Marcin Komor, Marcin Komor,Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

Gospodarka
narodowa

83

1
(275)
Rok LXXXV/XXVI
styczeluty
2015
s. 83102

Marcin KOMOR
Jan H. SCHUMANN2

Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami

wedug wymiarw kultury Hofstede
Streszczenie: Celem artykuu jest okrelenie cech kulturowych Polakw iNiemcw, opierajcych si naczterech wymiarach kulturowych zaproponowanych przez Geerta Hofstede
napodstawie bada empirycznych przeprowadzonych zzastosowaniem tych samych kwestionariuszy badawczych, anastpnie identyfikacja rnic kulturowych wystpujcych
midzy tymi narodami oraz porwnanie wynikw tych bada zwartociami wskanikw
wymiarw kultury wyznaczonych przez G.Hofstede. Autorzy artykuu podejmuj rozwaania dotyczce zrnicowa midzykulturowych. Pierwotne badania G.Hofstede przeprowadzone wlatach 60. i70. ubiegego wieku wkoncernie IBM pozwoliy nazidentyfikowanie czterech wymiarw kulturowych wkilkudziesiciu krajach, wtym wNiemczech.
Zkolei wartoci wymiarw dla Polski zostay wyznaczone przez G.Hofstede szacunkowo
napodstawie innych bada kulturowych zlat90. Niniejsze badania podjto wcelu ustalenia obecnych wymiarw kulturowych wPolsce iNiemczech, jak iokrelenia wystpujcych
zrnicowa midzy krajami oraz porwnania wynikw bada zwartociami wymiarw
przyjtych przez G.Hofstede. Wpublikacji przedstawiono teoretyczne podstawy tego projektu oraz szczegowo wyjaniono problem badawczy. Nastpnie zaprezentowano metodyk przeprowadzonych bada empirycznych opartych napotwierdzonej wbadaniach
innych autorw skali CVSCALE. Wkolejnej czci artykuu zaprezentowano wyniki oraz
odniesiono si do postawionych hipotez. Wyniki wskazuj, i wystpuj relatywnie niewielkie zrnicowania kulturowe wczterech wymiarach kultury midzy Polsk aNiemcami.
Najwiksze zrnicowania maj miejsce wdwch wymiarach, tj.wunikaniu niepewnoci oraz windywidualizmie versus kolektywizmie. Ponadto porwnano wyniki niniejszych
bada zwartociami wymiarw kulturowych przyjtych przez G.Hofstede. Stwierdzono,

Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wydzia Zarzdzania, Katedra Marketingu; e-mail:

marcin.komor@ue.katowice.pl
University of Passau, Faculty of Business Administration and Economics, Department of Marketing and Innovation; e-mail: jan.schumann@uni-passau.de

84

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

i wystpuj zrnicowania, ktre wzakresie wartoci wskanikw kulturowych sznacznie wiksze wPolsce ni Niemczech. Wpodsumowaniu opracowania zawarto wnioski autorw oraz wskazano moliwoci wykorzystania wynikw niniejszych bada wpraktyce
gospodarczej iwteorii, wtym wprzyszych badaniach midzykulturowych.
Sowa kluczowe: badania midzykulturowe, wymiary kultury, internacjonalizacja, zarzdzanie midzykulturowe
Kody JEL:Z19, D12, Z10
Artyku nadesany 11 lipca 2014r., zaakceptowany 7 stycznia 2015r.

Wprowadzenie
Procesy internacjonalizacji, europeizacji iglobalizacji oraz wiatowy rozwj wymiany handlowej iinwestycji zagranicznych przedsibiorstw przyczyniy si do wzrostu znaczenia problematyki midzykulturowej wteorii zarzdzania iekonomii. Wostatnich kilkunastu latach wystpio zainteresowanie
aspektem midzykulturowym wpraktyce gospodarczej, ze wzgldu napodejmowanie dziaalnoci organizacji narynkach zagranicznych. Tym samym nastpia konieczno uwzgldnienia rnic kulturowych wramach aktywnoci
przedsibiorstw narynkach midzynarodowych. Genezy internacjonalizacji
iglobalizacji naley poszukiwa wobrbie trzech dynamicznie sprzonych
procesw: rozwoju technologicznego, dziaa politycznych iprawnych oraz
przemian kulturowych [Gorynia, Owczarzak, 2004]. Artyku powicony jest
wanie aspektom midzykulturowym, wtym przemianom kulturowym zachodzcym wPolsce iNiemczech. Kultura podlega ewolucji wduszym okresie ze wzgldu nawpyw wielu czynnikw. Badania wzakresie problematyki
midzykulturowej sprowadzone przez licznych autorw od kilkudziesiciu
lat. Bardzo interesujce swyniki bada prowadzonych przez G.Hofstede,
wszczeglnoci zaprezentowane przez tego autora wymiary kultury bdce
inspiracj dla innych autorw prowadzcych pniejsze badania empiryczne
oparte natym modelu ijego wskanikach wymiarw kultury narodowej.
Wartykule zaprezentowane zostan wyniki bada prowadzonych wPolsce
iNiemczech, opartych nawymiarach kultur narodowych, zidentyfikowanych
izaproponowanych przez G.Hofstede.
Celem artykuu jest okrelenie cech kulturowych Polakw iNiemcw
napodstawie czterech wymiarw kultur zaproponowanych przez G.Hofstede,
popartych badaniami empirycznymi, opartymi nazastosowaniu tych samych
kwestionariuszy badawczych, tj.wprzypadku niniejszych bada CVSCALE
[Yoo, Donthu, 2002, Yoo iinni, 2011], anastpnie identyfikacja rnic kulturowych wystpujcych midzy tymi narodami oraz porwnanie wynikw
bada zwartociami wskanikw wymiarw kultury wyznaczonych przez
G.Hofstede.

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

85

Pojcie i zakres wymiarw kulturowych

Pojcie kultury jest wieloznaczne, stosunkowo szeroko rozumiane istosowane wwielu dyscyplinach naukowych. Termin kultura, przez autorw jest
rozpatrywany wrny sposb irnie definiowany. Poniej zaprezentowano
kilka czsto cytowanych definicji kultury wnaukach spoecznych. Zaproponowane pojcia kultury sszczeglnie istotne dla niniejszego artykuu wyjaniaj one termin kultury przyjty wbadaniach empirycznych, ktrych wyniki
zostan przedstawione. WedugC.Kluckhohna, kultura skada si zwzorw
myli, odczu ipostpowa nabytych iprzekazanych przede wszystkim poprzez symbole, ktre cz charakterystyczne osignicia pewnych grup ludzi;
istota kultury skada si ztradycyjnych idei iprzynalenych do nich wartoci
zachowa [Kluckhohn 1951, s.86]. G.Hofstede okrela kultur jako kolektywne zaprogramowanie umysu, ktre odrnia czonkw jednej grupy lub
kategorii ludzi od drugiej [Hofstede iinni, 2011, s.21]. C.W.Hill definiuje
kultur, jako system norm iwartoci podzielanych przez grup ludzi oraz
biorc pod uwag szerszy kontekst stanowic projekt naycie [Hill, 1997,
s.67]. Autorzy midzykulturowego modelu GLOBE zaproponowali nastpujc definicj, wktrej kultur okrelaj jako podzielane motywy, wartoci,
pogldy, tosamoci iinterpretacje lub znaczenia wanych zdarze, ktre wynikaj ze wsplnych dowiadcze czonkw kolektyww, ktre sprzekazywane
poprzez pokolenia [House, Javidan, 2004, s.15]. Mona zatem przyj, e
kultura jest wielowymiarowym pojciem skadajcym si ze zrnicowanych
norm iwartoci charakterystycznych dla pewnych grup [Lehman iinni, 2004].
Kultura (wrozumieniu niematerialnym) obejmuje jzyk, wierzenia, standardy
moralne, znaczenie jednostki irodziny, role pci, zwyczaje, tradycj, symbole,
postawy wobec wadzy, posiadanie, osignicia, czas iotoczenie, aspiracje,
tabu, upodobania estetyczne iwiele innych elementw [Duliniec, 2005, s.10].
Prowadzone nawiecie badania midzykulturowe umoliwiy zaproponowanie przez niektrych autorw modeli iwymiarw kultury. Wydaje si, i
do najistotniejszych mona zaliczy: koncepcje F.R.Kluckhohna iF.L.Strodtbecka, G.Hofstede, E.Halla, F.Trompenaarsa oraz The Global Leadership
and Organizational Behavior Effectiveness (GLOBE), prezentujce specyficzne
wymiary kultury narodowej. Wydaje si, e najbardziej istotne dla koncepcji midzykulturowych swymiary zaproponowane przez F.R.Kluckhohna
iF.L.Strodtbecka, G.Hofstede oraz autorw modelu The Global Leadership
and Organizational Behavior Effectiveness (GLOBE). Na podstawie prowadzonych bada F.R.Kluckhohn iF.L.Strodtbeck zidentyfikowali pi orientacji, ktre mona uzna za wymiary kultury. Orientacje teodnosz si do:
stosunku ludzi do natury, istoty natury ludzkiej, relacji midzyludzkich, stosunku czowieka do czasu, aktywnoci ludzkiej [Kluckhohn, Strodtbeck, 1961,
s.12]. Wramach prowadzonego od roku 1994 modelu midzykulturowego
GLOBE w62 spoeczestwach wiata zidentyfikowano dziewi wymiarw
kultury tj.: unikanie niepewnoci, dystans wadzy, kolektywizm instytucjonalny, kolektywizm grupowy, rwnouprawnienie pci, asertywno, orientacj

86

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

przyszociow, orientacj zadaniow, orientacj humanitarn oraz sze

globalnych wymiarw przywdztwa opartych nakulturowo wspieranej teorii
ukrytego przywdztwa (Culturally Endorsed Implicit Leadership Theories)
[Javidan, House, 2001; House iinni, 2001; Komor, 2011].
Najbardziej znanym, czsto cytowanym oraz potwierdzonym wpniejszych badaniach empirycznych jest zakres, typologia iwymiary kultury przedstawione przez G.Hofstede. Pierwotne badania tego autora zostay przeprowadzone wlatach 19671973w50 krajach itrzech regionach, tzn. krajach
arabskich, wschodniej izachodniej Afryce badaniami objto pracownikw
koncernu IBM (ok. 116000 respondentw). G.Hofstede wpierwotnych badaniach wyrni cztery wymiary kultury, ktre pozwalaj nazidentyfikowanie iwyjanienie istniejcych zrnicowa kulturowych [Hofstede, 2001]. Na
podstawie przeprowadzonych wwczas bada wyrni nastpujce wymiary
kultury: dystans wadzy, indywidualizm versus kolektywizm, msko versus
kobieco, unikanie niepewnoci. Prowadzone przez innych autorw badania
napodstawie kwestionariusza VSM (Values Survey Modules), wrd innych
grup respondentw potwierdziy wystpowanie zaproponowanych przez
G.Hofstede czterech wymiarw kultury [Sndergaard, 1994].
Ostatni wymiar, tzn. orientacja dugookresowa, zosta przyjty znacznie
pniej. Powstaa ona dopiero wdrugiej poowie lat80. wramach wsppracy Geerta Hofstede zazjatyckim badaczem Michaelem Bondem [Hofstede,
Bond, 1988]. Orientacja tawyznaczona zostaa pocztkowo tylko dla wybranych obszarw kulturowych np.zpominiciem Polski. Wymiar ten, zwany
dynamizmem konfuzjaskim, nie naley do pierwotnych wynikw badania
G.Hofstede, przeprowadzonego narespondentach wramach koncernu IBM.
Badania dotyczce orientacji dugookresowej zostay przeprowadzone dopiero
wdrugiej poowie lat80. wpocztkowych badaniach M.Bonda nagrupie
studentw w23 krajach, opierajc si nainnych narzdziach badawczych,
tj.kwestionariuszu CVS (Chinese Value Survey) [Hofstede, Bond, 1988; Chinese Values, 1987; Minkov, Hofstede, 2012]. Dlatego te, wwynikach bada
empirycznych przeprowadzonych wPolsce iNiemczech pominito orientacj
dugookresow prowadzc badania dotyczce czterech pierwotnych (oryginalnych) wymiarw kultury zaproponowanych przez G.Hofstede. Dalej
wyjaniono poszczeglne pierwotne wymiary kultury zaproponowane przez
G.Hofstede, wykorzystane wtym artykule [Hofstede iinni, 2011, s.7374,
102, 149, 200].
1. Dystans wadzy oznacza zakres oczekiwa iakceptacji dla nierwnego
rozkadu wadzy, wyraany przez mniej wpywowych (podwadnych) czonkw instytucji lub organizacji. Termin instytucje okrela podstawowe
struktury spoeczne, takie jak rodzina czy spoeczno lokalna, organizacje natomiast tomiejsca pracy.
2. Indywidualizm versus kolektywizm indywidualizm jest waciwy spoeczestwom, wktrych wizi miedzy jednostkami slune ikady ma
nauwadze gwnie siebie iswoj najblisz rodzin. Kolektywizm zkolei

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

87

jest waciwy spoeczestwom, wktrych ludzie od momentu narodzin

nale do silnych, spjnych grup. Grupy teprzez cale ycie zapewniaj
im opiek iochron, za co ich czonkowie odwzajemniaj si niekwestionowan lojalnoci.
3. Msko versus kobieco. Msko tocecha spoeczestw, wktrych role
spoeczne zwizane zpci sklarownie okrelone, toznaczy od mczyzn
oczekuje si asertywnoci, twardoci inakierowania nasukces materialny,
natomiast od kobiet skromnoci, czuoci itroskliwoci ojako ycia.
Kobieco charakteryzuje tespoeczestwa, wktrych role spoeczne obu
pci wzajemnie si przenikaj, tozarwno od mczyzn, jak iod kobiet
oczekuje si skromnoci, czuoci itroski ojako ycia.
4. Unikanie niepewnoci jest przejawem zagroenia odczuwalnym przez
czonkw danej kultury wobliczu sytuacji nowych, nieznanych lub niepewnych. Uczucie towyraa si midzy innymi stresem ipotrzeb przewidywalnoci, ktra moe by zaspokojona przez wszelkiego rodzaju prawa,
przepisy izwyczaje.
Dotychczasowe badania midzykulturowe, w ktrych uwzgldniano
narodow kultur polsk iniemieck, wzrnicowany sposb klasyfikoway
przynalenoci ww.krajw do krgw kulturowych. S.Ronen iO.Shenkar
przyczyli Niemcy do germaskiego krgu kulturowego (wraz z Austri
iSzwajcari) iwogle nie uwzgldnili Polski [Ronen, Shenkar, 1985]. Autorzy
modelu GLOBE zaliczyli Polsk do krgu Europy Wschodniej (wraz zWgrami,
Soweni, Albani, Grecj, Rosj, Gruzj iKazachstanem), aNiemcy zarwno
Wschodnie, jak iZachodnie (wraz zAustri, Szwajcari niemieckojzyczn
oraz Holandi) do krgu kultury germaskiej [Szabo iinni, 2002; Bakacsi
i inni, 2002]. Klasyfikowanie narodowych kultur odbywa si ze wzgldu
napoczenie wielu krajw wiata wkilka stosunkowo jednolitych grup. Przeprowadzenie tego typu podziau krajw, ograniczone do Europy czy tez krajw
Unii Europejskiej, moe wyglda odmiennie iskada si rwnie zinnych
(europejskich) krgw kulturowych, jak tomiao miejsce wramach modelu
GLOBE. Klasyfikacja krajw wcountry clusters moe si rni ze wzgldu
naprzyjt metodyk, zakres czasowy bada czy przekroje geograficzne, tzn.
kultury narodowe, ktre podlegay badaniom. Autorzy modelu GLOBE zidentyfikowali rwnie cechy przywdztwa, proponujc stworzenie naich podstawie
kilku lokalnych country clusters, wtym centralnego (Polska, Sowenia) oraz
germaskiego (Niemcy, Szwajcaria iAustria), anastpnie dwch regionalnych,
tj.Europy Poudniowo-Wschodniej oraz Europy Pnocno-Zachodniej [Brodbeck iinni, 2000]. Na podstawie danych World Values Survey1, R.Inglehart
1

Badania prowadzone przez R.Ingelhardta waspekcie kulturowym wramach cyklicznie prowadzonych przez World Values Survey (WVS) bada wykorzystujcych standaryzowany kwestionariusz. Dotyczyy one postaw, wartoci iprzekona wzakresie m.in. religii, roli pci, motywacji wpracy, demokracji, tolerancji wzgldem innych grup, ochrony rodowiska. Badania WVS
prowadzone cyklicznie wlatach 19811984, 19891993, 19941998, 19942004, 20052008,
20102012. Wostatnim cyklu wlatach 20102012 badania prowadzone byy w54 krajach

88

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

iC.Welzel stworzyli map kultury, wktrej Polska znajduje si wgrupie

okrelanej przez autorw jako katolicka Europa, aNiemcy wprotestanckiej
Europie [Inglehart, Welzel, 2005]. Zkolei S.P.Huntington wczy zarwno
Polsk, jak iNiemcy wraz zinnymi krajami m.in. Europy Zachodniej iczci
Europy rodkowo-Wschodniej, USA, Kanady, Australii do country clusters
cywilizacji zachodniej [Huntington, 1996].

Problem badawczy
Pierwotne badania G.Hofstede przeprowadzone wlatach 60. i70. ubiegego wieku pozwoliy nawyrnienie wymiarw kultury w50 krajach itrzech
regionach, tzn. krajach arabskich, wschodniej izachodniej Afryce wtedy te
okrelono wymiary kultury dla Niemiec [Hofstede, 2001]. Dla pozostaych krajw, dla ktrych wyznaczono wymiary kultury, tj.wszesnastu krajach wiata,
wtym omiu Europy rodkowej iWschodniej G.Hofstede zastosowa zrnicowan procedur wyznaczenia wartoci wymiarw kultury. Nie byy one
oparte napierwotnych badaniach przeprowadzonych wkoncernie IBM, lecz
zostay wyznaczone wduo pniejszym okresie, dotyczyy innej prby badawczej ipowstay napodstawie innej metodyki. Wartoci wskanikw kultury dla
szesnastu krajw wiata, wtym omiu krajw Europy rodkowej iWschodniej,
tj.Polski, Sowacji, Czech, Wgier, Estonii, Bugarii, Rumunii iRosji, zostay
przyjte przez G.Hofstede wroku 2001 wzrnicowany sposb, np.napodstawie wynikw bada innych autorw, obserwacji, danych wtrnych czy te
napodstawie oszacowanych wartoci opierajcych si nawynikach bada
innych autorw [Hofstede, 2001, s.502]. Wtym kontekcie interesujcy jest
sposb okrelenia wymiarw kultury dla Polski. Zostay one oszacowane przez
G.Hofstede napodstawie wynikw bada opublikowanych przez W.Nasierowskiego iB.Miku wOrganization Studies oraz L.Kolmana, G.Hofstede,
N.Noorderhavena, E.Dienesa wroku 1999 wpublikacji pokonferencyjnej
wRepublice Czeskiej [Hofstede, 2001; Nasierowski, Mikua, 1998; Kolman
iinni, 1999]. Wobec powyszego, znacznym problemem pozostaje zagadnienie dotyczce porwnania przyjtych wartoci wymiarw kultury wkrajach
Europy rodkowo-Wschodniej (wtym wPolsce), niebdcych przedmiotem
pierwotnych bada G.Hofstede wkoncernie IBM wlatach 60. i70. ubiegego
wieku. Ponadto interesujce jest, e wroku 2003 wanie G.Hofstede wraz
zwspautorami L.Kolmanem, N.Noorderhavenem iE.Dienesem opublikowali artyku pt. Cross-Cultural Differences inCentral Europe, wktrym
przedstawili wyniki bada okrelajcych wartoci kultury dla Polski, Czech,
Sowacji iWgier [Kolman iinni, 2003, s.7980]. Badania teprzeprowadzono
naprbie badawczej opartej nastudentach. Wyniki teodbiegaj od wartoci

naprbie badawczej 77tys. respondentw. Szczegowe wyjanienie metodyki bada prowadzonych przez R.Ingelhardta wramach WVS [zob.http://www.worldsocialscience.org/documents/world-values-survey.pdf].

89

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

wymiarw kultury prezentowanych wdotychczasowych publikacjach G.Hofstede. Wartykule dokonano rwnie procedury kalibracji uzyskanych wartoci wskanikw kultury wzgldem wartoci wymiarw kultury uzyskanych
wHolandii. Naley zauway, i opublikowane przez L.Kolmana iinnych
wroku 2003 wartoci wymiarw kultury dla Polski iinnych krajw Europy
rodkowo-Wschodniej rni si od wartoci przyjtych przez G.Hofstede we
wczeniejszych publikacjach [Kolman iinni, 2003, s.7980; Hofstede, 2001,
s.502]. Najwiksze zrnicowania wystpuj wzakresie wymiarw indywidualizmu/kolektywizmu, unikania niepewnoci oraz mskoci/kobiecoci. Zaskakujce jest jednak to, e rwnie wpniejszych publikacjach [Hofstede,
Hofstede, 2006, s.56, 105, 166, 234; Hofstede iinni, 2011, s.7172, 105106,
150151, 201201], czy te obecnie naswojej oficjalnej stronie internetowej
[http://geert-hofstede.com/countries.html], G.Hofstede okrela wymiary kultury dla Polski, Czech, Sowacji iWgier nadal wedug oszacowanych wartoci
wskanikw kultury, zaprezentowanych wpublikacji zroku 2001 pt. Cultures
Consequences: Comparing Values, Behaviors, Institutions and Organizations
Across Nation [Hofstede, 2001]. Wtabeli1 zaprezentowano wartoci wymiarw kultury wyznaczone iobecnie oficjalnie uywane przez G.Hofstede dla
Polski iNiemiec. Wprzyjtych przez G.Hofstede wartociach czterech wymiarw kultury midzy Polsk aNiemcami wystpuje relatywnie due zblienie wzakresie mskoci versus kobiecoci oraz indywidualizmu versus kolektywizmu. Zkolei wdwch wymiarach kultury, tj.wunikaniu niepewnoci
oraz zwaszcza wdystansie wadzy, wystpuj znaczne zrnicowania midzy
wymiarami kultur narodowych.
Tabela 1. Wartoci wymiarw kultury G. Hofstede
Dystans wadzy

Indywidualizm
versus kolektywizm

Msko versus
kobieco

Unikanie
niepewnoci

Polska

68

60

64

93

Niemcy

35

67

66

65

Kraj

rdo: napodstawie G.Hofstede, G.J.Hofstede, M.Minkov [2011, s.7172, 105106, 150151,

201202].

Wobec danych zawartych wtabeli1 interesujce wydaje si by postrzeganie wymiarw kultury wPolsce iwNiemczech wbadaniach prowadzonych
nazblionej prbie wtym samym okresie oraz prowadzonej za pomoc tego
samego narzdzia badawczego, tj.przyjtego przez autorw artykuu kwestionariusza CVSCALE. Szczeglnie znaczcym wydaje si by rwnie postrzeganie wymiarw kultury przez respondentw, ktrzy uzyskali penoletnio
powydarzeniach przeomu lat80 i90 ubiegego wieku prowadzcych do
zmian ustrojowych iwprowadzenia gospodarki rynkowej, atake do zjednoczenia Niemiec. Dlatego wbadaniach istotne byo to, aby respondenci nie
znali zautopsji okresu przed ww.zmianami ustrojowymi irynkowymi, czy
te okresu przed zjednoczeniem Niemiec.

90

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

Wostatnich dwudziestu piciu latach nastpio zblienie spoeczestw

Polski iNiemiec, ze wzgldu m.in. naprzynaleno obu krajw do Unii Europejskiej, NATO, OECD, blisko geograficzn, relatywnie niski dystans psychiczny [Hkanson, Ambos, 2010], zblienie wzorcw zachowa czy zakupw
wEuropie oraz znaczny wzrost wymiany, kontaktw irelacji midzyludzkich
midzy spoeczestwami tych krajw (wtym prywatnych, turystycznych czy
zawodowych)2, np.wynikajcych ze swobody przepywu siy roboczej wramach
rynku wewntrznego Unii Europejskiej czy przynalenoci obu pastw do
ukadu zSchengen. Ponadto nastpi wzrost wymiany uczniw istudentw,
wsppracy managerw ipracownikw przedsibiorstw (ze wzgldu naznaczny wzrost wymiany handlowej)3, atake kontaktw iwsppracy wdziedzinie
kultury, sztuki czy nauki midzy tymi krajami. Wobec powyszego postawiono
hipotez:
H1 Wzakresie czterech wymiarw kulturowych nie wystpuj znaczne rnice kulturowe midzy Polsk aNiemcami.
Wostatnich kilkunastu latach wobu badanych krajach, tj.wPolsce iwNiemczech, wystpiy zmiany spoeczne, gospodarcze, polityczne iustrojowe, ktre
rwnie wpywaj nazmiany kulturowe wtych pastwach. Ponadto badania
pierwotne G.Hofstede dla Niemiec prowadzone byy przed kilkudziesiciu
laty (naprzeomie lat60. i70. ubiegego wieku), zkolei wartoci kulturowe dla
Polski zostay wyznaczone szacunkowo przez G.Hofstede napodstawie innych
bada kulturowych prowadzonych wlatach 90. ubiegego wieku nazupenie
innej prbie badawczej iinnymi kwestionariuszami badawczymi [Hofstede,
2001, s.502]. Wobec powyszego postawiono hipotez:
H2 Wartoci czterech wymiarw kulturowych (zarwno w Polsce, jak
iwNiemczech) rni si od wartoci wskanikw kulturowych wyznaczonych przez G.Hofstede.

Tylko wroku 2010 liczba wyjedajcych do Niemiec Polakw, ktrzy wramach pobytu nocowali
minimum jedn dob wyniosa 1285tys., wtym wyjazdy prywatnie podjo 1043tys. asubowe
243tys. osb. Zkolei wtym samym roku liczba przyjedajcych do Polski Niemcw, ktrzy
wramach pobytu nocowali minimum jedn dob wyniosa 2,112tys., wtym wyjazdy prywatnie
podjo 1685tys. asubowe 426tys. osb [Eurostat]. Powysze informacje dotyczce wyjazdw
midzy Polsk aNiemcami sszczeglnie wane wkontekcie caociowych statystyk wyjazdowych iprzyjazdowych z/do Polski. Wroku 2010 cakowita liczba przyjazdw cudzoziemcw
(wtym rwnie jednodniowych bez noclegu) do Polski wyniosa 8912tys. osb. Zkolei wtyme
roku wyjazdy zagraniczne (wtym rwnie jednodniowe bez noclegu) podjo 6260tys. osb
[Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej, 2012, s.394].
Wlatach 19902011 nastpi wPolsce ponad dwudziestokrotny wzrost importu zNiemiec
z1,9mldUSD do 47,3mldUSD oraz ponad trzynastokrotny wzrost eksportu polskich towarw do Niemiec z3,6mldUSD do 49,6mldUSD [Rocznik statystyczny handlu zagranicznego,
2012, s.43].

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

91

Metodyka bada
Wempirycznej czci artykuu zostan przedstawione wyniki przeprowadzonych wPolsce iwNiemczech bada, dotyczcych czterech wymiarw kultury. Dalej zaprezentowano podstawowe elementy dotyczce metodyki bada
midzykulturowych prowadzonych przez autorw tego artykuu. Wbadaniach
wykorzystano kwestionariusz ankietowy, wypeniony przez respondentw wformie papierowej. Zosta on przekazany bezporednio przez autorw badania
respondentom. Kwestionariusz zosta przedstawiony respondentom wjzyku
urzdowym danego kraju, czyli wPolsce wjzyku polskim, awNiemczech
wjzyku niemieckim. Wcelu zapewnienia rwnoznacznoci pozycji skal,
kwestionariusz by tumaczony zjednego jzyka nadrugi, jak iponownie
zdrugiego jzyka napierwszy wcelu prawidowej weryfikacji tumaczenia,
tzn. wniniejszych badaniach midzy jzykiem niemieckim apolskim [Steenkamp iinni, 1999; Brislin 1970].
Wcelu porwnywalnoci bada midzykulturowych prb badawcz wyznaczono wnastpujcy sposb. Do bada wybrano studentw wydziaw
zarzdzania zwiodcych uniwersytetw wPolsce iNiemczech. Studenci wydziaw zarzdzania stanowi odpowiedni grup wkontekcie tych bada,
poniewa studenci biznesu sdobrze zdefiniowan grup docelow, ktra
pozostaje jednorodna iwysoce porwnywalna midzy krajami [Erdem iinni,
2006]. Wtym kontekcie, zapewniono rwnowano grupy podmiotowej
[Alden iinni, 1999], wten sposb minimalizujc wpyw innych potencjalnie
istotnych czynnikw, takich jak edukacja, status socjalny, stan rodzinny, zamono lub wiek respondentw [Bearden iinni, 2006a]. Prba badawcza
obejmowaa studentw studiw dziennych wydziaw zarzdzania uniwersytetw publicznych wPolsce (181 respondentw) oraz Niemczech (330 respondentw). Respondenci wwieku 2025latstanowili zdecydowan wikszo
prby badawczej, tj.97,2% wPolsce oraz 87,6% wNiemczech. Naley podkreli, e podobne badania naprbie studentw szk biznesu (jednak przy
wykorzystaniu innego kwestionariusza badawczego) wzakresie zrnicowa
midzykulturowych, awszczeglnoci wymiarw kultury krajw Europy
rodkowej byy przeprowadzane rwnie przez G.Hofstede iwspautorw
wPolsce, Czechach, naSowacji, Wgrzech iwHolandii [Kolman iinni, 2003].
Badania autorw artykuu, prowadzone wcelu okrelenia wymiarw kultury narodowej, tj.dystansu wadzy, unikania niepewnoci, indywidualizmu
versus kolektywizmu oraz mskoci versus kobiecoci, nie byy prowadzone
opierajc si nanarzdziach badawczych zaproponowanych przez G.Hofstede napodstawie Values Survey Module, np.VSM1994. Kwestionariusz ten
powsta opierajc si nanarzdziach badawczych zastosowanych wramach
prowadzonych na przeomie lat 60. i 70. bada G. Hofstede na pierwotnej prbie respondentw wkoncernie IBM. Nastpnie zosta poprawiony
irozwinity przez G.Hofstede wroku 1994. Zawiera on skrcon wersj 20
pozycji stworzonych do mierzenia piciu wartoci kulturowych [Hofstede
1994]. Wbadaniach prowadzonych przez autorw tego artykuu posuono

92

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

si innym narzdziem badawczym, tzn. Individual Cultural Values Scale

(CVSCALE) (zobacz pozycje kwestionariusza: B.Yoo iN.Donthu [2002] oraz
B.Yoo, N.Donthu iT.Lenartowicz [2011]). Kwestionariusz obejmuje 26 pozycji dla piciu wymiarw kultury oraz 20 pozycji dla czterech pierwotnych
wymiarw kultury wg G.Hofstede. Wbadaniach pominito wymiar orientacji
dugookresowej, ktry nie naley do pierwotnych wymiarw kultury wg G.Hofstede4. Wtym kontekcie naley zwrci uwag, e prowadzone wostatnich
latach badania midzykulturowe wykazay brak rzetelnoci iwiarygodnoci
pomiaru wartoci kulturowych kwestionariusza uywanego przez G.Hofstede Values Survey Module (VSM1994) ze wzgldu naprzykad nabrak
waciwoci psychometrycznych czy zaoenia jednowymiarowoci [Spector
iinni, 2001; Vijver, Poortinga, 2002; Gouveia iinni, 2003; Bearden iinni,
2006a]. Zkolei zastosowany wtych badaniach kwestionariusz (CVSCALE)
dowid wostatnich kilkunastu latach, e jest bardzo wiarygodny irzetelny oraz
stanowi niezmienny wyznacznik midzykulturowy wbadaniach rnych kultur
[Patterson iinni, 2006; Yoo, Donthu, 2002; Yoo iinni, 2011]. Wiarygodno
ipowszechno stosowania tego kwestionariusza badawczego potwierdza to,
i wostatnich kilku latach stosowany by wkilkunastu porwnawczych badaniach midzykulturowych prowadzonych wwielu krajach iregionach wiata
[Yoo iinni, 2011]. Ponadto wyjanienia wymaga, e wbadaniach zastosowano
skale zoone (Multi-itemscales) zawarte wkwestionariuszu CVSCALE wcelu
prawidowego pomiaru cech kulturowych wbadanych dwch krajach. Naley
podkreli, e cechy kulturowe nale do relatywnie trudno mierzalnych, dlatego te zdecydowano si naposuenie wbadaniach empirycznych wanie
narzdziem badawczym CVSCALE, ktry zapewnia wiarygodno irzetelno
bada midzykulturowych. Wprowadzonych badaniach zastosowano, do
mierzenia wszystkich pozycji kulturowych CVSCALE, siedmiopunktow
skal opart naskali typu Rensisa Likerta, okrelon pomidzy wartociami
1a7, gdzie 1 oznacza wpeni si zgadzam (wysoka akceptacja stanowiska),
a7 oznacza wpeni si nie zgadzam (wysokie odrzucenie stanowiska).
Interesujcym wtym kontekcie jest to, e podobn siedmiopunktowa skal
zastosowano rwnie wramach bada prowadzonych przez autorw modelu
GLOBE [House, Javidan, 2004].

Wyniki bada empirycznych

Badania empiryczne dotyczce zrnicowa kulturowych, wtym wymiarw kultury, poszczeglnych krajw czy regionw wiata prowadzone sod
kilkudziesiciu lat. Wliteraturze trwa szczegowa debata izrnicowana

Wtym kontekcie naley wskaza, i rwnie wzakresie orientacji dugookresowej (LTO),

ze wzgldu nawymienione powyej braki rzetelnoci iwiarygodnoci pomiaru wartoci kulturowych uywanych przez G.Hofstede (VSM), zaproponowano nowe pozycje skali LTO, jako
konstrukcj dwuwymiarow mierzaln napoziomie indywidualnym [Bearden iinni, 2006b].

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

93

praktyka wrd badaczy zachowa midzykulturowych natemat tego, wjaki

sposb okreli iwytumaczy wartoci kultury narodowej. Wystpuj zrnicowane koncepcje, podstawy teoretyczne, modele, metodyki bada czy narzdzia badawcze dotyczce bada midzykulturowych. Wprzeprowadzonych
tubadaniach, uwzgldniajc definicj kultury jako kolektywne zaprogramowanie umysu, ktre odrnia czonkw jednej grupy lub kategorii ludzi od
drugiej [Hofstede iinni, 2011, s.21], zastosowano procedur umoliwiajc
okrelenie wartoci inorm podzielanych przez czonkw poszczeglnych spoecznoci tworzcych grup ludzi, ktre odrniaj j od innych spoecznoci
zwaszcza waspekcie midzynarodowym. Wtym aspekcie wartoci kulturowe
oparte napowyszej definicji kultury rozumiane sjako zjawiska zachodzce
napoziomie danej grupy. Wtym celu przeprowadzono postpowanie zgodnie zzaleceniami T.Lenartowicza iK.Rotha, dokonano pogrupowania osb
badanych zgodnie zjednostk analizy, ktr wprzypadku prowadzonych
bada jest spoeczno danego kraju [Lenartowicz, Roth, 1999]. Zgodnie zsugestiami T.Lenartowicza iK.Rotha, do grupy kulturowej zostay wczone
jedynie osoby posiadajce narodowo danego kraju (wbadanym przypadku
polsk lub niemieck) oraz zamieszkae wtych krajach od urodzenia. Wkwestionariuszu badawczym znajdoway si pytania dotyczce narodowoci oraz
dugoci zamieszkania odpowiednio wNiemczech oraz Polsce. Procedur
zastosowano wcelu zapewnienia jednorodnoci grupy izagwarantowania,
e wybrane osoby nale do waciwej jednostki analizy, ktr wprzypadku
tych bada empirycznych jest spoeczno kulturowa danego kraju, tj.Polski
iNiemiec. Tote wobu badanych krajach, zwaszcza wNiemczech, zostay
wykluczone zdalszych analiz midzykulturowych jednostki tworzce mniejszoci narodowe, ktre wkwestionariuszu badawczym zadeklaroway przynaleno do innej grupy narodowej. Osoby tenie reprezentuj narodowoci
danego kraju, wtym wypadku niemieckiej lub polskiej czyli nale do innej
grupy kulturowej. Ponadto wykluczono zdalszych bada osoby deklarujce
narodowo danego kraju, lecz nie mieszkajce wtym pastwie od urodzenia
(tzn. urodzone imieszkajce pozagranicami Polski czy Niemiec), np.osoby
nalece do polskiej mniejszoci narodowej naUkrainie przebywajce czasowo wPolsce. Powysz procedur zastosowano wcelu zapewnienia penej
jednorodnoci grupy narodowej niezbdnej do uzyskania prawidowych
wynikw bada midzykulturowych. NastpnieT.Lenartowicz iK.Roth zalecaj ocenianie wartoci kulturowych grup narodowych za pomoc danych
podstawowych wbadaniach wymiarw kultury Polski iNiemiec zastosowano
powysze zalecenia, dokonujc analizy tylko napodstawie danych uzyskanych
wbadaniach empirycznych. Wtabeli2 zaprezentowano wyniki (pierwotne)
uzyskane dla badanych grup narodowych: rednie oraz bdy standardowe
redniej wszystkich czterech wartoci kulturowych, tj.dystansu wadzy, unikania niepewnoci, indywidualizmu versus kolektywizmu oraz kobiecoci
versus mskoci.

94

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

Tabela 2. W
 ymiary kultury dla Polski i Niemiec wyniki bada empirycznych (rednia arytmetyczna
i bd standardowy redniej)
Dystans wadzy
Kraj

Indywidualizm/
kolektywizma

Msko/
kobiecob

Unikanie
niepewnoci

rednia

bd
standardowy
redniej

rednia

Niemcy

2,37

0,06

2,40

0,06

3,70

0,07

4,24

0,05

Polska

2,54

0,08

2,86

0,08

3,64

0,10

4,80

0,09

bd
bd
bd
standardowy redniac standardowy rednia standardowy
redniej
redniej
redniej

aZastosowano

odwrcone kodowanie CVSCALE, majce nacelu prawidowe okrelenie poziomu

indywidualizmu.
b Zgodnie z G. Hofstede [2001] odpowiedzi mczyzn i kobiet zwykle rni si w odniesieniu
do wymiaru mskoci/ kobiecoci. Poniewa prbki pocigaj za sob rnice w rozkadzie pci,
dokonano kontroli tych rnic podczas obliczania rednich krajowych.
c Przybliona rednia kracowa.
rdo: wyniki bada wasnych.

Nastpnie wcelu umoliwienia porwnania uzyskanych wynikw bada

empirycznych dla Polski iNiemiec, dokonano ich dostosowania do wartoci
wskanikw kulturowych okrelonych wwynikach bada prowadzonych przez
G.Hofstede. Wtym celu dokonano przeliczenia wartoci pierwotnych ztabeli2
(uzyskanych wskali siedmiostopniowej opartej naskali typu Rensisa Likerta)
do przyjtych przez G.Hofstede dla badanych kultur narodowych wartoci
wprzedziale od 0 do 100 [What is the range of scores?, http://geert-hofstede.
com/faq.html]. Zestawienie wartoci wymiarw kultury, tj.dystansu wadzy,
unikania niepewnoci, indywidualizmu versus kolektywizmu oraz kobiecoci
versus mskoci, uzyskanych wbadaniu empirycznym dla Polski iNiemiec,
dostosowanych do przyjtych przez G.Hofstede wartoci wprzedziale od 0
do 100, przedstawiono wtabeli3.
Wyniki przeprowadzonych bada wskazuj napewne zblienie kulturowe
Polski iNiemiec, ktre wystpuje we wszystkich badanych wymiarach kulturowych, zwaszcza wzakresie dystansu wadzy imskoci versus kobiecoci,
gdzie rnice snieznaczne. Wiksze rozbienoci maj miejsce wzakresie
dwch wymiarw kultury, tj.wunikaniu niepewnoci oraz windywidualizmie
versus kolektywizmie. Polska charakteryzuje si nieznacznie wyszym poziomem unikania niepewnoci, jak inieznacznie wyszym poziomem indywidualizmu ni Niemcy. Caociowo naley uzna, e wystpujce midzy Polsk
aNiemcami rnice kulturowe wzakresie czterech wymiarw kultury wg
G.Hofstede, snieznaczne. Wobec powyszego naley uzna, e hipoteza H1
zostaa potwierdzona. Wydaje si, e wpyw nazblienie kulturowe wczterech
wymiarach kultury moe mie obserwowany wostatnich kilkunastu latach
wzrost wymiany obywateli, studentw, naukowcw czy managerw przedsibiorstw midzy tymi krajami, zblienie potrzeb izachowa zakupowych konsumentw, czy postpujce procesy standaryzacji, europeizacji iglobalizacji.
Podobnego zdania natemat zblienia kulturowego iistniejcych podobiestw

95

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

midzy kultur narodow polsk aniemieck stake inni autorzy wymieniajcy rwnie dalsze czynniki majce wpyw nazblienie kulturowe, tj.czynniki
historyczne czy wzrost wymiany handlowej [Zielke, Komor, 2015].
Tabela 3. W
 ymiary kultury dla Polski i Niemiec wyniki badan empirycznych (dostosowane
do wartoci przyjtych przez G. Hofstede)
Kraj

Dystans wadzy

Indywidualizm

Msko

Unikanie niepewnoci

Niemcy

34

34

53

61

Polska

36

41

52

69

rdo: wyniki bada wasnych.

Porwnanie wynikw przeprowadzonych bada zwartociami czterech

wymiarw kultury przyjtych przez G.Hofstede dla Niemiec iPolski [Hofstede,
2001, s.502] prowadzi do wniosku, e wystpuj pewne zrnicowania. S
one wiksze wzakresie wartoci wskanikw kultury dotyczcych Polski ni
Niemiec. WNiemczech wystpuj niewielkie odstpstwa wdwch wymiarach
kultury, tj.wdystansie wadzy iwunikaniu niepewnoci. Wiksza dyferencjacja wystpuje wzakresie wymiaru mskoci versus kobiecoci, ktry charakteryzuje si wwynikach bada autorw tego opracowania raczej rednim
poziomem mskoci. Zkolei G.Hofstede wbadaniach przeprowadzonych
przed czterdziestu laty uzna spoeczestwo niemieckie za spoeczestwo
bardziej mskie. Jednak najwiksze rnice wystpuj wwymiarze indywidualizmu versus kolektywizmu. Przeprowadzone przez autorw artykuu badania wskazuj, e Niemcy naley uzna za mniej indywidualistyczne (34) ni
wbadaniu G.Hofstede (67) [Hofstede, 2001, s.502]. Tym samym wyznaczona
przez autorw warto wiadczy oistniejcym kolektywizmie wNiemczech.
Porwnanie wynikw prowadzonych bada zczterema wymiarami kultury
przyjtymi przez G.Hofstede dla Polski prowadzi do wniosku, e we wszystkich wymiarach kultury wystpuj zrnicowania. Ma toswoje uzasadnienie, poniewa G.Hofstede nie prowadzi wlatach 60. i70. ubiegego wieku
bada empirycznych wPolsce, oszacowa jedynie wartoci kultury napodstawie wynikw innych bada kulturowych (prowadzonych winnym okresie,
innym kwestionariuszem badawczym inainnej prbie badawczej). Relatywnie niewielkie rozbienoci dotycz wskanika mskoci versus kobiecoci,
ktry wwynikach przeprowadzanych tubada (52) naley uzna za redni,
awktrym raczej nie przejawiaj si zarwno cechy charakterystyczne dla
mskoci, jak i kobiecoci. G. Hofstede uwaa, e spoeczestwo polskie
naley uzna za spoeczestwo o cechach raczej mskich (64) [Hofstede
iinni, 2011, s.150151]. Interesujce jest, e wyniki bada przeprowadzone
przez autorw tego artykuu wzakresie mskoci versus kobiecoci sprawie
identyczne zwynikami bada W.Nasierowskiego iB.Mikuy [Nasierowski,
Mikua, 1998, s.500; Mikua, Nasierowski, 1995s.5]. Znaczne rnice wstosunku do wskanikw wymiarw kultury wPolsce przyjtych przez G.Hofstede wystpuj wzakresie dwch wymiarw: unikania niepewnoci oraz

96

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

indywidualizmu versus kolektywizmu. Wwynikach bada autorw artykuu,

poziom unikania niepewnoci (69) jest znacznie niszy ni wwartociach
przyjtych przez G.Hofstede (93), jednak nadal jest on relatywnie wysoki
wPolsce wstosunku do innych krajw5 [Hofstede iinni, 2011, s.201202].
Wartoci wskanika indywidualizmu versus kolektywizmu wprowadzonych
badaniach (41) snisze ni wprzyjtych przez G.Hofstede wartociach
tego wskanika dla Polski (60) [Hofstede iinni, 2011, s.105106]. wiadczy
tootym, e badana prba charakteryzuje si wyszym poziomem kolektywizmu
wstosunku do pierwotnych wartoci tego wskanika kultury dla Polski, ktre
wwartociach przyjtych przez G.Hofstede mona uzna za indywidualistyczne. Jednak najwiksze rnice wystpuj wzakresie wskanika dystansu
wadzy dla Polski. Wynosi on wprowadzonych przez autorw artykuu badaniach (36) ijest prawie opoow niszy ni wwartociach przyjtych przez
G.Hofstede (68) [Hofstede iinni, 2011, s.7172]. Wyniki przeprowadzonych
przez autorw artykuu bada wskazuj narelatywnie may dystans wadzy
wPolsce wstosunku do wartoci przyjtych przez G.Hofstede, ktry uwaa,
e polskie spoeczestwo charakteryzuje si relatywnie duym dystansem
wadzy. We wszystkich czterech wymiarach kultury wystpuj rnice midzy
wartociami przyjtymi przez G.Hofstede awynikami prowadzonych tubada.
Obecnie wymiary kultury dla Polski rni si od wartoci wskanikw kulturowych przyjtych przez G.Hofstede. Wobec powyszego, naley uzna, e
hipoteza H2 zostaa potwierdzona.
Analizujc wyniki przeprowadzonych tubada empirycznych wymiarw
kultury midzy Polsk aNiemcami naley uzna, e nastpio zblienie midzy tymi krajami wzakresie kultury narodowej wstosunku do wynikw bada
przeprowadzonych wNiemczech przed czterdziestu laty przez G.Hofstede
oraz wartoci wskanikw kultury dla Polski przyjtych przez G.Hofstede.
Wyniki bada wskazuj, e zarwno wPolsce, jak iwNiemczech stwierdzono
may dystans wadzy (Polska 36, Niemcy 34). Oznacza to, e wkrajach
tych wystpuje relatywnie dua wspzaleno miedzy podwadnymi aprzeoonymi, jak istosunkowo may dystans emocjonalny, charakteryzujcy si
np.pozbawionym problemw bezporednim kontaktem zprzeoonymi, niskim
poziomem hierarchii oraz oczekiwaniami podwadnych konsultowania przez
przeoonych swoich decyzji, czy te nawet moliwoci wyraania sprzeciwu
przez podwadnych. Ponadto napodstawie wynikw bada mona uzna, i
wkrajach tych panuj partnerskie stosunki rodzinne, szkolne, zawodowe czy
spoeczne. Wzakresie wskanika indywidualizmu versus kolektywizmu zarwno Polsk (41), jak iNiemcy (34) mona uzna za kraje kolektywistyczne.
WPolsce mog wystpowa wniewiele sabszym zakresie cechy charakterystyczne dla spoeczestw kolektywistycznych, tj.potrzeba przynalenoci do
5

Wwynikach bada G.Hofstede, nisze wartoci unikania niepewnoci ni uzyskane wtych

badaniach stwierdzono m.in. w:Singapurze (8), Jamajce (13), Danii (23), Hongkongu iSzwecji(29), Wietnamie iChinach (30), Malezji (36), Irlandii iWielkiej Brytanii (35), Stanach Zjednoczonych(46), Kanadzie (48).

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

97

grupy, wystpowanie rozrnienia miedzy grup swoj agrup obc, silna

przynaleno do rodzin wielopokoleniowych, potrzeba dzielenia si dorobkiem zinnymi czonkami rodziny, czy te konieczno podporzdkowania
si interesom organizacji wramach pracy zawodowej. Wzakresie kolejnego
wskanika kulturowego, tj.unikania niepewnoci, mona stwierdzi, e zarwno Polska (69), jak iNiemcy (61) posiadaj wrelacjach midzykulturowych
nieco wysz od redniej warto tego wskanika. WPolsce mog wystpowa
nieco silniejsze cechy charakterystyczne dla wysokiego wskanika unikania
niepewnoci, np.ekspresywno, wyszy poziom stresu iniepokoju czy te
silniejsza potrzeba struktur formalnych, regulacji prawnych, przepisw, procedur iregulaminw. Wyniki bada wskazuj, e czwarty wskanik kulturowy,
tj.kobieco versus msko wobydwu badanych krajach posiada redni
warto tego wymiaru kulturowego, tj.(52) dla Polski i(53) dla Niemiec. Dlatego te wkrajach tych przejawiaj si zarwno cechy charakterystyczne dla
spoeczestw kobiecych, jak imskich, jednake nie sone szczeglnie silne.

Wykorzystanie wynikw bada

Powysze wyniki bada midzykulturowych maj kilka implikacji badawczych ipraktycznych. Wyniki zaprezentowanych bada mog zosta wykorzystane nie tylko wekonomii czy zarzdzaniu, ale rwnie winnych dyscyplinach naukowych, np.wsocjologii, psychologii czy antropologii. Ponadto
wyniki przeprowadzonych przez autorw artykuu bada mog by wprzyszoci przyczynkiem dla kolejnych bada midzykulturowych prowadzonych
wtych kulturach narodowych, zwaszcza przy wykorzystaniu kwestionariusza badawczego CVSCALE. Wprowadzenie teoretyczne oraz metodyka czy
kwestionariusz badawczy, tj.CVSCALE, mog zosta nastpnie wykorzystane
wpogbionych badaniach wymiarw kultury wPolsce, jak iinnych krajach
Europy rodkowo-Wschodniej. Ponadto wyniki bada kulturowych mog stanowi podstaw dla bada empirycznych dotyczcych zachowa konsumentw,
organizacji czy roli przywdztwa worganizacji wkontekcie kultury narodowej, np.polskiej iniemieckiej. Artyku moe rwnie stanowi przyczynek dla
pogbionych studiw teoretycznych dotyczcych aspektu midzykulturowego
wPolsce, Niemczech czy krajach Unii Europejskiej, naprzykad wkontekcie
procesw europejskiej integracji politycznej, gospodarczej ispoecznej czy
wpywu kultury narodowej (polskiej lub niemieckiej) nazachowania konsumentw bd organizacji. Wyniki bada mog zosta rwnie wykorzystane
wpraktyce gospodarczej, wszczeglnoci wdziaalnoci polskich przedsibiorstw narynkach zagranicznych, kontaktach gospodarczych zpartnerami
niemieckimi czy dla potrzeb kultury organizacji, np.wprzedsibiorstwach
zudziaem pracownikw pochodzcych zniemieckiego krgu kulturowego.
Ponadto mog by przydatne wokreleniu zachowa konsumentw wPolsce
iNiemczech wkontekcie aktywnoci gospodarczej przedsibiorstw narynkach zagranicznych.

98

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

Podsumowanie
Konkludujc, napodstawie zaprezentowanych wynikw bada mona
stwierdzi, e midzy Polsk aNiemcami wystpuj relatywnie niewielkie
rnice kulturowe wczterech wymiarach kultury zaproponowanych przez
G.Hofstede. Tym samym postawiona hipoteza H1, e nie wystpuj znaczne
rnice kulturowe wzakresie czterech wymiarw kulturowych G.Hofstede
midzy Polsk aNiemcami zostaa potwierdzona. Najmniejsze rozbienoci
kulturowe wystpuj wzakresie wskanikw: dystansu wadzy oraz mskoci
versus kobiecoci. Wiksze dotycz dwch wymiarw kultury: indywidualizmu versus kolektywizmu oraz unikania niepewnoci. Naley jednak stwierdzi, e rwnie wtych dwch wymiarach kultury rnice tesrelatywnie
niewielkie, jednake umoliwiaj zaobserwowanie pewnych dyferencjacji
wzachowaniach kulturowych. Potwierdzenie uzyskaa rwnie hipoteza H2,
e wartoci czterech badanych empirycznie wymiarw kultury rni si od
wartoci wskanikw wyznaczonych przez G.Hofstede. Porwnanie wynikw przeprowadzonych tubada zwartociami czterech wymiarw kultury
przyjtych przez G.Hofstede pokazuje, e wystpuj pewne zrnicowania,
ktre sznacznie wiksze wzakresie wskanikw kulturowych dotyczcych
Polski ni Niemiec. Wyniki dotyczce Niemiec wskazuj nawystpowanie
niewielkich rnic wdwch wymiarach kulturowych, tj.wdystansie wadzy
iwunikaniu niepewnoci wstosunku do bada G.Hofstede. Wiksze dotycz wymiaru mskoci versus kobiecoci aprzede wszystkim indywidualizmu
versus kolektywizmu. Wyniki bada dotyczce Polski wskazuj nawystpowanie znacznych zrnicowa we wszystkich wskanikach kulturowych midzy
wynikami przeprowadzonych tubada aczterema wymiarami kulturowymi
przyjtymi przez G.Hofstede. Szczeglnie due dotycz wymiaru dystansu
wadzy, indywidualizmu versus kolektywizmu oraz unikania niepewnoci.
Wydaje si, e przyczyn zblienia kulturowego wostatnich dwudziestu
piciu latach midzy Polsk a Niemcami jest wiele. Do najistotniejszych
mona zaliczy: polityczn wol zblienia obojga narodw nawzr zblienia
francusko-niemieckiego, procesy europeizacji iglobalizacji, przynaleno
obu krajw do chrzecijaskiego krgu kulturowego, blisko geograficzna
(zwaszcza wkontekcie Ukadu zSchengen), niski dystans psychiczny, przynaleno do Unii Europejskiej, kontakty obywateli Polski iNiemiec, wtym
zarwno turystyczne, prywatne, jak izawodowe (uczniw, studentw, pracownikw imanagerw), znaczny wzrost wymiany handlowej midzy Polsk
aNiemcami, atake zblienie potrzeb izachowa zakupowych konsumentw
wEuropie. Ponadto wydaje si, e wdobie globalizacji, internacjonalizacji
ieuropeizacji wzrasta znaczenie aspektw kulturowych wbudowaniu sukcesu
przedsibiorstwa zarwno narynku krajowym, jak iwdziaalnoci narynkach zagranicznych. Wtym kontekcie jest toszczeglnie istotne dla polskich
przedsibiorstw, poniewa Niemcy snajwikszym partnerem gospodarczym
Polski iwiele polskich firm utrzymuje rnorodne kontakty biznesowe zprzedsibiorstwami niemieckimi. Dlatego te wydaje si, e wprzyszoci powinno

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

99

nadal wzrasta znaczenie czynnikw kulturowych, wzwizku zpostpujcymi

procesami internacjonalizacji przedsibiorstw, wtym zwaszcza zainteresowanie wynikami bada dotyczcych wymiarw kultury dla Polski iNiemiec.

Bibliografia
AldenD.L., SteenkampJ.B.E.M., BatraR. [1999], Brand Positioning Through Advertising inAsia,
North America, and Europe, Journal of Marketing, vol.63, no.1, s.7587.
BakacsiG., SandorT., AndrasK., ViktorI. [2002], Eastern European Cluster: Tradition and
Transition, Journal of World Business, vol.37, no.1, s.6980.
BeardenW.O., MoneyR.B., NevinsJ.L. [2006a], Multidimensional Versus Unidimensional
Measures inAssessing National Cultural Values: The Hofstede VSM 94 Example, Journal of
Business Research, vol.59, no.2, s.195203.
BeardenW.O., MoneyB.R., NevinsJ.L. [2006b], AMeasure of Long-Term Orientation: Development
and Validation, Journal of the Academy of Marketing Science, vol.34, no.3, s.456467.
BrislinR.W. [1970], Back-Translation for Cross-Cultural Research, Journal of Cross-Cultural
Psychology, vol.1, no.3, s.185216.
BrodbeckC.F. iinni [2000], Cultural Variation of Leadership Prototypes Across 22 European
Countries, Journal of Occupational and Organizational Psychology, vol.73, no.1, s.129.
Chinese Values and the Search for Culture-Free Dimensions of Culture [1987], Chinese Culture
Connection, Journal of Cross-Cultural Psychology, vol.18, no.2, s.143164.
DuliniecE. [2005], Marketing midzynarodowy amarketing midzykulturowy, Zeszyty Naukowe
Kolegium Gospodarki wiatowej SGH, nr16, s.624.
ErdemT., SwaitJ., ValenzuelaA. [2006], Brands as Signals: ACross-Country Validation Study,
Journal of Marketing, vol.70, no.1, s.3449.
Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do (6.07.2014).
GoryniaM., OwczarzakR. [2004], Podstawy teorii internacjonalizacji iglobalizacji dziaalnoci
przedsibiorstw, Gospodarka Narodowa, nr12, s.121.
GouveiaV.V., ClementeM., EspinosaP. [2003], The Horizontal and Vertical Attributes of Individualism and Collectivism inaSpanish Population, Journal of Social Psychology, vol.143,
no.1, s.4363.
HkansonL., AmbosB. [2010], The Antecedents of Psychic Distance, Journal of International
Management, vol.16, no.3, s.195210.
HillC.W. [1997], International Business: Competing inthe Global Market Place, RichardD.Irwin,
Chicago.
Hofstede G. [1994], Value Survey Module 1994, Questionnaire, http://www.laits.utexas.edu/
orkelm/culture/hofstedevms.doc (25.06.2014).
HofstedeG. [2001], Cultures Consequences: Comparing Values, Behaviors, Institutions and Organizations Across Nation, 2nd Edition, Sage Publications, Thousand Oaks.
HofstedeG., BondM.H. [1988], The Confucius Connection: From Cultural Roots toEconomic
Growth, Organizational Dynamics, vol.16, no.4, s.521.

100

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

HofstedeG., HofstedeG.J. [2006], Lokales Denken, globales Handeln: interkulturelle Zusammenarbeit und globales Management, 3, vollst. berarb. Aufl., Dt. Taschenbuch-Verlag,
Beck, Mnchen.
HofstedeG., HofstedeG.J., MinkovM. [2011], Kultury iorganizacje, zaprogramowanie umysu,
wyd. 3 zmienione, PWE, Warszawa.
HouseR., JavidanM., DorfmanP. [2001], Projekt GLOBE: Am Introduction, Applied Psychology:
An International Review, vol.50, no.4, s.489505.
HouseR.J., JavidanM. [2004], Overview of GLOBE, w:Culture, Leadership, and Organizations:
The Globe Study of 62 Societies, reds. R.J.House, P.J.Hanges, M.Javidan, P.W.Dorfman,
V.Gupta, Sage, Thousand Oaks.
http://geert-hofstede.com/countries.html (10.07.2014).
http://geert-hofstede.com/faq.html. What is the range of scores? (3.10.2014).
http://www.worldsocialscience.org/documents/world-values-survey.pdf (12.10.2014).
HuntingtonS.P. [1996], The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, Simon&Schuster, New York.
InglehartR., WelzelC. [2005], Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human
Development Sequence, Cambridge University Press, New York.
JavidanM., HouseR.J. [2001], Cultural Acumen for the Global Manager: Lessons from Project
Globe, Organizational Dynamics, vol.29, no.4, s.289305.
KluckhohnC. [1951], The Study of Culture, w:The Policy Sciences, reds. D.Lerner, H.D.Larswell,
Stanford University Press, Stanford.
KluckhohnF.R., StrodtbeckF.L. [1961], Variations inValue Orientations, Row, Peterson&Company, Evanston.
KolmanL., HofedeG., NoorderhavenN.G., DienesE. [1999] Work-Related Values und Cooperation
inEurope, Konference PEF CZU, Agrarni perspektivy VIII [Proceedings of the Conference
on Agrarian Perspektives], PEF/CZU, Prague, s.884890.
KolmanL., NoorderhavenN.G., HofstedeG., DienesE. [2003], Cross-Cultural Differences
inCentral Europe, Journal of Managerial Psychology, vol.18, no.1, s.7688.
KomorM. [2011], Teoria ukrytego przywdztwa, Ekonomika iOrganizacja Przedsibiorstwa,
nr7(738), s.314.
LehmanD.R., ChiuC.Y., SchallerM. [2004], Psychology and Culture, Annual Review of Psychology, vol.55 (Februar), s.689714.
LenartowiczT., RothK.A. [1999], Framework for Culture Assessment, Journal of International
Business Studies, vol.30, no.4, s.781798.
MikuaB., NasierowskiW. [1995], Szkic do kultury organizacyjnej wPolsce, Humanizacja
Pracy, nr4, s.312.
MinkovM., HofstedeG. [2012], Hofstedes Fifth Dimension: New Evidence From the World Values
Survey, Journal of Cross-Cultural Psychology, vol.43, no.1, s.314.
NasierowskiW., MikulaB. [1998], Culture Dimensions of Polish Managers: Hofstedes Indices,
Organization Studies, vol.19, no.3, s.495509.

Marcin Komor, Jan H. Schumann, Zrnicowania kulturowe midzy Polsk a Niemcami...

101

PattersonP.G., CowleyE., PrasongsukarnK. [2006], Service Failure Recovery: The Moderating

Impact of Individual-Level Cultural Value Orientation on Perceptions of Justice, International
Journal of Research inMarketing, vol.23, no.3, s.263277.
Rocznik statystyczny handlu zagranicznego 2012 [2012], Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
Rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2012 [2012], Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.
RonenS., ShenkarO. [1985], Clustering Countries on Attitudinal Dimensions: AReview and
Synthesis, The Academy of Management Review, vol.10, no.3, s.435454.
SndergaardM. [1994], Hofstedes Consequences: AStudy of Reviews, Citations and Replications,
Organization Studies, vol.15, no.3, s.447456.
SpectorP.E., CooperC.L., SparksK. [2001], An International Study of the Psychometric Properties
of the Hofstede Values Survey Module 1994: AComparison of Individual and Country/Province
Level Results, Applied Psychology: An International Review, vol.50, no.2, s.269281.
SteenkampJ.B.E.M., Ter HofstedeF., WedelM. [1999], ACross-National Investigation and
National Antecedents of Consumer Innovativeness, Journal of Marketing, vol.63, no.2,
s.5569.
SzaboE., BrodbeckF.C., Den HartogD.N., ReberG., WeiblerJ., WundererR. [2002], The
Germanic Europe Cluster: Where Employees Have aVoice, Journal of World Business,
vol.37, no.1, s.5568.
VijverF.J.R. van de, PoortingaY.H. [2002], Structural Equivalence inMultilevel Research,
Journal of Cross- Cultural Psychology, vol.33, no.2, s.14156.
YooB., DonthuN. [2002], The Effects of Marketing Education and Individual Cultural Values on
Marketing Ethics of Students, Journal of Marketing Education, vol.24, no.2, s.92103.
YooB., DonthuN., LenartowiczT. [2011], Measuring Hofstedes Five Dimensions of Cultural
Values at the Individual Level: Development and Validation of CVSCALE, Journal of International Consumer Marketing, vol.23, no.34, s.193210.
ZielkeS., KomorM. [2015], Cross-National Differences inPrice-Role Orientation and their Impact
on Retail Markets, Journal of the Academy of Marketing Science, vol.43, no.2, s.159180.

102

GOSPODARKA NARODOWA nr 1/2015

CROSS-CULTURAL DIFFERENCES BETWEEN POLAND AND

GERMANY IN LIGHT OF CULTURAL DIMENSIONS THEORY
Summary
The paper aims todetermine the cultural differences between Poland and Germany on the
basis of cultural dimensions theory proposed by Dutch social psychologist Geert Hofstede.
The authors conduct an empirical study using auniform survey questionnaire and compare
their findings against the pattern of cultural values established by Hofstede.
The research focuses on cultural diversity. The original study conducted by Hofstede at
the IBM corporation inthe 1960s and the 1970s identified four cultural dimensions inseveral dozen countries, including Germany. The value scores for Polands cultural dimensions estimated by Hofstede were based on research carried out by other authors inthe
1990s.Komor and Schumann set out todetermine the current cultural dimensions for
Poland and Germany with aview toidentifying the differences between the two nations.
The authors discuss the theoretical and methodological background of their study and
provide adetailed explanation of the research problem. They also discuss the procedures
underlying their empirical research based on aCultural Value Scale (CVScale) validated
by other researches.
The research indicates that there are relatively small differences interms of cultural dimensions between Poland and Germany, the authors conclude. The greatest differences involve
two dimensions: uncertainty avoidance and individualism/collectivism. Acomparison of
the results of the study with the index scores calculated by Hofstede points todifferences
incultural values. According toKomor and Schumann, the results of their study can be
used inbusiness practice and future cross-cultural research.
Keywords: cross-cultural research, Geert Hofstede, cultural dimensions, internationalization, intercultural management, Cultural Value Scale
JEL classification codes: Z19, D12, Z10