaleifoinaverdadeassegurado".9
Nestesentido,RuiPortanovadestacouqueavinculaodojuizedasentenaleisooobjetivofinaldo
processo,concretizandoaatuaodavontadedalei,aseguranajurdicaeamanutenodaordem
pblicaquandoofendidaspeloconflito.Ofimdasentenaesuafundamentao"restauraroimprioda
leiedoDireitoobjetivo10.
Afundamentaodasdecisesjudiciaisvisava,queletempo,garantirquealeiseriacumpridaeo
arbtriodomagistradoafastado,suafunoerameramentetcnicaesuarazoideolgica.
Arazoideolgicatemrazesprofundasnanecessidadedesuperaroancienregime,paraafastaroabuso
dosubjetivismoearbtriojudicialqueprevaleceramduranteoabsolutismo11.
Page151
Afunotcnicaproporcionavafundamentaodasdecisesoaspectodeummecanismoinstrumental
defiscalizaoedelimitaodosjuzesnoexercciodesuafuno,aocontedodasleisafastandoosda
subjetividadeouarbitrariedade,hajavistaquealegalidadeinstruaascondutasdoEstadodeDireito12.
Auniversalizaododeverdefundamentarasdecisesfoiumaconveninciaprocessualquevisava
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

3/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

simplificaraadministraodajustia,acriaodeprecedentesjudiciaiseocontroledasinstncias
inferiorespelassuperiores,analisadasoboenfoqueendoprocessual13
Nesteperododeprepondernciadopositivismojurdicoojuizeraprivadodaatividadeinterpretativa,
seupapeleraapenasrevelaraleipormeiodeumaaplicaomecanicista.Opositivismojurdico
caracterizavaseporumapremissaprincipal,qualsejaadaplenitudedodireitoposto.Destamaneira,o
juizporsubsuno,simplesaplicaodeumsilogismo,seriacapazdesolucionarquaisquerquestes
postassobsuaanlise.Vistaassim,asentenaeraverdadeiraequaomatemtica,consubstanciadanum
silogismoquesetornouinsuficientediantedarealidadesocialesuacomplexidade.
TornouseimpossvelignoraroaspectoaxiolgicodoDireito,principalmente,nomomentodastomadas
dedeciso,bemcomoacomplexidadedasrelaessociaiseasimplicaesrelativasaoDireitose
comparadodemocraciaparticipativaeaoshardcases,paraosquaisdireitopostonopleno
suficientementeparasolucionaroconflito.Opositivismojurdicoviveusuacriseecomelaa
reformulaodaformadeanalisareentenderodeverdefundamentarasdecisesjudiciais.
Emmeadosdosculopassado,noconhecidoperododopsguerra,umaverdadeirarevoluointelectual
reformulouavisoeaconceposobreodireitonamaioriadospases.TalrevoluoiniciadanaItliae
naAlemanhadeuorigemaumnovoperodo,genericamentechamadodepspositivismoporsuperaro
positivismojurdicoeoapegodesenfreadosleis,gerandoconseqnciasatentoinimaginveispara
oscidados.
Opsguerraomarcohistricododesenvolvimentodeumateoriarevolucionria.Surgiramas
premissasdoEstadoDemocrticodeDireito,conceitomais
Page152
abrangente,nomaissujeitoobedinciacegadalei,masobrigadoobservnciadeoutroscritriose
realizaodevalores,dentreelesodasoberaniapopular.
Inicia,comoqueempequenaspartculas,oEstadoDemocrtico,quecorajosamentebuscaarealizaoda
justiaenosomenteavontadedalei,bemcomodosvaloresdesuaConstituio,novoncleodo
ordenamentojurdico,14dadecorrendosuanomenclaturadeEstadoDemocrticoConstitucional.
Asuperaodopositivismoconduziuaoabandonodapreocupaocomacorreoformaldalei,idealdo
positivismojurdicoeasatenesvoltaramseparaocontedodanorma.Abriuseespaoparaumanova
formadeveroEstadoeaprpriaConstituio.
Paradarumpassomaisadianteeentendercomoumasimplesobrigaoinfraconstitucionaltransformou
seemumagarantiaprocessualprevistanaConstituio,precisoreverrapidamenteosprincipais
inovaes,fundamentoseescoposdoEstadoDemocrticodeDireito.
OEstadoDemocrticodeDireito,tambmconhecidocomoEstadoConstitucionaldeDireito,devidoa
algumaspeculiaridades,desenvolveusesobretrspilaresessenciais,quaissejam:i)oreconhecimentoda
foranormativadaconstituioii)aexpansodajurisdioconstitucionaliii)desenvolvimentodeuma
novadogmticadeinterpretaoconstitucional15.ParaBarrosoasmudanasenumeradasacima
caracterizamapenasomarcoterico,quesomadosaomarcohistricoeaomarcofilosfico16,formama
basedoneoconstitucionalismo.

http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

4/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

AConstituio,conduzidaaocentrodoordenamentojurdico,deixoudesermeracartade
recomendaesparaocuparomaisaltopostodeumordenamentojurdico,ssuasnormasfoiatribudo
efeitoirradiante,oqueinduziuconstitucionalizaodetodososramosdodireito.
AimportnciaatribudaaocontedodaleieaaproximaoentreDireitoeticamaterializaramseem
princpios,queabrigadosnaConstituio,sustentamsuafora
Page153
normativa,logoateoriadosprincpiosrompeucomaanlisedalegitimidadedoDireitosimplesmente
pelaobservnciadesuasformasedaautoridadedaqualemanou17.
Osprincpiosultrapassaramaclssicacaractersticadetcnicadeintegraododireito,nashiptesesde
lacunalegal,pararegularsituaesjurdicas.Noneoconstitucionalismo,osprincpiosfazemcircular
valoresticosnoordenamentojurdico.18Osdireitosfundamentais,sobomantodadenominaode
princpios,correspondemsexignciasmoraiscontidasemseusncleos19.
OJudiciriorecebeuamximafunodeassegurarosdireitosfundamentaisprevistosnaConstituio,
cujosefeitossoimediatos.Logo,oEstadoDemocrticoapiasenacertezadequequalquerlesoou
ameaadelesoaumdireitofundamental,encontrarnoJudicirioatutelajurisdicionalcapazdelhedar
efetividade.
Atcnicadaponderaosobrepssecomomtododeaplicaododireito,abandonadoosilogismo
matemticoatentopredominante.Ouseja,intrpretedevesustentarsuainterpretaonosfundamentos
constitucionais,bemcomodeverutilizarfundamentosquenosejamcasusticos,compretensode
universalidade,econsiderarasconseqnciasprticasdesuadeciso20.
NestepontohaconvergnciaentreaposturaconstitucionaldoDireitoProcessualeaimportnciado
deverdefundamentao,quenestecontextoelevadoacategoriadeprincpioconstitucional.
AforairradiantedaConstituioconjugaduasideiasimportantes:consagradireitosfundamentaise
providenciagarantiasparaqueestessejamasseguradoseefetivados"rumoquiloquesepodechamarde
constitucionalismouniversal"paraabrangeromaiornmerodedireitospossveis21.
Aconstitucionalizaodoordenamentoinfraconstitucionalalcanaumaamplitudeimensurvele
abrangente.AfundamentaodasdecisesjudiciaisfoirealocadaparaotextoConstitucional.Masisto
nosignificaumasimplespromoodenormadoordenamentoinfraconstitucionalparanorma
constitucional.Noseestafalardehierarquia,masdeumamudanananaturezadodeverde
motivao.
Page154
Oartigo93,IXdaCartaMagnaprevagarantiaconstitucionalobterdoEstadoasdecisesjudiciaise
administrativasjundamentadas.Eaindaquenoestivesseprevistaexplicitamente,ningumarriscaria
negarquetaldeverdecorrelogicamentedoprocessojusto,aoassegurarasgarantiasfundamentais.

3.Oprocessojustoeafundamentaodasdecisesjudiciais
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

5/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

3.1OprocessoJustoesuarelaocomafundamentaodas
decisesjudiciaisuminstrumentoaviabilizarocontraditrio
participativo
ARTCULO6
Antimarelaoentreprocessoecultura2223,termodedifcildefinio,nopodeserdesprezada,uma
vezqueosobjetivosdoprocessosodeterminadosdeacordocomaculturasocialpredominanteemdado
momentoelocal.Aescolhadosobjetivosdoprocessoseroeleitosedeterminadosconsiderando,
essencialmente,amatrizideolgicaquesobressaisobreajurdica24.
Oaspectoculturaldedeterminadopovoapresentasenosvaloresqueoserhumanoagregaemseu
subjetivo,mastambmnaquiloqueahistoricidadeacumuladadasociedadelhetransmite,sendoafetado
pelapassagemdotempoepelaalteraodoscostumesadotadosemcertasociedade25.Inevitavelmente,
aquelesquerecebemaincumbnciadeelaborarasleisdeixamtranspareceremseucontedo,aculturada
sociedadequerepresenta.
Naculturaneoconstitucionalistaosentimentoconstitucionalganhouamplitude.Sobosefeitosdesta
revoluointelectual,ocontedodasnormaspassaaserinfluenciadopelasaspiraesconstitucionalistas.
OsvaloreseasideologiasdapsmodernidadeexercemumpoderdemanipulaosobreoProcesso
Civil,quetranspassadopelasnormascontidasemtratadosinternacionais,emConstituiese
ordenamentosestrangeiros,eprincipalmentepelaConstituionacional.Oprocessobrasileirorecebeu
umnovocontornoapartirdo
Page155

artigo6daConvenoEuropeiadeDireitos
Humanos<FN>26</FN>,dasEmendas5e14daConstituio
Americanaenoartigo111daConstituioItaliana
OProcessoCivilabandonousuaposturadesimplesferramenta,meratcnicavaziadesignificado,para
incluir,assegurareobservargarantiasfundamentais,oquesignificairmuitoalmdeapenasconformar
sesnormasconstitucionaisparaempreglasnoexercciodajurisdio,devendoservistocomoodireito
constitucionalaplicado27.
AconexoentreaConstituioeoProcessoampliasenotempoenoespao,recebendogrande
importnciaemtodosossetoresdoordenamentojurdico.Exigese,segundoMitidiero,uma"postura
constitucionaldeprocesso"naqualodevidoprocessolegal,omodelomnimodeprocessoquo,de
cujafielconsecuodependeaprpriaobtenodajustiaatravsdoprocesso,poissomenteum
processojustopodeproduzirdecisesjustas28.
Osistemaprocessualtuteladoporumasriedeprincpiosegarantiasconstitucionaistidoscomo
padresaserematendidospelolegislador,aoestabelecernormasprocessuaisepelointrprete
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

6/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

(notadamenteojuiz)encarregadodecaptarosignificadodetaisnormas,conformeDinamarco29.
Page156
Existeumaeficciaprocessualnosdireitosfundamentais,pormeiodoqualoprincpioconstitucional
fundamentaldoprocessocivil,basecomumdetodososprincpioseregrasquedelederivamse,o
devidoprocessolegal,importadodaexpressoinglesadueprocessoofLaw,expressamenteprevistona
ConstituioFederal,noartigo5,LIV.Neryensinaque,adoutrinabrasileirateminterpretadoe
empregadoodevidoprocessolegalsobseuvisprocessual,proceduraldueprocess,oquetrouxemaiores
repercussesparaodevidoprocessolegalsobreodireitoprocessual30.
Emrefernciamaisadequadaaocontextojurdicoatual,LeonardoGrecoafirma:
NaConstituiobrasileira,esseprocessohumanizadoegarantsticoencontrasuporteprincipalmentenos
incisosXXXV,LIVeLVdoartigo5,queconsagramasgarantiasdainafastabilidadedatutela
jurisdicional,dodevidoprocessolegal,docontraditrioedaampladefesa,semfalarnosjcitados
princpiosgenricosdaadministraopblicadequaisquerdosPoderes,eaindanosdaisonomia,da
fundamentaodasdeciseseoutroshojeexpressamentereconhecidosemnossaCartaMagna.31
Humacerteza:odeverdefundamentarasdecisesjudiciaisumadasgarantiasfundamentaisque
integraocontedomnimoparaqueseefetiveumprocessojusto.
Reflexamente,hanecessidadedeumatutelajurisdicionalefetiva,queassegureosdireitosfundamentais
aplicveisaoprocesso.Atutelajurisdicionalefetivamuitomaisqueumasimplesgarantia,um
verdadeirodireitofundamentalquedeveserirrestritamenteassegurado,tendoemvistaadignidadeda
pessoahumana,aesterespeito,RonaldoBrtasdeCarvalhoDiasensina:
Emrazodisso,essamanifestaodopoderdoEstado,exercidoemnomedopovo,queseprojetano
pronunciamentojurisdicional,realizadosobrigorosadisciplinaconstitucionalprincipiolgica(devido
processoconstitucional),spodendoagiroEstado,seequandochamadoafazlo,dentrodeuma
Page157
estruturametodolgicaconstrudanormativamente(devidoprocessolegal).32
Aefetividadedatutelajurisdicionalestestritamenteligadaobservnciadoprocessojustoseus
desdobramentos,dentreelesodeverdefundamentarasdecisesjudiciais.Quantoaotratamento
processualdasgarantiasconstitucionais,oDireitoProcessualdevedisciplinaroexercciodajurisdio
pormeiosquegarantamamaisamplaefetividadedoprocesso,maioralcanceprticoeomenorcusto
possvel,demodoprotegerdeformaconcretaosdireitosdoscidados33.
AsistemticaadotadapormeiodosincisosXXXV,LIVeLVdoartigo5daConstituioFederal,porsi
s,tornariadispensvelaprevisodoartigo93,IXdaConstituio,queexplicitamenteprevodeverde
fundamentarasdecisesjudiciais,podendoserdetectadadentreoconjuntodegarantiasqueformamo
processojusto.
Oconstituinteoriginrioaorealocartalgarantiafundamentalparaespaoemquetratadasdecises,
judiciaisouadministrativas,visaenfatizarsuapreocupaocomestagarantiafundamental,merecedora
demaiordestaque.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

7/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

Oprocessojustoumconceitoemconstruo,noexisteabstratamente,dependendodecada
circunstnciadocasoconcretoparaajustarsesgarantiasprocessuaisnecessrias.Doutrinariamente,no
hconsensoemrelaoaquaisgarantiasestariaminseridasnoconceitodeprocessojusto,mascerto
queexisteumcontedomnimosemoqualanormaconstitucionalestariainviabilizada34.
Adoutrinaclssicabrasileira,representadanaobradeNelsonNeryeLeonardoGreco,ofereceum
panoramadoselementosmnimosdoprocessojustoemnossopas.Nerydemonstraquais,emsua
concepo,sooselementosquecompemodevidoprocesso,incluindoentreelesamotivaodas
decisesjudiciaiseadministrativas35.
Page158
Greco,apresentaoselementosintegrantesdoprocessojustoquesocapazesdeconduziraumprocesso
queabsorvaereflitaasgarantiasfundamentaiseasdivideentregarantiasindividuaisegarantias
estruturais,estandonestegrupoagarantiadamotivaodasdecises36.
Afundamentaodasdecisesjudiciaisumagarantiaincontestedoprocessojusto,que
contemporaneamentesebusca,passandoseaexaminarprocessualeindividualmenteafundamentao
dasdecises,comoimportanteelementodoprocessojusto.
DeacordocomDidier,queprefereconsiderarabstratamenteotermo"decisojudicial",dadaa
indefinioterminolgicadoordenamento,sejanoCPC,sejanaCF,queorautilizasentenacom
espcie,oracomognero,analisarsenestepontosementraremdiscussessobreateoriadualistaou
unitria,pornointeressardiscutirseaojuizpermitidocriaranormaounooselementosdadeciso
judicial37.
Sendocertoqueesteestudonoolocaladequadoparatratardateoriadadecisojudicial,tendoem
vistaaspeculiaridadeseasdiscussestotalmentedistintasdeseuobjetivo,considerarseoselementos
dadecisojudicial,previstosnoartigo458doCPCenoasdemaismatriasquedecorremdoestudo
destateoria.Esteartigoapresentaoselementosdadecisojudicial,quaissejamrelatrio,fundamentao
edispositivo.
Primeiroprecisoconceituaroqueseentendeporfundamentao,deixandosedeladoosdemais
elementos.Aatenoestardepositadasobreamenslegisconstitucionalqueinteragecoma
infraconstitucional,demodoqueafundamentaodasdecisesestejaalocadadentreasgarantiasdo
devidoprocessolegal38.
Page159
DidiereBarbosaMoreiraconcordamqueojuiznafundamentao,maisdoqueanalisar,deveresolver,
questesdefatoededireito.Portanto,fundamentarsignificadarasrazes,defatoededireito,que
conduziramomagistradoataqueladeciso,devendoexistirumaexteriorizaodabasefundamentalda
decisodojuiz,comomeiodecomprovarodistanciamentojudicialdearbitrariedadesesubjetivismos39.
Podesignificartambm,conformeDinamarco,oenunciadodasrazesemqueseapoiaradecisoda
causa,"oeixoimaginrio"quevaidacausapetendimotivaodasentena,passandopelos
fundamentosdadefesa.Amotivaoestparaasentenaassimcomoacausadepedirestparaa
demandainicialeasrazesdedefesaparaacontestao.Asrazesdedecidirconstituemacolhimento
dasrazesdeumadaspartesedarejeiodeoutras,segundooentendimentodojuizdeterminandoa
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

8/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

deciso40.
Estagarantiatemduasexignciasaatender,umarelativasparteseaopblicoeoutrarelativaaojuiz.
Respectivamente,aquelastmodireitodeconhecerasrazesquemotivaramadecisoedeverificara
consistnciadessafundamentao,viabilizandoseojuizempenhouseparaqueadecisofosseamais
acertada,amaisjustaeimparcialpossvel,jojuiztemodeverdeexaminartodososargumentosdefato
ededireitoapresentadospelaspartes41.
Afunododeverdefundamentarvariaquandoconsideradarelativamentespartesouaojuizeo
Judicirio.Quantospartesodeverdefundamentarasdecisesjudiciaisterafunodepersuaso,ou
seja,deverconvenclasarespeitodajustiadadecisodeverserclaraosuficientepara,demodoque
seusdefeitospossamserfacilmenteobservadoseimpugnadoseindividualizarocontedoeoalcance
dasdecises.Emrelaoaojuiz,afuno,proporcionaraotribunal,emumasituaoderecurso,a
possibilidadedebemavaliarocontedodafundamentaoedecidirsevaiounoreformla.Domesmo
modo,afundamentaoexerceumafunomuitoimportantecomrelaoaformaoeuniformizaoda
jurisprudncia42.
Todamanifestaojurisdicionaldevesermotivada,apresentarjustificaosuficientedoseucontedoe
evidenciarorespeitoaocontraditrioparticipativo,oquesedatravsdoexameeconsideraodetodas
asalegaeseprovasproduzidaspelaspartes.
Page160
Exemploclssicodasconseqnciasnefastasdodesprezododeverdefundamentarparaumprocesso
justo,ojulgamentodosEmbargosdeDivergnciaemREspn319997SC,2001/01540455,Min.
Relator:FranciscoPeanhaMartinsPrimeiraSeo,publicadoem02/02/2004,noqualoministro
HumbertoGomesdeBarrosmanifestousedeformacontundenteecontrriaatodasasjustificativasda
obrigatoriedadedefundamentaodasdecisesjudiciais43.
Emborapossasepensarqueestefoiumposicionamentoisoladoeultrapassado,recentemete,no
julgamentodaReclamao10.793/SP,aMinistraEllenGracieafirmouque"ApartirdaEmenda
Constituicionaln45,oSupremoTribunalFederalquemdizoqueDireitonoPas"44.exatamente
estetipodecomportamentoarbitrrioqueoDireito,narealidadedocontraditrioparticipativobusca
afastar.precisomanifestarorepdioquedecisessemfundamentao,incluamseascom
fundamentaoinsuficiente,devidoevoluohistricaeorigemdestagarantia45.
Superadaaanlisearespeitodosdeveresefunesdafundamentaodasdecisesesuacontribuio
paraaconstituiodeumprocessojustoLeonardoGrecoensina:
Page161
Afundamentaonodeveserobservadaapenasparajustificarracionalmenteadecisodojuiz,mas
tambmparademonstrar,noapenasqueeletomoucinciadetodoocontedodoprocessoedetodasas
questesnelesuscitadas,mastambmquetodaselasforamdevidamenteapreciadas.46
Assimdestacouarelaoentrecontraditrioefundamentaodasentena.Nopassado,ocontraditrio
eraapenasumprincpioaregerarelaoprocessual,aexigiraobservnciadabilateralidadeda
audincia,daoitivadasparteseprincipalmente,eraodireitodeinformarsearespeitodaalegaoda
outraparteecontradizla,somente.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

9/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

Ocontraditriotornouseumagarantiasemaqualningumpodeseratingidoporumadecisojudicial,
ouseja,emsuaesferadeinteresses,seimpedidodeinfluireficazmentenaformaodetaldeciso,em
igualdadedecondiescomapartecontrria.
Estehojeoprincpiomaisimportantedoprocesso,devidoasuadimensohumanitria,capazde
abrangeroutros,taiscomocomunicaoentreasparteseparticipaodemocrticano
processo.47Atualmenteinconcebvelentenderocontraditriocomoapossibilidadededizere
contradizer,semqueasalegaessejamefetivamenteconsideradaspelomagistradonatomadade
deciso.
certoquepelocontraditriomaterializaseodireitodeaspartesseremadequadaetempestivamente
informadas,demodoaposicionarsesobrecadaquestodefatooudedireitorelevanteparaasoluoda
controvrsia,eprincipalmente,odireitodepretenderqueojuizconsidere,conheadesuasalegaes,
defesaseprovasquandoforprolatarasentena,melhorandoarelaoentreaspartesprocessuais,de
modoaasseguraredesenvolverodilogo.4849
LeonardoGrecofazclaroeprecisoretratodaevoluodocontraditrionoltimosculo,noqualojuize
aspartessolevadosaconstruirconjuntamenteasoluodacausa,oquerecebeadenominaode
contraditrioparticipativo.Estanovavisodo
Page162
contraditriopermitespartesaatuaoafavordeseusinteresses,impondosimultaneamenteaojuiz
umaposturareceptcia.Consequentemente,aspartesfazemsuasalegaesnacertezadequesero
ouvidasepormeiodestedilogoqueasoluodacausadaserobtida.Assim,afirmaoilustremestre:
ComodizPicardi,ocontraditriodeixoudeserumsimplesinstrumentodelutaentreaspartespara
transformarsenuminstrumentooperacionaldojuiz,oumelhor,umpressupostofundamentaldoprprio
julgamento.(...)Paraisso,ocontraditrionopodemaisapenasregerasrelaesentreasparteseo
equilbrioqueaelasdeveserasseguradonoprocesso,massetransformanumapontedecomunicaode
duplaviaentreasparteseojuiz.Isto,ojuizpassaaintegrarocontraditrio,porque,comomeio
assecuratriodoprincpiopolticodaparticipaodemocrtica,ocontraditriodeveassegurarspartes
todasaspossibilidadesdeinfluenciareficazmenteasdecisesjudiciais50.
"Oprincpiodocontraditriopodeserdecompostoemduasgarantias:participao(audincia
comunicaocincia)epossibilidadedeinfluncianadeciso"51.Aquelaadimensoformal52eestaa
dimensosubstancial.
Ainovaoestnadimensosubstancial,aspartespossuemopoderdeinfluenciaradecisodojuiz,
sendoestaapossibilidadedeinterferircomargumentos,ideiasefatosnodesfechoqueoprocessoter.
EsteoensinamentodeHumbertoTheodoroeDierleJosCoelhoNunesafirmam:
Assim,agarantiaoperanosomentenoconfrontoentreaspartes,transformandosetambmnumdever
nusparaojuizquepassaaterqueprovocardeofciooprviodebatedaspartessobrequaisquer
questesdefatooudedireitodeterminantesparaaresoluodademanda(...)Impeseassim,aleitura
do
Page163

http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

10/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

contraditriocomogarantiadeinfluncianodesenvolvimentoenoresultadodoprocesso.(...)Permitese,
assim,atodosossujeitospotencialmenteatingidospelaincidnciadojulgado(potencialidadeofensiva)a
garantiadecontribuirdeformacrticaeconstrutivaparasuaformao53.
Aojuizimpostaumalimitao:adesomenteestarautorizadoadecidirsobrequestodefatoede
direitosobreasquaistenhamaspartessidoinvocadasamanifestaremse.Dadizersequeocontraditrio
geraagarantiadenosurpresa.Destamaneira,apartenosersurpreendidaporumadecisojudicial
queinovaquantoasquestesdefatoededireito,semquetenhamsidoconvocadasamanifestaremse
anteriormente.
"Tudooqueojuizdecidirforadodebatejensejadospartescorrespondeasurpreendlas,a
desconsiderarocarterdialticodoprocesso,mesmoqueoobjetododecisriocorrespondaamatria
apreciveldeofcio".54
Semadentrarnacrisederepresentatividadeatualmentevividapelasociedadecontempornea,bastam
algumasconsideraes.CalmondePassosensinaqueapsademocratizaodoEstado,fazsenecessrio
democratizarasociedade,eparaistoapresentacomosoluoademocraciaparticipativa,quebusca
restituirsociedadeopoderdecontrole.
certoqueopoderentregueasimesmo,livredecontroleouestandoesteenfraquecido,comona
democracialiberal,passveldedegenerarse,oprimir,alienarse.Destamaneira,aDemocracia
Participativavemaserasoluoparacontrolaropoderqueemnomedopovoexercidoe,portantopor
estedevesercontrolado.Osmecanismosdecontroleexercidospelasociedadecivilnotemapretenso
deparalisaroutornarinoperantesospoderespolticoeeconmico,masapenasalmejadetlos,quando
estesforemexercidosdemaneiraameaadora,eassimconcluioautor:
ademocraciaparticipativareclama:participaonasdecises,semprequepossvelcontroledaexecuo,
emtodasascircunstanciasacessoasinformaes,assegurado,nomnimo,arespeitodeassuntosmais
graves,asetoresrepresentativosdasociedadecivil.(...)Acreditoqueestejamoscaminhandoparao
processocomoinstrumentopolticodeparticipao.AdemocratizaodoEstadoalouoprocesso
condiode
Page164
garantiaconstitucionalademocratizaodasociedadefloinstrumentodeatuaopoltica.55
Importantedemonstrarqueoprocessotornouseopalcoondeademocraciaparticipativatermais
condiesdesedesenvolver,poisaaproximaodamatriztericaaodireitoprocessualpermiteuma
valorizaodocontraditrio,refletidanoreforodademocraciaparticipavaeconsequentementedo
processojusto.Tendoemvistaaampliaodacidadaniaprocessual56.
Ademocraciaparticipativaocenrioidealparaodesenvolvimentodadimensoextraprocessual57da
fundamentaodasdecises,nestecaso,judiciais.Istoporqueosdestinatriosdasentenasoos
advogados,aspartes,ostribunaissuperioresaopiniopblica,querdizer,opovo.Seopoderexercido
emnomedopovo,estetemodireitodeconhecerecontrolarasdecisesproferidasemseunome,neste
pontoefetivada"agarantiadacontrolabilidadedemocrticasobreaadministraodajustia"58.
Ocontraditrioo"reflexodoprincpiodemocrticonaestruturaodoprocesso.Democracia
participao,eaparticipaonoprocessooperasepelaefetivaodagarantiadocontraditrio".59O
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

11/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

exercciodemocrticodeumpoder,exigeaobservnciadocontraditrio,atualmente,comosobrenome
"participativo".
Consequentemente,odeverdefundamentarasdecises,cujaobservncianecessriaparaaefetividade
deoutrasgarantiasfundamentais,taiscomoaanliseeconstataodaimparcialidadejudicial,a
contenodoarbtrio,ocontraditrio
Page165
participativo,dentreoutras,temcarterinstrumental,fiscalizador,dodeverdefundamentarasdecises
judiciaisparaexpurgarinjustiascometidassobomantodosubjetivismojudicial.Osartigos93,IXda
ConstituioFederale458doCdigodeProcessoCivil,deixamclaroqueoformalismoprocessualvisto
sobagidedodevidoprocessolegal"adomesticaodoarbtrioestataldentrodoprocesso".60
Aexignciadequeadecisorespeiteocontraditrioeafundamentao,fazcomqueadecisodeixede
serumatoisoladodeintelignciadoterceiroimparcial,ojuiz.Arelaoentreestesprincpiosdeve
assegurarqueaaplicaodasnormasjurdicassejaprodutodeumesfororeconstrutivodocasoconcreto
pelaspartesafetadas,paraquejuntosconstruamasentenaesejamcapazesdealcanarapacificaode
seusconflitos61.

3.2Afundamentaodasdecises,aexignciadepublicidadee
afiscalizaodoprocessojusto
Aconjugaododeverdefundamentarasdecisescomapossibilidadedeaparteinfluenciarnesta
decisoseraferidapormeiodapublicidade,quesomenteserimplementadamedianteafundamentao.
AoimportransparnciaepermitirummaiorcontrolesobreJudicirio,evitandodecisesarbitrriaseque
consideremaspartescomomerosatores,semodireitodeinfluncia.
Afundamentaoamparadapelagarantiadapublicidademostrasecomoinstrumentodeaferioda
imparcialidadeeindependnciajudicial,bemcomodacertezadequeodilogoserasseguradoduranteo
processo,deformaaevitarsurpresa,querdizerdecisestotalmenteinesperadaspelaspartes,casosuas
alegaesnosejamconsideradas,oudecisessejamtomadassemseuconhecimento.62
Considerandoqueafundamentaodeumadecisopodeterumaspectoreveladorsobreaatuaodas
partesduranteoprocesso,suapublicidadeseapresentacomoummecanismodeverificao,decontrole
daaplicaoeefetividadedasdemaisgarantiasprocessuais,comoaimparcialidadedojuiz,o
oferecimentodeoportunidadeaoautoreaorudemanifestaremseparademonstrarecomprovarsuas
alegaes,aisonomia,aampladefesa,dentreoutrasgarantiasdoprocessojusto.
Page166
Afundamentaodasdecisesjudiciaisumespelhoarefletirtudooqueocorreunoprocesso,
viabilizandoumaavaliaodoqueatalisedesenvolveu.Possibilitaanalisarseoprocessofoijustoou
no,seasgarantiasfundamentaisforamounoobservadas,masdenadaadiantariatalfuno
fiscalizatria,semodeverdepublicidadecumulativamenteprevistonoartigo93,IXdaConstituio.
So,pois,garantiascomplementares.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

12/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

"Vselogoaimportnciaeajustificativadeumainvestigao,dadaaaltarelevnciadopapelque,
reconhecidamente,afundamentaodasdecisesjudiciaisdesempenhanoEstadoDemocrticode
Direito."63
Oprimeirorequisitoaserobservadoaimparcialidadedojuiz,oqualdeveserestranhopretenso,ao
litgioeaoslitigantes,legitimandoaimperatividadedosatosedecisesestataisnoexerccioda
jurisdio.6465
AntonioCarlosMarcatoressaltaaimportnciadaimparcialidadejudicialparadesenrolardeumprocesso
justo:
Realmente,separtedefesovalersedesuasprpriasforasparadiretamentesolucionaroconflitoem
quesevenvolvida,deveoEstado,detentornicodopoderdeverdeprestaratutelanecessria
resoluodaquele,agirnoprocesso,atravsdeseusrgos,comabsolutaisenodepropsitos,assim
retribuindoconfianaquelhedepositadapelodestinatriofinaldaatividadejurisdicionaleessa
retribuiopressupenecessariamentequeoEstadoexija,daquelesqueexercemajurisdioemseu
nome,aconduoimparcialdoprocesso66.
Page167
Oquesebuscapormeiodaimparcialidadedorgojulgadoraconfianadepositadanajustia,por
aquelesqueaelasubmetemsuaspretenses.Semaimparcialidadedojuiz,oprocessopodetransformar
seemmecanismodeproduodeinjustiasque,nomnimoviolaroaisonomiaentreaspartes,de
distribuiodefavoresaosamigosouditospoderososeaimposiodedanoseprejuzosaosinimigosou
desvalidos.
Este,semdvidanooescopodoprocessoconstitucionalquevisaumjuizalheioaqualquerinfluncia
eindependente,queseabstenhadejulgarquandoexistamdeterminadascircunstncias,taxativamente
previstas,sobpenade,noofazendo,poderserrecusadoporqualquerdaspartes.OJuizdevesercomo
umterceirodesinteressado,queatuasimplesmentenabuscadapacificaosocial.
Assim,oselementosdasentenarelatrio,fundamentaoedispositivo,permitemqueumasentena
caracterizadapelaimparcialidadesejaperfeitamenteidentificadaaolongodesuaestruturalgica.Isto
porqueadotarosargumentosdeumadaspartes,dispensandoaosargumentoscontrriosqualquer
relevncia,desprezandoos.
Pormeiodaregraimpositivadapublicidadedasdecisesjudiciais,serpossvelconstatarecontrolar,
sejainterpartes,sejaportodaacomunidade,averdadeiraposiodomagistradoaoproferirsentena,se
parcialouno.Noscasosondeforemmvioladosodeverdefundamentaoe/oudepublicidade,o
prprioconstituinteoriginriopreviuasanodenulidadeparataissentenas.
TeresaWambierentendequequalquermculanaatuaodomagistradoquesejacausadeimpedimento
suaatuao,inclusiveaprevaricao,aconcussoeacorrupodojuiz,sosituaescapazesdegerara
rescindibilidadedasentena67.
Apublicidadeocanal,ocaminho,peloqualagarantiadeimparcialidadedojuizserverificada,nos
termosacimaexpostos.Naverdade,apublicidademereceriaumestudopartetamanhaasua
importncianaaferiodasgarantiasprocessuais,umavezqueproporcionaumamaiortransparnciano
exercciodafunopblica.Comoumfreioarbitrariedadejudicial,quetantosedesejaafastar,
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

13/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

publicidadeproporcionaaoscidadosbrasileirosaexperinciadeumagarantiamuitomaisamplae
efetivaqueaconcedidanaEuropaenosEstadosUnidos,emtermoscomparativos.Apublicidade,
certamenteumagarantiademocrticaqueatuasobreoexercciodasfunesjudiciais.68
Page168
precisodestacarquepoderseiatraararelaoentreafundamentaodasentenaeapublicidade
comqualquergarantiaintegrantedoprocessojusto.Noentanto,aanlisedaimparcialidadeedo
contraditrio,pormeiodapublicidade,permitemqueasdemaisgarantias,comoparidadedetratamento,
respeitoampladefesa,dentreoutras,sejamfiscalizadas,tendoseemvistaacorrelaoexistenteentre
todososelementoscomponentesdoprocessojusto.6970

4.Afundamentaodasdecisesjudiciaisnasociedade
contemporneaeatendnciadepadronizaodecisria
Verificadaaimportnciadodeverdefundamentarasdecisesjudiciais,analisadasasrepercussese
correlaesentreasgarantiasparaumprocessojusto,precisovislumbrarasdificuldadesqueesta
garantiaencontranasociedadepsmodernaparamantersentegraefielarealizaodeumprocesso
justo.
AsociedadeviveemconstantestransformaesecomelasoDireito.Oqueseextraidestecenrioa
necessidadee,simultaneamente,aexignciadevelocidade.Barroso,eminspiradaabordagemsobreo
assunto,observaqueavidaaceleradadosdiasatuaisrepercuteimediatamentenoDireito71.
Page169
Nestecontextoemqueaspessoasnodispemdetempo,tempressaedesejameliminarseusproblemas
omaisrpidopossvel,confrontamseovalorrealeovaloratualdaefetividadeprocessual,intensificado
pelomaugerenciamentodaadministraodajustiaeaintensificaodelitgios.Hquesedestacarque
oprocessopassouaservistocomoummal,cujaeliminaodeveaconteceromaisrpidopossvel.
Existemdoisplos,aparentemente,opostos:um,anecessidadedegarantiroprocessojusto,oqual
somenteseralcanadopormeiodaefetividadedasgarantiasfundamentaisprocessuaisoutro,aintensa
efrutferasistemticadeacessoajustia,fomentadapelainrciadosdemaisPoderes,afimdeassegurar
direitosfundamentais,queemboraotextodaConstituiolhesempresteeficciaimediata,so
abandonadoseignoradospelosresponsveisporsuaimplementao,principalmenteapsa
redemocratizaodoEstadoBrasileiro.
geradoumconflitoentreaefetividadedasgarantiasprocessuaiseograndevolumededemandasa
seremanalisadosejulgados.Quadroquepodeseragravadoquandoseadotaomodelodeefetividade
quantitativa.
Nestasociedademarcadapelosprefixospreprs,aludindoaosnovostempos,acontemporaneidade,
vriosfatoresinterferemnaprestaojurisdicional,quetambmpassaarefletirestanecessidadede
velocidade.Aomesmotempoeemcontrapasso,encontraseoamploeirrestritoacessoaoJudicirio,que
consequentemente,osobrecarregaeimobiliza72.Aeficinciadosistemaprocessualnopodesobrepor
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

14/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

seasualegitimidade,deveseafastaravisomeramenteutilitaristaedeeficinciadosistemacomofima
seralcanado73.
OstribunaisnassociedadescontemporneasmereceramdestaqueemestudorealizadoporBoaventurade
SouzaSantosqueconstatouoquejsevemsendoafirmadoaolongodestetrabalho:h,narealidade,
umaseletividadenoquedizrespeitoeficincia,quebeiraadescaracterizaoconceitualesubstancial
desuafinalidade.
AfalnciadoEstadoProvidnciaocasionouseverasconsequncias,inclusive,emseudesempenho,
viabilizandoaltosnveisdedesperdcioeineficincia:
Page170
Porumlado,asmedidasmaisinovadorasparaincrementaroacessodasclassesmaisbaixasembreve
forameliminadas,querporrazespolticas,querporrazesoramentais.Poroutrolado,questionouseo
mbitodatutelajudicial,poismuitasvezes,apesardoseualargamento,ostribunaiscontinuaramaser
seletivosnaeficinciacomqueresponderamprocuradatutelajudicial.Nunspasesmaisdoque
noutros,odesempenhojudicialcontinuouaconcentrarsenasmesmasreasdesempre.Almdisso,o
aumentodalitigaoagravouatendnciaparaavaliaododesempenhodostribunaisemtermosde
produtividadequantitativa.Essatendnciafezcomqueamassificaodalitigaodesseorigemauma
judicializaorotinizada,comosjuzesaevitarsistematicamenteosprocessoseosdomniosjurdicos
queobrigassemaestudoouadecisesmaiscomplexas,inovadorasoucontroversas.74(grifosnossos)
Viveseummovimentoderetrocesso,ondeinegvelqueaconsequnciadosesforosparaasseguraro
acessoaoJudicirionosltimostemposodemandismo,queparasersuperadoconduzacriaode
mecanismosquedesaceleremoacessoajustia,conhecidoscomosmulasvinculantes,uniformizaode
jurisprudncia,adoopelostribunaisdejurisprudnciadefensiva,sentenaspadro,julgamentospor
amostragem,entreoutros.Istoporqueaefetividadedeixadeserummeioepassaaserofim,
completamentedescaracterizada.
Oprocesso,ento,avaliadoporseudesempenho.Aticatemseulugarusurpadopelasrelaesentreos
elementosdosistemaeatcnicadeturpadadesuamanipulaoeficiente75.Oefeitodiretodistoa
implantaonoinconscientecoletivodeque"umacoisaboaseelasemostraadequadaaofim
perseguidoeestefimeleprpriodesejvelporproduzirresultadosquesatisfaamaumafinalidade
maisgeral"76,nestecasoaceleridade.
Page171
Arestriodoacessoajustiasomenteservlidosedesenvolverseconformeasgarantias
fundamentais,respeitandoas77.certoqueotrmiteprocessualsofredefasagenseumadelaso
desprezodispensadofundamentaodassentenas,garantiaprocessualespancadanaprtica,ouseja,
longedoambienteterico.
Odiscursodesocializaoprocessualestpautadonumapreocupaodoacessoquantitativoajustia,ou
seja,comaproduodeumajustiadealtaprodutividade,anveisindustriais,quelongedapreocupao
comoimpactodecisrio,buscadesenfreadamentearapidezprocessual,conduzindoadecisesjudiciais
distantesdarealidadeconstitucional78.AssimexplicaAlvarodeOliveira:
Nessecontexto,apesardeseafirmarqueasreformassorealizadasdeacordocomosprincpios
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

15/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

processuaisconstitucionaisecomaperspectivaconstitucionaldemocrticae/ousocializadora,verificase
queodiscursodeboaparceladadoutrinaprocessualbrasileirasedeixoucontaminarporconcepes
funcionaisedeeficciaquenosepreocupamcomovispblicoegarantistadosistemaprocessual
constitucional.79
Nohdvida:oconceitodeefetividadefoidistorcidoemsuaaplicaoparasatisfazeranecessidadede
decisesjudiciaisrpidas,inconseqentesearbitrrias.Anicapreocupaoreinantenoinconsciente
coletivocomotempodoprocessoenocomseucontedojustoeparticipativoouno.
Aeficinciadosistemaprocessualpodeseraferidasobduasperspectivas,aquantitativaeaqualitativa80.
AperspectivamaisadequadaaoEstadoDemocrticoaqualitativaquebuscaimplementaraqualidade
dasdecisesesuafundamentao,logoseriamutilizadastcnicasqueprestigiamoprocessojustoea
participaodemocrtica
Page172
daspartes.Porm,estanoavisodeeficinciaprocessualadotadanosistemaprocessualbrasileiro,
devidoaosvriosmotivosjelencados.
Sobaperspectivaquantitativa,preponderantenosistemaprocessualbrasileiroaeficinciasedefiniriaem
termosdevelocidadedosprocedimentos,baixoscustos,deixandodeladoaqualidadedosistema
processualeaqualidadedesuasdecises.81
OprofessorPauloCezarafirmoucomaplenitudeecertezaquelhepeculiarque"Oimportanteno
utilizaratcnicaprocessualsimplesmenteparaaproduodeumagrandequantidadedesentenas,mas
simvisaraqualidadedelas,ouseja:produzirsentenasjustas"82.
Destamaneiraaeficinciaeceleridadetornamsefinsaseremalcanadospelomagistrado,cuja
produtividadepassaasercobrada,sejapeloconselhoNacionaldeJustia,sejaparafinsdepromoona
carreira,conformeartigo93,II,"cdaConstituioFederal.Omagistrado,vendose,"soterrado",
"imobilizado",criamecanismosquefacilitemsuaempreitada.
Entosurgeumadasgrandesviolaesgarantiadefundamentaodasdecisesjudiciais,que
sistemicamenteafetaasdemaisgarantiasaelacorrelacionadas.Tratasedatendnciaapadronizaode
decises,conformeafirmaoSuperiorTribunaldeJustianojulgamentodoHC87.574/SP:
Aigualdadejurdicaperantealeinosignificatratartodosdamesmaforma,emtodasas
situaes,desprezandoasparticularidadeseespecificidadesdaspessoasoudosfatosaocontrrio,a
padronizaoeaautomatizaodasdecises,semadevidaindividualizao(dapessoa,dacondutaedos
fatosqueascercam)quemaculaofestejadoprincpio.83
Narealidade,hojulgamentodetesesenodacausa.
Page173
Umaverdadeiracontradioatodooprocessoevolutivoqueconduziuformulaodeprocessojusto.
Viveseoprocessojustonateoria,nomundododeverser,masnomundorealviveseumaafrontadiria
sgarantiasprocessuais,emnomedeumaeficcianumrica,quantitativa,aseguirCarlosA.A.de
Oliveira:
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

16/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

Anossoentenderaefetividadesserevelavirtuosasenocolocarnolimbooutrosvaloresimportantes
doprocesso,acomearpelodajustia,masnosporeste.Justianoprocessosignificaexerccioda
funojurisdicionaldeconformidadecomosvaloreseprincpiosnormativosconformadoresdoprocesso
justoemdeterminadasociedade(imparcialidadeeindependnciadorgojudicial,contraditrio,ampla
defesa,igualdadeformalematerialdaspartes,juiznatural,motivao,publicidadedasaudincias,
trminodoprocessoemprazorazovel,direitoprova[...]Oqueponhoemquestoaeficinciacomo
fim,semtemperamentos,comometaabsoluta,desatentaaoutrosvaloreseprincpiosnormativos.O
pontoimportanteporqueessesditamesaxiolgicos,almdeseafinaremmaiscomavisodeum
Estadodemocrticoeparticipativo,poderonoscontribuirparaajustiadadecisocomoatparaa
prpriaefetividade84.
(grifosnossos)
Desconsideraseaespecificidadedecadacaso.Especialmente,quandoostribunais,comvistasa
uniformizaodajurisprudncia,criamtesesqueseroaplicadasindiscriminadamenteacasos
semelhantes,parecidos,masnoiguais85.Ferese,frontalmente,aigualdadeaoaplicarsentenas
padronizadasou"modelos"(facilmenteperceptveisnaprtica)acasosdistintos.
Agarantiaprocessualdefundamentaodasdecisesjudiciaisindividual.Assim,distanciandodas
discussessobreainexistnciaeinsuficinciadafundamentao,ocertoquecadacasoindividualizado
mereceumaanliseindividualizada.
Page174
Noordenamentojurdicobrasileiroatual,sobainflunciadosvaloresconstitucionais,noseadmite
qualquersituaonaqualsejamproferidassentenaspadronizadas,semanecessriavinculaoerelao
entreasentenaproferidaeaanlisedasquestesdefatoededireitonacausadiscutida.Aapelao
abaixotranscritavemreforaroqueataquisediscute:
1. AMeta2,estabelecidapeloConselhoNacionaldeJustia,noconstituiimposioaomagistrado
deprolaodesentena,masmerarecomendao,sobpenadeincorrereminmeras
inconstitucionalidadesformaisemateriais.2.Decerto,adenominadaMeta2doCNJ,luzda
garantiadeduraorazoveldoprocesso(art.5,LXXVIII,CRFB),prezaaceleridadena
tramitaodosfeitosjudiciais,noaextinodosprocessosaqualquercusto.3.inaceitvelque
talatosirvacomosubterfgioparaaprolaodesentenaspadronizadas,destinadasapenasa
diminuiroacervodoJudicirio,melhorandosuasestatsticas,semquesetenhaverdadeira,
adequadaeeficienteprestaojurisdicional.4.Inobservnciadanormado1.doart.267doCPC
.[...]Nessepasso,norestaalternativasenoanularasentenaparadeterminaroprosseguimento
dofeito.Douprovimentoaorecurso,naformadoart.557,1AdoCPC.86(grifosnossos)
AindaqueascausassubmetidasaoJudiciriofossemiguais,cadaumamereceumafundamentaoque
respeiteasregrasdaConstituioeCdigodeProcessoCivil,sobpenadegraveviolaoConstituio
esuasnormas.
Humaverdadeirautilizaomecnicadetesesparabloquearoacessojustia,aexemplodosartigos
285A,518,1doCPC.Naaplicaodatesenosebuscaaaproximaoecomparaocomocasoque
agerou,ochamadodeparadigma,87assuntoparaoutroestudo.
Page175
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

17/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

Entretanto,BarbosaMoreiraatentaparaumfatoimportante.Aresponsabilidadedestaconversonegativa
naaplicaodoprincpiodaeficincia,atualmenteaplicadasoboenfoquequantitativoequeaparenta
simplesmenteservirparaaumentarafuncionalidadedasCortes,noderesponsabilidadeprivativados
magistrados,queferemprincpiosparasimplesmentejulgar,"exterminar",processoscomindiferenae
objetivandoapenasmelhorarasestatsticasdaCorte.
Emcontrapontoapresenta,oautor,asconseqnciadoprincpiodocontraditrioparticipativoparaas
parteseseusadvogados,afirmando?sociedadeassisteodireitodecobrardojuizumaparticipao
maisefetivanoprocessocorrelhe,emcontrapartida,odeverdecolaborar,pelasviasaoseualcance,
parafacilitlaeestimulla.?
certoqueosadvogadossodeextremaimportnciaparaodesenrolardoprocesso,poiselesoferecem
aojuzoamaiorpartedoselementosquecontribuiroparaaformaodesuaconvicoevriosoutros
importantesparaaconstruodadeciso.Oadvogadodeveinformarojuzo,evitarmecanismos
protelatrios,procedercomticaelealdade,conformeseuestatuto.OqueoBarbosaMoreirapretende
demonstrarqueaatuaodoadvogadopodeinterferirdiretamentenaaodomagistrado88.
H,inclusive,apossibilidadedeseafirmarqueodemandismofomentadoporadvogadosqueignoramo
deverdecolaborao89eofatodequetodososprotagonistasdevematuaremfrancacolaborao,
participandoda"construo"dadecisoquelhesatingir,assimcomodoprocessoaserdesenvolvido90.
Evitandoentrarnasearadequemocausadordestetormentosodilemadasdecisespadronizadasque
emalgunscasosnoguardamqualquerpertinnciacomacausaouquesequerapresentafundamentos
imprescindvelbuscarsoluesqueascombatamelhesdispadomantodaarbitrariedade.
Ficaumaltimaquesto:haveriarelaoentreaviolaododeverdecolaboraopelaspartesque,
comumente,apresentampetiescujosarrazoadossealongamdesnecessariamente,quemisturam
argumentospertinenteseimpertinentes,queinvocamdisposieslegaisecolacionamjulgadossem
importnciaparaocaso,ea
Page176
violaogarantiafundamentaldodeverdefundamentarasdecisesjudiciaisnostermosacima
expostos?

5.Concluso
Odesprezofundamentaodasdecisesjudiciaiseainobservnciadocontraditrioparticipativo,
aumentamsensivelmenteonmerodecasosresolvidoseprocessosjulgados.Porm,pacificaosocial
ficaapenasnoplanoterico.
Autilizaomecnicaegenricadetesesparacasossimplesmenteparecidos,apresentasecomo
elementodebloqueioaoacessojustia,violandoflagrantementeaConstituioFederalepondoem
riscoagarantiaprocessualfiscalizatriadaocorrnciadeumprocessojusto,agarantiadafundamentao
dasdecisesjudiciais.
inegvelquenosdiasatuaisignorasetalgarantiaparaexterminarrapidamenteoacervodeprocessose
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

18/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

assimoferecerjustiabrasileiraottulodejustiaclere.Oproblemaquenohqualquer
preocupaocomajustiarealizadanocasoconcreto.Buscaseaceleridadeeeficinciaaqualquercusto,
mesmoqueistosignifiquerenegargarantiasconstitucionais.
Soprejudicadastodasasdemaisgarantiaseinclusiveaimplementao,noBrasil,deumaDemocracia
Participativaefetivaereal,poisseostribunaiscontinuaremajulgarteses,nenhumpoderdeinfluncia
teroindivduonadecisoaproferidavistoqueestapartiudeumahierarquizaoqueimobiliza,em
vriosaspectos,oprocessojusto.
Talveztudoistosejaoreflexodaausnciadeumateoriadeprecedentevoltadaparaaspeculiaridadesda
culturabrasileira.OsmecanismosoferecidospelosistemadoCommomLawsoimprescindveisdiante
dasociedademassificadaatual,entretanto,nosepodeacatar,passivamente,aprticarotineirados
magistradosdepadronizardecisesjudiciais,semconsiderararatiodecidendi.
Oprocessojustosomenteseratendidoquandoasdecisesjudiciaisconsideraremtodasas
particularidadesdacausa,refletindoemsuafundamentaoaobservnciadetodasasgarantiasmnimas
queocompem.
Quantoarelaoentreviolaododeverdecolaboraoeaviolaoaodeverdefundamentaras
decisesjudiciais,hrealmenteumarelao.Poisaatuaoadvocatciacomumenteconhecidacomo
"mtododocontagotas"contribuiemmuitoparaaprincipalcausadeviolaoaodeverfundamentaras
decisesjudiciais.Quantomaioronmerodeaesjudiciaisquesubsistamalheiasatodasas
transformaesanalisadasnestetrabalho,maioramecanizaoeindustrializaodoPoderJudicirio.
Page177

6.RefernciaBibliogrficas
AMORIN,LetciaBalsamo.Motivaodasdecisesjudiciais.RicardoLoboTorresEduardoTakemi
Kataoka,FlavioGaldino.(Org)SilviaFaberTorres,supervisora.Dicionriodeprincpiosjurdicos.Rio
deJaneiro:Elsevier,2011,p.849.
VILA,Humberto.Oque"devidoprocessolegal"?In:DIDIERJR,Fredie.(Org.)TeoriadoProcesso
PanoramaDoutrinrioMundial.SegundaSrie.Bahia:JusPodivm,2010.
BARBOSAMOREIRA,JosCarlos.Amotivaodasdecisesjudiciaiscomogarantiainerenteao
EstadodeDireito.TemasdeDireitoProcessual,2srie,2Ed.SoPaulo:Saraiva,1988.
__________.Sobrea"ParticipaodoJuiz"noProcessoCivil.In:GRINOVER,AdaPellegrini
DINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(Org.).ParticipaoeProcesso.SoPaulo:Ed.RT,
1988.
__________.Oquedeveeoquenodevefigurarnasentena,inTemasdeDireitoProcessual8srie.
SoPaulo:Saraiva,2004.
BAPTISTADASILVA,Ovdio.DemocraciaModernaeProcessocivil.In:GRINOVER,AdaPellegrini
DINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(org.).ParticipaoeProcesso.SoPaulo:Ed.RT,
1988.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

19/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

BARROS,FlavianedeMagalhes.Afundamentaodasdecisesapartirdomodeloconstitucionalde
processo.In:RevistadoInstitutodeHermenuticaJurdica,vol.1,n.6.PortoAlegre:Institutode
HermenuticaJurdica,2008.
BARROSO,LuisRoberto.Neoconstitucionalismoeaconstitucionalizaododireito.(Otriunfotardio
dodireitoconstitucionalnoBrasil)RevistaEletrnicasobreReformadoEstado(RERE),Salvador,
InstitutoBrasileirodeDireitoPblico,n09,maro/abril/maio,disponvelem,acessoem20/04/11.
__________.CursodeDireitoConstitucionalContemporneo:osconceitosfundamentaiseaconstruo
donovomodelo,RiodeJaneiro:Saraiva,2009.BONICIO,MarceloJosMagalhes.Ensaiosobreo
deverdeolaboraodaspartesprevistonoprojetodonovoCdigodeProcessoCivil.In:Revistade
Processo,ano35,n190,dezembrode2010ed.RevistadosTribunais,SoPaulo,p.210/230.BRASIL.
SupremoTribunalFederal.Disponvelem:Acessoem30/06/11.
__________.SuperiorTribunaldeJustia.Disponvelem:
https://ww2.stj.jus.br/revistaeletronica/ita.asp"registro=2001/01540455&dt_publicacao=07/04/2003>
Acessoem10deagostode2011
__________.TribunaldeJustiadoEstadodoRiodeJaneiro.Disponvelem:http://portaltj.tjrj.jus.br/>
Acessoem28/09/11.
Page178
CAMBI,Eduardo.Neoconstitucionalismoeneoprocessualismo:direitosfundamentais,polticaspblicas
eprotagonismojudicirio.SoPaulo:EditoradosTribunais,2009.
CAPPELLETTI,Mauro.?ProblemasdeReformadoProcessoCivilnasSociedadesContemporneas?,in
RevistadeProcesso,RTSP,no65,ano17,janeiromaro/92.EUROPEANCOURTOFHUMAN
RIGHTS.ConvenoEuropeiadosDireitosdoHomem.Disponvelem:
http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/7510566BAE5444B9A163
912EF12B8BA4/0/POR_CONV.pdf>Acessoem26/08/11.
CUNHA,LeonardoJosCarneiroda.RegimeprocessualdascausascoletivasIn:Leituras
ComplementaresdeProcessoCivil,9Ed.,Salvador:JusPodivm,2011.
DIAS,RonaldoBrtasdeCarvalho.AfundamentaodasdecisesjurisdicionaisnoEstadoDemocrtico
deDireito.In.ProcessoeConstituio:estudosemhomenagemaoprofessorJosCarlosBarbosa
Moreira.FUX,LuizNERYJR.,NelsonWAMBIER,TeresaArrudaAlvim(Coord.).SoPaulo:Revista
dosTribunais,2006.DIDIERJUNIOR.Fredie.CursodeDireitoProcessualCivil.vol.I.13ed.Bahia:
Juspodivm,2011.
__________.CursodeDireitoProcessualCivil.vol.IV.13ed.Bahia:Juspodivm.2011.
__________BRAGA,PaulaSarnoOLIVEIRA,Rafael.CursodeDireitoProcessualCivil,v.II,6Ed.
Bahia:2011
DINAMARCO,CndidoRangel.InstituiesdeDireitoProcessualCivil,vol.I5ed.,Malheiros.2005
__________.InstituiesdeDireitoProcessualCivil,vol.IV5ed.,Malheiros.2005
__________.Execuocivil.4ed.SoPaulo:Malheiros,1994.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

20/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

GRECO,Leonardo.GarantiasFundamentaisdoProcesso:OProcessoJusto.InEstudosdeDireito
Processual.CamposdosGoytacases:Ed.FaculdadedeDireitodeCampos,2005,pgs.225/286(Coleo
JosdoPatrocnio).
__________.ResenhadolivrodeMicheleTaruffoLamotivazionedellasentenzacivile.(CEDAM,
Padova,1975),2005,inRevistadeProcesso,ano32,n144,fevereirode2007,ed.Revistados
Tribunais,SoPaulo,pgs.306/327
__________.Oprincpiodocontraditrio.InEstudosdeDireitoProcessual.CamposdosGoytacases:Ed.
FaculdadedeDireitodeCampos,2005,pgs.54/556(ColeoJosdoPatrocnio).
__________.InstituiesdeProcessoCivil.vol.I,RiodeJaneiro:Forense,2010.
__________.InstituiesdeProcessoCivil.vol.II.RiodeJaneiro:Forense,2010.
GUERRA,MarceloLima.Notassobreodeverconstitucionaldefundamentarasdecisesjudiciais(CF,
art.93,IX).ProcessoeConstituio:estudosemhomenagemaoprofessorJosCarlosBarbosaMoreira.
FUX,LuizNERYJR.,NelsonWAMBIER,TeresaArrudaAlvim(Coord.).SoPaulo:Revistados
Tribunais,2006.JOBIM,MarcoFlix.Culturas,escolas,efasesmetodolgicasdoprocesso.Porto
Alegre:LivrariadoAdvogado,2011
Page179
MARCATO,AntonioCarlos.Aimparcialidadedojuizeavalidadedoprocesso.JusNavigandi,
Teresina,ano7,n.57,1jul.2002.Disponvelem:.Acessoem:20ago.2011.
MARINONI,LuizGuilherme.NovasLinhasdoProcessoCivil.3ed.SoPaulo:RT,2004.
MARQUES,JosFrederico.ManualdeDireitoProcessualCivil.13.Ed.SoPaulo:Saraiva,1990.
MITIDIERO,Daniel.Colaboraonoprocessocivil:pressupostossociais,lgicoseticos.SoPaulo:
RevistadosTribunais,2009.
________.Elementosparaumateoriacontemporneadoprocessocivilbrasileiro.PortoAlegre:Livraria
doAdvogado,2005.
NOJIRI,Srgio.Odeverdefundamentarasdecisesjudiciais.2Ed.,SoPaulo:RevistadosTribunais,
2000.(ColeoestudosdedireitodeprocessoEnricoTullioLiebmanv.39)
NERYJUNIOR,Nelson.PrincpiosdoProcessonaConstituiofederal:processocivil,penale
administrativo.10ed.rev.,amp.eatual..SoPaulo:revistadosTribunais.2010.p.79.
NUNES.DierleJosCoelhoFRANCOBAHIA.AlexandreGustavoMelo.ProcessoConstitucional:
UmaAbordagemaPartirdosDesafiosdoEstadoDemocrticodeDireitoIn:RevistaEletrnicade
DireitoProcessual.VolIV.ano03,julho/dezembrode2009,RiodeJaneiro.
_________________.Eficinciaprocessual:algumasquestesInRevistadeProcesso.Revistados
Tribunais:SoPaulo,n169,ano34,maro/2009,p.117/139.
OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Agarantiadocontraditrio.Disponvelem:
http://www.mundojuridico.adv.br/sis_artigos/artigos.asp"codigo=368acessoem20/08/11.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

21/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

_________.Efetividadeprocessodeconhecimento.Disponvelem
http://www.abdpc.org.br/abdpc/artigos/CarlosAAdeOliveira(3)formatado.pdf.
_________.Oprocessocivilnaperspectivadosdireitosfundamentais.In:LeiturasComplementaresde
ProcessoCivil,9Ed.,Salvador:JusPodivm,2011.
_________.Doformalismonoprocessocivil.2Ed.Ver.Eampl.,SoPaulo:Saraiva,2003.
PASSOS,J.J.Calmonde.Democracia,ParticipaoeProcesso.In:GRINOVER,AdaPellegrini
DINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(org.).ParticipaoeProcesso.SoPaulo:Ed.RT,
1988.
PERO,MariaTherezaGonalves.Amotivaodassentenacivil.SoPaulo:Saraiva,2001.
CARNEIRO,PauloCezarPinheiro.Aticaeospersonagensdoprocesso.In:JAYME.Fernando
FARIA.JulianaCordeirodeTERRA,Mairo(Coord)ProcessoCivil:novastendncias:estudosem
homenagemaoProfessorHumbertoTheodoroJunior.BeloHorizonte:DelRey,2008
Page180
PORTANOVA,Rui.Motivaesideolgicasdasentena.2Ed.,PortoAlegre:LivrariadoAdvogado,
1994.
RAMOS,JooPalma.EstadodeDireitocomoEstadoConstitucional:oneoconstitucionalismo.InTeoria
daArgumentaoeNeoconstitucionalismo:umconjuntodeperspectivas.Coordenao:BrbaraCruzet
al,Coimbra:Almedina,2011.REALE,Miguel.ConceitodeCultura:seustemasfundamentais.In:
REALE,Miguel.Paradigmasdaculturacontempornea.2.Ed.SoPaulo:Saraiva,2005.
SANTOS,BoaventuradeSousaMARQUES.MariaManuelLeitoPEDROSO,Joo.OsTribunaisnas
sociedadescontemporneas.Disponvelem:
http://www.anpocs.org.br/portal/publicacoes/rbcs_00_30/rbcs30_07.htmAcessoem12/09/2011.
TARUFFO,Michele.CulturayProceso.InPginassobrejusticiacivil.Madrid:MarcialPons,2009.
THEODOROJNIOR,Humberto.NUNES,DierleJosCoelho.Umadimensoqueurgereconhecerao
contraditrionodireitobrasileiro:suaaplicaocomogarantiadeinfluncia,denosurpresaede
aproveitamentodaatividadeprocessual.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n
168,ano34,fevereiro/2009p.107/141.
_____________________BAHIA,Alexandre.Litigiosidadeemmassaerepercussogeralnorecurso
extrordinrio.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n177,ano34,novembro/2009.
p.09/46.
___________.__________.__________.Brevesconsideraessobreapolitizaodojudicirioesobre
opanoramadeaplicaonodireitobrasileiroAnlisedaconvergnciaentrecivilLaweocommonLaw
edosproblemasdepadronizaodecisria.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n
189,ano35,novembro/2010.p.11/52.
TUCCI,JosRogrioCruze.GarantiaConstitucionaldoContraditrionoProjetodeCPC:Anlisee
Proposta.InRevistaMagisterdeDireitoCivileProcessualCivil,PortoAlegre:Magister,Vol.38
(set/out2010).
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

22/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

WAMBIER,TeresaArrudaAlvim.Nulidadesdoprocessoedasentena.6.ed.rev.,ampl.,eatual.de
acordocomaReformaProcessualde2006/200,SoPaulo:RevistadosTribunais,2007,pginas373e
374.(ColeoestudosdedireitodeprocessodeEnricoTullioLiebman16)
__________.Ainflunciadocontraditrionaconvicodojuiz:fundamentaodesentenaede
acrdo.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n168,ano2009,fevereirop.53/65.
ZANETIJUNIOR,Hermes.ProcessoConstitucional:OmodeloconstitucionaldoProcessoCivil
Brasileiro.RiodeJaneiro:LmenJuris,2007.
[1]BARBOSAMOREIRA,JosCarlos.Amotivaodasdecisesjudiciaiscomogarantiainerenteao
EstadodeDireito.TemasdeDireitoProcessual,2srie,2Ed.SoPaulo:Saraiva,1988,p.89
[2]WANBIER,TeresaArrudaAlvim.Ainflunciadocontraditrionaconvicodojuiz:fundamentao
desentenaedeacrdo.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n168,
fevereiro/2009,p.55.
[3]BAPTISTADASILVA,Ovdio.DemocraciaModernaeProcessocivil.In:GRINOVER,Ada
PellegriniDINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(Org.).ParticipaoeProcesso.SoPaulo:
Ed.RT,1988:Oautorobservaquehnasociedadecontemporneauma"confusodevalores"."A
origemdestacrisedevaloresquesubmergeacivilizaoocidentalestintimamenteligadaaestas
concepespolticaseaumfenmenosemprecedentenahistriahumana,queachamada"civilizao
demassa".Econtinuaaanalisarainflunciadasociedadecontemporneasobreaeficinciadoprocesso:
"Estabuscaincontidadejustia[nassociedadesdemassa],queserefletenoDireitoprocessualatravsde
umfenmenoqueseconvencionouchamarde"efetividadedoprocesso,ou"efetividadedodireito,
agravaseemvirtudedeumaoutracontingnciapeculiarsociedademoderna,altamentecomplexae
moralmentedesorientada,queacrescentedependnciadosesquemaseestruturasjurdicasaqueo
homemmodernoestsujeito.Perdidasasreferenciascomportamentaisbaseadasnospadresreligiosose
ticos,a"sociedadeafluentevseobrigadaaorientarse,cadavezmais,pormeiodospreceitosjurdicos
"
[4]CAPPELLETTI,Mauro.ProblemasdeReformadoProcessoCivilnasSociedadesContemporneas,
In:RevistadeProcesso,RTSP,n65,ano17,janeiromaro/92,p.127/143:Nestaobraimportantea
seguinteafirmao:"Queroaquisublinharumaconstatao:severdade,consoantejdisseFranzKlein
hquaseumsculo,queodireitoprocessualumespelhodaculturadapoca,issosetornaaindamais
evidentenocampodasprovas."Econtinua:"Direilogoantecipandoumaelaboraoposteriorque
aqui,novamente,oprocessoserevelacomoespelhodaculturadeumapoca."
[5]NOJIRI,Srgio.Odeverdefundamentarasdecisesjudiciais.2Ed.,SoPaulo:Revistados
Tribunais,2000,pginas27e28.(ColeoestudosdedireitodeprocessodeEnricoTullioLiebman16)
[6]BARBOSAMOREIRA,JosCarlos.Amotivaodasdecisesjudiciaiscomogarantiainerenteao
EstadodeDireito.TemasdeDireitoProcessual,2srie,2Ed.SoPaulo:Saraiva1988,p.83.Ensina
queoCdigoFilipino,queestatuiuaOrdenaodoLivro,III,TtuloLXVI,7,assimdispunha:"Epara
aspartessaberemselhesconvmapelar,ouagravardassentenasdefinitivas,ouvircomembargosa
elas,eosJuzesdemoraladaentenderemmelhorosfundamentos,porqueosjuzesinferioressemovem
acondenar,ouabsolver,mandamosquetodososnossosdesembargadores,equaisqueroutrosJulgadores,
orasejamletrados,oraonosejam,declaremespecificadamenteemsuassentenasdefinitivas,assimna
primeirainstancia,comonocasodaapelao,ouagravo,ourevista,ascausas,emquesefundarama
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

23/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

condenar,ouabsolver,ouaconfirmar,ourevogar".Destaquesequeficavasujeitoapagamentodemulta,
embenefciodaparte,ojuizqueinfringissetalpreceito.
[7]MARQUES,JosFrederico.ManualdeDireitoProcessualCivil.13.Ed.SoPaulo:Saraiva1990.vol
I,pgina52.
[8]NOJIRI,Srgio.Op.cit.p.28.
[9]BARBOSAMOREIRA,Op.cit.p.89
[10]PORTANOVA,Rui.Motivaesideolgicasdasentena.2Ed.,PortoAlegre:Livrariado
Advogado,1994,p.35e36.
[11]GRECO,Leonardo,ResenhadolivrodeMicheleTaruffoLamotivazionedellasentenzacivile.
(CEDAM,Padova,1975),2005,In:RevistadeProcesso,ano32,n144,fevereirode2007,ed.Revista
dosTribunais,SoPaulo,pgs.306/327
[12]NOJIRI,Srgio.Op.cit.p.31.
[13]PERO,MariaTherezaGonalves.Amotivaodasentenacivil.SoPaulo:Saraiva.2001,p.70.
"Enquantoimpostoasentenapelolegisladorordinrio,nocdigodeProcessoCivil,podeseafirmar,de
modosimplificado,queaobrigatoriedadedamotivaodasentenatemtambmacumprirumafuno
endoprocessual,queconsisteessencialmenteempermitirqueaspartesexercitemoseudireitode
recorrer,partindodoconhecimentodasrazesdojulgado,almdeaindafacilitarocontroledasdecises
eauniformizaodajurisprudnciapelasinstnciassuperiores."
[14]NOJIRI,Srgio.Op.cit.p.56/57."aideiadequeoEstadoDemocrticodeDireitosuperaaantiga
concepodeEstadodeDireito,emqueofenmenodopodererarestringidopelaConstituio,eade
EstadoSocialemquehumcrescentevolumedeprestaodoserviopblicopopulao,parase
transformaremumconceitomaisabrangente,quenoselimitaaapenasobedinciadoEstadolei,
masobservnciadecritriosoutros,realizaodevaloresaserematingidos,principalmenteoda
soberaniapopular"
[15]BARROSO,LuisRoberto.Neoconstitucionalismoeaconstitucionalizaododireito.(Otriunfo
tardiododireitoconstitucionalnoBrasil)RevistaEletrnicasobreReformadoEstado(RERE),
Salvador,InstitutoBrasileirodeDireitoPblico,n09,maro/abril/maio,disponvelem,acessoem
20/04/11.
[16]Idem.
[17]BARROSO,LuisRoberto.CursodeDireitoConstitucionalContemporneo:osconceitos
fundamentaiseaconstruodonovomodelo,RiodeJaneiro:Saraiva,2009.p.326e327
[18]Idemp.318
[19]CAMBI,Eduardo.Neoconstitucionalismoeneoprocessualismo:direitosfundamentais,polticas
pblicaseprotagonismojudicirio.SoPaulo:EditoradosTribunais,2009.p.133e134
[20]BARROSO,LuisRoberto.Op.cit.p.321
[21]RAMOS,JooPalma.EstadodeDireitocomoEstadoConstitucional:oneoconstitucionalismo.In
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

24/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

TeoriadaArgumentaoeNeoconstitucionalismo:umconjuntodeperspectivas.Coordenao:Brbara
Cruzetal,Coimbra:Almedina,2011.
[22]REALE,Miguel.ConceitodeCultura:seustemasfundamentais.IN:REALE,Miguel.Paradigmas
daculturacontempornea.2.Ed.SoPaulo:Saraiva,2005.p.1:"Aprimeiraquestoquemerecenossa
atenoquantoamplitudedapalavra"cultura,jemsimesmamultvocaepolmica,nohavendo
conceitodelaquepossaseracolhidosemreservasoufortescontraditas."
[23]MITIDIERO,Daniel.Colaboraonoprocessocivil:pressupostossociais,lgicoseticos.So
Paulo:RevistadosTribunais,2009.p.27:"difcilescaparconclusodequeapalavra"culturaao
mesmotempoamplademaiserestritademaisparaquesejademuitautilidade"
[24]TARUFFO,Michele.CulturayProceso.In:Pginassobrejusticiacivil.Madrid:MarcialPons,
2009.p.189/211
[25]JOBIM,MarcoFlix.Culturas,escolas,efasesmetodolgicasdoprocesso.PortoAlegre:Livraria
doAdvogado,2011,p.25e26.
[26]CONVENOEuropeiadosDireitosdoHomem.Disponvelem:
http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/7510566BAE5444B9A163912EF12B8BA4/0/POR_CONV.pdf
Acessoem26/08/11.Artigo6Direitoaumprocessoequitativo:1.Qualquerpessoatemdireitoaquea
suacausasejaexaminada,equitativaepublicamente,numprazorazovelporumtribunalindependentee
imparcial,estabelecidopelalei,oqualdecidir,quersobreadeterminaodosseusdireitoseobrigaes
decarctercivil,quersobreofundamentodequalqueracusaoemmatriapenaldirigidacontraela.O
julgamentodeveserpblico,masoacessosaladeaudinciaspodeserproibidoimprensaouao
pblicoduranteatotalidadeoupartedoprocesso,quandoabemdamoralidade,daordempblicaouda
segurananacionalnumasociedadedemocrtica,quandoosinteressesdemenoresouaprotecodavida
privadadaspartesnoprocessooexigirem,ou,namedidajulgadaestritamentenecessriapelotribunal,
quando,emcircunstnciasespeciais,apublicidadepudesseserprejudicialparaosinteressesdajustia.2.
Qualquerpessoaacusadadeumainfracopresumeseinocenteenquantoasuaculpabilidadenotiver
sidolegalmenteprovada.3.Oacusadotem,comomnimo,osseguintesdireitos:a)Serinformadono
maiscurtoprazo,emlnguaqueentendaedeformaminuciosa,danaturezaedacausadaacusaocontra
eleformuladab)Dispordotempoedosmeiosnecessriosparaapreparaodasuadefesac)
Defenderseasiprprioouteraassistnciadeumdefensordasuaescolhae,senotivermeiospara
remunerarumdefensor,poderserassistidogratuitamenteporumdefensoroficioso,quandoosinteresses
dajustiaoexigiremd)Interrogaroufazerinterrogarastestemunhasdeacusaoeobteraconvocaoe
ointerrogatriodastestemunhasdedefesanasmesmascondiesqueastestemunhasdeacusaoe)
Fazerseassistirgratuitamenteporintrprete,senocompreenderounofalaralnguausadano
processo.
[27]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Oprocessocivilnaperspectivadosdireitosfundamentais.In:
LeiturasComplementaresdeProcessoCivil,9Ed.,Salvador:JusPodivm,2011,p.139/150.
[28]MITIDIERO,DanielFrancisco.Elementosparaumateoriacontemporneadoprocessocivil
brasileiro.PortoAlegre:LivrariadoAdvogado,2005,p.39etseq.
[29]DINAMARCO,CndidoRangel.InstituiesdeDireitoProcessualCivil.vol.I,5Ed.Malheiros.
2005.p213.

http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

25/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

[30]NERYJUNIOR,Nelson.PrincpiosdoProcessonaConstituiofederal:processocivil,penale
administrativo.10ed.rev.,amp.eatual.SoPaulo:revistadosTribunais.2010.p.79
[31]GRECO,Leonardo.GarantiasFundamentaisDoProcesso:OProcessoJusto.In:EstudosdeDireito
Processual.CamposdosGoytacases:Ed.FaculdadedeDireitodeCampos,2005,pgs.225etseq.
(ColeoJosdoPatrocnio).
[32]DIAS,RonaldoBrtasdeCarvalho.AfundamentaodasdecisesjurisdicionaisnoEstado
DemocrticodeDireito.In:ProcessoeConstituio:estudosemhomenagemaoprofessorJosCarlos
BarbosaMoreira.FUX,LuizNERYJR.,NelsonWAMBIER,TeresaArrudaAlvim(Coord.).So
Paulo:RevistadosTribunais,2006
[33]GRECO,Leonardo.Op.cit.p.225etseq.Comoreveladorasdocontedodenormasinscritasna
nossaConstituio,aindaquedetalhadasemmuitosaspectosemtratadosinternacionaisratificados,a
eficciadasgarantiaspenetrasobreoprocessocodificadoporforadasupremaciadasnormas
constitucionais,afastandoquaisquerdisposiescomelasincompatveis.
[34]Cf:VILA,Humberto.Oque"devidoprocessolegal"?In:DIDIERJR,Fredie.(Org.)Teoriado
ProcessoPanoramaDoutrinrioMundial.SegundaSrie.Bahia:JusPodivm,2010,p.353etseq."Sse
sabeseumprocessoadequadooujustoseosatospraticadosnoprocessoforemproporcionaise
razoveisaoidealdeprotetividadedodireitoalegado"
[35]NERYJUNIOR,Nelson.Op.cit.p.98etseq."i)Princpiodaisonomiaii)Princpiodojuizedo
PromotorNaturaliii)Princpiodainafastabilidadedocontrolejurisdicionaliv)Princpiodo
contraditrioedaampladefesav)Princpiodaproibiodeprovailcitavi)PrincpiodaPublicidade
dosatosProcessuaisvii)Princpiododuplograudejurisdioviii)Princpiodamotivaodasdecises
judiciaiseadministrativasix)Princpiodanopresunoenoculpabilidadeex)Princpioda
celeridadeedaduraorazoveldoprocesso.?
[36]GRECO,Leonardo.Op.cit.p.225etseq.."garantiasindividuais:i)AcessoamploJustiapor
todososcidadoii)Imparcialidadedojuiziii)Ampladefesaiv)Direitosdopobrev)Juiznaturalvi)
Inrciavii)Contraditrioviii)Oralidadeix)Coisajulgadax)Rennciatutelajurisdicionalegarantias
estruturais:i)Impessoalidadedajurisdioii)Permannciadajurisdioiii)Independnciadosjuzes
iv)Motivaodasdecisesv)Igualdadeconcretavi)Inexistnciadeobstculosilegtimosvii)
Efetividadequalitativaviii)Procedimentolegal,flexveleprevisvelix)Publicidadex)Legalidade
estritanoexercciodopoderdecoeroxi)Prazorazovelxii)Duplograudejurisdioexiii)
Respeitodignidadehumana.?
[37]DIDIERJR,FredieBRAGA,PaulaSarnoOLIVEIRA,Rafael.CursodeDireitoProcessualCivil,
v.II,6Ed.Bahia:2011,pgina289etseq.
[38]CAMBI,Eduardo.Op.cit.p.327"Emsntese,odeverdemotivaojudicialdasdecises:i)uma
garantiacontraoarbtrioii)servecomogarantiacontraainfluenciadepontosdevistapessoais
(subjetivismos)iii)possibilitaaspartesconheceremosfundamentosdadeciso,ecomisto,ummeio
deimpugnaoeummododecontroledoraciocniodomagistradoiv)contribuiuparaomaiorgraude
previsibilidadeeseguranadasnormasjurdicas."
[39]DIDIERJR,FredieBRAGA,PaulaSarnoOLIVEIRA,Rafael..Op.cit.p.291MOREIRA,Jos
CarlosBarbosa."Oquedeveeoquenodevefigurarnasentena",In:TemasdeDireitoProcessual8
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

26/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

srie.SoPaulo:Saraiva,2004.
[40]DINAMARCO,CndidoRangel.InstituiesdeDireitoProcessualCivil,vol.IV,4,ed.Malheiros.
2004.p661etseq.
[41]GRECO,Leonardo.Op.cit.p225etseq.
[42]GRECO,Leonardo.ResenhadolivrodeMicheleTaruffoLamotivazionedellasentenzacivile.
(CEDAM,Padova,1975),2005,inRevistadeProcesso,ano32,n144,fevereirode2007,ed.Revista
dosTribunais,SoPaulo,pgs.306/327
[43]BRASIL.SuperiorTribunaldeJustia.Disponvelem:
https://ww2.stj.jus.br/revistaeletronica/ita.asp"registro=2001/0154045
5&ampdt_publicacao=07/04/2003&gtacessoem10deagostode2011:"Sr.Presidente,li,comextremo
agrado,obelssimotextoemqueoSr.MinistroFranciscoPeanhaMartinsexpeassuasrazes,mas
tenhovelhaconvicodequeoart.557veioemboahora,datavniadeS.Exa.Nomeimportaoque
pensamosdoutrinadores.EnquantoforMinistrodoSuperiorTribunaldeJustia,assumoaautoridadeda
minhajurisdio.OpensamentodaquelesquenosoMinistrosdesteTribunalimportacomoorientao.
Aeles,porm,nomesubmeto.InteressaconheceradoutrinadeBarbosaMoreiraouAthosCarneiro.
Decido,porm,conformeminhaconscincia.Precisamosestabelecernossaautonomiaintelectual,para
queesteTribunalsejarespeitado.precisoconsolidaroentendimentodequeosSrs.MinistrosFrancisco
PeanhaMartinseHumbertoGomesdeBarrosdecidemassim,porquepensamassim.EoSTJdecide
assim,porqueamaioriadeseusintegrantespensacomoessesMinistros.Esseopensamentodo
SuperiorTribunaldeJustia,eadoutrinaqueseamoldeaele.fundamentalexpressarmosoquesomos.
Ningumnosdlies.Nosomosaprendizesdeningum.QuandoviemosparaesteTribunal,
corajosamenteassumimosadeclaraodequetemosnotvelsaberjurdicoumaimposioda
ConstituioFederal.Podenoserverdade.Emrelaoamim,certamente,no,mas,paraefeitos
constitucionais,minhainvestiduraobrigameapensarqueassimseja.PeovniaaoSr.Ministro
FranciscoPeanhaMartins,porqueaindanomeconvencidosargumentosdeS.Exa.Muitoobrigado."
[44]BRASIL.SupremoTribunalFederal.(STF)PlenoRcl.10.793/SP,Rel.MinEllenGracie,DJ
06/06/2011,p.16de28Acessoem16/09/11.
[45]Otematamanhaimportncia,queoSupremoTribunalFederal,reconheceuRepercussoGeralnos
Recursosqueversaremsobrefundamentaodasdecisesjudiciais,conformeaseguinteementadoTema
339:"Deciso:OTribunal,pormaioriaenostermosdovotodoRelator,resolveuaquestodeordemno
sentidodereconhecerarepercussogeral,reafirmarajurisprudnciadaCorteenegarprovimentoao
recursoextraordinrio,aplicandoseoartigo543BdoCdigodeProcessoCivil[...]"Cfr.:BRASIL.
SupremoTribunalFederal.Disponvelem:
http://stf.jus.br/portal/jurisprudenciaRepercussao/verAndamentoProcesso.asp"incidente=3849248&ampnum
eroProcesso=791292&ampclasseProcesso=AI&ampnumeroTema=339&gtAcessoem30/06/11.
[46]GRECO,Leonardo.InstituiesdeProcessoCivil.vol.II.RiodeJaneiro:Forense,2010,pgina
271.
[47]GRECO,Leonardo.InstituiesdeProcessoCivil.volI,RiodeJaneiro:Forense,2010.p539etseq.
[48]THEODOROJNIOR,Humberto.NUNES,DierleJosCoelho.Umadimensoqueurge
reconheceraocontraditrionodireitobrasileiro:suaaplicaocomogarantiadeinfluncia,deno
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

27/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

surpresaedeaproveitamentodaatividadeprocessual.InRevistadeProcesso.RevistadosTribunais:So
Paulo,n168,ano2009,fevereirop.107/141.
[49]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Agarantiadocontraditrio.Disponvelem:
http://www.mundojuridico.adv.br/sis_artigos/artigos.asp"codigo=368acessoem20/08/11:[O
contraditrio]"exclui,poroutrolado,otratamentodapartecomosimples"objetodepronunciamento
judicial,garantindooseudireitodeatuardemodocrticoeconstrutivosobreoandamentodoprocessoe
seuresultado,desenvolvendoantesdadecisoadefesadassuasrazes."
[50]GRECO,Leonardo.?Oprincpiodocontraditrio?,inEstudosdeDireitoProcessual,ed.Faculdade
deDireitodeCampos,2005,p.541etseq..
[51]DIDIERJUNIOR.Fredie.CursodeDireitoProcessualCivil.vol.I.13ed.Bahia:Juspodivm.2011.
p.56
[52]BARBOSAMOREIRA,JosCarlos,JosCarlos.Sobrea"ParticipaodoJuiz"noProcessoCivil.
In:GRINOVER,AdaPellegriniDINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(Org.).Participaoe
Processo.SoPaulo:Ed.RT,1988:oilustreprofessor,aoanalisararealidadesobreaqualasideiasde
democraciaparticipativadeveincidirafirmaqueemborarepresentadaporadvogado,cujasmanifestaes
correspondemsmanifestaesdolitigante,esteraramentetercontatocomoprocesso.Demonstraseu
inconformismocomesta"segregao"dolitigantequandoafirma:"Emtaiscondies,ounos
conformamosematribuiraotermo"participaosignificadoestritamenteformal,semqualquer
compromissocomarealidadesubjacentesfrmulastcnicas,ouentosomosforadosareconhecerque
mnimaaparticipaodoslitigantesnoprocesso".
[53]THEODOROJNIOR,Humberto.NUNES,DierleJosCoelho.Op.cit.p.107etseq
[54]THEODOROJNIOR,Humberto.NUNES,DierleJosCoelho.Op.cit.p.125"Ocorrequea
decisodesurpresadeveserdeclaradanulapordesatenderaoprincpiodocontraditrio[...]Assim,o
contraditrionoincidesobreaexistnciadepoderesdedecisodojuiz,mas,sim,sobreamodalidadede
seuexerccio,demodoafazerdojuizumgarantedesuaobservncia"
[55]PASSOS,J.J.Calmonde.Democracia,ParticipaoeProcesso.In:GRINOVER,AdaPellegrini
DINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(org.).ParticipaoeProcesso.SoPaulo:Ed.RT,
1988.
[56]ZANETIJUNIOR,Hermes.ProcessoConstitucional:OmodeloconstitucionaldoProcessoCivil
Brasileiro.RiodeJaneiro:LmenJuris,2007,p.151:"oprocessonocontextopspositivistauma
aberturaademocracia,quetambmhdeserafinalidadedodireitocomoumtodo,jquesnomarco
democrticoqueexisteapossibilidadedeumEstadodeDireitoconstitucional."
[57]V.AMORIN,LetciaBalsamo.Motivaodasdecisesjudiciais.RicardoLoboTorresEduardo
TakemiKataoka,FlavioGaldino.(Org)SilviaFaberTorres,supervisora.Dicionriodeprincpios
jurdicos.RiodeJaneiro:Elsevier,2011,p.849."Afaltadeobrigatoriedadedajustificativaexternacomo
desdobramentododeverdemotivaradecisopodeensejartodososperigosquejlevantamentoaotratar
dateoriadosilogismo.Ora,principalmentenosdiasdehoje,emquehajaumaavalanchedenormas
indeterminadaseprincipiolgicas,possvelqueomagistradoaodecidirumlitgioutilizeessasnormas
semsuadevidajustificaoeconcretizaoparaencobrirumatoarbitrrio,afinal,essasnormaspodem
darsuporteaqualquertipodedeciso.[...]Porisso,defendemosanecessidadedajustificaoexterna,ou
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

28/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

seja,ojuizdeveconcretizartaisnormasdemonstrandopormeiostcnicosargumentativosqualo
entendimentojurdicodadoaelas,casocontrrio,nodizerqueasimplesmenonormativa(simples
transcriodapremissamaior)suficienteparacumprirodeverdemotivas."
[58]GRECO,Leonardo.ResenhadolivrodeMicheleTaruffoLamotivazionedellasentenzacivile.
(CEDAM,Padova,1975),2005,inRevistadeProcesso,ano32,n144,fevereirode2007,ed.Revista
dosTribunais,SoPaulo,pgs.306/327
[59]MARINONI,LuizGuilherme.NovasLinhasdoProcessoCivil.3ed.SoPaulo:RT,2004,p.255et
seq.
[60]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Doformalismonoprocessocivil.2Ed.Ver.eampl.,So
Paulo:Saraiva,2003.p.83."Dentrodessalinhadepensamento,reconhecesehodiernamenteaosdireitos
fundamentais,semmaioresobjees,anaturezade"mximasprocessuais,diretasouindiretamente
determinadorasdaconformaodoprocesso,contendoaomesmotempoimediataforaimperativa".
[61]BARROS,FlavianedeMagalhes.Afundamentaodasdecisesapartirdomodeloconstitucional
deprocesso.In:RevistadoInstitutodeHermenuticaJurdica,vol.1,n.6.PortoAlegre:Institutode
HermenuticaJurdica,2008.p.131148.
[62]THEODOROJNIOR,Humberto.NUNES,DierleJosCoelho.Op.cit.p.107,etseq.Cf.DIDIER
JR.Fredie.CursodeDireitoProcessualCivil.vol.I.13ed.Bahia:Juspodivm.2011,p.59,
[63]GUERRA,MarceloLima.Notassobreodeverconstitucionaldefundamentarasdecisesjudiciais
(CF,art.93,IX).ProcessoeConstituio:estudosemhomenagemaoprofessorJosCarlosBarbosa
Moreira.FUX,LuizNERYJR.,NelsonWAMBIER,TeresaArrudaAlvim(Coord.).SoPaulo:Revista
dosTribunais,2006.
[64]Cf.DINAMARCO,CndidoRangel.Execuocivil.4ed.SoPaulo:Malheiros,1994.p.185.
[65]BARBOSAMOREIRA,JosCarlos.Sobrea"ParticipaodoJuiz"noProcessoCivil.In:
GRINOVER,AdaPellegriniDINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(Org.).Participaoe
Processo.SoPaulo:Ed.RT,1988,p.389.BarbosaMoreiraexplicaaseguirqueaimparcialidadeno
odistanciamentoeindiferenadojuiz,massimumzelocomodireitoaseraplicado:"Pararefutar
semelhantetese,noquecontenhadesinceraconvicodoutrinria,bastarpremevidnciaadistino
entredoisfenmenos.Umacoisa,comefeito,procederojuiz,movidoporinteressesousentimentos
pessoais,detalmodoquesebeneficieolitigantecujavitriaselheasseguradesejveloutracoisa
procederojuiz,movidopelaconscinciadesuaresponsabilidade,detalmodoqueodesfechodopleito
correspondaquiloquedireitonocasoconcreto."
[66]MARCATO,AntonioCarlos.Aimparcialidadedojuizeavalidadedoprocesso.JusNavigandi,
Teresina,ano7,n.57,1jul.2002.Disponvelem:.Acessoem:20ago.2011.
[67]WAMBIER,TeresaArrudaAlvim.Nulidadesdoprocessoedasentena.6.ed.ver.,ampl.,eatual.
deacordocomaReformaProcessualde2006/200,SoPaulo:RevistadosTribunais,2007,p.373etseq.
(ColeoestudosdedireitodeprocessodeEnricoTullioLiebman16)
[68]Cf.GRECO,Leonardo.InstituiesdeProcessoCivil,volumeI,RiodeJaneiro:Forense,2010,p.
556etseq.DIDIERJUNIOR.Fredie.CursodeDireitoProcessualCivil.Vol.IV.13ed.Bahia:
Juspodivm.2011.p.60.
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

29/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

[69]GRECO,Leonardo.Oprincpiodocontraditrio,In:EstudosdeDireitoProcessual,ed.Faculdade
deDireitodeCampos,2005,p.541etseq.,Complementa:"Poroutrolado,ocontraditrioparticipativo
exaltaaimportnciadaoralidade,dapublicidadeedafundamentaodasdecises,comocomplementos
necessriosdeumprocessojusto:aoralidade,comomeiodecomunicaohumanamaisperfeitae
expressiva,nuncapodeseralijada,poisconstituirmuitasvezesonicomeioidneodeinfluir
eficazmentenadecisoapublicidade,pelatransparnciaqueconfereaosatosprocessuais,como
instrumentodecontrolesocialdaexaodojuiznocumprimentodoseudeverderespeitaro
contraditrioparticipativoedeinstaurarnoprocessoumverdadeirodilogohumanoeafundamentao,
porque,maisdoqueummerodiscursojustificadoraposteriori,atravsdelaqueasparteseasociedade
podemaferirseojuizefetivamentesedeixouinfluenciarpelasalegaeseprovasoferecidospelaspartes,
seelenoapenasouviu,masrealmenteescutou."
[70]NOJIRI,Srgio.Op.cit.p66.Estoperfeitamenteentrelaadosodeverdefundamentarasdecises
judiciais,dirigidoaosjuzes,eademocraciaparticipativa,queestimulaocidadoaparticiparativamente
natomadadedecisesounorespectivocontroledestas.Deformaquecontroleextraprocessual,exercido
pelosjurisdicionados,fazsurgirumasentimentodeconfiananatutelajurisdicional,fortalecendoa.
[71]BARROSO,LuisRoberto.Neoconstitucionalismoeaconstitucionalizaododireito.(Otriunfo
tardiododireitoconstitucionalnoBrasil)RevistaEletrnicasobreReformadoEstado(RERE),Salvador,
InstitutoBrasileirodeDireitoPblico,n09,maro/abril/maio,disponvelem,acessoem20/04/11.
"Assimprotestavaografite,aindaemtintafresca,inscritonomurodeumacidade,nocoraodomundo
ocidental.Aespirituosainversodalgicanaturaldcontadeumadasmarcasdessagerao:a
velocidadedatransformao,aprofusodeideias,amultiplicaodasnovidades.Vivemosa
perplexidadeeaangstiadaaceleraodavida.Ostemposnoandampropciosparadoutrinas,maspara
mensagensdeconsumorpido.Parajingles,enoparasinfonias.ODireitoviveumagravecrise
existencial.Noconsegueentregarosdoisprodutosquefizeramsuareputaoaolongodossculos.De
fato,ainjustiapasseiapelasruascompassosfirmeseainseguranaacaractersticadanossaera.Na
afliodessahora,imersonosacontecimentos,nopodeointrpretebeneficiarsedodistanciamento
crticoemrelaoaofenmenoquelhecabeanalisar.Aocontrrio,precisaoperaremmeiofumaae
espuma.Talvezestasejaumaboaexplicaoparaorecursorecorrenteaosprefixospseneo:ps
modernidade,pspositivismo,neoliberalismo,neoconstitucionalismo.Sabesequeveiodepoisequetem
apretensodesernovo.Masaindanosesabebemoque.Tudoaindaincerto.Podeseravano.Pode
serumavoltaaopassado.Podeserapenasummovimentocircular,umadessasguinadasde360graus.?
[72]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Efetividadeprocessodeconhecimento.Disponvelem
http://www.abdpc.org.br/abdpc/artigos/CarlosAAdeOliveira(3)formatado.pdf&gtAcessoem
10/08/11."Certamente,tudoissocolaboraparaodescrditodaJurisdioeacarretaademoraexcessiva
doprocesso,fazendocomqueseformeumcaldodeculturapropcioaque,nolimite,setendaavera
efetividadenocomoummeio,mascomoumfimemsimesmo."
[73]NUNES,DierleJosCoelhoFRANCOBAHIA,AlexandreGustavoMelo.Eficinciaprocessual:
algumasquestesIn:RevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n169,ano34,maro/2009,
p.117/139.
[74]SANTOS,BoaventuradeSousaMARQUES.MariaManuelLeitoPEDROSO,Joo.OsTribunais
nassociedadescontemporneas.Disponvelem:
http://www.anpocs.org.br/portal/publicacoes/rbcs_00_30/rbcs30_07.htm&gtAcessoem12/09/2011.
[75]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Efetividadeprocessodeconhecimento.Disponvelem
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

30/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

http://www.abdpc.org.br/abdpc/artigos/CarlosAAdeOliveira(3)formatado.pdf&gtAcessoem
10/08/11:"Nacondiopsmodernaoresultadopodeserassustador:ospadresdeavaliao,as
categoriasdaaoedocomportamentoemgeral(pessoalouinstitucional)deixaramdesepautarpor
valorescomoobem,ojusto,avalidade(axiolgicamaterial),paraseremasdotil,daoportunidade,da
eficincia,daeficcia".
[76]Idid.
[77]NUNES.DierleJosCoelhoFRANCOBAHIA.AlexandreGustavoMelo.ProcessoConstitucional:
UmaAbordagemaPartirdosDesafiosdoEstadoDemocrticodeDireitoIn:RevistaEletrnicade
DireitoProcessual.VolIV.ano03,julho/dezembrode2009,RiodeJaneiro."Comodito,o
congestionamentodostribunaistemensejadoaadoodeumgrandenmerodemedidasderestriode
acesso.Entretanto,agrandemaioriadessasestsendorealizadasemrespeitarasbasesprocessuais
constitucionaisnecessrias,queimporiamabuscadeumaeficinciasemdesrespeitarasgarantias
processuaisconstitucionaisqueasseguramalegitimidadedaformaodadecisoemumarenovada
concepodoEstadoConstitucional."
[78]THEODOROJUNIOR,HumbertoNUNES,DierleBAHIA,Alexandre.Litigiosidadeemmassae
repercussogeralnorecursoextrordinrio.In:RevistadeProcesso.RevistadosTribunais:SoPaulo,n
177,ano34,novembro/2009.p.09/46.
[79]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Efetividadeprocessodeconhecimento.Disponvelem
http://www.abdpc.org.br/abdpc/artigos/CarlosAAdeOliveira(3)formatado.pdf&gtAcessoem
10/08/11.
[80]GRECO,Leonardo.ResenhaResenhadolivrodeMicheleTaruffoLamotivazionedellasentenza
civile.(CEDAM,Padova,1975),2005,inRevistadeProcesso,ano32,n144,fevereirode2007,ed.
RevistadosTribunais:SoPaulo,p.306/327.
[81]THEODOROJUNIOR,HumbertoNUNES,DierleBAHIA,Alexandre.Brevesconsideraes
sobreapolitizaodojudicirioesobreopanoramadeaplicaonodireitobrasileiroAnliseda
convergnciaentrecivilLaweocommonLawedosproblemasdepadronizaodecisria.In:Revistade
Processo.RevistadosTribunais:SoPaulo,n189,ano35,novembro/2010.p.11/52
[82]PINHEIRO,PauloCezarPinheiro.Aticaeospersonagensdoprocesso.In:JAYME.Fernando
FARIA.JulianaCordeirodeTERRA,Mairo(Coord)ProcessoCivil:novastendncias:estudosem
homenagemaoProfessorHumbertoTheodoroJunior.BeloHorizonte:DelRey,2008,p.561econtinuao
autor:"Assim,oprocessopassaacongregardoisaspectosquesefundem:oplanotcnicoeohumano,ou
tico,noparacriarnormas,masparadesvendlas,aprimorlas,interpretandoasnalinhadosescopos
jurdicos,sociaisepolticosdoprocessomoderno,queinformamoestadodemocrticodedireito"
[83]Cf.BRASIL.SuperiorTribunaldeJustia.HC87.574/SP,Rel.MinistroNAPOLEONUNES
MAIAFILHO,QUINTATURMA,julgadoem11/12/2007,DJ07/02/2008.
[84]OLIVEIRA,CarlosAlbertoAlvarode.Efetividadeprocessodeconhecimento.Disponvelem
http://www.abdpc.org.br/abdpc/artigos/CarlosAAdeOliveira(3)formatado.pdf&gtAcessoem
10/08/11.
[85]THEODOROJUNIOR,HumbertoNUNES,DierleBAHIA,Alexandre.Brevesconsideraes
sobreapolitizaodojudicirioesobreopanoramadeaplicaonodireitobrasileiroAnliseda
http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

31/32

19/06/2015

Fundamentaodasdecisesjudicias:suaimportnciaparaoprocessojustoeseu'desprezo'numasociedadequetempressavLexGlobal

convergnciaentrecivilLaweocommonLawedosproblemasdepadronizaodecisria.In:Revistade
Processo.RevistadosTribunais:SoPaulo,n189,ano35,novembro/2010.p.11/52."Assim,preserva
seaigualdadequando,diantedesituaesidnticas,hdecisesidnticas.Entretanto,violaseomesmo
princpioquandoemhiptesesdesituaes"semelhantes,aplicase,semmaisuma"teseanteriormente
definida(semconsideraesquantosquestesprpriasdocasoaserdecididoeoparadigma,cf.infra)"
[86]BRASIL.TribunaldeJustiadoEstadodoRiodeJaneiro,000798407.2003.8.19.0202Ementa
ApelaoDES.MarceloLimaBuhatemJulgamento:02/08/2011QuartaCmaraCvelProcessual
CivilApelaoCvelAoOrdinriaSentenadeextinodofeitosemresoluodemritoMeta2
NoConfiguraodoAbandonodeCausapeloAutorAusnciadeintimaopessoalCerceamentoao
direitodeacessojustiaconfiguradoSentenaqueseanula.
[87]CUNHA,LeonardoJosCarneiroda.RegimeprocessualdascausascoletivasIn:Leituras
ComplementaresdeProcessoCivil,9Ed.,Salvador:JusPodivm,2011:"Porsuavez,MarianaFrana
Gouveiadefendeaideiadeseconferiraojuizinstrumentoslegaisquelhepermitamgerirsuavolumosa
pendnciadecausasrepetitivas,desortequeseimpeaojuizodeverdegesto,aagregaodecausase
afundamentaodasdecises,aabrangeraspeculiaridadesdodireitoqueenvolvetodasasdemandasde
massa.Nosedeveadmitirafundamentaoporadeso,porremisso,ouaquelasinttica,exigindoque
amotivaodestaque,comdetalhes,asrationesdecidendi,quepoderoservirquepoderoservirde
suporteparaoutroscasosquesefundamentemnamesmaargumentaojurdica."
[88]BARBOSAMOREIRA,JosCarlos.Sobrea"ParticipaodoJuiz"noProcessoCivil.In:
GRINOVER,AdaPellegriniDINAMARCO,CndidoWATANABE,Kazuo(Org.).Participaoe
Processo.SoPaulo:Ed.RT,1988,p.391/392.
[89]BONICIO,MarceloJosMagalhes.EnsaiosobreodeverdeColaboraodaspartesprevistono
projetodonovoCdigodeProcessoCivil.In:RevistadeProcesso,ano35,n190,dezembrode2010ed.
RevistadosTribunais:SoPaulo,p.210/230.
[90]TUCCI,JosRogrioCruze.GarantiaConstitucionaldoContraditrionoProjetodeCPC:Anlise
eProposta.In:RevistaMagisterdeDireitoCivileProcessualCivil,PortoAlegre:Magister,v.38
(set/out2010),passim.

http://app.vlex.com/#WW/search/*/wambier+doutrinas+essenciais/p4/vid/417359850

32/32

Das könnte Ihnen auch gefallen