Sie sind auf Seite 1von 30

Filosofia Crist

Aula 13
por Olavo de Cawalho

coleo

Histria
Essencial da

Filosofia

-UFF--

por Olavo de Carvalho


Coleo Histria Esscncial da Filosoiia

Acompanh esLa publicaco um DvD.


no podc s.r vcndido separadamenle.
Inpress n Brsil. agosto de 2006
Copyright o 2005 by OLaro de Caryalho

rolo olavo

de Carvalho

Dditor
Edson Manoel de Oh,eiia Filho

Monique Schenleh

Filosofia Crist

Dasmar Rizzolo

Aula

13

Dagui Desisn

por Olavo de Carvalho


lereza Ma.ia Lonrenlo Pcrcira

Os diruitos ulomis dessa edieo perlencen


E Realizacs Ednora, Livraria e Distribuido.a Ltda
CEP: 0.1010

970

So

Paulo

SP

Tcl.Ix: ( 11) 5572 s36l


Ernil, eadlerealizcoes.com br
www.ocalizcoes com br
Reservados todos osdireltos deia db,a pribid todae qualqucrrcproduodestaediaontr
qalqrermeio ou loirna scja claeLelrnica.u eni.i,lbl.pi! 8avao ou qualquerrnclo

coleo

Histria
Essencial da

Filosofia

@!5
2006

Coleo Hist11a Essencil da Filosofia

Filosofia Cist - Aula 13


por Olavo de Carvalho

Como no acecliio muho no ensino puramente expositivo de filosolia - simplesmcnte expor uma doutdna tl cono ela est nos livros
quc a apresentam, est,aziando portnto seu problematismo. quc uma
cractestic de toda filosofia , adoto sempte o mtodo de discuiir ao

mximo e tentar de algum moclo arguneniar. iustificar as filosofis na


medidado possvel. O inconvenicnte disso que a gcnte acaba svezes
quevo
se concentrando muito em lgums e pcrdendovrios detalhes
licanalo pelo caminho. esquecendovrios autores. sendo depois obrigdo
a voltar um pouco atrs.
extamente isso que vou fazer

hojc: arei um reirospecto d filosofia

crist, pelo mcnos at chegar a Santo Anselmo, de modo a costurar os


vriospedaos. Naaulapassada,nsnosproiundamosiemendamente
n qesto da individuao de Duns Scot scm dvida. um questo

import.missima , nlas com isso deixanros de ldo vrios passos impor


tantes da histria. cnto hoje vnos voltar un pouco atrs'
Eu no sei se csse conccito de "filosolia mcdiev]" est muito cefto'

porque exjste um continuidade da filosofi cristA, dcsde os primeiros


pdres at pelo menos So Boaventura. com a entrada dos escritos
de Aristteles (que eram desconhecidos. porque at ento se conhecia
apens um palle, a outr retorna atravs dos rabes) e s pallir da

que. com Snto


sculo

XIIL

Albeo Magno

e Sanro Toms de quino. j em pleno

a coisa loma um.l dircEo nova e diferente.

Posso estar eado, mas veio um perfeit continuidade da filosoia


crist dcsale a Patrst;c t pelo menos as vspers da chegada dos

escritos aristotlicos. Ness sentido, o conceito de "filosolia mcdieval''

pcdc uln pouco dc sbstnci. Adenrais. tcnDs aindr o prohlcma d!


qrc..lurl. os sa rlos cm que I rtivida.lc lilos(-)lica ticou praLic:Lrrrcrtc cnr suspcnso no Ocidcntc. hvltt irinsa disctrssao t'rn Bizncio. e
cssa lilosr)l'i bizantin lanrb.r rnis trrdc vai Lccndar lodo o nrutrlo

isliirico xtr\tsl:la Prsia

clrio dilcil ou lrrpossivcl. ou ar'irrconvc

nicnic, diviLli la cnr pcrioLlos


de pcrisnrcnio. que torrl

1i

rnr

rrais lticil

di!idi

l.r c!n ccltas lirllngerrs

s vezcs |rl)r cinr ds cras c,

plo L cnos

i!clcctualmcnle. rs dcscractcriza.r nr pouco, aprgalr unr pouco


lronlcirxs clrirc clas.
O

c ha

lnad o

as

pcro.k) d Patrslica, por crclrrplo, qtre iria ni o sactrloV

cuLrinr evl.l.Itcrlrcntc cm Sanlo Agostinho. nlrs corrtiruarti h.Llendo


Lr.ra li,,hscrr gosljnia,,r (nr vcrdde. c\ic ata hojc). da qLrl llrll
ds cxprrssacs rriorcs S.Lo llorvcrLLra, um conl.nrpornco.lc Surio
1i)rns dA.lnino Sc havirullr agostinisnro. enllo cm prpijr P.ltrsiica
qucl:lc oco nrodo colllinuva viva rLli.lcrrtft).

(lilcrcna cntrc r I'airiio c l1(olislicr sc rrai clc ordcnr


^
iI)l{lgica do quc tilos(llio. C(rnca.ros.t lalr dc llcoisric x parijr
do lnonrcnto

.r.

quc c\istc um rrsirn) organiza.lo.

.r

prcoctrpaao.lc

e\porsistcnrtionrcnler.l( rina crislri c{trirc n t(ifrar lorrrra rrn,:lois


garcros Iit(rilos bcrn craolcrisllcos Unr gtncro suoos chnrdos /irros
ttt:s(fite as Surllr, .1conclusa dc trira.ljscrssao. porlanlo. aqriLo

rln

dmitidoconroc{mclnsaovrilidarseria.cniiio.aloirlulrato!tlli.la
d dirulrina E\islcnr vr)as lirlos dt sunen\.us ah borados l:llr ra r it 1o.:l
qLr!

a ldirrlc N1di. scn(lo nrr d(,s nris lanrcs{,s (, dc Pcdro Lonrb.Irdo. quc
s.n,irl.r clc basc farr mrLits discrssacs. O scgun(lo Sarrcro litcrl]trio sro

s,r,s.arcspcilod s(tuaisicrpli!uci
^PrrtirdonronrcnLl)crlrq(.
se tcnr csscs dols 8ancrcs (aracterilados li|ros dt: t? tetl|s c stt ltLt
, a a quc sr lala dc Escolislila N{as isrlr ni]o qlrcr dizcr qLrc hjr rrn
dilcrcn substanllvr rlc corcdo lilos(')lico !nirc o perir)do prrrlstico
princi!alircnic Ailostinho c o pcrnxlo cscolislico, sobrcitr.lo qurtdo

sc lrata dc Sr]o Boaventuia. qlre strn

d!ida urn scsunda cdi'o dc

chlmado p'rts(ico'' c sei que n'ro unra 'lis


crrtic
tlnqo liloslic, nras tilolgica . existe mtL Srandc dilcrcn
_
J.,r. r r,l.rl.rrrrti..,;,..'.',':, 1"'.,r\r:'J l.'rrr J.'lJ" -' 'nrt ' i'r
c a tilosofia
tarncnte na discusso Llis rclacs cni|e o cri!rini\Ino
Ncssc pcrio.:lo

do mundo
Os pa.lrcs grcgos prelerinr cnlatizar unla c')nrinui'ladc

lnr" dir Clcrncnlc de


\tL-'.r.t.'.r...., r"",.t",r... Jr'J," ;, q .\., " r''rorf l.'tr\( rr "u
Minucio Fli\
lia Patrsllclali a sobrcltlocol lcrtuliano,'\rnblo

gregr) pia o clistrio. no cntido

qtrc

rn'Lis

(llrco lrncrcntc anlag')nicu lllosolia' qlr!


ile tnls as hercsias '
clrcg a scr considcm.liL por Nlinutio Flix a "nitc

oulms nnar

Lrnra

u,na discussio irtern dos Padrcs

que c\isli'r
Isto s(l pr Llr Lrrna i.lcia Lle conro Lrsta crena 'le
cLrlllrrn dc
um pensantcrrio crislo nronolitico ai a Rcnsccna
'
tlrrve mais
alnranaquc. a Lrnr.rtrobaSenr str 1manhr
'liscuss'ro'
houve rlrLrilo rn is antgonisrlos ltr 'lo qLIc cntrc os enciclopcdis-

cslrvnr
ts, por e\cnrplo Os cnciclopc'lists do sclo XVlll
qtrc
roclos nrtlito nris clrl acordo sobc p(nrto ltrrldamcnris 'lo
positto
os pa.lrcs.l lgrci Uortr qLrcsi'lo conro csta: 'Qul
':a
'
que tonlarnlrs conr rclaro Acadenria Plattro e r\rist')lclcs'?
ll ai posiocs opostas .le 180', qLrc vo sc11'lo clabortr'ls ttt
()rgines' a m
.tuc sc chcg IIrais (,rr ntcDos, coln Clcrncnle c
csfcie dc srrtcse.
prcl)ctr
O nris !urioso clerrtro (i I']atrisiicr latirrr q cj cortr sur
'
:Lcaba
pal) c\trm clc c!iir a ronlaminao (i hcrcsia ela nr'sma
de scr
pr{xluTi tlo llcrcsis. O horR, tLos hcriicos no thc prcsciva
!cnr rrcccssrirnrcrrle
unr dclcs. e!aro pro(cqo.lo l'lsl)rilo S'rnlo nrlo
pra rqlrelcs qLrc satr) miris zelosos na orlo':loxl' \r sc quc leilnlirrro
.l\'1incio t-lir cstlar pcdcilrnrcnrc (lc 'rcortio niso: qu' todas

as

digatem a'nars
que n'rdadoque n iilosoli
heresias ncelrl rla tiLosoii

,,,i"r." itp"",i"ti",

L)

qlre importava cr'r a tradiqtto


qlre' no sclrro
? rc, pcrccbcr

rI'

j:. , " ,,,.""- "0".: "t,.11::l:::ili.1,'l;1.

'"t;,:'':;;.;

t";adi;o

{rd,, unr stnlrJu bLnr

Jiter(ni(

;",;." , ,,:,::"
;; l , , r,'

','::,1,,:,

nhos A

"

o cris,ia ismo
:il:iil::i.,, "uir vcz.
t'*' '*:-11::.::
exptt '
E um lto no
i:t:.::::]3,::;
," "r"."""."'"' "* '(o'
-,
;:
:;:""i..,,,,-,.,
"*,., ltt:':- l:,:'
,"
:.,,.-:::,",^; .,..". *", "',""it,1:'" l:'1,;,"
(uc"'j"l
surrrlrld. 'rir! '"-'' r-'
0hlcr o serltido dolri.rin l
du lrr'"':
rr'
'intu'lr"l'
q"
I
rL''
;rrrrr1,'
^.. - rPur':',
::,:: I ;";; i,'''''""''*'-'''."n"'r* " ",.

'

se

base.ta discusstto

"""t".in,.

padres qu muiias
cvidentc esses prirneiros

t*'"
ir'''r'r"'-;'rr""1'L r-rtra
r"i"''r'lu"''""
,..r,. a',.r",-" "b
:1,,:, ,', 1.".,.,",,,"nJ '"'ru1 rJ'un'""': l'j:i"l:
","

cxp*n'",u:l::"::i::

:::,;";"il,;;,

ass;m
..o Lrrsente
cr ocserdvc,. ii'!q" "-"
^
os .rd
",, ' nrcdi'l
quc ttPrc-ciam as obiecs,
turnv m.ris imporianle
*'1"::::l:,

,'J::il"'il;"";i;;

da prpria rca crist s"i'^l

nticristi
que hcrcs; no qulqu( rr cloutrina
No se csqcm dc
urna dollirin cnsta'
r'ecessarro qLrc sci,

,,";;;;;

',.'"'ia,

JU'''urJ 'r

u-

rrr^'

tu

ieirarnenlc

"'
p L,m rado,

LJ

b'r

";::Ti:::","

".
"l.lliill'l'l ,*_"0_
"**,*.*
r!,,.a.1 {nqu' I r"rru 'lu-';' ''ru ,..n"1'.1,6. ",. ",",,i..
"
duu,.:,, , o,,
:
:
: ,. , ., ,r u ,, L, l
c
,.,. n" J. ,. i 'ru1 : r" "t ;" ' i" ll:l ,
r. i,, d :,,..
J'"c
"".
"
rnn3
-'11
. n J'
'r"'
,:;.,1",- ,,:
",,".
','.,',','","" D'''rar''l' 1-' J'A U'''"''i.'..,,,","..r,.
0.
surscm cnr,Lo,

' ':r 'jn' J ' J' 'ilun


r n'
u,J' "r'|'r 'r' ^ 'ru'l 'ru' rrn\-'r'
dircldo rcslcrnunho

''"
;,":':'';\:rqu('u r :'n'' r"n"''"';1"'n'""'''L
tcstemLrnhos
conriabilicracre desscs

;l:i;il;;,;;.'.i"""rnLr

""lH,:;;;:;-.."

d que let'L o(

t'**' "m vista emirnsmisso


ar",.t
[van'lclhos qucalgrela
","r",,,
*'"'" *qLIcccr quc os quatro j'r'' r('''rr"r nj''
,*
n'-q" rr"'r
"tli,,4"
..,.--.L.r,. u,,ru rcr., <' Jr,irr;r'\'
-''n
'1,:ll:,
'
.;,,,,;.:;.,.,' nn':r" rnr Jr \'^' s'r'"

r"

"rr" ' ;'ri"n'


u:/.,
ff ' n'I''["11''r'
"u."
"nJ,c.:"
:1."-;",;,.",",,,
."
n1Lru u 'p$'" bcn'
,
1,,,,,:,j; " "',n.,",".""*"
\ -u \' ''," ,', '' ' ( :' " c "u' 'n
.,:;: l.;",.. .". " .n,. Jc
or
u,n:r Ll"urrini

,sDirrlai\
I

". ".,,.,".
;..";",."""
"."
rrJ:rJ'
*p-.'r'r 1'ur'""r'-

, (.,.,o,r,.n .,,( r/.

\t

:,:";,
p'(L'
alJstrrs\cnr p('r L'uitJ\

,,;": .,, ";',. - "ru'in"JJorL


pu''
' ",1:i: :'.:;:",;jj",'-." .',",']' n"' r'nu "l'3

"'
,i;;:; .', ,e., '.. "'"-.*l"t',,,,O"
:t,';l:,:;,'i:::l'i'".::,:

"t"'
:nr.i...,r(u
o.,J.J;'-'r"'-'rrr" u:"'tr'"'\ul-.,,",.,,,
\il -lri"'r"':1:.,,;".
(,,.\,r,,un, u
"
cxpcrinc"'''''t
da
Lnsmissao
"llll.lll,t ,".,",nunho sh,, cl,ra. c a

,'r'u,,1,.'n'"""u1:d''J

intcrc5s'r nruit' t nrais

'

qtrt

""t"'""'"J(r"''r
-'
'l:
'"'-

.,1:,:,".;" ", '" '';,


,"

.",.".""

.,.,r,u-rr. ';r"('''""''
"reu,r',

u' q''' t''"

;, l^,,:,;,l'

rli'L:ussro'

rJr

',re,,,,iJn
-" ] ::;"1';::1,:l',:.,.1i:l:"
ur".,,
,"
:
3 il"slr

"nt 'qunrtus
nJU''r Jr'rrJ"-r,rf

Losirca
ll PrPri discuss(]

''"'a

.urru' rrru'u'i"'""'1rra

Qr/a,r/o o senhot laLa "dau'ifio'. nesse t1lan1c ta ela

enlre r cxperin.i tliva. a lr.liaro.

tL

cliscnsso doulrinI. E podmos.

s(pa^1un.Lr
t?oLolia e ibsalia au ..'l)
No ncssa poca neln se pensava nisso Essa,:listinqo scr leita
mlrito mais tai.lc Qucrdizcr, sctinha a cxposirio raclonal e sisrc mt ica

por outro lado. nos piovitar iuslarrrentc dcsla.lisinci e. lcrldo conl


olhos dc qucm nro priidrio dc nma colsa ncm da outra. pcrceher a

do quc seri o contcdo c cle qu.Lis seriarr s scrcr1as do Elangclho...

obter urna

Po(uco EvDgclholenluma pr(e rr l.|.rt it/r c. cvid cntcDrcn le, conlrr


cle naneira ora e\plcii. ora implcit um coniunt(, dc lirmacs
sobre rcalidadc. sobrc o Univerv,. nrt consiituiqo clo Cosnros

sobrc o scntido da vidu hrrnrn. etc. Conro so uDr pae pequenadesss

scntcnn csl
e a

qc

sc

c\pliciir,

prcciso csprcmer o resio par

c)iplicit

las.

obtn a doul|ina

Adounin.L jrl venr d.rr1isc. do colncnttirioc daexposio dos Evngclhos


s

I,lla narocsl

propriamcntc ncles i-lst ncles dc mrncir sinttica.

!czcs sob Iornra dc igLrrs.le lnrgriagenr. dc mctforas, hipibolcs. de

sinrilcs. colnprraqcs. rnlogis, ctc E unl (llscurso |rullco. rclmcnlc.


um discurso nnrrivo. porlanto. poaiico [nio, para csprcnter issr)
c

diz.r:

Es1

foltc. i\ obras.lc

. rJ

, claro. t': isso sc iornav.r cda ve,

ltrc\

J-\I r.r','rli|

No llrha cscpatia. Sc

Lr

rr. 'i

suielto tiravtL

ris ncccssir l.)

'

ra concluso cornple

tanrentc cstapalrdi dos li'ngclhos e corrcavlL a cnsinar aquilo


como se li)ssc doutrina d Igreja, el rinh.L que.lizcr: "},sla minh.L

dolrlrina" on "Esl rro ". Por orim l.b. os

qLLc

se opunhm a isso

ianrbrr estavrn ccrtos. Dois perspectiva naLo era a de ter raz o no


cmpo cl discussro, ms iustamenic cle evil'1 pr.r evltar a perlur
b.L,o das alnras Elcs ach!r qtrc.rs Pssoas deveriam sc preocupr
rris cnr recebcr o teslelrunho do qu cm disculir' As dlras coisas so
verdadciras Nao sc tria tambnr du um rcrmo nr.lio, propria.reirtc,
ras dc unr lcnso

insol!cl.

Shakcspcarc,

c\pcrincia 1rdicional exic la hojc Acho quc a Ltor corllilo cstrlr


tural cor.liao hLrnr.rn. o sci hLrnrno lodo Icito (le polriddc
plrxil.lo para um lal:kr, puvLlk) pr o ouiro, c cnlic essas pola dndcs
clc tcnr quc achrr Ima combinlo quc fac sentido.lenrro dc trrs

t,o lanr, c!idcnicrrcoic. a rique


u'rr
sirnplcs obra litcriia p{rdc dar
7 de scnlidos do Evanselho Se
ronr'i p.r'"f'i' i,, 'gr ,.,ru(.^r .\r,r. ,...,i,.rp(r .'r., rrr.i,,.
Shl(espere Mo sro obrs rcvcladas,

a intcrprettLro dos Eva|gclhosl l']odia dai e deu In.snrol

O quc csscs apologislas laliros condclr!m nrlo err urnt.l()nirirra.

clrcunsincis. deniro dc

su

sitrL(:Lo.

Ncnhlrrlr.los lados podi. cniiio. lcnccr cs discusso Nao podcncll)

lcncer aparcccm ali Clcnrcnlc c Orgcncs: Clcnrcntc.Linda no sclrlo II,


nr passcenr para o llL r Origcncs l no sculo Ill. csboando um lcn

^
iransnrllslo do icsrcnrrnho. E ven.l)

tariva de srtcsc. nrts urna sntese tnrbm prol)lclntic.. quc na vcrdade


DrLis e prcssa essa tL'lrstio do qnc resolve (csiou me prc\alccendo qui

disl rnci:r.lc dczoiio scculos. poderros, por um lado,

dc uma cmnologia d(, livru de Nljchclc Federico Sciacc. para garantir

csta ou aquela. nras pr(')pri discussrb.


dio. qlrc signilica crtnrcntc

nfase

e colocda

n tra

t)roictar sobre eles rossrs prprias catcgorias (le pensarncnto vcndL)


conro Lrnr conlnrio dc tloLrtrins o que ci.r rra vcrtludc u coflr't)Irto
l0

i/." Ju

No lin.lo. csse problcm de expositlo racionlou de absoro da

por exc.rplo, ii!cranr dcs(lc Lrnra inlrrprl1io psicnlitic at urna


intcrprctaaxr rnrxisl.L, lnlerpr.tacao cstrLrturalist. clc. l-las pecxs dc

.rs coisas conr css

,r

dout la

cra necessrio

'. issl) nno

narrativ.L lransli)nfad crn.:lorLtrina cliz que

1.i1. nao sc obLllr.k) dix parx a

l'o(uc

cot dc razi{, quc os dois ldos tinham no caso

que no !mos PUlrr uns llulorcsJ.


\rih!l. r,ul., .. s('1,\aa rrn,,n,,l /rlnrii,
r]tl rrr Nlonr.1,tr, re68

saLt l'rL k,
I

Depois de Clemcnte

Origenes. oteffeno cstava pron lo pra ler

su rgir de 1ro um gmnde tilosoii que lossc capaz dc integrar ssas vrias
crigncias, e justamentc o que aparcce coff Sanio Agosrinho Sanio

Agostinho . ao nicsmo tempo, herdciro e rcpresentante

c'erts prcmissas, mdinte um procedinrenro puramentenreio-naltico

Dreio descritlvo. como ele lz

Santo Agostinho, quando cstuda ess nsma questo do arr, lcva

cla tradio

taffbm todo o conjunto das coniradiqes cxjstenciais hLrnrnas, e est

Ele Ln lorn1uldor doutrtnat absotut.rmcnte tntico. c uln terr


vcl polemista t;Lnto peruntc os criticos. os advesrios.lo cristianismo.

conscienle dels cm cda nlonrnio Quardo descobrc, por exernplo, o


que ]nis iarde Lr prprio Dcscaes vi descobrir que a prcscnq d.L

qunto perantc os herriclrs Tudo o quc aparecc lfagmcntado em seus


anlecessorcs nclc estl,L junto l\-o custa lcnbrar scLr ponto essencial.
quc justamenle a nlase que ele cot.rca na quesro da conscincia
individual. qlrc iambm vi se arrastar at hoje. ( ..)
) mcncionamos a imporrnci da questo da inrliviciualidade pam a
lonnulao das ieoris sobre o toralitarisrro, aqucla cliscusso toala sobre
o }leiclcgger. a HannaArcndl. eic. Vocs vacm que csta questo ainda csi
presente. Na verddc. se pegarenessc peodo d filosoia crir vocs

conscincia individual a si mesma, lsto . "cu sei que

exisio'

, el

nlto

coloca ess conscincia de unr maneira unvoc,lincar e abstrala, corro


Descartcs. que 1r do ".o{,ito eryo sum" ("pcnso. logo eristo') o lirn

damcnto axiorntico dc tod a uincia. Snto Agostinho, ao contrrlo,


perccbe que csi presenqa do ego a si mesmo prcblcDica.
Elc percebe, prnnciro. que el no uma conscincia pcrfcit. . lstt)
scr n1js lrde uma crtica leit ao prpriLr cisianismo. Dcpois dc

vero
quc ludo o que se cliscuiiu dcpois i estava l, etieqenremcnle lblmulactL)

Dcscartes. hoLrve sculosdediscusso conlra cssc primado do ego. Est


.lis.rrssa() se estendcu ai o sculo XX. mas n veddc no se erun

dcr.rncirnrelhorc nraisintligvcl Eu me rc|no.caclavezmis,,rverno


pcrodo.la filGolia moderna. pafir sobretudo de [,laquiavel c Hobbes,

ciou duranie toda essa pollnica uln s argurnnto. pclo nlenos vlido.
que no cstivcsse e Snto Agostinho e tlnbm se eDUrrciou muita

uff clecltuio. unla queda dc nvet absollrtamcnle 1nrjca.


ou, como diria Schcliing, urna icgrcssno a unl nvel pueril. da qual natu_
uma queda,

,rln cI (

prpri, s. t,et,ir,,

., ! \ _r

er.r

; zao.

poi.

elc juDrente a tentariv dc recuperr uin nivct cle .liscussAo prprio

bobagem. Santo Agosiirtho percebe quc o ego de lato cst presertc


si nlesnro, mas no esi peleitamente preserrtc, pclo seguinler "Eu sci

que souj sci que exislo, mas. em primeiro lugar. nilo sei por quc cxisio.
Om, as rzes. os lundamenlos da minha exislnci tm que estur enr
nrirn, porque. se eu eslivessc separado dessc fundmenlo, niio poderia

Conr SantoAgosiinho, enio, queest na passgem do sculo IV par


o sculo V nosaparecc an tecipd amente a teoria do cogiio caesiano.

como esta aparecc colocacla de uma nraneira nuito nris consislentc c


muiio menos nrecnica. P()is o que vai ca.cterizar o mtodo c.rrtcs ianL)
justanrenle su lineridade lgica. No vejo tenso dialticr dentro
do pensamcnto de

pouco pueril. pois

Descarics e ncsie sentido que acho que ele un)


muito lcjl sc isolar ds condies existenciais. rlas

conlradies da cxistncia, e tazcr unl raciocnio lgico. pdindo de


l2

exisrir mais. riste ento algo em inim quc eu


nheEo por

nles

o c quc desco

conplcto".

F.r",Jc\r.roo.t.,:rsr r.,r

,u c u r:r pr,

\cnco. . u r,1

I 'cn'ir.

ao rnesmo iempo. uma clariclade c um obsclrridadc E no sinrplesrnen te quclc "circulo de 1u minosidd e absolut' qu Dcscadcs. por
nrem absirao, alirmacomo o hrdnlento dctodos os conhccinrcntos.

o furdamenio de lodos
os conheclmcntos. pois o prprio ego no lcl1l scu ltrrdrnrento cm si

. presena do cgo a si mesno no pod ser

ll

mcsmo; o prprio ego n0


se

criou, q0e

sa sui. no tbi elc que se

inurou, q0e

se ps

aqui. Ento esrc ego, esta conscin cia humna. tenr


um carter in trinsecamente p.oblemtico. dcsre cartc I problcnriico
que Santo Agostinho cxirair sua doutrira do tcmpo como torma cxis
tcncial, quc prpri d alma enl conlste con a Etcrniddc. que

prpriade Dcus,

quc Bocio deiinia como posse plena

sjnultnea

de todos os seus momentos

islria, situado iusrmcnie


Io plano das linalidades ltimas ou do luzo Final.
Ele aind lar uma obsclvaEo absolutamente central, que depois
ser esquecida olr ignomda por todas as lilosolias da hisiia - dc tipL)

scgu

n.lo Aeosiinh o, para alnl dessa prpria

Hcgel. Colnic, Marx. elc. que o sentido da histria urn senlido pcssoal Isto . nnhum scr humano vh,c para assistir histria intcira; a

iodo mon1enlo os seres hlrmanos

estaLo

saindo do campo hisidco para

lo percebe que ;r lma no sc possui inieiramenie a


por p(es. por captulos, ou por seccs,

penelrar no campo da Etcrnidade. lsto significa quc, sc histri tcm


Lrm scntido de coniunto que s podc ser realizdo no tenlpo, cnto l

havendo porianto ulna espcie de dislenso, uln desdobramenio. Esse


desdobramento jlrstamente o qrre ser para elc o lempo. O tempo

s ter sentido para quen vcm depLris. E essc extmentc o problema

Snto

^gosiis se posslri
cada monrento.

a fo.ma cxistencial prpria da allna, enquanto a Etcrnictade torma


prpia de DeLrs. Mais ainda: le tirar da outras conclusoes. sobrelu

principal dc Hegel Ele o primeiro - c, alis. o ltimo percebcr o


sntido giobal da histrial Todos os que viernl antes nao sabiarn o que
cstava.r fzcndo ali. Hegcl que veio e cxplicoul

do concenentcs Ilosofia d histria. Sn1o Agosiinho o priDleiro


lilsoJo quc se preocpr corn o probtema do senrido da existnci

fcil perceber quc, to logo sc cnuncia isto, v-se que a isc i


imposs,el em si mesma. Qucr dizer qlre houve um sentido da hiiia

histrica hunrana rontda como um coni0nio. No entanto, clrlocanclo


para si mesmo cssa qlrcsto. elc no a rcsolve tal qual uma sntesc

que permaneceu ignomdo para lodos c apareceu nriraculosmenie para

hcgeliana, que d unl:r explicao dc nicmo rte todo o nrovirncnto


histrico. tjle no iem menorprctenso de lazer isso, porqu sabe que
osentidod umentc quiloque pordelinio. est colocdo paraalm
dest enie, pelo nenos tomado na sua cordio e\istencit imeclira.
Por remplo, se o suieiro escnve um livro. qual o senrido dessc
livro? Onde est o sentido? Seu sentkto s sc perlz qundo algm o
l, mesmo que seja o scu prprio autor ou a su me. lsso q0er dizer que

Hegcl. ou para Auguste Conte, ou para Ilarl Marl? Qundo o suieito


comea a cnunciar isto, i sc deve dizer: "Pode pararl Isto absolula
mentc auiocontraditrio, porquc significa que, para iodos aquelcs que

vicram antes

quc no pecebcrm, a histria no teve sentido algun

osentidodhistrialoi rcscIvdlr.ento, miraculosamente,paravoc?


Mas acontece qLIc voc no saiu da histri,t, inda est dentro dcla, o
tcmpo aind e contiru ando | . . Entao vi vir um ou to, e para ele voc
ser smais unl dos qc no sabianr o scntidoda histria, porque gor

o sentido no est propriamenre no livro, quc uDra mariz quc permitc


o sulgimento. a revelao do scnlido qndo elc lido. No h nenhunl

qucm sabe elc. e assin por diante". Tudo isio Lrma bestcira fora do

jeito de se embtir no livtu o scniido dcle nesmo, assim cono no h


nenhurn jeito de se enbutir numa pal.lirura ffusicl o solll dcl mesm:

ILLbilidade que permite esse lipo dc aboto lilosficol


Noiembe]n queofilsolo quc cometeesses cqui\'ocos, eleos comete

compra sea paditura

porque, na hora de raciocinar sob a histria, faz abstrao de sas


pprias condies cxisrenciais. Ele no e elaborando unla filosolia

patitur

se toc a si

prpria lsto ro possivel

O sentido da vida e o sentido da histria rm que esrr colocados, ento,


1,1

comum. rma llt de habilidade iilosfica S uma tremcnda ialla de

dahistria quesiN pra clc mcsmo cnq anlo ser vivente epersongem

histrico. Esl se colocando iora da hiria conro se fosse

Lrm deus.

ou um obscrvadorj ou rn especldor de cinma que v todo o filmc sc

deseniolar e chega concluso: 'Ah. enio isrol". Or, esta posiqo


quc um Hcgel adoi, ou Augu!ie Comte. ou Karl Malx, cst posio

A .iriade de Deus.l cxalamcnte o llsLr sentinento de superioridade

do burro que nao cntendc o inleligeDle.

EIic Voegelin inlerpretar justancnte esta idia do sentido global

.,ir.. L ndo.\i. c P^rq .. n .JFiru ( r(rln <nr! ,.n nd\ n,i\ .'rn quc
e ali e que no pode preendcr o scntido global d a h iria pelo sim ples
lto de quc csta aind no tenriiou e de que ele a cst vivcndo.
I

mais fina e io nais cienllica do que tudo o que vcio depois que no
h icnnos de comparao, e a afctaAo de supcrioridade corn qlre os
iilsolos da hisiria vo se voltar sobrc esse livro de Santo Agoslinho'

que a iclia cle Hege!,

ctc

como m clemento bsico do

SannrAgoinhoissoest

significa qlre uln homcnl no

porle dar o tlcsenlace. Essc desenlace tomari ieoricamente a fonn de

entendido mclhor a dinDric d histrihumanado que

uma sbita mutaEo do mundo hisirico sensvel nto acordarenos


irnsliguraclos, cordaremos num rnundo transligurado, que podc ser

viso do iodo

lilsoloco ioapensnais un1peNonagcm,


no apenas colocad, conm

tia

hisrri

tipo de lalso pensamenlo gnsico, qLle ser a hase d tods as ideolo_


gis revolucionris, totaiilrias. modcrnas' Scvoc conhecc o sentido
da bistria, voc, por assim dize, fechou o esqucma o uico que

Ora. estcontradio cntrc

sc!lo IV

cl

crn

renr!ido lsto

aposio exisrencildo

todos os que vieam depois, esmo depois da constitrio danioderna

nos

o mundo do nazismo, do socilismo... Tudo licar difercnte ou' como


diz ntnio Gramsci. tudo ser nlais belo

vo cntrando e saindo da hislri. isto . vomorlcndo. Pcrcebe qe. s

Santo Agostinho i compreendc que nada ticar mais belo, c:rceto

cincia histrica. Elc cnrende que h uma contradiqo entrc a i.lia dc


um sentido global realizado no tenpo c o to dc que os seres

huln

existe unl sentido da hisrri, ,rsie iem que estar iLrstmente no cncaixc
c na contradiqo, na lens,ro entrc esses dois clcffcntos.

tsto signilica quco scnlido da histri.r

se

perlz em caclavida huma-

na nL,luzo FinI. Em cada uff dclas, e no aperias para uln conjunio

absrrro chamado n'hunranidade . do qual um

lilsoli iipo Arguste

Comteou Hegci scria opoda-voz. O sej, nilo h um sentidoda histria


par a "humanidade", s h par o inl:lividuo. E o indivduo pertz esse

scrtido islnrente ao Drorrer Quando elc morrc c iulgdo por seus


alos, a histria humana intcira julgad li. E\islen1, ento. bilhes
bilhes de sentidos da hiria. todos clcs harmnicos. pois no rundl)
s Dcus sabc chave de tdo isso, e no h nenhuDr scniido global da

histri. sentido Lrnificdo. a sc rcalizr no tempo

O sentido da hislrin sc re.Lliza acnna d hiria, rqllo que


podcmos chamar dc rretisrri ou Fllernidade Esta uma viso to

na Etcrniclde. e que aqi a histd vai simplcsmentc continuando


com locls s suas coniradiqcs, sem que ningum saib exatamente
o fi . E ele sabe quc csse fluxo de acontecimenios temporis tomado
em si mesmo. de moalo isolado. no ie c n,Lo pode ter senlido lgunl'
pois o sentido cle cada cnte est pra alm dlc' e o scnticb d hiria
sentido imanente da
tanbm es1 par a]nl d histria. A idi de

hi5lorilrcnlruo\rritoin'-nen.cJ.urnri\r umr \'/ i rfr' su


livro. o seniido est gardado dcntro dcle

e lrunca vai sair

dali

!:ss

un1 idia iotaln1entc alucintriai

teu una
f t"o ou' o
la\? mtttt.t ut\a at"tatl\ico' t clAn:a \et;a itnttlt'u
sefihot es quercndo dizet que wfia coisa tipo utliliciosa' dilafias
IA]na:

Esse

esqema de pensalnento de qLrc a llisttia

asslr,?l

is,ii.lcos|rrlro.r

"ia,a"

/. D.xr

PllrpoLn/RJ

t7

Cerlar]rcntel essa divisao emlses, quc teoricamcnie cu lminriam


en1 nosso prpiotcmpo, que tcmos uma visodo todo que nos pemrite

iirar

a concluso

inal da histri

e dc cefto modo transfigur Ia' Santo

sugura,ro s eriiste na passgen dotempo


pma Etemiddc uma trnsligurao no tempo no ieln scntido, porque
o tempo no pra. Voc no pode alcanar um ourro palmr histrico

Agostinho sbe que

es

s trun

no qul tudo paou, gora

se

iransfiglrrcu e 'iudo licou mais

belo"

irli de quevocvaidespetar eviest.rr iudo diterenrc. Estaidia est


no lundo de tocias as teods rvolucionrias: hver uma mutaEo, um

"slto qulitativo', cono diri Mao Ts-Iung, c tudo licar dileric'


Nda vai ficar dilernte. porque, se ficar difcrentc, no dia leguintc vai
esta mais dileentc ainda, e assin por diante Isso no vai acaba io
rdo, ningum sabe ondc termin a

listriai

Esi um dos axiomas

bsicos d vida huranar nilrgum sabe quando terlnina a histria'

ilfie: quando toc quet aLot


a (...), no quet d.et que no aai aco lecet lais l1ada l
Exaiamentc. QLre dizer que acabou somente o ilne, agora vnros
l\l'rna:

lais ou me os Lafio um

a cs, samos dcste plano. ento ( ..) colsa coniina'

l\lnz:

E a t h

qu

eles pe.^otla,e ns que podetiafi aze

iLnle

co tifiuaco.)
CIrol Isto que dizer

qLte sse

tipo dc filosoli (Hegel. Comte, etc')

tinha uma estrutura nitidamenle lucinalria, pois o indivduo sai


inaginariamenic de deniro do plano existcn'il e el' mesno assisle'
iransigurao do iempo, lazendo de conta que est
lbra. Isso tudo loucual a mesma coisa que eu escrcver um Livro e
nie colocar to bem dcntro dele que Pssc a eriislir sonente nele: no
cristo mais aqui fora. s esiou ali dcntro Ninglrn pode lazer isto'
dcntro do tcmpo,

mesmo porquc, se o sujcito o lizcsse. o livro acabaria naquelc n1esnlo

Al}na:

Naa poden cotldicianar esse

No podem iecharl Podem

lcch

dia.l

num esquen metfsico. mas o

rnomenio. Eu lne pus dentro do livro. pus o ponto linal: "Bonl. acabei o
livro". Agora, pergunio eu. quenr vai pr o ponto linal. sc j eou todo

tipo.lc pensarrcnto tem uma eslruturaconro aquel do


Esche, cm que a mo se rlcscnha a si mesma un.t coisa que se pode
realizarno plno imaginriLr, no plano das 'possibilidades inposs'eis

quc nletaisico? Supr-histrico. Porque isso independc d hist)ri'


aquilo que colocado para cinu d histria, ento isso possivel e
jmporta o qc
racional. laz sentido. Por excmplo. voc sabe que, no

l dentro? Esse

conte na histria, dois mais .lois vo continuar dndo qurro No


sabemos quando a histria vi terDirraf, mas s.thernos que cla iamais

mas no existencialmente, no no

dois mais dois dar cinco Esse esquema metafsico no d ento o


.ntedo o seniido da histri. mas seus limites. Erie o esqucma
rnetafsico que lirnita Llrasticanlente o coniunlo dc possibilidades hisiricas. e uma dessas limitaes nrerlisics jusiamente que a histri
no po.lc conier dentro de si mcsm Lr seu prprio fim. lslo uma lei

prprio Agostinho, no unr pel:Sonagem inventdo de filsofo que elc


concebeu par assist ij histria do mundo dc canrote c dize onde
el tcrminva. Ou seja, Sanlo Agostinho no linha a tal da pardlaxe

ncilisica da histda. Haj o qc houver, o


fim e o sentido d hisiria est pr alnr dela. no podc estar contido
nctafsica.

po real.

"

Isto signilica que Santo Agosrinho. quando ele pensava, cra o

que clescrcvi. Paralaxe. recordando, o deslocamento entre o eiro da


consiruo terica e o eixo d.t conscincja existencial do lilsofo' ( ")

ulna ntoldur

l\l,rno:
coto qe

1ii

te

crlica que toc loz.- Se a Bblia una Reelao'


fica diatlte do que oc disse (. ) sobre a lessoa eslat

Nessa
eLa

Liro. coma se litesse alingido uma iLumna,ia)

no tm ncnhum... Ou eles so invlidos. so 1lsos. ou. se tn1 algum


rclidadc. essa rcalidade em si mcsma no histric.

Em primciro lugar. a Bblia no um doutrin; em segundo,


no Lrma fjlosofi; em terceiro, a Bbli ppria Voz desse plano

Dito de outro modo: Santo Agostinhlr dcscobriu que no existe

contida (1e

(1e

fi

absoLla?l

supraterestre. Ento no tem como lzcr uma comprao de urur


coisa com a outra, assim conlo no se poderia fazer uma compaao
entre os pdncpios da aritmlic elemen ta

isto que emos dizcndo.

Os princpios d ritmtica clcmcntar tiveEm certamente que ser des

cobcrtos unl dia, mas no Ioi no dia eni que o slrjeilo os descobiu que
eles passram entrar em vigor Dois majs dois j dvam quatro antes

hisiri sem metaistri.L, e que idia, Por cxemplo' do Antnio Gra'


msci. do hisloricisno absoluio . se o suieiio enunciou "historicismo
absoluto", voc tem que mandr ele para cs: Agora vai para uas,
moleque, stucla tualo ale novLr. pois o que voc acabou de dizer um']
esilrpidcz loa do comum". Se historicismo, no podc ser absolulo'
c'
a no ser que se possa revogar os pincipios d riimti. elemenlar

ctcrnamcntc, e quando este mundo no existir nitis, esle Univeso no

das conlas. se possa revogar o pprio passado Porque o fato


de que o passdo venr antes do prcsentc. e e't"nes d luturo' no
histrico. um estrutr imanente histria Diga-me Lrma poca

existir mais, vo continuar dando quatrc do nresmojeiro. Isto sc rcl'ere

em que no

de voc ier pcrccbido quc dvm quatro. e vo continuar dando quatro

x molJu,r

n,rt.lr\i.

h,'rori.. c nao a h

'toria

m.rma.

ientau...)
l:...ujerro r"o in' *nrnu LI larir ca Ib guo. porq -e tia(n|, ' ret
dizcr tmbm descobrir, e dai o terno "inventar" terlr uln conotao
[AlLtno: Cofio (...) descobtiu,

ningu

inventou quc dois mais dois


clo qlraio. Na hora err que o sulcito dcscobriu, cle descobrtu que j
aDlbgua. NIas, evidentenrenie.
esivam dndo
sabe! colno o

uatro lzia tempo,

qlre ele era simplesmente o

ltino

t!ndamento racional c cicntfico do que qualquer uma que veio depois e


que yale a penapara o

hioriador lcvar

liln

loi assim A nterioidade do passdo c contingncia dL)


lluro so ciaes histricas? Uma criao cultural? Houve alguna
poca em quc no funcionva ssim, cm que o iiiuro vinha antes? No
hrrve No entanio. anterioriddc do pssado um dos pressupostos

da cincia histrica. Bast islo

pr entcnder quc no

pode havcr his

toicismo bsoluio. Todo historicismo neccssarlIncnte reltivo, Pois


alenrarcado por Lrm nroldura mctal'sic que ele no podetransccnder
ancir algurna. Par lranscender css ml'lllr' nrctrfisica seria
preciso que cle iranscendessc a prpri antcrioriLladc do passa'lo e a

de

contingnci do lutlrro

nrido enganado.

Isto significa que a filosolla da histria dc Sanlo Agosiinho tem mis


se h algo

no

em corta isto. Ms

fica dilcil. Se o hisioriador qucr rcduzir a contedo d prpri cin

Pra Santo Agostinho.ludo isto em o bvio do bvio' Quandovoc


essas coisas'
v, qutorze sculos depois, Hcgel sc atrapalhfrI)

'm
como l(arl Marx e Augusie Contte. voc diz: 'Algo se perdeu no meio
Ns ccrtamentc emburrccernosl Algo aconteceu"

ci histrica, historicizar a prpria noldura metlsica da histria.

(ornplirr du d-r.nr,inu..l.,,',vu,,d,..n ^df.chc- i prcc.o


entender qe os elenrntos dc doutrina rcvelada, da douirin netii
sica, claro quc so descobertos e lbrmulados historicamenie, nias eles
20

l1ino (..) aluci au meio ]nunclo.l


Alucinou meio nrundo. E pior: qLre quanto mais bu o o slrieilo
lica. n1ais sc acha inteligcnte, porque complica o modo de expof
zt

adquire leramentas d11ticas mais elegntes, que servcm para sc


cngnr mclhor..
lAtLtna: Ai na h

pla

una di itlizao di llistt'ia? Alasta se qualquet


lir diitlizada. potque eLa a

o que a transcenda, e a histria

gallcle (..).)
Se voc

tirr o pressuposto rcligioso, ainda assnn

a idia do

histotlrdo o

ricisno bsoluto bsurda em si, plrrque, se ele absoluto. se


qe exisie histrico, enio a estruiur do tcnpo dcvc scr histrica
tambm. Ela apenas uma criao cL tural: algum dia algun sujeito
inventou que o passado vinha anles. . Ms, sendoum criao cultural,
ns podcnros invcntar, cnto o futuro vcm antcs.
lAlL]na:

L lenlatafi sso. o

TentaranI Eo jeito:

que . O l1o de

que, quando o ienpo passa, suaviso.lo pssdo tambnr muda. isso

reiro

ge sobre o passado: retroage sobre

sua visro do passado, mas no sobre o passado mesmo. Para rcgir

sobre o passado precisria rcgir biologicamcntc, isio , precisaria

tu/crrcnJ..ercr

ralrren

e|fi dia de
lAlnno: E o itleressane a hbita que se em' |fiie
pegar esse cot*lnto Je pseud.oPzn ssas que ditos "iilsoos" ( ' ) ' "\tac
pu ton p n tdi\ pt, t1i \\a' P nu tu bol ha' t nr, M, d t\'a Da t race 1 o t
t:rilicar a caisa e a pessoa rcspa de: "Naa- m oa porcldgn1ai" )
t

Ms qualquer um poal ser um novo paradigmal Saddan Hussein


cra un novo paradigma, at que deixou de scrl

? ApaFdram os pe$onagetls da

vL,c mucta o passaclo de rnodo

no qLrcr dizer que o futlrru

no ? Quet dizer"
lA]ullor ssim. simpleslnente inlantil'
't
cirma egoc trica que calllunde deseio com rcdlidade l
Infantill Puerill A filosofi de Hegel. dc Lrguste Comie, de Karl
Mf)r peril uma imaginao puerii exposta con insirumentos
diallicos. sem o mnimo de discernimento filosfico que deveria ser
exjgido de um homcnl.dulto

ea\ tE\\uJ\ u qu( rilu ( - r,(rmi, .oi.i

Por exemplo: nudei minha interyrerao d hisiria de Napolco. Ah.


isro iffpodantssimo para mim. mas no posso lzcr Napoleo rens-

cer e viver a cois llrz da iniepretao que fiz dcle postcriormente.

Enlo. qando o sujeiio confundc sua intcrprctao dos fatos com os


tros mcsmos. a no podcmos ncm dar a desculpa de que ele loucl,
ele sinplesmcnte burro.

oc dzet que aLgutnLt


A1i.tlo: Acho Ele a exsle 1ht1,. Paru
ittia seia prcLe(Lente ()Lt no lem duas caisas l ')'OqueasPessoas
ptimeito) au seia'
a?en caftat o segullda laLot e se concetllrut tla

sobet se ela lem coet.ttcia

interttal e te ..)

No, espcr ail Todos elcs argmentam cm lermos cle vali'iade cxter
naitoalos elcsdizcm qu aquiloqueesto expondo corrcsponde ordenr
dos latos ellernos. Porcxenrpb, n rrrontanhadc conhccinenros hisiricos

qe Hegel c Nlarx tm rclmentc imprcssionante O que litlha no

isto. no a tli de relcrnci a unr mundo e{ierno E que estc nundo


crterno \,islo imginarimcnic. e rro desdc o eiro cxistencial em que o
suicito e. Voc no podc acuslo de ilta de rclerncia extena Existc
reltrncia e{tcrn.r o ponto de visla clo observador que lalso olr
v'
sej.r, quele munclo que ele csi ei(pondo no o que ele rclnenic
o que vcria sc tmse quem ele est fingindo ser Porinto' sao

lAlrna: A ! camo

.ol'el

clo

lefiN.

ilm.
o

le licqno Tnel do tenlpo.l

Liemirudat

da

uluto.

obr s dc

dc ulnnarra

tico, consiruclas partirdc um personagem inaginrio


do imagnrrio. O suieilo qLre escrcre as obrs dc l(arl Marx m

lqrl
23

Millx literrio. que s aquilo na hora dc cscreve e nao coincide com


experinci existcncil dele No coincidc. ncrr poderia coiiciciir
por isso que digo quc, de ioclas elas. quase toclas as obrs lilos
fics a priir de X,Iqiavel Nlaquiavcl, Hobbes. Locke. Hurne, Knt,
Hegel. K.rrl Marx. etc.

- tn eslrutura liccional. O que eou dizendo

passdo anierior ao prcsente e ao Iuturo. e isto 1z partc da

cstrum

do prprio tempo. qual cst subentendida enl toct e qualqner narm-

tiva histrica

o!

Iilosolia d histria Podanto, a lilosoli da histria.

para dizer algo sobre o scntido dcst.r, tcm que passar para

un outro

plno, que j..1o pode mis scr o d histria, nlas o d Eternidade ou

aqui cientiiicaDlerlie dernonstrvel. No sequer uma icsc filosfica.

(urt rr.cc'.nri. uU.ii,

pod,cf,n\iri.,.,ju.r.nanrc paflrr

da distinAo enire os Quatro DiscLrrsos.

lsto

estritmcnte

cienilico,

nopode no serassim. Qulquer

histria querer embutir o scntido dcntro cla prpria histria 1r


quc cssc scntido s p.rsse a existir dcpois dc uma di tal- cle modo

[Alrro: itlas enlo o pa to ocal seia a rcLaAa


nlesmo? (.. ) l:: da esttutu l?l

tLa

suieto con

No, porquedaivocorcduziriaa 0m problema psicolgico

eLe

que. cuosamcntc, o sn1ido daqlrjlo que se passolr no sculo

cstar no sclrlo XXII. ou no


d

aqlr ele

inclivduo, c no. NAo possodizerquc todos esses so loucos. Se lbssc

III

XXIII, ou no XXIV sendo totalmente

ignorado no sclrlo lll. E as pessos quc morrcrn ali inlelizmente


morlranl scm sabcr par que. o que signilic...

lsso, seriam malucos. rnas nAo. uma confuso de gneros... gora

entrou n flod o Ietmo etnbedtled: "Os reprteres csto e,",edded


ras ops:r. Ento es( conluso cst etnbedtled en1 toda cultura:
falla de distino cntre o qlre unl discurso cientiico e o que unr

r0lt!re? P)t exempLo, a sica...l


Eu no sei. tsso a muito complicado Acho que, curiosamcntc.

discLrrso ficcional

o quc contecer no sculo X IX

)Alllno: H alqu

rod

cafipos do canhecimento que descattam pd

).X l'oi que, cnqunto

lAlw.lo: Ca na ptlruLare . l

liccional,

iodo. A fico do sculo x1x c XX

parlxe no um problem indnidul da conscincia deste

esse fenme

parlane sc cxpnditr pnr cleniro cla filosoiia, que sc tornava


as obras de iico cDtravm col)ro corretivos disio. o

ienlpo

uma critica d filosoli.

sujeito, uma confuso que entrou cm toda a cultura. Eles no sabcnr


mais clistinguir o quc uma lese cientifica do qLr m ronancel E

filosolia, durnte

esses quatro sculos. constitlri-sc basicamenle desta

Nallralmente, no tcn um s deles que rcconhe que aquilo

um

{^lLtna: Dostoieshil
Dooivskil Nosso,Uchado dc Assis com o horrenr do "hlrma
nitisDlo", o Brs Cubas. Os cscritores de licALr saben .rzer distino

cntre Iilosoli e fico por qu? Porquc cls escrevenr ico.

r\4s os

discurso ficcional Hegei, IGrl Marx e Conlre pretendem cstr izendo

filsolos no. pois escreven lico seni saber quc ticqo. Ento esses

m discurso to cicniilico qlranto o cla fisica. s, no. cientiiico era o

dois campos... Inaginem a multklo de dados que live que juniar par

dc Sanio Agostinhol Aquilo core.sponde a ddos obscr!ados, observa

Iazer essa comparaEol E se pergurtasscr "Tcm pamlaxe na lisjca? na

dos c comprovveis E com prov\,cl

bidogia?'. Isso complicou o negciol

21

piri(am ente. por c\cmplo, qu o

Se voc qLriscr

cstudar

esse as

sunio cst cm bcrto. lns !,ri lcvar !in le anos par iechar isto e poder

pro!va.r

pro!.u que siln ou quc no. c couro

lbi. Prccisrl screver loda

ou Bcrdicllhzern a(, prprio l leidegger,lazcnr modcrnldde aquiL)

a histtir, rpssar locla hislria d cinci risica c das inllnncias

tudo que clcs dizcn no prov nad. Ai qu ndo esth ccrto, d a inr-

cultLris li.

prcsso dc que est certo p0r.qlrc o sujeito pcrccbcu alguna coisa nras

qoc

claro que, por exenplo. na fisica dc Dcscartcs havia urn lortissinro

clcmcnto dc prla\e n medida enr que el cr Lrma deduo tirada


dos principios filoslicos quc clc hvia colocado. Por isro.rcsnn), o

Por exemplo, sc pcgrmos toda criic que um ltcn GLrnon

ele no tern rclmcntc a crp{)siclo do

xl, do quc contcccu,

qual

livrc ro qual Descartes expa)e sua conceptlo cicntiic. quc clc charr
Do iunda. clc pt6pt (lcclm qu Lrrr obra cie licao. Apresent a

loi c\larrente o proccsso, c isso i quc tenlei dcscobrir E pra isro


que a ecntc lz css conparalo ene os aulorcs d xlcrnidi.le c os
anti,ros. cnlrc os ntisos c os r cdic!is
Qundo vejo Sanlo sostjnho. no vcio parl\es.. O prp oPlato.

como uma obr dc fico. mas. ao rrcsmo iclnpo, cle credira quc .tuilo

/\risttelcs.

,: i. .ir f,,

,', \e

\,

,1u(

,- i

.urrlrr . ru

pr(iprio Dcscrtcs couro sc por crer


li!icLLde. Allre
c

e rr

pio.

,;rr.

o cxpor

"

ll

r,,n.. i,

loria cla Rela

Einstein o fizcssc numa pc dc tctm. ou num

pocr

dr.clmssc conro obm.lc tico. r.as. o nresnro tempo. pretcn.lcrldo

cientilicmcntc vlicl crn iodos os scus pssos

csticos, os neoplal11icos, Jv1aimnidcs. ncss itenr ioda


ntnr vejo paraLL\ealglrma QLLndo cd L,rr desse! suiciros lal. elc c
crpondo s coisas desde o que su pcssoa concrct co r unra yisal)
os

corcreta quc tcln da rcalkiade n qu.'l ele re.Llmentc vivc. Naro cri urr

dclc No crisie

pcrsongcm para irltLr em norne

,",, ( J,,,.,c,,,. ouc.,

l.,,,,,,

i, ul

r.

lu

essa inrpostatLo cla

tir..i,.

lc enr Da!i.l Humc. ntio cstv conscicntc cnr Imrrnucl Ituni, c ssiin

Quando Dosioicvski, por c\cn,pl{). st escrevendo


r dizcndo: 'Ah, conheci FLrlano dc l}rl'. cle ntio conheccu nda. esti
invcnlando quc conhccc O llarr dor in.Lginrio lalnbrr. o qn.

|ordit'ntc alu

scla. eslc um pcitu(lo de obsclr rccirncnro d intcligancia.

ahsolutanrente cssencial obr dc fico. O rarrador nao podc corrcs-

r hisl(lria.lo lluminisnro. qlre lenha

pondcr pcsso real do ronrancist. clc tcrn qrc lugir dcle. pois teln qlrc

iloresoimcnto inuclito d intcligncia .:lcpois da Rcnsccnq,

srbc Alessan.lro [4nzoni. no sculo


XIX. es1 escrevendo um hist(iria quc sc pssa rr) scu10 XVt. e unr
ralTador Na s os pcrsonltgcDs siio licticios, o nr'rdor iar.b]n li L,
rarracir por assinr clizcr. o cxposiior dr lilosofia dc Santo Agosrilrho.
a r) pr.(lprio Sanl o Agosllnho. N{as o nrradort o crpositor de Descartes
prr dirtc, ou dc N.tuialel pai .Ldiantc. i no so clcs rrcsrlros.
rrlrunr que sabc ou quclingcquc sbe algo que eles no podcriam sabcr.
c tluc iitnor cois:1s quc elcs sabem pecitancntc bcm l{)de se provar.
orttlo. por nlisc csiftitural qre !.rch uma dcsss obrs ficcn al
lruginenr fl grtLvidadc disto, considcrx.lo rrrrrit escala.le civilizaao.

usta uonlustLo cstara. cntao. qusc conscicntc cm Dcscrtcs. Nls a


clr) que rrnr) cslala corscirnlc rnr'l'honras Ilobbcs. ntlo cst.rva conscior

No possvcl. se voc rcrcrlita


ha\'ido

Lrnr

rnais.Iirrda ro ll riinis.ro. e dcpois voc chega no sculo XX c va os


lrutos dc tudo isso, conr s socicda.lcs rri$ absurcl s c iiiaciolrtlls quc

i cxjlliranr ao lolrgo (lc tocl.r .r histarria humana. uor rnodiclrio pcflnarcnlc, c ro li iotal corillsao cognilivir c.roial qlrc sc a|ossolr da
hurnanidadcl Nrio possivclL Sc gcnrc rivcssc licado 1o lrlcligenle
tLssinr no sculo

loi

XVlll.

no csiarnros laro burrcs no srtculo XXI

cnio i.tuc conrccci

r c\rlrinrr

a hip)lese cr,rlr'rla Filei:


"Espcr i. c sc o clc acontcccu loi o conirrio I)i ua pcrd? l\1uiLr
ScnLr ha!ia insinurdo lsto. nr.Ls sclnprc por rz(-)(s doutrinis quc nad

!rrher coiss quc o rornancisir nao

2,-

que irnplica.iue ioda a cultrr n)odcrna sc bscia numa confusaro cntrc


Iico c cinci.

D.pois dc Snro
ter lcanado eslr irltLrra. erisle .r sc^gostinho
guida u'r ccrio obscnrcciffcrio cm razo da situaqo crtcrna. N,to se v
discOuk imcdiatos dc Snto^gostinho. porqucexistea deconrposio

do lmpfio

l(L)m.Lno. existenr s invsacs b.'nbr, unrll

inlinkladc d.

Suerrrs. re!oluoes, o desnirnrbrn]crlio da socicdadc cm fcudos inde


pcndcntcs. Elcs nrio crarn ncl mais .lo quc propilcd.Ldes par(icuiarcs

un

S.las oulras Qunnd(, chcg o sculo VIIL


se 1c]lr a collsriiuiqo do nprio dc Carlos llgno, qLre laz umtL pri

totrLlnrcnle scprtLdas

nrcn tcntiiva de educrLr sislemllciL da sociedirdc Ii nesse pcrrlo

erlre o scub \i enr quc r)corre r.oe de SaIlo Agosrinho. c o scnlo


VIII podnio. saro irs sculos clisrc LLrn csloro nnmstruoso.le
conscrvar os tcrtos. organiTt,r-los c crir rLlglrnr sistema cle ensino pelo
nreros prrra l'irs

Lle

trrrnrlruo

Se (

isc|crn icr idlado qucco cnsino

ncssc pcrodo, podcm sc rcporrar xo livro dc Santo lsidoro .lc Sevilha

(hafrado.,ls ctittolo{.uts.1 lissas /:/;rro1o.qi,s saLo unrrr cnclclopdla.


no sfnli.lo xrurl, Ir) . ul ludo sc nistum: hat 1i dados dcsdc gcologia

J. rirt,,l..rr', Lu.*rrrd,,p,.. l,,ri. r p,lr rru.i.:,.., I rrr'e r,.'Jr


ixrdia. mas

estl]r ludo l dcntr0, de alglr.r nro.ll,


pcrodo
cxislc, cnrio. ialio rclliaiiva dc rcrcr os conhcc:Ncssc

mcnros. rlc lrrntJos par quc no sc pcrdcsseln de uma gcraao paiir


outra. ctllno alguns estbrqos monumenlis de

p( !xer.plo. o
clc unra

patc

rrpiio ttr)cio

bottr or.lHr, c(mro laz,

(tu(] o srjeiLo quc, pdindo do cstudo

ccila eslnrtura
lai .lllr a a iusta-

ds obrs dc r\risttclcs. cstabdecr uma

(lc cnsino birstanlc racional l,lo grande passr) que se

rlleni. qriarrdo depois dc

rna sric.:lc conrrcvrsias c prcirlcmas, Carlos

IIagno conscglr. sc Izcr nonrear imperador drlcndo o consenlincrrlo.


. lcgilirracilo (ia lgrejr. e conc(ir urrr orlnr ciclo ci!ilizucnnrl sc

bor .tuc o Inrpario

d Crlos l\4gno tarrbnr dura pouco tclllpo. mas a

'
]N

' l'

'' ". ; l

[ntre outros projctos do golcrno dc Ctulos Magno. hvi


o da allbctizo universal loi a prinreira vez quc algum no nrundL)
pcnnr em ensinar todos lei , e cssc proicio loi ddo uff nronge
ingls chnrado Alcuino, quc cnto (,.gfiza. pcla priilcira lcz. nnr
c{nrjunio opcranrc, o sistema das rtcs Iiheiais. (luc ionirI]ente j
Drrc ficou.

cstvam

r circulando dcsde

Dcpois d

a Crcia.

sculo dc frnco progresso do cnsinoj surge dc novo

trossibiljdaclc dc urra eslreculao lilosfica r.ais sria. c cla

!e

ius

tamcntL. Ir) sculo IX corr Johnres Scorus Erigcn (,,erigen, , porquc

irlndsi "Erin ' quer dizcr lrlnd e ergcn

quclc qLre oiirinrio


dr Irlt'nda). Erigcn rcnla, enLo. criar unr cosrnologia parccida conr
nqucla.lo li,r?er.lc Plato. rnas ic.r ternnrscri.,s I-l em bL,ra clc scj
Lrm crandc gnio. tanlo da fil$ofi qrarrlo da tcologia. o rnalcrial.lc quc
dispunha cr rclativa rerrle pcqucno. cnto asnr(ese acaba llhnlloum
a

pouco dos dois la.los, tnto do lilosllco qlranio do iolgico.

Erigcnii tcnia clar uma cxplicrlio .lo conjunto d nturczrL exisicnle lomndo Dcus corro ponlo dc prii.la e ponto dc chcgd. com

ao i cria.l.t
t ts que Lri.t. qe o prprio Dcus enqurnto criador; sgun.lo..r
])dt|rc t que (tiada c cril/. c n clc coloca o prprio Vcrbo Divino
(isso !i dr unr problcnra lcol(igico. pois conro quc se vai dizer quc
o Verbo Divino criado? ItoUVc nruiltl r(,rlro\,rsia, c clc dl, que no
su 1nxrsa.listjn:io cnlrc:

quis dizcr bcnr

is$

pri

..)r k\ccilo,

rciro.

4tuteza

que

e
ns: c, pt:r lin. d

aturcza quc (riad

o uu.

iod a natureza scnsvcl. incluindo


atut.cza
.ia Lriada e nao crra. qoc o prprio llelrs corsiderdo en
. anlo rciomo c consulraao de 10l:1s as coisas. ou seja, a Elcrridacle
qLLc

ttue

r .lut,,\o.'^ rul,J',u.tund
.(,rcepo scm dLlviLIa grandiosa, quc nroslra todo o cicb dc c ain
c rcdcnaro no s do scr lrunrafo, mas dc rodi natLrreza, dc tr.lo o
ird, onrrd. rr. rrr.

Isto. no sculo IX, alqo terrjlicarrie. porquc esse suieiro no linh


s pessos

ccilos nivcrsais quc rcfletcm essncias gerais. clcs rcllctcm algo que

se aquilo cstava

cristc cfctivamentc ou sio apenas no cs quc dmos a cntiddes m.is


inr r.enos prccids par consesuir asrup los nurn idcntidadc quc

rcn1comque rdiscutiracoisa [nto imginoque, npoca,


prestarn] atcno eur certos dctlhcs.

Ir \'crcm

dc acordo corr a douirina da lgreja ou no, que cra o ponto de rrrior


interesse nqucie monrentr. E. cvidentemenic. acharam que o ncgoil)
cr

hcrtico

nlto idlrncnic, s enr alguns ponios

N.rver.larlc. o potcnclal
al hojc, mas acho

lj

bsll co dc Ergen

taln lgo a dizer sobrc isso O problem se fl,rmula assirn csscs con-

no loi cx plorado dircir

c, ltoic, com os conhccimentos quc a gcnte lem

sobrc a origenr d vida, e conr as hilrs disclrsscs sobrc a n.Llurza


da vida biolgica (se cla ,na coisa especiLicrrcntc dilcre,rte da cris

ln)ssrros rcconheccr?
',
Sabemos qLre exislenr. por excrnplo. os lccs Mas a espcie "leao

!nr que sentido cl cxistc? Quc os lees conrc singularidades cxisicm.


hour. voc no precisa ser corIli.lo for um dclcs para sber qu exislem.
Nlas a espcie "leo' rcrn lguma subsistncia neialisica o! aperras
unra dcnomino gcral quc dmos a esl coleo de indivduos ch-

incj inorgnic ou sc a unla espcic dc corrlinui.ldc ou p.rss.Lgenr


de n,el), com csses conhecimcntos na nro scria intcressan I ss imo
voltar Ergena. Urr conhccido DleLI, nr bilogo lirncs chn1dt)

Sul3cm, e t), cvidcntcrrcntc, trs possibilida.les cle resposta


A prinrcira : s cxistcn os ifflividlros, os conceitos geris cxistcm s

Antoine Danchin. tcll1 a leoria dc quc mtri u|ra s quc existc

r.i mcnte humn.it a nrente que

unra percita conlinuidade da nrtri.L

ditcrcna de

lorr.

e!1r 1o.los os

nn'cis, havcndo unla

E urn ncgcio rcio aristotllco A diltrcna enlre

a qunrica orynica c inorgni no uma dilercna dc n,riureza,


pclrs cstrulural: os r csnros elclnenlos so aranjdos dc uma oL't'a

maneira al scj, ofcnnreno qrc chrlamos vida naomaterialmcntc

Ji.(r.r.rr., ra.,.

uI^trr

oit,.i.,,, f.iL .. .,

._riI

r. .pruf

tc buscar a origenr dos scres vilos rros prprios rnirreris. No lei se


tLssin precisaria estudr rniio mais.

alrn .lisso a odgem da vida naro

propritlmcnte o .reu rmo. N{as seri nruito interessrnie lzcr luz


dcssas teorias. uol rcleitura do ]]recna.
Por rclta dir mesnra poca. surgc urna discusso que vai lravcssr o

icurpo e que chcgar na verdacle r ns. quc

mso problemn dos

urTzre,rh Na poca, rollo rrrundo llle\e um pouco ncste problema dc


nrncira

qLre

o podcmos associir lo a

ur

tilsolo ou outm Todo eles

csio intercssdos nisto. e se rprc algum l()lrr alguma posllto. tanto


l)urs Scol como Sanro [onrs dc r\qulnr). So Bovcnltrr.t Todos el"'s
:11)

xilup

cssas crctcrsticas comuns e

.rir osconccitos gcrais. A scgundn rcsposttL. quc oposla. dizr esfcic


.ristc clttjvmcntc. s essncis Scrais exiem rrctafisicnrcntci os
romes que damos a elils rellcl.Ir urn rclidadc. A tcrccira possibilida
dc : csscs conccitos gcrais so rclnrcnlc criqoes da nrenle. rrs clcs

cllcicn algo qlre c\isle Ia re:rli.hdc. orrhom |o cxista com mcsma


vrlidLle {nr c(nn .,es,,ra l,cnsidrdc. otl coln a mcsnra relidade dos
cllcssingularcs ouscj.ascspacicscrlsleln. nrassauuniaexisinciadc
'scgun.lo gr.Llr"; tnn lcro singulrrcrlsrcclcri!mcnic. c acspcic'lco"
sr;

c\iste em Lunao delc c conro unra cspcic dc pno de lundo.


A quantidadc dc tinta qrLc sc clcrranrou para elaboiai esta qrestio

tao grande. e as solues s() io bsoluiamcntc ilcniis c cngcnhosas.

(trc lcl!o

qLre

rlruiias dclas ecabaram tmbaln sc irnpregnndo no scnso

c(,rnum, dc modo quc. hojc. qutLn.lo a sente lenta ellborr e!ta ques1lto.
veio que exisle IreIos dilicul.ladc do quc parcci havcr nquclc tcnrpo
t',,r cxcrrplo, sc lhcs digo quc os Ica)cs trn rbo, cstou falando dos lees

.ooro cspoic, Inas claro quc a espcie "le.Ld'enquanlo

1al no lenr
:i

rabo. Por ouiro ldo. se lhes digo que o arsnico mata otl que o vinho
embebeda, cstou qucrcndodiTer queum quntidade pequcna dcvinho

engunado elc podc pensr que bun! sou eu -, lras


lcjo que tenho propriedadcs que ele nao lem, e le tcrr outras que eu

tomacla isolda e singularmcntc cmbebeda, e qe no preciso beber

nao lenho. Dle ssina un1 decrelo e d emprcgo para quenl ele quiser c

todo o virho cxistente ou ioda espcie -vinho" para ficr bbdo

o Estado paga. J,r eu, se mandr o Estado pagar. ele no vi pagar nada.
Se eu dcr enWgo para todos vocs, lmdc. Isto signil]ca que s pro

Ora, aconiccc o scguirter quando digo que o arsnico mata, qucro

direr que unla got.L de arsnico mata, assim conro dez toneladas de arsnico tflbm nralarianl. No h urn djttrcn subsiniiya. O slrjeiio

Posso at estr

ed.lcs no so as mesmas, ns scoincidinos eln algumas dels, cm

no pode morrcr mais s polque iomou mais arsnico. Ele vai rnoflcr

riras no Flniao. o rnivcrsal "arsnico" e o universal "brasilciro" no


poLlcm ser discutidos extamenle no rrcs|ro plno. Perguntar se esscs

rl

univcrsais existen ern si ou sc so penas Irolnes urn pcrgunta que

th.olJ 1 r(nr. Ll( nr. \ J muflcr J.,, \c/..

uL qui 1/(

rc,/r\

uu ||rur

outro claroqucquemdescobriu

"mais profrndmenle', porque tomou mais arsnico. Isso que diTer

tcr qlre ser clilrencia.la cm um

que s proprieddcs dc urirgora de arsnico s.Loertmente as mcsmas

lsso no fui cu, isio foj surgindo no curso das prprias discussocs.

e]n

de todo o

tcil voc perceber tambrn que. enrbom irrdo isso icnha sido to

arsnico a propriedde lnoier dc uma pcqucn quntidade. Nlas

marvilhosamentc claborado durn le esse perodo, para cteitos da evolu o

se digo quc os lces trn rbo, isso no quer dizcr quc todos os lees

posterior d

tnham o nresmo riLboi cd um dclcs tcm unl mbo diLererte. e 'rbos"

dade de osujejlo distinguit primcirc. enl.eo

tambm so uma espcie. Bntilo, o quc estou qucrcndo direr? n)dos os

concrelo e, segundo. entre divcrsas crlrds ou niveis de unit'ersals collr

lees tmacspcic

gmdaocs criisienciais diercnics. csta capacid.le parece qLl desparcccu

do asnico lomdo como cspcic, c propriedade

espcie

moriler

"rbo'? No. elesim unl rabosingular, que pcrtenc

"rabo", coDro cles pcrtcnccm cspcie 'leo'

Or, csss observaoe! so fceis dc voc rcconhecer, e io logo

cu

ltura ocidenll como sc no tivesse sido. porque


u n

h,crsal abstrato e

capaci-

osirgular

ao longo dos iempos. c a propcnsa{) a conlundir ccla vcz maior

Por excmplo. quan.lo l(arl Mrx diz quc o verdadeiro suieiio da hiss,ro os in.ljvduos, mas a classe, cle

as rcconhccc voc p{rrcebe que questo dos univcrsais no pode

klria, sujcito gente d histria, no

ter uma soluo Lmvoca vlida para todos os entes e para todas as

csi azcndo cxatnrcntc

cspcies de enles. pojs as espcics tambnr so lrieraquizadas de


mncira difcrcnte. Por exenplo, se digo -todas as gotas dc lsnico",

poder.. ora, dizer que a burgucsi i(nrrou o poder a mesln coisa que

estou llando de entidadcs perfeitamente idnticas, cractcrizds


pclas mcsffs propriedades. qlre s s disthts espaclalmente se
separarmos gota por goia. e que jultas. distintas ou mistrds elas
tm exatamente a mesma propriedade. Mas e se eu disser "todos os
brasilciros"? Ora,

as

proprieddes qLrctcm unr brasileirc so idntica!

s de outro brasilcio? Pelendo

minjstro da Educaol
1Z

nio

ser to burro ouanto o nosso

io.

QLrsndo clc diz quc a burguesia lonrou o

dizcr que a espcie leo abanou os rabos. e\alanentc a mcsma coisal


Un1a classe no po.lc

iomr o podcr de nrncira alguma. O que pode

inditluos,

ltupas especl/lros, totnaram o


podcr. Nenr se pode dizcrquc o lonram e r nonrcd ciasse, pois corrro
a que voc podcri reunir lod a clssc burgucsa e eleger se!s rcprcscniantcs pr qlre eles iornsscm o poder em seu nonrcl Isto nunca
aoonteceu, evidentcmcnie. No neio claqel confuso da ltevduao
francesa, como que vlrc ia corrscgu rcunir tod a burguesia?
contcccr que lguns

ott

llicar qftndo a ial da burgucsi.r lom o poder e voc


Nas. esperaj qantos burgLrcses havj entre os nolos gn

I-lm scgurdo

pcrlunla:

vcrrn1es? '

(b

Gueses rro scnlido dc cpii.rtisras:

qua ios capiratisias

havia entrc os novos governantcs?), a rcsposta r ,.praiicnrcnle nc


nhLiin O quc havia crllr illicleciuais..rlrr militrcs. eram padrcs
l)ri:lo. ai hoje nrc pergunto o que o s iciio qlrjs dizcr qlrando ilou
que "a burguesia tomou o podcr', e que a nova sociedadc que surgc
"cst sob o donrinn) da bul3resia',. Como essc donnjo de classe?
Ilsse dor nrio consciente dcliberado. ou iolabncntc inconscicnictl
Para rcsoh,cr esltL quco. seia prcciso desnrcmb t.L cour tods essas

distincocs escolslicas
a cpaz dc rna(ar csta

Sar

ura nrcntc

trclIrda ncstc iifo de.listino

chlrda.

QLrndo vernos inrlrreras discussaes quc surgem

(inhanr ainda dados hlsliriros sulicicoics. E. quando aprcccram os


dados histricos. cs.lucccraln os conccitos

. nrdo .lilcil,

no ?

Quando os camardas tor.Lnr tic.udo rliados por esta discussao


cerla llos uni!rsais, snrgc dc novo o vclho tcma da prioridadc dtL
rr.:lio sobrc a discusso dialtica. Surse com um sLlieito cha.rado
Pcdro Damio, c ralnbnr com o larroso

sio

Bernrlo. [.lcs s oporao

qurlquer(iiscusso.1:sse ilpo, dLcndo'Vocs csro todos brindo as

ports par o llclnnio. Essas disclrsses s v,to lev los para o lnlcnro

t)

quc interessa n.Lo ctuecer aquilo quc nos loi transmitido pclos

fri!eiros lesrrrunhos rla pcsc|a

dc

Cristo'

Tambm ncstc cso. absollrt.Llnerte nelessarrio dizer que r)s dois


tam razaLo. pojs. se voc esqce sse testcrrunho, cnio vi csqucccr o

.lcpois

por

cxcmplo, hii unr li!tu do Si.lncv Hook. um filsoti anre crno quc
primciro loi conlunistx e depois anriconnrnisra. que sc chm O nrrl
na hislr.l.1 Ele tcnta sbcl qual o p pel clo i .livnhro na hisi(iij
/\o colo(tlr cstc problenr. pL'lo simplcs lto dc cotocir to elc prccc
csl r inclo contra Lrma r(xla quc dil que a histri lejr pcls massas,
ou pelas clsscsj ou por sIicitos impcssoais. sirrplcs cxjstncia L]e

^ cta .tsse sociat. do


um discusso sobre qul o papcl do individlro.

gnrpo, da no cic., o que isto? I:ta discuss,ro dos uni\,rsajs clc


no!o. i.lntic. s(i qlrc cmprecndi.l scrir aqul]ic rig.n e aquci tileza
cscolicrL poriIto. cmprccn.ljd frcquerlemcntc cl)nr a (onfusao

conreo da su:L dlscusso. \'oc ncm sabc rtais por quc cst discutxrdo.

llr

scgLLndo lugar. tanrbm

ftu

srhc enr que ponto

d.L

hisl(irix loc

orir.L. pois estri viven.lo uri ciclo hisi(-)rico.LUc a todirho dctcnninaclo


por esle lalo crisro. Alr dis$. )ca no podc jogrtodas as discusscs
dillltics no liro. N{uito bcm. crisliafisnro. sintl Nlas como

qlre vanros

c\plicristoilqriil IquioscnridodorLlrinalclcrivodocristianislno?
o quc o crisrilrisnro clctivnicntc firma'' Sc voc ficr apcnas cl,m o
lcstcurunho.

sc

rirr conclusanis pcr lcilanicnte

nicnor.ijlerera. pois. al'inrl dc conr

her

licirs. isso nalr lr a

s, o tcstclntlnho, o Evangclho no

(tual loc esi bascdo r Drcsnro. Enro. aparc(c dc novo css tcnsLr

cnlrc o crisrianisrno connr lato c

surL

trirdlrrio doutrinal, conr loclas a!

cnl|c csprtcies conro o arsnico ou o leo.


O sinrplcs 11o de os inrlivduos quc ie Inrrcm lressas djscussoe5

discusses dinllicas (lai dcco.rcrlcs

frio pcrcL,Lrcrcm quc se trt ainda da discussao dos unii,ersiris. apcnas


x|licada Lrll setor cspccjal, jri Drosirl' qlrc algo se perdcu no canrjnho

Sxnro Ansclnlo, quc j nrcncionanros. Sanb Anselrrro o lndivi.luo que

Qucr l:lizer cstvIros do rn) cilrinho dlr constiiuir uIr coDjLLnto dc


crilri.rs cicntlicos paru .lisoutir iodas cssas coisas. llras. intelizmcntc,

qurn.lo os carrards csiilvnr disculindo csscs concejtos ctes no


ll',,,1,,1

A sta liura. aprccc urr suicito absohrtamcnle rnaravilhL,so. que


cnLrncia clnnrad 'p|o!a ollir)lligica da L'ristartci dc Dcus' , a
sc iormula ssim: sc

al

Dcus conccbnlo como u ser inlinito e perlcilo.

cnto EIc tcln que exisiir llecessariarienle. porque,

se

e\isiisse pens

como conceilo. llle r:ro eria ill llll ilo nern pcrttito. N{nitos sculos mais

tardc. Kant objctar a este argumento, dizendo que Sanio Ansclmo


esl conlundindo o conceito corn a coisa conccituada. Kant dir en
ro: "Essc Dcus dc quc voc csi llan.lo, voc prte de Lrm conceilo
hipoirico .1 Lrln ser iniinito e perfeilo; hipoletica.eni, o scr assinr

conccitndo cdigc su prpria cxisincia. ms s hipoieticamelrte '


que o rgumento de ]tuni no viLlido. por u nroiivo muito
^cho
simples Uma ve7 eu nre pergunlel o qre eft un iuzo auo eaidene

so quero dizer o qu? Que o pdnriro A dcsigual a si l1lcsrno, ou que

o primeiro A difcrcntc dc unl

outroA, que chamreDros

de

Are Ar?

Se

rligo '4,]\ , estolr querendo dizer que AL dilerente de Ar, ou que AL


(lilerenle de A':? A expresso A = A' teff um scntido unvoco: que o
^
c igual a si mesnro e voc enten.le que duplicjdade a usada apenas
uma .luplicidde de sigro, que o seglrrrdo signo A sc rcfcrc ao mcsmo
obiero do prinrciro sii+o A. Nlas sc cscrcvo

i\ r

j no sei mais se

^', A cxprcsso
dilerena de signo ou uma dllerena de objeto.

'A

c procurei a defuiqo elll tudo qunlo lugr S o vi delinldo pcla


certez subjetivr juzo aulo evidenie aquele qlre suscita rma cren-

a iffcditameirte. Or, mas susciir automalicmenic ulna crena


no qucr dizer que o juzo seja verddejro, pois juzos lalsos tambm

\irc podc tcstar isto com todas as sentenEas ulo evidentes No vai

ua

,{' nlro e\pliciia por si ffesma o scu scntido, cla tcm um sentido duplo.

podenr. acidenllnenre, srscitr t]nr crcnal Essa dcfinio de juzo

ncgao do auto-cvidcnic sempre ambigua Ento, todo o nossl)

auto-cvidcnrc no mc parccia. cnto. ruda evidente. Ao contrrio. el

problema saber se a irmaEo de Santo Anselrno ou no um scn-

me precia b.Lstarte lalha.

len iiLrto

ELLralbrr buscavportodaparicumadcfiniodprpriaevidn
cia. c vi que o primeiro sujeito que relncxeu isto a lundo loi Edmund
I ILrsseil. rnas

mbnr nele no hvi 'na delinio suficicnte do juizo

auio-cvidenie.

NLr achci a defnrio, mas descobri uma

prop.icdadc

lgica de ro.lo juizo.LLrto evidente: aclule quc no podc tcr rlnla

contmditri

unnoc

isto . sc voc tcm um juzo uto evidente e

scr-

evidente

hipottjca.

dito isio, vlc a crtica dc Itant de que ela


qlresto se t'ornulari assinr: po.le Lrm juizo aulo e!idenie
e se.

scr penas ^hjpolljco? Ou

Ll

julo uto'cvidcntc

v lidde absolut, on clc somcntc hipoitico,


dc certas hipieses.

carcgrico c tenr

s ten1 vdlidde dentro

nalisando aqLrcslio conr certos deilhes, verilico quc

uff itlzo uio-cvidcntc scr hipottico, pois, se assnn tbr, no


a ruto-cvidcnrc Se ele lor hipoltico. necessrio que o seu contrrlo,
a ifipossve1

rt , r. leJ^ou,'c t.t^uo4,tpo!a rrui.rrui.

contraditrio, possa ser concebiclo corno igulm,rnte \,lido. \'oc


lcnr uff hiptcsc dc quc sirr c um hiptcse de qlre naLo; se uln juizo

cvidcntc quc csrou aqui c agora. Ns sempre estDos aqui e gor.

rLUto'cviderlte, ele nopode ser hipotlico, ele s pode ser categrico, ele

cnLrncia su nego, esta ser sempre aDbgua. ter semprc dois

ri.

P',' c.e

voc sempre est onde

es

t noDrolllenio

en que est Sev.,cdisscr "Eu

no cstou aqni c gor", isso qucr dizer o.qu'l Que voc esl ellr

lugr, olr qlre voc n,Lo esse que

estl.L

olrilo

llando? A lrase est: "Eu no

{r scu

ri]o pode sequer


dc

tlt]i

ser pensado corno hipotiico. Ento, ncstc caso. a critica

de que prova de Santo Ansclmo s vlida hipoleticamente

vl para o brejo Resla saber ento,

se a

"' F r 1.r.n.... on.arr^. ra oudr

scntcna "um scr infinito rcm

rc\''rrrr( tui.

e!tou aqui eagora' Vocvquesiamesrra frasctcrr rcccssarianrenre

r,,J.,.

os dois scntidos, quc so complctanlcntc diltrentes.

ilnpceiaro' unr juz.r uio evidenle ou no Fic est llo de csa

Par.L

lornar isto aindamis claro. vamos pegar o famoso otcmplor '-A

= A . [sie

um

iuro considcrado rto-cvidcrtc.

Se

digo

'i{,

A', conr

ri

i.ru

n,r

par:L

vocs: peguer lirmtiva dc Sntonsclmo e tentem invert-la

t'.,r.

\cr...

un.. Brcr,r, brrr un

".u

rrr..(lir.riJ unrruLi
t7

ttuesl.ao qe eja rrcssa prc?a que a prcbLenla na

li\\)ia

^ etlslente au tkio".
alinar: "DeLts

() ptobLeiud alonnt que Deus

a (..) at est amulada de uma na eiru hpotltica:


itlli ih. e lao se segue que existe". tsot , se o caso esse

? inlinito. e
"Se I)es

tkt l1o efi que ac ?st dizenda " inlita"


e globtl do o "exisle". nAa ?l
Ms isso quc Santo Anse|ro est dizendo. Signilica o sc.euiotcl
LAIUnr as

SntoAnsclmoesterpof do eln termos 1gicos um contcdo que auto


evidentc e, portanto, intLriti!o. Ue n,ro es tzendo ulll rciocinio iitlco.

(...). )

No. no -Ser

infiniio'

e "Deus", ess a prpri delini.r,.

est apcnas .lando unr lormulaco lgica a um conheclmento intuitir,o,

quc ae)iistn.ia necessh

Ha.t t .w4u, 'taut,t

lAull./1r.,

ttut,..l

t'.u,tt , 'nt''

luli.JJ,

ur

a do

inir ito {j m,

sc voc

brra e:i e\press.Ll)

Ion.ci r.In1ur.\iJ,.r. fu rin. i'rr ||\,,

c^rn

dicil de ptutut, a\t se.1...1


Nao. o Deus a que ele e se relerindo o Dnls cristol Elc qcr
sabcr sc csic Dcus... lsto !oca podc qucsrionar, existncia do inlinito.
Lr..d"b.. ..u N(r.r( ir. rin.i..lui li iru,l<.,i.,,(r.,
puder Assinr: _a) i.liniLo e\isre necessria relrie' Inveria c tcnic obtcr
a coriradilria urvoca. No tcm Voc topa com o scgflinie: "O inlinito
no existc necessariamen te '. lsso quer djzer que ele s e\isie contin-

se ela lotse apenas un1 r-aciocnio lgico, lzcIdo rbstrir,o cla inluio.
loc c lcndo esle raciocnio eiatanrenlc por aquilo que el no . ou

geniernellle, ou quc ncccssrirrenie ele no e\istc?

uto-,idenle Portanlo. elc ro po(lc scr analisado d mancim


conlo lGnr o analisa Isso qrcr dlTcr quc iL prova de Sanio -,\nscllno
!lid par que a entende, e invlida par qucrn |o a cr!1ende

I,eus j cst delini(lo conro o ;nl'inito desde o incio. no isso quc

si serdo qnstiondo. Sc tor lininr, no Dcus, isto parccc bastantc

bvio. Sc o Criador dc tods

r1s

coiss

liniio. clc tcm um limiie, erltilo

ele no pL,de ser

fundnento absotuto de si mesnro. lsso

Somcntc o quc

rliniio podc scr fundamcnro bsoluto dc si mcsnlo. ou


\ .. ri" r . pJ I d. rr p,d - urir .r,.f,.rl,rrrj..rrJ

r.,..r'i. Lrr..

clarc. n.io ?

dado ntL prpria l'onnLrlaao clo problerua laqa urn negaliva un!oc

d cxisranci do

irlinito. No

d. Tcnic tambm invcrtcr. tcnre obter

negliva da prova dc Santo

e vej se obtm uln negaiiva

^nscimo
-lE

lcr tnrra leilur hipottica: 'Supondo+c qc ee raciocinio pudesse scr


oblido por r cios prrnenle ibrnrais. dscontando-sc auro-cvidncia
c, portanio. a intuitividadc dos conccitos li cnrlnrtidos ele seria apcnas
unr juzo hipotlico' . Nlas acontccc quc nrio podc scr llnr juzo hipot1ico.

porquc

I{lunr\: Nao, a prcbLetnd aaaer:sLnci&doitlli ila, set ininia.


No eistit a tinito, set a i lbtio.l
Nol Tira Dcus da iosad. vamos dividir por partcs. Ncsla discus
saro.

seja, csl tzendo uln lcitrLra ficciolr1. L o que lez IQnt. O prpno l(ant

lAltJna

Pais

ote

a um set Esse um set

trc ta

1esse

un

pnhLetna. tlda ? De assacara

ente

anbtttnl

CotLto due issal

littito
lsb n

rcfite dilcil.l

Nol Voc sbc quc. o quc qucr quc sci Deus. Ille o inliniio, no
lcrn liiiie em nenhunr sentido. no s qrniliaiivo, r.as trnrbnr

qralitativo . I iniio signilicar aquilo nlrn do qual nad.L podc scr concehido. Por deiinio. Dcus isio. Voc llar "Dcus' ou 'inlinito" a
r mesm cois.i Nllo que voc lcm dc conccbcr Dcus conro inlinilo
Se voc conceb-lo como finito, no Deus. olrlrn coisa. Istlr l(nt
rcrrr Lliscule, porqlre no |'az scniido discniir isto a. O quc !o! est,
(liscutindo a exislncia do Ser intinito.

lAlurlr n rssa (otrstatcto desse


itltLtitil)a, abs'ao ..?l
Nao.

inli

ilo i una cot\taltl:o

um conhecimcnto. A cxisrncia do inilnito unr dos primcircs

princpios, coiro o princpio de idcntiddc. A rcall.l.le.lo

inlirito

rri.r rno

f. ) e?ide tc a tenpo

c sc 4s ressaas /a]

L1n1

l pa

odo, couto a

incpia

r1e

voc.liz -o tcrrpo tlo" cstar


queren.lo dizcr "par um srLicito'. Or. nriior evi.lnci qLre e\isic
,u,\ c,.dp:, d.n,^. t,.r.,l(,1 i,.,i ,. , , ir,r.n, q.. r",......,
cviclentc o tcmpo todo, pois qundo

e. lis. ncrr srio

lcr.]dcir0r

poclenr nos clar Llnra trcmcnda

irnpresso de certcza. O quc tcntci ioi iustmente tir.r cssc problcma


de evidnciada alada psicoljgic. pois o juizo uto-cvid cntc no pode
ser ieconhecido apcns pclo

cltiio

qu? elc coloca

c rnl

)t

t7s tts

opoes' QuaL dessas (. .)')l

os csos Unra dcl.Ls

csia clc rcff uma

propriedade lgica, que a dc no icr urra colllradiiria univoca.

, os ju,os que nao s,to cvidcntcs, qlrc so cmpricos, todos


tm contrditri unvoc. Se voc diz, por exemplo: 'O gato csl

ern cinra da mesa, ou -O gato no cst ellr ci )r da Inesr'r. '()


gato nao c cnr cirra Lla mesa, no tcrir ncnhuma anrbigriiddc O!
a questo do Paslcur: 'Exisre ger o espontne ' ou 'No cxistc ilc,
rao

csponlinea" No ienl ambiguidadc alguffa nisto, porque

Lrma

qucsto cnrprica. Aqoil(, quc enrprico conlirnrdo ou ncgado pcl

experinci, j aquilo quc uio eviderrie independe da cxpcrinciai


qualquer que seja

.L

cxpcrincia cois tcr que ser assinr, como dois

mis dois so qurro.

+0

.u.tu,

csiou lazc|do l c)tninci o juizo aulo evidenle e sas dus ncgcs


possiveis, e esiou reconhecendo sr auio-cvidncia pclo lto clc quc
a contraditria. el j ten1 dojs senlidos

[u

lt

logo voc loriiulou

no esiou discuiirtlo s

negaaes. s esloLr diTendo que o hLo dc ro rcr contrditri unvoca

prc!a quc um jnzo auio-cvidcntc. Esta c Lrni c.Lraclcrsticx do jlrzo


auto-c\]idcntc. Da se levnl.r r qulsiao Prirn.iio: a prov dc Snio
/\rlseln1o aLrlo c!idellte? Scgundo unr jLLzo uio'cvidcnte. no po
dendo ler contraditria uni\rcca. podc s.r uln juzo hipolalico?

li

qe ele exerce n cabe dc ial ou

qul lLrlanol llle lenr quc ler Lrma propricdadc irrrISeca (,u vri.Ls) que

pcrmiia rcconhcc-lo crn todos

li]' n

do e as duds negaes possreis deLo'? A ncfao de u t ju.a aulo


e)idene una contraditro. ambeua. (...) ll se a q esti.nn1e la

ele Io podc tcr uma contraditri un\,oca


Ntio, o tcrrpo lodo no, clarol Nas ncm o princplo dc l.leriti.lde

dertes

a q uesto can o

\. ..,,, , ar.r:r.r rr.Jd..irr ,',u I |r ,rr,.

que esl prcssuposto crr tudo qLrc voc pensa.

l^luna:

f,\llrnor [rds

[Aluno: Nro estou e]tt(tldtfirLo t utlo bcn pat qtrc ?sla u]1ta
propticdade do juza ala etidenl. I:t;|,.t.1litl r1o.- h que c'? l-- )
S?n set peLa e:{petincid... qunscquLLtnpnic ne.l
Pra caplicar a cstrutLrr lgica.lc por quc assirrr. issl) levari lrorlls,

tcria qucdesdobrar pe.lao porpcda{r

,J.L lenre

l'',

q.

l\'1as, s(i

paft abrcviar hisiia.

r.lr:rd...,r \u. rr.,1.,,

lAl'rt1o: Ata pacebo t|e, fazetldo drias 1c lt1ti.,as.. ]


\bc qcr.lizcr o qu? \'tr dizcr 'um quadrado nao tcnr (lail.()

lados . qucr dizcr que "nenhlrnr quadradr) lem quatl1) Idos' ou quc
''csta figur n,to un qu;rclrado"l'o cnuncido por si no diz is$.

\l)c Drecisai erplicr o quc quis dizcr Flnio, csse desdobiarn(nto


cntrc o quc voc disse e o que quis dizer cracrcrstico da ncgaq)

+t

lAlno: Erisre una lotma de nasnt ssa? (...)l


{\ c\i{c' \4a. r.rl n. n.L ndJ (1r' quc \jJ ,i.'(*rriu

sbcr

o.luc qucr dizcr c, na scgund, i sabcndo. Isto


ulll dado, uma verdde,

signilica que havi uma evidnci li, hvia

que er.L evidenle em si nlas rao era evidente para Ds. Ou seja. nao era

lAlrn: Sabrctuda un iuzoaltta eaitlente, ele a ppioset? Quero


dizer, o caso de utn iu2o aulo eide le, o ser ( ..)?l

cvi.lcntc prirncira visia. cmbor para um sujeito mais inteligentc, ou


pra o prprio Deus. osse alriomaticamente evidente.

No, o ju7o simplesrnente ma colsa qe dizemos. No caso. para

Na verdade, se voc pegr tod geomelri d Euclides qlrndo

SantoAnsclmo. cxprcssodo juzoquc ele

1z sobre

Delrs

expresso

direta dl.] prprio Ser de Deus

clc dclnonstm as propricdadcs dos tringlrlos, dos qlradrados, ctc , ele


s est lazeDdo isso As propriedades j esiao (odas l. evidenies no

prinreirc irrstantc, mas cvidcntcs cm si, no cvidcntcs para ns. O quc

lAj|lna: Na a netn utna ptaz)a. isso s unl iuzo. yoc dizet que
\'eu4tjut.a ttaap,noftoto f tttnn i\]n ttd p u,lro pLJn t
'

un iuizo aub-e\idetlte.l
uma prova, snn: I,orque auto-evidncia a s lnoslracla d pos

leliori

uma prova? Uma prova exatamcnlc mosirar uma evidnci que j

Io estava visvcl no primeim instanre. Tod prov


isto aqui, sc for prova lgicai prov cnrprica outr coisa, scmprc

estava l, nras

s probabilstic.

Vamos dizer que este juzo, "Des eriste", no auto'cvidcntc

por si, voc prccisa prov-Io... O que uma prov? Prova evidncia

lAlrtlo Ela

indireta. A prova torna uln.L.Lfi.nativa que no evidenie, prilrim

da sinpl.es pelcepao?)

visra. evidenle segunda

lAllln\:

Mas

ao

via.

lefi ufl rcrcioci

ecessta. para set utna ezrdtLtia primra.

pottir

Nol Ser percepo se Ior 1go rclcrcre os dados dos senlidos,


mas os prineiros princpios, quc so o lirnd mento das provs que
voc lar mais tarde com dados dos sclliklos, esses no podenr por

io Lgco.l

Claro que teml O raciocnio Igico csi a colocdo par mostrar

.vid.-cia Jo quc nao ItJ-e. ia F\ ide re

frin ei J \i..u l(\,rrm(rr(

isto que ulna prova.

sua vez dcpcndcr dc dados dos scntidos. sc voc lbr partir pm o

empirismo radicl, tipo o do lohn LL,cke: "Voc nasce com a cabea


toiallnenre vazia e davai agruparrclo os dados sernelhantes ai ci as
ctcgorias lgicas '... Ms, sc cst vazio, como quc voc sabc o quc

lAlr1na: ELe s

aLat'",

eLe

lak

o mesma coisa com oura palara;

lala "etisLe".

efi

)ez de

ele j estaria com s5 anos. c d clc i comcr a agrupar:

.)

Toda prova lz isto. Uma prov lgica, uma prova geomt ca, no

se

gio se parece com quelc gto, ess bola

se prece

'Ah,

esse

com quela boia"...

j estava d.rdo

Ento, se consegue comparar du.rs coisas. porque a estrulur lgica

iinhapcrccbido. Ncstc scniido,

da scmclhanqa clc j traz consigo, clc capaz dc pcrccbcr scmclhanas.

nada mais do que explicitao de um contedo que

inicialnrente nos temos, masque no

semelhana? t o sujeito chegar a descobrir o que semelhna

todas as provs so tautolgicas E o que signific a tutologia nesse


caso'? No signitica voc dizer a mesn1 cois dlras vezes, n1as diTer

at unl gto, umatri.rruga so cpzs de perceber semelhanas

^lis,
o qlle prcva

qLre essa

estriu da sernelhana no depende. por su


+l

vcr, d cxpcrinci, nras, ao conirrio. i !cm embuti.la enr nossa prprja


constitlrio, nlesmo.luc scja constitlriao lsic, ponco impLrrta

iraia como sc losse pcnas 0ma cstrlLtura lonnal. A8ora, pcrgunto eu.
quiloquc auto evlclenie sc considcra.to apens conro cstrutlrra lorilal
scr outra coisn complctartcnte .lilerente. c no rna alrto evidnci?

n. para cla set


^nsel
rlkla. para eLu set Trexladeia. en ulEtln nlonleno tL)ca tot que lc't
utlt co lalo expcrie ri.!l cotn Dc s, que setia a ptusenqa de Ctisb na
Tena, dl[a assini. ao ? It. tua a ttatruliz]a seti.L tt ptoi)a.

Ou sei. o quc o ltunllaT

Alrno: l)eea do esstl alitntaa

d.o Sanla

NaLol llsLa prov scria pcrlcitamenle vlid para

,\

sttcles. quc

dizer o

scgui e 'Se

no considcrrmos esstr

to-cvidn cia com o :ruio-cvidnci. cl.L ser somcntc unra Provr, e d


scr sonlentc hipottic". S ienl ulri pd)lcma: por qlre consi.lcr'l

rssim? Po qrc l:Lz isto? ll s(i porquc quis. l\4as vejrnn)s sc isto pode ser
sorncntc umiL provu ou sc tlm uto cvidncia. Enio tcnlos o crilrk)
da conadilii Lrn\,oca: sc no iissc aunr-cvidcntc. poLleria ier nrna

nunca viu ncnhum Cristo

c0ntradiiria unvoca.

etotottlcnte u prc|la (. .)')l


A prova uio-cvidcnle enl si rresa, porianto. no po.le depcndcr

l\lt'.

l'hLao qual

cl cnhtlm dadocmprico. \otc bcm. considero qLI e essa p rova dc SantL)


r\nsclmo o graidc .li!isor de rigu.rs e.r roda a tristarria. o centro da
hislii hLrmn. a coisa lnais irrpodantc que alglrm diss. n civilizao

ocidcntal

E curioso que. scndo tLr auto evi(lenle para llns, ela

ii(, duvidosa paraoutros. O.tLre quc dctcrmin estir


ditcien? R)rquc SantoArschno viu unrcvidncia lao prlmatriac l(ant
.lissc quc cm apen.rs tnr juro hipoitico? Lrvj(, qc rr cst flando
scja tiio obscurac

ist.)
ouli:t Pm Snto
^nselmo,
unra pr(^,a no scutido cslri(o d. "prova', ou seia. uma vidcncio
dc um cois e o ouiro csi falndo dc

illdirct. Uma vcz dada prov, o quc no ern evidenrc id11ou-se cli
dcntc. cntlo voc pcrccb. quc o iLrzo no lundo cra tautolirgico e qrc
vo! csiara dizcnd0 unra coisa rro bvia como A = .
Snto

lal loda csta prova segurc dc

qLlc csi trablhando

^nscloro
no plano das evidncils. I(nt coloca css cvidnci cntre parn1cscs.
colno se no tossc cvi.lncirr. lissc s um rticulaio l(jgica, s um

. \a Lri.Lr. t{.{,.,"..cr \. l J,.,(.tr u,..,r, " tti..' n.tu* i


.. d,l r, (,,.rr'q.. .r tl.i .. .1. "l.r.1,.,cttr. t,-,,5..L,
es(rnlur nrrnrI. Llu scjtL. l(anr pcg css prova dc Sanlo Ansclmo c

caso de "Dsr./s existe" l O aryut ettta erisl.e. Voc pode


!Alun.Lr
^b
dizet : " Deu s n o exi sle' Porq LE roc, csl 1.. ).
1

A, sinl. porlue voc est colocando conro irlormo cmprira. corr


rLm juizo ernpirico. Nas o quc voc qucr cllzcr col]l "Dcus"? Enr prlmeiro
lugar o Scr lnlinitol No irllercss o rcstnntc do
DeLrs, por dciini,Lo o Ser

irlinilo

Enltn).4

s(')

qLre

vI)c

teologia diz sobrc

i)car

cxatamente

como em lgebra. Voc dcsdobra Lrnr conccilo nico cnl seus (L'nrponcn-

Ilrr lcz dc "Dcus". voc troc por "Scr inlirito" O Ser inliriro no
*irexislnci".
pode tcr csta limilaao gra!ssiln chnrda
I(antdiz:'IslosrctrcsonrcnlcaoconccitodoScrinfinilo . tiulhc
di-!ro: Ah, isto qucr dizer quc voc cst qucrcrdo dizer que o conccito
tes.

.lo Ser intinito inlinito, elrbor o inlinito mesnro possu no sJol


Isio Ln estupidcz lor do conrum. isl{) no scqucr pcnsirvcl'.
Se pudsscmos lzcr cssa separao cnrrc o conceito do inlinlio c o
lnlinilo mcsrro, da. sinr. segrlr sc-ir qLLc a prova de Sanio AnscLmo
somcntc um raciocinio, o scia, sonrcntc unl aniculo lorrnal. e n.Lo
a exp.esso dc nma uto cvi.lncia

Om.
tr

cxistcm dois tipos de pcsra: as pessoas pra.loerrr o inliniro

eristc c aquelas par qucrn o infiniio no exjste ljsla distinqo...


+5

Scrrpr que.liscuto coln um NIrcio N{oieira lvcs, por cxctrrplo. nrr

l.\a hor cnl que voc

hz unr pequenlllo

esloro pr nrcditar so

crctiro dcsscs qual(llrer. seiquc csto co !ersanclo com uma pcssoa

bre essa no.to de inlinlio, voc cnlcndc niomticamcnte. n nlesm

que nLr sabc quc crisrc o ir Iinito, quc imacina qrLC o rnuldo cjruuns

hor, quc, por

criio qu;lo que elc sabc dclc. cmhoir poss vcrba|Icntc rcconh.ccr

no valc nada, pojque na!) renr inlinito ulil O Espiriio, o dcus dclc.

cristrci. 1r:rs senr tirar s conscqancis pri aquilo mcsmo


quc ele esi dizcn,:lo. A negaao do inlinito . cnto, Io a negaro
dc Deus, no senlido teolgico. nad dissor a negao do infiniro,

sorrerrte o dcus histrico, quc parccc na histria; . cnlim. unr deus.lo


trnnho clc Hcgel. (J inlinjto delc de ncs.ro. Inro voc.liz: Nlas

negao mcifsic, no a religiosa a cracrcrisrica de todo o pen

nurr mundirhodcsscrarnanhocpcnsaqueaquiloturlo'. Isto pltras


pessoas lbrm.Ldas r !ullura rx)dcrn. a io irumtico quc no poden

sua

ren1l.)

nroderno

Por incrvel quc pareqa, csiil ncgtlo do lnlinjro slrrgc prccisaIrente no instntc cnr qe, rl lsic e na strolrornia, s passava (la

c crrplo, a fiLosofia

.le l{esel no lale

r.lir

a inreira

csse sujeito unr caipii. Cos'ricnrclric falan,:lo. clc a um caipira. Est

c\islaIria do iIlliniLo coloc nas


ocs hunrras. um tal cocficicnle de inpre

r\ cxisinci .lo inlinilo.

n sirrples

concepao de Lrm cspao fccha.lo para unr esptLo quantitti\rarrcntc

flaes. na concepo das

infinito. cotrro se .L descobcrt do i|liniio .luirntitativo iivcssc cstupi.iificado s pcssos e ar lecha.io para idi dc iniiniio metalisico.

!isibiliddc quc lhc convida modstir. Voc ntro sabc o resull.lo de


rrrJrJ,qu,
{'i t1't,r.I'r I u..n "ol%bi'r ric,'.

Istr scri bllse rTljni clc todo cssc neg{')cio df paralre: um trurna
(ausdo pcla dcscobcrlado inlinito quantirtlrivo que cegos camara.las

qurnro nrior

par o inlinito mcrlsico. Sri sc loncebc gora aqUilo qnc nllo lern lirrlite

c j s.Lbe quc ela nlLo vile nada lc,rlo l /cr unr socicdadc nrais jusr:
cla !i scr nrais just sob ccllos aspcc)s. c lai sei lrerrerhlrnrc rrrais

quanriritiv{). rorro
nnlcros
drLs

n sarie dos nurcros, por

'inllrita

e\er.plo Or, sric dos


liIC pois nao sric

. indeinrjdu. no scntido

laranjs. No tcnr irenhu,na laranja na sric dos nnrcros, nito lem

nc lrun

eletante. no tcln ncnhrLffa

pulga

A sr;c.los nmcros so-

mcntc a sric dos nnrer'os. erto cla cst Iimiidssi . pois

sa)

uma

iIllinila reste sentida. hltuituttt secu Lle m


inlinilo
sob certo aspcci) . nao unr iriilliio vcrdadciro.
4ri.l
Or. o infinito !cr.lxdeiro parcce illlpossvcl.lc conccl)er p r.Lccrtas
pessors. Por qua'' Porquc si, p(dc ser concebiclo ncgaiivmcntc. o
1,.1, * ., ,iroirl. . r'.r ,'r r lr ,., ,'lr.'r, ',',,r,. t-,u, i, ', E, I, tu,.ri. J.
espcie dc coisas E cl ri

apolitil- e a ctaltic: tcoloilir (lue vri pcla


ncgirao e quc vai pcla hiprhole lintao o inlinito s(l porlc sc co
,\s

cLrs tcologis. a

'..i

cscala nris alcat ia a pl1abilid(le. Quando voc pensa

nisso, pcga uma idia como, por

c\cnrplo unu

s(,ciedde mis justa'.

injusta sobre ourrosl Ningun (tur c{)nlic o lnlinito tcntar lazcr

LLma

iusl c tcntrar. p(, c)icnrplo.lzcr um ato mais justo,


n su prpria cscala. Xls sc voca nar) srhc Lla eristnci do ilinin).
cnto po.le conli.ri cnorrcnrcr!le n prc!isibilidrdc dc sus es. no
socieLltLcie rnais

iesullrdo da loLerla hlstrica.

pLtltitu.l
I 1. r1,-:r,,J, q. ,l,tr, r .i.r, , . tu ,ir" ,r' ,,r...,\rI.
lcito. po.le ser at unr pouc(, rnais jusl(, l\'las voc no saLrc sc vai scr
1 t",u,,. r:,i' iu'r, \,^ r..J. ,b(r , .. l'. r,. ," ., (\ r. iu.ri\,
c injusti nos nossos prprios rros. na escala da!ullo quc podcnros
prever de imedirll.) For.lisso, nao.

l{t\tt:

(. .) utfi sistena

1i

l o conrco dessguc a, por exenlplo.lirdo nrnclLr nle persuntav:

''\{)c a lavor or conlra

a gucrra? . ll cu: 'l\!aro sci. ist(, a depcndc dc


tantas vriarveis: \bc qucr dizer moralnrrrie. por cxcurplo? No sei.

p{)rqlrer..Lo sci cratmenteoquccsrenr jogo. Sabcrcrnos nocurso dcla,


,.Foi
cla sc relelnr. dir o q!e ' . Ncss cscal pequena d para

dizer:

nlis j'rsto'
ras

tinto hvia a possibilidadc daquilo taL vjrar uur desstrc,


nao calculci lodas as varivcis Suponho quc os genciais quc lizc

rIn o clculo sabi[r mais do que

cu Acre.litci que ia drr no que dclr

nrcsrro. Flci: 'Olh.L, vi scr rpidr,. isso logo acaba".

N4as

podc scr que

rrci.1zia de caras: Bush, RLrrsield, Powcll aqucla lunlinha ali


E eu no qnda estar na pelc dclcs, porquc podia clar crrado, .la reria

sido um crirnc nrcsnro. Corno quc a gcnrc vi saber',, O mrixilno .: uc


cu podcri dizer que toro pr .lue lcs naro estcinr lzcndo a cois.L
errdi nras no posso laber A coisa sc

rc!!lar

porqucDosciosddos

lodos qlre elcs tm. Sc lizerilnl o cl]rlcLrlo ccrto, o resultado scr csic.
bcnr ptu!vel que tcnhur

ttiio,

pois naro saro idiotas. Mns. .l oulras

o rr]iin . uo posso dizer quc n)ro


para que elcs nrlo crrcmj Irtls nilo posso qarntir qu est,Lo cerlos. No
vezes. i houvc clculo eriado.

no teia. E no sou Georgc Bush, no lenho quc iorrar ess dccjso.


graas Den5 lsto 1. rcsporsabilidadc nroill. pesou sobrc ele. e L)

fim. cstvm cer-los mesnol

lomcDr accnou Ento. agora, a gentc tcrn quc dizer: -clroquli,i


justo' Porquc s(i loc sonrar: o Sadd m Husscir i de prisionciros

lAlL'nL, rurrs f...) d decl.sao tueeles tot at i bn tltu apasta


ct)ut unl tisco, .ttlo tliztr, tdntbin enl citna tkt ptubabilidatle. potrc

polticos.

r.rtou 290 nril cr.25 anos d 5J por dja Voc imagtna o


tcrnpo quc o pcs)ill licou discnrjnclo n ONU: Vi, riLo vai. inspcror e
r"l Qr.
ClI r,./.,r,or\\Lr(n,.,uL 1

lo |lii lodas as d.adas. Elcs l .1 tnais dttdt)s d.a que e ,


potqtle sefiaa s o let'hmas Sittlilir:J que tino. .)
No scise s(nr il ivorou conlm r!cn.r. nras cra c(xrlra o nr.rvinrentL)

Ento, claro quc a !t]cr.r r,i iustal S que o Ceorgc Bush tinha quc
l7ei ess conr nies, c eu no preciso. posso lzcr isso depois

pacifista. Por. u? Porque essc movi|rcro pcilista vai cnrdar o ncga,


cio durnle n,ro sei qunto tcrnpr), c o Slddnl Husscin vai corrinur

Allrno: Ncsrr.r,sr, dizet que l)oc a la)ol ou cotin gued


siq iliut no prcte di sabet a .tLtc rai a(o ecet. nl{Ls a!r uu1 na

dinheiro. gasta|do o dinhciro dc t(xlos

eles tatnblnL

nrtando

p)obabiLidde

(..)'tl

Voc vi lcr unl probbilidade,

ll

por

dir

Lnqunto os crs liLiun l na ONU grha do unr

imagill quanlo custa urn rcr)iio


do nlundo ro.lo? De quantos so

vircr qe

ifliscar ftxla a sna pessoa

nroral nisso al'Ora qunto mcnos pessoas lorcrr postasncsl sitlrao.

mclhorl Nlas no Brsil cst todo nlundo ansiuso.

co

na)s para se reunir l.. Voc


ONU? Parr lcvar aqlrel.L gentc

voc.rdos para dali

uff

neses? Enqunio isso esl l o Saddnr mrndIdo gente pr

ms, liois
a

ca.lcia,

Iarendr) os caras s.ntar o casselele, dando choqtlc cltrico Que brin css? Qunnlo tempo a sclltc podr cnrolar'? Ento nno sci se

ca.leira

guerra cst ccrta, nrs sci que proiclar isso irdi.linidanentc crr.|o...

l\krno: , na mu do t teirc.)
Mas ansioso por.tt]? porque clc no vai reltncntc inar a dcciso. clc s(i vai brincar, cntito isto um total irresponsbilidrde
Iroral.
+lt

rcsponsabili.ladc incumbiu a quem tornou tr deciso. s nra

clarc que enado

[Alnno

Mos

tanbn

nAo

l paro a se hot naa di.er

nad.a, paryue

CIro quc

tonu

errado. Porqlre algurr ao ime.li ia lem que icr: Sc cl

or de unr

ao blic ou de

olriro tipo de o,

naro sci.

fcchada. por isso que a arie. a nrr.Ltiva. o cincma, o tcatro adqirenr


Lrn]a

imporinci trcmcnd no mundo noderno, mito mais do quc

e.r qu.rlquer outr poc.

l{lr)na:

as seadeciso

it

ediata

s.rircsLl

na moe

demuila

pessoas hojc vcrn nruiio rnais espetculL)

perodor tm necessi.lde de um conttuuo


do que cm qualqucr outro ^s

leedaclr de lbrmas linits quc clas possm conie.rplnr

lt:Lis i-lcle do que .-l

e se

naravilhar.

este o cLculo que Bush e Rumsttld tivcran que l7e, quc no

cnrrr alideno. pois no gentaln vivcr no mundo rcalpor muito lerr

tivc quc l7er. pois no tinha os clados na nro No sei s annas que
lm, no sicomo estrtgi.r. no sei nadadisso alis, q inin-

po, j quc o rnundo rcal muiio inini) c nruito ifdefnrido para cls.

Alo:

gum sbe.

e
Aluna: ltlas eLes ao ln ladas. Vo ot at a decisaa (. .).|
Nls eles tDr rnais do quc cu, e tnl qlre lomar a dcciso. no eu.

Aa,

O libe|alisnlo esl (:or)'cto. .

quatilo

o Hayek, po|

uict

eL?

tuttb t est ( ..) Lotrcto,

plo. clrc$ e diz.

.?1

No, porque ele exagera no negcio da cspontnci.ladc. Est conlun


dindo indctcnii nisuro conr

cs

pontll oi.ladc Diz que rnuitas instiruics sc

lormram porsimesms. Ncnhuma sc ti)rrron porsirnesnial}.ls podem

Portanlo, por quc tcnho que ter ulna opinio cssc respeiio?

por.. [udo o quc conlccc. acontccc porque a]gum tuz, c do


quc algum fez. N{uitos prcvimm clrrdo. irs oLrirc previu ceo. e a
sc lomar

t. r ' . \.:..t
uttitrt t,\at{\
( . ) lii Mi tet a (. .) tla opnitlo pblica brusilea interc.)
L4ro t.,tt)o.t'a,

\tLfi

at

NIas cnunciei isso vias vezcs: cu no sei se sou a fvor d gucrra.

mas contr:r o movimcnto pcifista ell sou pois sci o qlre ele , si quis
saro os inicrcsses que eslo o quc vai resulir dele E isso scj que

coisa coniinlrou existindo Isto sigrlilica quc cxistc o humana pru


longvel no tenrpo Quarrdo x,loisas baixa coln os Dez Nlndamcntos...
Iz cinco nlil anos qLre esto scAUindo o nrcsmo Igciol lle previu
qoe

i r [tzer

isso e llzernr. !nt,ro cslrva cco.

catstrfico. porqe sobrc isso cu j estudei. Agom, c gucrra? Nao

sel se essc o nico ieito de resolver, sc no

mzo. mas

naLo

Espero que els icnhm

posso aposir 10001nisso.

L,rJJ i,'pe.-^d. q-.

c,n .(i

r'.rirr p^'i.J, n r,(oi\a

Alr)na: l asapotltoquu au qu,!.)i pct'Euutaj', nLts especi/icame le.


o seguinle: a nlaiotia (1os l.ibevis. t?los nte as as tnais pan o Lado

noo

libetniios, cobc coma unt ptitlchia bsica a bsoluto d.zsca he


cittte lo que os seres humaLtos l sabrc n inensa maia]ia de luda.l

de io.ls cssas ideologias do

Sc cssc rlcsconhecimrio li)sse absolulo. ntLo estariaDros llndo

inlirito. que j resr lt d


prpria prlxe. poisnose podccscrcver Lrm ronranceou uma histrir

dc infiniio, mas simplcsnrcntc dc urn nda. N{as eslou llndo de um

dessas, ls

simplcsnentenio lnr

de probabjljdde controlvcl.
scLrio

XX

intinita

iLIJU(

noodo

o problema

infinito.lm

su

assim: pcrd conplet.r.la noo clo

Unra pcq dc tcatro ou unr romncc a um universo lechado, dc

cedo nrodo. finito: tern

se

qe ier unr scnso d lorm.

imginaqro desses cmardasvai nesie sentido. d fonna esiiic


50

dos

inlinito posilivo .le ulr infirito quc cxistc clttivmcrtc, c cujo coeli
cicntcdcindctcrminismoqui no l00tl1, In(o.oqueestoquerendL)
fazerl sempreonesmo cnrr:qucrcm clirninr urir dos plos da tensio,
quercrn dar ma soluao lilosiica para Lrm negcio quc no po.:lc tcr

soluo filosfica, pois um problema existenciI. iaz parte da

prp

estrutura humana. Estr colocado entre o fnito e o infinito - lembrcse do peiofi faz parte da condio humana, j dizi Anaximandro.
Vo. n.lo e\cdpa oe.ta. nao e.capa nem dn t'nilo. nem d inlin lu.

e5td

tenso quevai nos colocndo problemas que acada momentovoc tem


que rearticuldr, conlorme su situao existencil. Eaverdade no est

em voc optar pelo infinito ou pelo finito, pelo determinislno ou pelo

indeterminismo, mas em vivencir essa tenso entre os plos e sber

equacionla deno da realidade existencial em qle voc est.

Afuno: Mas pelo me

os seria cofieto dizet que os liberuis esto

lenos eftados, potque eles peLa

fie

os nsercm o (...)?l

No, eles esto menos errados do que os comunists, por exen1plo,


mas estarmais certo do que comunista, isto

lcillIsso a at, intelec-

tulmente falando, uma brincadeira de crina, pois ocomunismo um


estupidez da primeira

Leitums sgerids

ltima palavra. No h nada ali que seaproveite.

nadl tudo fico, tudol O que no ficEo chrlatanismo mesmo.


Por exemplo. o Hayek, como crtico do comunismo e do socilismo,

colrsH, Mc.

maravilhoso, mas tenie fundmentarurna cinci social, da vem ele

coisa que o Mises no faz. Ele segura

a tenso: tem aqui o definido, tem l o

indefinido.

e estmos no meio,

tt tht

\fntrl inilethkr! txtni Nc\


rl irYlNlhiv ) Pr$s. t9e7

\t\\tn\rltrhit,\,ttn

com esse indeterminismo tolal, com esse espontnesmo. No. isso a


tambm no lz sentido. Eisso

1,l'rn /1,4/,trr\

dLSO\.

[rr. . ]. ry,,,rl,/,r,r,nrr,n,,n/,.,/. pI
rttL L,\trrt

puxa para c, puxa para l .. Ele no loge d condio hlrnrana...


r:FR.

Irjldrich rh.,r(//,rrtrrr,ro,r

LIBERA, A

sr

J vi i. t94

i!! ?

s Pl.r. tr52

o/r/,/. Grdlnci)r.

Ny Dorbhda],i

Ma,o

lii Jt ]]/,,n,,,1/1
M ird.('rnpo\Tcxerr sPrth

tt,.rr

t LLLL

M\tir !
,

rio\c!s

So

Prtrto

r_oyo a,

rq9i

rdl11.

rsir!)

( t,, ]! o,,/,,r' Ilrd

Miuricio B'dl

1].i

(rnv..l.crrv" hn si.

r,ir

Drdr\ rnrr.nrrir)1\.r ( nrr.e.i!

n1 PuLrr.rr.

Ca rL!tu Brrs Lrn!

dr L ur. sl:

]lcitrncairs 2uri

crorr o ruLr7 friiltrl{) ho.nin.r r ilri3


I

il,^rir

^dr.inid..'iitri$no.nu]rS
mln
l0 Sn,k) 9,)!ll nx, ru I I Tr,nas

prl]nrir c s.. xr.r

(1. r\ql

ltro. Dtrns SI(

rLh 12 Iiiloli llucr aur lJ Filoilin.rnn

I I onni ts(Ldorrn:i,rol |.rir

n r prm

r.r r.3Lr

niL

Eslc

ln)

a a

lrafs.riao da rrh qur

r. dia I l/0.112001 na
L llcalizaocs !nr Sao l'arlo Sl, tsrasll.

li)i grlada

lDpr.s$
E

pel lJtul

n.rr.

Itcalizao.s cnr agoslo d.2006

als tiPl)s usa.los sr. da lanrilia IlrLch


O prpcla Chafl)is lnrlk 90 9nrr p. a
0 rni. r) c supun) 250 rnrr pr a I .rDa.

=--!!'FFF

Das könnte Ihnen auch gefallen