ks.

Jerzy Tofiluk
Prymat biskupa Rzymu
z perspektywy Kocioa prawosawnego.
Zawsze wanym elementem we wszelkich dyskusjach i deniach zmierzajcych do
jednoci w podzielonym chrzecijastwie by problem prymatu w Kociele. To zagadnienie
w historii chrzecijastwa byo niekiedy wrcz decydujcym (przykadw mona znale a
nadto). Zagadnienie prymatu, tak wane w historii, staje rwnie dzisiaj w centrum uwagi
zainteresowanych stron. Akcentuje to encyklika Ut unum sint nazywajc "faktem
znamiennym i pocieszajcym" zainteresowanie t kwesti ( 88). Uwaam, e encyklik "Ut
unum sint" naley z jednej strony rozumie jako wezwanie do modlitwy o jedno i
wezwanie do bardziej pogbionego dialogu, z drugiej za jako przedstawienie stanowiska
Biskupa Rzymu w kwestii prymatu. Nie jest to przedstawienie caoksztatu nauki Kocioa
rzymsko-katolickiego, ale jedynie pogld obecnego papiea Jana Pawa II na kwesti
zjednoczenia chrzecijan i sposb zrealizowania tej jednoci. W porwnaniu z innymi rnicami ukazanymi w tej encyklice, kwestia prymatu niewtpliwie zajmuje pierwsze miejsce.
I. Problem prymatu wedug "Ut unum sint".
Rola Kocioa rzymskokatolickiego i Biskupa Rzymu przedstawiona w Encyklice jest
kontynuacj orzecze Soboru Watykaskiego I i II. W 86 Encykliki czytamy ""Konstytucja
Lumen gentium, w jednym ze swoich podstawowych twierdze, ktre podejmuje take
Dekret Unitatis redintegratio, gosi, e jedyny Koci Chrystusowy trwa w Kociele
katolickim. Dekret o ekumenizmie podkrela, e w Kociele obecna jest penia (plenitudo)
rodkw zbawienia. Pena jedno stanie si rzeczywistoci, kiedy wszyscy bd mieli
udzia w peni rodkw zbawienia, ktre Chrystus powierzy swojemu Kocioowi". 88
precyzuje to nauczanie: "Koci katolicki jest wiadom, e pord wszystkich Kociow i
Wsplnot kocielnych to on zachowa posug Nastpcy apostoa Piotra w osobie Biskupa
Rzymu, ktrego Bg ustanowi "trwaym i widzialnym rdem i fundamentem jednoci" i
ktrego Duch podtrzymuje, aby Koci uczyni take wszystkich innych uczestnikami tego
podstawowego dobra". Uzasadnienie wyjtkowej roli Biskupa Rzymu encyklika znajduje w
tekstach Nowego Testamentu (Ewangelie i Dzieje). Konsekwencj tak pojmowanej roli
Biskupa Rzymu jest stwierdzenie 94: "Dziki wadzy i autorytetowi, bez ktrych funkcja ta
byaby tylko pozorem, Biskup Rzymu ma zabezpieczy komuni wszystkich Kociow. Z
tego tytuu jest pierwszym pord sug jednoci. Prymat ten sprawuje na rnych
paszczyznach, czuwajc nad goszeniem sowa, nad sprawowaniem sakramentw i Liturgii...
To Nastpca ma przypomina o nakazach wynikajcych ze wsplnego dobra Kocioa ... To
on ma obowizek przestrzega i budzi czujno a czasem orzeka, e ta czy inna szerzca
si opinia jest nie do pogodzenia z jednoci wiary. ... Moe te ... orzec ex cathedra, e dana
doktryna naley do depozytu wiary".
Dlatego te w 97 czytamy: "Koci katolicki zarwno przez swoj praxis, jak i w
oficjalnych tekstach, wyraa przekonanie, e komunia Kociow partykularnych z
Kocioem Rzymu oraz ich biskupw z Biskupem Rzymu jest w Boym zamyle
podstawowym warunkiem penej i widzialnej komunii. ... Funkcja Piotra musi trwa w
Kociele, aby by on w wiecie - pozostajc pod zwierzchnictwem swojej jedynej Gowy,
ktr jest Jezus Chrystus - widzialn komuni wszystkich Jego uczniw".
Z powyszego wida, e encyklika "Ut unum sint" pozostaje wierna nauce o Kociele

zdefiniowanej na I i II Soborze Watykaskim w konstytucjach "Pastor Aeternus" i "Lumen

gentium".
Wanym elementem tej encykliki s "nowe jakociowo" sformuowania uyte przy
okreleniu posugi Biskupa Rzymu. Ukazanie koniecznoci komunii z innymi Biskupami,
podkrelenie zasady kolegialnoci i uznanie innych Biskupw za "jego braci w posudze" jest
elementem bardzo wanym. Mona dostrzec tu elementy tradycji soborowoci tak wanej w
tradycji Wschodu.
II. w. Aposto Piotr w Pimie witym i Tradycji witej.
Przy okreleniu prymatu i posugi Biskupa Rzymu w Kociele jako nastpcy w. Piotra
encyklika powouje si na wiadectwo Ewangelii i Dziejw Apostolskich. Naleaoby wic
zbada jak jest narysowany obraz w. Apostoa Piotra w Nowym Testamencie, pamitajc o
rnych typach Tradycji ju w pierwszych wiekach chrzecijastwa, co znalazo swj wyraz w
ksigach Nowego Testamentu.
Ewangelie wymieniaj imi w. Piotra na "pierwszym" miejscu wrd Dwunastu, kiedy
s wymieniane imiona wszystkich Apostow (por. Mt.10,2-4; Mk.3,16-20; _k.6,14-16;
DzAp.1,13). Rwnie wrd trzech wybranych Apostow: Piotra, Jana i Jakuba, imi w. Piotra
jest wymieniane na pierwszym miejscu. Widzimy to przy wskrzeszeniu crki Jaira (Mk.5,37)
podczas przemienienia Paskiego (Mk.9,2; Mt. 17,1) czy w Getsemani (Mt.26,37).
W Mk.1,36 i k.9,32 spotykamy te zwrot "Piotr i ci ktrzy te z nim" na okrelenie
kolegium Apostow. Jak wida z powyszego umieszczanie imienia w. Piotra na pierwszym
miejscu nie jest przypadkowe.
O roli i miejscu w. Piotra w gronie innych Apostow nie mona mwi nie
uwzgldniajc szczeglnego miejsca w Ewangeliach synoptycznych. Jest to wyznanie wiary
Piotra pod Cezare Filipow. Obszerny opis tego wydarzenia znajdujemy w Ewangelii
Mateusza (16,17-19). Sowa Chrystusa wypowiedziane do Piotra s przytoczone w caoci w
91 encykliki. Tekst Ew. Mateusza, a bardziej interpretacja tego tekstu, stanowi podstaw
dogmatycznych rozstrzygni Kocioa rzymsko-katolickiego o prymacie i nieomylnoci
Biskupa Rzymu. Po okreleniu dogmatycznym, dokonanym w konstytucji "Pastor aeternus",
przedstawienie prawosawnego rozumienia tego tekstu jest konieczne, gdy mwimy o roli
w. Piotra. Jest to tym bardziej wane, e niektre tumaczenia w.18 nie s dokadne1 i
pozwalaj na inn interpretacj, sprzeczn z teologi prawosawn. W tekcie encykliki
sowa Chrystusa s z omwieniem "Ty jeste Piotr [czyli Skaa] i na tej Skale zbuduj
Koci mj". Egzegeza katolicka w sowach Chrystusa znajduje potwierdzenie "jedynej i
wyjtkowej roli Apostoa Piotra"2. Jednak to, co jest proste i zrozumiae dla egzegezy
katolickiej nie jest tak jednoznaczne dla prawosawnej. Wanym jest rwnie to, e o
wydarzeniu pod Cezare Filipow mwi rwnie Marek (8,27-30) i ukasz (9,18-21), ale
nie wspominaj o sowach Chrystusa skierowanych do w. Piotra.
W powyszym tekcie prawosawni egzegeci w konfrontacji z katolickim
nauczaniem, zwracaj uwag na sowa Chrystusa oraz na osob i sowa w. Piotra. W
odniesieniu do wyznania w. Piotra, wszyscy podkrelaj, e bya to odpowied udzielona w
imieniu wszystkich Apostow, tak jak pytanie byo skierowane do wszystkich3. B.Teofilakt
w komentarzu do wyznania w. Piotra, mwi, e "Piotr uprzedza innych i ... wyznaje"4.
1

Zob. np. Grecko-polski Nowy testament wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Tum Ks. prof. dr hab.
Remigiusz Popowski, dr Micha Wojciechowski, Warszawa 1994.
2
Anchimiuk J., o. Huke-Ligowski A., Dwugos na temat prymatu w Kociele, w: Znak 202/1971,IV, s.445.
3
Zob. Tokowaja Biblija ili kommentarij na wsie knigi Sw. Pisanija Wietchago i Nowogo Zawieta, Pietierburg
1911, wydanie II, Stokgolm 1987, t.VIII, s. 278.
4
Bagowiestnik ili tokowanije Baennago Fieofiakta, archijepiskopa Bogarskogo na Swiatoje Jewangielije,

Podobnie uwaa rwnie w. Ambroy, gdy pisze w komentarzu do Ewangelii ukasza:

"Cho i inni apostoowie to widzieli, to jednak Piotr uprzedzi ich, odpowiadajc: "Ty jeste
Chrystus, Syn Boga ywego"5. w. Jan Chryzostom mwi, e na pytanie Chrystusa
"odpowiada Piotr, usta apostow, zawsze pomienny", ale zaznacza te, e "na pytanie,
przedoone wszystkim, odpowiada w swoim imieniu", gdy "jest niecierpliwy i zawsze
wyprzedza"6. Komentarz do sw w. Jana Chryzostoma znajdujemy w Tokowoj Biblii:
"Chryzostom uwaa, e Piotr by w tym czasie jakby ustami apostow i nie tylko od siebie,
ale w imieniu wszystkich da t odpowied"7. O.Sergiusz Bugakow w swojej pracy
powiconej w. Piotrowi, odnonie tej kwestii pisze, e "nie umniejszajc znaczenia Piotra
... nie naley ani na chwil zapomina o podwjnym charakterze tego wystpienia, osobistym
i wsplnotowym"8. Wszystkie te uwagi odnoszce si do tego konkretnego wydarzenia
znajduj swoje uzasadnienie w innych wydarzeniach. Cech charakterystyczn w. Piotra jest
to, e on bardzo czsto wystpowa w imieniu wszystkich Apostow, co byo zwizane z
jego temperamentem. Potwierdzenie tego znajdujemy w Ewangelii Jana: "Wtedy rzek Jezus
do dwunastu: czy i wy chcecie odej. Odpowiedzia mu Szymon Piotr: Panie! Do kogo
pjdziemy, Ty masz sowa ywota wiecznego" (J.6,68).
w. Piotr niejednokrotnie zabiera gos jako jedyny spord otaczajcych Chrystusa.
Tak byo przy uzdrowieniu kobiety majcej krwotok: "I rzek Jezus: Kto si mnie dotkn. A
gdy wszyscy si zapierali, rzek Piotr: Mistrzu, tumy cisn si do Ciebie i tocz"(k.8,45).
W innych miejscach prosi on o wyjanienie przypowieci: "Piotr rzek mu: Wy nam to
podobiestwo" (Mt.15, 15), czy te w k. 21,41: "A rzek Piotr: Panie czy do nas mwisz w
tym podobiestwie, czy te do wszystkich". Rwnie podczas Przemienienia jako jedyny
"Piotr, nie wiedzc co mwi rzek do Jezusa: Mistrzu dobrze nam tu by, uczymy wic trzy
namioty, jeden Tobie, jeden Mojeszowi, jeden Eliaszowi" (k.9,33).
Ks. Bugakow podkrelajc, e w. Piotr wypowiada si w imieniu wszystkich
Apostow zwraca uwag na ostatnie sowa Chrystusa, skierowane podobnie jak pytanie, do
wszystkich: "Wtedy przykaza uczniom swoim, aby nikomu nie mwili, e on jest Jezusem
Chrystusem"9. Potwierdzenia tego argumentu moemy szuka w Ewangeliach Marka (8,2930) i ukasza (9,20-21). Zwizo, a przy tym i wyrazisto tych wersetw zdaj si nie
pozostawia wtpliwoci, e wyznanie w. Piotra jest wyznaniem wszystkich Apostow.
Z powyszego wynika, e odpowied w. Piotra udzielona Chrystusowi pod Cezare
Filipow bya odpowiedzi udzielon w imieniu wszystkich Apostow i w tym nie byo nic
szczeglnego czy te wyjtkowego. To zdarzao si ju wczeniej, jak rwnie i pniej.
Wypywao to z jego charakteru, co w niczym nie umniejsza jego wyjtkowej roli w gronie
Dwunastu.
Innym bardzo wanym elementem w omawianym fragmencie Ewangelii Mateusza
jest istota treci wypowiedzi w. Piotra. Niektrzy uwaaj, niewtpliwie susznie, e nie
wytrzymuje krytyki twierdzenie, jakoby w wypowiedzi w. Piotra po raz pierwszy bya
wyraona wiara w Jezusa jako Chrystusa i Syna Boego. Wyznanie to byo niejednokrotnie
wyraane ju wczeniej przez Apostow. Sam Aposto Piotr ju wczeniej w imieniu
Dwunastu wyzna: "mymy uwierzyli i poznali, e Ty jeste Chrystusem, Synem Boga
ywego" (J.6,69). Wiar w Jezusa jako Syna Boego wyznali wszyscy Apostoowie i to
Moskwa 1993, t.I, s.152.
w. Ambroy, Wykad Ewangelii wedug w. ukasza, tum. o. Wadysaw Szodarski, Warszawa 1977,
s.245.
6
Ie wo swiatych otca naszego Ioanna, archijepiskopa Konstantina grada Zatoustago izbrannyja tworenija.
Tokowanije na swjatogo Matfieja Jewangielista, Moskwa 1993, t.II, s. 553.
7
Tokowaja Biblija, dz.cyt., t. VIII, s. 278.
8
Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz. cyt., s. 12.
9
Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.11.
5

wwczas gdy w. Piotr zwtpi chodzc po wodzie. "A ci, ktrzy byli w odzi, zoyli mu
pokon mwic: Zaprawd Ty jeste Synem Boym" (Mt.14,33). Natanael przy pierwszym
spotkaniu z Jezusem zoy wyznanie wiary: "Mistrzu, Ty jeste Synem Boym, Ty jeste
krlem Izraela" (J.1,49).
Wyznanie, e Jezus jest Synem Boym, Chrystusem padao nie tylko z ust
Apostow. T wiar wyznaa Marta, siostra Marii i azarza w rozmowie z Chrystusem: "Tak
Panie! Ja uwierzyam, e Ty jeste Chrystus, Syn Boy, ktry ma przyj na wiat" (J.11,27).
Wiar w Jezusa jako Chrystusa wyznawali samarytanie (J.4,42) i lepy od urodzenia (J.9,3538).
Prawda o boskoci Jezusa wielokrotnie te padaa z ust wrogw Chrystusa. Demony,
ktre "wierz i dr" wielokrotnie dawali wiadectwo boskoci Jezusa.
"I poczli krzycze tymi sowy: C my mamy z tob Synu Boy" (Mt.8,29). "A
duchy nieczyste, gdy go ujrzay, pady mu do ng i woay: Ty jeste Syn Boy" (Mk.3,11).
"Wychodziy te z wielu demony, ktre krzyczay i mwiy: Ty jeste Synem Boym"
(k.4,41). Jak zauwaa ks. Bugakow, wyznanie, e Jezus jest Chrystusem, Synem Boym
niejednokrotnie jak byskawica rozjaniao wczesny wiat10 Dlaczego wic w tej sytuacji,
gdy jeli nie identyczne w formie, to w treci takie same, wyznania ju paday, to uroczyste
wyznanie w. Piotra ma takie wielkie znaczenie, e za to wyznanie Chrystus nazwa w.
Piotra "bogosawionym".
Wedug katolickiego biblisty, makaryzm ten jest pochwa "mdroci, ktr przy tej
okazji wykaza Piotr"11 i ma wiadczy "wymownie o pozycji Piotra wrd innych uczniw
Jezusa"12. W tym miejscu naley zwrci uwag, e w Ewangeliach "bogosawionymi"
nazwani s ci, ktrzy wypeniaj przykazania Chrystusa (patrz: Bogosawiestwa Mt.5,312). W Ewangelii ukasza bogosawion nazwana jest Bogurodzica "Bogosawione ono,
ktre ci nosio, i piersi ktre ssae" (11,27) oraz ci, "ktrzy suchaj Sowa Boego i strzeg
go" (11,28).
Nazwanie w. Piotra bogosawionym dla wikszoci prawosawnych komentatorw
nie jest tylko nagrod za osobiste zasugi tego Apostoa. Klemens Aleksandryjski pisze, e
Piotr zosta uznany przez Chrystusa za bogosawionego, "poniewa Prawd, objawiy mu nie
ciao, nie krew, lecz Jego Ojciec w niebiesiech"13. B. Teofilakt uwaa, e Chrystus "nazywa
bogosawionym Piotra, poniewa otrzyma poznanie od aski Boga, a akceptujc je (pozna
nie - J.T.) najprawdopodobniej odsania faszywo opinii innych ludzi"14. w. Jan
Chryzostom w swoim komentarzu do Ewangelii Mateusza, prbuje da odpowied na
pytanie: dlaczego inni, ktrzy rwnie wyznali Jezusa Synem Boym, nie zostali nazwani
bogosawionymi: Pisze on, e wszyscy przed w. Piotrem "wyznawali Go nie takim synem
jak Piotr, lecz uznawali synem podobnym do wielu innych [...] nie z samej istoty Ojca
zrodzonym. [...] Piotr za wyzna Go prawdziwym Synem. Z tej to przyczyny Chrystus nie
nazwa innych bogosawionymi, lecz mwic z Piotrem pokaza kto mu to objawi, aby ty
zrozumia, e Piotr tylko wygasza, za rozpocz jego Ojciec Niebieski"15. Podobnie uwaa
rwnie w. Jan Damasceski, kiedy mwi, e "Jezus Chrystus jako Czowiek stawia pytanie,
a jako Bg w sposb tajemniczy czyni mdrym i daje natchnienie Piotrowi"16 aby on da
waciw odpowied. Za to, e wanie w. Piotr przyj to objawienie Ojca, Chrystus
nazywa go bogosawionym.
10

Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.16.

Romaniuk, w. Piotr, dz.cyt., s.30.
12
Tame, s. 31.
13
Klemens Aleksandryjski, Kobierce VI, 132,4.
14
Bagowiestnik, dz.cyt., t.I, s.152.
15
Tokowanije na swiatago Matfieja Jewangielista, dz.cyt., t.II, s.553-554.
16
Cyt. za Swiatootieczeskoje tokowanije, dz.cyt., t. II, s.138.
11

Ks. Sergiusz Bugakow podkrela, e wanie nie tre uroczystego wyznania w.

Piotra jest przyczyn wielkiego znaczenia tych sw. Tym bardziej, e ta tre nie bya
niczym nowym, gdy ju wielokrotnie bya wypowiadana przy rnych okazjach. Uwaa on,
e szczeglna wyjtkowo momentu wyznania piotrowego jest tym, co nadaje mu wielk
rang i wag. Ten moment by przeomowym w przygotowywaniu Uczniw do majcych
nastpi wydarze.17 W Ewangelii Mateusza bezporednio po opisie wyznania w. Piotra
czytamy: "Od tej pory zacz Jezus Chrystus tumaczy uczniom swoim, e musi pj do
Jerozolimy, wiele wycierpie od starszych arcykapanw i uczonych w Pimie, e musi by
zabity i trzeciego dnia zmartwychwsta"(Mt.16,21). Takim przygotowaniem byo te
Przemienienie Chrystusa, ktre nastpio po szeciu dniach od rozmowy w okolicach Cezarei
Filipowej. Tak wic "przemienienie wraz z uroczystym wjazdem do Jerozolimy byo
odpowiedzi Pana na wyznanie wiary wszystkich uczniw, wypowiedziane ustami Piotra"18.
Najbardziej sporn, w caym opisie wydarze pod Cezare, jest interpretacja sw
Chrystusa wypowiedziana do w. Piotra "A Ja ci powiadam: ty jeste Piotr i na tym kamieniu
zbuduj Koci mj i bramy piekielne nie przemog go; i dam ci klucze Krlestwa
Niebieskiego i cokolwiek zwiesz na ziemi, bdzie zwizane w niebie, a cokolwiek
rozwiesz na ziemi, bdzie rozwizane i w niebie." (Mt.16,18-19)19. Spr ten zwizany jest
z rzymskokatolick pogldem, upatrujcym w tym tekcie ustanowienia prymatu
jurysdykcyjnego w. Piotra na wszystkimi Apostoami. Prymat ten jest rozumiany jako
bezporednie zwierzchnictwo i wadza. W swojej interpretacji tego tekstu, zachodni tumacze
czsto niezbyt wiernie oddaj tekst oryginalny. Przykadem jest tu wspczenie wydany
"Grecko-polski Nowy testament"20, gdzie werset Mt.16,18 zosta przetumaczony
nastpujco: "ty jeste Skaa i na tej skale zbuduj m (spoeczno) zwoanych" (Koci J.T.). Jest to nie tylko niezbyt wierne tumaczenie, ale raczej wiadome przeinaczenie,
majce daleko idce konsekwencje. Greckie sowo Petros bdce imieniem wasnym zostao
przetumaczone jako Skaa, chocia w sowniku wydanym przez tumaczcego ten tekst, ks.
Remigiusza Popowskiego, Petros oznacza tylko Piotra i nic innego21. Skaa za, to po grecku
e petra22. Biblia tzw. Poznaska werset ten tumaczy z omwieniem: "Ty jeste Piotr [czyli
Skaa], i na tej skale zbuduj Koci mj".
Dla Ojcw Kocioa, a w lad za nimi, dla prawosawnych egzegetw i teologw
istota tego tekstu jest wyrazista i zrozumiaa. Niezbdna jest przy tym pami, o czym ju
wczeniej bya mowa, e w. Piotr wypowiada si w imieniu wszystkich, na pytanie
skierowane do wszystkich. Tre odpowiedzi w. Piotra jest znana wszystkim Apostoom i w
tym sensie odpowied w. Piotra jest odpowiedzi wszystkich. w. Piotr mwi przy
aprobacie wszystkich Apostow, przy oczywistym pierwszestwie w. Piotra, ktrego nie
mona pomin. Jest to, jak wyrazi si ks. Bugakow "akt soborowy"23.
Cay spr toczy si wok pytania: co oznacza kamie petra? Czy jest to Aposto
Piotr, czy jego wiara i wyznanie? Interpretacja tego tekstu zaley od tradycji, ktr
interpretujcy reprezentuje. W tradycji zachodniej, rzymsko-katolickiej Petros jest tym
samym co petra. Egzegeci rzymscy odwouj si przy tym do jzyka aramejskiego, gdzie
17

Zob. Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.16-17.

Tame, s.18.
19
Naley tu doda, e tych sw Chrystusa nie ma w Ewangelii w. Marka, bdcego w bardzo cisym zwizku
ze w. Piotrem, ani w Ewangelii ukasza.
20
Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tum. ks.prof.dr hab Remigiusz Popowski, dr Micha
Wojciechowski, Warszawa 1994
21
Zob. Wielki Sownik Nowego Testamentu, Warszawa 1995, s.490-491.
22
Tame, s.490.
23
Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s. 20.
18

najprawdopodobniej by uyty jeden wyraz "kefas"24. Takie opinie s tylko subiektywnym

odczuciem, poniewa brak jest tekstu aramejskiego. Dlatego nie ma adnych przesanek i nie
wolno tych uwag opartych tylko na przypuszczeniu, bra za dogmat25. Brak jest
jakichkolwiek podstaw, aby mc uzasadni twierdzenie, e Chrystus chcia budowa Koci
na osobie w. Piotra.
W wersecie tym mamy do czynienia z gr sw "Petros", "petra". Ale nie jest to tylko
gra sw, poniewa byoby to zbyt proste rozwizanie przy tak wakiej wypowiedzi. To, e
Chrystus obieca zbudowa Koci nie na osobie w. Piotra wskazuje wanie uycie sowa
petra a nie petros. I dlatego jeeli w naszej prbie interpretacji skupimy si na sowie petra
bdziemy mogli odnale prawdziwy sens sw Chrystusa. Sowo petra wystpuje zarwno
w Starym jak i Nowym Testamencie. W Starym Testamencie sowo to odnosio si tylko do
Boga Jahwe26. W Nowym Testamencie sowo to nigdy nie odnosio si do zwykych ludzi, a
zawsze do zwykych kamieni (Mt.7,24; 27,51,60) lub do samego Chrystusa (I P.2,4-7; I
Kor.10,4)27. Tak wic tylko Bg, Bg w Chrystusie, Chrystus jest wieczn ska na ktrej
moe by zbudowany Koci. Prawosawna egzegeza tego tekstu wyprowadza z tej gry sw
jeden wniosek: "Chrystus korzystajc z imienia Piotra ukaza tutaj tylko na Siebie Samego i
to wanie w tym sensie w jakim wyzna Go przed uczniami Piotr"28. Tak wic moemy
powiedzie, e wyznanie wiary w. Piotra w to, e Chrystus jest Synem Boga ywego jest
fundamentem Kocioa. Gadkow w swoim komentarzu na te sowa Chrystusa pisze, e
"wypowiedziane przez Piotra wyznanie wiary w Niego jak Chrystusa [...] to wyznanie, ta
mocna wiara, jak kamie, bdzie suya jako fundament do zbudowania na nim wspaniaej
budowli Kocioa Chrystusowego"29. W adnej mierze prawosawni egzegeci, nie
utosamiaj skay na ktrej zbudowano Koci ze w. Apostoem Piotrem. Moemy te
uwaa, e taka interpretacja tego tekstu bya te waciwa tradycji patrystycznej. W
"Swiatootieczeskom Tokowanii" na ten temat czytamy:
"Jest godnym uwagi, e spord Ojcw i nauczycieli Kocioa objaniajcych sowa
Pana: "Na tym kamieniu zbuduj Koci Mj..." 44 mwi, e sowo kamie odnosi si nie
do osoby apostoa Piotra, a do jego wyznania i twardej wiary; 16 naucza, e pod sowem
kamie Zbawiciel rozumia Samego Siebie; 8 ojcw mwi, e za fundament Kocioa su
wszyscy Apostoowie [...] Tylko 17 staroytnych nauczycieli - interpretatorw sowa Pana
odnosz do Piotra, ale oni wcale nie nadaj im takiego znaczenia, jaki chc widzie katolicy;
u adnego z ojcw nie ma nawet wzmianki o tym, e aposto Piotr jest wycznym nastpc
Chrystusa na ziemi, czy te jak mwi niektrzy acinnicy "ksiciem Apostow"30.
24

Zob. Romaniuk, w. Piotr, dz.cyt., s.11-11, 33; por. Ratzinger J., Koci wsplnot, Lublin 1993, s.39.
Zob. Wodarski, dz.cyt., s.18-19.
26
Por. V Moj. 32,4; II Krl. 22,32 (w Biblii BZTB II Krl. jest II Samuela); Ps. 61(62),3;Iz.26,4; zob.
Tokowaja Biblija, dz.cyt., t. VIII, s.279.
27
Wyran niekonsekwencj wida w wywodach bp. Romaniuka, ktry w swojej pracy stwirdza, e
"Wyjtkowo pozycji Piotra polega na tym, e jest on nazwany ska". Ale te jednym tchem wypowiada
sowa przeczce tej tezie: "wity Pawe nie wyobraa sobie w ogle [...] budowli, ktra nie miaaby za
fundament tylko i wycznie osoby o dziea Chrystusa. Poza Mt 16,18 tylko Chrystus jest nazwany ska". i
dalej "ot Piotr jest nazwany ska"; w. Piotr, dz.cyt., s.33-34.
28
Tokowaja Biblija, dz.cyt., t. VIII, s.279. W kontekcie tej wypowiedzi, budzc sprzeciw prawosawnych
jest uwaga bp. Romaniuka, ktry uwaa, e opinia o tym, i Chrystus nazywajc Apostoa Piotrem wskaza
na siebie samego, jest ju dzisiaj przez nikogo nie podtrzymywana, nawet przez autorw protestanckich.
Zob. Romaniuk, w. Piotr, dz.cyt., przypis 19 na s.33.
29
Gadkow, dz.cyt., s.373.
30
Swiatootieczeskoje Tokowanije, dz.cyt., t.III, przypis na s.142. Natomiast ks. Wodarski w swojej pracy
pisze, e "rzeczywicie z 65 Ojcw Kocioa, komentujcych wyraz "opoka", 18 rozumie pod nim samego
Chrystusa, pozostali za widz w nim wiar Apostow w bosko Chrystusa. aden nie gosi, e opok jest
Ap. Piotr", dz.cyt., s. 24.
25

Suszno takiego sformuowania tej kwestii jest oczywistoci dla prawosawnych i

mona je poprze wypowiedziami wielu Ojcw i nauczycieli Kocioa. Orygenes komentujc
interesujcy nas fragment Ewangelii Mateusza pyta: "Gdyby za sdzi, e cay Koci
zbudowa Bg tylko na jednym Piotrze, cby powiedzia o Janie "Synu gromu" i o kadym
z Apostow? Czy bymy si omielili powiedzie, e bramy piekielne nie zwyci Piotra,
a pozostaych Apostow i witych zwyci"31. w. Cyryl Aleksandryjski w swoich
rozwaaniach na temat Kocioa stwierdza, e tylko "Chrystus jest ska"32. Za w. Jan
Chryzostom komentujc sowa Chrystusa wypowiedziane do w. Piotra pisze: "gdy Piotr
nazwa Jego Synem Boym, wtedy Chrystus, eby pokaza, e On rzeczywicie jest Synem
Boym, tak jak Piotr synem Jony, tj. jednej natury z rodzcym, dodaje: i Ja tobie mwi: ty
jeste Piotr i na ty kamieniu - to jest na wyznaniu wiary - zbuduj Koci mj. W tych
sowach Pan pokazuje, e odtd wielu bdzie wierzy..."33. Podobnie uwaa b. Teofilakt,
ktry w komentarzu do Ewangelii Mateusza pisze: "Piotr wyzna wiar, e On jest Synem
Boym; to wanie wyznanie, ktre ty wyzna, -mwi On Piotrowi, - bdzie fundamentem
wierzcych34.
W okresie patrystycznym taka interpretacja bya charakterystyczna nie tylko dla
Ojcw wschodnich, ale rwnie i dla zachodnich. w. Ambroy Mediolaski komentujc
Ewangeli ukasza, pisze: "Chrystus jest opok. Pili bowiem z duchowej opoki, a opok jest
Chrystus. A jednak i uczniowi swemu nie odmwi aski tego imienia, aby i on by Piotrem,
bo od opoki otrzyma stao i moc w wyznawaniu wiary. [...] Dokadaj wszelkich stara
aby i ty sta si opok. [...] Wiara jest tw opok, wiara jest fundamentem Kocioa"35.
B. Augustyn uwaa w. Piotra za figur "Kocioa"36, "uosobienie Kocioa", ale
nigdy te nazwa go opok Kocioa. Opok Kocioa dla b. Augustyna jest Jezus Chrystus,
o czym moemy przekona si zapoznajc si z jego komentarzem do Ewangelii Jana.
"Koci nie upada, poniewa stoi na opoce, od ktrej Piotr otrzyma nazw. Albowiem nie
od Piotra opoka, lecz od opoki Piotr. [...] Dlatego wanie mwi Pan "Na tej skale zbuduj
Koci mj", e Piotr powiedzia "Ty jeste Chrystusem, Synem Boga ywego". Mwi
wic (Chrystus): Chc zbudowa Koci mj na tej opoce, ktr wyznae. Opok bowiem
by Chrystus i na tym fundamencie take sam Piotr zosta zbudowany"37. Na szczegln
uwag zasuguje wypowied b. Augustyna przekazana w traktacie "Odwoania" napisanym
pod koniec ycia. Ju wwczas najprawdopodobniej pojawiy si bdne interpretacje
Mt.16,18, e musia si on w tej kwestii wypowiedzie38. "Lecz wiem, jak wykadaem czsto
pniej, e Pan powiedzia "Ty jeste Piotr i na tej opoce zbuduj Koci mj" - aby
rozumiano, ze Tym, ktrego Piotr wyzna sowami "Ty jeste Chrystus, Syn Boga ywego.
[...] Nie powiedziano bowiem "Ty jeste opok", lecz "Ty jeste Piotrem". Opoka bowiem to
Chrystus. Gdy tak wyznawa Szymon jak wyznaje cay Koci, zosta nazwany Piotrem"39.
Ostatnim elementem omawianego tekstu, budzcym kontrowersje midzy
prawosawnymi a rzymskimi katolikami jest sprawa kluczy i zwizane z nimi prawo
31

Komentarz do Ewangelii Mateusza, cyt za Wodarski, dz.cyt., s.25.

w. Cyryl Aleksandryjski, Wykad wiary prawdziwej, I,42, tum. ks.Wojciech Kania; w: Pisma
Starochrzecijaskich Pisarzy, t.XVIII, s.72.
33
Tokowanije na swiatago Matfieja Jewangielista, dz.cyt., t.II, s. 554.
34
Bagowiestnik, dz.cyt., t. I, s.152.
35
w. Ambroy, Wykad Ewangelii wedug w. ukasza VI,97-98, tumaczy o. Wadysaw Szodarski, Pisma
Starochrzecijaskich Pisarzy, t. XVI, s.257-248.
36
w. Augustyn, Problemy Ewangeliczne, II,6; tumaczenie ks. Stefan Ryznar, Jan Sulowski; Pisma
Starochrzecijaskich Pisarzy t.XLVIII, s.214.
37
Cyt. za Wodarski, dz.cyt., s.29-30.
38
Ks. Wodarski sugeruje, e b. Augustyn "skorygowa swoje dawne przypuszczenia, jakoby Koci zosta
zbudowany na Ap. Piotrze", dz.cyt., s.30.
39
Odwoania 1,21; cyt. za Wodarski, dz.cyt., s.30.
32

"wizania i rozwizywania"40. Prawosawni w przeciwiestwie do katolikw uwaaj, e

klucze przy obiecane Piotrowi nie oznaczaj jakiejkolwiek doczesnej wadzy, ani te
monoci zarzdzania Krlestwem niebieskim41. Zgodnie z Ap.1,18 (I yjcy. Byem umary,
lecz oto yj na wieki wiekw i mam klucze mierci i pieka) oraz Ap.3,7 ("Do anioa
Kocioa w Filadelfii napisz: to mwi wity, prawdziwy, Ten, ktry ma klucz Dawida, Ten,
ktry otwiera, a nikt nie zamknie, i Ten ktry zamyka a nikt nie otworzy") tak rozumiana
wadza kluczy naley tylko do Jezusa Chrystusa42. w. Jan Chryzostom ukazuje w swoim
komentarzu co naley rozumie pod pojciem kluczy. W komentarzu do Mt.16,19 pisze:
"C Ty dajesz, powiedz mi? Klucze nieba, aeby cokolwiek zwiesz na ziemi, bdzie
zwizane i w niebie, i cokolwiek rozwiesz na ziemi, bdzie rozwizane i w niebie. [...] On
obiecuje darowa mu to, co waciwie jest nalene tylko jednemu Bogu: wybacza
grzechy"43. Tak sam wadz otrzymali rwnie inni Apostoowie. Ewangelista Mateusz
ukazuje, e Chrystus tak wadz da wszystkim uczniom wkrtce po Przemienieniu, ale
jeszcze przed swoj mierci (zob. Mt.18,18). Ewangelista Jan odnosi "dar wizania i
rozwizywania" do okresu po zmartwychwstaniu Chrystusa: "Tchn na nich i powiedzia im:
Wemijcie Ducha witego. Ktrymkolwiek grzechy odpucicie, s im odpuszczone, a
ktrym zatrzymacie, s zatrzymane" (J.20,22-23). B. Teofilakt uj to w swoim komentarzu
nastpujco: "Jak Bg On mwi: dam tobie, to znaczy, e jak Ojciec darowa tobie
objawienie, tak Ja dam ci klucze. Pod kluczami rozumiej wybaczenie rozgrzeszajce (ros.
proszczenije razrieszajuszczeje), bd te osdzenie wice grzechy (ros. zaprieszczenije
swiazujuszczeje griechi); podobnie i ci, ktrzy na wzr Piotra stali si godnymi aski
biskupiej maj wadz wybacza i wiza. Chocia jednemu Piotrowi powiedziano: dam
tobie, ale dano wszystkim apostoom. Kiedy? Gdy Pan powiedzia do nich: tym ktrym
odpucicie grzechy, odpuszcz si im"44.
Z powyszego wida, e ani Nowy Testament, ani te patrystyczna interpretacja
nowotestamentowych tekstw nie daj moliwoci uznania w. Piotra za fundament
Kocioa. Pismo wite ukazuje w. Piotra jako pierwszego Apostoa, posiadajcego miejsce
szczeglne w gronie Dwunastu, ale nie stawia go ponad innymi w sensie jurysdykcyjnym, nie
wyej ni inni i nie nad innymi Apostoami. w. Piotr posiada nie wadz, ale autorytet. W
gronie Dwunastu "nie ma wewntrznej hierarchii i przy braku rozrnienia in ordo, nie ma
te podstaw dla rozrnienia w iurisdictio"45. wiadomo tego zachowa Koci
prawosawny rwnie w swoim dziedzictwie liturgicznym.
Argumentem jest midzy innymi, nieznacznie odmienny obraz Apostoa Piotra w Ewangelii
Jana, Dziejach Apostolskich i listach Pawowych. W Ewangelii Jana pierwszestwo Ap. Piotra
jest mniej oczywiste. Moemy tu dostrzec tendencj do postawienia na rwni z Piotrem
"umiowanego ucznia" Jezusa (por. J.18,15; 20,3-8). O. Sergiusz Bugakow mwi w tym
40

Teologowie katoliccy upatruj w obietnicy Chrystusa wyjtkowoci suby apostolskiej w. Piotra do tego
stopnia, e uwaaj i "Piotr obdarowany jest obietnic odnoszc si do caego zgromadzenia nowego ludu
Boego, rozcigajcego si na wszystkie czasy: obietnica ta przekracza czas jego ycia osobistego"
(Ratzinger, dz.cyt., s.41). W stwierdzeniu tym moemy wyranie doszuka si prby uzasadnienia
pniejszych przywilejw papiey rzymskich. W swojej interpretacji przywilejw w. Piotra, odnosz nawet
sowa Apokalipsy (Ap.1,18;3,7), wyranie mwice o Jezusie Chrystusie, do w. Piotra. "Piotr jest wiernym
administratorem posannictwa Jezusa, otwiera on bramy krlestwa niebieskiego; peni zatem funkcj
portiera decydujcego o tym, czy wpuci kogo czy nie (zob.Ap.3,7)" (Ratzinger, dz.cyt., s.41-42; por.
Romaniuk, w. Piotr, dz.cyt., s.36).
41
O monoci zarzdzania Krlestwem niebieskim pisze Romaniuk, w. Piotr, dz.cyt., s.36.
42
Zob. Tokowaja Biblija, dz.cyt., t.VIII, s.280.
43
Tokowanije na Swiatogo Jewangielista Matfieja, dz.cyt., t.II, s. 555.
44
B. Teofilakt, Bagowiestnik, dz.cyt., t.I, s. 153.
45
Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s. 33-34.

kontekcie o "w. Piotrze i Janie, dwch pierwszych Apostoach"46. Podobn sytuacj widzimy
rwnie w Dziejach Apostolskich. Z jednej strony w. Piotr pierwszy zwraca uwag na
konieczno wyboru nowego Apostoa, wygasza kazanie w dniu Pidziesitnicy, jest tym ktry
wystpuje przeciwko postpowaniu Ananiasza i Safiry. Z drugiej za strony s miejsca mwice
o podporzdkowaniu si apostoa Piotra wadzy kolegium Apostolskiego gdy jest posyany do
Samarii, gdy zdaje relacj po powrocie z Cezarei.
Jako e brak jest miejsca i czasu na przedstawienie wszystkich pogldw prawosawnych
ogranicz si tylko do ukazania konkluzji.
1. Nowy Testament, ani patrystyczna interpretacja tekstw nowotestamentowych nie
daj moliwoci uznania w. Piotra za fundament Kocioa. Dla w. Cyryla
aleksandryjskiego i b. Augustyna, w. Ambroego i innych fundamentem jest sam Jezus
Chrystus zgodnie z Mt.21,42; 1 P.2,4). Dla Tertuliana, w. Cypriana i w. Jana
Chryzostoma ska jest wiara w bosko Jezusa.
2. Prawosawni egzegeci w konfrontacji z katolickim nauczaniem podkrelaj e
wyznanie Piotra byo odpowiedzi udzielon w imieniu wszystkich Apostow, tak jak
pytanie byo skierowane do wszystkich. Ks. Bugakow rozpatrujc to zagadnienie pisze
"nie umniejszajc znaczenia Piotra ... nie naley ani na chwil zapomnie o podwjnym
charakterze tego wystpienia, osobistym i wsplnotowym" ... jest to akt soborowy"47.
3. Pismo wite ukazuje w. Piotra jako pierwszego Apostoa, posiadajcego miejsce
szczeglne w gronie Dwunastu. Jednak nie naley w tym fakcie upatrywa jakiego
szczeglnego prymatu czy te porednictwa w. Piotra, poniewa Pismo nie stawia go
ponad innymi w sensie jurysdykcyjnym. Nie wyej ni inni i nie nad innymi Apostoami.
w. Piotr posiada nie wadz, ale autorytet. W gronie Dwunastu "nie ma wewntrznej
hierarchii i przy braku rozrnienia in ordo, nie ma te podstaw dla rozrnienia in
iurisdictio"48. wiadomo tego, Koci prawosawny zachowa rwnie w swoim
dziedzictwie liturgicznym.
III. Rola i miejsce w. Piotra wedug tekstw liturgicznych Kocioa prawosawnego.
Zanim przejd do omwienia tego zagadnienia, chciabym zwrci uwag na 90-92
Encykliki, w ktrych papie Jan Pawe II ukazuje na Koci Rzymu, jako ten, ktry "staje
si Kocioem Piotra i Pawa". Odwoanie si do staroytnej tradycji zgodnie z ktr Biskup
Rzymu nosi tytu "nastpcy Apostow Piotra i Pawa" nie jest bez znaczenia dla
prawosawnych. W tym miejscu wydaje si waciwym przypomnienie istotnego momentu
pobonoci prawosawnej. Chodzi o tradycj czczenia Apostoa Pawa na rwni z Apostoem
Piotrem. W roku liturgicznym Kocioa prawosawnego tym wanie dwm Apostoom
powicony jest jeden dzie 29 czerwca. W dniu tym Koci wspomina "witych sawnych
i najchwalebniejszych, najwyszych Apostow Piotra i Pawa" (s. Swiatych sawnych i
wsiechwalnych i pierwowierchownych aposto Pietra i Pawa). Wielko tego wita jest
zaznaczona "caonocnym czuwaniem" i poprzedzajcym go postem. Koci ustanowi
pami tych dwch apostow w jednym dniu, poniewa wedug tradycji obaj ponieli mier
tego samego dnia. Nie mniej wanym jest rwnie to, e Koci ustanawiajc
"pierwszestwo" w. Piotra ustanowi rwnoczenie i "pierwszestwo" w. Pawa. Zaznaczy
przy tym naley, e oba te pierwszestwa nie s sprzeczne ze sob, ale wzajemnie si
uzupeniaj. "Prymat Piotra okaza si nie bezwarunkowy, albowiem ma swoj granic w
46

Zob. Bugakow, Sww. Pietr i Ioann dwa pierwoapostoa, Paris 1926.

Bugakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt,. s.12,20.
48
Tame s.33-34.
47

Pawle"49. Mimo, e pierwszestwo kadego z nich jest innej natury (pierwszestwo wiary i
pierwszestwo w goszeniu Ewangelii), to Koci uzna je za rwnie wane ustanawiajc
jeden dzie ich pamici. Potwierdzenie takiego rozumienia roli w. Piotra i Pawa moemy
odszuka zarwno w ukadzie naboestwa jak i w tekstach liturgicznych. Ukad nieszporw
i jutrzni pozwala wyrni fragmenty naboestwa odnoszce si tylko do w. Piotra i tylko
do w. Pawa. S te fragmenty mwice o obu Apostoach rwnoczenie. Obaj s nazywani
"zajmujcymi centralne miejsce" (pierwoprestolnicy), "stojcymi na czele przyjaci
Twoich", "nauczycielami ekumeny", "gwiazdami uczonoci, owiecajcymi wszechwiat".
"Wychwalamy najwyszych Piotra i Pawa, jako przewodzcych caemu wiatu,
uczniw Chrystusa i fundamenty Kocioa, prawdziwych filarw i murw i gosicieli boskich
Chrystusowych nauk i cierpie..." (nieszpory 29. czerwca).
"Wszyscy najwikszych Apostow wychwalajmy, boskich Piotra i Pawa, wieczniki
wszechwiata, gosicieli wiary ... filary Kocioa, burzycieli faszu" (jutrznia 29. czerwca).
Ale w tradycji Kocioa jest jeszcze dzie 30 czerwca dzie powicony wszystkim
Dwunastu Apostoom. W tekstach liturgicznych tego dnia, wszyscy Apostoowie nazwani s
"filarami", "murami", "gwiazdami" i "wiecznikami Kocioa". I nie jest to tylko literacka forma,
lecz wiadomo Kocioa uznajca kolegialno i soborowo caego grona Dwunastu
Apostow.
IV. Eklezjologiczne uwarunkowania idei prymatu Biskupa Rzymu.
Kwestia prymatu Biskupa Rzymu, przez wspczesn teologi prawosawna, jest
rozpatrywana w kategoriach eklezjologicznych. Odrbno Kociow, a co za tym idzie - inne
widzenie roli i znaczenia Biskupa Rzymu - wynika z realizacji dwch rnych koncepcji
eklezjologicznych. N. Afanasjew jedn - zachodni nazywa uniwersalistyczn, drug za wschodni eucharystyczn50. Trzeba mie wiadomo, e obie te koncepcje pochodz z pierwszych wiekw chrzecijastwa i maj jeden punkt wyjcia. Kada z nich odwouje si do
okrelenia kocioa jako "mistycznego Ciaa Chrystusa".
Koncepcja uniwersalna czona jest z imieniem w. Cypriana. Jedno kocioa jest
realizowana przez episkopat, ktry podobnie jak Koci powszechny jest caoci skadajc
si z wielu biskupw. Kady biskup, czonek episkopatu otrzyma peni wadzy i dla danego
Kocioa jest rzeczywistym zastpc Chrystusa. Biskupi rozproszeni po caym wiecie, ale
pozostajcy w zgodnoci realizuj jedno Kocioa. W tak pojmowanym Kociele jako
jedno zbiorowa musi istnie czynnik uosabiajcy t jedno. Musi by biskup posiadajcy
wadz jurysdykcyjn nad wszystkimi czciami Kocioa. Idea ta zostaa zrealizowana w
Kociele rzymsko-katolickim, gdzie Biskup Rzymu jest tym, ktry uosabia t jedno.
Realizacj tej koncepcji postuluje Encyklika "Ut unum sint" w 88 gdzie czytamy:
"Koci katolicki jest wiadom, e pord wszystkich Kociow i Wsplnot to on
zachowuje posug Nastpcy Apostoa Piotra w osobie Biskupa Rzymu, ktrego Bg
ustanowi "Trwajcym i widzialnym rdem i fundamentem jednoci"
i w 97:
"Koci katolicki ... wyraa przekonanie, e komunia Kociow partykularnych z
Kocioem Rzymu oraz ich Biskupw z Biskupem Rzymu jest w Boym zamyle
podstawowym warunkiem penej i widzialnej komunii".
Koncepcja eucharystyczna jest czona z imieniem w. Ignacego Antiocheskiego. W
49

Bugakow, tame, s.41-42.

Afanasjew N, Cerkow Ducha Swiatago, Paris 1971; tene, Dwie idiei wsielienskoj cerkwi, w: Put' 45 (1934), s.
16-29.
50

definiowaniu Kocioa jako mistycznego Ciaa Chrystusa zosta podkrelony moment

eucharystyczny, gdzie centralny charakter Eucharystii pozwala zrozumie koncepcj Kocioa
urzeczywistniajcego si z zgromadzeniu eucharystycznym. Taka koncepcja eklezjologii
nawizuje do sw Chrystusa "albowiem gdzie s dwaj lub trzej zgromadzeni w imi Moje, tam
jestem pord nich" (Mt.18,20). Wynika std, ze kady Koci lokalny jest jednoczenie
Kocioem powszechnym poniewa w nim przebywa penia Ciaa Chrystusowego. W tajemnicy
Eucharystii objawia si penia i jedno Kocioa, ktre maj charakter jakociowy, gdy
Chrystus jest zawsze i wszdzie, w kadej Eucharystii, ten sam.51 W tak pojmowanej
eklezjologii zakada si analogi pomidzy sakramentalnym a eklezjalnym ciaem Chrystusa.
Tam gdzie jest sprawowana Eucharystia tam jest jeden, wity, powszechny i apostolski
Koci. Eucharystia jest wyrazem prawdziwej i realnej wsplnoty z Chrystusem. Eklezjologia
eucharystyczna, zdecydowanie blisza Kocioom prawosawnym, pomaga zrozumie dlaczego
mimo braku centrum organizacyjnego zostaa zachowana jedno Kocioa na Wschodzie i skd
wynika niech dla koncepcji Rzymu.
Naley jednak zaznaczy, e koncepcja uniwersalistyczna jest charakterystyczna nie
tylko dla Kocioa zachodniego. W rnych okresach historii ch urzeczywistniania tej
koncepcji wykazywa rwnie Konstantynopol, Aleksandria a nawet Moskwa. Wersja
eklezjologii uniwersalistycznej Konstantynopola bya cile powizana i ide pastwowoci.
Jednak wraz z wydarzeniami roku 1453 koncepcja ta okazaa si niemoliw do realizacji.
V. Prymat i posuga w wietle teologii prawosawnej.
Idea prymatu nigdy nie zostaa zakwestionowana przez Koci prawosawny.
Zakwestionowane zostao pojmowanie natury prymatu. Prawosawni nie mog zaakceptowa
prymatu pojmowanego w kategoriach wadzy jurysdykcyjnej Biskupa Rzymu nad
poszczeglnymi biskupami a przez to nad kadym Kocioem lokalnym (partykularnym).
Akceptacja tak rozumianego prymatu prowadzi do zakwestionowania roli biskupa w Kociele.
Kiedy mwimy o prawosawnym pojmowaniu natury urzdu biskupa, nie moemy znale
podstaw do podporzdkowania biskupa jakiejkolwiek wadzy. Dlatego, e biskup w sposb
mistyczny identyfikuje si z Chrystusem nie jest za "zastpc i legatem Chrystusa". Zasad
prymatu w Kociele prawosawnym upatruje si w rwnoci wszystkich biskupw z ktrych
jeden jest primus inter pares. Ta zasada jest realizowana we wszystkich Kocioach lokalnych
(autokefalicznych) jak i w caym Kociele (tzw. dyptychy). Tak pojmowany prymat nie wyraa
wadzy pierwszego biskupa wobec innych biskupw. aden biskup nawet pierwszy nie moe
ingerowa w sprawy wewntrzne innych diecezji.
Dlatego trudno jest zaakceptowa sformuowanie Encykliki, e funkcja prymatu Biskupa
Rzymu byaby tylko pozorem bez wadzy i autorytetu i e "prymat Biskup Rzymu sprawuje
na rnych paszczyznach, czuwajc nad goszeniem sowa, nad sprawowaniem sakramentw
i liturgii nad misj nad dyscyplin i yciem chrzecijaskim". (zob. 94).
Encyklika "Ut unum sint" wywouje rwnie sprzeciw prawosawnych rwnie ze
wzgldw dogmatycznych. W 94 czytamy:
Papie "ma obowizek przestrzega i budzi czujno a czasem orzeka, e ta czy inna
szerzca si opinia jest nie do pogodzenia z jednoci wiary. [...] Moe te orzec ex
cathedra, e dana doktryna naley do depozytu wiary".
Dla prawosawnych jest to wyrane potwierdzenie dogmatu o nieomylnoci dogmatycznej
papiea eliminujcego konieczno zwoywania soborw jako jedynej instancji powoanej do
wypowiadania si w kwestiach wiary i moralnoci. Prawosawni nauczaj, e tylko sobr ma
moliwo ujcia w sowa treci wiary, biskup za musi przestrzega zgodnoci swoich
51

Zob. Hryniewicz Wacaw, Eklezjologia. W teologii prawosawnej, EK, t.4, k.786.

wypowiedzi z Tradycj i wiar Kocioa. Orzeczenie papiea ex cathedra pozbawia moliwoci

zbadania czy jego wypowied pozostaje w zgodnoci z wiar Kocioa. Takie pojmowanie
prymatu papiea oznacza zakwestionowanie zasady soborowoci w yciu Kocioa. Ta zasada
za przez prawosawnych jest wyprowadzana z wspistotnoci Osb Trjcy witej co obrazuje
34 kanon apostolski Biskupi wszelkiego narodu powinni mie pierwszego wrd nich i
uznawa go jako gow; nie mog nic czyni, co by przewyszao ich wadz, bez rozpatrzenia
danej sprawy przez niego. Kady moe czyni tylko to co dotyczy jego diecezji i miejscowoci
do niej nalecych. Ale i pierwszy niech nic nie czyni bez rozpatrzenia przez wszystkich. A w
ten sposb osignita zostanie jednomylno i bdzie sawiony Bg przez Pana w Duchu
witym, Ojciec i Syn i Duch wity.52
Dlatego te dla niektrych teologw prawosawnych katolicki dogmat o prymacie i
nieomylnoci papiea jest konsekwencj wprowadzenia filioque do dogmatu Trjcy w.
Eklezjologia jest, w tym przypadku, praktycznym wyrazem wiary w Jedynego Boga w Trjcy
witej. Olivier Clement podkrela, e sformuowania scholastyczne dogmatu Filioque
utwierdziy pewien rodzaj jednostronnej zalenoci Ducha witego w stosunku do Syna. Ta
zaleno wedug niego znajduje swoje odzwierciedlenie w Kociele, w ktrym dziaanie
Ducha witego zostao podporzdkowane hierarchii, a niekiedy przez ni stumione. Ciao
Chrystusa nie jest ju pojmowane jako miejsce trwajcej wci Pidziesitnicy, lecz jako
spoeczna struktura o ksztacie piramidalnym, z biegiem czasu coraz silniej zcentralizowana, w
ktrej ostatnie sowo naley do Chrystusowego wikariusza53.

52

Kanony Kocioa prawosawnego, tum. ks. dr Aleksy Znosko, Hajnwka 2000, s. 19

Olivier Clement, Bunt ducha i tragedia podziau. Kryzys chrzecijastwa zachodniego, w: Znak 1992? S. 29.
Olivier Clement jest autorem bardzo interesujcego studium na temat pojmowania prymatu Biskupa Rzymu,
ktre ukazao si w przekadzie Marii urowskiej w Wydawnictwie Ksiy Marianw: Rzym inaczej.
Prawosawny wobec papiestwa, Warszawa 1999.
53