1 k l

&l
_ilil $* l l
,if I

ruilil
WNINOWnIIVd
HCSIDO-IOAH]UV
J,EHUOOAINNJIISNI
ffiffiA
MM/ilil

suelualarrNsrxalv
goluV
1cu/,r.rg
aPlr^.ec rrsw
orlf,Eper/ lq paupa

ua&atpfiq aqrsuotsxqua aqcs8oloaqrtv

uerePuEEIAuI
Prerlrezr[tuue{EI
''
eP ue redal
es^\nealePPlur

suoxlnq!,l1u0)Iar?.to\s?H
?u? pc?no1ozaqrtv

srePuEI{ uI
'{t}snPuI qlolf
IE^elPeINeq] PuE serdl
i ,
L

'(tuauwop.rap1o u" uo
?avq f1qaqo.td'4at1 np autno11ng [q
SumptSuatmluat-q4y) (arsan ers.rar;f satuataputno aqtlo apossuttdatlt yuu ary7-uasaryaqtSuxmoqs [.rntuat qlrI aryl aqt ut satdtrto mar,1

ofr{u 4't11'b ' ,4r!'r'-.r-t3t1

i-1., tnlFarnlg- alD+ u",,r;,
; surwiatag 2r4otu.rlt saJPJ ^'::^
!*nT
"'H!*T"tr,;F-Ji,*'i11$.*,Xn'*-ltf.f yu+Fa'sn7,tndor1

:2lr-.]-!;F- '
; !-:'r'{.1_ -+*

;iEry'i

Jo r"qr u€I{l Jer^Beqse/!\ Iool( Jler{l asn?f,aq
snoJeurnu dla,rrrtlar aJe,^a JetlEI aql 'stu?J Pu?
sreqler\ osl? lnq 'daaqslpo rou PePnlf,ulPue
sP"eq 0E7 ue^a ro 007 o] 002 uro{ Paraglllnu
'.alll'I
008 punor" read aqt uI qrlq^. Jo Pooq
-rnoqq8reu aqt uI sal?lsaplor 3rq el{r Jo eruos
uo plaq sprer{ eqr ueql 1e^a^roq 'ssal aJ? sJrn
-3g asaql 'udaagsgl ot 'llleuotrdacxapue gE or
'aurlt eru?saql
0Z :u:orJpa8uer sieqrunu eJeqia
'tS
rnoq? t? ,taggy s,o,reg Jo aryxa pu?lul tsaPou
aJolu aql ur daaqsJo Jagurnu eq] ueql eJolu
'daaqs
ler{^feruossr r{f,Iq1'A 0€I to 0TI or 08 Jo
dcuednccoa8era,reuE PerIsnJsxlputy'r(sa8nrg
- -
Jo ls?a rtsuaupFoy snSpd Srnquaprey'ssol 3o
IrrJrsrp e rlEJlsIuIurP?3r{rJo asEJer{l uI sB
.ro sw>l U Ig gZ 3o eydurexaro3) suorsueturp
rsepotu jo uor8ar Fts?of, a18urse ur Pat€rl
-uaf,uof,serunaruoseJe-44 'tJtlJpxu u"q]
r{f,Iq1t,\ 0I
eJoru Paul\o 'suEd ftau sluac-lurcs se dene re3
sE ueuo 'sfagqe_pra,ras'ftnluac,gr6 aqt uI
'/parnrsedeg osp
Plnol deaqsqrlq { uo
'Jete,ltl?s ur pe8rarugnslou lnq ltps 'puelroour
Jo slroslread perecrpule^Er{sosef,aJEJJtuos uI
eroJarar{rdeur pue sntoxuot per?ler sI ruret aql
'uonela8e,r tles E tllll( urtror8 pue saprr g8rg dq
lpo papoog punor8 roJ pasnrural agl srlrntuac
qr6 aqr ur qcrqa 'snrtu?ut B pall?r punor8 daaqs
a18urse (ou{auaq u) prj ul pleq qceadgeraua8
spsse^esaqr,(1pnpr^r.PuI'saw u,totl o u a..{pa11ec
'slesse^ sdnor8 lq pera,ulapSureq sreoc
3o 97
pu" 8I lla,Lrrcedsar30 af,ueprlea^eq osp alN
'ns8uqrA aql rsure8eacua3epdrerr
-lrru rrer{r qrI./'A 'Pvele)z
Pelsnrlve Jo salsl aql
uo slesselsdagqeeqr dq s,o^Bg'tS or pera^IlaP
aq o] peq (aauot) sl"of,PeaPuI008 Punorv'rods
eqt uo passacorduaag a^eq rsnru saqsreru-tps
eser{tuo pacnpord loo,^Aaql 'serrnluaf,916 Pue
r{t8 erp or Surpuodserroc aseqdrsrg e Surrnq
'rsuor8arasoql
u1 8uq qsDIuErC aqr or eldrcurrd ur pa8uoleq
peq suou?punul aulJerudq uorteuroJ JIerFaf,uls
qf,rgrlr'segsretu-rles[E]s?ocaqt uo (sat r.q"taa)daags
Jo sPuEsnoql ur^a Pu? sPerPunr{Jo sPrer{Jo
(ryr8 err,rrrd lq osp srurllaurostng uolssaruor
Fdor dq lqereueS; sreu^\o uaag peq slaqqe grog
sarrntueoqr6 put rF8 ar{r Surrnp dpearly
lslnr{rr^ ueerrPv
zfursnpurelrlxel eqr Jo sarluar se se8nrg
pue ruaqg 'sarda 5o esrr aqr ol uorlnqrrluor
rreqt PuB srePuBI{ drnluac qlueelrlqr-ard
ur uonrnPord lool$. PuB tulpaarq-daaq5
'VeZ'IL6I rspqran llenadsa put alou Surpaeardaeg
'a^ogl
9
aas :ruarlS laqqy s<o^Eg'lS '.,,atut3puou) a!?tsaut 12 XXX2 sanqtaq lnsod ntodu4
ud mb oun orsu?a 'su?W ornn{ndns atntst7mquns aluudntufl'u zJol utt 2sutltuaToy Nq
:0€I '.,,4ur31autnluar sartquq atolo ralod nb
trel ;,,asutup?ouoSudut untapony sorsx"tPra,,
wxry utuptL :Lzl'0961q)ot ?9 Buqasslg :ruarlD lrqqv s.ralad
'rs t,,stquvlf, ut6
w
ur.xtsuautq 1Lr8 PUEI z8 ut lrtlr?ut 6 106'296I elPr"ld :Pu?urv-turcs,:.snqnqre
p snqruoqnu,t2F unsuer ult|ry?sstt?upll a? r?,, I LtTz '99 '2961rrrssal :sluacl-lulEs
' "u
u e-roe' I e6I uePurlra^:snrsrr?ur"^' 9 99' 9 L61radauuarlrl
'
LIZ-VIZ' I/6 I rslngra^
9ZZ-922',
'69-62',616I
Jor{srr"9
'e^oq" stou aas
z
'
69-et'9661 [ : Itr Lz'rct
nEaurrol
bteqal:gg1-771'L9-99'r9'tr-\r're '996I rslngta^
'O€-82'.I16I >lFrPsuo'.]^:VZ-qI
. uorern"rrr^ :9 .1661
rZ, 696I LT,,992
:Surssa:o.rd Ioo^/v\JoJ artuac tuet:odurt ue ure8e Jo IIIIs se.4aserry drntuac q16 JtP sI
' - Z gl ' e6 1 u a t a t n u * 1 1
6, t' I I 6 I ueunq8rlX t I 6Z' I €Z' 90Z' €8I V
Irnluaf, glurl aql Jo alP
-Pnu eqr aloJeq ruerlD l? sreled 'rs Pue s,o^Eg
'r5;o slagge eunrrPauag8rq aqr
Jo saesegl ol
palJodsu?Jrueeqa^?qlou dEruPuePaZPue sreP
-u€lC
Jo istctf, er{t Suop spqsreru-tps eqr ruoU
'rpe>lroa ag or eplsdrlunof, Surpunorrns
Ioo.&
or{r tuoU rq8norq ere/ Ioo.&\Jo seltlruenb agrel
orar{Ar'serrv ur ls??A-luIESJo ^aqqv aqr Punor?
padola,reppeq (snna) lueuaFlas ueqrn ut drnt
-ua3 rp6 eq] se dlr?a se alr{lN 'rselrnlue) qlzl
pue qrII 'qr6 aql Eurrnp ureld prstoc aqr go
srrrd3o suonepunul aau luanbesqnsJopue CV
009-00€ ruo5 uorsser8suer;lrllunq puotas
pelpr-os aqr or pelelar spoog dq puepez Jo
selsreql Pu" ur?lo IElsEof,r{sIUalJ ar{rJo rsou
Jo uonePunul er{]Jo aJuenDesuot? se seqsJ?ru
-tl?s snorarunu pue a8rel go uollpulJoJ eqt or
enP s?..r\sIqI'euq[ aql PUBesnetrAl aqr 'rPIegtS
ar{r Jo serrenrseaqr Pue SIEIE) uaaalag 'sreP
-u"l{
Jo urElo Iers?of,erP ur r{lrou eql ol erolu
osF rnq zarar{rlluo }ou 'sPre^\uodrnruer qrg
eqt ruog uouaurouagdapcs-e8rt1e erue_rag,{1uo
rr tr(r?rgure3 pu? s?rrv le ugl]f,nPord aprxer)
lprecr4 pu€ srouv ur dlprcadsa 'ef,u"rd lsa^\
-quou ftp-ruasard r\ou sI leqia uI Cv salJnluef,
lsru ar{r Surrnp luBlJodlul ueeq e^?q lsnru uoll
-cnpord lool( pue Surpaarq-deaqs q8nogrly
e
 sheep and consequently more in demand ar rhar
timelo.
The occupancy_of a 9th-century mariscus may
.
be com^pared to rhe occupancy of sheep farms
in the following centuries, but in both caseswe
nearly always ignore their surface area, rheir size
normally being expressed by the number of
heads.
However, it is difficult ro say anyrhing def_
inite about the exploitation of the marisci"in the
9th century. Given their modest size, the vassals
of St. Bavot may have entrusted a herd of a
hundred sheep to a single shepherd, who was
perhaps one of their bondsmen. Sirr.. perma_
nent setrlement on the marisci was impossible,
the exploitation and the treatment of the wool
they produced must have taken place either
along the fringe of the inundated plain, which
was mosrly the case along the Fiemish coast
between Calais and Bruges, or on artificial
mounds or rerps, such as h-avebeen found alono
the northern .o".t of the present-d"y
t.;;;;:
of Friesland and Groningen in the Netherlands,
where archaeology has confirmed the produc-
tion and delivery of textiles ro rhe aLbev of
Fulda
_from its possessionsalong the North Sea
littoralll. Such terps were pardcilarly numerous
in.the region north and east of Biuges, espe_
cially near the small towns of A"rdenlbure and
Oostburg, where several place names endilns in
the suffix -werue or -wierdi indicate their locatlo.r.
Here in the 9th and lOth cenruries rhe eulf
which from the 12th cenrury onwards *". .jl.d
Zu.,in and which until that time had been known
as Siycjll, formed a tidal area with many salt-
marshesl2.
The treatment and weaving not only of wool
but also of flax on or near the place oi produc_
tion was a widespread pheno-irron ln ihe 9th
century. Inland it was a compulsory service f<rr
the large groups of small-holderson the bie
royal and ecclesiasticalesraresof the time. Thes!
small-holders, mosdy women, normally did the
spinning and weaving ar home. They wire oblig_
ed to make annual deliveries either of spindlls
of wool and flax or of vesrs, shirrs oi other
kinds of cloth, mosdy in small piecesl3. On some
of the larger estares, for example on the royal
estate of Tournai, bondswomen *.r. grorlp.d
together in workshops (gynecea), whic,-h made
mass production of rextiles possible. This kind
of organisation of rexti[e proiuccion for domes-
tic use (and perhaps also for sale), survived only as
long as the manorial organisation of large es_
tates remained intact: that is, until the ,!co.rd
half or the end of the 9th cenrury. The trans_
port of wool to nascent urban settlements, such
as Arras, in the third quarrer of the 9th centurv
where it was probably treated. .i.h*-b;J!;;l
ent craftsmen living in the aicus monasteri-i near
the abbey, or by free and independent workers
operating in the uicus known as Noua Villa in its
54
immediate neighbourhood, was exceptional ar
that timela. This exception in the cas^eof Ar.as
may oerhap,s be explained by the possible con-
servation of technical know-how lrom Romrn
times. It may also have been related to large scale
wool production which the surroundini cou.r,
tryside was unable to absorb. This problJm may
have been caused either by the strict regulation
ofservices and deliveries requested by tlie abbcy
from the small-holders (which at the same rime
protected them from exploitation), or conversely
by the loosening ofsuch regulations and the re-
placement of payments in kind or in services oy
payments in money15. This latter evolution was
already well under way on some of the larger
estates during the second half of the 9th cJn_
tury. It enabled the small-holders to commercial_
ize their production, at least partially, and was
parricularly applicable in the Caseof woolr6. Re-
gions of sheep-breeding and wool production
such as the Flemish toast and the isles of
Zeeland, where manorial organisation in its clas-
sical form did not exist, aie indeed characrer-
ized at_an early date by the large-scale circula-
tion of money, especially of unminted silverlT.
This means rhat from a certain point in time,
which we can place somewhere in the course of
the 1Oth cenrury, wool must have been brought
from these coastal regions to Bruges -1..
".,d
particularly to Ghent, not only as obligatory de_
liveries in a manorial context, but also-asa result
of direct sale by its producers.
The first written proof that wool was actu_
ally brought to Ghent in a commercial context
dates from the end of the l0th century and re-
lates to wool from the region of T:ournait8.
However, as the rwo great Benedictine abbeys at
Chenr b^oth possessedtheir own sheep-grounds
north of Ghenr, in the region rro.th a.rj east of
Bruges and on the isles of Zeeland (conferred
upon them by royal and comital charters ftom
the middle of the 1Oth cenrury onwardsle), there
can be no doubt that at least part of the wool
production from these lands was brought to
Ghent for processing. At the same time it"is also
worth noricing rhat in the title charters the word
mariscu.sis_no longer used. Vaguer expressions
are used such as "pasture" (pastoralia) or i,grounds
10 Slichervan Bath
1963,67.
1909,reprintedin pirennet951,54-56;Lebecq1983, 126-129;Rcjsener
| . firgnne 1996,
)14)1< ))',
12 Verhulst1990,5I-55.
13 Verhulst1995,500-50t.
14
. See note 2 above.
15 Verhulst1990,29-41.
16 Verhulst1g95,492-497.
17 SlichervanBath 1994, I5l-153;Verhulst 1995,4g6.
18 Pirenne1909,57.
Le Gysseling& Koch t950, 145n" 53, 197_198 n 92,23) n i'36, 245 n .139.
aqt ur llftlnrDr?d (ul?ld Fls?ot qslural{ eqr Jo 3o rerdrqc eql 01 a>leu or p"q e>lre>psoo lE sru? '9zg'a.tEri
uIErreJ 'saqsrerullesJo '819',966rrTnq{. a
u?d uJolsaaeqt uI uolttnlls Jr{l sI 'lrnruac qr 1 1 -uer aql qtrqa sarJeAIIeP r
agr Sulrnp uor8ar sa8nrg aqr ur Surpae.rq-deegs ecuasardpenurruoc aqr Sulrecrpurdlqegord 'pa :raat
'qlr1l\ -uonueur IIns ere (daags3o praq a18urse) ,,at.tal 8 rrou ur paronb'791 ql;
Jo eurlf,eP rr{1 Sunserruoc dldrrq5
'PePnrPaq o1 urnr utnxaosnunxatZ,,pue(punor8qrr,l deagsgE1) a3essed or{1 qtrr$ artdm -
'..J tzno spqu2lp
'- - ?r' aQua-,
e8rrl dpualcg;ns se.&\eruof,ur str stseSSnsqrrga ..?htalanz sa:oDep:rr\\ a>lrr>Psoo uorSa.rsrgt 42 quo) opq pr on outnrJ 9n
'u?n?uoq 'rg go rardel{r el{r uo peturuuot auo Aluo se.&araqr
ur uel qsrr?cl. '680I r"e^ eql
0r0l otll ut p,, ''vl',aLtllll
sell. (uad autal) t Jo prrr{l auo af,uls '.Puelern} lg 'OOO1reed eqt roge lprogs ue8aq 'sa8nrg 3o J
-srd paurerp uo rurg pasrue8ro11a.,"r. put a3rc1 rseepu? glrou ?ereaqr ur llprcadsa 'ure1dIerseof,
se,/v\slql leql elq"qoJo srueeslI 'zzPualso r?au r{srurelC_aqt ur 8ul>luegruapue a8rurrrq
" 'aJnls?ool uorsJeduoJJreqt ot
e8elp,r IEtsBoce 'rua8asslln t? se.ry\peuoltueru P"el PUBtJsl"taut
se1!1.(?lmo,, rural eqr lg pareuSrsapurrS deeqsr reruroJ ar{t Jo uorr?urlesePeql or P3rngrrtuof,
arag,l uor8arsaSnrgeqt ur rueuraprasraglo lluo arreq.{eru aruenl}ur eurJ?ru3o uorssar8araqa
ar{t '.e>lre{1so6 'Surpaarq drnluar qrgl aqt Surrnp spoog
3o uolrdaoxa aqr qlrlN Jo ef,uasgeaqr
altt?f,roJ rrnls?d ol Petra^uof,uaagdpeerp peq sr e8ueqcpclslgd Jo pug aruos roJ uon?f,rpur
e>lre>psooPunorB Pue ur seareJer{lo awP srrp lpo aqa 'puel aqt Jo uonrpuof, pcrslgd aqr ur
dq ssalaqrreaaN '00I punore sreadaqr a8urqo auros ot spuodserroce8ueqc porSolou
I Irlun dn
sar{srerrr tl?s Jo acuatsrsradarp urc1dxaor dlaq -IUIJel Srgl lou Jo Jar{]eq./d ssslJe eJoJaJer{l uoll
leu urnr ur qrrq.^a'lrntuer qtI I erpJoJIprIrsrg -sanb aq1 'ozsnrsxr?tue s? or perreJar llpcglceds
eqt Suunp suon?punul lg dlgeqord
pere,r.rrct sen uaeq peq lrnluac qr6 aql ur rlf,rr{^{'laggy s,rara4
qcrqrr Jp8 utmTlaltury egr Jo ororlseqr uo seld 'rg or Sur8uoyaq_punor8 3o ecerd e rqlrf,sep
elre{rsoo 'rr8urpaarq-deeqsJo af,uatsrxepen 01 pasn sr uorsseJdxeJaUEI srqt esEJJuo u1'(sano
-unuor ar{t tsaS8nsosp sa8nrg ur uen?uocl'lS uy?ualp p" utat.tat) ..3urpae.rq-daer{sroJ qlq?trns

'1x412t/1 ul
Pauo|luaru saJpld I

srapueld &nruac qrueerrlqr-ard ur uonrnpo.rd ]oo.t pu" Surpaarq-daaq5

 A. VERHULST
Yzer region between Veurne, Diksmuide and
Ypres. From the middle of the 11th century on-
wards numerous sheep farms, called bercariae (a
new term in this connection), are menrioned in
this area as being possessions of the Count of
Flanders and, through his gifr, as property of
various abbeys and chapters23.The sudden ap-
pearanc€ ofthese bercariae musr be explained, in
our opinion, by the inundation of the Yzer vall^-'
which occurred in 1014 and again in l04Z2a.ilo
stem the latter, apparently r,.tr-hi.rgin through a
weak point in the coastal dunes formed by the
mouth of the River Yzer near Nieuwpoort, imall
dams must have been built, which were evenru-
ally connected to form one long, winding dike
from the sea-shore ar Oostduinkerke, iust wesr
of the mouth of the Yzer at Nieuwpooit, to th.
bank of the Yzer upstream i.e. south of Diks-
muide. This dike, called the "old sea-dike" (Oude
Zeedijh), ran from north to sourh and protected
the town of Veurne and its ,,rr.ourrdirrg ,r."
west of the dike25. East of the dike, i.e. Jn the
west bank of the Yzer berween Nieuwpoort and
Diksmuide, thousands of hectares, mainlv moor-
land, were inundated, covering roughly tire same
area as the artificial inundation of the Yzer
Valley during \forld \Var I. In the 1 160t, about
twenty years after the flooding, the southern
part of the flooded zone, especially around the
village of Pervijze, half-way between Nieuw-
poort and Diksmuide, was covered with salt
maishes, as is apparent from the many bercariae
menrioned there from this date onwards26.
These must have emerged from the floods with-
out human intervention, through a natural proc-
ess of sedimenrarion.
In conrrast the northern part of the flooded
area, just south of Nieuwpoort and very near
the mouth of the Yzer, remained exposed to thc
sea and its tides for several decades, because of
its proximity to rhe estuary (the bercariae on the
salt-marshes further sourh were henceforth only
exceptionally touched by salt water). The em-
banking and diking ofthe esruary started at the
beginning of the 12th century and would take a
hundred years to complete2T. Here the so-called
'polders"
were won from the sea. Artificially
drained they were immediately suited for pas-
ture or even for arable farming. Moreover, these
drainage works actually influenced the soil con-
ditions of the salt-marshes further south. Con-
sequently, their drying up and rheir conversion
to pasture land must also have been acceleratec.
Nevertheless, sheep-breeding persisted until the
last decades of the l2th centuqz, as is shown by
the continuous appearance of bercariae in the
texts during the course ofthat century28. At the
end of the 12th century there is evidence of
bercariae being converted from pasture to arable
Iand, although this was nor in the Yzer region
but near Ostend, where the inundations oithe
11th century had also contributed to the form-
36
ation of bercariae on the island of Te Streep
(Testerep),on the easrern edge of which Ostend
was situated29.
There are no indications about the average
size ofthe bercariae, except one text which states
that eight bercariae belonging to the abbey of
Messines amounted to an area of sixteen mansi
(mansa) tenae3o.In this context mAnsusstands for
an area of about 15 to 18 hecrares3l, which
means that the average size of each of these
bercariae was between 30 and 40 hectares. If we
accept the figure offour sheep per hectare given
by Slicher van Bath as rhe normal ratio for
sheep-breeding on wasteland32, then a bercaria
could support between 120 and 160 sheep,
which is not much more than the capacitv of a
9th-century mariscus.Another and -oie conrem-
porary element of comparison can be found in
the fragment of a list of -on.y re nrs owed to
the chapter of St. Donatian at Bruges from
about 1 I20-lI30,listing holdings whic"h may be
partly identical with the holdings enumerated as
the chapter's possessions in a comital charter
from 108933. As previously mentioned, these
holdings, situated at Oostkerke near Bruges on
the shore of the Sincfal-Zwin gulf and still oblig,
ed in 1089 to make deliveries of ram and lamb
hides to the chapter for its parchment requir-
ements, were apparently sheep-farms. Accord-
ing to the list of 1f20-7130, their sizes varied
between 6 and 20 hecrares. Taking into accounr
the subdivision which had taken p1".. on ,orn"
holdings (as demonstrated by the dlvided and
equal amounts of money rent rhey owed), these
figures for the average size of sheep,farms in
the 11th and l2th centuries look quite normal.
This impression is confirmed by the number of
rams and lambs (or their hides) which several of
the St. Donatian's holdines at Oostkerke had to
deliver annually to the c"hapter, in accord.ance
with the above mentioned charter of 108934.
These obligations suggest there must have been
23
See the numerous quotations in Vercauteren (ed.) 1938, 382, sub vo berquaria.
24 Gottschalk 1971,1, 48-49, 54.
25 Verhulst 1997,25-34.
26 Ganshof 1966,304 and note 59; Vercauteren 1938, n. 6, 1g (for St.pierre at Cassel):
" Sex quoque berquarias in Bercla in castellatura Furnensi" ,
27 See note 25
above.
28 The majoriry of
these texts are charters issued by the counts of Flanders to religious
houses: de Hemptinne & verhulst (eds.) 1988 (no index of technical rerms ver. which will
be inserted in the introductory volume of the forthcoming edition of the charters of
Diederiks successoP r h i l i p o f A l s a c e , 1 1 6 8 - 11 9 1 ) .
2e Verhulst
&Gysseling 1962, ll8;Verhulst 1964,331-339.
30 " in territorio Furnensi
octo berqueriasquae WI-cim mansis terre continentur" : Gysseling &
Koch (eds.) 1950, n' 163, 280-281 (charter of philip I, King of France, for the abbey of
M e s s i n e s1, 0 8 0 - 1 0 8 5 ) .
31 Des Marez 1926,131-138.
32 Slichervan Bath 1963,
183.
33 Verhulst 1995,
515-516, 522-523.
t4 lbidzn,517.
 LZ

'J][8 uxmz-lptruxs eql 'Sururocquo3

Jo aroqseqr 'aurne^
uo e>lre>llsooJo e8?llr^ eqr Punore eare II?us oA'qrlunru' IIIji\' L66I sraqplail?w s2Puo4ua7 : 0e-82',9961
'aPrnur$lrc
e ol lrnlua.f, qrI I eqt ur Paf,nPerueeqPtr{ Pooq o^' I E0I'lor'rlrruntr^{' ill' 9861 t!2t11
'r5
-rnoqq8rau str ur Surpaerg-deeqspu? ser{srBru u04xx27oslEaas!0€E pue 929 'E66I rslnqra^ur paslpue 'uEnEuoc roj rral
're^e^,oH '9rul?Iu -rerlr
-llEs 'JarlJ"e aqr ur. (,,uot utnr sano tr ?qflusltt1 ?n{V,) 690I ur aprnuslrqJo uourtrtc
Pr?sueag seq se '19'606r
-op slq
Jo sertuer Surrceylor tuar tuelrodrul
ar{tJo auo Pue srePuBlcJo runo) erll Jo salueP '929',966r
-rsarur?ur aqrJo auo sz-Lr 11 drnluec ql1 1 eqr dq .€ZI,29-19,796 Suryasslg
(006 read eqr punor" 1 rg
padoya,repler'r lpeerp se.a.r' '029',966r
ot Tf,rq al"p osp sur8rro asoq,r.r, 'se8nrg 'Z0I 'g86I rspr{rr1 ?gauuodu:g
.u
'srz€9ll uI u'&\ol ' L t q ' , 9 6 6r1s F
PaPunoJ
,ra.eur 'trood,^anarN l? rpnoru fep-tuasard slr ot ' E arou < 0 8 I ' 8 9 6 I alr^ra11\ue1 ur patur:der'08-6L'6Z6Iaia^t L
pr?1(ts?rpaUIIs lrenlse raz aqr 3o qcuerq pdr '€8I-I8I '1LI'7il '7961Bu{asslD 29rslnr1ra1:(,ua&aq0trads?rqqspIJTstuur'
-currd aqr se 'dn Surrlrss?.1r^. ?esaql ol sseo??slr pnda u,ruun uartanbuq,,) 9LI '(,yuortpua? sp"tqqJJJXX pttttrs saiuaullted ft pt
-- pu? suon?f,runruurof,puelur poo8 ou .peq u{ror "'zuanbtaq '(,satuanlostaduuaStp wtptu '("saua1dJ
,,) 091 117y3 sauanbtaq o1ro,,),I
aqt 1e^e,ltoH '>1f,?treSrpltt ? Jo esef,ur uon?l spt"tputxas ryut&t,u s'gtanbtaq senp,) €I ^Doc(-IIDoo('(arou) pggl'9€6I uar]cll
-ndod ar{t roJ a8n;ar e se lrnluar ql6 eql
lernr
Jo Pue aqt 1erlrng uaeq P"q r{f,rq1l\ uoD?rrJruoJ
r?lnrrn BJo 3lppnu eqr ur '006:eal eqr punore
tueuallles ueqJn ue sE Pal?ur;uo auJna^,
-rea drnluac e esei er{l uaeq e^?q lpe:rp rsnru
-uer qtlI 3rl]
Jo JIEr{ Puorrs ,r, o, orr"jtld srqa'oupredala,t.'tou Jo peturru 'lauoru3o sruns
tsnru Suiluegura srr{J'spu?ls tr qlrqrrr uo rez1 e8rel lpo wr{r Jealf,sr lr }unoJJEsrr{t ur prtsrl -139 '
re^r1 eqt go Surlueqrua egr lq af,ualsrxaotur tt"tanbuq pua aatwr#q aqt ruor{ '(puq ul para \
eruo, e^Bqlpo ppoc 'lueu slr 3o Suruearuarlt -^rlep eg or p"q srf,npordt?eur pu? lrrcp 'urcr8
ot Surprorf,? Jlastr eprnusllg .{a1p,rrez,1 aql Jo saDDuenbe8rrl 'serda 'ue8regslourlN-ruls
a^oq" punoJ8 raq8rq uo pa]Bnlrss",^aJrllEI ar{l 'euJna1 a1t uleld Ftseof, aqt Jeau Jo ur esoql
alrqlN 'rruasggo a8e1p,tlgreau aqtJo r{rrnr{r qsr ur ueAJ 'seJlueJSurroelloctual s(tunoJ er{t Jo
I
-red agr uo Surpuadapyadrgce lluo rng qsrred
1e ur q8noqrp) 1oo,r,r Jo serre^rlapot af,uaraJar
snoulouotn?ue tad lou se.lv\'?eJe apuaJaq )qlJo e13urseuo tou se>leru (ZSt t) ur?uop s(runo) aql \
trBeq aqr r?eu pet?nlrs(rprnus>Jrc 'rurnr^ pue Jo lunooce lsoPlo eql 'nnsluatuertnberogrcads
sorda 'Sa8nrg:uorsuedxago ssacordeql ur eJel\ s,ratdegcap lg paureydxeeq u?f, seprq pu"
su,rot luetJodrur eerqr 'drrnlse slr J?au Jez esaer{f, Jo sarre^rlaPesoq./$,
'.6801 ur e]rr]rsoo I )
ul s8urplog u?neuoq 'tS aqt Jo astr prcads
I
ra^r1 ar{t 3o ureydrr{1 uo pue gp8 utnTlutcutg
aqr Jo seror{seqr uo 'e'r 'lrntuec qtll rqr ur aql ruo{ tJ"dv '}ual roJ 'rh"J ro PelEeJt JJr{lre
pasrrcerdSuraq yps srr'r Surpaerq-daeqsepcs 'loo,^aJo lra,rryap arlt perlnb:r tuer{t Jo rrrll
-e8reyaraqu suor8ar r{srpru-lps onu eql -reu ]?qt rlg ar{] relncltred ur 'saurrSerSurploq
3o o8pa
Jqt tV 'sul,otJo ruarudola,Lap pu? af,uetsrxeaql -pu?l rstql qlog
Jo slcadse)nuouof,e erp ere
r{lr^r Patf,auuoJuaag e1\?qlsnu sJePuelJur eP"Jl srcadsepcrprrnf asaqru"ql luelrodurr arotrAJ
'(drnruacqrgI aqlJo pua aqt uor3 sdeq 'rpuaruled-uou
Ioo^\ eqt Jo ses?rrJr?t,t?Juq
-red 'a'r) 's8uruur8aqdral slr tuoJC'sul'tot qsru rreqt tuo5 palotuer eg dlrseatou plnotr 'oor l:qr
-elC eqr ur dlrelnolrredpue s:epuel{
Jo rolrrrur tert?l eqr e>lrl'ra^eaoH 'serrueualalduls pnsn
aqt ur ls?al w 'aperl ? qf,nsroJ rf,urpr^a prlos sr rroru aql ruo5 ruargJrp dlprueuepung Surploq
'97000I readagr punor? ru?qrrerue dg rueqg or -puel 'sasealpnradrrd ro
Jo arur8er? sr qrrq !
r?urnoJ tuor3 tpleqcs ro^ry eqr uo drqs dg 1oo,,',r. rurer-8uo1Jo sreploq antr utpnbtaq aqt lceJ sI
'n580I uI elre>psoo l? uelleuoc 'ls
Jo lrodsu€rl aqa'uor8ar tBrJrur pazll?rf,rerrrruof, Jo slu?ual
dlny ueaqa^eqlsnru Ioo.&\000I real eqr ]seelt? aqr ,{g srrra^rlepesearlrerlt or uortrppe ur prcd
ruo5 l?qr e^erleqeuo se>l?ruzTsJaPu"lcaurnrJBru 'p 0Z ot 0I ar1rueqr ('p Z16, erorupap rear8
ur dauoruJo uon?lnJJrJelrsualur aql tele,l\oH lra,r e sr srqr 'nn>1reur nd qtuauay r/g€.=) l?llos Z€
'PeJei.susunsur?rueJ- s?,/$, lr ruorpa o1 t? lauour uI pelJeluo] 'ot"toctaqnd $lJ?ru JJIITS
PIos
- uonsanb rofuur aql ,{lpeg 'sure3-deaqsaqr go 8I aq ot rueesPlno,la. luar aSera,teeqt (af,uaprla
srolarrdord pnrre ar{t lg rou pu? 'lr pacnpord a^Egea aJeqlN'srq8rar'a. JaAIrsur luap,rrnbo rrarlt
oq.tt stueuel rarpo pu? tuonbtaq eqr lg lpcarlp ui passardxas",t\ I{f,rr{,t\Jo lunorue arlt <deuoru
plos se1t4'ur?ld Ftseof,qsrualC rr{l ruoJJloo.&\aql ur lye,rrsnlcxeprcd erartrsuns eseql 'Erslxet eql
'slu?uel rreql
Jo tsoru lrnluec qrlI aqr ur lpearp reqt u.^a?rp ur ttwnb.taq s" ol perreJardlpreue8
ag ftur uorsnlouocer{l Jf,uapr^Jsrqr uoJC lq llenuue pled ruar aqr lq urv'oqssr s? 'peepur
I v\laut tnqqlao turunr 2P srurr3-daaqsa3re1lre,r elell' apx"tpJJa? osar{I
'apu?r#q aql
I lutworuu,tnu "'sxuoxtputxtapat) swrcydrrr{s s tunof, Jo rzrs eql JIeq dlq8nor
I /aqr ,{q pred .{auour arp Jo o/o0l Jo u?rl?uoq perns"eu s8urplog eseqr regt Surlldurr rer{lrnJ
'rS:o retdeqJ er{l ol srossarapard srg lg gr8 agr 'surr.r pue daeqsqroq Jo p"eq gL oJ 09 lnoqe
I /
'srureJ eqr
/ / paurguoJ lunor aqr read t"rll Jo rerrerlf,snoru Jo spraq salydurr urnl ur rlf,rr{,^a Jo
-"J er{t ur acurs'(rerlreeue^e 680I ur terl qrEa uo squ"l o1
09 0E Pue sru?r EI ot zI rnoq?
l,i
'l I Pu?)

sJapu"lC lrntuao qruaarrrql-ord ur uorlcnpo;d loor'r pue Surpaa-rg-daaq5

 A. VERHULST

For all these reasons Ypres was the best situ- 2 Plan of the portages
ated town in the Flanders coastal region to ex- (overdrach) between Ypres
ploit the_rise of a wool industry duririg the I 1th and Nieuwpoort (from An-
century*/. It was situated 72 to 15 km south of nales du Comitd Flamand
the heart of the extensive area of new salt- de France VI, afier a d.ocu-
marshes formed at the beginning of the cenrury ment in YpresCity Archiues).
in the Yzer valley, to which it had accessthrough
a small river called Iepeq from which the town
took its name. The navigability of the Ieper river
must have been increased temporarily by the
inundation of the Yzer valley and its tides dur-
ing the 1 lth century. A century later when the
tides had ceased because of sedimenration and
because of the diking and embanking of the
Yzer estuary south of Nieuwpoort (where sluices
were constructed between 1163 and 1183), the
navigability of the Ieper river was maintained
through the consrruction of ?oftages (Dutch:
ouertoom, ouerdragh) between Ypres and the Yzer,
which were the property of the town itsetf (fig.
2). At its other end, where it was no longer nav-
igable, the small river (later canalized urider the
name Ieperlee), touched the main road from
Lille to Bruges. At this point, near the church of
St. Peter's in the sourhern part of Ypres, an
annual fair was founded by or under the protec-
tion of the Count of Flanders who had his cas-
tle, the ZaaIhof, nearby. This fair, probably
dating back to the second half of the 1 lth cen-
tury, was one of the famous five fairs of Flan-
l.. tij..**.r*..r{ .t^i .nr
ders, which aheady had a world-wide reputation ,,.."rritr. fi<-" J rjfu
in f l27 128 when Italian merchanrs visited it.
The reason for this Italian presence mav well
have been the fine scarlet clotl for which Ypres
was already famed all over Europe. By that time,
however, it was probably made of English wool,
which began to be imported into Flanders short-
ly after the year 1 10048. By the beginning ofthe
12th century the salt-marshes in the Yzer valley
n o r t h o f Y p r e s h a d a l r e a d ys i l r e d u p , e i t h e r n a t -
urally or because of diking and embanking,
progressing from Diksmuide down the river to
Nieuwpoort (although it should be noted that
sheep-breeding still continued on pasture land
in many places). The question therefore arises
whether the technique of fine cloth making had
developed at Ypres with native wool and conrin-
ued with imported English wool, as the wool
production from the coastal plain north of the
town diminished. Import from England was fea-
sible from the moment the river Yzer was
embanked. Diksmuide and later (1163) Nieuw-
poort both became important toll towns on rhe
waterway to Ypres. The growth of the town,
l*.* .r...J*.,,.*,,r :
which had been given its decisive impulse from .- b"r,-i:t;"fi;t;{t;.
a natural disaster in its neighbourhood, could no r
r*,,.i,-.-f^..,;.
longer be stopped. This temporary factor prob-
ably explains the sudden character ofYpres' rise
during the second halfof the llth century. In 47 lbidzn.
contrast, Bruges and Ghent had a much older 48 Van \Terveke 1968,
5 and
and longer developmentae. Their origin as cen-
note 3.
tres of textile industry must be dated somewhere -
lq \, | | r
vernutst,Ioftncomlng.

38
6e.
'uapra'I'snuxW
' s r S n r g' 6 E f uoruaT s4a11ux1?72?!?2w tgL6I 'J'I ugl'a] ftI:{rN
-lee 'puts 2Q sof uQ su?n\qr.t?xunqlp-zqlnH :uI'ilall
-tzno 'asnolnoJ'6E-87
Jo u,tnrytaudnt teq ue eueParg ar elazaruJoo^
(tpq" ,p uea salrdsog aq ry96l 'V JsrnHus1 hX u?r"lC
'au.tapoutp alan????uradomEl tup? salla,l
-nlau saqdotts?lprta7'('pa) 'g EyssvNNag :uI 'so]f,
'a8prrqrue3' adotnT u a1X1-
qt"to7J -?rs aIILN(-a111'xneuornuatdas stg-slt4 xnu srl]rr
u.! sa!t!)to asly atlJ :(Sunuorrpro;) 'V lsrnHxs1 -nl?u s?trruelecla sausdpeteJ g66I'IAJ nvsNruo1l{

'slsssnrg'r/r?rt 'rlf,runl\ 'ruJnJA

aJ[X w aryuryl ap ?iruor np sa.t4ttuout!suountqtut sal
u ,,tat.tg sotg,, a? utou 4 snot nuuor '/g I I a? !ut?u?g
atdtuo3 a7 tz96l'trN oNr-rsssl3 ?g 'V rs'rnHda
'LZ-q'0r
-6a4N aPszulpunq sasuaxrsp 5a41a7s2??qwpl al 2F)
tal?uuv 's?rrv.P s"f, 3l 'elf,QrsOIIX n? ur"qrn lueru
-aydnad ap alduraxa un t696I C NauaIoVJdgA
'slessug'apuotasanb61ag
ap salpl|an saltns 2?nry trle6l'J N:IEgJnv){aA
"l
'slassnrg'8zI
I-I/,0t aryu"Il
ap satwos say salrv :g96l ('p3) I NsuaJ,nvtua^
'ruaq)
'arypazpx?2w tauqlzsstw :gg6I 'H :I)s^uslN
'16-€.5'B anotsttl,pu at3o1o17t1d
ap aftaq
anaay 'a13utt?qto'I ue la orpu"ld ua anbruouoog
olgr uos re a8rS-rroy41)j. t6Z6l'H A)AAdAIN NyA
'srr"d (II 'aru?q a? |o"t <2/xwq)
2l II sayaqJ a? s2lrp s2? lxanraa t7.96I'.-.]^uaISSaJ
'uopuo'I'ado.r.nE u.tatsary hot
to
-n11 uauottV aqJ te96l'H'g HJVg NVA uaHlrrs
'trn3>luerC'uauoug pun .taZut1
-o.t?x u? qaA"t7p ul ''
rylnl Dltolx :.]^JdwruHls :uI
'traz rarlf,sruorro pun regcsr8ullore;4ur srol
"plnC
-sol) sep rJsr{rsrrsr{punrD elc :
966 I'l( uaNasQJ
'srred '7rt
I q sau8uo sa??uput7
-rurug ap ataqqal apptodu.tatdT 2296I'H arrsrvrd
'[sa8nrg]
|?a?!F?ut
tua?trro,l ap anbnuouot2artotstH: IE6I 'H :INNf,[Id
'spssnrg'(g9y y
'9 ',1artp1qtsa8 -atq uanBuuaSay'1puag-aaafut2 '11'(y6y y .raqu.tatdag
t€-80€
-sE[oqtwt41pun -SZI I
latzog mt {ttqtstqaf1 auat y'arpuEIC
ap sdrrp no rsrrg op sdrrq :606I 'H [NNguId :9951 ('spa) 'V JSTnHdEA ?g 'HJ aNNrJdwsH ac
oA
'g0gl-9091'lo3 'IIIA iL56I st2qola#xw sap uoqxxaT
'rlrrunJ
J'ePrnlu
-qlcl.^'IE0I 'lo'III :986I t.tzqala#lw s2?uo|xxaT
'ay1 '1'a8yua[0rutnaq
np suon 4[ srnatrZnu u u spuuqurytl : €86 I'IS b]ass'I
'asnolnoJ 'zr- ',A)<rrP-ftlJ
Lz
'aura?orup adotng sury sallatuuu saqdou
4paatpaut
-spl?r saT'('Pr) '[ EySSvNNgg :u1 'e8g ueloru np
rnq?P n? seg-s,{e4suer)u? s3P s3l"rollll seureld sa1
su"p n"a,l ap yrpd ne eurtuorl'T :966I 'IS bcasg'I
'ue8ur;rur8rg'
160 I /EG7I
so,ttv sun$tg sap Suntqtt.t.tE aru jz66l "I ,tl{F)
NyA
'uara8uoa'1 'aldz.ttsggl y tunuuu atuu uitSlaq
pL?utol(x1 :0E6I c'l'v Hlo) 4 'w DNrrsssl'S
'uassv
'00r1 ,rolrq
?ouad aqJ'I'ryuEuqpN aql ur s7oolf
uaty puo sa8tngxu.totsiIL6I'E)'W )ltrHlSJJo)
'srenrod'90€-e
6Z'pzor) puay u ata$o
sa8ua12ylJ'('tpr)'[,t nory 29 A Sro'r'rVD :uI 'allrT
ep arrard-lurcg rnod '.aJpuelCap rrruof, 'A urnop
-n"g 3p 3rr"r{f, run rns 31oN tgg6l 'a'i, coHSNy)
'69-67.'le 'sauesr{r7
'tlanog ptt.tolstp p[oy aqtto suoxlrosu?.['saunluaf,
qruru pu" qrq8ra 'qrua,res aqt ur serrtuno3 r'to'I
aqr ur uon?zrue8rg prrour141t6r/6I'-I'J, JoHsNV)
'slessnrg'8gI-I gI'I auuua.txduuaH
4 v"raSo aqo$1t/<? vSuqVyJ :u1 'a8g ualoru nt uo5
-u"q"rq asu?u el rns atoN tgz6l 'J zsuvIAJ sf,c
Ttanur[-BZI I !ln[) spzll a? uaa 7ua?
flnf) ua"tapuorL4ura uaaot8.tapua?uoqtooae

l'Hd\ru)oITgIs

'u^\ol so^eg 'rS 'lrnluec qr6 eql ur ruarudole,r.ap

u"qrn
Jartel ar{r Jo as?f, eqr ul af,ed prder aroru e tr tr eruossB^\erer{l arer{^r,'<rueqcvI'lrslrvu Palvr
aq 'sardtr te Jet?l drnluac p1p ll se tsnf <ertuec seqsr"ru-]ps rr{t arearr or padlaq p"q '(spre.^A
" -uo lrntuac qr8 erlr rseelre luog persrxeqllr{ia)
elDxel e s? luer{D Jo esrr er{t ot Palnqrrtuo, dlq"
-qord 'sa8nrg or prr8ar glrl'l'uor?et pttuts eyt 'u^ror erp
Jo tplt"lS agr 3o jp8 eql Jo rs?e-rltrou
r"r{1 3>lrl 'uononpord-1oor'r. e3re1rrer{J 'Pueleez pue qtrou dl.relnorrred'saSnrg punor? uor8ar
Jo selsr aqt uo xJsxlptusnoJauJnu pau.4aolrqqv aql ur arePlrg] aroJeq3uo1 drntual qtOI eql ur

sJJpuEJ{ .(rn:uar qruaat:rqt-a:d ur uorrlnpo:d Ioo-/dpue Surpaarq-deaqg

tv
uel anf,npord ep l?p uapro,4apre1e33tue>IlrnrerH
'rlnrpe3rrn pla8 ur p(rr1e uapror* aau?ruq ep
u?A urlsruo>lur acl 'uel€lJq ?Jnl?u uI lloou J""q
-1[ryg uarsaour nwnbuq ezacl 's?^4.ruospya8 aror8
uee tt^r 1r?ru re^llz 8I pleppltuaS uefrrapreog
OzeP uE^ uel?qrrn lar{ roo^ uePleEreg srelqc?d
ag 'ua8erp uadeqcs09I ror 0ZI uo{ ua Eq 07 ua
0€ uassnl t?ll aauattaq alfqe8rep ue,r arlel,rreddo
ac 'Puelre>Pl? 1o1 utPrs^r purro,raSuo ue uePrel
-aqre,t a8eurerp ua Surlfipul uE uaopeol roop
uepuor8 ap raauu?-^ ,l.rnea epZI ap uel apule
raq do ror ue?rsaq ua-tfr1q uellnz eZ'uapuro^
-ruo ueJJoqf,sur puor8uaa,r uaJelreq uepuezlnp
eIp 'ZVyI ua 7I0I ur ralp,rrezfl ep ur ua8unu
-ortsrelo rp u?^ ufiz ueuunl 31o,r.a8laq noz
rrc 'ueuolJoo[ apxJpJJaqUE rueeu elt\nJlu aP
rapuo uefirapraoquedrqcs uE^ I?t n naa apl I ap
ur Jeerarelparazfl rp ur 'ueJepu??l1 ue^ uatsaA\
teq ur erl?ntrs aP sr eeruJerq PuarJlseJluo]
.IJEZ
-a.&aq rr?tuaruncop ue8assrl1 ur ua (p"q paol
-ur 'lna8urr'l.Z ep
lee^ 3ou snp a)z ap reerrr ftq
a>lre>llsoour ueell? .^anaaapgI ap ur rlaaruedeqcs
sl es8nrg ]aq uI 'rlaeltla8 uaprea uerepunr
doreern uapre,ry\ror ueJ?1t\ pru.ro,re8ruo ua8unu
-orlsJalo uea ua,rlrlqlrn req ua allel^rsn{ eP u?A
3uq(rpur rp roop arp uarroqcs ap uE^ uaufrr'rpra,r
raq do rs(ut uarqf,sslul w,*atla,tolsod roop ua8ue,r
-JeA lPJoAr leH'tusLt?tu
PJool( lrr{ u?A Tnrqa8
raq lulr,^^pra^ phr epJlezep puod '>lrurooc lln
Io.^. rjerreq ur ^\n3a aPOI aP u?A aPura laq u?^
treatep Surrapuera,r az)p uE^ sfi.l.l,aqe1(rlegrrqcs
ePue>leqalsJse leH 'sertrreertrdool uoornaS 1oo
rezru 'frpqe ap u?^ ue1(l1a1ueq;eap u"^ ua]suarp
argcrldra,t u?A uessolur raq uel se,l.rl??rlnsJJ rarl
ueelp teru ru?,l.r>IoorlueD ur I?Joo^ ue a33nrg
ur erP Io1( aP .^anaeOPOI eP u?^ oool rP ur
t?p ur tpnoq trg 'Fer{ls aror8 do pla8 ue,r.errel
-n)Jrl ap Joop pJaaslJer4trnla8 3aor,r,raaz
1oo
uep uh.z (puolseq raru arlesrue8ro alfila8rap uaa
Jee,^auePuBlro-esldnaaz aP ua at>l?l^tsn>l ec
.uaJasrl
-ertrJeruruof, er
lo,^A unrl uEll I3aP ua, luo Praq
-1fi1a9oru ap uaraog ap 'uaureruop eraror8
3eB
ep do s?.,'ruauole8 3ue3. do pao8 p ,''tnoe ep6
ap ur erp annlo^a ezeq'ulr.z UE >lE?zJooJp Jerr{
ueuunl pye8 ur ua8urprag roop ue8ur-rra,t al
ernleu ur ue8urprag Jo uatsurrp ruo aruoolta8
ap u?A uJJeolur laq ua uraetsls Ip ue,r ue>pF-^^z
-re^ lrq tsrnf sF 'uaw.^Auapuoga8 uereoq a1(r1
-31u?q]? ap u??r??1r\SurlaSeruatsuarP ePua^or
-pfir ue etTrrls ap 'uepron al uaSuela8do
la,roz
purl apuoSSrluro laq rooP ruo se,r,rroor8 al
arp alrcnpordlo^\ uae roop Jo aporrad asurauog
eP lrn 1t\or{-,^Aoul u?A Pnoqeg uee JooP ueProl(
e88n.rg ue tue5 'Jadal ue eJluef,lerlxel lot 8uqa4>p,u1uo
ep do Peol ur unq ua ./'^naaaPgI aP r99^ ueJepueel ur artcnpordlo { ua tlaeruadeqcg
srapuel{ l.rnluac qruaarrrqr-ard ur uortrnpo.rd loo.n put Surpaa.rq-daaqg
preBplro^ Iaenluala Ut>I ue lltyrepuozrtn sI lt.rnro
eP6 aP ue^ lrEl(}I eP€ raq ur s?rrv slsoz runrluaf
lfrlepers uee J??u lo,vi ep ut,r trodsuert taH
'ua>pl?^rzre^ ar uoSeg errrsrueSro a>1filraaq ap
uaol lrnea eP6 eP ue^ aPure req oo tot uB"lsaq
ua^alq uerrrrolJrlesrue8ro ezag'pro-al >1fi1e8
-orrr arlf,npoJd-rsseru teetv,patau,(8 uI pJeedeoJ8
-eB suos ualrnoJ^ uepJe.&
lruJoocl uE^ uletu
-op rag dg 'uapaqlea^eoq aulapl uI
1[r14uruo1
uelJors Jo ue>plnrs8ulpepl aDlreae8ge uapraaal
uePreu u3 uauulreoq l?roo^ ue uaraog e{llle]
-u"We ap ua srnql aprnaqa8 uale^\ ue ue>lJe,^a
-JJA laH 'UeJAqUnq U?e UaJa al UelSeOlUUeJeOq
a1(qelueq;z ep rrp uarsuelp ep ue^ u?? s;Iaz s?^t
laH '.^nee aP6 eP sr leez eluEJnof, ueo s?.e\Puel
-erreld raq do sel^ ua
lo^.v!u?A 8ur1rerura,r. aq
'uadrar do rrp
aprnaqaB 'Srnqrsog ua Srnguaprev puor l?roo^
'ueproou lerl reeu raary 't>lra^ og pelgrgarroqls
raq u?^ Pu?r aP uee a88nrg ue srcle] uassnl Io-^
ep pra,& 'ser'r.lfqaSoru teru ntxrput ap do Suruom
-aq aluaueruJed reeq 'rapJar{ uea uee uepldnoJt
-Ja^aol uadeqrs
Flprepuoq uaa UEA eppn>l ure
sJ??g-rurs ue^ uell?z?^ eP reP uallelsraPuore^
e,^auauun>l rJarrog tsun?glrn aP relN 're^ $lnls
pru?e teq roop prnpa8u?? prea ue-tre 8ue1ag
leq r??P Pue>laq ]aru suo sr.tJsx,t?uteP uE^ ell?l^
-raddo a1(r1arya.trag 'praa8a8 raau Slo,ra8fiq ua
sr JaPJE?az loa aP u?AJ??1dslalu?q ue ueruur?J
>loo Je?u uJroo la>lue lelu ue^oqueJ??P u3Je.&
raH 'uarrrP 09v tot 002 uB^ 008 Puor uePPn>l
ap uapler ua8aluareep ellr-I puor uaurauop a1fr1
-{uruo>l aror8 ap dg 'uepnoqa8 uaprar't uadeqf,s
g1 1(rlrapuozlrn ua uodeqrs 0E ror 0Z srl{)rls
JEE.l't'sJ??g-turs uel a?ilm ueBeIeB slJ"?ldurpuel
Jealu aP uI uEP Jeaul sI IIC 'uaPJol( pre,Lr.e8
uedeqtrs OEI ror 08 uepuol lnrsxrput uaa d6
'ua>lra^\aq uelell e)Plrld ral
Io.1r\eP esg
JlsJaa ezep suePfrr arP uelFze^ uee ue,ra8a8uaal
ur uaPJeia ua pruaouaS flxJsuaut uePJe,^a'prarrtaS
uapJe.lA uaderlcs azep reeu\ uapuor8 aq 'uad
-?Ilf,s uePuaZInP sruos ue uePJaPuorl ue,r reeua8ra
tueD ur srarsrd-]urs ua sJEeg-rurs u?^ uellPg"
aP uar?.l( -1(naaaP6 eP ue ersS eP ur sPaau
?dner OPZI ue rPI I .rP6 aP
ur uaSururorlsJa.lo ap ru ua arssar8su?JlII a>lJe>l
-urnc aP eu uEststuo 009-00€ '?f, uerror{rs eP
(aPleqrs
uarerur3ur1aq uen ;u{ry aP ua s?ew eP
ep u?^ Surpuoru ep ua sr"le) uassnl atl?l^
-rsn>l Jsru""l1 ap ur 'uopJoou uet raaur plo8
req >loo sr ITC 'uaeruouey 8qer1:sroor8 uaa ltnaa
'u(rz lsaa.LreS
arsg ePJeuE^ slrlJals ler{ PJa,^a laour
'rq) eu ua^\nee alsree ep uI spaar
1(rr8uelaq
r?JgruBJ ue S?JJVuaPals aP Puor ue ur srolJv
ur ue erPJeJrd ur arlJnPoJolo./d aP le/(eoH
lslnqre^ useIrPV
 A. VERHULST
de bercariaereeds in de I lde eeuw door de pach-
ters verkocht werd en niet door de eigenaars. De
vraag aan wie ze verkochten, blijfi voorlopig
zonder antwoord.
Hoe dan ook moet de handel in wol in Vlaan_
deren gekoppeld zijn geweesr aan het besraan en
de ontwikkeling van de steden. Aan de rand van
de twee schorregebieden waar in de I lde eeuw
nog intensief aan schapenteelt werd gedaan, nl.
de Sincfal-Zwingeul en de vlakte ,^i d., Ilrrr-
monding, waren drie steden aan het nro.i.rr,
Brugge, Ieper en Veurne. Diksmuide #", ,o..,
nog geen onafhankelijke parochie.
Veurne is omstreeks 900 onstaan in een cir_
kelvormige vluchtburg opgetrokken voor de
bescherming van de bevolking tegen de invallen
van de Vikings. De stad had geen goede toe_
gangswegen naar het binnenland en door het
verschuiven van de hoofdarm van het ITzer_
estuarium naar het oosten verloor het ziin toe_
gang ror de zee. Brugge was in de 1lde
".r* "l
een behoorlijk ontwikkelde stad. De schapen_
teelt in de Brugse regio was daarentegen in d.ere
periode al over haar hoogtepunt heenl Alleen de
omstreken van Oostkerk. .., d. Zwingeul lever_
den nog wol. Daarom was Ieper hetiest gesi_
tueerd om van de opgang,r"r j. wolindustrl in
het 1lde-eeuwse Vlaanderen re genieten. De
stad lag op een kleine 15 km ten ,-r;id.r, van de
schorren die in het begin van de 1 lde eeuw in de
IJzervlakte ontstaan waren en was ermee ver_
bonden door de rivier de Ieper. Deze moet door
de oversrromingen van di IJzervlakte en de
gerijdewerking ror in de I tde eeuw goed bevaar_
baar ziin geweest. Een eeuw larer to-en sedimen_
tatie, indijking en de sluizen van Nieuwpoort de
getijdewerking op de Ieper belemmerden, werd
/',
de rivier tussen Ieper en de lJzer door het bou_
wen van overtomen (mnl., overdragh) bevaar_
baar gehouden. Stroomopw""rt, *""-. ze zelfsna
de kanalisering en de naamrrerandering naar
Ieperlee niet meer bevaarbaar was, reikte"ze tot
Brugge-Rijsel. Op dit punt,
"ii 9:. !""^9*$
vlik bjj de Sint-Pieterskerk, werd waarschijnlijk
al in de rweede helft van de l lde ..rr* ..r, i""._
markt georganiseerd onder de beschermine van
de graaf van Vlaanderen. Reeds in lI27-2g"werd
de jaarmarkt bezocht door ftaliaanse kooplui.
Het fijne Ieperse scharlaken dat reeds over heel
Europa bekend was, kan heel goed de reden van
hun aanwezigheid geweestziji.
Dat Iaken was op dat ogenblik waarschijnlijk
,
al geweven uit geimporteerde Engelse wol. In
het begin van de l2de eeuw *"r.., d. schorren
van de IJzervallei ten noorden van de stad reeds
opgedroogd. De invoer van Engelse wol was
mogelijk van zodra de lJzer ingedijkt was.
Rampzalige oversrromingei ztjn de decisieve
.
rmpulsen geweest voor de ontwikkeline van de
stad. Ze verklaren waarschiinlijk ooki.t ,e".
plotse karakrer van deze ontwikkeline in de
tweede helft van de 1lde eeuw.
De ontwikkeling van Brugge en van Gent
,
Degon veel vroeger en was minder snel. Hun
oorsprong als textielcentra dateert waarschiinliik
al uit de 10de eeuw. \X/at Brugge betreft *", i.
Sincfal-geul veranrwoordeliik voor het onsraan
van de marisci. De Sint-Baafsabdij was eiqenaar
van marisci rn de Zeeuwse eilanden. De ovelvloe_
dige wolproductie die in deze qebieden moeeliik
was, lag aan de basis van de on"r*ikk.lirre rrin j.
lakennijverheid van beide steden. Een eJuw late.
herhaalde hetzelfde verhaal zich, al was het in
versneld rempo, met betrekking rot Ieper.
e,
enJ) l??JtsluoruJns?l su?p anbsnf ]I?nultuof,
essoJaf,- (Z'?tJ arrec)(uorre3 anr) lttrtsuolre3
elsueprytufilanaws np aua nor?p e1e 111'ecuar
-srxeuos tuarur5uof,serlnrroJsanbrSologqcre sal
-lr?AnoJlsatual?JaP srcIu'?ssoJ3f,3P ef,ualsrxe(l
ap sa,rnardselnassal sdruarSuoyluarn3 setudu
-odor se1 'orl?tuarro?ssoJrl ra aoyradal,y
lu?IIaJ
srlesralsuert sellenr sap red sarun (sanbcef
-tS enr) rrerrsqocef-rurg'(suelqc sap anr) reerrs
-rpuoq.C '(alll'I ep enr) re"rlslaslry sallueluruEl
-ou 'sanJap n?es?Jun aceld ua eJtteuretuof, al
'aur?ruopar ap uontdnf,f,o(l JesIuBBro rno4
'u'rra '(apuet,rq apq) alpqseal1 '(srneu
-u?l sep e11anr)afrerrlssraroolrae'I'(se.rnssntgr
xnr alpq) esnnqeors'asnnqlnnr) '(rno3rrred ra
puerS; ue^o urrl) ue -elor5 (uDlrof,S'(a8etuor3
ne alpq) alpqs??) '(errnaq ne e["q) Sragrarog
'(uled np uosr?ru)srnqpoorg '(a8eruor3nt enr)
leeJlss?") '(arrnaq ne anr) t??JlsJalog :elsaJ
-ruerua,rnetd3l luos ua saldrrpru seruduodotsa1
'nuuor lros snou eu enbod9.1op elxal un su?p
uonuaur auncne.nbronf 'rse8eleygruarsep rtd
ayqecnrrdur?JJatua ,ruJoJsu?rtta8re,r np xna8
-e3?retueurEruoPel su"P eelreoall eP rse.l ?.uE
-nlrs as?qcJBuJ a) 'snPua^luos s?llf,sllnPoJosol
rlo ?rlcJeruun e, af,uessrcutueuuop uorre_pdod
el aP lueuessroJf,se(l le JIeJnJuoDJnPoJoBI eP
uoneluaru8ne'r Llta sroq 'sJInJ 'xnead 'sJer]r€l
srrnpord (sapuerl (sale?J?f, enb sler xnerueruop
srrnpord sap luaruapdrcurrd erarrerl rnb apues
-rlre uoner?ruo188raun self,?rseru?I I le aur?gI
sep srnof, ne ereddoya,rgp os errod auaf, ap pns
nV'9lu?rsal ux eJr?ua rrrrrnod uoodta4uoq e1
ep pJou aDJ"o 'Jnotr-ess?qel e,s?f,c?trsuuoP
"'I
arrard ua llrtrod un.nb algrqord sqrr rsa y1
'(1 '39 arrec)
'serJntr?sep
Eer?uuory?l ap Jerlele(1ra rardsg,l
'sa8uer8sap'uruetrAl-ts a?rf,esuorayladeqoeun
R
treuerdruocJno3-assege'I 'sall"H sel snossae^
-noJleJ ?1?ruo JeruJePer eP sef,"Jts3c '?ssoJ
un red aeJnoluerueruepSg(elu?ualleJnoJ-asseg
eun.p ef,uelsrxe(l Jetetsuo,nd e uo 'sdruaraurgtu
ug 'sa8eroS ap epr",l \ sxLtu el lu?rnotue ?ssoJel
ranlrs nd ? alorurrl 'I anSoloTgcrer '(s9rd sep
enr) leerlssraary-a8ue1ua -atro) re (e8urpra,r
1g.p enr) rerusa8urpra^lg slanlf,e sap ruaru
'senbcef-rs aP ruoE :;
0€ I I sJa^ ayerssroredasr139aun ruar,rap sanbcef-rg esrl39,1anb n,l'
rrrrnr (sanbcef-rs en1 el ruJurelltnlJp) <.1?B]rsreIIC,, luaruarlnv'rll?Is
"l
aurQlI nP
al rue^B.p ruattp salla nb urcuar anbsa:d tsa I sreu 'Jnuuolul tsa sanJ sa) aP atsP q
.T ,OLI,
LI LgI
uaoql zelo,r.']p)ol
?qrJ€ura1rnod aurel EI ap ra xnead sap
'aPuer^€l aP 's;alrr"l slt
saparuerrodrur.l rns '0IZ I 'LL6'ZL6'Z6L'L9r/ 'Zg, 'IZ€'8€I sor?urnu'876I at11rBlrt1
' '696I b)roPac ?grslnrlra^)
G9
no er?p?Jreq?p anb ruer uJ selqesrlnn surerral sap Jr?r) rnod sa8blelqurar sap
-qdurr (ra8-ra,r)
,,prre8ruoog,, aurruor ..pJEe,,;ed tuaururral as rnb saurluodor v1
'6LI-991'766I uaoEl
'aueruo: au€uo
eJoruaa,rnoldlorgaq eyanb 'xe:ed alrc '9-9'9L6I rpuErsuos :ZU-LII '886I uEIarErD
'rL-0L',066I rtouu:tl
'
60zl' 8L6'782 sor?r[nu'876Ianr"JJJA
'9lZ 'gGgI zaretr saq zrq) el're) el zalot'prsdn,1 ep uor
l
zado.t'vsuatdJplltA el ep errorrrralnp uorurrcdgrel mql
e1.rnod tLgZ'e66I sny41
'lt/-t7'gL6I lorre4 :91 'I 'LLil Aqn6l
I-90I
.LI ,0961eqqnns
-eoeldrua.yq 'aa1rada1.1 ep lu?urnol np sqrd Tnrls
tlet? <sutnr ol '."lp^ ?l ep uorrtlroldxa,y ap arruar
e1 'aa1rada1.l sre^ srnoc rnel tuor?r{rraqc rnb
xnEessrnJ sJalrp sel Jecl e?puour tueru3J?rln;?J
la aalradall ap sqrdne o?nlrs 'asnagef,?r?ru le
pqnJax pJ"tateun tnJ '"llr^ EI ep atuelsar arcgredns
el'p?nblapY eT 'rseclPur srl ruos ua '(sreqrnog
sap anr) ((el?JlsJely\noqseal1,, 'lu?uaru d atnor
"l
el ap urou el anb rsurc 'u.tapsaog D snoquttlors
eururof, seruduodot sa'I 'Elr€r?q rnal ort;ed tuares
-l"J EIII^ BI eP sruelrqeq sal Qo 'saunururof, ser
-re] sel 'p'p'c 'lalsdn a1rns rrredgr rr?l? aur?uoP
nP 3]sor a1'sarroreSrlgo suoE?lserd ap aSueqcg
ua sJarf,ueuer sap red lr"q ua sasud 'tlpttu
-tuto? ttu"u saTladde seJJal sel le 'errctglrdord
a1 red aguoldxa alres?r elno 'puadoq eI izenbl's
-s?lr uorsrlrp el lr?ssreuuo) stsuatdt ?flla e-I
'3llr^ ellel aP arl
-rrd tuauraprSgtur rresreSellr.t el ep
Ienrr" arror
-rJJet aT '(Jtututoq ttvu sap sasuadgpsal JrJAnof,
rnod agprc tnJ aluar allac anb ?Jruow?p e sdruer
uos ue rnb eqqnrrg 3ord a1 rnJ aJ 'ea1rede1.1
rP rsa,l q ?nrrs JurBtuoP un Jns avnl'4ou'utapot
agladde eluer aun.p uonuaur ty a?rserre
^red
tse ?llr^ eltaf, ep aJualsrxa-T 'euuarburloJEf,?llrl\
eun R eruoruer sardn,p allrl
"l
ap aur8rro;1

snl^l JEEIrO

00VTq.nbsn(eurtuo(l srndep
serdl(P elll^
"l
aP uorlnlo^?J v
 O. MUS

L Carte de la "Villa
Yprensis".
A Le HofTand;
B Ketelquaet;
C Upsral;
D TVmpeliers;
E Goesdam;
F Leempit;
G Domaine du Vicomte;
I Eg/iseNotre-Dame-de-
Briebn; l
2 EgliseSaint-Jean;
3 EgliseSainte-Croix;
4 Eglise Saint-Michel.

Surmont), otr il tournait vers le nordll - et les
traces d'un fossddatant du l lbme sibcle,ddcot -
vert fin 1996 derribre une maison dans la Kau-
wekijnstraatl2. Des documents des l4tsme-15-
dme sitcles citent ce fossd comme un deout. Il
suit le tracd suivant: Meensestraat (rue ie Me-
nin), C. Gezelleplein (place G. Gezelle), Sint,
Jacobsstraat (rue St-Jacques),D'hondtsrraat (rue
des chiens), Rijselstraat (rue de Lille) prts de la
Lombaardstraat (rue Lombard) oir il reioint l,
Ieperleel3. Ce fossd semi-circulaire peur erre
considdrd comme dtant la defense primitive de
la villa. Au l5bme sibcle, une ruelle nommd.
" Cattestraetkin" , situde entre Ia D'hondststraat
(rue des chiens) et la Rijselstraat (rue de Lille),
recouvre cer dgour. Avec la " Cramiincstrae/' situ-
de 30 m vers le nord, c'est un indice dvident oour
I'existence d'une fortifi cationl4.
La prdsence de "Roode Steenen" ) l'intdrieur 1r Des Marez &. De
Sagher
de ce fossd prouve que non seulement des arti- 1904-13,II, 137; Fays& Nelis
sans mais dgalement des personnes importantes 1880-84,II, n" 632.
y tenaient domicilels. La pierre ferruglneuse et 12 Dewilde& Mus 1996,2.
diestienne, qui servait ) la constructi,on de ces 13 Bruxelles,Archives
Gdnd-
b-Atiments, provenait du Kemmelberg (Mont rales du Royaume,Chambre
Kemm-el) oir son exploitation fut dpuisde vers des Comptes, 38.644 P 26v;
I I 50lb. La richesse acquise par les paysans grAce 38.645 P 30v-3ft; 38.654 P
aux avantages dconomiques prdcitds, donnera 42r,49v; 38.655F 44v; 38.657
P 38v-39r.
naissance i. un portus, une agglomdration autour r a V e r F a i l l i1e9 4 8 ,n u m d r o s
de I'dglise St-Pierre. A cet endroit, des artisanats
1417,1427.
plus luxueux et plus industriels approvisionne- r5 Verfaillie
ront les habitants les plus riches de la villa: le ' 9 1 2 , 9 1 3 . 1 9 4 8 ,n u m d r o s
vicomte, les fonctionnaires, les militaires, les i6 Mus 1993,259.

44
9'
'g eI'9eII-0€I I uE 'suossrod
1 1 1 sra,r.
unr?W-rs ep grg,rprdel T se?uuopser ep acraurruoc un a1d
-Jat xn? 'xa red suosuadsno5l'arar1n8?J uou?p -uraxared elrc uo ta alroJ?l ]uelrsrl rnb sursrol '0E6I qro) 4 Suqasslg
'BZ'1661otu
-uour eun arluor raSTlord se1rnod sa9&yquer sled sapspu?rlf,reruseltuos xnarquoN 'arpu"lC vl
lueJnJseJJetseur?lJaf, anb retdecoetnad uO ep elruof, ne erJJJIgJo,l ep ruepua,r.I suarprl
'rLz9tfl
'rc?u?doH np slrnpord sa1rns 't66t mI^I
sapLZII ue RbC 'sgno8puruos srrnpord sre,r.rp rPuoqc :02-61
' 6 € - I t ' , I 6 6 tm l ^ l .
sar^altuarnJ rnb sarugpseperc sal 'p'?,'t ,s7tdt11 no allenuu€ erroJeun(p arlueJ el rnJ Ir .proq",p r
a? Mnt?og a1sa8nrg R rEuoC-rS ep arrrderlcne tnol 'esrordf eJiolsrqerntnJel rnod arqrlncrrred
ap srrnpo:d sap 'p'R'r '
?rauuoPJlruo) el '680I ua 'elBJnJeln?unruruof, af,uelJoqurraun na suroruue?ue sniloq eJ -uot u stsotcV"td
'srLZII ue acu?rJ eP ror tl re uorrl] arun?llrn3 snqtptd4
aun.p senbrtsu?tJete)slreJtsal srnofnol luere^E 'otuaSt?p o,t?l"ap,ap
saJrBlncJrf,-rrues seJluaf, xnaP sep sJnolualB red rrnrrgp la glpd 'srrd lnJ 'ol ep arunellrn5 'arPuelc rP r.lurof, <A m
se1 'orerqlderperrtsnpur.lsuep tuerellr?,rerrrnb q a8n3arep luelJas sutod e3'saauuonueur luos -neg anb apu8rs a1:1rsaq1;
seuues,(ed saurual saprrrdnld e1rnod tuer?t?(J I pns ra prou satrod srl te uonef,UruoJ?l :(uog np narlnu a1 sErde armf
'sgsrprcgdssuesnJ?(psed rresodsrpau apnrur al selftr{J ep erunatrJ,,erlrl uos suep s:8n.rgep srulr; ap anbgrraq:re.1ap
aporrgd?s su€p arrrsnpurallac enb srd sro3atnol ueg1eDr?d lrrf,?pens snttod el 'rrluo) red 'satu 3l 'xer"d tzg'r/66I uaoqI
!
suorlgno.N '6rerrord-tsesrfg,y ap tnotne snt"tod -duodor sap red - euuonuaru qfgp suo,,re,1 snou
a1 rnod sanbusrrelcereJluer"t? ep?rs ouJQII eruurof, - ea,r.nordtuarualedrcurrd rsa ggrrroS
nr rnb s?lrlnf,? sop lr?tuorueJsreur,letueprcre l J J J T B I n J J I J - r t u a sJ u r E r u o p n p a J u o t s r x e - l ' s n l t o d
srd rrerg.uarJaururof,"
eJ ieJJetred sglrodsuzrt np prou arrod 11ep sqrd ?rJf,r"urun,p ra (salrnr
ra sardl.p arroJel rns seleqf,eluarn3 sderp sac sap anr) reerrslaSal11 ep sqrdneruarue8reqogp
anb ratdacce,p tuapr^a sed 1r-rsa.51 'arssnUua ap renb un(p af,ualsrxe,lreanord ep adessasuo,re
poro8ao51e,luerrodrur alor un anof srordl derp snou tu?ABJEdny'rr'cre sep sluelroldxa
"uJnJ

'zXtuoJxa
n? 4pw

?uoJas aJ a? tno)-ass"g

a4aar Punas <JoqleezTI

:sanbtaf-rurug
aqSg
: at"taxd-tu1?S
aslF?,1ry
-np 2ttE lt JtlJ - lut 2s snuod
:?siltun,?
2.t1
q u JtJ' xutas 2u 1?uto(I
.'rr{f,erg]a^nef,S ,z
:uxlt?w-glt
-qBV1uno mo3-ast?g
4I
:allla rl aP
-xa.? 2t1u2J <srlJn] ,7
'4nztt
p aI I w satda,pauoS

6671 q,nbsn( aur3r.ro,1srndap sa,rdn,pa[r^ e] rp uorrnlo^?-r

 o. .\tui
dont la majoritd se situait dans le Hofland, d
l'ouest de l'Ieperlee. Ce curtis portait Ie-nom de
Nieuwenclamme, ce qui signifie l'emplacement d,
une nouvelle digue afin de rdgulariser I'amende
d'eatt". Le mor Nieuwe Leye - qui indique l'ac-
tuelle Bollaertbeek (l'Ieperlee en dehois de la
ville), qui coule auprds di " Nieuwendamme - est
dgalement employd ici23.Y a-t-Il un rapporr enrre
les deux noms de lieu, qui nor'rr p.r*"ttrait de
conclure qu'au cours du llEme riC.l. l..o-t.
aurait transformd des terrae incultal en terres ex-
ploitdes? Il est dgalement remarquable que des
fonctionnaires er des artisans dtaient pioprid-
taires de terrains situds auprds de ce curlis. l^r-
tisan citd est en outre un reprdsentant de l,in-
dustrie typique yproise: Adelejmus Ie tisserand24.
Un prd pour les mourons faisait dgalemenr par-
tie de Nieuwendamme.Il existe donc une r€elle
chance que la parrie sud-ouesr du territoire
yprois situde entre la Rijselseweg (route de LiLeT
et Ia Dikkebusserweg (route de Dikkebus) fut di-
rectemenr associde ) l'industrie drapiire, de
sorte que l'on pourrait admettre I'exiitence d,
une chapelle Sr-Michel avanr 110025.
La construcrion dventuelle d'un curtis ot d,
une motte castrale avec basse-cour sur le Zaalhof
pourrait €tre une consdquence directe de l,im-
portance croissante du Hofland, situd i l,ouest
de l'Ieperlee26. IJn raisonniment identique peut
6tre suivi pour l'origine de I'dgliseSr-Jacques.Le
fair qu'elle est situde hors du fossd semi-cir-
culaire du I l bme sidcle, ddmonrre que cette cha-
pelle dtait bXtie pour les habitants vivant ir l,ex-
tdrieur d-ece foss€ et pour la partie orientale du
Hoflan*7. Quand .., t t38 l'eglise St-Jacquesesr
citde.comme 6glise paroissiale de la ville, on peut
conclure que le fossd prdcitd n'avait plui de
fonction en ranr que limite. Les deux centres
sont en train de fusionner lentemend8.
lJn autre fait prouve le raisonnemenr que
nous avons suivi. Nous avons ddji citd la des-
truction du portus en 1727. Il esr frappant que
le comte a immddiatement mis i la diiposition
des Templiers un domaine situd i c6id de ra
route de Dikkebus, ). i'ouest de la motte castrale
et dr Zaalhof Ce domaine dtait pourvu d'une
foire qui remplagait probablemeni la foire an-
tdrieure du portus de St-Pierre. La tAche princi-
pale des Templiers dtait de rdcolter I'argent nd-
cessairei couvrir leurs frais au Moyen-O rient2g
et la foire y jouait un r6le important.
euand l,
importance de cette foire ddcroit, les Templiers
vont I'abandonner en 1225 pour urr. ,o--.
annuelle de 40 livres parisis. Il est normal que le
comte ait choisi un terrain favorable pour le,
Templiers30.Lactivitd industrielle ddi) existante
dans la zone entre la route de Lille er celle de
Dikkebus y aura jou6.un r6le, tandis que le Upstal
au nord dtait un domaine iddal pouiun accrois-
e x p l o s i fd e l a p o p u l a t i o n . L a c h a p e l l eS t -
::mer-rr
Nicolas fera office de centre religieux; di plus sa
prdsence en ranr que Saint-patron de l,dglise
46
prouve I'existence d'une communautd de mar-
chands31.
Mais la partie orientale de la ville se ddve-
loppe dgalement en centre industriel. Nous con-
statons que les exploitants des curtis autour des
deux centres et m€me dans la chAtellenie sonr
capables, grXce ) leur richesse, d'acheter des ter-
res i I'intdrieur des fossdset s'y dtablissent.Nous
en connaitrons une partie grace aux noms des
dchevins menrionnds. Dans un acte de I 111 ils
n€ sont citds que par leur prdnom32, mais tout
change aprds 1 I 50. La plupart des dchevins sont
citds par leur nom de famille dans la charre de
1173, comme Van Scoten, Rugghevoet, De \7a-
ghenaere,e.a.33.Ainsi au milieutu 12tsmesidcle,
le comte est confrontd avec une rour autre popu-
l a r i o n , p a r m i l a q u e l l e i l c h o i s i r a s e sd c h e u l n s .
Quelle attirance dmanait de ce nouveau cen-
tre urbain? Pour changer l'aspect rural de la villa
traditionnelle, il fallait adapter l'infrastructure.
En premier lieu il fallait un .ror'r,relemplacement
pour le port. Un cours d'eau artificiel esr dtabli
entre Ia courbe de I'Ieperlee, dans Ia rue d'El-
verdinge, et celle de la Oude Koniinstraat. Selon
certains archdologues, ,o., ....rr.rnent a dtd exd-
cutd dans la premidre moitid du l2dme sibcle3a.
Le quai de ddchargement serair situd dans la rue
du verger (Boomgaards traat) . J . Cornillie, auteur
du livre "Ypres ) rravers les sidcles", mentionne
une Ieperlee non couverte ) cet endroit, aprds la
p r e m i i r e g u e r r em o n d i a l e . I I p r d t en d q u ' o n p o u -
-
vait encore trds bien apercevoir le quii::.
Lleperlee connaissait une pente sdrieuse.Le
c o m t e a v a i t f a i t c o n s r r u i r eu n n o m b r e d e m o u -
lins ) eau, dont certains furent employds comme
moulin ) foulon entre la porte de Litt. .t I'dglise
de Brielen. Le moulin I eau se rrouvanr Jans
2 Bruxelles, BibliothEque Royale, ms. rr/4gg1, tome v p ggr: le czzrrzi..Nieuwendamme,,
dtait grand 50,5 mesures.
2r Verlaillie 1948,
n" 719.
2 4 F e y s&
N e l i s 1 8 8 0 - 8 4 , I I , 3 . L a m e n t i o n d ' u n t i s s e r a n da s s e zr i c h e i m p l i q u e q u e d i j l
avant 1100 le tissage I Ypres est devenu un mdtier d,hommes.
2) Ldglise
St-Pierre est citde en 1 I 04 avec" appendiciis suis" not. avec d.eschapelles (Feys
& Nelis 1880-84,II, 2).
26 Des Marez
1959, 204. Le mot "Zaalhof = Saiihova,,,mot francique et dquivalant
au
motlatin"mansusindominicatus" nousmonrreclairementl'xgedubatiment (perr;yD74,25).
Yoyez.note 25. llgour de la ville cird dans note 13 passait i travers 1e
: cimeti€re st-
Jacques.c'est probablement la raison pour laquene l'dglise st-Jacquesest situdesi loin de la
rue.
a La m€me chose
se passe) Gand ) la fin l rdrne - ddbut 12tme sibcle (verhulst 19g9,34-
.
35).
2e Demurger
1993,143-146.
30 Lhistoire des
Templiers I Ypres est dtudide ) fond dans Ia thdse de Nul.ttens 1,97r, 24-2g.
3t Ldglise st-Nicolas
est citde pour la premidre fois comme dglise paroissiale dans un
acte datant du 23 avril 7220 (Catnier 1988, 80). Les chroniques de la ville
citent cette dglise
ddji au milieu du 12dme sibcle.
3 2 F e y s& N e l i s 1 8 8 0 - 8 4 ,
II, 4.
33 De fudder 1874.
17.
! T e r m o r eI 9 9 0 , 6 8 .
3t Cornillie 1950,
166-167.
LV

snwquto) ne tr?uatJ?dde 'auuar:ur snld e1rnoc '9t/-Zr'I'69-E96Imtl

'I(?p .
-ess?g el lr?rnotua rnb
?ssoJrl ?uuonuau 8r-6z' 9861.eqfssnquaPu?l
'r1.l 'IL6I us,rrlnuen.redaglpnrg
arutuo] 'ssllanrf,e sellEH seP rrorPua(l ?srplol rseuolnoJ( surlnour sapJrrorsrq,l
", 'se:d1'rsey'rz6l-18gl sualanUred agrrpg
arl? s€d lr?Anod ru rualuDVq e)'<.q/?H,, eruuror
a p s a r d l , p a l r e r E I r n s a p n b r p u rt s a u o n c s r l e r o l e S ' G t l - g r ' I ' g g - € 9 g l ltr.re8alq)
?uuonueru sro3 erqnuard 11 rnod elas acedsa -uatd1 uaptn r,{ut ra ponb unt?ualoul,, ig€ZI ue srol erqrura.rdel rnod gtrc rsr u{noru
pt ui e LII ug 'a8elcors el ta aluel e1rnod stra,r {D
-nof, se3?qse(Puroseg ?JnE rssne alrlxal erJlsnP
-ur1 'anbrlqnd pqoreur anb luel ua srorda so1red
a?srlrrn tuerurlqeqord eres 'aa1rede1.1 ta (suargc
sep enr) leeJtstpuor{.e EI aJtue 'tsano ertred
?l 'uouuelle.l eJnt? ?rlrreru nP lse ?1gr np anb 1p?z nP eltolu el red aTrrldtuar re e?uuopuege
a8esn le; eu alruoc e1 anb rrc3 e'J'(e '3g au"l) tnJ epJtsef, etloru auuarcue snld ?T 'sef,uanb
'arlrr?lu nP lse -esuoJ seJtnE(PeJof,ue na ?
eeOSII sra^ elll^ t1 1 9n391 ?res I?ueJ nEe^nou ac eP
?rgr el luednf,f,o p yLII sre^ elruof, a1wd gpuo3 uoDf,nrlsuof, E'I '/E(]E?rrsleslru) alll'I aP anr ?l rP
'(srnqrse8amnor1-elar-I-azug) arueq erroN rllr?d q (reerrssraplon) suolno3 sep anr e1red a1g
Ier
-ldgq:I' -rssaJf,?lIBl? uollsenb ue urlnour aI anb suo,res
Bcuaatsa?oo['alual auaorg'utwto[' aq o)
'11ry71'uryap.ra(nz'alunry ta4 [1dg'?'e :areld-pu"r3 snou rs ?suastuarlap urou af, ep e8esn.l srcW 'anr
allanlf,?,I 3P Pns nE ]e Prou ne uon?rrg?r{ elle^ ellec sueP uorlBuqeq Jnal ne tuerBJnBsuolnoJ sep
-nou Jun lua,rro5er tnoJ-ess?g EI suBP ellenp enb Jalelsuoo nd srerue( suole.u snoN '9g(t?€Jts
-l^pul esuaprs?raun(p luaresodsrp rnb 'serr?trTrru -sreplo1) suolno3 sap rnr ?l rp
?tnurxo.rd q :,r.
saPle xnelwos seJr?uuoEJuoJxnaJquou ecl. Joel -nort es 'lernsufruo;4 apno ep sgrd aa1rade1.1
"l
:rIZI 'ptt.tooda8ury
:uoodaSuq
:rIA 'ut uoodafnutqlo
:uoodaptnuqyq
:Vy7y 'ot uoodlnoqna
:uoodtao%
:uoodus,l
'uood1@
:uoodtq
:attat4-luug znfr,
:sanbtaf-ruugzs*
:su1ott77-tuogffi

t u xal xu|1,uoQ t 2? 1u2{*)

-assaq11caaajoqptztl
: (ap4tsaut4g7uxnb
-u014xna an?q ail2aufr
: q.r.dsg -tu ly S np a71adry
:aruaq-aaop andr11
:arutomn?aq{
:a.trn J
:4q
-tag u sdutp xn? rJlslf
:@zzIto
u|upw-ls anblqnSa*
:a|?.t|s?J24ou4 ePSJ
'saVtEquat
'00€I e
a4ua ta?snalJ t24q

IUAAv UDUaI nP
a1rud aVn 4qq ?
2146 ea?€I
axu?xxnz?
np 4uol q
-?q p a4ol 2utTqtt

np uanb utuatd4
-"q p ?tlol eut?qtt
'alr?tsau?€I n,

6671 q,nbsn( aut8rro,l srndap sordtr,p a[r^ ?l ep uonnlo^r-t

 4 Carte de la uille d'ypres
et sesfaubourgs au lje
sibcb.
1 Eglise Saint-Marrin;
2 Eglise Saint-Pierre;
3 EgliseSaint-Jacques;
4 Eglise Saint-Mcolas;
5 Eglise Saint-Michel;
6 EgliseSainte-Croix;
7 Eglise No*e-Dame-de-
Biebn;
B Eglise Saint-Jean;
9 Frires Mineurs;
10 Dominicains;
11 Carmes;
/ BELLE 12 Augustins;
l3 Clarisses;
I
I
14 Tiers Ordre Franciscain;
I 15 Val du Ciel (Hemelsdale);
I 16 Biguinage Sainte-Chris-
I \c thn;
I 17 Biguinage Saint-Thomas.
I . l
I

E KETELAE
RE
\-
BELLE \

SCATTI

N
T OR H O U T

S C A VI N

o soom
+

de la prdvdtd de St-Martin. La donation d.ela trouvait un ddificenommd "rVuenberch,,c.I.d. une

rente.hypothdqudeest passdedevant les 6che_ s o r t ed e d o n j o n a 2F
. o n c r i o n n a i t - iel n t a n r o u c
vins de la ville en ll73a0 et il va de soi qu,il fal_ beffroi?ll y avaitencored'autreshallesaux alin_
lait chercher un autre emplacemenr.te lieu le
tours,notammentZoutheete,Peperhalh,Medehallea3
plus dvident esr ) proximiid du quai de ddbar_
quement,donc prdsde la rue du verger(Boorn-
ga-ardstraat). El qu.. dire du fair q"ueIa vilje
o Ipres payeraJusqu'aumilieu du 15bmesitclc
*
l e l o y e r d ' u n e s a l l ed e r d u n i o n d a n s I ' h o s o i c e De Ridder 1874, 17: " terram' quam in haila possiddrunt,
red.dentemmarcam et tlimidium
Belle(Bellegodshuis),fait inexpliquableiusou') fi.rtonem, nullo contradicente,corari scabinis et legitime emif,.
41
ce jour..Les dchevinsdevaientsty rdunirug*fie- ,DesMarez&DeSagher
1904-13,I,79):,,cheruoisebutenleBelle,,;2g9:,,pourlesnatcs
rement4l.Ceci est plausiblesi nous en le cambredesesclteuins sousle ha/re et en re cambre en /e Zuutstrate"; <ztr,;pior-r;,
oo, -
"...i*, le cambre d'escheuinsen le Zutstrate"; 542:,,pour
que les halles originales se rrouvaienr l) tir s. cheruoisede la Belle but pai ,rrh))ir, ,, !r,
compagnons".
t r o u v ea c t u e l l e m e nI r' h o s p i c eB e l l e( B e l l e
eods- Bibliothbque Royale, fonds Merghelynck,
huis). Dans la rue de Cassel(Cass.lrt.""'t),. :
ar l,t.r:dl:t ryts.93,p. 438.
lbidem,304.

48
6'

'seJlne le sJnePuol s3l 'suol 'qq809'z8z'

]se II '/7e?u?rralrP?w el elnot srnbuotr 3 slordd (l R luarueJr?rtuo] L96I rozulW r
-noJ sal 'spu?rassn sa1luassrertddt 4o arqrderp 'l€l-6zl'966I alllNr(I
derp e1 '0IZI sra1 '0l,II sQpaIFtI.l q(gp ruarer r
-rsr,r.srordn sel slBru 'LTII ue serdl e, sruesgrd
'6€'rg
arrtsnpur(l su"p uolr?slprcgds e1 nary ranuerd ua
'srordl derp np uorletrod e d 11 'epqls aru?Zl np ?nroru eruQlxnep el suep slllntr ?g rua8auae3 ue1 ,
luer?t? suerlell sa1 '662 '816I aIl!":P.A
-xa(l te uortrnpord t1 'asrel3uy euIEI EI aP uoll erJlsnpur,l to ecJaururoJ el re JsIJ?If,?Jecrnb etu "u r
-errodrur.l raf,u?u5 rnod spuo; sep Issne tlellg -Jou? uounlo^?(l 1I?AInsaJnlf,nJlsE{uI elleJ
'(rlu3u uoJ
Ir :s?ssoJsaP rnalJ?rul,l I lurl"lprsul.s s?sllelf,
-gds suesn.rr sa'I 'allr^ el su?p ruercll?lsul.s suor -r^ue
l?rnr rureuop np sardl.p allr^ el ap r^Il
-r^ue sap stuelroldxa sJr{cu sel ronbrnod ruanb -luu?p uorreredgs t1 rre139rerna) eueJ
lorflorZ
-r1dxa sgrrogrd sruaru919xnep se-I 'e'rlef,ol aUIEI el 'p'R'l 'etruor np uoslEru €l su?P no elll^
e1q ernerrgdns asrc18ueeuIEI ?l ap e8esn.l rellqno el su?p Tgrcgds naII un ua sullar{tr? sep suolu
sed rnz3 au Ir 'artno ug 'aslordd uorrcnpord t1 -n?r seP uo,rgrd LLII-;7II aP srne) ePuErD
ep grqenb tl traluaur8n? uolt?sIIBIr?ds e1 '1rt,rerr ey enbsrnd 'etruoJ a1 rcd etrnJrsuof, sed rn3
ac ap sederg saruar?JJlp sel luatnf,?xa tnb saru eu ell"H €'I 'rrall?q eP Issne lle^ras 'Pns el sra^
-uroq sal lu?uatur?ru ruos ef,'aruapgcgrd enbodg snld ned un ?nlrs aaats a(ltnptt a1anb ana-rnad ta

:ryausuttuEl

:1??J1|tt22n

tupP s?10xna4 trP

6971 e.nbsnf aur8rro,1srndap sardl,p allr^ EI ap uolrnlo^?-r

O. MUS
cufleux que res Premlers contacts connus entfe
Ypres et l'Angleterre ne sont citds qu'). la der-
nibre ddcennie du l2tsme sitscle.Mais Ia oosition
exceptionnelle de l'Yprois Hugo Oysel e l".out
royale d'Angleterre en 1195 laissesupposer que
des relations dtroites antdrieures existaient ddjl
entre Ypres et les rois anglaisa8. Que la plupart
des marchands yprois venaient du secteur rural
est prouvd par leurs propridt6s, tel que par ex.
\Talter van Scoten. Il.des apparait rdgulibrement
comme tdmoin dans chartes comtales49et
dans le compte glndral de 7187 il a envers le
comte une dette de 4 deniers pour l'usage d'un
domaine5o. Il possddait aussi un fief hors de la
oorte du Steendam5l. Vu sa fortune et son com-
-.r.. l'Angleterre, le roi de France le prend
"lr..
en 72L3 comme otage pour assurer Ia neutralitd
des Yprois dans la guerre entre la France et I'
Angleterre. Le mdme raisonnement peut Ctre
suivi pour la plupart des 18 otages mentionnds
dans le m€me acte de 121352.
A c6td de leurs activitds commerciales, ces
marchands gouvernent la ville. Aprbs 1150 on
peut les identifier facilement grAce au fait qu'ils
sont citds par leur nom de famille. Leur richesse
leur oermettra de se soustraire ) la tutelle du
com;. En 1209,les Yprois regoivent la per-
mission de choisir leurs propres dchevins. A ce
moment Yores devient une rdelle communaut€
urbaine et iera capable de mener une politique
dconomique propre53. En 1214 le comte Ferdi-
nand de Portugal fait construire des remparts
autour de la ville dans laquelle ses propres terres
et d'autres seront enclavdes: le territoire sera
exactement d6termin6. Il est normal que les deux
centres semi-circulaires soient fusionnds, mais
leurs limites seront plus ou moins conservdes.
La limite nord d'autrefois, notamment le
Scueuelgracht,est ddplacde vers le nord; de ce fait
les Torhoutpoort, Diksmuidepoort, Boesinge-
poort (portes de Torhout, Dixmude et Boezinge)
sont ddplacdes. Nous voyons en effet apparaitre
deux nouvelles dglises paroissiales au nord de la
ville: l'6glise de Brielen en 1196 et I'dglise St-Jean
en 1200, ce qui prouve une croissancede la po-
pulationta. C'est le long de cette limite nord que
le comte a cr(4 an cours du l2€me sidcle, un
nombre de seigneuries tels que Stede-, St-Jans-
et Princen Rolleghem, et e.a. aussi le fief citd de
\Talter van Scoten: c'est une tentative du comte
pour exploiter plus intensivement cette zone55.
Lexpansion vers le nord peut 6tre ddduite
d'un autre dvdnement. En 1236,la ldproserieest
ddlocalisde du cimetibre de la Madeleine dans
I'actuelle Lindendreef (drbve du tilleul) vers
I'dglise paroissiale de la commune de St-Jean. La
nouvelle porte de Torhout se trouvait probable-
ment trop prbs de cet institut et il y avait danger
de contamination56. En 1225,les Tempelpoort
et Boterpoort (portes du temple et du beurre)
sont citdes " ouestde I'Ieperlee", indication de l'ex-
pansion de la ville vers l'ouest5z. II n'est pas sirr
50
que la limite ouest ddpassait la rue close (Beluik-
straat). Il est m6me probable que la Eigenheerd-
straat ne fut int€grde que dans Ia seconde moitid
du 13ime sibcle58.Les nouveaux fossdsdes rem-
parts entrainent un meilleur approvisionnement
d'eau potable pour les habitants. La prdv6t6 de
St-Martin et les Templiers passent un accord avec
la ville pour qu'ils puissent aussi profiter d'une
conduite d'eau59. Entre-temos les marchands
yprois ont changd leur commerce actif. Ils quit-
tent I'Italie vers 1210 et font des foires de Cham-
pagne Ieur nouveau lieu de rencontre avec leurs
clients dtrangers60, cela dvidemment au ddtri-
ment de la foire locale. Ajoutons encore la crise
dconomique qui rdgnait en Europe de I' Ouest
dans la pdriode 1220172306t et l'on comprend
pourquoi les Templiers cbdent leur foire )L la
comtesse contfe une comDensation annuelle de
4 0 l i v r e sp a r i s i s .E n 1 2 8 8 , l a c o m r e s s et r a n s m e t -
tra cette foire ) la ville62. Les foires de Cham-
pagne ne sont pas seulement des centres com-
merciaux mais font dgalement office de marchds
financiers. Ils garderont longtemps ce dernier
aspect, tandis que leur fonction commerciale
diminuera vers le milieu du l3bme sibcle63.
Ypres va rdagir immddiatement. En L23I la
ville achEte le comitatus. c.).d. I'ancienne Basse-
Cour i l'exceotion du cloltre entourd de murs64.
Un accord conclu en 1237 entre la ville et la
prdv6td permet i la ville d'employer l'Ieperlee
au Leet comme quai de ddchargement en rem-
placement du quai de la rue du verger (Boom-
gaardstraat)65.Ce changement est justifid par la
construction d'une nouvelle halle sur les foss6s
comblds de la Basse-Cour. Selon olusieurs histo-
riens d'art, sa constructio.t d"t. du milieu du
l3tsme sibcle66. Des recherches archdologiques
prouvent dgalement qu'aux alentours de 1250,
Ypres crdait un nouveau centre dconomique: Ie
a Dept 1928,71 note6.
ae F e y s& N e l i s1 8 8 0 - 8 4I,I , 3 6 , 3 5 , 4 6 , 5 3 .
50 Verhulst& Gysseling1962, 185.
51 Bruxelles, BibliothiqueRoyale, fondsMerghelynck, ms90,73,490; DesMarez1927,239.
52 Dept 1928,200-201.
53 Gheldhof1864,105.
54 Mus 1992,4-8.
t5 Gheldoif 1864, 100-102;Du Chastelde la Howarderie-Neuvireuil 1904,77-81.
56 Mus 1950-53,I,B0-83.
57 VandePutte& VandeCasteele1864, 516-517.
58 La "Eigenheerdstraat" s'appelaitau Moyen Age "Kalverstraat"(rue desveaux).Cette
rue longtempsfait partie de la campagneautour de la ville.
5e Feys& Nelis 1880-84,II, 65; Gheldolf1864,93.
60 Bautier1953,112-113.
61 Sirery1984,228-230.
62 cheldolf 1864.94.
63 Sivery1984,226-227.
* Gheldolf1854.84-85.
65 Feys& Nelis 1880-B4,1I, 97: " ...terrejacentisinter statam
?ublicamet decursutn
aqueque
uocaturlpre, anteportam iltsiusecclesie",
oo Pevsner1970, 166.
I9
'r8t"tlns?r xneqrvJ al rs3
ue 000'0I q 000'82 ap uonelndode1ap arl"lnrel
-cedsassrcqaun 'alglssodurlIsulerullap ?qf,J?tu
uoq arradrrp ep uonf,npord e1 'ruauralrct3snld
relgrruor selep €rllaruJadrnb ec pltu! 4lq
-Er?,sep s93l1qoluoJessueslrJese-I 'aJlnJtsuof,eJ
"otnw
sel ep uorlf,lprarul,l 98€I ue luaruelcord ureg
-rn lercrrtrd al ra eruerg ap Ior rl '.rrPuEICaP rr
-ruoc e'I 's8rnognejsa1rueruarqldruorruorlnrr?p
srolue8 re srelSuestueeSTrsse sa1 'aruqlqord ec
arpnos?rsuroruno snld ?^ €8€I ap atsQIs e'I
'081?rlns?J el luos u3 sePlJruoq le seJlJneur
:ruaruergrlnS?Jrellol?J as t,r sSrnoqnsJ saP
uorrepdod ?l 'alf,?Isoru?7I np sJnornV '61(,txo/tp
rnal ap laqorta?aasz,yp l|nu t?4 tq.tnota 2ut2 a?
ytVd uaruato"tas mb apzaa1apruaZautoq-11 ,, n3rrcp
ua laur rE) ..tauoQsalstoqaqatnzluaqsarQ^,?aqtn.aP
unututoJr7,, :slu?lrns saulJalsel suepenbrldxa,l
snou I I€I ap etre ull 'xn?rpror sreruzlsnld luor
-as eu s8rnoqneJsap sru?rrqer{sa1la ltrcrned e1
errua srroddet se1 ' ,fiT€] 197E1ualb seurrurel
luoJasau ua$anaxsrunsa) 's8rnogneJselJeUrrJoJ
ap aluotr nP uorss[uJaaeI e\eI ue lueuuarl
-qo slu?lrqeqsa1's8rnoqntSsap_artred aun.p uolt
-f,nrlsaP?l su?P ?lFs?r luo rnD L6zl rP s?\1)
-UJIp sel sqrdy'rroygero^"J?p
]gru"r'rlq?ro^e3
'al?uesllJ"
tgluEt ?Jes Jnel uorlsnlrs allal 13 JI€Ij
-reruurof, ?ueqrl apuer8 snld aun rlrgnbct rnod
e^rlElual eunln,l rse 08zI eP ..allue>lo],, uoll
-nlol?J e-I '9llueuJalno8 tererrted np rro,rnod e1
ranberre,p teured rnal rnb essaqJlJeulerJaf, eun
rarncord as R lualrJJe 'sPueJassl]sJI '"'e 'suesllJe
sap allred aull 'elu?rJodrur a:uanbgsuof, eJln?
eun aJof,ua rueJne sre8uerlg spu?I{JJEru xneJg
-uou ep 'a?uuorrueru 1(9p 'acuasgrd e1 ra argtd
'?Jp uonJnpord e1 ep aruJou? aJu?ssroJJE-I
.rrsrsrred sar^ll
I07 ep ellanuue
eurruos el ro€l ue trelroddtr rnb er 'sallacred
red uonerol ua urerrel ef, ?uuop ? allr^
"l 1alsd1
a1 aldruaxa eurruoJ suoueJd 'Jarf,u?ulJ rueruep
-ueJ un Ja B Jr]99 t ur?JJel luoJPuer^eP salqE^Il
-lnf, seJJelsa'I 'allelJrsnPul ?lnBunruruof, aun aur
-roJ es ellr^ ?l aP Jnotne :Jrel3 lse ]?rFs?r a-I
6671 q,nbsn( aur8r.ro,ysrndop sardl.p allr^ ei ep uolrnlo^?-T
. .E
0gz_6gz g6I raru:.44
' arssad'11n' tuooqaraaduapql
eB-gLBI
'62-92'L681auoe{
'gzz- < rTorrrrelIz9z- I9z'€66 t str
9zz z66I
99I-Lrl'd arunlo,r r suBP-tro^
'Il'0€l6Z np anbollor nEantua4oJel rns rruar?Juotr aun ?uuopE ouoog 'W lordtl
arusrplrderun rtpue;8rr^ uo 0EZI sqtdy,,:gg1-7EI'966I anAqg
'<<lalrrsnpul
.97.1-rZI.868I zarBwqc
'z rrcu < <868IzarEwsac1L9',Lr',9e',62',il
L\z \',€I-t/06l.raq8e5aq ??zaren r.(I
'
69-98' €.8-Zg'I' 89-t9 8 1 1:rra8arq:Z9e ; r 98 1 JIoPp1p
'r9z'e661*n
'zel '9661ailla.r.q
' :796 1 ft a,rr5: 6L€-6r e'186 I &FqO
02-g' 9€61 uePurlr3^: I' 1r 61 Pra€r{eoc
'166I sloJJdl(zar{rxnarl srp rr sauuosrtdap surousep alqet EI zarpsooaD
'06-98'I '<€E-0E6rsil
'..:aday:r1rc1A1 aroro xn
uEA,, a?lnlrlur D 166l'ZI'02 np r?lep <rpll^\aq'1A1 red essa:d ?l € uollzrlunuflroaD
'7lseJJelsesJns Jrlger?,sq JalI^uI
selre allr^ ?l eP srnolueF saPsu?slrJ?xnerqruou
eP JaJDtErnod anbrruouocgasrrdar el eP BJel
-uord - t."'2? ut?J,tala.1,4/1s,,aurvJof,
slueun)oP
sal su?PruaruarqrlnSgr s?lrf,- snPuer?seur?iuoP
ap ruesodsrp ur"gJn rercrrred a1 'nrerrard ua
xroJf,saprrd sgnbrerutuoJasaJuar?Jgrep srurod
seItULzI ua trEJesleur^aql?,IePuoIrElIruII?P?'I
'6971uapuau[o11 elr; 69ZI uananblatayel'I7ZI
ua 1ard2;:ellr^ ?l ? asrursu?rtrnJ uolltlplrn(
atleJ 'alruof,n€ lueulaJ?lluaenbseJd]IBueu?dde
uorlJrPrJnf ruoP 'strrdruar s3PJnolnE saJn]ls
"l
seJJatsel suEPlre^noJt es uollnlos e1 'rrsalrrad
dorr luarqrg,re ,s VIZI ap suoll?rlJrt:o3sa1anb lat
uorrelndod€l eP rueuessloJf,f,B un.p alduror rru
-al lre^aPallr^ ?l enb suroruu"guanbrpur000'07
le 000'002R Sszl p LrlTI eP selc?salsu?Pe?ru
-nse uoDBlndode1 ',ra1cglserirQTIne sagpu8rs
secqld699'97 ep erquou al luaruargsrrcssedgp
'nuuof, srd tsa snou eu uortcnpord,attar
Ir sr?w
aP eunlo^ a'I 'oluePullra^ re Pr3?rleoc ^ra^rs
,{a1roq3srnassa3ord se1red sp8rpTrxn€rlqer sel
rrllnsuof, aP ruJnsII 'arQrluaalnor a?u?rrerlP?tr J
00ZI s?p turuop srordtr dtrp a1 'erurou?
"l
uorsuedxoeun trcuuoJ.uorrf,npoJd erdord e1
elu?€I nP ?rlrolu
osaPQIs
aPuof,esel suEP lseno,l aP eqorng,l aP Frl
-Jeruruof,?r{f,r?rutuelrodurr snyd a1 nuelep rse
sardn 'serdtr,p erloJ e1 rns slou8edseeueru ta
srel8ue'sr?pu?lloq'sre5uer3'spuetuelp'suer1tlr
spuer{cJ"ruap aruasgrd ?l tuarurlq"rsatuoJul
lua,rnord 'slag,!1, solr") red sagrrpgruatu(uat?r
'16ZI E
6rzl ertue sul^ar{f,?sal lu?^aP sa?s
-sed .,sallap ap secuessr€uuoceJ,, sa1 'sasrouad
-ru?r{f,serroJseP lueruessrlqlBJJe.l e sroro^ r3r1
-sr8eu-npenbrueudp uonJe?Jel lueruerseJlueru
a^noJo EIer lnoJ'89xnet? seJ eP lueruJf,?lour3
.1 rnod arrasordgye1 q sgdrd erl? ruare^ep rnb
sreu saPatou aun essarPellr^ ?l r/97,Iua' LexnBt?
sep uou?lptsur.1t, ecrdord urerrat un Ja?Jf,ep
uge segrurrddnsluos al"ld-puerD ?l tuesre^erl
rnb sanr sal te ?la^ru suroul no snld rse ?qrr?ru
O. MUS
De evolutie van de stad Ieper van de oorsProng tot de 14de eeuw
Octaaf Mus
De oorsprong van Ieper ligt bij een Karolin-
gische villa waarvan we het bestaan kennen door
het heffen van een grondrente die bekend staat
onder de naam Fodermob op een gebied ten oosten
van de Ieperlee om de kosten van de missi dominici
te dekken.
Het grondgebied van de huidige stad is volle-
dig binnen het grondgebied van deze Villa Ypren-
szi gelegen. Zewas klassiek onderverdeeld. In het
Hofland waren zowel de gronden uitgebaat door
de eigenaar als de mansi dominicati die hij in ruil
voor verplichte diensten in leen had gegeven,
vervat. Op de upstal, de gemene gronden, werd
het vee geweid. De toponiemen Scottenhoecen
Goesdant evenals de naam van de Vleeschhouwer-
straete die naar de upstal leidde zlin er getuigen
van. De rest van de oppervlakte van de villa, de
Ketelauaet, bestond rit terra incuha. Dit waren
voornamelijk de waterzieke gronden langs de
regelmatig overstromende Ieperlee. In de bocht
van deze Ieperlee, nabij de kruising van de
Elverdingestraat en de Lange- en Korte Meers-
straat lag het centrum van de bedrijvigheid van
de villa: de curtis. Aan de hand van boringen heeft
J. Termote de ligging van de gracht rond deze
curtis en rond een aangrenzend neerhof kunnen
bepalen. Sporen van deze laatste gracht werden
ook onder de hallen opgemerkt. Op dit neerhof
waren een Sint-Maartenskapel, schuren, stallen,
de muntslag en de spijker gelegen (fig. 1). Mis-
schien is het noordelijk deel van de Donkerpoort
wel een overblijfsel van de stenen doorgang naar
dit neerhof.
In de loop van de l0de en llde eeuw ont-
wikkelde zich ten zuiden van deze poort een
ambachteliike wijk die voornamelijk de domani-
ale producten (gtaan, vlees, melk, huiden, leder,
hout, enz.) verwerkte. Door een verhoogde land-
bouwproductie en de bevolkingstoename ont-
stond ten oosten van de Iperlee een markt waar
deze producten verkocht werden. Er zijn voor
deze periode geen teksten bekend maar de topo-
niemen Boterstraat, Kaasstraat, Broodhuis, Bo-
terhalle, Kaashalle, Scotkin (afsluiting?), Grote en
Kleine oven, Gruuthuse, Scoehuus, Leerlooiers-
straat,e, Vleeshalle, enz. zTjn overduidelijk. De
graaf zal de bewoning van het gebied organiseren
door het vastleggen van het tracd van de Rijsel-
straat, de D'hondtstraat en de Sint-Jacobsstraat
en van een aantal dwarsstraten die de verbinding
maakten tussen de Ieperlee en de oostgracht.
Recente archeologisch bevindingen aan de Car-
ton-, de Surmont en de Kauwekijnstraat beves-
tigen het bestaan van deze gracht die lang alleen
toponimisch vermoed werd. De loop van deze
gracht komt overeen met het tracd Menenstraat,
Guido Gezelleplein, Sint-Jacobsstraat, D'hondt-
>4
straat, Rijselstraat waar hij bij de Lombaardstraat
in de Ieperlee uitmondt. \7e mogen aannemen dat
deze halfcirkelvormige gracht de eerste verde-
diging van de villa is geweest. In de 15de eeuw
wordt deze sracht tussen de D'hondtstraat en de
Rijselstraat-overdekt door het Cattestraetkin
samen met de 30 m noordelijker gelegen Car-
mijncstraat wijzen ze zeer duidelijk oP een ver-
sterking. Het bestaan van "Roode Steenen" bin-
nen deze gracht toont aan dat hier ook belangrijke
personen woonden. De vergaarde welstand van
de boeren gafaanleiding tot het ontstaan van een
Dortus rond de Sint-Pieterskerk. Hier zullen de
riikere be-oners van de villa luxueuzere waren
aa.rkop.n. Deze portus wordt beschreven door
Galbert van Brugge inzljnboekMeurne de Charles
le Bon. Er werd op de portus een jaarmarkt ge-
organiseerd waar Italiaanse handelaars reeds in
1 127 go udsmeedwerk verko chten. D atzelfde jaar
werd de portus door Guillaume Cliton en de
Koning van Frankrijk ingenomen, geplunderd en
verwoest (fig.2).
In 1130-36 is het Iepers laken een belangrijk
product op de markt van Novgorod. Is het on-
redelijk te veronderstellen dat het laken te Ieper
tijdens de jaarmarkt was aangekocht en over land
naar Rusland was vervoerd? \Taarschiinlijk ging
het niet om occasioneel verhandelde producten
daar het weven al in de I 1de eeuw karakteristiek
is voor de portus rond de Sint-Pieterskerk. Toch
mogen we niet vergeten dat deze industrie in deze
periode geen gespecialiseerdevaklui kende en dat
vooral landbouwersvrouwen in de lakenproductie
actief waren. De omstreken van de halfcirkelvor-
mige centra waren nog steeds ruraal.
In 1089 kreeg het kapitel van Sint-Donaas het
"Bodium de Hypris" of 213 van de tienden die
op de productie van het Hofland werden gehe-
ven. Het is ook aannemelijk dat o.a. de gronden
op het Hofland ten westen van de Ieperlee die in
1100 aan de proosdij van Sint-Maarten werden
geschonken, opgehoogd waren om ze te bescher-
men tegen overstromingen, De curtis droeg de
naam "Nieuwendamme" wat wijst op de bouw
rran waterregulerende bouwwerken. De huidige
Bollaertbeek die langs Nieuwendamme stroomt
kreeg de naam "Nieuweleie". Kan hieruit afgeleid
worden dat onder impuls van de graaf de terra
incuba in de loop van de 1lde eeuw bruikbaar
werden gemaakt? Opvallend is ook dat functio-
narissen en Adelelmus le tisserand eigenaar waren
van de gronden in de buurt van deze curtis. Op
Nieuwendamme was ook een schapenweide. Er is
dus een redelijke mogelijkheid dat het zuid-
westelijk deel van het Iepers grondgebied tussen
de Rijselseweg en de Dikkebusserweg geasso-
cieerd werd met lakenniiverheid. Daarom zouden
s9
uapfu^ag et grrz ruo t?"ts ur uaq tlrrs ruoplfrr 'ueqqequeepe8rsuarp
unH 'uernlseq Pers aP elP sreelePu?qePJIazrP srauo^\aqap rool sreeldrlreruarrquedo sp pz
ufrz teH 'ue8ur.l.rper J? Solroo esle8ug-suerdep aalradal ep ue l?ertslpuoq.C ap uassnl epfrzlso.^a
ur radel p"ts ap u?^ lretrl?rtneu ep ruo ppzh?a3 eC 'epfrztsoo ezep ue^ at>l??rurynrqa8 uaale
3uluo1 asu?rdep roop persap u?^ sra8rnqarapu? yetB ap tep lfitelrarudo sl ra11 'ualuoqcsa8
8I ue (lq rprorurpuela8ug reru ue8ur44erraqufiz p?ts ep u"" 08II ur prarviua3a1a3se,tttIr?W
ue ueSoture-tuhz uet ellrl(uo 'rroodruepuaarg atoJ5 ep url apfrzlsooep uee rep srnqrse8ar'a.no-r1
ap uarrnq pao8uaal uaa u?A reeua8ra plaag -a^erl-ezuo leH 'DITBI/I{aror5 aSrprnq ep u?^
uetof,S ue retl%N 'uaruruopue8ra
-roo,r.fiq sB,rrr uapJoou ual smq ,lanaruuJJ ua8arl JoqJeeurarl
-puEI unq rrn r1[r1q]rC 'rotf,eselernr ep rrn 8us do rlrqcseg ueppeq Suruo,tr uoa ralo rrp uarr"]
-ruo1t? ueJ?,t\.sJ?elJpuerlasradal rlseetu rCI -rlru ue uessrr?uouf,uryalfrlaJer8 alfirpa
3og
'uagqaq -Ieez pq oo etloru 3P JooP ueiu?,\Je^
Pre/{!ez
u?etsaqueteoruuetf,?luo) era8eorala,t.rJewp uap 'Syorta8tol anoru elspno ap uE^ ua,ra8doteq
1oo
-aourral leel g6II ur
3oq asya8ug rag uee yasdg peq peue>l,rneru rrp ue,r,ua,ter8trnrag 'rlrnrqa8
o8n11 rreuredal ep uel artrsod a1(rlrepuoztrn uJlorulo^ sF uePreld uelaTJg u?^ >lral eP ue
ep Je?rulrnoa apZI ap uel apuraleq ue,r ua8alue uoodlesfry ap uassntu?AJalelu?e uog 'ua,rfrrpat
-reep ueretep puele8ug teru ualf,Eluoc apur>lag uet'uar^.nogurr"l p?r{Je"rBap erp sualoruapual
alsJaaacl 'PJa/\oJaA DIJ"ru eu?JetrParueP ue>lel -lrrlcsre uro Saoua8>lrels s€-1(aay;ada1ep u?^
sredelreq Ueeq 0IZI puou '?rFrI ur uareuradal ruooJts eC 'te?JtspJer8ruoogep u?e r{f,rz puo,r
0l,II ul ue redel ur ueu?rptl rc rraftlrl-LZII -ag ept>lsolaq 'leensuhuo) rpno rp uee rzap
uI 'uepro,la.p8rrsoleq uerseoruua1e1sradal rarl ua leerlsa8urpre^lgep uee ealradal ep uE^ tr{log
uel Jao,rtrnap uJ enf,npord ep '1orrrasla8ueue.a. aP uassnl prartr ua,{rr8a8lrn rtrnaa OPZI eP u"^
Jaolur aC 'uarqcer8ap uouurq lertur unq ueurcu UIeq etsreaap ul >lfipfiqcsr?e \ l?p Ie"uDI ^\naru
rnlsrqr?grueapraasrproadseD 'p?rsep ur sreteqtrn uea s8uel p8aya8ueeual?r{ uer pra,r( rg 'tsede8
elfir ue-t Sur8rrse,rap ueJeplJa ualuatuele azecJ -ue? ?llr^ el?JnJalauortrP?JraP u€A lr{rrzlrn teq
'fiq eorrarq r8eerp
1or"r,esla8uEue,r llnrga8 raq PJa./'A ue>lJe1r\JnnlcnJlse{ul Plu-e? uaa JooC
'uerlnpord esradalap ur^ }ra}rFnDIrp uer
{oO irunJtuJf, >llrlaPals,r neru trP
-aqJa^Juesrprcedsazag 'ueJaoltrn >lJJ.&\ lar{ erp ue,rSur8rrnarp rqcerls8uDplartu?erp str\ tElN
ueuueur PJool\ nu J?uer\utr.zlaH 'zue sJaPJeer{cs 'uezeDlpz ueuedeqosfrq lrnreer"r3urr11o,req
'sJaplo^ 'sJela,la.ua' 148i1g3f;Surplaru tpJou, JE eprapuere^ >lrats uee tetu pJaatuoryuof,ogJ€Erg
'plaqra,\fruua)pleP ul arresrprcads ep Je sr ]sree ep lpro.^a,^anaaapZI ep u?^ dool ap uI 'uegnsel
-JooA ',4anaa apZI )p ur praqra,rlrurp ur Iepueq loo u?p q)lz )z uellnz rarH 'uetqf,eJgap uessnl
ap uel sI >lJeruua>l elsure?uJool]eq erp raorS ap uadol ar uee uapuor8 ruo Saoue8 pueSourJe^
r31oarnnrcnrrsegur ap u?A ./dnoglrne(f 'Joqpez uarerra.[rr1asse1 ePur ue eJlual JPragep puot ttLtnJ
raq Jeer8 ep u?^ Suruor"rep ur Jo p?rs ap ur eP u?.4'sJJl"qlrn ac 'runJluJJsPrJr{JJAtru u3e lol
srerld uelordsaSSrpueqroo,l do uae ur uarepeS qlrz rla>plr^uuoP?ls aP u"^ uetsoo leq >loo
-Je^ uepnoz uauadeqcsep r"p larzroo,r 'tla8er 'uelJe uatralrlpf,€slepuer{ap do ls[r.4,
puelerreld apuaSSrlruoleq u"^ atqcrzdouar radal 1[r.a,razap ue,l,yadel ep roo^ e8rlraguoorredsp
p"ls ap ue,r.Surpnoqral ep eIp LLII-|7II ur-^ seelo>llN-tursuel eznal eC'arueueotsSurllo,raq
Jsrrq elorD eP r?eP pr'r.noqa8pra.tr3eerSep roop ueeuB?pooqplsdn ap arp elurnJ ap roop ue ple>l
lelu elFI{ eP leP uePreu"uauunl elN'trnnq azaP -Il,t\luo peq 3a,,,,r.aqas(ry ep ue 3er'r-rassngo)plrc ep
ur 1oo ua8el paap lsuerp elprl sF >loo uerqf,ss-rru uassntr{JrzJJ arp prer{Jelru ep roop luessJJalur
]"P ue3ls e,!\n?rD raq ue all?r{rPrw 'rllEr{red3d sertrparqa8 raH 'ue8eJpJa,rosrarledrual ep uee
'eleeTnoz ac 'uoJlrg sP
PsePrsuerPuerqf,ssru ellou apJls"J ep u?,,t.uelsen uel ua Sa,la.rassnq
rep uofuop troos uea1fi1u(rqcsreer'r -aI{lC ap s3ue1lr{f,ert>Jreru ratu parga8uaa Iaus
,,rJcraguanlN,,
ep puots teerlslass?Jop uI 'sr ua8aya8srnqspo8 puale,rdo geer8ep IEz LZII vr sutw ap ue,t Sulr
e[eg req nu re?^4sreeydap do uerem ua8ala8 -sao.ldra^rp 'punetsrepuo rreJ pueglo^ roop
uailrg alfrlaluordsroo ep tep uepr"Elu"" e r "N
>loo tpro^r, Surrauapar op u" praqSrple8eq
uerpur1fllaurauueesrrrq 'uaprapeSra,r, Slrerula8ar 'uapraor8ra,rJ?DIIaleru ?Jluecuelratrl
ueuadaqcsep re?.,'rsrngspo8aileg teq v Ieezrap -rlj€ eeal eP leP ua s?1![uaJolJa,|arlcunSsuarS
-e8ra,l uaa Joo^ pp?reg pla8rnnrl ,^aneaepEI u[v tltet? dore l?^r pruaourel
_ep lep ls(u 'pueuoH roq
eP ur lo1 PelseP t?P sr lreJr?eqre?plra^uouag lre>lerqf,oreosp ez tPro./l\8EII q
'lrerlsprer8uroog ap u"e ep?>lsolap ue^ lrnnq u?A ualsoo ual sJauorag aP Joo s€,l^PIeoPaqez
ep ur sr 'r8l pueq ap roo tsearulaq erp ane>lol lep r1(1q lqf,er8 egrruro^lalrrr-JlBr{es-/dnee-epl I
eQ'SLII ur lusquedeqf,sep roo^ uapalre^rpro^ ep uetmg Sunqcrrdore?qtr.Il 'lrelsgore{-rurg ap
atuar3raep u?^ Surluaqrs aq '(rpsoordsuelr?ery ue,r Sunqcrrs ep roo^ >1oorpya8rrq 'ae1rade1 ep
-luIS eP u"1\ sn]?llulof, leq ue^ sertrruopue8re uel ualso,&\uer pu?UoH teq ue 3ur1ogpuaraor8
JoI{Jaau olspno tor{ uE^ rqrer8 rp pllure^ leq u?^ u[r.z Bpl aB $leertsrrJf,aruaa ue1 Jor{
sleoz r?ep ue33q uepq e8rprnq ep wet"t u[v -IeEZ teq oo
Jor{Jeeularu el}oru el?Jls?f,uee ue^
ua8ala8teru uo>l azaq 'plarure^ qpH rueeu ap uallerrdo Dq Jo txlrnx uaa uB^ anoqtrn ae
JaPuo larlxel u€A ooo>lJe^aP Joo JtrurnJ erlep 'uellelsrePuora^ uauun>I00II roo^
-Ja o ueJ _
IE?ruatsJea aP JooA lPJo1( €/I I uI Ieoe>lslerqtry{-lurs uae u?A ue?lseg leq loo e,^a

9671 q.nbsn( aur8rro,l srndap sardn,p allr^ ap uonnlolr-T

"l
O. MUS
van de voogdii van de graaf. Vanaf 1219 krijgen
de stede[nlen van IePer het recht om hun sche-
penen zdlf ie kiezen. Op ddt ogenblik wor{!.i:p:t
... ..ht. stedeliike entiteit die de mogelijkheid
heeft een aangepasteconomisch beleid te voeren'
ln I2l4 laat de graaf Ferdinand van Portugal de
stad omwallett. D. t .. half-cirkelvormige gebie-
den fusioneren maar de grenzen ervan blijven
toch enigszins bewaard. Ten noorden wordt het
gebied uitgebreid en moeten de Torhoutpoort, de
bix-uidepoort en de Boesingepoort verplaatst
worden. Er worden ook twee nieuwe parochie-
kerken gesticht: de kerk van Brielen in 1 196 en
deze variSint-Jan in i200. De bevolking nam dus
duideliik toe. Langs deze noordelijke begrenzing
heeft de graaf in de loop van de l2de eeuw een
heeililLlred.n opgericht. Het zijn o-a. Stede-,
"ant"l
Sint-Jans- en Princen Rolleghem evenals het ho-
ser vermeld leengoed van \Talter van Scoten' De
fr""f *", bliikbaar geneigd om dit noordelijk
sebied intensieFte benutten. In 1225 wordt ver-
ir.ld dat de Tempelpoort en de Boterpoort ten
westen van de Ieperlee lagen. Dit wijst dan weer
op een westeliike expantie van de stad' Deze zal
niet verder^dan de Beluikstraat gereikt
"rr..r*.1 De Eigenheerdstraat werd waarschijn-
hebben.
liik pas in de 2de helft van de 13de eeuw gein-
teerietd. De drinkwaterbevoorrading van de
beivolking verbeterde door de aanleg van de
nieuwe grachten van de omwalling' De Ieperse
handelaars hebben voor hun zaken en contacten
met hun klanten Italie verlaten rond 1210 ten
voordele van de iaarmarkten van de Champagne'
Dit ging natuurlijk ten nadele van de lokale
iaarrnarkt. Gepaard aan de economische crisis van
'1220-l230,r.ikl""tt
dit waarom de tempeliers de
marktrechten voor 40 ponden parisis verkopen
aan de gravin. In 1288 zalzli deze rechten aan de
stad schenken. De jaarmarkten van de Champa-
gne fungeerden niet enkel als commercieel maar
"financieel
Iok als centrum' Na de 2de helft van
de 13de eeuw zullen ze aan commercieel belang
moeten inboeten' Ieper zal hier zeer snel op
reageren. In 1231 koopt de stad het comitatus, het
ouJe neerhof, met uitsluitsel van het ommuurde
klooster. De stad komt in 1237 tot een akkoord
met de proosdij over het gebruik van de Ieperlee
bii de Liet als loskade' Deze veranderingen wor-
den verklaard door de bouw van een nieuwe halle
oo de sedempte gracht van het neerhof. Verschei-
d..r. f,,r.rtthir.oii.i d*t.t.n het gebouw in het
midden van de 13de eeuw. De archeologische
gegevens tonen aan dat Ieper rond 1250 een
iiJn* ..ottomische centrum uitbouwde. De
markt wordt min of meer geniveleerd en de
straten die de Grote Markt doorkruisen worden
afgeschaft om er kramen te kunnen o.pstellen' In
li54 stelt de stad een nota op van de onkosten
die aan de leprozerij moesten betaald worden
voor het optrekken van kramen. Dit alles is
duidelijk een dynamisch antwoord van de Ieperse
magistiaat op de tanende belangrijkheid van de
56
markten van de Champagne.De schuldbeken-
tenissendie door de schepenenwerden behan-
deld tussen 1249 en 729I bewiizen de aanwe-
zieheid in Ieper van Italiaanse,Duitse, Franse,
H"ollattdse, Engelse'en Spaanse handelaars op de
Ieperseja"rmaikt.ln de rweedehelFtvan de 13de
.eu* is Ieper het belangrijkstehandelscentrum
van Europageworden(fig. 3).
De eigenproductieneemt een hoge vlucht'
Voor de 13de eeuw kennen we niet het exacte
volume van dezeproductie. \(el weten we dat ze
hoserlas dan in di 14deeeuwwanneerer jaarlijks
ao6oo slut<lakenwerdenopgetekend.In de akten
wordt de bevolkingin 1247 en in 1258 geraamd
op respecdevelijk 200.000en 40.000inwoners'De
ooloriitte van het ruimtegebrekbinnen de om-
*"lli.,g ian 1214 lag bii le gronden buiten de
lr.rt..r. Deze vielen echternog volledig onder de
grafelijke jurisdictie. Deze zal aan de stad over-
upsal, in 1]29
[edragenworden in I24l voor de
ioot J. ketelquaet en in 1229voor het hofland' De
afbakeningvan het schependomwordt in 1270
vastgelegd.De referentiepunten werden ^ange'
e.rr..t -., stenen palen met lorreinskruis' Het
itedelijk patriciaat dat vaak over uitgestrekte
domeiner beschikte,zal gebruik maken van de
economischerelanceom talriike ambachtsluite
overtuigenzich op hun gronden te vestigen'Rond
de stad ontstaat op deze wijzen een nieuwe in-
dustielegemeenschap. De gronden.renderen'De
upstal diiin percelenverdeeldwas,bracht de stad
in 1304,40i ponden parisisop. Door de grore
bloei van de economiebereikreneen aantalam-
bachtslui,o.a.de wevers,eenzekerewelstand'Dit
zette hen aan tot de becwistingvan de macht van
het regerendepatriciaat. De cokerulle opstand
van 1280 was de laatstevan hun pogingen om
meer handels-en ambachtsvrijheidte bekomen'
Na de strubbelingenvan de 1'297 die de ver-
woesting van een deel van de buitenwijken als
getolg had, kregende bewonersin 1303 de toe-
latine oin dezebuitenwijken te versterken' Deze
ueteite uestenzttllenslechtsin 1325'28 afgewerkt
zlin.
In een akte van 1311 wordt verklaard dat het
gemeenvan Ieperbuiten de poorten moet blijven
I-d"t ze de gegoedebevolking in gevaarbrengt'
De bevolkingvin de buitenwijken zal in deloop
van de 14deieuw verschillendemalen geweldadig
in opstand komen. Het beleg van 1383 zal dit
probleem
^G.n,r. gedeeltelijkoplossen.De Engelseen
t.o".p..t zullen de buitenwijken volledig
verwoesten.De graaf van Vlaanderen, de Franse
koning en het stedelijkepatriciaatzullen de her-
opbori* ervanin t386 veibieden.De ambachtslui
wirden hierdoor verplicht zich binnen de muren
van de stad te vestigen wat de controle verge-
makkelijkt en de productie van goedkoop laken
onmogelijk maakte. Een spectaculairedaling van
de bevolking van 28.000 naar 10'000 inwoners
was er het gevolg van.