SH.M.U.

,,GJERGJ FISHTA , PRISHTIN

CIKLI STUDIMIT HULUMTIM NEVEPRIM NE ARSIM

Identifikimi i koncepteve te gabuara tek nxnsit e kl V-te pr

motin dhe reshjet atmosferike

Punoi :
Shqipe Hoxha -Llonari

Prishtin , Nntor, 2013.

Prmbledhje
1

Arsimtaret e lendes se fizikes edhe pse bjn prpjekje domethnse jan t

ballafaquar me faktin q nxnsit e tyre tregojn vshtrsi te dukshme n kuptimin e
koncepteve themelore n fizik.N dekadat e fundit shum fizicient n mbar botn n
mnyr sistematike kan intensifikuar hulumtimet shkencore n lenden e fizikes pr
zgjidhjen e nj ser pyetjesh dhe problemesh t hapura me t cilat ballafaqohen gjat
puns se tyre . Rezultatet e ktyre hulumtimeve tregojn q ky hulumtim u ndihmon
arsimtarve q te avansohen n punn e tyre ,ne menyre q nxnsit e tyre t kuptojn
m mir msimet, t cilat I punojn si dhe t prvetsojn n mnyre me efikase
konceptet themelore ne fizik si dhe t zhvillojn arsimimin e tyre shkencor.
Subjekt I ktij punimi ka qen prezenca dhe identifikimi I koncepteve te gabuara
(miskoncepteve )tek nxnsit e klases V-te ne lenden ,, Njeriu dhe Natyra.
Miskonceptet (konceptet e gabuara) te nxnsve prbhen nga idet e gabuara
,gjegjsisht nga diturit e gabuara mbi nj dukuri (gj).
Nj koncept t prvetsuar njher sht vshtir t zvendsojm me nj koncept t
vrtet shkencor , sepse nxnsit gjat krijimit t konstruksionit t tyre (konceptit te
gabuar) bjn nj mund te madh mental dhe nuk heqin dor leht nga kto ,,
koncepte. Te gjith nxnsit kan marre pjese ne test (paratest) ku sht shfrytzuar
metoda kualitative dhe cilesore, dhe jan prgjigjur ne dhjete pyetje te thjeshta mbi
konceptet mbi motin dhe reshjet atmosferike . Gjithashtu te gjith nxnsit e klase Vkan e marre pjese ne msimin aktiv te organizuar pas testit si mjet i ktij
hulumtimi .Msimi sht organizuar me prdorimin e mjeteve multimediale si dhe
sht realizuar
eksperimenti mbi formimin e reve, kondensimin e avullit dhe
krijimin e shiut.Pas msimit aktiv nxnsit jan pyetur te prshkruajn ,,Qarkullimin e
ujit ne Natyre- kjo sht prdore si pastest.Rezultatet e hulumtimit tregojn qe pas
zhvillimit t msimit aktiv dhe interaktiv qe sht realizuar pas testit ,nxnsit kan
treguar nj rezultat shum m t mir dhe nj avansim t dukshm n kuptimin e
koncepteve themelore mbi Motin dhe Reshjet atmosferike si dhe njkohsisht
dyshimet ne keqkuptimet e tyre te krijuara me hert nga burimet e ndryshme dhe nga
vrojtimi I tyre vetanak sht rrite shume pothuajse tek disa nxns edhe jan
zvendsuar me koncepte shkencore .Nxnsit kan shprehur qndrim pozitiv mbi
msimin aktiv dhe interaktiv dhe jan shprehur q ky lloj I msimit ju sjell m shum
knaqsi dhe interesim pr lndn ,,Njeriu dhe Natyra dhe se pr ta sht m e afrt
dhe m e kuptueshme si dhe m interesante .
2

Hyrje
Hulumtimet e shumta ne lenden e fiziks kane treguar se mesimdhenia m e
suksesshme sht ajo mesimdhenie, ku prve rolit tradicional te msuesit ai ka edhe
rolin e organizatorit dhe udheheqesit te aktiviteteve ne klase .Prmes sekuencave mire
te paramenduara te msimit, arsimtari duhet te aktivizoj konceptet alternative te
nxnsve dhe te vej ne dyshim kuptimet e gabuara (miskonceptet) e tyre ne fushn
e Fizikes dhe bashkrisht me nxns te gjejn rrugn pr ndryshime konceptuale.
Detyra themelore e do arsimtari te mire sht qe ta kyc nxnsin ne sa me shume
aktivitete prmes se cilave ata vet do te arrijne te njohurit e reja .Ne varshmeri nga
prmbajtja dhe koha e disponueshme sa me shume te kombinoj msimin tradicional
(zakonshm), me format e puns me metodologjine e mesimit aktiv dhe interaktiv.N
kt punim jan paraqitur rezultatet e hulumtimit ne veprim n identifikimin e
keqkuptimeve (koncepteve te gabuara) (miskoncepteve) t cilat egzistojn tek
nxnsit (fmijt)e kl. V-t mbi Motin dhe reshjet atmosferike n prgjithsi mbi
,,ciklin e ujit ne natyr.Njkohsisht sht hulumtuar edhe ndikimi I msimit aktiv
dhe interaktiv ne te kuptuarit e nxnsve pr dukurit themelore ne Natyre si dhe n
prvetsimin e lnds ,,Natyra dhe Njeriu . Ne kt punim sht prdorur strategjia
POE (Predict Observe-Explain) (Parashiko- Vzhgo-Shpjego) , sipas White
Gunstone viti 1992.Para realizimit te eksperimentit fmijt sht dashur qe se pari te
shkruajn parashikimet e tyre gjegjsisht supozimet.Pas realizimit te eksperimentit
nxnsit kane shnuar rezultatet e eksperimentit. Nxnsit kane pasur parashikime te
ndryshme dhe prmes diskutimit me nxns dhe nxnsve ne mes vete sht arritur
tek perfundimet konkrete .Ne hulumtim jan prdore metodat komparative
(krahasuese) dhe statistikore .
Mostrn e hulumtimit e kan prbr :
-Materialet shkollore literatura ,broshurat t ciln e prdorin nxnsit e kl. V-t n
shkollat fillore ne Republikn e Kosovs.
-Nxnsit e kl. V-t t shkolls fillore ,,Gjergj Fishta ne Prishtin. Njra nga kahjet
themelore t ndryshimeve n msimdhnien
bashkkohore paraqitet me
implementimin e metodave te reja t msuarit. Qllimi I msimit aktiv sht zhvillimi
I figurs individuale t do nxnsi e jo vetm arritja e njohurive nga lnd t caktuara
shkollore. Krkesat e shoqris moderne nuk jan m t orientuara nga individet t
cilt q njohurit e caktuara ti reprodukojn ,por nga individt t cilt njohurit e tyre
3

din t`i implementojn (zbatojn) dhe t cilt din q me diturin (njohurit) q kan t
zgjedhin problemet me t cilat ballafaqohen si n teori ashtu edhe n praktik.

Rishikimi i literaturs
Kah fundi i viteve t gjashtdhjeta dhe fillimi i viteve t shtatdhjeta Lawrence
Stenhouse n Britani t Madhe aktualizoi iden pr msimdhnsin si hulumtues .
Ai u prpoq t demistifikoj dhe t demokratizoj hulumtimet, t cilat n at form q
ishin nuk kan arritur t kontribuojn n mnyr efektive n zhvillimin e t kuptuarit
profesional dhe avansimin e praktiks profesionale.
Stenhouse dhe bashkpuntort e tij inkurajuan msimdhnsit q t marrin rol aktiv
n procesin e hulumtimeve dhe m kt t prmirsojn praktikn e tyre n klas dhe
t emancipohen personalisht. (Poetter , 1997 ,fq.16).
John Elliot dhe Clem Adelman vazhduan idet e Stenhouse-it n veprat e tyre t cilat i
realizuan n kornizn e projektit trevjear ,, Projekti i msimdhnis sipas Ford-it
Ky projekt ishte nj nga m t rndsishmit pr t stimuluar dhe jetsuar idet e
Hulumtimit Veprues. (McNiff ,2002 ,fq.44).
Duke marr nj rol aktiv n hulumtimet shkollore msimdhnsit bhen reflektues
praktik (Schn, 1984), msimdhns hulumtues ose hulumtues veprues (McNiff,
2002). McNiff dhe Whitehead (2002) konsiderojn se Hulumtimi Veprues sht nj
proces sistematik vezhgues,
prshkrues, planifikues, veprues, reflektues dhe
modifikues.
Shum studime jan br pr t shqyrtuar idet e fmijve rreth fenomeneve fizike
(p.sh. Shofer, Guesne & TIBERGHIEN, 1985; Stepans, 1994). M pak studime jan
br pr t kuptuar at se ka fmijt mendojn n lidhje me temat shkencore pr
Motin. Disa grupe dhe agjenci jan duke punuar pr t rritur arsimimin shkencor pr
fenomenet natyrore n Tok
(p.sh. NASA, ESSE / USRA, GSA). Kto grupe
shpresojm pr t prmirsuar t msuarit dhe msimdhnien e shkencs mbi dukurit
Natyrore, por kt e vshtirson mungesa e hulumtimeve n arsim n kt fush . Ky
punim u iniciua nga nevoja pr nj rishikim t plot t koncepteve te gabuara t
nxnsve t kl V-t n lidhje me nj tem t vetme shkencore, si sht moti.

METODOLOGJIA
Lloji i Hulumtimit
o Hulumtimi i bere , rezultatet e te cilit jan paraqitur ne ket punim sht i llojit
Hulumtim ne Veprim- diagnostik i cili ka karakter analitik komparativ .
Pyetja dhe qellimi i hulumtimit
o Pyetja e hulumtimit eshte: Cfare koncepte alternative perdorin nxenesit e klases
se V-te per motin dhe reshjet atmosferike?
o Qllimi baze i ktij hulumtimit sht identifikimi i koncepteve te gabuara
(miskoncepteve) tek nxnsit e klass se V-te per motin dhe reshjeve atmosferike
si dhe gjetjen e menyrave per zevendesimin e tyre me koncepte shkencore permes
aktiviteteve zbavitese.
Detyrat e hulumtimit
Detyrat themelore te ktij hulumtimi jan :
1. mbledhja e te dhnave mbi konceptet e gabuara (miskoncepteve ) t nxnsve
mbi Motin dhe fenomenet e reshjeve atmosferike .
2. te analizohen rezultatet e fituara ne baze te prgjigjeve te nxnsve prmes
instrumenteve te aplikuara pr hulumtim .
Hipoteza themelore e hulumtimit : Nxnsit mund t`i kuptojn me mire motin dhe

fenomenet e

reshjeve atmosferike dhe me mire e pervetesojne modelin shkencor mbi motin dhe fenomenet e
reshjeve atmosferike me ndihmn e aplikimit te msimit aktiv.

Plani i hulumtimit
Hulumtimi i bere pr nevojat e ktij punimi sht bere ne tri faza:
Faza I :
1. mbledhja , selektimi dhe analiza e literaturs mbi hulumtimin e lendes se fizikes
2. hulumtimi i burimeve te literaturs mbi metodat e hulumtimeve..
3. hulumtimi i literaturs mbi konceptet e motit dhe reshjeve atmosferike.
5

Faza II:
1.
2.
3.
4.
5.

krijimi i instrumenteve pr hulumtim.

zgjedhja e nxnsve dhe pregaditja e tyre pr hulumtim.
Implementimi i paratestit.
Krijimi i sekuencave te msimit aktiv.
Implementimi i pastestit.

Faza III:
1. mbledhja e te dhnave nga hulumtimi
2. analiza cilesore dhe sasiore e (te dhnave ) e hulumtimit
3. sinteza rezultateve teorike si dhe hulumtimit te kryer me qellim te formulimit te
prfundimeve (rezultateve)

Instrumentet e hulumtimit
Instrumentet e ktij hulumtimi te cilat jan krijuar pr nevojat e ktij punimi jan:
1. Pyetsori
2. Testi (paratest dhe pastesti)
3. fleta e puns msimi aktiv mbi reshjet -motin
4. Eksperimenti pr msim aktiv mbi reshjet dhe ret .
1.Pyetsori
Pyetsori prmban pyetje me qellim te mbledhjes se te dhnave themelore mbi
nxnsit:
- klasa te ciln e vijojn ,
- gjinia ,
- mosha,
- pyetje te cilat kane te bjn me librin te cilin fmijt e posedojn,
- qndrimi dhe mendimet pr lenden e fizikes (Natyra dhe Njeriu) si lende shkollore
6

2.Testi
Testi ka qene instrumenti kryesor I hulumtimit I shfrytzuar si paratest dhe ka
prmbajte 10 pyetje .
Prmes ktij testi jan fituar te dhnat se cfare koncepte kane fmijt e klass se V-te
ne lidhje me fenomenet natyrore si jan reshjet atmosferike: rret , shiu ,mjegulla
,bora.
3.Fleta e Puns- msimi aktiv pr klimn dhe motin (reshjet atmosferike)
Fleta e puns e cila sht shfrytzuar ne sekuencn e msimit aktiv prbehet nga 4
pyetje :
-pyetje e pare te ciln e kemi quajtur ,,stuhi mendimesh , ka qene ne lidhje me
pikpamjet e nxnsve pr motin dhe reshjet.
Ne kohen prej 30-60 sek nxenesit eshte dashur te shkruajn 4 fjale te cilat I asocojne
kur degjojne fjalt motin dhe reshjen.
Ne pyetjen e dyte sht krkuar nga nxnsit qe te shkruajn definicionin pr motin
,ashtu sic e kane msuar ne lenden ,,Njeriu dhe natyra
Pas ksaj pyetje jan zhvilluar eksperimente :formimi I avullit, formimi I rreve ,
kondezimi
Pyetja e trete ka te beje me lvizjen e reve dhe pyetja e katrt per avullin pse ngritt
ne lartsi .

Mostra e hulumtimit
Mostr e ktij hulumtimi jan :
1. planprogrami dhe literatura e lendes Natyra dhe Njeriu pr klasn e V-te ne Rep.
Kosovs
2. Nxnsit e kl. V (25 nxns) te shkolls fillore Gjergj Fishta ne Prishtine
Nxnsit kan marre pjes ne mnyre vullnetare ne hulumtim

Variablat e hulumtimit
Si variabla te pavarura te ktij lloj hulumtimi mund te merren kto :
Mosha e nxeneseve
Gjinia e nxnsve
Prkatsia e Klass (klasa e V-te e shkolls fillore)
Ne analizn e te dhnave ( rezultateve) te ktij hulumtimi si variabla te pavarura jan
marr vetm dy :
gjinia (nxns,nxnse)
prkatsia e Klass (klasa V-te e shkolls fillore)
Variabla te varura mund te jene :
Arritshmerija e nxnsve ne Test dhe Pastest
Zhvillimi I interesit te nxnsve per lenden e Njeriut dhe Natyra (Fizike)
Te menduarit konceptual I nxnsve
Ne ket hulumtim me qellim te prpunimit te te dhnave si variabla te varura do te
merren arriteshmeria e nxnsve ne Test dhe Pastest si dhe te menduarit konceptual I
nxnsve , sa kane mundsuar rezultatet e hulumtimit.

ANALIZA E T DHNAVE

Koncp.i
gabuar
%)
48

PARATESTI

Pyetja

Koncep.s
hkencor
( %)
44

Ska ide
( %)
8

Cka eshte moti?

II

Vizato reshjet qe bien ne vendin tone?

12

80

III

Cfare ndodh me ujin kur nxehet

12

72

16

24

72

24

76

IV

Avulli formohet nga :

ajri
uji I nxehte

tymi
qielli

Rete formohen nga:

avulli I nxehte ,qe ngjitet larte ne atmosphere
a jri I ftohte ,qe gjendet larte ne atmosfere

Tabela nr.1 Paraqitja ne perqindje e pese pytjeve te para

Grafiku nr.1 Paraqitja grafike

Nga grafiku nr.1 verejme se pergjegjet e nxenesve ne pyetjen nje kane qene kryesisht
te gabuara ne krahasim me pergjegjet e pyetjeve dy,tre dhe kater te cialt kane qene
shume te sakta.Ndersa nje pjese e nxenesve as qe kane pase idene se cka i eshte
kerkuar nga pytja nje,dy ,tre dhe kater.

Koncp.i
gabuar
( %)

Pyetja

Konc.
shkencor
( %)

Ska
ide
( %)

VI

Pse levizin rete?

84

12

52

44

72

12

16

57

35

52

40

Rete kane ngjyre te :

VII

VIII
IX
X

a) hirit
e) verdhe

c) kaltert

b) bardhe

d) roz

c) kuqe

Pse bie shi ?

Kush e shkakton shiun dhe boren?

Ne cilat raste e shihni ylberin?

Tabela nr.2 Paraqitja ne perqindje e pese pytjeve te fundit

Grafiku nr.2 Paraqitja grafike

Nga graf.nr.2 verejme se pergjegjet e pyetjes se gjashte,shtate,tete,nente dhe dhjete

jane kryesisht te gabuara edhe pse disa nga nxenesit kane qene te sakte dhe disa nga ta
nuk kane pasur fare ide.

10

Po te analizojme ne pergjithesi keto te dhena konstatojme se shumica e pergjegjeve

nga nxenesit kane qene te gabuara.
10% e pergjegjeve ishin te pa qarta dhe te padefinuar cka na kumton se kjo perqindje e
nxenesve nuk kishin ide se per cka po flitej.

Pyetja
Cka eshte moti?
Vizato rreshjet qe bien ne vendin
tend?

Koncepti shkencor

Miskoncepti

Kushtet atmosferike nga dita ne

dite quhet mot.

Moti eshte stine,natyre, atmosfer

etj.

-------------------------------

Kane vizatuar shtepi,top,njeriun,

diellin etj.

Cfare ndodh me ujin kur nxehet?

Ndodh avullimi i ujit

E thith toka,gurgullon etj.

Avulli formohet nga?

Avulli formohet nga uji i nxehte

Tymi,ajri,qielli etj.

Rete formohen nga?

Rete formohen nga avulli i ujit qe

ngjitet larte ne atmosfere.

Ajri i ftohte qe gjendet larte ne

atmosfere.

Pse levizin rete?

Rete levizin per shkak te levizjes

se ajrit.Ajri nuk rin ne qetesi por
leviz pa nderprere.

Levizin gjate gravitetit ,Zoti etj.

Rete kane ngjyre te:

Ngjyre hiri,bardhe.

Kalter,verdhe,roze etj.

Pse bie shi?

Shi bie per shkak te forces se

gravitetit.

Nga rete formohet avulli dhe bie

shi.

Tabela nr.3 Paraqitja tabelare e disa pyetjeve ,koncepteve shkencore dhe miskoncepteve

ANALIZA E TE DHENAVE TE PASTESTIT

11

Pas aplikimit te sekuences se mesimit aktiv ku si mjete ndihmese jane perdorur paisjet
multimediale dhe eshte realizuar eksperimenti mbi avullimin e ujti,kondensimin e
avullit dhe formimin e pikave te shiut.Ne mesimin aktiv kane marre pjese te gjithe
nxenesit e klases se bashku me mesuesen.Gjate ores se mesimit te gjithe nxenesit kane
qene interaktiv.Pastesti ka permbajtur vetem nje pyetje gjitheperfshirese ku nga
nxenesit eshte kerkuar te pershkruajne Ciklin e ujit ne natyre.

Mesatarja(%)e pergjegjeve
me koncept te gabuar.

Mesatarja(%) e pergjegjeve
me koncept te sakte.

Mesatarja(%) e pergjegjeve
s`ka ide.

Paratesti

43.7

47.9

8.4

Pastesti

16

84

Tabela nr.4 Krahasimi i rezultateve fillestare me ato te fituara pas mesimit aktiv

Nga tabela nr.4 shihet se me aplikimin e mesimit aktiv eshte arritur qe ne menyre te
dukshme te zvogelohet numri i koncepteve te gabuara pothuajse te zevendesohen
plotesisht me koncepte shkencore.

Diskutimi
Gjate ketij hulumtimi jane identifikuar miskonceptet (konceptet e gabuara) te cilat
ekzistojne te nxenesit e kl V-te mbi shiun dhe rete si dhe ne pergjithesi per reshjet
atmosferike si dhe veshteresite e te kuptuarit te krijimit te reve dhe levizjen e avullit
ne atmosfere si dhe mbi motin dhe reshjet atmosferike ne pergjithesi .
Gjate ketij hulumtimi eshte arritur Baza fillestare per modelimin e lendes se Njeriu
dhe Natyra (fizikes) permes krijimit te instrumenteve per hulumtim .
Eshte promovuar mesimi aktiv ,metoda e hulumtimit e vete nxenesve permes
eksperimenteve hulumtuese si dhe orjentimin e nxenesve ne shfrytezimin e e diturive
nga lenda Njeriu dhe Natyra (fizika), te menduarit konceptual ,zhvillimi i aftesive te
argumentimit .
Permes ketij hulumtimi rezultate te pritshme jane ato te cilat do te mund te tregojne ne
rendesine e te mesuarit aktiv e cila shpjen nga permiresimi I kualitetit te mesuarit si
dhe te tregohet se me aplikimine kesaj metode arrihen rezultate me te mira ne t
mesuarit e lendes Njeriu dhe natyra (fizika).
12

Njeri nga rezultatet e pritshme eshte edhe qendrimet pozitive te nxenesve ne

realizimin dhe menyren e realizimit te mesuarit ne raport me metodat e zakonshme
(ku Mesusesi Arsimtari eshte figure qendrore ne procesin mesimor).
Perfundimi
Duke u bazuar ne rezultatet e fituara pas aplikimit te mesimit aktiv eshte vertetuar
plotesisht hipoteza e dhene ne fillim te hulumtimit.
Interesimi dhe motivimi per te mesuar rreth fenomeneve ne boten natyrore dhe
fizike,per te gjeneruar,per te kuptuar dhe mos te harruar te perdorin
konceptet,shpjegimet,argumentet,modele dhe fakte qe lidhen me shkencen qe te
ndjejne boten natyrore dhe fizike permes aplikimit te aktiviteteve zbavitese nxenesit
kane arritur mjaft sukses.

Literatura

13