Sie sind auf Seite 1von 6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

Aconstruodo
conhecimento
SEGUNDOPIAGET
MalconTafner,MSc
|AOrganizaoeaAdaptao||OsEsquemas||AAssimilaoeAcomodao||ATeoriadaEquilibrao||Os
EstgiosCognitivosSegundoPiaget||OsEstgiosCognitivosSegundoPiaget|

AOrganizaoeaAdaptao
JeanPiaget,paraexplicarodesenvolvimentointelectual,partiudaidiaqueosatosbiolgicosso
atosdeadaptaoaomeiofsicoeorganizaesdomeioambiente,sempreprocurandomanterum
equilbrio.Assim,Piagetentendequeodesenvolvimentointelectualagedomesmomodoqueo
desenvolvimentobiolgico(WADSWORTH,1996).ParaPiaget,aatividadeintelectualnopodeser
separadadofuncionamento"total"doorganismo(1952,p.7):
Dopontodevistabiolgico,organizaoinseparveldaadaptao:Elesso
doisprocessoscomplementaresdeumnicomecanismo,sendoqueoprimeiro
oaspectointernodociclodoqualaadaptaoconstituioaspectoexterno.
AindasegundoPiaget(PULASKI,1986),aadaptaoaessnciadofuncionamentointelectual,
assimcomoaessnciadofuncionamentobiolgico.umadastendnciasbsicasinerentesatodasas
espcies.Aoutratendnciaaorganizao.Queconstituiahabilidadedeintegrarasestruturasfsicas
epsicolgicasemsistemascoerentes.Aindasegundooautor,aadaptaoaconteceatravsda
organizao,eassim,oorganismodiscriminaentreamiradedeestmulosesensaescomosquais
bombardeadoeasorganizaemalgumaformadeestrutura.Esseprocessodeadaptaoento
realizadosobduasoperaes,aassimilaoeaacomodao.

OsEsquemas
Antesdeprosseguircomadefiniodaassimilaoedaacomodao,interessanteintroduzirum
novoconceitoqueamplamenteutilizadoquandoessasoperaes,assimilaoeacomodao,so
empregadas.EssenovoconceitoqueestamosprocurandointroduzirchamadoporPiagetdeesquema
(schema).
WADSWORTH(1996)defineosesquemascomoestruturasmentais,oucognitivas,pelasquaisos
indivduosintelectualmenteseadaptameorganizamomeio.Assimsendo,osesquemassotratados,
nocomoobjetosreais,mascomoconjuntosdeprocessosdentrodosistemanervoso.Osesquemas
nosoobservveis,soinferidose,portanto,soconstructoshipotticos.
ConformePULASKI(1986),esquemaumaestruturacognitiva,oupadrodecomportamentoou
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

1/6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

pensamento,queemergedaintegraodeunidadesmaissimpleseprimitivasemumtodomais
amplo,maisorganizadoemaiscomplexo.Dessaforma,temosadefinioqueosesquemasnoso
fixos,masmudamcontinuamenteoutornamsemaisrefinados.
Umacriana,quandonasce,apresentapoucosesquemas(sendodenaturezareflexa),emedidaque
sedesenvolve,seusesquemastornamsegeneralizados,maisdiferenciadosemaisnumerosos.
NITZKEetalli(1997a)escrevequeosesquemascognitivosdoadultosoderivadosdosesquemas
sensriomotoresdacriana.Defato,umadulto,porexemplo,possuiumvastoarranjodeesquemas
comparativamentecomplexosquepermitemumgrandenmerodediferenciaes.
Estesesquemassoutilizadosparaprocessareidentificaraentradadeestmulos,egraasaistoo
organismoestaptoadiferenciarestmulos,comotambmestaptoageneralizlos.O
funcionamentomaisoumenososeguinte,umacrianaapresentaumcertonmerodeesquemas,que
grosseiramentepoderamoscomparloscomofichasdeumarquivo.Diantedeumestmulo,essa
crianatenta"encaixar"oestmuloemumesquemadisponvel.Vemosento,queosesquemasso
estruturasintelectuaisqueorganizamoseventoscomoelessopercebidospeloorganismoe
classificadosemgrupos,deacordocomcaractersticascomuns.

AAssimilaoeAcomodao
Aassimilaooprocessocognitivopeloqualumapessoaintegra(classifica)umnovodado
perceptual,motorouconceitualsestruturascognitivasprvias(WADSWORTH,1996).Ouseja,
quandoacrianatemnovasexperincias(vendocoisasnovas,ououvindocoisasnovas)elatenta
adaptaressesnovosestmulossestruturascognitivasquejpossui.
OprprioPiagetdefineaassimilaocomo(PIAGET,1996,p.13):
...umaintegraoestruturasprvias,quepodempermanecerinvariveisou
somaisoumenosmodificadasporestaprpriaintegrao,massem
descontinuidadecomoestadoprecedente,isto,semseremdestrudas,mas
simplesmenteacomodandosenovasituao.
Istosignificaqueacrianatentacontinuamenteadaptarosnovosestmulosaosesquemasqueela
possuiataquelemomento.Porexemplo,imaginemosqueumacrianaestaprendendoareconhecer
animais,eatomomento,onicoanimalqueelaconheceetemorganizadoesquematicamenteo
cachorro.Assim,podemosdizerqueacrianapossui,emsuaestruturacognitiva,umesquemade
cachorro.
Poisbem,quandoapresentada,estacriana,umoutroanimalquepossuaalgumasemelhana,como
umcavalo,elaatertambmcomocachorro(marrom,quadrpede,umrabo,pescoo,narizmolhado,
etc.).

Figura000Ligeirasemelhanamorfolgicaentreumcavaloeumcachorro

Notadamente,ocorre,nestecaso,umprocessodeassimilao,ousejaasimilaridadeentreocavaloe
ocachorro(apesardadiferenadetamanho)fazcomqueumcavalopasseporumcachorroemfuno
daproximidadesdosestmulosedapoucavariedadeequalidadedosesquemasacumuladospela
crianaatomomento.Adiferenciaodocavaloparaocachorrodeverocorrerporumprocesso
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

2/6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

chamadodeacomodao.

Ouseja,acriana,apontarparaocavaloedir"cachorro".Nestemomento,umaadultointervme
corrige,"no,aquilonoumcachorro,umcavalo".Quandocorrigida,definindoquesetratade
umcavalo,enomaisdeumcachorro,acriana,ento,acomodaraqueleestmuloaumanova
estruturacognitiva,criandoassimumnovoesquema.Estacrianatemagora,umesquemaparao
conceitodecachorroeoutroparaoconceitodecavalo.
Entrandoagoranaoperaocognitivadaacomodao,iniciamoscomdefiniodadaporPIAGET(p.
18,1996):
Chamaremosacomodao(poranalogiacomos"acomodatos"biolgicos)toda
modificaodosesquemasdeassimilaosobainflunciadesituaes
exteriores(meio)aoquaisseaplicam.
Assim,aacomodaoacontecequandoacriananoconsegueassimilarumnovoestmulo,ouseja,
noexisteumaestruturacognitivaqueassimileanovainformaoemfunodasparticularidades
dessenovoestmulo(Nitzkeetalli,1997a).Diantedesteimpasse,restamapenasduassadas:criarum
novoesquemaoumodificarumesquemaexistente.Ambasasaesresultamemumamudanana
estruturacognitiva.Ocorridaaacomodao,acrianapodetentarassimilaroestmulonovamente,e
umavezmodificadaaestruturacognitiva,oestmuloprontamenteassimilado.
WADSWORTHdizque(1996,p.7)"Aacomodaoexplicaodesenvolvimento(umamudana
qualitativa),eaassimilaoexplicaocrescimento(umamudanaquantitativa)juntoselesexplicama
adaptaointelectualeodesenvolvimentodasestruturascognitivas."Essamesmaopinio
compartilhadaporNitzkeetalli(1997a),queescrevequeosprocessosresponsveispormudanasnas
estruturascognitivassoaassimilaoeaacomodao.
PIAGET(1996),quandoexpeasidiasdaassimilaoedaacomodao,noentanto,deixaclaroque
damesmaformacomonohassimilaosemacomodaes(anterioresouatuais),tambmno
existemacomodaessemassimilao.EstadeclaraodePiaget,significaqueomeionoprovoca
simplesmenteoregistrodeimpressesouaformaodecpias,masdesencadeiaajustamentosativos.
Procurandoelucidaressasdeclaraes,quandosefalaquenoexisteassimilaosemacomodao,
significaqueaassimilaodeumnovodadoperceptual,motorouconceitualsedarprimeiramente
emesquemasjexistentes,ouseja,acomodadosemfasesanteriores.Equandosefalaqueno
existemacomodaessemassimilao,significaqueumdadoperceptual,motorouconceitual
acomodadoperanteasuaassimilaonosistemacognitivoexistente.nestecontextoquePiaget
(1996,p.18)falade"acomodaodeesquemasdeassimilao".
Partindodaidiadequenoexisteacomodaosemassimilao,podemosdizerqueessesesquemas
cognitivosnoadmitemocomeoabsoluto(PIAGET,1996),poisderivamsempre,pordiferenciaes
sucessivas,deesquemasanteriores.Edessamaneiraqueosesquemassedesenvolvempor
crescentesequilibraeseautoregulaes.SegundoWAZLAVICK(1993),podesedizerquea
adaptaoumequilbrioconstanteentreaassimilaoeaacomodao.
Deumaformabastantesimples,WADSWORTH(1996)escrevequeduranteaassimilao,uma
pessoaimpesuaestruturadisponvelaosestmulosqueestosendoprocessados.Isto,osestmulos
so"forados"aseajustaremestruturadapessoa.Naacomodaooinversoverdadeiro.Apessoa
"forada"amudarsuaestruturaparaacomodarosnovosestmulos.
Assim,deacordocomateoriaconstrutivista,amaiorpartedosesquemas,emlugardecorrespondera
umamontagemhereditriaacabada,constroemsepoucoapouco,edolugaradiferenciaes,por
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

3/6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

acomodaossituaesmodificadas,ouporcombinaes(assimilaesrecprocascomousem
acomodaesnovas)mltiplasouvariadas.

ATeoriadaEquilibrao
SegundoPiaget(WADSWORTH,1996),ateoriadaequilibrao,deumamaneirageral,tratadeum
pontodeequilbrioentreaassimilaoeaacomodao,eassim,consideradacomoummecanismo
autoregulador,necessriaparaassegurarcrianaumainteraoeficientedelacomomeioambiente.
Aimportnciadateoriadaequilibrao,notadaprincipalmentefrenteadoispostuladosorganizados
porPIAGET(1975,p.14):
PrimeiroPostulado:Todoesquemadeassimilaotendeaalimentarse,isto,a
incorporarelementosquelhesoexterioresecompatveiscomasuanatureza.
SegundoPostulado:Todoesquemadeassimilaoobrigadoaseacomodaraos
elementosqueassimila,isto,asemodificaremfunodesuasparticularidades,mas,
semcomisso,perdersuacontinuidade(portanto,seufechamentoenquantociclode
processosinterdependentes),nemseuspoderesanterioresdeassimilao.
Oprimeiropostuladolimitaseaconsignarummotorpesquisa,enoimplicanaconstruode
novidades,umavezqueumesquemaamplopodeabrangerumagamaenormedeobjetossem
modificlosoucompreendlos.Osegundopostuladoafirmaanecessidadedeumequilbrioentrea
assimilaoeaacomodaonamedidaemqueaacomodaobemsucedidaepermanece
compatvelcomociclo,modificadoouno.Emoutraspalavras,Piaget(1975)definequeoequilbrio
cognitivoimplicaemafirmarque:
1. Apresenanecessriadeacomodaesnasestruturas
2. Aconservaodetaisestruturasemcasodeacomodaesbemsucedidas.
Estaequilibraonecessriaporqueseumapessoasassimilasseestmulosacabariacomalguns
poucosesquemascognitivos,muitoamplos,eporisso,incapazdedetectardiferenasnascoisas,
comoocasodoesquema"seres",jdescritonestaseo.Ocontrriotambmnocivo,poisseuma
pessoasacomodasseestmulos,acabariacomumagrandequantidadedeesquemascognitivos,
pormmuitopequenos,acarretandoumataxadegeneralizaotobaixaqueamaioriadascoisas
seriamvistassemprecomodiferentes,mesmopertencendomesmaclasse.
SegundoWADSWORTH(1996),umacriana,aoexperienciarumnovoestmulo(ouumestmulo
velhooutravez),tentaassimilaroestmuloaumesquemaexistente.Seelaforbemsucedida,o
equilbrio,emrelaoquelasituaoestimuladoraparticular,alcanadonomomento.Seacriana
noconsegueassimilaroestmulo,elatenta,ento,fazerumaacomodao,modificandoumesquema
oucriandoumesquemanovo.Quandoissofeito,ocorreaassimilaodoestmuloe,nesse
momento,oequilbrioalcanado.
Nestalinhadepensamentoemtornodateoriadasequilibraes,Piaget,segundoLIMA(1994,p.147),
identificatrsformasbsicasdeequilibrao,soelas:
1. Emfunodainteraofundamentaldeincioentreosujeitoeosobjetos,hprimeiramentea
equilibraoentreaassimilaodestesesquemaseaacomodaodestesltimosaosobjetos.
2. H,emsegundolugar,umaformadeequilibraoqueasseguraasinteraesentreos
esquemas,pois,seaspartesapresentampropriedadesenquantototalidades,elasapresentam
propriedadesenquantopartes.Obviamente,aspropriedadesdaspartesdiferenciamseentresi.
Intervmaqui,igualmente,processosdeassimilaoeacomodaorecprocosqueasseguram
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

4/6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

asinteraesentredoisoumaisesquemasque,juntos,compemumoutroqueosintegra.
3. Finalmente,aterceiraformadeequilibraoaqueasseguraasinteraesentreosesquemase
atotalidade.EssaterceiraformadiferentedaSegunda,poisnaquelaaequilibraointervm
nasinteraesentreaspartes,enquantoquenestaterceiraaequilibraointervmnas
interaesdaspartescomotodo.Emoutraspalavras,naSegundaformatemosaequilibrao
peladiferenciaonaterceiratemosaequilibraopelaintegrao.
Dessaforma,podemosveraintegraoemumtodo,segundoateoriadaequilibraocomouma
tarefadeassimilao,enquantoqueadiferenciaopodeservistacomoumatarefadeacomodao.
H,contudo,conservaomtuadotodoedaspartes.
Embora,Piagettenhaapontandotrstiposdeequilibrao,lembraqueostipospossuemocomum
aspectodeseremtodasrelativasaoequilbrioentreaassimilaoeaacomodao,almdeconduziro
fortalecimentodascaractersticaspositivaspertencentesaosesquemasnosistemacognitivo.

OsEstgiosCognitivosSegundoPiaget
Piaget,quandodescreveaaprendizagem,temumenfoquediferentedoquenormalmenteseatribui
estapalavra.Piagetseparaoprocessocognitivointeligenteemduaspalavras:aprendizageme
desenvolvimento.ParaPiaget,segundoMACEDO(1994),aaprendizagemrefereseaquisiode
umarespostaparticular,aprendidaemfunodaexperincia,obtidadeformasistemticaouno.
Enquantoqueodesenvolvimentoseriaumaaprendizagemdefato,sendoesteoresponsvelpela
formaodosconhecimentos.
Piaget,quandopostulasuateoriasobreodesenvolvimentodacriana,descrevea,basicamente,em4
estados,queeleprpriochamadefasesdetransio(PIAGET,1975).Essas4fasesso:
Sensriomotor(02anos)
Properatrio(27,8anos)
Operatrioconcreto(811anos)
Operatrioformal(814anos)
Sensriomotor
Nesteestgio,apartirdereflexosneurolgicosbsicos,obebcomeaaconstruiresquemasdeao
paraassimilarmentalmenteomeio(LOPES,1996).Tambmmarcadopelaconstruoprticadas
noesdeobjeto,espao,causalidadeetempo(MACEDO,1991).SegundoLOPES,asnoesde
espaoetemposoconstrudaspelaao,configurandoassim,umaintelignciaessencialmente
prtica.
ConformeMACEDO(1991,p.124)assimqueosesquemasvo"poucoapouco,diferenciandosee
integrandose,nomesmotempoemqueosujeitovaiseseparandodosobjetospodendo,porisso
mesmo,interagircomelesdeformamaiscomplexa."Nitzkeetalli(1997b)dizsequeocontatocom
omeiodiretoeimediato,semrepresentaooupensamento.
Exemplos:
Obebpegaoqueestemsuamo"mama"oquepostoemsuaboca"v"oqueestdiantedesi.
Aprimorandoessesesquemas,capazdeverumobjeto,pegloelevloaboca.
Properatrio
nestafasequesurge,nacriana,acapacidadedesubstituirumobjetoouacontecimentoporuma
representao(PIAGETeINHELDER,1982),eestasubstituiopossvel,conformePIAGET,
graasfunosimblica.Assimesteestgiotambmmuitoconhecidocomooestgioda
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

5/6

30/06/2015

ACONSTRUODOCONHECIMENTOSEGUNDOPIAGET

IntelignciaSimblica.
Contudo,MACEDO(1991)lembraqueaatividadesensriomotornoestesquecidaouabandonada,
masrefinadaemaissofisticada,poisverificasequeocorreumacrescentemelhorianasua
aprendizagem,permitindoqueamesmaexploremelhoroambiente,fazendousodemaisemais
sofisticadosmovimentosepercepesintuitivas.
Acrianadesteestgio:
egocntrica,centradaemsimesma,enoconseguesecolocar,abstratamente,nolugardo
outro.
Noaceitaaidiadoacasoetudodeveterumaexplicao(fasedos"porqus").
Jpodeagirporsimulao,"comose".
Possuipercepoglobalsemdiscriminardetalhes.
Deixaselevarpelaaparnciasemrelacionarfatos.
Exemplos:
Mostramseparaacriana,duasbolinhasdemassaiguaisedseaumadelasaformadesalsicha.A
criananegaqueaquantidadedemassacontinueigual,poisasformassodiferentes.Norelaciona
assituaes.
Operatrioconcreto
ConformeNitzkeetalli(1997b),nesteestgioacrianadesenvolvenoesdetempo,espao,
velocidade,ordem,casualidade,...,sendoentocapazderelacionardiferentesaspectoseabstrair
dadosdarealidade.Apesardenoselimitarmaisaumarepresentaoimediata,dependedomundo
concretoparaabstrair.
Umimportanteconceitodestafaseodesenvolvimentodareversibilidade,ouseja,acapacidadeda
representaodeumaaonosentidoinversodeumaanterior,anulandoatransformaoobservada.
Exemplos:
Despejaseaguadedoiscoposemoutros,deformatosdiferentes,paraqueacrianadigaseas
quantidadescontinuamiguais.Arespostaafirmativaumavezqueacrianajdiferenciaaspectose
capazde"refazer"aao.
Operatrioformal
SegundoWADSWORTH(1996)nestemomentoqueasestruturascognitivasdacrianaalcanam
seunvelmaiselevadodedesenvolvimento.Arepresentaoagorapermitecrianaumaabstrao
total,noselimitandomaisrepresentaoimediataenemsrelaespreviamenteexistentes.Agora
acrianacapazdepensarlogicamente,formularhiptesesebuscarsolues,semdependermaiss
daobservaodarealidade.
Emoutraspalavras,asestruturascognitivasdacrianaalcanamseunvelmaiselevadode
desenvolvimentoetornamseaptasaaplicaroraciocniolgicoatodasasclassesdeproblemas.
Exemplos:
Selhepedemparaanalisarumprovrbiocomo"degroemgro,agalinhaencheopapo",acriana
trabalhacomalgicadaidia(metfora)enocomaimagemdeumagalinhacomendogros.

BIBLIOGRAFIA
http://www.cerebromente.org.br/n08/mente/construtivismo/construtivismo.htm

6/6

Das könnte Ihnen auch gefallen