DRAVNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU

CELICNE I DRVENE KONSTRUKCIJE

Predmet:

Student: ENES KURTANOVI

OSNOVNE KARAKTERISTIKE DRVETA

Osnovna podela prema botanicnom poreklu drveta jeste na:
- Cetinare ( smreka, jela, bor, aris )
- Liscare _ tvrdi: hrast, jasen, bukva, bagrem
_ meki: lipa, topola, jasi
Sirovo drvo se korisi kod konstrikcija u vodi, dok se suvi etinari primjenjuju za zatvorene,
privremene i lamelirane konstrukcije, a suve liscare (najbolje hrastovina) za mostogradnju,
brodogradnju, namjetaj...
Proizvodi od drveta mogu biti :
LLD lepljeni lamelirano drvo
LLF lepljeni lamelirani furnir
Furnirske ploce
I grede
Sanducaste grede
LLD nosaci
Dobijaju se lepljenjem manjih komada drveta kako bih se oblikovao element potrebne visine,
koristi se drvo I klase kvaliteta, bez gresaka i zdravo sa max 15% vlaznosti.
Prednosti LLD nosaca:
- visoke mehanicke karakteristike uz malu zapreminsku masu ( posebno kod transporta i
montaze )
- industrijska izrada je laka, jednostavna i brza, ne zavisi od vremenskih uslova kontrola
proizvodnje je laka i efikasna
- mogucnost izrade i koriscenja razlicitih oblika i dimenzija kao i razlicitih statickih
sistema
- mogucnost pokrivanja velikih raspona, laka prilagodljivost savremenim arhitektonskim
zahtevima
- velika mogucnost prosirenja kao i modifikacija postojeceg stanja kao i dislokacija bez
velikih troskova i teskoca
- veca otpornost na razlicite hemijske uticaje
Postupak izrade LLD nosaca :

faza A
faza B
faza C
faza D
faza E

priprema lamela
zubcasto nastavljanje lamela
lepljenje
finalna obrada
priprema lepka

PRIPREMA LAMELA - Oblast A

1 Suenje lamela duine od 1,5-5.0 m i max. debljine oko 50 mm do 15%
vlage
2 Poduna prethodna obrada lamela (uglavnom rezanjem)
3 Odreivanje stepena vrstoe
4 Kontrola vlanosti i odsjecanje krajeva lamela kako bi se pripremile za
izradu zupastog spoja
5 Razvrstavanje i slaganje lamela
ZUPASTO NASTAVLJANJE LAMELA Oblast B
6 Izrada zupastog spoja na krajevima lamela i nanoenje lijepka
7 Nastavljanje lamela i dranje zupastih spojeva pod pritiskom najmanje
dvije sekunde
8 Rezanje nastavljenih lamela na potrebnu duinu
9 Slaganje lamela i odleavanje min. osam sati radi ovravanja lijepka
LIJEPLJENJE - Oblast C
10- Konana obrada povrina lamela kao i neravnina nastalih zupstim
spajanjem (hoblanjem)
11- Nanoenje sloja lijepka prolaskom lamele ispod zavjese lijepka
12.1- Prese za formiranje pravih nosaa
12.2- Prese za formiranje zakrivljenih nosaa
0
(t=20 C, vlanost 65%, min.6 sati pod presama)
13- Slaganje nosaa spremnih za finalnu obradu
FINALNA OBRADA Oblast D
14- Obrada nosaa sa svih strana na projektovane mjere (hoblanjem)
15- Zavretak finalne obrade buenjem odgovarajuih rupa, otvora,
nanoenje odgovarajuih boja kao i zatita od moguih oteenja i
prljanja.
PRIPREMA LIJEPKA - Oblast E
Prema uputama za odgovarajui lijepak.

Prema dimenzijama:
Letve b < 80mm; d 40mm (24/24, 24/38, 28/28, 28/38, 28/48)
Daske b 80mm; d 40mm (18, 24, 28, 38, 48, 60...) duine 3-6m ili 1-2,75m
Deblje daske b > 3d; d > 40mm
Razl. grede, etvrtina oblica b h 3b; b 40mm
Grede: b = 8 22 cm (rast 1cm)
h = 8 30 cm ( rast 1cm)
duina > 2m
b = irina; d = debljina; h = visina

odnos dimenzija poprenog presjeka grednih elemnata

b h 3b; b 40mm
Debljine grede ograniene su veliinom stabla.
Standardna duina je 4m, a ako su potrebne vee dimenzije bolje upotrijebiti neke od drvenih
proizvoda na bazi drvene gradje ( LLD, LLF .... )
-

b 220mm lamela su iz jednog dijela

b < 220mm lamele se izvode iz dva dijela koja se
meusobno lijepljena na bonim povrinama

VRSTE GRESAKA DRVENE GRADJE

-

Greske poprecnog preseka drveta

Poprecni presek nije krug vec ima elipticni oblik i ona povecava vec postojecu nehomogenost
I anizotropiju drveta
Zljebovist poprecni presek, ekscentricnost srca srce drveta se ne poklapa sa tezistem preseka
i dvostruko srce:
a)
b)
c) / d)

Greske dvostrukok srceta se javljaju usled srastanja dva stable u jedno Ili na mestu gde
dolazi do racvanja grana
-

Greske piljene gradje

Greke usljed skupljanja smanjenjem vlanosti drveta nastaju:
Raspukline zahvataju cijeli presjek i pruaju se po duini grae
Pukotine nastaju u razdijelnom pravcu, od periferije ka srcu drveta

Krivljenje gradje usled nepravilnog skupljanja odnosno susenja gradje, pored toga javlja se I
lisicavost gradje

a)

b)

Ostale greske drveta

Nejednaka sirina godova_ utice na mehanicka I tehnicka svojstva gradje kao I na
homogenost povecava anizotropiju drveta I smanjuje cvrstocu gradje na smicanje Ovakvu
vrstu gradje treba izbegavati u delovima gde se javljaju dakle opterecenja smicanja I
savijanja.
Kvrge_ umanjuju tehnicka svojstva a pri tome predstavljaju opasnost da dodje do pojave
eventualnih infekcija i uzrokuju zakrivljenje ( nagib) vlakana
Vertikalno polozena vlakna izrazito smanjuju cvrstocu, dok stranu preseka sa kvrgama
treba staviti u pritisnutoj zoni, a kvrgavo drvo treba postaviti u delovima van veza I spojeva
kao I delovima gde se javljaju velika opterecenja.
Kvrge I cvoruge

urasla kora

srcane pukotine
okruzljivost -

SVOJSTVA DRVETA
Estetska svojstva : boja, sjaj, miris, finoca, tekstura
Fizicka svojstva: poroznost, vlaznost, tezina, promenjivost dimenzija, provodljivost zvuka, toplote,
elektriciteta, kao I akusticna svojstva
Fizicko- hemijska svojstva : trajnost drveta, zapaljivost
Mehanicka svojstva : tvrdoca, cvrstoca, otpornost na habanje, zilavost, cepljivost, elasticnost kao I
sama anizotropija drveta
Mehanikim svojstvima drva uzrok je upravo njegova graa. To su svojstva drva koja se
manifestuju pod uticajem spoljasnje sile (tvrdoa, vrstoa, elastinost)

 ravan smicanja vlakana ( poprecni presek )

Radijalni smer vlakana ( tangencioni )

II Ravan smicanja paralelna vlaknima

Vlaznost drvene gradje ima veliki uticaj na opadanje povoljnih mehanickih svojstava kao i na
cvrstocu, trajnost, modul elasticnosti I modul smicanja.
- puno drvo
= 15% 3% uslovnim suenjem
- lamelirano drvo = 20% 3%
informativno : provera vlaznosti se vrsi prema formuli
Skupljanje i bubrenje najvee je u tangencijalnom smijeru, a malo u longitudinalnom te linearnom.
Mlado drvo bubri vie od starog, a suho vie od prosuenog.
Suenjem drvo dolazi do nejednolike raspodjele vlanosti (najprije se sue vanjski slojevi dolazi do
nejednolikog stezanja i pojave raspuklina u radijalnom smijeru). Zbog razlike skupljanja u
pojedinim smijerovima, drvo se suenjem deformira, to je potrebno ukloniti ili umanjiti
konstruktivnim mjerama.
Svojsto drva da se kod promene vlage u odreenim granicama menja zapreminu.
Srednje vrijednosti koef. skupljanja, bubrenja za promjene vlanosti od 1%:
ETINJAE
LISTAE

RADIJALNO
0,12%
0,20%

TANGENCIJALNO
0,24%
0,40%

LONGITUDINALNO
0,01%
0,01%

informativno : provera promene poc. dim. se vrsi prema formuli

Karakteristicne deformacije drveta

Najvanija svojstva: 1. anizotropija ( ili na vlakna)

2. higroskopija (skupljanje/bubrenje)
3. trajanje optereenja od izravnog je uticaja na nosivost i deformaciju
4. uticaj vlanosti
5. osobine vezane uz rast (razvrstavanje)
6. nehomogenost
7. vlanost
Vana svojstva drva kao graevinskog materijala: vrstoa, tvrdoa, higroskopska svojstva,
anizotropija ili nepravilnosti rasta.
VANJSKI UTICAJI KOJI UTJEU NA PROMJENU MEHANIKIH SVOJSTAVA:
1) TEMPERATURA
- poveanjem temperature smanjuje se vrstoa
- pri veoj vlanosti i temperaturi ispod 0C voda u drvu prelazi u led poveava se vrstoa
na pritisak, savijanje i smicanje, ali smrznuto drvo je krtije i vrstoa drveta za dinamika
optereenja je smanjena
- modul elastinosti pri poveanoj temperaturi takoe se smanjuje, a poveava deformacija
2) ZATITNA SREDSTVA
- obavezna kod drva izloena opasnosti od napada insekata te kod poara
- spreavaju ili usporavaju postupak razgradnje drveta
3) BIOLOKI RIZICI
- gljive i insekti koji ugroavaju drvo
- izazivaju trule, omekavaju drvo, pukotine (gljive)
- insekti jedu i razaraju drvo, a prodor larve moe prouzroiti izrazito smanjenje presjeka
UTJECAJ OTKLONA PRAVCA SILE PREMA PRAVCU VLAKANACA
- mehanika svojstva drveta zavise i o uglu otklona
- nagib vlakana najvei utjecaj ima na vrstou na zatezanje
- smanjenje vrstoe posebno je izraeno za = 0 - 30

zavisnost vrstoe drva od smejra u odnosu na smijer vlakana

DIJAGRAM

ISPITIVANJA NA PRITISAK

DIJAGRAM

ISPITIVANJA NA ZATEZANJE

Granica proporcionalnosti vrijednost do koje je dijagram

vrijedi linearan odnos naprezanje i deformacija

prava linija, odnosno do koje

Pri savijanju uzorka nastaju tri karakteristina stadija:

I stadij
- drvo se ponaa po Hookeovom zakonu i Navierouvoj hipotezi
- normalna naprezanja raspodjeljena su simetrino u odnosu na geom. os presjeka i linearna
po visini presjeka
- rubna normalna naprezanja nalaze se ispod granice proporcionalnosti
II stadij
- prijelazna granica prporcionalnosti, koja je kod pritiska nia nego kod zatezanja u
pritisnutoj zoni se pojavljuju plastine deformacije koje se poveavaju prema neutralnoj osi
- normalna naprezanja pritiska raspodjeljuju se krivolinijski, a neutralna os se pomie prema
zategnutom rubu
- normlana zatezna naprezanja i dalje su linearna
III stadij
- prije sloma dolazi do znaajnih plastinih deformacija vlakanaca
- u pritisnutoj zoni vlakanca se izboavaju, neutralna osa se pomie prema zategnutom rubu,
a zatezna naprezanja se znatno poveavaju

- lom se javlja u zategnutoj zoni neposredno nakon dostizanja granice proporcionalnosti

vrstoa prema postupku doputenih naprezanja
- prema postupku graninih stanja doputeno naprezanje, u odnosu na vrijednost vrstoe
utvrenih ispitivanjima, dobivamo tako da vrstou podijelimo sa faktorom sigurnosti
- FS = cca 2,5

ODREIVANJE VRIJEDNOSTI KONSTANTI ELASTINOSTI

-

Odreujemo ih na temelju zakona deformacije materijala, tj. svojstva elastinosti prema

Hookeovom zakonu:
Krivulja deformacija i naprezanjadrva izloenog silama zatezanja (t) i pritiska (c),
paralelno i okomito u odnosu na vlakna:

Ft,0 vlakna sa vlakancima

Ft,90 vlakna sa vlakancima

1.1.TRAJNOST
Svojstva drva da moe due ili krae vrijeme zadrati nepromjenjena prirodna svojstva, posebno
anatomsku grau, tvrdou, vrstou, boju.
Ono vrijeme u kojem su sva prirodna svojstva drveta nepromjenjena.
PARAMETRI UTICAJA NA TRAJNOST:
- unutranji graa drveta, hemijski sastav, zapreminska teina, individualne osobina stabla
- vanjska vrijeme sjee, postupak sa drvetom nakon sjee, mikroorganizmi, insekti,
vlanost, mehanike povrede, nain upotrebe.
Treba uvaiti u vremenske uticaje, posebne mjere zatite.
BIOLOKO FIZIKALNI RIZICI i postupci za njihovo ublaavanje
1) atmosferilije zatita od vlage, sunca, premazi, zaklonjenost
2) poar sastav spriuklera, obloge od gipsa, predimenzioniranje
3) hemikalije meka drva bolje se tite od tvrdih
4) gljivice, termiti, liinke, utjecaj mora
tetni uticaji ublaavaju se graevinsko fizikalnim i konstruktivnim mjerama zatite, hemijskom
zatitom, obradom drvene povrine, zatitom spoja od korozije, zatitom drva od poara,
inpregnacijom.
1.2.ZATITA DRVENIH ELEMENATA
1) konstrukcija nesmije biti u direktnom odnosu sa vodom i drugim nepovoljnim atmosferskim
utjecajima
2) evakuacija atmosferskih utjecaja kod krovnih konstrukcija mora biti efikasna
3) nosivi elementi nesmiju biti oslonjeni na otvorene temelje koji su direktno izloeni
atmosferilijama, a ako je to nemogue izbjei, potrebno je osigurati dovoljno provjetravanje
i odgovorajue zatite, a temelj treba biti na dovoljnoj visini iznad kote terena

4) krajevi nosaa koji ulaze u zidove i stubove (od betona i opeke) moraju se osloniti o zid,
odnosno stub, preko podmetaa od tvrdog drveta ili posebno konstruisanog leaja,
bone povrine moraju biti izloene slobodnoj cirkulaciji zraka
5) vanjske povrine od drva potrebno je obraditi kako bi se omoguilo brzo oticanje
kondenzata i kvalitetno nanoenje zatitnih sredstava.
6) elementi izloeni poveanju temperature, naglim promjenama vlanosti i tetnim
djelovanjima gljivica i insekata, moraju se adekvatno zatititi
7) konsruktivni elementi od LLD a, koji su izloeni naglim promjenama vlage i temperature,
trebaju biti od drva sa manjim protokom vlage i odgovarajuim ljepilom za ove uslove, te od
tanjih lamela
KONSTRUKTIVNA ZATITA
Obuhvaa irok spektar preventivnih zatitnih postupaka koji spreavaju nepovoljno djelovanje i
razvoj vlage u drvu i drvenim kontrukcijama ili tite od napada insekata
Neke od mjera konstruktivne zatite:

Nalijeganje grede na zid/beton:

1.3.PROTUPOARNA SIGURNOST DRVA

Niz mjera kojima se osiguravavamno od poara, a temelji se na kriterijima sauvanja nosivosti,
ogranienja vatre na podruiju nastanka poara (kako irenje plamena ne bi zahvatilo susjedna
podruija, odnosno da se materijal suprostavi punom poaru = faza vatrnog skoka u kojem vatra
zahvaa sve zapaljive materijale).
Materijale danas dijelimo prema ponaanju pod uticajem poarnih temperatura, a ne na zapaljive i
nezapaljive.
- zapaljivost materijala ovisi o koeficijentima provodljivosti (elik 45; beton 1,2; drvo
0,12; drveni ugalj 0,02)

drvo gori, ali tek pri ekstremnim temperaturama potpuno sagorijeva

elik kod visokih temperatura gubi svoja mehanika svojstva i deformie se, to dovodi do
uruavanja konstrukcije
beton se najprije raspuca, a zatim mrvi, to se pojaava gaenjem poara, te se zatim
deformira radi smanjenja mehanikih svojstava
drvo ima izvanredno malu provodljivost topline, koja se u poarnim uslovima viestruko
smanjujezbog izolirajueg svojstva nagorenog drva (stvaranjem sloja ugljena po povrini
elementa aktivira se protupoarna zatita koja usporava nastavak sagorijevanja)
proces gorenja drva je posljedica njegovog hemijskog rastvaranja konstantnim prirastom
temperature okoline,a u prosjeku nastupa pri 200C
iz drva tada izlaze zapaljeni plinovi koji pri 250C postignu takvu koncentraciju da se drvo
vanjskom akcijom zapali
izmeu 350C i 470C dolazi do samozapaljivanja plinova i vrlo brzo se postie temperature
iznad 500C (tzv. prave poarne temperatre)
iznad te granice isputanje plinova je znatno smanjeno, a poveava se vanjska prirodna
protupoarna zatita
prosjena brzina stvaranja pougljenog sloja iznosi za meko drvo (etinjae) 0,8mm/min; a
za tvrdo drvo (hrast, bukva) 0,6mm/min
taj sloj je prirodno izolirajui (vrlo mala provodljivost topline), pa je u unutranjosti drva
temperatura znatno nia nego temperatura okolia

1.4.MJERE PROTUPOARNE ZATITE DRVA

MJERE ZATITE PRI PROJEKTIRANJU (PROPISI ZA DIMENZIONIRANJE)
- svjetskim su propisima odreene minimalne dimenzije poprenih presjeka u zavisnosti od 30
minutnog (klasa F 30) odnosno 60 minutnog (klasa F 60) poara
- u klasi F 30 (F 60) spadaju oni elementi koji nakon 30 (60) minutnog poara:
zadre nosivost maximalnog raunskog optereenja
kod kojih se ne prekorai doputene brzina progibanja
f/ t = L2/(9000H)
f/ t brzina progibanja [cm/min]
L raspon [cm]
H statika visina presjeka [cm]
MJERE HEMIJSKE ZATITE
- raznim hemijskim premazima moe se sprijeiti izbijanje poara ili usporiti njegovo irenje
- ove se hemikalije nanose u obliku tankog filma na drvenu konstrukciju; veinom koliina
fosforne i hlorovodinne kiseline koje ne sagorijevaju i tako tite prirodnu protupoarnu
rezervu drvene konstrukcije
- ta zatitna sredstva mogu biti transparentne ili sive boje
- ona koliinu dima i njegovu toksinost smanjuju na minmum
- moraju biti takva da na temperaturi od 800C ne gore, ne ire vatru niti razvijaju otrovne
plinove
OSTALI POSTUPCI ZASTITE
a) bojanje (etkama ili prskanjem) u vie slojeva po odreenom postupku
b) premazivanje zatitnim premazima
c) kreenje
d) postavljanje vatrostalnih ploa
e) inpregniranjem duboka inpregnacija u specijalnim komorama pod pritiskom
(2 6 atm) u trajanju 2 -20 h, ili postupanje u toplim i hladnim kadama.
U pogledu poara se drvena konstrukcija zatiena inpregnacijom u potpunosti
izjednauje sa elikom. Inpregnacijom drvo gubi na vrstoi i do 20% i postaje tamnije

c) i d) mana je gubitak estetskih kvaliteta drva, mala efikasna adhezija za povrinu drva, mala
otpornost obloge na udarce.
KONSTRUKTIVNA MJERA ZATITE poveanje potrebnog statikog presjeka za oko 2cm.
1.5.SAVREMENI SPOJEVI U DK
Savremena rjeenja detalja veza u vorovima reetkastiih nosaa neizvodiva su bez elinih limova.
Za ovakve detalje nuno je da su popreni presjeci ispune i pojaseva reetkastog nosaa jednodijelni
SISTEM VEZA SA TANKIM LIMOVIMA (<2mm) UTISNUTIM U DRVENI PRESJEK
- vrlo ekonomian sistem, pogotovo za reetke veeg raspona i s veim unutranjim silama
- najea spojna sredstva su avli (posebni ili glatki)
- debljina lima varira od 1,0 do 1,75mm (u patentiranim sistemima Grein, VB) to ne zahtjeva
predbuenje rupe za avle
- Paslode patentirani sistem koristi deblje limove (2-3mm) i avle koje se zabijaju u prethodno
buene rupe, a sve veze se ostvaruju prekidom pojasnih elemnata u voru
proizvoa sistema daje sve tehnike podatke o nosivosti spojeva, broju i rasporedu limova,
promjeru avle i uslovima ugradnje

razmjetaj avli uvijk je dvostran

ukupan broj avli s jedne strane presjeka (n/2) mora prihvatiti polovicu projektne
vrijednosti sile u vezi Fd, odnosno zadovoljiti uslov:

- ukupna proraunska nosivost jednog viereznog spajala

DETALJI S ELINIM LIMOVIMA (t > 2mm) S VANJSKE STRANE DRVENOG POPRENOG PRESJEKA
- nisu ekonomina ni konstrukcijski opravdana rjeenja, pa se rijetko primjenjuju
- veze ostvarene avlima su jednorezne
- spojno srdstvo ima dvostruko manju nosivost u odnosu na veze s jedim utisnutim limom
potrebno je dvostruko vei broj spajala, a time i vee dimenzije lima
- limovi su izloeni vanjskim utjecajima pa im je potrebna zatita, a s estetskog gledita ovo
je loe rjeenje jer su limovi vidljivi
- jedina prednost laka mogunost izvedbe na gradilitu

1.6.TIPSKI ELINI OBLICI U DK (papue, ankeri, L-ptofili)

U savremenim DK tesarske su veze zamjenjene spojevima u kojima se koriste tipski elini oblici
(PAPUE)
Hladno oblikovani elini limovi debljine od 1mm do 4mm od:
- nerajueg elika koji ne zahtjeva dodatnu akustinu zatitu
- piro pocinani
Spojna sredstva najee su avli ili trnovi koji se koriste u vezama s utisnutim limovima
Veza se moe ostvariti:
vidljivim metalnim djelovima (ELINE PAPUE)
skrivenim metalnim dijelovima (INTEGRALNI tipski oblici za zajedniku vezu
svih elemenata)

nosivost spojeva sa elinim papuama mora se raunski dokazati uvaavajui pritom

oslabljenje poprenog presjeka spojnim sredstvom i ekscentricitet
rupe za avle unaprijed su rasporeene (lim je prethodno izbuen)
primjenjuju se posebni avli klase III

NOSIVOST

u smijeru osi Z (savijanje oko osi Y) R0,d = Rd ns

u smijeru osi Y (savijanje oko osi Z) R90,d = (c R0,d) H/HS
ns broj avli za vezuelinog limapapue i 1 sekundarnog nosaa
H visina eline papue
HS visina sekundarnog nosaa
C imbenik oblika
Rd projektna nosivost jednog avla u jednoreznom spoju elini lim drvo (avao se bez obzira na
nain ugradnje smatra zabijenim)
KOMBINIRANO OPTEREENJE

Namanji osni razmak papua:

- od gornjeg ruba sekundarnog nosaa +100mm (200mm)
- od kraja glavnog nosaa (+300mm)/2

Spona sredstva mogu biti staticka ( prema proracunu ) i konstruktivna.

1.7.DOPUTENA NOSIVOST SPOJNIH SREDSTAVA
NOSIVOST SP. SREDSTVA nosivost u spoju (reznoj) ravni sa kojom se ulazi u proraun
- Nain odreivanja: teoretskikm razmatranjima
na osnovu eksperimentalnih ispitivanja do sloma
Ispitivanje do sloma za doputenu nosivost uzima se 1/2,75 nosivosti pri slomu pod uslovom da
nije prekoraeno dop. meusobno pomicanje prikljunih elemenata koji u jednoj vezi (spoju) iznosi
= 1,50mm.
Na nosivost spojnog sredstva utjee:
preciznost izrade
vlanost drva
vrijeme trajanja optereenja
Ne preporuuje se zajedniki rad razliiti spojnih sredstava u jednoj vezi. Takva veza
doputa se samo kada je njihova propustljivost priblino iste veliine tj. kada su njihova
elastomehanika svojstva priblino jednaka.
Prilikom prorauna spojnih sredstava mora se voditi rauna kako se sile iz spojnog sredstva
prenose na prikljuno drvo ( da li je prikljuno drvo optereeno ili na vlakanca) izuzetak su
avli ( ekseri ) mjerodavna sila se prenosi preko velikog broja spojnih srdstava, pa pravac vlakana
nema uticaja na nosivost.
KONSTRUKTIVNO SPOJNO SREDSTVO
dopunjuje neko drugo spojno sredstvo
ne prenosi silu
STATIKO SPOJNO SRESTVO prenosi odreenu silu u vezi
TESARSKE ILI KONSTRUKCIJSKE VEZE po pravilu se ne raunaju, tj. unaprijed im se ne zadaju
odreene sile ili optereenja i izvode se iz konstrukcijskih razloga
STATIKE VEZE
konstruiu se za odreen sistem
moraju biti obraene odgovarajuim statikim proraunom

VRSTE SPOJNIH SREDSTAVA U DRVENIM KONSTRUKCIJAMA

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

ZAVRTNJI
LEPAK
EKSERI
ZAVRTNJI ZA DRVO BEZ NAVRTKE
MOZDANICI
KONEKTOR ( nazubljene ) PLOCE
PIJAVICE
TRNOVI
DRVENE CIVIJE

*Lepak je jedino tehnolosko spojno sredstvo a sva ostala su mehanicka.

1. ZAVRTNJI: su puna cilindricna metalna tela koja poseduju telo sa navojem i glavu sestougaonog
oblika, navrtku i podloznu plocicu
Napomene kod konstruktivnih zavrtnjeva:
a) Mogu se upotrebiti kao spojno sredstvo ako se osigura njihovo povremeno pritezanje I
ako se vrsi rigorozna kontrola ugradjivanja( busenje i ugradjivanje )
b) Najmanja debljina zavrtnja u drvenim konstrukcija je M12 jedino je u izuzetnim
slucajevima moguca upotreba zavrtnja M10 ako je debljina drveta <6cm
c) Rupe za zavrnje se buse masinskim putem I to tako da je precnik rupe (dr) nesto manji
od precnika zavrtnja (d) odnosno dr=0.9d
d) Jedna noseca veza konstruisana zavrnjima mora imati min 2 zavrnja
e) Ako sila deluje koso na pravac vlakana smanjuje se dopustena nosivost zavrtnja
dopN=kxN , gde je k=1-/360
f) Za veze I spojeve ostvarene metalnim trakama ( podvezicama ) dopustena nosivost
zavrtnjeva se povecava za 25%
g) Zavrtnji u konstrukciji moraju biti zasticeni od korozije pocincavanjem
h) Najveci br zavrtnjeva u jednom redu ne treba biti veci od 4
i) Zavrtnji se rasporedjuju simetricno u odnosu na osu elemenata u protivnom u proracunu
treba uvesti ekscentricitet zavrtnjeva
j) Prilikom konstruisanja veze zavrtnjima treba se drzati rastojanja datih u tabelama
k) Zavrtnji moraju imati odgovarajuce podlozne plocice
*kruzne ili kvadratne podlozne plocice.
Nosivost zavrtnjeva N =min {dxaxd , kxd2
2. LEPAK U DK
Ljepilo u nosivim konstrukcijama mora:
2) Zadrati svoju vrstou i nakon dugogo djelovanja sile
3) Osigurati vrstou spoja (ona mora biti jednako najmanje vrstoi drveta na smicanje
ili na smijer vlakana)
4) Biti vatrootporno
5) Biti otporno na sve organske i neorganske hemikalije
6) Stvrdnjavati se na temperaturi od 20C
- trajnost lijepljenih spojeva mora odgovarati trajnosti konstrukcije
- za vrijeme lijepljenja vlanost elementa mora biti 12% (poveanje vlage iznad 12%
smanjuje nosivost spojeva)
- ploce koje se lijepe stavljaju se pod presu ili se zabijaju avlima
VRSTE LJEPILA:
urca formaidehidno (UF)
melamin formaidehidno (MF)
fenol formaidehidno (PF)
rezorain formaidehidno
polivinil aldehidno (PVC)

3. EKSERI: su glatki celicni komadi zice sa glavom na kraju a na drugom kraju su zasiljeni.
Izradjuju se od Thomass-ovog celika sa cvrstocom na kidanje od 600 do 850N/mm2 (granica
razvlacenja je visoka i = 95% od cvrstoce na zatezanje). Oni se izradjuju prema JUS
standardu kod nas
Neophodno je prethodno zabusivanje rupe kod precnika d>42mm, kao i kod primene
suvog i tvrdog drveta
Ekseri se mogu zabijati dvojako rucnim i masinskim putem ( pomocu specijalnih pneumatskih
zabijaca ). Veza ekserima se naziva i tackasta veza
Za jednu vezu ekserima neohodno je odrediti:
- najpovoljniju debljinu eksera
- optimalnu dubinu zabijanja
- najpovoljniji raspored
Debljina eksera se odredjuje prema debljini najtanjeg elementa u vezi
Ispitivanja su pokazala da je najpovoljniji odnos izmedju debljine eksera I najtanjeg
elementa u vezi d= a/8 do a/12
Vitkost eksera definise se odnosom =a/d i iz ispitivanja je dokazano da je najpovoljnija vitkost
6<<11.5 , sto je veca vitkost to je manji dopusteni napon na pritisak po omotacu rupe. Za vlazno i
meko drvo sa sirokim godovima biraju se deblji ekseri I obrnuto.
Vazeci standardi za drvene konstrukcije preporucuju minimalnu debljinu drveta prilikom
koriscenja zabijenih eksera treba da je:
Za cetinarsku gradju ( meku )
a=dx(3+8d)>=2.4cm
Za dascane nosace uz uslov da je sirina dasaka jednaka 10cm I ne vise od 14cm
a=2/3dx(3+8d)>=1.8cm
Za spajanje furnirskih ploca
a= 0.5dx(3+8d)>=1.0cm
Kod veza izvedenih ekserima mogu se koristiti I tanki celicni limovi s tim da oni moraju biti
zasticeni od korozije I da imaju debljinu >=2mm. Kod upotrebe lima manje debljine nosivost sa
ekserima treba dokazati eksperimentalnim putem.
Secnost eksera zavisi od spojnih ravni u kojima esker radi na savijanje pokazuje kada je
esker jednosecan, dvosecan ili visesecan.
Dubina zabijanja predstavlja dubinu iz ravni koja definise secnost eksera I ona treba da je
( iz ispitivanja ):
- za punu nosivost jednosecnog eksera S>=12d gde je S dubina zabijanja u zadnje drvo koje se
spaja
- za punu nosivost dvosecnog i visesecnog eksera S>=8d
Ako dubina zabijanja S nije u gornjim granicama tada se mora smanjiti dopustena nosivost
eksera odnosno kod jednosecnog :
6d<S<12d , N1= N1x S/12d
kod visesecnih kada je 4d<S<8d , N1= N1x(1+S/8d)
gde je : N osnovna dopustena nosivost eksera
N redukovana nosivost
S dubina zabijanja
Kada je dubina zabijanja S manja od 6d odnosno 4d smatra se da ekser ne nosi vec se
smatra konstruktivnim.
Ukoliko je u vezi ukljucen celicni lim >2mm dubina zabijanja S mora iznositi iza spojne ravni
15d
Dopustena nosivost: je sila u spojnoj ravni koju moze jedan ekser da primi prema vazecim
standardima osnovna nosivost jednosecnog eksera za meku gradju I osnovna opterecenja je :
N1= 5000xd2/1+d (N)
Osnovna nosivost eksera moze se odrediti I preko obrazca ( preko Preuss-Darmstad )
N1=0.8d2x gde je :
N1 nosivost eksera u spojnoj ravni
d debljina eksera
dopusteni napon na savijanje za esker

 dopusteni napon na pritisak po motacu rupe

Nosivost visesecnih eksera proporcionalna je njegovoj secnosti Nm=mxN
Racunska nosivost eksera busenih u kombinaciji sa celicnim limom povecava se za 25%
Nosivost eksera ukoliko u jednom redu ima vise od 10 komada treba umanjiti za 10%, a ukoliko
je u jednom redu vise od 20 komada umanjiti za 20%
Kod spajanja oble I rezane gradje nosivost eksera treba racunati sa 33% dopN=0.33xN, u tom
slucaju upotreba gradje cija je vlaznost veca od dopustene nosivosti eksera treba redukovati
koef . K= 0.65 odnosno dopN=0.65N.
Spajanje 2 obla drveta ekserima nije dopusteno, najmanji broj eksera u jednoj vezi da bih se
ona smatrala nosecom jeste 4.
4. ZAVRTNJI ZA DRVO BEZ NAVRTKE: su cilindricna tela koji imaju jednu glavu povoljnog
oblika, koja omogucuje lako zavrtanje u drvo, pri tome glava zavrtnja moze biti kruzna ili
poligonalna, isto tako moze biti prizmaticna ili polukruzna kada se nalazi na povrsini
drveta ili upustena kada ima konicni oblik I delimicno se ugradjuje u drvo. Veze izvedene
ovim zavrtnjima su uglavnom jednosecne.
Najmanji dopusteni precnik zavrtnja je 4mm, jedan spoj se smatra nosecim ako u
vezi ima najmanje:
za d<10mm
4 zavrtnja
za d>10mm
2 zavrtnja
Nosivost zavrtnja za osnovno opterecenje se dobja:
dopN=400xaxd ili dopN=1700xd2 Nstv= min N
Ova nosivost vazi uz sledece uslove:
- Da je dubina prodiranja zavrtnja S veca ili jednaka u nosece drvo 8d
- Da je prethodno izbusena rupa za deo zavrtnja sa navojem 0.7d, a na glatkom delu d.
- Da je zavrtanj po celoj duzini ugradjen zavrtanjem ( zabranjuje se prethodno zabijanje
zavrtnja pa zatim uvrtanje )
- Da je najveci razmak zavrtnjeva:
o U pravcu sile 4d
o Od opterecene ivice II 10d i I 5d
o Od neopterecene ivice II 5d i II
- Ako je debljina zavrtnja za drvo d>4mm
Kod zavrtnjeva d<10mm nosivost zavisi od odnosa pravca sile prema pravcu vlakana,
medjutim kod zavrtnja gde je d>10mm nosivost treba redukovati koef. K= 1- /360 , gde je
ugao izmedju pravca sile I pravca vlakana
Takodje nosivost zavrtnjeva treba umanjiti ako u jednom redu ima vise od:
Za d<10mm, 10% ako u redu ima 10 zavrtnjeva 20% ako ima 20
Za d>10mm 10% ako u redu ima 4 zavrtnja odnosno 20% ako ima 8
Razmaci su isti kao i kod zavrtnjeva sa navrtkom i glavom.
Ako je duzina uvrtanja zavrtnja 4d<S<8d onda nosivost treba redukovati dopN= NxS/8d,
ako je S<4d zavrtanj se smatra konstruktivnim tj. ne nosi.
U slucaju da se u vezi koriste metalne podvezice nosivost se povecava za 25%
dr= 0.75d

5. MOZDANICI
su elementi razlicitog oblika, konstrukcije I od razlicitog materijala ( celik, drvo ili PVC) i ugradjuju
se u spojne ravni.
Ugradjivanjem mozdanika sprecava se pomeranje u vezi odnosno vrsi se spajanje elemenata, pri
tome mogu da rade na pritisak, savijanje ili kombinovano
( na savijanje ).
Dele se :

Prema nacinu ugradjivanja :

- Mozdanici koji se ugradjuju u prethodno izradjene zljebove i otvore u elementima od drveta
koji se spajaju.
- Mozdanici koji se utiskuju u prikljucno drvo
- Mozdanici koji se ugradjuju kombinovano delimicno ugradjivanjem u prethodno
pripremljene zljebove, a delimicno utiskivanjem.
Prema obliku
- Prizmaticni mozdanici
- Mozdanici kruznog oblika
- Specijalne konstrukcije mozdanika
Prema vrsti materijala
- Mozdanici od drveta ( pod imenom tesarski mozdanici ),
- Mozdanici od celika
- Mozdanici od plasticnih masa
Sve veze mozdanicima moraju biti utegnute odgovarajucim zavrtnjima.
U zavisnosti od konstrukcije ovi zavrtnji mogu da prolaze kroz mozdanik ili da spajaju prikljucne
elemente od drveta na delu izmedju 2 mozdanika.
Ovi zavrtnji se pritezu tako da celicne podlozne plocice budu utisnute u drvo najvise 1mm,
po pravilu ovi zavrnji mogu biti manji od M12.
Paralelo pipedni mozdanici od drveta koriste se za izradu mozdanika ( tvrdo drvo)
ugradjuje se tako da su im vlakna paralelna sa vlaknima elemenata koji se spajaju
Kod klinastih drvenih mozdanika I mozdanika tanjirastog oblika pravac vlakana u
mozdaniku ne poklapa se sa pravcom vlakana u prikljucnom drvetu. Ne preporucuje se da u jednom
redu, sa jedne strane veze bude vise od 4 mozdanika.
Veze izvedene tesarskim mozdanicima zahtevaju posebnu preciznu izradu, stabilnost i
nosivost jednog tesarskog mozdanika zavisi od kvaliteta drveta, od dopustenih napona na celo
mozdanika. Ove dopustene napone treba uzimati tabelarno
Jedan tesarski mozdanik po slici u vezi radi na smicanje
II vlaknima I na pritisak II vlaknima po celu mozdanika (
utiskivanjem u vlakno moze se spreciti ubacivanjem
pocinkovanog lima ).
Kosi tesarski mozdanici takodje se izradjuju od tvrdog
drveta kao I prethodni ali se ugradjuju koso nagnuto prema
spoljnoj ravni sto uslovljava tezi rad, I ovde se izmedju
mozdanika redovno na polovini medjurastojanja ugradjuju
zavrtnji.
Patentirani celicni mozdanici ( ulosci) I oni se koriste u
drvenim konstrukcijama I svaki od njih poseduje posebne
konstruktivne specificnosti koje su rezultirale iz teznje da se sto
uspesnije prenesu odredjene sile iz jednog elementa u vezi na
drugi. Neophodno je pribaviti uputstva za njihovo koriscenje
kao I ateste o nosivosti.
6. KONEKTOR ( NAZUBLJENE ) PLOCE :
U novije vreme u drvenim konstrukcijama javlja se I jedno novo spojno sredstvo metalne
perforirane ploce poznate pod nazivom konektor ploce. Izradjuju se od pocinkovanog lima tako da
se sa jedne strane ploce pojavljuju zubci, siljcim koji se utiskuju u drvo. U zavisnosti od broja,
rasporeda, oblika I orijentacije zubaca postoje vise tipova ovih ploca, uglavnom se razlikuju prema
nacinu utiskivanja zubaca.
Sluze za spajanje drvenih elemenata iste debljine,
Najcesce se koriste kod resetkastih veza
Izrauju se od galvanski pocinkovanog ili nerajueg elinog
lima debljine 1 do 2 mm, sa zupcima izbijenim putem
tancovanja na jednoj strani. Zupci su savijeni upravno na
ravan lima

Utiskuju se u vor reetke obostrano, putem hidraulike

prese ne slabi se struktura drveta presek se rauna kao
neoslabljen
Debljina elemenata koji se spajaju b 33mm, odnosno b 2l + 5mm (l duina zupca). Za
konstrukcije raspona preko 12m, b 50mm (nehoblovano drvo) i b 47mm (hoblovano drvo)
Izrauju se od galvanski pocinkovanog ili nerajueg elinog lima debljine 1 do 2 mm, sa
zupcima izbijenim putem tancovanja na jednoj strani. Zupci su savijeni upravno na ravan lima.
7. PIJAVICE ( KLOMFE ): kao spojna sredstva koriste se uglavnom kod privremenih
gradjevina, kod skela tj. kod konstrukcija manjeg znacaja, ali I konstrukcijama sluze kao
dodatno spojno sredstvo, tom prilikom sile u vezi se prenose trenjem ili na suceljak, a
pijavica sluzi samo da osigura zeljeni rad veze. Izradjuju se od celika ( glatke armature )
16 duzine pijavice 30cm, takodje one mogu da prenose manje sile. Dopustena nosivost
pijavice moze se uzeti za jednosecan zavrtanj s tim da se factor ad zameni bocnom
povrsinom preseka vrha pijavice za deo zabijen u dno, a factor d2 povrsinom preseka vrha
pijavice sve mereno u uglu pijavice.
Puna nosivost pijavice je ona koja se dobija pri potpunom zabijanju njenog siljka.
U koliko postoji opasnost od cepanja drveta usled spajanja pijavicom neophodno je
prethodno izbusiti rupe za 2mm manjeg precnika od pijavice.
Prema ispitivanjima Fontroberta ( MPA Stuttgart ) na nosivost i deformaciju pijavice
uticu:
Cvrstoca I vlaznost drveta
Krutost pijavice
Duzina siljka I dubina zabijanja

8. TRNOVI : Trnovi su puna ili uplja cilindrina metalna tela bez navojnice.
Ugrauju se u prethodno izbiene rupe koje su za 0,2 do 0,5 mm manje od prenika trna, da
bih se izbeglo ostecenje drveta prilikom ugradjivanja trnova zavrsetak rupe uz vidnu
povrsinu spoja na mesu gde izlazi trn treba busiti na precnik trena.
Duzina trna prema privilu treba da je veca od debljine paketa koji se spaja isto kao i
kod zavrtnjeva, trnovi moraju biti na adekvatan nacin zasticeni od korozije.
Kada se iz odredjenih razloga zeli da veza izvedena trnovima bude skrivena tada
duzina trna moze biti manja od debljine paketa koji se spaja, deo rupe sa strane sa koje se
trn zabija zatvara se cepom od drveta.
Minimalni precnik trna u nekoj vezi je d= 8mm, a max d= 24mm
Jedan staticki ispravan spoj treba da ima min 4 trna, minimalna rastojanja data su
tabelarno.
Za trnove ciji je precnik veci od 20mm vaze ista rastojanja, treba ih ugraditi
naizmenicno kao eksere i mogu biti jednosecni, dvosecni ili visesecni.
dr= 0.85d debljina rupe je za 15% manja od precnika trna
Nosivost trnova se odrejduje : N1= dxaxd
N2= kxd2
merodovna je min N

Detalj konstruisanja veze sa trnovima

OSTALA SVOJSTVA DRVETA

Drvo je prirodni organski material koji je u fizickom smislu homogen, a u mehanickom ima
izrazenu anizotropiju.
Mehanicki elementi drvene gradje su vlakna i trahelde, a elementi koji imaju fiziolosku
ulogu su drveni sudovi ( cevcice ), srzni zraci, drvni parenhim I smolnjaci.
U procesu fizioloskog nastajanja drveta, u toku jedne godine obrazuju se tankozidni
koncentricni cilindri godovi ( od centra prema kori ).

Gradja drveta
NEKE OSNOVNE DEFINICIJE SVOJSTAVA DRVENE GRADJE
BOJA prirodni ton boje koje oko zapaza na obradjenoj povrsini drveta
TEKSTURA izgled obradjene povrsine

SJAJ svojstvo da obradjena povrsina jace ili slabije odbija svetlost

MIRIS miris sveze obradjenog drveta
FINOCA karakterise je krupnija ili sitnija tekstura
POROZNOST predstavlja odnos izmedju ukupne zapremine pora prema zapremini suvog drveta
%
VLAZNOST negativna osobina drveta koja izaziva skupljanje i bubrenje
TEZINA na tezinu uticu vrsta, starost, vlaznost ..
PROVODLJIVOST ZVUKA zdravo drvo prilikom udara daje jasan I kratak zvuk dok natruhlo drvo
daje mukli zvuk
PROVODLJIVOST ELEKTRICITETA suho drvo je slab provodnik elektriciteta
PROVODLJIVOST TOPLOTE drvo je slab provodnik toplote
AKUSTICNA SVOJSTVA nezamenjiv material za postizanje akusticnih svojstava
TRAJNOST DRVETA sposobnost da moze duze ili krace vreme da zadrzi nepromenjena prirodna
svojstva
ZAPALJIVOST svojstvo da drvo lakse ili teze gori, meko drvo lakse gori od tvrdog
*TVRDOCA svojstvo da se drvo suprostavlja prodiranju nekog drugog tela u njegovu masu
*OTPORNOST NA HABANJE svojstvo drveta da se opire unistavanju povrsine ili promeni
dimenzija pod dejstvom trenja
*ZILAVOST otpor koji drvo pruza lomu izazvanog udarnom silom
*CEPLJIVOST svojstvo drveta da se lakse ili teze cepa u pravcu vlakana
*ELASTICNOST sposobnost drveta da povrati svoj prvobitni oblik i dimenzije nakon prestanka
delovanja spoljasnjih sila koje su izazvale deformaciju, suho drvo je elasticnije od vlaznijeg
*CVRSTOCA DRVETA otpornost na razaranje pod dejstvom spoljasnjih sila
OSTALE BITNE KARAKTERISTIKE I
DIMENZIONISANJE DRVENIH KONSTRUKCIJA

Naprezanja u vlaknima II ili I

Promena cvrstoce u odnosu na polozaj vlakana

U drvenim konstrukcijama nije povoljno mesati lepak I zavrtnje zato sto bih oni doveli do
pucanja lepka I time veza ne bih bila uspesna tj. ostvarena je manja nosivost od predvidjene,
moguce je mesati samo u slucaju da jedan od spojnih sredstava otkaze mogu se koristiti druga
pogodna sredstva u vezi.
Granica proporcionalnosti vrijednost do koje je dijagram prava linija, odnosno do
koje vrijedi linearan odnos naprezanje i deformacija
VITKOST

= /

radius inercije poprenog presjeka

a) kvadratni presjek
b) kruni presjek
c) pravougaoni presjek

ix = iy = = 122 = 3,46 = 0,289

ix = iy = 64 4 =

4
3

ix = imax = = 12 = 0,289

iy = imin = = 12 = 0,289

vitkost se rauna za dva ortogonalna pravca (mjerodavna je vea vitkost)

vitkost u drvenim konstrukcijama ograniena je sljedeim vrijednostima:
150 za nosive glavne elemente za koje se sa dovoljnom sigurnosti moe odrediti
duina izvijanja li
120 za glavne nosive elemente kod kojih konstrukcija onemoguuje pouzdanu
tanost prorauna vitkosti
175 za sekundarne elemente (one ija je stabilnost od sekundarnog znaaja u
odnosu na stabilnost kontrukcije kao cijeline)
VITKOST PRESJEKA NA IZVIJANJE

DUINA IZVIJANJA li duina izmeu dviju susjednih taaka infleksije elastine linije tapa
- Zavisi od duine tapa l i naina na koji se tap oslanja na svojim krajevima

budui da se u drvenim konstrukcijama ne moe ostvariti potpno ukljtenje nad olsoncima, za neke
sluajeve uzimaju se neto vee duine li

EKEMENTI KROVNE KONSTRUKCIJE

Oplata se domenzionise na isti nacin kao I letve s tim da se opterecenje svodi

na sirinu daske b=20cm ( ili na sirinu od 1m )
S obzirom da je b>d zanemaruje se savijanje oko ose y pa se oplata
dimenzionise na cisto savijanje.

1. Aksijalno zategnuti elementi

Kada na drvene elemente deluje aksijalna sila zatezanja mora da bude
zadovoljen sledeci uslov:
Aneto = 0,8 Abruto

Ao = A - A = D2/4 ( 2xAt + 2x(D-2t)xd)

At = ( D2/4)x/360 b(D- 2xt)/4
DVODIJELNI POPRENI PRESJEK
- samo jaa os inercija presjeka je materijalna os
- lokala teita sastavnih dilova presjeka ekscentrina su u odnosu na teite dvodijelnog
presjeka
- elementi se dimenzioniraju na 1,5 puta veu projektnu (proraunsku) zateuu silu
1,5 ,
,0, =
,0,

Aneto = Abruto 3AT

Aneto = Abruto 3AT 2A0

2. Aksijalno pritisnuti elementi

Za proraun aksijalno pritisnutih elemenata mora se uzeti u obzir
njihova vitkost koja se uzima u obzir preko koeficijenta .

3. Elementi izloeni savijanju

Pravo savijanje
Elementi koji su izlozeni savijanju nazivaju se gredni nosaci, ili jednostavnije nosaci.

Usled dejstva momenata savijanja M i transverzalnih sila T javice se normalni naponi i naponi
smicanja prema izrazima:

Poslednji izraz moe se transformisati pod uslovom da se radi o pravougaonim poprenim

presecima nosaa u sledeu jednainu:

NAPONI ZA DATA OPTERECENJA

pritisak paralelno vlaknima cII
pritisak upravo na vlakna c
zatezanje paralelno vlaknima tII
ivini napon pri savijanju m
smicanje paralelno vlaknima II
smicanje pri savijanju mII
pritisak pod uglom c
presecanje vlakana

1.1 Optereenja
1. grupa optereenja OSNOVNA
stalno optereenje g g
korisno optereenje s (ukljuujui i sneg) g+s
optereenje vetrom kao (samostalno) w g+w
2. grupa optereenja DOPUNSKA
vetar kada ne deluje kao samostalno optereenje
optereenje od skela i oplata za beton
optereenje od privremenih konstrukcija
trenja na leitima
sile koenja g+s+w
temperaturna dejstva
skupljanje i bubrenje
pritisak na ogradu
horizontalna dejstva koja nisu obuhvaena 1. grupom
3. grupa optereenja NAROITA
seizmiko dejstvo
razmicanje oslonaca
pritisak leda
poar do 30 minuta
udari vozila
PRIEMERI ZADATAKA URADJENIH ( DIMENZIONISANJE AKSIJALNO
NAPREGNUTIH STAPOVA )

OSTALE PRIMERE U SKRIPTI DK.

CELICNE KONSTRUKCIJE
Karakteristike elinih konstrukcija
Kao materijal za nosee konstrukcije elik poseduje izuzetne karakteristike u koje spadaju:
- visoka mehanika svojstva,
- male dimenzije i teine elemenata elinih konstrukcija,
- industrijalizovana proizvodnja,
- laka manipulacija, transport i montaa,
- relativno lako fundiranje,
- velika seizmika otpornost,
- fleksibilnost i adaptibilnost,
- mogunost demontae i trajna vrednost.

Nadostatci:
- osjetljivost na koroziju,
- poar.
PROIZVODNJA GVOZDJA : Preradom rude gvozdja u visokim pecima dobija se sirovo gvozdje
magnetit FeMg3O4, hematit Fe2O3, siderit FeCO3, pirit FeS2.
Priprema rude se vri usitnjavanjem i obogaivanjem Topioniarski koks proizvodi se u
koksarama zagrevanjem vlanog usitnjenog uglja na 850 do 1000 C,
Prethodno pripremljena ruda, koks i dodaci uskladiteni su u bunkerima
(1, 2 i 3) Meavina ove tri komponente u odgovarajuem odnosu transportuje se
i ubacuje u gornji deo visoke pei, koji se zove grotlo (4) U gornjim delovima visoke pei (5 i 6)
meavina se sui zagrevanjem toplim vazduhom do temperature od 400 C
Daljim zagrevanjem osuene meavine (7, 8 i 9) do temperature od 1600 C vri se redukcija
gvozdenog oksida, uz izdvajanje sirovog gvoa I ugljen dioksida Dodaci sa ostalim delovima rude I
koksa obrazuju trosku (ljaku), koja pliva po rastopljenom gvou kao laka i izdvaja se (10), dok
sirovo gvoe kao tee pada na dno i izlazi napolje (11), a topli gasovi se odvode kroz cev. Gasovi se
potom preiavaju,
ponovo zagrevaju i uduvavaju u visoku pe (13-18). Teno sirovo gvoe se izliva iz pei svaka 2 do
4 sata.
Podvrgavanjem sirovog gvoa procesu oplemenjivanja, u smislu
podeavanja hemijskog sastava, dobija se elik odgovarajueg hemijskog
sastava i odgovarajuih mehanikih osobina.
U drugoj fazi, gvoe se novim postupkom oslobaa suvinog ugljenika i
drugih neistoa (npr. fosfora), a uz to i legira potrebnim sastojcima.
Ovaj drugi proces se odvija u elianama, pri emu se razlikuju:
Postupci produvavanja:
- produvavanje vazduhom (Tomasov postupak)
- produvavanje kiseonikom (Linz-Donawitz LD postupak)
Postupci u plamenim peima:
- Simens-Martinov postupak
- elektro-pei

Tomasov postupak se odvija u krukastom obloenom konvertoru, koji moe

da se kipuje, maksimalnog kapaciteta oko 90 t, kroz ije se dno uduvava
vazduh ili vazduh obogaen kiseonikom (zbog smanjenja sadraja azota) i
produvava kroz teno gvoe obogaeno kreom. Oksidacijom ugljenika i
formiranjem ljake (od silicijuma i fosfora) oslobaa se toplota, odnosno elik
nastaje bez dodatnog dovoenja toplote. Zbog visokog sadraja azota
ovakav elik je krt i podloan ubrzanom procesu starenja.
Kod LD (Linz-Donawitz) postupka se kroz vodom hlaeni ljeb uduvava
tehniki ist kiseonik na sirovo gvoe u konvertoru. Neistoe sagorevaju
potpuno i za kratko vreme, a elik je znatno boljeg kvaliteta od Tomasovog,
pa se moe koristiti i za zavarene konstrukcije.
U elektro-peima se pomou ugljenih elektroda formira luk, a zbog odsustva
oksidirajueg plamena gubitak legirajuih elemenata sagorevanjem je
izuzetno mali (najkvalitetniji elici).
Na kraju procesa dobijanja elika, po bilo kom prethodno opisanom postupku,
teni elik se iz konvertora ili pei izliva u lonac, a potom u kalupe-kokile
razliitog oblika, ili u postrojenje za kontinualno livenje da bi se obezbedila
mogunost dalje prerade.
Tako dobijeni osnovni oblici elinih polufabrikata su: ingoti, slabovi (slab),
gredice (bloom) i ipke (billet).
Prerada elika deformacijom
elik se deformacijski moe obraivati: valjanjem, kovanjem, presovanjem i
izvlaenjem. Skoro 90% ukupne proizvodnje elika se obrauje valjanjem,
pri emu valjanje moe biti u vruem ili hladnom stanju.
Postupak vrueg valjanja je najee primenjivan postupak za dobijanje
elinih proizvoda koji se koriste u noseim graevinskim konstrukcijama.
Pri procesu vrueg valjanja osnovni elini proizvodi (blokovi ili polufabrikati)
ponovo se zagrevaju na 1200-1300 C u pei, kako bi se elik doveo u
testasto stanje da se moe valjati. Oblik polaznog komada za valjanje zavisi od
preseka gotovog proizvoda. Liveni elini blok moe biti kvadratnog preseka,
kada se zove ingot i pravougaonog preseka, kada se zove brama. U veini sluajeva zagrejani
blokovi se valjaju u polufabrikate, a polufabrikati dalje valjaju u
gotove proizvode.
Proizvodi valjaonice se dele na polufabrikate i gotove proizvode.
U polufabrikate elika ubrajaju se: blumovi, slabovi i gredice.
Blumovi su polufabrikati poprenog preseka od 150x150 mm do 300x300 mm,
kvadratnog i pravougaonog preseka sa odnosom strana manjim od 2.
Slabovi imaju pravougaoni presek sa odnosom strana 1:3 i vie
(do 1900 mm irine). Gredice su polufabrikat preseka oko 40x40 mm do 150x150 mm.
Vruim valjanjem se zagrejan element proputa kroz seriju valjaka, koji se
okreu u suprotnim smerovima, pri emu je razmak valjaka uvek manji od
debljine materijala koji se valja.
Element moe prolaziti kroz veliki broj valjaka (i preko 70), to zavisi od

poetnog i zavrnog oblika. Ravni valjci se koriste za dobijanje limova i traka,

a profilisani za dobijanje profila svih oblika.
Vrste elinih proizvoda Vrue valjani proizvodi:
tapovi: tapovi ili tapasti elik se proizvodi u vidu: pljoteg elika, irokog (univerzalnog)
pljoteg elika, ugaonika, T i Z-profila, malih I i U-profila visine do 80 mm, okruglog, kvadratnog i
estougaonog elika.
Vrue valjani proizvodi:
Limovi: Limovi se valjaju izmeu ravnih valjaka na takav nain da se obrauju u oba pravca i
nemaju ravne ivice, pa se kasnije moraju obrezivati. Po debljini se razlikuju:
fini limovi, debljine do 3 mm, srednji limovi, debljne od 3 do 4,75 mm I grubi limovi, debljine
preko 4,75 mm.
Vrue valjani proizvodi:
Profilisani nosai: Profilisani nosai se valjaju u dva osnovna oblika,kao I i U-profili. I-profili su
osnovni konstrukcioni element za izradu grednih i okvirnih nosaa i stubova. Asortiman
profilisanih nosaa prikazan je u tabeli. Svaka serija profila predstavljena je sa najmanjom i
najveom dimenzijom. Ovi profili se isporuuju u
duinama od 8 do 15 m.
Vrue valjani proizvodi:
uplji profili: Pod pojmom uplji profili podrazumevaju se uplji konstrukcioni elementi iji
popreni presek ima oblik krunog, kvadratnog ili pravougaonog prstena. uplji profili prema
nainu izrade mogu biti beavni i avni.
Hladno oblikovani proizvodi:
Hladno oblikovanje, odnosno valjanje, podrazumeva smanjenje debljine ili preoblikovanje
savijanjem nezagrejanog materijala. Ovim postupkom se dobijaju znatno ravnije i finije povrine,
uz bitno poveanje mehanikih karakteristika. Hladno oblikovani proizvodi se dobijaju
deformacijom elika u hladnom stanju na
dva naina:
valjanjem iz ravne trake koja prolazi kroz seriju valjaka,
previjanjem ravne trake na presi u posebnom alatu.
Ostali proizvodi:
automatski zavareni profile
sacasti profile
uzad i kablovi
istegnuti metal
resetkasta gazista

radni dijagram celika

Karakteristike elika
Fizika svojstva elika su:
- boja,
- specifina teina,
- temperatura topljenja,
- elektroprovodljivost,
- magnetna svojstva,
- provodljivost toplote,
- specifina toplota i
- koeficijent toplotnog irenja.
Tehnoloka svojstva elika su:
- zavarljivost,
- plastinost,
- kovnost,
- istegljivost,
- otpornost na habanje,
- livnost,
- obradljivost itd.
Mehanika svojstva elika su:
- vrstoa,
- elastinost,
- duktilnost,
- tvrdoa,
- ilavost itd.
RESETKASTI NOSACI
Osnovne podele resetkastih nosaci :
Prema broju pojaseva :
- dvopojasne i visepojasne
Prema prostornom obliku :
- ravanski i prostorni resetkasti nosaci ( linijski i povrsinski )
Prema intenzitetu opterecenja :
- laki resetkasti nosaci
- srednje teski resetkasti nosaci
- teski resetkasti nosaci

Prema nacinu oblikovanja cvorova resetkaste nosace delimo :

- resetkasti nosaci bez cvornih limova
- sa cvornim limom
o u jednoj ravni ( jednozidni resetkasti nosaci )
o u dve ravni ( dvozidni resetkasti nosaci )

Oblik resetkastog nosaca zavisi od oblika pojasnih stapova :

resetkasti nosaci sa paralelnim pojasom
resetkasti nosaci sa gornjim pojasom u nagibu
resetkasti nosaci sa parabolicnim pojasom ( pojasevima )

Tokom postupka dobijanja elika ugljenik nepotpuno sagoreva u

rastopljenoj masi obrazujui sa kiseonikom ugljen monoksid (CO) u vidu gasnih mehurova
Nakon hlaenja, usled prisustva gasnih mehurova, dobija se elik upljikave strukture, sklon
segregaciji ugljenika, ubrzanom starenju, koncentraciji pojedinih primesa ( napr. fosfora), tzv.
neumireni elik
Dodavanjem ovakvom eliku elemenata afinih prema kiseoniku (silicijum, mangan, titan,
aluminijum) spreava se stvaranje gasnih mehurova u rastopljenoj masi.
Ovako dobijen elik je bez bez mehuria, sa ravnomerno rasporeenim primesama po celoj masi,
tzv. umiren elik
Teni elik se iz konvrtora ili pei izliva u lonac a potom u kalupe- kokile razliitog oblika
radi dalje prerade.
Tako dobijeni osnovni oblici elinih polufabrikata su:
ignoti, slabovi, gredice i ipke.

Najopasnija greka pri vruem valjanju je dvoplatnost to podrazumeva razdvajanje

materijala u slogovima kod limova ili profila, koje se prua uglavnom po sredini debljine
materijala.
Pojavom dvoplatnosti konstrukcija je posebno ugroena ako su elementi napregnuti na zatezanje
u pavcu debljine.
Kod postupka hladnog valjanja elik se oblikuje valjanjem na sobnoj temperaturi bez zagrevanja.
Vee debljine limova proizvode se u presama, dok se tanji limovi obrauju u hladnim valjaonicama
na seriji valjaka.
Kovanje predstavlja plastinu obradu u vruem stanju pri kojoj se elik oblikuje udarom.
Tehnologija presovanja je slina kovanju, a razlika je samo u karakteru delovanja sile putem koje
se vri oblikovanje elemenata.
Postupak izvlaenja uglavnom se koristi za proizvodnju okruglih profila manjeg prenika kao to
su ice i sl.
PO NAMENI
Konstrukcioni elik, - Primenjuje se za greevinske konstrukcije,
u brodogradnji i sl.
Najvanije karakteristike su: granica razvlaenja ,
modul elastinosti, ilavost i sl.
-

Alatni elik,

- Primenjuje se za izradu alata.

Najvanije su njegove tehnoloke osobine:
otpornost na habanje, sposobnost seenja,
postojanost na visoke temperature i sl.

PO KVALITETU
- obini elik
kvelitetni elik
- visokokvakitetni elik (samo za ice i kablove)
- elici visoke jaine (za specijalne namene)

PO DEZOKSIDACIJI
- Neumireni elici, (imaju greke u vidu mehuria, ne koriste se za
zavarene konstrukcije )
- Poluumireni elici, (koriste se za zavarene statiki optereene konstrukcije)
- Umireni elici
(koriste se za sve zavarene konstrukcije)
- Specijelno umireni elici (koriste se za jae dinamiki optereene
konstruikcije)
PO HEMIJSKOM SASTAVU
- nelegirani
- legirani
( silicijum, hrom, bakar, nikal)
- niskolegirani (<5%) ukupno
- visokolegirani (>5%) ukupno

PREMA NAINU OBRADE

- Mehanika obrada ( valjanje, kovanje, presovanje, izvlaenje...)
- Termika obrada (arenje, normalizacija, kalenje, otputanje...)
OSNOVNE DEFINICIJE POJMOVA
- Specifina teina elika izraava se u kg/m3
- Temperaturom topljenja nazivamo temperaturu u oC pri kojoj zagrejani elik
prelazi iz vrstog u teno stanje.
- Specifinom toplotom nazivamo onu koliinu toplote koja je potrebna da se 1 kg
elika zagreje za 1 oC
- Toplota topljenja je ona koliina toplote koja je potrebna da se 1 kg elika prevede iz
vrstog u teno stanje i izraava se u dulima (J).
- Provodljivost toplote je sposobnost elika da provede toplotu i definisana je koeficijentom
toplotne provodljivosti, koji pokazuje koja koliina toplote moe proi u jedinici vremena
kroz metal diine 1 m i preseka 1 cm2.
Pod toplotnim irenjem se podrazumeva promena dimenzija pri zagrevanju za 1oC.
vrstoa predstavlja otpornost elika na razaranje pod dejstvom spoljanjih
sila.
U zavisnosti od karaktera delovanja spoljanjih sila razlikujemo vstou na zatezanje,
vrstou na pritisak, vrstou na savijanje, vrstou na uvijanje i td.
-Elastinost elika je sposobnost elika da povrati svoj prvobitni oblik i dimenzije nakon
prestanka delovanja spoljnih sila koje su izazvale deformacije.
-Duktilnost je sposobnost elika da pre loma doivi znaajne plastine deformacije.
-Tvrdoom elika se naziva otpor koji prua elik pri utiskivanju tvrdog materijala u
njega.
- ilavost elika je otpor koji elik prua lomu izazvanom udarnom silom.
Zavarljivost je osobina elika da se moe spajati tehnolokim postupkom
zavarivanja
Plastinost je sposobnost elika da se trajno deformie pod uticajem
spoljanjih sila bez razaranja
Kovnost je sposobnost elika da se plastino oblikuje.
Istegljivost je sposobnost elika da se moe razvlaiti u ice.
Livnost je osobina elika da u rastopljenom stanju moe da se lije
Otpornost na habanje je sposobnost elika da se opire habanju odnosno unitavanju
povrine ili promeni dimenzija pod dejstvom trenja
Mehanike karakteristike elika su najznaajnije od svih osobina za nosivost elinih
konstrukcija, a to su:
Granica razvlaenja ( fy), predstavlja graninu vrednost za dimenzionisanje bilo po metodi
doputenih napona bilo po graninim stanjima ( EC3)
vrstoa na zatezanje (fu), predstavlja najvei napon na uzorku pri ispitivanju na
zatezanje.
Procentualno izduenje (d), je pokazatelj deformabilnosti elika za vreme njegove obrade
pri dostizanju napona u oblasti plastinosti.
Ostale karakteristike elika su:
ilavost (j)
Modul elastinosti (E)
Modul klizanja (G)
Tangentni modul (Et)
Modul elastinosti ili Jungov modul ( Young) ( E = s/e ),
Predstavlja zavisnost izmeu normalnog napona i dilatacije u oblasti elastinosti u kojoj
uglavnom ostaju naprezanja nosih konstrukcija)
Modul klizanja je konstanta materijala koja odreuje zavisnost izmeu smiueg napona
i promene ugla.
Glavne mehanike karakteristike elika odreuju se ispitivanjem na standardnim
epruvetama.

Vrednosti osnovnih karakteristika zajednike za sve elike su:

g = 7850 (kg/m3) - zapreminska masa
E = 21000 (kN/cm2) - modul elastinosti
G = E/[2(1+n)] = 8100 (kN/cm2) - modul klizanja
n = 0.3 - Poasonov koeficijent
at = 1.2 x 10-5 ( 1/oC) - koeficijent termikog irenja

Na slici su prikazana dva osnovna oblika dijagrama napon-dilatacija za konstrukcione

elike.
Osnovna razlika izmeu ovih dijagrama je u tome to je na dijagramu 1 jasno izraena granica
razvlaenja ( fy ), a kod dijagrama 2 nije.
Ako granica razvlaenja nije otro istaknuta uvodi se pojam konvencionalne granice razvlaenja
koja predstavlja napon pri kome nakon rastereenja ostaje 0.2% nepovratne deformacije.
Ova granica razvlaenja se uobiajeno zove ( f02 )
VRSTE KONSTRUKCIONIH ELIKA
elik je legura gvoa i ugljenika iji se sadraj kree od 0.1 do 1.7%
Ako je ugljenik jedini legirajui element ,elik se naziva ugljenini
Ako su dodati i drugi elementi elik se naziva legirani
UGLJENINI ELIK
Ugljenini elik, u zavisnosti od procenta ugljenika moe biti:
- niskougljenini (C<0.25%)
- srednjeugljenini (0.25% <C <0.6%)
- visokougljenini ( 0.6 <C <1.7%)
Sa poveanjem procenta ugljenika poveava se:
- granica razvlaenja i
- vstoa na zatezanje,
a smanjuje se plastinost i pogorava zavarljivost.
Za zavarene konstrukcije treba primenjivati elik sa sadrajem ugljenika
C< 0.25%
Pri proizvodnji elika za odgovorne konstrukcije koje se u eksploataciji nalaze na niskim
temperaturama neophodno je vezati gasove (N2, O2, H) iz rastopljenog elika.
Ovo se izvodi dodavanjem dezoksidenata ( Mn, Si, Al) koji se za njih vezuju.
Zavisno od koliine dodatih elemenata, a samim tim i stepena absorbcije gasova razlikujemo:
- umirene elike i
- specijalno umirene elike.
Kod neumirnih elika zarobljeni gasovi stvaraju mehurie oko kojih se koncentriu tetne
primesa (sumpor, fosfor i sl). Posledice prisustva ovih neistoa su mala otpornost na tzv. krti lom
Poboljanje upotrebnih osobina elika ostvaruje se :
-legiranjem pogodnim hemijskim elementima
-toplotnom obradom

-hladnim oblikovanjem
Nepoeljni pratei elementi koji mogu zaostati u eliku tokom proizvodnje su: S, P, N, O, H
Elementi Si i Mn koji se takoe mogu nai u eliku ubrajaju se u legirajue elemente.
Sumpor se sa gvoem sjedinjuje u sulfid gvoa sa izraenom tendencijom segragacije, ime se
smanjuje ilavost.
Fosfor ima tendenciju segragacije ime se smanjuje ilavost i dolazi do pojave krupnozrne
strukture strukture.
Udeo fosfora u eliku ne treba da pree 0.05%
Azot dovodi do stvaranja tvrdih nitrata koji podiu
tvrdou elika, ali stvaraju opasnost od krtog loma.
Kiseonik dovodi do stvaranja razliitih oksida, to se odraava na smanjenje ilavosti i poveanje
otpornosti na krti lom.
LEGIRANI ELICI se dele prema procentualnom ueu pojedinih legirajuih elemenata na:
-niskolegirane sa sadrajem legirajuih elemenata do 2.5%
-srednjelegirane sa sadrajem legirajuih elemenata do 10%
-visokolegirane kod kojih je sadraj legirajuih elemenata vei od 10%
Najei legirajui elementi koji se dodaju eliku su:
- mangan (Mn)
- silicijum (Si)
- hrom (Cr)
- nikal (Ni)
Mangan se koristi za dezoksidaciju elika. U koliini iznad 0.8% mangan je legirajui element
(poveanje mehanikih karakteristika elika)
Silicijum se koristi za dezoksidaciju elika. Iznad 0.6% smatra se legirajuim elementom ( za
poboljanje mehanikih i fiziko hemijskih svojstava elika).
Hrom se sa ugljenikom spaja u karbide koji su tvrdi i postojani. Poboljava eliku mehanika
svojstva, a sa njim se postiu posebna
fiziko- hemijska svojstva (magnetni, nerajui , vatrootporni hrom-elici i sl.).
Nikal povoljno utie na mehanika svojstva elika tako to samanjuje krtost elika na niskim
temperaturama.
Veoma je skup tako da se izuzetno koristi.
Oznake elika prema JUS-u C.B0.002
Na primer elik
0361
XXXX (X) X(X)- X(X)
1. Slovni simbol ( ili L)
kojim se oznaava elik ili
elini liv
2. Osnovna oznaka sastoji se iz
etiri ili pet brojanih simbola za
oznaku vrste elika.
3. Dopunska oznaka sastoji se iz
jednog ili vie brojanih ili slovnih
simbola kojima se, po potrebi,
oznaava namena odnosno stanje elika
4. Ostale dopunske oznake sastoje se iz jednog,
Dva ili vie brojanih ili slovnih simbola i njihovih
Kombinacija kojima se, po potrebi, oznaavaju druge
karakteristike elika.
1. Oznaka materijala je slovni simbol
za elik
L- za elini liv

2. Osnovna oznaka elika sastoji se iz arapskih brojeva koji oznaavaju osobine elika ili
pripadnost nekoj grupi.
Struktura osnovne oznake data je za elike:
- sa utvrenim mehanikim osobinama
- sa utvrenim hemijskim sastavom i mehanikim osobinama
Grupa elika sa utvrenim mahanikim osobinama
Ovoj grupi pripadaju ugljenini elici sa utvrenim mehanikim osobinama i delimino utvrenim
ili neutvrenim hemijskim sastavom (napr. 0361)
Simbol na prvom mestu osnovne oznake za ovu grupu elika je 0 koji oznaava pripadnost elika
grupi sa utvrenim mehanikim osobinama
0361
Simbol na drugom mestu npr. (broj 3 ) po pravilu oznaava nazivnu odnosno minimalnu
zateznu vrstou koja je utvrena
za elik u toplo valjanom ili normalizovanom stanju.
Znaenje simbola na drugom mestu dato je u tabeli 1.11 :
Tabela 1.11 .. Brojani simboli na drugom mestu osnovne oznake za ugljenine elike sa utvrenim
meh. osobinama

0361
Simboli na treem i etvrtom mestu (brojevi 61 ) oznaavaju pripadnost elika odreenoj
podgrupi, a njihovo znaenje prikazano je u tabeli 1.12.
TERMIKA OBRADA ELIKA
Cilj: Poboljanje mehanikih karakteristika elika
(promena kristalne strukture)
Najpoznatiji postupci termike obrade su:
- kalenje (zagrevanje iznad 906oC, a potom brzo
hlaenje)
- otputanje ( radi smanjenja zaostalih napona u
valjanim ili zavarenim elementima,
Otputanje moe biti:
- nisko: zagrevanje na 200 do 300oC,
- srednje: zagrevanje do 500oC,
- visoko: zagrevanje do 600oC.
- poboljanje (kombinacija kalenja i visokog otputanja)
- arenje
( zagrevanje + sporo hlaenje)
- normalizacija ( zagrevanje do 906oC i kontrolisano hlaenje)
FIZIKO HEMIJSKE KARAKTERISTIKE ELIKA
Mikrostruktura elika je zrnasta, kristalna struktura, sainjena od prostorno
pravilno rasporeenih atoma.
Kristalna reetka konstrukcionih elika je kubna i moe biti prostorno ili povrinski centrisan

PROIZVODI OD ELIKA
I.
VRUE VALJANI PROIZVODI
Ova kategorija proizvoda je najvie zastupljena u noseim
elinim konstrukcijama.
Oni mogu da se grupiu u etiri osnovne familije prizvoda
-tapovi
-limovi
-profilisani nosai
-uplji profili.
A. TAPOVI
tapovi se proizvode u vidu:
pljoteg elika, irokog pljoteg elika,
ugaonika, T profila, Z profila,
okruglog , kvadratnog i pravougaonog elika
B. LIMOVI
Limovi se valjaju ravnim valjcima u oba pravca
Po debljini se razlikuju:
-fini limovi debljine do 3 mm
-srednji limovi debljine 3 do 4.75 mm
-grubi limovi, debljine preko 4.75 mm
Po obradi povrine se razlikuju:
ravni, rebrasti, bradaviasti, i preforirani.
Ravni limovi dobijaju se valjanjem u dimenzijama :
- irina do 4.6 m
- duina do 10 m
- debljina do 60 ( 100) mm
Uobiajene debljine koje se koriste u noseim konstrukcijama
iznose 6 do 50 mm.
Rebrasti limovi se dobijaju proputanjem ravnih limova kroz
valjke posebnih profilacija

C. PROFILISANI NOSAI:
Valjaju se u dva osnovna oblika i to kao I profili i U profili
I profili su osnovni konstrukcioni elementi za gredne i okvirne nosae
kao i za stubove . Isporuka u duinama 8-15 m.

D. UPLJI PROFILI
uplji profili su konstrukcioni elementi iji popreni presek ima oblik krunog, kvadratnog ili
pravougaonog prstena.
Prema nainu izrade dele se na - avne
- beavne
Tabela 5: uplji toplovaljani profili

II. HLADNO OBLIKOVANI PROIZVODI

Hladno oblikovanje ,odnosno valjanje je smanjenje debljine
ili preoblikovanje savijanjem nezagrejanog materijala .
Razlikuju se dva naina hladnog oblikovanja:
- valjanjem iz ravne trake koja prolazi kroz seriju valjaka
- previjanjem ravne trake u presi na posebnom alatu.
Hladnim oblikovanjem postie se poveanje mehananikih
osobina elika uz smanjenje duktilnosti.
Hladno oblikovani proizvodi se izvode kao:
- otvoreni profili
- uplji profili
- profilisani limovi
- ravni limovi
- trake
III OSTALI PROIZVODI
Ovde su svrtani: automatski zavareni nosai, saasti nosai, istegnuti metal, uad i kablovi,
reetkasta gazita

Automatski zavareni nosai

Saasti nosai

Uad i kablovi

MATERIJAL ZA SPAJANJE
Za spajanje elemenata u elinim konstrukcijama koriste se
- zavrtnjevi( obini, visokovredni)
- zvrtnjevi sa ekspandirajuom aurom
- samorezni zavrtnjevi
- pop nitne

Stepen sigurnosti odreuje se u odnosu na tzv. granina stanja elinog materijala pri
kojima konstrukcija gubi podobnost daljeg korienja.
Granina stanja se vezuju za problem sloma, odnosno, po pravilu, za nastajanje granice
razvlaenja, a to su granini naponi elinog materijala, ili ree za pojavu graninih deformacija
Nastavljanje i povezivanje elemenata elinih konstrukcija moe se
ostvariti:
- mehanikim spojnim sredstvima ( zakivci, zavrtnjevi, itd.),
- tehnolokim postupcima ( zavarivanjem )
U zavisnosti od mesta izvoenja, postoje dve vrste nastavaka:
- radioniki nastavci
- montani nastavci
Radioniki nastavci izvode se u radionici najee zavarivanjem, a
ree zakivcima ili zavrtnjevima.
Montani nastavci se izvode na gradilitu. Pomou njih se
meusobno povezuju radioniki segmenti (podsklopovi i sklopovi),
tako da obrazuju jedinstvenu celinu.
Danas se montani nastavci izvode skoro iskljuivo zavratnjevima (retko zavarivanjam)
Razlog:
-vea brzina montae
- kvalitetna veza
-obezbeenje projektovane geometrije

ZAKIVCI
Danas se zakivci veoma retko primenjuju i to samo za rekonstrukciju postojeih objekata spojenih
zakivcima.

a) zakivak sa polukrunom glavom, b) zakivak

sa poluuputenom glavom, c) zakivak sa uputenom glavom.

OBINI ZAVRTNJEVI
Zavrtnjevi predstavljaju savremeno mehaniko spojno sredstvo pri izradi montanih
nastavaka u zgradarstvu i mostogradnji
Primena zavrtnjeva u zgradarstvu i mostogradnji
Zavrtnjevi se izrauju u fabrici mainskim putem, a na montai se vri samo njihova
ugradnja.
Prednosti zavrtnjeva:
Ugradnja zavrtnjeva je jednostavna i izvodi je relativno mali broj radnika.
Vremenske prilike ne utiu na kvalitet izvedene veze.
OBLICI I VRESTE OBINIH ZAVRTNJEVA
Jedan kompletan zavrtanj sastoji se iz sledeih delova, prema slici:
- estougaone glave (a)
- cilindrinog tela koje se zavrava navojem (b)
- estougaone navrtke sa otvorom i sa unutranjim navojem (c)
- podlone ploice najee krunog oblika sa otvorom u sredini (d)

Nazivnu meru zavrtnja definie debljina tala zavrtnja van navoja

pa je oznaka zavrtnja Md .
Na primer M20 oznaava zavtanj iji prenik tela
van navoja iznosi d=20 mm .
Dimenzije svih delova zavrtnja su standardizovane prema standarduJUS
M.B1.068.
Oblik navrtki odreen je prema standardu : JUS M.B1 601/65

Oblik podlonih ploica odreen je prema standardu: JUS M.B2.015

Za graevinske konstrukcije se najee upotrebljavaju zavrtnjevi ije se dimenzije sastavnih delova
date u sledeoj tabeli ( sa oznakama prema predhodnoj slici ).
U elinim konstrukcijama upotrebljavaju se zavrtnjevi sa metrikim navojem. Tako
pomenuta oznaka za zavrtanj Md oznaava zavrtanj sa metrikim navojem (napr. M20). ( Ranije su
bili u upotrebi zavrtnjevi sa Vintvortovim ili colovnim navojem)
Najvaniji deo zavrtnja je telo zavrtnja koje prenosi silu putem smicanja i pritiska po omotau rupe.
Nije doputeno da se u spoju upotrebi zavtranj iji navoj ulazi u paket koji se spaja.
Zbog toga se u graevinskim konstrukcijama primenjuje podlona ploica debljine 8 mm, za
zavrtnjeve ija se duina menja na po 5 mm, tako da navoj ostane izvan ravni smicanja.
Prema tanosti izrade tela zavrtnja, postoje dve vrste zavrtnjeva:
obraeni zavrtnjevi ( ili upasovani , ili zavrtnjevi sa tanim naleganjem), kod kojih obradom na
strugu postie razlika izmeu prenika rupe i tela zavrtnja d0 d = 0.3 mm)
neobraeni zavrtnjevi ( ili neupasovani ili zavrtnjevi bez tanog naleganja) kod kojih je razlika
izmeu prenika rupe i tela zavrtnja
d0 d = 1 mm
Na primeru zavrtnja M20 ilustrovana je razlika izmeu obraenih i
neobraenih zavrtnjeva
- Obraeni zavrtanj M 20:
nominalni prenik
d = 20 mm
prenik tela zvrtnja d = 21 mm ( za proraun)
prenik rupe
d0 = 21 mm
- Neobraeni zavrtanj M 20 :
nominalni prenik
d = 20 mm
prenik tela zvrtnja d = 20 mm
prenik rupe
d0 = 21 mm
KLASE VRSTOE ZAVRTNJEVA
Zavrtnjevi se izrauju od elika koji su svrstani u odreene klase vrstoe, prema JUS-u M.B1.023 .
Klase vrstoe oznaavaju se sa dva broja, koji su odvojeni takom. Obini zavrtnjevi se uglavnom
izrauju u sledeim klasama vrstoe: 4.6, 4.8, 5.6, 5.8, 6.8.
Prvi broj u oznaci klase vrstoe predstavlja stoti deo nazivne vrednosti vrstoe na zatezanje u
MPa,
fu / 100
Drugi broj oznaava desetorostruki odnos nazivne granice razvlaenja i vrstoe na zatezanje
Tako na primer oznaka za zavrtanj klase 5.6 dobijena je na sledei nain.

10 f

/ fu

RAD VEZA SA ZAVRTNJEVIMA

Kod veza sa zavrtnjevima ostvaruje se diskontinualno spajanje elemenata konstrukcije preko
odreenog broja taaka.
U takvim vezama sila se iz jednog elementa prenosi u drugi putem zavrtnjeva:
a) raspored sila na zavrtnju
b) dijagram pritiska po omotacu
rupe
c) dijagram smicucih napona

Ravnotea sila u elementima veze uspostavlja se naprezanjem zavrtnjeva na pritisak po omotau

rupe.
Naprezanja na pritisak po omotau rupe upravna na osu zavrtnja i suprotnih smerova u ravni
spoja (smicanja) izazivaju smicanje tela zavrtnja.
U proraunu zavrtnjeva se usvaja konstantan raspored napona po omotau rupe kao i konstantan
napon smicanja tela zavrtnja u ravni smicanja.
Na taj nain se znaajno pojednostavljuje proraun, bez bitnih posledica na njegovu tanost, a
samim tim i pouzdanost nosivosti veze.

Na mestu veze, u preseku koji je oslabljen rupama dolazi do pojave koncentracije napona u blizini
rupe, koji neposredno uz ivicu rupe mogu da dostignu vrednost na granici razvlaenja elika.

Meutim zbog plastififikacije veze dolazi do preraspodele naprezanja u spoju i do postepenog

ublaavanja koncentracije napona, tako da pri punoj plastifikaciji poprenog preseka, stvarni
dijagram odgovara proraunskom,
Sa poveanjem broja zavrtnjeva u pravcu sile, ne vai vie ravnomerna raspodela sila po pojedinim
zavrtnjevima.
Zbog toga vaei standardi ograniavaju broj zavrtnjeva u redu u pravcu sile na najvie est.

max 6 kom

max 6 kom

PRORAUN NOSIVOSTI ZAVRTNJEVA

Postoje tri osnovna sluaja naprezanja kojima mogu biti izloeni zavrtnjevi u vezama elemenata
eline konstrukcije:
- smicanje
- zatezanje
- kombinovano naprezanje
Prema funkciji koju imaju u vezi zavrtnjevi mogu biti:
- statiki, ako su nemenjeni za prenoenje sila u vezama
- konstruktivni, kada imaju samo funkciju spajanja elemenata u smislu formiranja poprenog
preseka i sl.
Prema nainu naprezanja zavrtnjeva u spojevima i sami spojevi mogu da se podele na:
- smiue spojeve kod kojih se sila prenosi smicanjem tela neobraenog zavrtnja i pritiskom
po omotau rupe .
- zateue spojeve kod kojih se sila prenosi sa jednog elementa na drugi zatezanjem
zavrtnjeva u pravcu njihove podune ose.
kombinovane spojeve
- kod kojih su zavrtnjevi istovremeno napregnuti na smicanje i zatezanje
Pri proraunu nosivosti zavrtnjeva uvode se odreene pretpostavke koje znatno pojednostavljuju
proraun:
- svi zavrtnjevi u vezi podjednako uestvuju u prenoenju sile, pod uslovom da u vezi ima najvie
est zavrtnjeva u istom redu u pravcu delovanja sile.
-usled smiue sile u telu zavrtnja se javlja konstantan napon smicanja
-pritisak po omotau rupe je konstantan po povrini projekcije kontaktne povrine zavrtnja i veznih
limova na ravan upravnu na pravac sile
-zanemaruje se savijanje i zatezanje zavrtnjeva u smiuim spojevima.

NOSIVOST ZAVRTNJEVA NA SMICANJE

Kod veze zavrtnjevima prelazak sile iz jednog elementa u drugi je diskontinualan i ostvaruje se
smicanjem tela zavrtnja u ravni spoja.
Nosivost na smicanje odreuje se po formuli:

Fv m

d2
dop
4

gde je :
m senost zavrtnja
d prenik tela zavrtnja
dop- doputeni napon smicanja za zavrtnje prema
Tabelama 2.8 odnosno 2.9
Zavisno od broja ravni smicanja zavtenjevi mogu biti:
- jednoseni (m =1)
- dvoseni (m =2)
- vieseni (m > 2)
NOSIVOST ZAVRTNJEVA NA PRITISAK PO OMOTAU RUPE
U proraun se uvodi konstantan napon pritiska po omotau rupe ( zbog plastifikacije elika)
Povrina preko koje se prenosi pritisak jednaka je zbiru kontaktnih povrina svih limova koji su
napregnuti u istom pravcu.
Nosivost zavrtnja iznosi: F min t d
b

gde je

min t

b , dop

minimalna debljina svih limova koji

prenose silu u istom pravcu
d - prenik tela zavrtnja
b,dop- doputeni pritisak po omotau rupe

t
min t min 1
t 2

za jednosene zavrtnjeve

t1 t3
min t min
za dvosene zavrtnjeve
t 2

NOSIVOST ZAVRTNJEVA NA ZATEZANJE

Nosivost zavrtnja na zatezanje odreuje se u preseku na mestu navoja ( jer je ovaj presek manji
nago u telu zavrtnja) , koji se naziva ispitni presek
Povrine ispitnog preseka As za pojedine zavrtnjeve date su u tabeli 2 10:

Nosivost zavrtnja na zatezanje odreuje se po obrascu:

Ft As t ,dop
gde je:

As

povrsina ispitnog preseka

t ,dop - doputeni napon na zatezanje

ZAVARIVANJE
Definicija:
Zavarivanje je tehnoloki postupak za spajanje istih ili slinih metala koje se ostvaruje uz pomo
visoke temperature koja izaziva topljenje dodatnog i osnovnog materijala na mestu spoja.
Rastopi osnovnog i dodatnog materijala (elektrode ili ice za zavarivanje) se meusobno meaju i
dolazi do nijhovog fizikog i hemijskog sjedinjavanja.
Nakon hlaenja dolazi do ovravanja, ime se stvara av, kao fiziki kontinuitet materijala.

OSNOVNI POJMOVI
Osnovni materijal je materijal od koga su izraeni elementi (delovi) koji se spajaju zavarivanjem.
Dodatni materijal je materijal (naee ica za zavarivanje ili elektroda) koji se, pri zavarivanju,
topi i mea sa rastopljenim metalom osnovnog materijala, a nakon hlaenja i ovravanja, formira
av.
Spoj odreuje meusobni poloaj delova koji se spajaju.
av je materijalizovano mesto spajanja, odnosno materijal dobijen topljenjem dodatnog i osnovnog
materijala na mestu spoja.
Zona uticaja toplote (ZUT) je zona u osnovnom materijalu neposredno uz av u kojoj je, usled
visokih temperatura (preko 600oC) dolo do strukturnih promena.
ljeb je prostor predvien za deponovanje dodatnog materijala prilikom zavarivanja.
Kod sueonih avova ljeb se formira obaranjem ivica elemenata koji se spajaju
Kod ugaonih avova ljeb formiraju ivice elemenata koji se spajaju.

zljeb kod suceonih savova

Elementi zavarivanja

Zavar je deo ava dobijen topljenjem dodatnog

materijala u jednom prolazu.
avovi se izvode sa jednim ili vie zavara
Zavar koji se prvo izvodi naziva se koreni zavar.
Ostali zavari mogu da se izvode paralelno sa osom
ljeba, (slika b) ili upravno na osu ljeba (slika c).

Postupak izrade avova: a) iz jednog zavara; b) iz vie zavara

Zavarljivost je sposobnost materijala da moe da se zavari.
Osnovne prednosti koje nudi zavarivanje u odnosu na mehanika spojna sredstva su:
- materijalni kontinuitet kojim se omoguava pravilan tok sila iz
jednog u drugi element veze,
- redukcija ukupne teine konstrukcije, zbog smanjenja teine veza
i nastavaka,
- izbegavanje slabljenja elemenata rupama za spojna sredstva
(npr kod zavrtnjva),

Kao najvaniji nedostaci zavarivanja mogu se navesti:

- potreba za kvalifikovanom radnom snagom,
- neophodan proces kontrole kvaliteta u radionici i na gradilitu,
- posebni zahtevi u pogledu klimatskih uslova prilikom zavarivanja
na gradilitu,
Radi izbegavanja greaka koje mogu nastati pri zavarivanju
treba se drati sledeih principa:
- veze i nastavci moraju da budu to jednostavniji sa stanovita
izvoenja,
poloaj veza i nastavaka, ukoliko je mogue, treba da budu izvan
zona maksimalnih uticaja
- izbegavati teke poloaje zavarivanja (npr.iznad glave),.

Poloen av

av iznad glave

-Klimatski uslovi koji vladaju na lokaciji na kojoj se vri zavarivanje su od velikog znaaja za
kvalitet izvoenja zavarivakih radova
Donja granica temperature za normalno zavarivanje elika kvaliteta 0361 iznosi 0 oC, a za
0561 + 5 oC
Vrste spojeva
U zavisnosti od meusobnog poloaja elemenata koji se zavaruju, razlikuju se sledee vrste spojeva:
- sueoni spojevi,
- ugaoni ili T spojevi
- preklopni spojevi.

Sueoni spojevi su spojevi kod kojih elementi

koji se spajaju lee u istoj ravni.
Mogu da se koriste za spajanje elemenata iste
(slika a), ili razliite debljine (slika b ).
Sueoni spojevi elemenata: a) iste debljine; b) razliite debljine

Ugaoni spojevi se izvode izmeu elemenata koji meusobno zaklapaju odreeni ugao, razliit od
180o(najee 90o)
Ugaoni spojevi sa sueonim i ugaonim avovima: a) pravi, b) kosi

Krstasti spojevi predstavljaju poseban vid ugaonih spojeva kod kojih elementi koji se spajaju
obrazuju krst Ovakvi spojevi su nepovoljni, jer zbog nagomilavanja avova na jednom mestu dolazi
do koncentracije napona. Zbog toga se krstasti spojevi izbegavaju kod limova tanjih od 7 mm.
Krstasti spojevi: a) sa ugaonim avovima; b) sa sueonim avovima; c) sa umetnutim
kvadratnim ili okruglim elinim profilom

Preklopni spojevi su spojevi izmeu preklopljenih elemenata koji lee u dve paralelne ravni. Postoje
dve vrste preklopnih spojeva:
direktni preklopni spojevi i
preklopni spojevi sa podvezicama.
Preklopni spojevi: a) i b) direktni i preklopni spojevi; c) preklopni spojevi sa podvezicama

SUEONI AVOVI
Sueoni avovi se izvode u prethodno pripremljenim ljebovima, na jednom ili oba elementa koji se
spajaju.
Oblik ljeba zavisi od debljine elemenata koji se zavaruju.
U zavisnosti od oblika ljeba razlikuju se sledee vrste sueonih avova:
I-avovi koji se izvode izmeu elemenata debljine 1-5 mm bez obrade ivica za ljeb.
V-avovi koji se izvode kod limova debljine 5-15 mm.
X-avovi koji se izvode kod sueonih spojeva limova vee debljine (12-35 mm).
K-avovi se izvode kod ugaonih spojeva limova debljine > 10 mm (uglavnom 15-30 mm).
U-avovi koji mogu da se primenjuju za zavarivanje limova vee debljine (>25 mm ) umesto Vavova;
J-avovi ili 1/2U-avovi koji se primenjuju za zavarivanje limova vee debljine (>15 mm), uglavnom
kod ugaonih spojeva.
Vrste sueonih avova
a) I- av, b) V-av, c,d) 1/2V-av,
b) e) X-av , f) K-av,
g) U-av, h) J-av

UGAONI AVOVI
Ugaoni avovi se izvode kod ugaonih spojeva i spojeva na preklop.
Dimenzija koja odreuje nosivost ava je debljina ava (a) koja je
jednaka visini najveeg jednakokrakog trougla koji moe da se upie u popreni presek ava
(slika b)
Ugaoni avovi mogu da budu kontinualni i isprekidani.
Ugaoni avovi: a) osnovni elementi ugaonog ava; b) odreivanje debljine ugaonog ava

DODATNI MATERIJALI ZA ZAVARIVANJE

Elektrode
U zavisnosti od oblika i strukture, elektrode mogu da budu:
- obloene,
- neobloene (gole),
- punjene,
- u vidu elektrodne ice.
Ako dodatni materijal ima samo funkciju topljenja i popunjavanja ljeba pri visokim
temperaturama nastalim usled ve uspostavljenog elektrinog luka ili plamena, on se naziva
prema svom obliku: ica, ipka, tap, prah i td.

Elektrodne ice
Elktrodne ice su kontinualne elektrode namenjene za
Poluautomatske i automatske postupke zavarivanja.
One mogu biti: punjene ili pune
GREKE U AVOVIMA
Greke u avovima mogu da se svrstaju u dve grupe:
- dimenzionalne greke ili greke oblika i
- strukturne greke ili greke kompaktnosti.
Posledice greaka:
kod dimenzionih graaka: smanjena nosivost ava zbog
smanjenja bruto povrine, poprenog preseka ava i pojava
ekcentrinog naprezanja u spoju, usled neravnomerene
debljine ava
- kod greaka kompaktnosti dolazi do formiranja prslina
(usled koncentaracije napona).
Posebno su osetljive dinamiki optereene konstrukcije i
konstrukcije koje su izloene dejstvu niskih temperatura.
Dimenzionalne greke avova su vidljive golim okom i mogu da se otkriju jednostavnim prirunim
pomagalima i da se otklone.

KONTROLA KVALITETA ZAVARENIH SPOJEVA

Obim i vrsta kontrole kvaliteta avova zavisi od intenziteta i vrste naprezanja ava, kao i od
znaaja tog ava za celu konstrukciju.
Najznaajnije su sledee metode kontrole bez razaranja:
-vizuelna kontrola,
-radiografska kontrola,
-magnetska ili elektromagnetska kontrola,
-penetracijska kontrola.
KVALITET SUEONIH AVOVA
Prema JUS-u U.E7.150, u zavisnosti od kvaliteta izrade i stepena izvrene kontrole, definisana su
tri stepena kvaliteta sueinih avova:
Specijalni ili S kvalitet,
( JUS ISO 5817 B kvalitet)
I kvalitet i
( JUS ISO 5817 C kvalitet)
II kvalitet
( JUS ISO 5817 D kvalitet)
avovi S kvaliteta moraju da zadovolje sledee uslove:
- da su vizuelno ujednaenog kvaliteta, jedri, bez naprslina,
- da nemaju greaka na potku i na kraju ava,
- da su eventualna nadvienja i zarezi obrueni i to u pravcu toka sila ,
- da je koren ava dobro oien i ponovo zavaren,
- da je radiografska kontrola izvrena na itavoj duini ava (100%).
avovi I kvaliteta treba da zadovolje uslove kao i avovi S kvaliteta, s tim to kod njih nije
potrebno da se obruse eventualna nadvienja, a dokaz kvaliteta se ostvaruje radiografskom
kontrolom na 50% duine ava.
avovii II-kvaliteta treba da zadovolje uslove I- kvaliteta , ali se od njih ne zahteva primena
radiografske kontrole.
Najvee naprezanje u avu javlja se u ravni pod uglom priblino 450 u odnosu na ravan spoja. Ta
ravan se naziva merodavna ravan spoja.
PRORAUN ZAVARENIH SPOJEVA
Nosivostu zavarenih spojeva moe da se sprovede ili po teoriji graninih stanja ili po teoriji
doputenih napona (kod nas je sada u upotrebi).
M
V Sx
N M

x y normalni napon
I x a napon smicanja
A Wx
Wy
PRORAUN I KONSTRUISANJE MONTANIH NASTAVAKA AKSIJALNO
ZATEGNUTIH TAPOVA
Proraun montanog nastavka obuhvata:
- Odreivanje dimenzija tapa
Odreivanje dimenzija podvezica
Odreivanje broja i dimenzija spojnih sredstava
PRORAUN I KONSTRUISANJE MONTANIH NASTAVAKA
AKSIJALNO ZATEGNUTIH TAPOVA ZAVRTNJEVIMA
Proraun montanog nastavka moe da se sprovede na dva naina:
- prema zadatoj sili zatezanja ( Nt )
i
- prema povrini poprenog preseka - statiki pokriven nastavak
Slabljenje osnovnog preseka:
Ako usvojeni osnovni presek posle slabljenja rupama ne zadovoljava onda se:
- Kod nosaa sastavljenih zavarivanjam presek se ojaave na
mestu veze

- Kod valjanih nosaa usvaja se vei presek ( u startu tereba usvojiti

veu povrinu preseka za 20-30%)
Proraun prema aksijalnoj sili zatezanja
Provodi se u sledea tri koraka:
1. kontrola napona u oslabljenom tapu i, ukoliko je potrebno, ojaanje tapa
na mestu nastavka,
2. proraun podvezica i
3. proraun broja zavrtnjeva.
Proraun nastavka tapa I poprenog preseka mora da se sprovede posebno za noice a posebno
za rebro poprenog preseka.
Raspodela aksijalne sile na noice i rebro se vri srazmerno njihovim povrinama (prema slici) pa
je:
A
- sila u noici N t , f N t f
A
- sila u rebru
A
Nt ,w Nt w Nt 2 Nt , f
A
Af
A Povrsina jedne nozice i rebra
w

Proraun nastavka noice

1 Odreivanje prenika spojnog sredstva:
- Prema empirijskom obrascu:
max

d 5 t min 0.2

cm

gde je :

tmin

minimalna debljina elemenata u u spoju (podvezice)

Kako debljina podvezice nije poznata ona se pretpostalja prema:

t min

tf

u sluaju jednostranih podvezica

t f

0.6 t f u sluaju obostranih povezica

- debljina noice
Kontrola napona u oslabljenom preseku nozice:
N
N t , f dop
A f ,net

Ukoliko predhodni uslov nije zadovoljen sledi:

- ojaanje noice - kod profila obrazovanih zavarivanjem ili
izbor veeg profila kod valjanih nosaa
Ojaanje se vri se na dva naina:
- poveanjem debljine noice ili
- poveanjem irine noice
Odreivanje nosivost zavrtnjeva poznato je od ranije :
t1
d2
min t min
Fv m
dop
4
t 2

Fb min t . d b ,dop

t1 t 3
min t min
t 2

za jednosene zavrtnjeve
za dvosene zavrtnjeve

PRORAUN I KONSTRUISANJE MONTANIH NASTAVAKA AKSIJALNO PRITISNUTIH

TAPOVA, OSTVARENIH ZAVRTNJEVIMA
Kod montanih nastavaka aksijalno pritisnutog tapa
normalni naponi odreuju na osnovu bruto poprenih preseka.
Zbog toga i nema potreba za ojaavanjem pritisnutog tapa u zoni nastavka,
Kontrola napona u podvezicama treba da se sprovede na osnovu bruto poprenog preseka.
Zbog problema izvijanja kod pritisnutih elemenata popreni presek, uglavnom, nije potpuno
iskorien, pa se veoma retko projektuju statiki pokriveni nastavci pritisnutih elemenata.
Kako se proraun napona kod pritisnutih elemenata zasniva na bruto poprenom preseku,
otpada potreba za kontrolom napona na mestu slabljenja i ojaanjem tapa na mestu nastavka.
Proraun sadri samo dva koraka:
1. proraun podvezica i
2. proraun broja zavrtnjeva.

PRORAUN I KONSTRUISANJE VEZA

POD UGLOM
U zgradarstvu se ovakve veze javljaju:
izmeu podvlaka i sekundarnih nosaa
izmeu ovih nosaa i stubova
u mostogradnji:
-izmeu poprenih i podunih nosaa
-izmeu poprenih i glavnih nosaa

Naini konstruktivnog oblikovanja veze dva nosaa pod uglom:

-ako raspoloiva visina nije ograniena, veza se ostvaruje ukrtanjem nosaa, ili direktnim
oslanjanjem jednog nosaa na drugi (slika a).
- ako je konstruktivna visina ograniena tada gornje noice nosaa lee u istoj ravni (slika
b).
- kod izrazito malih konstruktivnih visina moe se izvriti uputanje nosaa (slika c),

a)

b)

c)

d)

Sa statikog aspekta veze pod uglom mogu da budu:

- krute (prenose moment savijanja i transverzalnu silu),
Ili
- Zglobne (prenose samo transverzalnu silu).
U praksi se, meutim, ne javljaju idealno zglobne veze, ve su one optereene i
momentom usled ekscentrinog vezivanja, pa se moe rei da poseduju izvestan, mali stepen
ukljetenja (elastino ukljetenje).
Krute veze takoe ne mogu uvek da budu idealne, jer je mogue malo obrtanje
preseka na mestu veze.
Veze pod uglom se ostvaruju pomou zavrtnjeva
i zavarivanjem.

ZGLOBNE VEZE
U savremenim elinim konstrukcijama se najee primenjuju:
veze sa prikljunim limom (a),
veze sa prikljunim ugaonicima (b),
veze sa eonom ploom (c),

a.

VEZA SA PRIKLJUNIM LIMOM

Zglobna veza sa prikljunim limom
Glavni nedostatak ove veze taj to se javlja moment ekscentriciteta,
iji intenzitet zavisi od ekscentriciteta veze
i oslonake reakcije nosaa V .
Smanjenje ekscentriciteta moe da se postigne na dva naina:
1. zasecanjem jedne ili obe noice nosaa koji se vezuju (slika a),
2. uputanjem nosaa koji se vezuje (slika b)

Kada se vri zasecanje noice nosaa, mora da se kontrolie naprezanje nosaa u

oslabljenom preseku (presek 1-1).

Veze pod uglom mogu da se ostvare sa znatno manjim ekscentricitetom i bez

zasecanja noica, ako se nosa upusti slika (a) ili ako se vezuje za stub, slika (b).

Veza prikljunog lima

Veza prikljunog lima u ravni spoja je optereena transverzalom silom V
i momentom savijanja M e
Moment savijanja dat je izrazom: M e V . e
Veza prikljunog lima se ostvaruje najee ugaonim avom koji obrazuje zatvoreni
popreni presek oko prikljunog lima.
Geometrijske karakteristike i naprezanja ugaonog ava usled V i Me prikazane na
sledeoj slici
b. VEZA SA PRIKLJUNIM UGAONICIMA
Ovakve veze su sline vezama sa prikljunim limom, s tim to ulogu prikljunog
lima preuzimaju dva prikljuna ugaonika
Vezivanje ugaonika za prikljunu povrinu ostvaruje se, uglavnom, zavrtnjevima,
mada ima i reenja u zavarenoj izradi.

Razlikuju se dve serije zavrtnjeva (slika a ).

Zavrtnjevi za vezu rebra nosaa sa prikljunim ugaonikom nazivaju se zavrtnjevi
serije 1 , a zavrtnjevi kojima se ostvaruje veza ugaonika sa prikljunom povrinom,
zavrtnjevi serije 2.
Proraun veze mora da obuhvati kontrolu svih elemenata pomou kojih se vri
prenoenje sila u vezi.
Komponete sila nu najoptereenijem zavrtnju date su izrazima (sa oznakama na
slici):

c. VEZA SA EONOM PLOOM

Ovakve veze se izvode pomou eone ploe koja se zavaruje za rebro
nosaa i spaja se prikljunom povrinom pomou zavrtnjeva
Veza je povoljna zbog malog ekscentriciteta

Mehanizam prenoenja transverzalne sile je sledei:

- reakcija se iz rebra nosaa unosi u eonu plou
pomou obostranih ugaonih avova,
- iz eone ploe pomou zavrtnjeva prenosi na
prikljunu povrinu.
PRORAUN NOSEIH ELEMENATA ELINIH KONSTRUKCIJA

1 AKSIJALNO ZATEGNUT TAP

Zategnuti tapovi su takvi konstruktivni elementi ije su poprene dimenzije male
u odnosu na duinu i koji su preteno napregnuti aksijalnim silama zatezanja.
Aksijalno zategnuti tapovi se javljaju kao:
- pojasni tapovi reetki
- tapovi ispune
- krovni spregovi i sl.
U elinim konstrukcijama, aksijalno zategnuti tapovi se mogu, u zavisnosti od
svoje primene, oblikovati na razne naine, kako je prikazano na slici:
U zavisnosti od toga da li se napadna linija sile poklapa sa teinom osom tapa
razlikuju se dva sluaja.
Centrino zategnuti tapovi kod kojih se napadna linija sile poklapa sa
teinom osom tapa, slika a)
Ekscentrino zategnuti tapovi koji su optereeni, pored aksijalne sile zatezanja, i
momentom savijanja.
Moment savijanja se moe javiti kao posledica :
- Ekscentrine veze tapa na krajevima, slika b),
zakrivljenosti tapa, slika c),
dejstva poprenog optereenja, slika d)
dejstva koncentrisanog momenta, slika e)
DIMENZIONISANJE AKSIJALNO ZATEGNUTOG TAPA
Napon u neto povrini poprenog preseka treba da je
manji ili jednak od vrednosti doputenog napona za
izabrani elini materijal i odgovarajui sluaj
optereenja, odnosno:
N
t dop
Aneto
Neto povrina poprenog preseka je minimalna povrina poprenog preseka koja se
javlja du tapa.

U sluaju sloenih preseka, to jest tapova sastavljenih iz vie delova, neto povrina
predstavlja zbir neto povrina pojedinih delova
Zategnuti tap izloen statikom optereenju ne zahteva dokaz stabilnosti. Meutim,
uobiajeno je da se pri proraunu aksijalno zategnutih tapova pored kontrole napona
izvri i kontrola vitkosti sa greninom vrednou od 300

gde je:

li
i

-vitkost tapa

l i - efektivna duina izvijanja

i - poluprenik inercije preseka za posmatranu osu
PRORAUN EKSCENTRINO ZATEGNUTIH TAPOVA
tapovi koji su, pored normalne sile zatezanja napregnuti i momentom savijanja M oko jedne ili obe
glavne ose inercije x-x ili y-y , u njima se javlja sloeno naponsko stanje, tj. ekscentrino
zatezanje. Ekscentrinost se javlja usled:
- nepoklapanja teine ose tapa sa pravcem delovanja sile,
- zakrivljenosti ose tapa,
- savijanja tapa pod dejstvom poprenog optereenja,
- momenta ukljetenja na krajevima tapa, ekscentrinosti veze.
Dimenzionisanje ekscentrino zategnutog tapa vri se prema sledeem izrazu.
M
N
M
t x y dop
A
Wx W y
Direktno dimenzionisanje tapa je su teko sprovesti, tako da se dimenzionisanje
svodi na kontrolu napona za unapred usvojeni presek.
PRORAUN PRITISNUTIH TAPOVA
Za razliku od aksijalno zategnutih tapova, kod aksijalno pritisnutih tapova, u
najveem broju sluajeva, granina nosivost nije uslovljena kriterijumom nosivosti ve
kriterijumom stabilnosti.
Usled gubitka stabilnosti, dolazi do iscrpljenja nosivosti poprenog preseka
pritisnutog tapa pre dostizanja granine nosivosti.
Treba razlikovati:
- problem globalne stabilnosti tapa i
- problem lokalne stabilnosti pojedinih delova poprenog preseka kao to su bono
izvijanje i izboavanje.
Popreni preseci aksijalno pritisnutih tapova mogu se izvoditi od jednog ili vie
meusobno povezanih delova, tako da je podela na :
-jednodelne poprene preseke
-viedelne poprene preseke.
Kao jednodelni popreni preseci koriste se:
- Valjani li zavareni profili otvorenog poprenog preseka, slika a)
tapovi od upljih profila: cevi ili sanduasti preseci dobijeni zavarivanjem
valjanih profila ili limova, slika b)
- Razliiti oblici viedelnih poprenih preseka, formirani najee od valjanih
profila, slika c)

LINEARNA TEORIJA ELASTINOG IZVIJANJA

Problem izvijanja aksijalno pritisnutog tapa prvi je reio Ojler (Euler) jo 1744
godine. On je razmatrao izvijanje idealnog aksijalno pritisnutog tapa.
Osnovne pretpostavke na kojima se zasniva Ojlerova teorija elastinog izvijanja su:
tap je idealno prav ( nema geometrijskih
imperfekcija)
tap je zglobno oslonjen na oba kraja,
popreni presek je konstantan i jednodelan,
-spreene su torzione deformacije,
-materijal je homogen, izotropan i linearno elastian

Da bi se odredila vrednost kritinog optereenja mora se posmatrati deformisano stanje tapa.

Konaan izraz za Ojlerovu silu (bez prikazivanja postupka izvoenja)
glasi :
EI
N cr N E 2 2
l
Izvijanje zglobno oslonjenog tapa je osnovni sluaj izvijanja. Mogue je, meutim
odrediti kritinu silu i za tapove sa drugaijim uslovima oslanjanja uvoenjem pojma
duine izvijanja li
Kritini napon izvijanja moe se odrediti kada je poznata kritina sila:

cr

N cr 2 EI
E
2
2 2
A
li A
i

Na osnovu predhodne jednaine moe se zakljuiti da kritini napon izvijanja zavisi

samo od vitkosti elementa, jer je u linearno elastinoj oblasti modul elastinosti
Kritini napon se manja u funkciji vitkosti
po zakonu hiperbole ( Ojlerova
hiperbola)
Provera nosivostii centrino pritisnutih tapova sa jednodelnim poprenim presekom
proizvoljnih geometrijskih karakteristika i naina izrade sprovodi se prema obrascima:

NC

i ,dop v
A

gde je:

Nc - raunska normalna sila za odgovarajui sluaj optereenja,

A - povrina poprenog preseka tapa,
i,dop- doputeni normalni napon izvijanja
v nazivna vrednost granice razvlaenja upotrebljenog
konstrukcionog elika
K - bezdimenzionalni koeficijent izvijanja, jednak
koliniku kritinog normalnog napona izvijanja
i nazivne vrednosti granice razvalaenja
V - koeficijent sigurnosti zavisan od sluaja
optereenja.
Bezdimenzionalni koeficijent
zavisi od relativne vitkosti , od oblika poprenog preseka
tapa i od stepena ekvivalentnih geometrijskih nesavrenosti.
U zavisnosti od oblika poprenog preseka tapa i stepena ekvivalentnih
geometrijskih nesavrenosti, pritisnuti tapovi pripadaju jednoj od krivih izvijanja Ao, A,
B, C i D
Osnovne krive izvijanja su krive A, B, i C
Krivoj izvijanja A
Pripadaju preseci u ijim se ivinim vlaknima za izvijanje upravno na posmatranu
osu javljaju sopstveni naponi zatezanja i/ili mali sopstveni naponi pritiska.
Krivoj izvijanja C
pripadaju preseci u ijim se ivinim vlaknima javljaju sopstveni naponi pritiska.
Krivoj izvijanja B
Pripadaju preseci izmeu ova dva ekstrema .
Za izvijanje upravno na glavne ose preseka, pojedini preseci mogu pripadati
razliitim krivama izvijanja. U tom sluaju proveru nosivosti pritisnutog tapa na izvijanje
treba izvriti u odnosu na obe glavne ose.
Relativna vitkost predstavlja odnos efektivne vitkosti i vitkosti pri granici
razvlaenja, v ili v,r

E
E
l


v
; v ,r
i,
,
ili
v
v,r
v
v ,r
i

Za samostalne pritisnute tapove, za koje je provera nosivosti na izvijanje izvrena

prema odredbama ovog standarda, maksimalna efektivna vitkost nije ograniena.
Meutim, za pritisnute tapove u konstrukcijama, uzimajui u obzir optu stabilnost
konstrukcije, a posebno njenu osetljivst na sekundarne uticaje, efektivna vitkost
pritisnutog tapa ne sme da prekorai sledee vrednosti:
250 - za spregove i sekundarne elemente
200 - za glavne nosee elemnte
za pritisnute tapove kod oslonaca i za nosee elemente u
150
konstrukcijama izloenim zamoru.
DIMENZIONISANJE EKSCENTRINO PRITISNUTIH TAPOVA
U realnim konstrukcijama esto se javljaju elementi koji su jednovremeno optereeni
aksijalnom silom i momentom savijanja.
Moment savijanja moe biti posledica delovanja proizvoljnog poprenog
optereenja ili koncentrisanih momenata na krajevima tapa.
Za poprene preseke ekscentrino pritisnutih tapova koriste se valjani i zavareni
profili otvorenog ili zatvorenog preseka.
Kod ekscentrino pritisnutih elemenata provera naprezanja moe se
My
N
Mx
obaviti prema sledeem obrascu :
c

dop
A
Wx
Wy
Meutim, kod pritisnutih elemenata, kao to je ve naglaeno, osim kontrole
naprezanja neophodno je sprovesti i kontrolu stabilnosti na zajedniko interaktivno
dejstvo aksijalne sile pritiska i momenta sajanja.
Provera stabilnosti ekscentrino pritisnutog tapa vri se iterativnim postupkom
pretpostavlja se popreni presek pa se dokazuje njegova stabilnost.

NOSAI
Definicija:
Elementi konstrukcije kod kojih naprezanje na savijanje predstavlja dominantan vid
naprezanja nazivaju se nosaima.
Savijanje nosaa nastaje kao posledica delovanja spoljanjih momenata, poprenog
optereenja, kosog savijanja i sl.
Prema nainu izrade gredni nosai se dele na:
- pune nosae i
reetkaste nosae
Kod punih nosaa pojasevi su spojeni vertikalnim rebrom, a kod raetkastih nosaa
pojasevi su spojeni tapovima ispune vertikalama i dijagonalama.
Iako imaju istu ulogu u prenoenju optereenja, puni i reetkasti nosai se bitno
razlikuju kako po nainu naprezanja, tako i po konstrukcijskom oblikovanju.
Dok se prijem momenata savijanja kod reetkastih i punih nosaa ostvaruje na
slian nain, preko pojasnih tapova (lamela), postoje znatne razlike u prijemu
transverzalnih sila. Naime, kod reetkastih nosaa prijem smiiih sila ostvaruje se
aksijalnim naprezanjem tapova ispune, dok se kod punih nosaa transverzalne sile prenose
preko rabra nosaa u kome se javljaju smiui naponi.

Reetkasti nosa

Puni nosa u postkritinoj fazi

Reetkasti nosai sastoje se od meusobno povezanih pojasnih tapova i tapova

ispune koji formiraju trougaonu strukturu.
Svi tapovi raetkastog nosaa su aksijano napregnuti, tako da se dimenzioniu
prema pravilima koja vae za aksijalno zategnute odnosno pritisnute tapove.
Dijagrami normalnih napona u tapovima reetkastih nosaa su konstantni za
razliku od punih nosaa kod kojih se, shodno Bernulijevoj hipotezi ravnih preseka, javlja
linearna promena dijagrama normalnih napona po visini nosaa, prema slici:

Puni nosai, zbog linearne raspodele napona po visini preseka, nemaju maksimalno
iskorienje preseka.
Pri elastinom radu nosaa, maksimalni naponi se javljaju samo u krajnjim
vlaknima, to znai da je presek samo delimino iskorien.
Kod reetkastih nosaa koji su napregnuti iskljuivo aksijalnim silama, dijagram
normalnih napona je konstantan po presecima tapova, to podrazumeva bolje iskorienje
materijala, a samim tim i manji utroak elika u odnosu na pune nosae.
Dali e se u nekoj konstrukciji primeniti puni ili reetkasti nosai zavisi od mnogo
faktora kao to su:
- raspon nosaa
intenzitet optereenja
odnos cene rada i materijala
predviena antikoroziona zatita i sl.
Generalno, puni nosai su tei od reetkastih, ali su znatno jednostavniji za izradu,
montau i odravanje, pa u zavisnosti od cene rada i materijala, esto mogu da budu
ekonominiji od reetkastih nosaa.
Zbog lake izrade, transporta i montae, puni nosai mogu biti ekonominiji od
reetkastih i kada je njihova teina vaa za 10 do 20%.
Puni nosai poseduju odgovarajuu rezervu u nosivosti, a time i vei stepen
sigurnosti, zbog mogunosti plastifikacije poprenog preseka.
Meutim, za vee raspone i vea optereenja, kod punih nosaa dolazi do poveanja
teine, to ih ini neekonominim, pa se u takvim sluajevima preporuuje primena
reetkastih nosaa.
U pogledu raspona, granica ekonominosti izmeu punih i reetkastih nosaa u
svetu kree se u opsegu 20 do 30 m, u zavisnosti od zahtevane geometrije, statikog
sistema i intenziteta optereenja.
Za raspone preko 30 m svakako su ekonominiji reetkasti nosai.
Osim punih i reetkastih nosaa postoje i odreeni oblici nosaa koji ine prelaz
izmeupunih i reetkastih nosaa, kao to su nosai sa oslabljenim rebrima, saasti nosai i
sl., prema slici:

PUNI NOSAI
Danas se kao puni nosai uglavnom koriste standardni valjani profili ili profili
obrazovani spajanjem ravnig elinih limovapomou ugaonika i zakivaka ili profili
obrazovani zavarivanjem ravnih limova - puni limeni nosai, prema slici..

a) valjani profil, b) limeni nosa u zakovanoj izradi c) limeni nosa

u zavarenoj izradi
Statiki sistemi
U pogledu statikih sistema najee se primenjuju gredni nosai
( proste grede, kontinualni nosai, a ree Gerberovi nosai). Takoe se dosta esto
primenjuju okvirni i luni nosai, slika;

Puni nosai izraeni od valjanih profila

Puni nosai izraeni od valjanih profila imaju veliku primenu u zgradarstvu gde su
rasponi ralativno mali, a optereenja mirna i umerenog intenziteta.
Prednost valjanih nosaa u odnosu na pune limene nosae ogleda se, pre svega u
malom ueu rada pri radionikoj izradi.
Meutim, ovi nosai imaju znatno veu teinu od ekvivalentnih limenih nosaa, ije
se dimenzije mogu tako uskladiti da se postigne optimalno iskorienje preseka.
Danas se valjani profili proizvode u veoma irokom asortimanu, i to kao I profili sa
uskim ili irokim noicama ( I, IPE. HEA, HEB, HEM ),
zatim U profili , kao i ravnokraki i raznokraki L profili,
prema slici:

Puni limeni nosai

Puni limeni nosai koriste se u sluajevima kada rasponi i optereenja premae
mogunosti valjanih nosaa, ali u svim drugim sluajevima kada je njihova primena
ekonomski opravdana.
Ovi nosai imaju niz prednosti u odnosu na valjane profile, a to su pre svega:
- manja teina za istu nosivost,

- sloboda u izboru oblika i dimenzija,

- savlaivanje veih raspona i optereenja,
mogunost izrade nosaa promenljive visine,
- mogunost optimizacije poprenog preseka i sl.
Puni limeni nosai imaju neto veu jedininu cenu od valjanih, to je posledica vee
cene rada na izradi nosaa, ali ipak u najveem broju sluajeva predstavljaju
najekonominije reenje.
Oblici punih limenih nosaa koji se najee primenjuju prikazani su na slici.
Puni limeni nosai najee imaju jedno rebro (jednozidni nosai), a ree dva rebra
( dvozidni nosai).

KONTROLA DEFORMACIJA
Da bi nosai uspeno mogli da odgovore svim projektnim zahtevima, tj. da obezbede
nesmetanu eksploataciju objekta, to je njihov osnovni cilj, potrebno je da deformacije budu
manje od doputenih.
Vrednosti doputenih napona najee su date u sledeem obliku:
l
f dop
m
m - parameter koji definie strogost kriterijuma za ugib.
Prema Pravilniku o tehnikim normativima za za nosee eline konstrukcije
doputeni ugibi imaju sledee vrednosti:
l / 200 - Za ronjae , nosae u zidovima i nosae u
podestima
l / 300 - Za nosae u zgradarstvu ( generalno)
l / 500 - Za nosae meuspratnih tavanica
Meutim, izrada reetkastih nosaa zahteva vei broj radnih operacija, tako da je
jedinina cena izrade reetkastih nosaa vea nego kod punih nosaa.
Kod reetkastih nosaa se prijem momenata savijanja obavlja preko pojasnih
tapova, dok smiue sile prihvataju preko tapova ispune.
Posebna pogodnost reetkastih nosaa je u tome to je omogueno provoenje
instalacija izmeu tapova ispune, tako da se ne zahteva dodatni prostor za prolaz
instalacija.
Reetkasti nosai se primenjuju kako u zgradarstvu tako i u mostogradnji. U
zgradarstvi se koriste kao:
- ronjae,
-krovni nosai,
-meuspratne podvlake,
-kranske staze,
-spregovi i sl.
Reetkasti krovni nosai primenjuju se kod objekata raznovrsne namene kao to su
industrijski objekti, sportske i kongresne dvorane, izlobeni paviljoni itd.

Podela reetkastih nosaa moe se izvriti prema vie kriterijuma:

-prema broju pojasva
- prema geometriji krova
- prema intenzitetu optereenja
- prema nainu oblikovanja vorova
Prema broju pojaseva reetkasti nosai se mogu podeliti na
- dvopojasne
viepojasne
Dvopojsni reetkasti nosai satoje se od gornjeg i donjeg pojasa koji su meusobno
povezani tapovim ispune.
Viepojasni reetkasti nosai imaju vie od dva pojasa. Naje se sastoje od tri ili
etiri pojasa.
Tropojasni reetkasti nosai su sa trougaonim presekom, to zapravo znai da je
gornji ili donji pojas udvojen.

Prema geometriji krova reetkasti nosai se mogu podeliti na ravanske i

prostorne.
Kod ravanskih reetkastih nosaa sistemne linije svih tapova lee u istoj ravni.
Kod prostornih nosaa sistemne linije tapova ne lee u jednoj ravni, ve formiraju
prostornu strukturu.
Sa satatikog satanovita prostorni reetkasti nosai mogu se podeliti na linijske i
povrinske nosae.
Linijski prostorni reetkasti nosai imaju jasno izraen pravac prenoenja
optereenja.
Povrinski prostorni reetkasti nosai predstavljaju diskretizaciju
ploa, odnosno ljuski i u globalnom smislu ponaaju se slino povrinskim nosaima.
Momenti savijanja koji se kod ovakvih nosaa javljaju u dva pravca, prihvataju se
mreom aksijano napregnutih pojasnih tapova, dok se smiue sile prihvataju tapovima
ispune.

Prema nainu oblikovanja vorova odnosno prema ostvarivanju veza izmeu

pojasnih tapova reetkasti nosai se dele na:
-reetkaste nosae bez vornih limova
-reetkasti nosai sa vornim limovima.
Reetkasti nosai bez vornih limova su nosai kod kojih se veza tapova ispune za
pojasne tapove ostvaruju direktnim zavarivanjem(ree zavrtnjevima).
Bez vornih limova se najee izrauju laki reetkasti nosai, ali srednji nosai
formirani od hladno oblikovanih profila zatvorenog ( krunog ili kvadratnog) poprenog
preseka, slika
Reetkasti nosai sa vornim limovima su nosai kod kojih se veze tapova ispune za
pojasne tapove ostvaruje pomou posebno oblikovanih limova koji se nazivaju vorni
limovi, pri emu se veza ostvaruje zavarivanjem ili zavrtnjevima.
Nosai kod kojih se veza u voru ostvaruje sa jednim vornim limom nosai se
nazivaju jednozidni reetkasti nosai, slika b)
Ako vaza u voru ostvaruje sa dva vorna lima onda se takvi nosai nazivaju
dvozidni reetkasti nosai,
slika c)

OSNOVNA PRAVILA ZA KONSTRUISANJE REETKASTIH NOSAA

Pri projektovanju reetkastih nosaa treba potovati sledea pravila:
Spoljanje optereenje treba da se unosi u reetkasti nosa po pravilu u vorovima.
Meutim, kod nekih tipova reetkastih nosaa, kao to su na primer ronjae, podni i kranski
nosai, ovo pravilo ne moe da se ispotuje. Optereenje se unosi direktno savijanjem pojasnih
tapova, pa su usled ovog lokalnog savijanja pojasnih tapovi izloeni istovremenom dejstvu
aksijalne sile i momenta savijanja.
-Duina pritisnutih tapova treba da bude to manja.
Na ovaj nain se poveava otpornost pritisnutih tapova na izvijanje, jer je, kao to je
poznato, kritina sila elastinog izvijanja obrnuto proporcionalna kvadratu duine.
-Uglovi pod kojima se sustiu tapovi i reetkastih nosaa treba da budu vei od 30o. (
da bi se izbegli veliki vorni limovi)
-Kod reetkastih nosaa sa prostom dijagonalnom ispunom najpovoljnije je da
dijagonale sa pojasnim tapovima zaklapaju ugao od 60o, slika.
-U sluaju reetkastih nosaa sa vertikalama i dijagonalama, ugao od 45o
predstavlja optimalno reenje.
- tapovi reetkastih nosaa treba da budu pravi izmeu vorova. ( kod krivih
tapova javljaju se dodatni lokalni momenti)
-Montane nastavke pojasnih tapova treba predvideti neposredno uz vorove, sa
strane manje napregnutog tapa.
Na ovaj nain montani nastavci su osloboeni eventualnih sekundarnih uticaja
Rasponi reetkastih nosaa sa paralelnim pojsevima variraju od minimalnih, koji se
kreu od 10 do 18 m za ronjae i meuspratne nosae, do maksimalnih, koji u pojedinim
sluajevima premauju 100 m (npr. mostovski nosai).
Dispozicija tapova ispune zavisi od niza faktora kao to su: raspon nosaa, visina
nosaa, poloaj i karakter optereenja itd.
Dijagonale reetkastih nosaa sa paralelnim pojasevima treba da padaju prema
sredini, simetrino sa obe strane (slika a) gore)
Na taj nain su sve dijagonale zategnute to je veoma racionalno sa stanovita
utroka materijala.
Meutim, najracionalnija je primena proste reetkaste ispune, koja je sastavljena
iskljuivo od dijagonala (slika c).
Iako je u ovom sluaju svaka druga dijagonala pritisnuta ukupna teina reetkastog
nosaa je manja jer su izostavljene vertikale.
Reetkastim nosaima sa prostom trougaonom ispunom esto se dodaju vertikale
(slika d), kako bi se smanjila duina izvijanja pritisnutog pojasa u ravni reetkastog nosaa i
omoguilo uvoenje optereenja preko gue mree vorova.
Reetkasta ukruenja spregovi se gotovo iskljuivo izvode kao nosai sa
paralelnim pojasevima.
Najee se kao spregovi koriste reetkasti nosai sa rombinom ispunom, K-ispunom
ili sa ukrtenim dijagonalama.
Spregovi sa ukrtenim dijagonalama (slika d) se primenjuju kod preteno mirnog
optereenja.

Trougaoni reetkasti nosai se primenjuju kod strmih krovova sa nagibom od 2045%. Visine trougaonih reetkastih nosaa su neto vee i kreu se od etvrtine do estine
raspona (
).
Ovako velika visina u sredini nosaa je neophodna kako bi se izbegli otri uglovi
(manji od 30o) izmeu tapova.
Maksimalni raspon trougaonih reetkastih nosaa (slika a,b, u nastavku) uslovljen je
transportom.
Izostavljanjem oslonanih vertikala i podizanjem olonaca do nivoa gornjeg pojasa
(slika b), obezbeuje se stabilnost nosaa na preturanje.
Naime, teite reetkastog nosaa se u tom sluaju nalazi ispod zamiljene linije koja
spaja oslonce, pa se ona nalazi u stanju stabilne ravnotee. Zbog toga se ovakvi reetkasti
nosai nazivaju autostabilni nosai.
Kod lakih krovnih pokrivaa, usled siueg dejstva vetra, moe da doe do
alternatinog naprezanja, koje prouzrokuje pritisak u tapovima donjeg pojasa.
U tom sluaju neophodno je mestimino bono pridravanje donjeg pojasa.
Bono pridravanje donjeg pojasa krovnih nosaa esto se obezbeuje primenom
ronjaa sa kosnicima.
U tom sluaju, da bi se omoguilo vezivanje kosnika, vertikale reetkastih krovnih
nosaa treba da lee u istoj ravni kao i ronjae, odnosno da se tapovima gornjeg pojasa
zaklapaju ugao od 90o, jer su ronjae uglavnom upravne na krovnu ravan.

kosnik

ronjaa

Jedan od naina za obezbeenje prirodnog osvetljenja u halama je primena

svetlarnika.
Na slici je prikazano nekoliko karakteristinih primera krovnih nosaa kod krovova
sa svetlarnicima.

Oblici poprenih preseka reetkastih nosaa

Kao tapovi reetkastih nosaa koriste se svi standardni valjani profili, kako
otvorenog tako i zatvorenog poprenog preseka kao i popreni preseci obrazovani
zavarivanjem.
Izbor poprenog preseka zavisi od intenziteta naprezanja, naina konstrukcijskog
oblikovanja veza u vorovima, poloaja tapa u konstrukciji (pojasni ili tap ispune) i
predviene funkcije reetkastog nosaa.
Valjani profili se primenjuju kao samostalni, jednodelni tapovi ili kao sastavni
elementi viedelnih poprenih preseka.

Usled krutosti veze, moe se smatrati da su krajevi tapova ispune elastino

ukljeteni, pa je duina izvijanja u ravni nosaa manja od sistemne duine (

Duina izvijanja dijagonale izvan ravni jednaka je sistemnoj duini.

Izvijanje pritisnutog pojasa izvan ravni reetkastog nosaa zavisi od rastojanja
taaka bonog pridravanja, pa je, ako je obezbeeno pridravanje u svakom voru, duina
izvijanja za izvijanje izvan ravni, kao i za izvijanje u ravni, jednaka sistemnoj duini.
Meutim, ako pritisnuti pojas nije bono pridran, duina izvijanja je jednaka duini
celog pritisnutog pojasa, to je neracionalno.
Stoga uvek treba teiti da se duina izvijanja pritisnutog pojasa izvan ravni nosaa,
primenom razliitih konstrukcionih mera (npr. spregova), smanji na razumnu meru.
Ukoliko je raspon nosaa vei od transportne duine, potrebno je predvideti
montane nastavke. Oni se po pravilu izvode pomou zavrtnjeva, a lociraju se blizu vora
na strani slabije napregnutog tapa

Slika Montani nastavci pojasnih tapova

vor reetkastog nosaa sa vornim limom

Veze tapova ispune sa zavrtnjevima

vor reetkastog nosaa sa vornim limom

Veze tapova ispune zavarivanjem
Spregovi i ukruenja
Nosea konstrukcija hale, koja zatvara radni prostor, mora da obezbedi i prostornu stabilizaciju
objekta. Ovo se postie prostornim sadejstvom svih konstruktivnih elemenata uz korienje
razliitih sistema spregova i ukruenja.
Osnovna funkcija postavljanja spregova i ukruenja je:
1. Da obezbede stalan oblik konstrukcije u toku montae
i eksploatacije,
2. Da obezbede stabilnost pritisnutih elemenata konstrukcije,
3. Da prime i prenesu sva horizontalna optereenja (vetar,
seizmike sile, sile bonih udara i koenja dizalica),
Nosea konstrukcija mora biti stabilna i u svakoj pojedinanojravni stabilizacije kao to su:
ravan krova, ravan glavnih nosaa, ravan kalkana, ravan podunih zidova.

Principi stabilizaconih
ravni

Elementi za ostvaranje stabilizacije

a) ukljeteni stubovi u jednom smeru
b) ukljeteni stubovi u dva smera
c) zidna platna d) kruta jezgra
e) spregovi f) portalna ukruenja
g) ramovi

Popreni krovni spregovi

Popreni krovni spreg dijagonalama povezuje gornje pojaseve susednih glavnih nosaa sa
ronjaama koje na njima lee (vertikale sprega) u jedan u krovnoj ravni poloen reetkasti
nosa sa paralelnim pojasevima
Dijagonalna ispuna moe biti razliito rasporeena (prosta trougaona ispuna, sa
ukrtenim dijagonalama,
K-ispuna itd.), moe ii kroz jedno ili vie polja, zavisno od rasporeda krovnih
elemenata.

Uloge poprenih krovnih spregova

Prostorno povezuju susedne glavne nosae tako da konstrukcija moe da primi sile upravne
na ravan glavnog nosaa,
Smanjuju duinu izvijanja pritisnutih pojasnih tapova izvan ravni glavnog nosaa,
Obezbedjuju pravilan geometrijski oblik i omoguavaju laku montau nosee eline
konstrukcije,
Primaju deo sile vetra na kalkanski zid.
Da bi ovaj spreg ispunio svoju funkciju on mora na svojim krajevima biti oslonjen na fiksne
take, odnosno on se mora vezati za vertikalni spreg u podunom zidu ili, to je ree, samo
za glavne stubove.
Popreni krovni spreg se uvek postavlja u poljima od kojih e
poeti montaa, tako da montaa dalje konstrukcije uvek poinje
od prostorno krutog dela konstrukcije
Duina izvijanja lk pritisnutog pojasa glavnog nosaa bitno zavisi od vrste ispune
sprega, to je prikazano na slici

a) ukrtene dijagonale preko dva polja b) ukrtene dijagonale preko tri polja
c) K-ispuna, d) trougaona ispuna
Poduni krovni spregovi
Poduni krovni spregovi prihvataju horizontalne reakcije stubova u podunojfasadi
Ovi spregovi prenose reakcije meustubova na glavne stubove ili od stubova u
podunoj fasadi na vertikalnespregove u kalkanskim fasadama

Vertikalni spregovi u podunim zidovima

Funkcija ovih spregova je:
stabilizacija nosee konstrukcijehale upodunom pravcu
prenoenje uticaja od vetra sa kalkanske fasade preko krovnog
srega u kalkanu do temelja

a) ukrtene dijagonale jedno polje

b) ukrtene dijagonale dva polja
c), d) Spregovi prilagoni fasadnim
riglama ili otvorima
a) vertikalni spreg u sredini podunog zida
b) vertikalni speg u krajnjim poljima

e)

okvirno ukruenje

Vertikalni spregovi u kalkanskim zidovima

Vertikalni spregovi u kalkanskim zidovima imaju funkciju:
odravanja geometrije konstrukcije kalkanskog zida
prijem uticaja od vetra od kovnog sprega u podunim fasadama

DISPOZICIJA HALE

DODATNO ..
Krive izvijanja
Krive izvijanja predstavljaju modifikaciju teorijskih krivih
izvijanja (Ojler-Engeser);
One definiu vezu izmedu relativne vitkosti i koeficijenta
izvijanja (bezdimenzionalne veliine);
One treba da uvedu u proraun nesavrenosti realnih
tapova kao to su: geometrijske imperfekcije, sopstveni
naponi, varijacije modula elastinosti i granice razvlaenja,
ekscentricitet naprezanja...
Zbog sloenosti problema uvedena je familija evropskih
krivih izvijanja (A0, A, B, C i D) koje su definisane
teorij sko-eksperimentalnim putem;
Sve nesavrenosti se uvode u proraun preko ekvivalentne
geometrijske imperfekcije - wo

Merodavna vrednost bezdimenzionalnog koeficijenta

izvijanja
Potrebno je proveriti izvijanje oko obe glavne ose inercije!
U optemsluajumogu da se razlikuju sledei parametri:
poluprenik inercije (iy, iz),
duine izvijanja (liy , liz) i
relevantna kriva izvijanja (Ao, A, B, C i D).

15,


,

1. -
2.
3.
4.

1. ,
2. 1/3
3. 30,

1. . ,
, , .
2. . ,
, .
3.
4.

K R O V O V I N A V E [ A LJ K E

Kod krovova na raspinja~e i krovova na ro`nja~e (sa pravim i kosim stolicama), optere}enje od krova se
prenosi na unutra{nje ili spolja{nje nose}e zidove ili druge nose}e elemente. Kada se radi o drvenoj
me|uspratnoj konstrukciji sa tavanja~ama od punog drveta, maksimalni raspon je 6.00m. Primena
tavanja~a od punog drveta za vece raspone nije ekonomi~na, jer bi u tom slu~aju one bile veoma velikih
dimenzija. Velike raspone je mogu}e premostiti nosa~ima od lepljenog lameliranog drveta i
drugim savremenim industriski proizvedenim nosa~ima. Kada je me|uspratna konstrukcija armirano
betonska, optere}enje od krovnih nosa~a preuzmaju nose}i elementi konstrukcije (podu`ni ili popre~ni
nose}i zidovi ili grede). Konstrukcija krova na ve{aljke izvodi se iznad drvene me|uspratne
konstrukcije raspona od 6.00. do 12.00m. kada nema srednjh zidova koji bi poslu`ili kao oslonci.
Odre|enim na~inom formiranja krovnih nosa~a, tavanja~e se mogu ve{ati za krovne nosa~e pa je tako
konstrukcija takvog krova dobila naziv -krov na ve{aljke. Konstrukcije na ve{aljke se izvode kada su
rasponi nose}ih zidova veliki, kada nema srednjih zidova koji bi primili optere}enje od krovnih nosa~a
ili kada to nije povoljno za me|uspratnu konstrukciju. Ove konstrukcije su se izvodile kod zgrada sa
drvenom tavanicom velikih raspona, kod betonskih konstrukcija, kada je trebalo izbe}i optere}enje
me|uspratne konstrukcije I iznad prostora bez me|uspratne konstrukcije. Danas se ove konstrukcije ne
izvode jer se primenjuju savremene konstrukcije drugih tipova, ali je va`no poznavati ih, da bi se
pravilno pristupilo rekonstrukciji krovnih konstrukcija starih objekata. Ve{aljka mo`e biti prosta (ili
jednostruka), dvojna (ili dvostruka), trostruka I vi{estruka. Prosta ve{aljka se sastoji od osnovice
krovnog nosa~a koja se kod ovog tipa krova naziva zatega, od jednog stupca i dva kosnika.
Prosta ve{aljka ima samo jedan stubac i izvodi se kod krovova koji imaju samo slemenja~u. Teret od
krova koji pada na slemenja~u (Q1) prenosi se na stubac koji je u ~voru I ~vrsto vezan za kosnike.
Kosnici sa osnovicom krovnog nosa~a (zategom) ~ine nepomerljivi trougao. Ako je potrebno da se
skrati raspon tavanja~a potkrovne drvene tavanice, onda }e se one pogodnom vezom ve{ati za stubac, i
optere}enje Q2 preneti u ~vor I odakle se ukupno optere}enje Q ravnomerno prenosi preko kosnika na
spoljne zidove ( na svaki zid po 1/2 sile Q). Usled horizontalne komponente H, sile Q/2, osnovica
krovnog nosa~a napregnuta je na zatezanje, pa se zato naziva zatega. Dvojna ve{aljka se sastoji iz
zatege, dva stupca, raspinja~e izme|u stubaca I dva kosvika. Trostruke i vi{estruke ve{aljke se retko
sre}u jer su glomazne konstrukcije, pa se za potrebe konstruisanja tako velikih krovnih konstrukcija
pribegavalo izvo|enju re{etkastih krovnih nosa~a. Danas se vi{e ne izvode.

1 vencanica
2 slemenjaca
3 roznjaca
4 stubac

5 klesta
6 kosnik
7 rog
8 podvlaka

9 nadvlaka
10 raspinjaca
11 zatega

Prilikom konstruisanja ve{aljke potrebno je zadovoljiti tri glavna uslova:

1. da se osovine greda koje se susti~u u jednom ~voru moraju se}i u
jednoj ta~ki,
2. da se osovine kosnika i zatege seku iznad zida na osloncu
3. nagib kosnika i zatege ne sme biti manji od 300.
Prvi uslov se mora zadovoljiti da bi se sile koje se susti~u u toj ta~ki prenele
na odre|eno mesto. Ako se on ne bi po{tovao do{lo bi do ekcentriciteta i
poreme}aja ravnote`e {to bi ugrozilo opstanak konstrukcije.
Drugi uslov je va`an jer uti~e na naprezanje koje se razvija u zidu koji prima
optere}enje od krova i tako uti~e na ukupnu stabilnost. Najbolje je ako se
osovina zatege i osovina kosnika seku u jezgru zida (njegovoj srednjoj tre}ini),
jer je tako zid ravnomerno napregnut na pritisak.
Da bi se skratio raspon tavanja~a drvene me|uspratne konstrukcije, one se
kod krovova na ve{aljke moraju ve{ati za krovne nosa~e na nekoliko na~ina:
1. pomo}u okaga~e ( nadvlake)
2. pomo}u podvlake
3. pomo}u direktnog naleganja na tavanja~a na zatege
4. pomo}u limenih papu~a.
Okaga~a ili nadvlaka je horizontalna greda koja je postavljena iznad zatege (i
za nju je povezana) upravno na krovne nosa~e, a pored stubaca. Sve
tavanja~e koje se oslanjaju na spoljne zidove prika~ene su za nadvlaku i tako
im se skra}uje raspon.
Podvlaka je horizontalna greda koja se postavlja ispod zatege, na mestima
gde je ova povezana sa stupcem, i ima istu funkciju kao i nadvlaka. U ovom
slu~aju podvlaka nije u ravni sa zategama i tavanja~ama pa se vidi na plafonu.

detalj 1

detalj 2

Krovni nosa proste ili jednostruke vealjke, sastoji se od zatege, jednog stupca i dva
kosnika.
Osovina kosnika i osovina zatege moraju se sei u jednoj taki iznad oslonca
(uslov br. 2). Najbolje je da ta taka pada u jezgro zida (varijanta 1) ili da ga
tangira (detalj 1). Ugao koji kosnik formira u odnosu na zategu ne sme biti
manji od 300 (uslov br. 3).

Osovina kosnika i osovina stupca moraju se sei u jednoj taki (uslov br. 1),
koja se nalazi priblino na 20 do 25cm ispod slemenjae.

Kod direktnog naleganja tavanja~a na zatege, zatege se vide na plafonu jer

nisu u ravni sa tavanja~ama. Postavljanjem tavanja~a u limene papu~e koje
se oslanjaju na zatege posti`e se da tavanja~e i zatega le`e u istoj ravni, i
ravan plafon.
Kako su ove tavanice ~esto znatne te`ine, te`i se da svi njeni elementi budu
{to lak{i, ukoliko tavanski prostor nije predvi|en za kori{}enje. Zato se kod
rekonstrukcije ovih krovova, ako se `eli njihovo pretvaranje u potkrovni prostor
koji se koristi, mora ovo uzeti u obzir i konstrukcija oja~ati.

Konstrukcija krova na ve{aljke nad armirano betonskom tavanicom velikog

raspona izvodi se kada nije po`eljno optere}ivati me|uspratnu konstrukciju. U
tom slu~aju zatega se ne mora postavljati po celoj du`ini raspona, ve} se
kosnici u~epljuju u drvene jastuke koji su pri~vr{}eni za betonsku konstrukciju.

U tom slu~aju, zate`u}a sila se preko jastuka prenosi na me|uspratnu

konstrukciju. Stubac je u~epljen u drveni jastuk koji je pri~vr{}en za betonsku
tavanicu. U svom donjem delu on nosi samo silu od vertikalne komponente
sile koja se od ro`nja~e prenosi preko pajanti.

Vealjka se moe konstruisati i kod manjeg nagiba krova od 30o ali se u tom
sluaju (da bi se zadovoljio uslov da kosnici sa zategom stoje pod uglom od
30o) izvodi krov sa nazidkom.

Bezdimenzioni koeficijent granicne linije izvijanja =tIId/md

Karakterise osnovne osobine materijala usled nastalih opterecenja, zavisi od izbora
materijala. Usled ekscenticiteta javljaju se nezeljena dejstva i posledice narusavanja preseka tako
da se ovim koeficijentom impelementira to dejstvo
tII = Nt/A + M/W x

VISOKOVREDNI ZAVRTNJEVI (opte, oblik i dimenzije)

Visokovredni zavrtnjevi
Osnovni problem kod veza sa obinim zavrtnjevima je zazor izmeu tela zavrtnja i rupe.
Obini zavrtnjevi nisu pogodni za veze u dinamikim konstrukcijama.
Deformacije veza sa obinim zavrtnjevima su reativno velike zbog ponitenja zazora i izduenja
tela zavrtnja.
Karakteristike visokovrednih zavrtnjeva
Visok kvaliet osnovnog materijala (granica razvlaenja od 640 do 1080 MPa);
Mogunost prednaprezanja;
Drugaije ponaanje veza sa prednapregnutim visokovrednim zavrtnjevima;
Mogunost primene kod dinamiki optereenih konstrukcija.
Neto sporija ugradnja.
Prednosti visokovrednih u odnosu na obine zavrtnjeve
Vea nosivost,
Manja deformabilnost veze,
Manja naprezanja u osnovnom materijalu na mestu neto preseka (prenoenje sile putem trenja),
Spreeno je nekontrolisano odvrtanje navrtke.
Nedostatci
neto vea cena,
posebna obrada tarnih povrina,
kontrola kvaliteta na gradiltu,

Oznaka dimenzije
M12,M16,M20,M22,M24
M27,M30.

Klase cvrstoce visokovrednih zavrtnjeva

20. PONAANJE VEZA SA PREDNAPREGNUTIM VISOKOVREDNIM

ZAVRTNJEVIMA (smiui spojevi)
Ponaanje prednapregnutih visokovrednih zavrtnjeva u smiuim spojevima
Prednaprezanjem se u zavrtnjevima javlja sila zatezanja, a u kontaktnom spoju napon
pritiska;
Sila trenja izmeu limova zavisi od napona pritiska i hrapavosti (trenja) kontktnih povri;
Prenoenje sila se ostvaruje trenjem;
Koncentracija napona u neto preseku je manja nego kod veza sa neprednapregnutm
zavtnjevima;
Tok sila kod prednapregnutih zavrtnjeva:

Proklizavanje:
Kada je sila u zavrtnju manja od sile trenja koja se angauje u spoju, nema reltivnih pomeranja
izmeu limova, a sile se prenose trenjem;
Nakon dostizanja sile trenja dolazi do naglog pomeranja (proklizavanje) izmeu elemenata
(ponitava se zazor);
Proklizavanjem ne dolazi do iscrpljenja nosivosti zavrtnja, ve on poinje da radikao obian
zavrtanj na smicanje i pritisak omotaa rupe.
Granino stanje nosivosti prednapregnutih visokovrednih zavrtnjeva se dostie smicanjem tela
zavrtnja ili gnjeenjem omotaa rupe
Proklizavanjem dolazi do znaajnih deformacija koje je poeljno izbei (koncentracije napona,
zamor materijala);
Proklizavanje se moe tretirati kao granino stanje upotrebljivosti;

PRORAUN NOSIVOSTI VISOKOVREDNIH ZAVRTNJEVA U

SMIUIM SPOJEVIMA
Potrebno je proveriti:
nosivost na proklizavanje, pri graninom stanju upotrebljivosti;
nosivost na smicanje i pritisak po omotau rupe, pri graninom stanju nosivosti;
Prema naim propisima ne dozvoljava se proklizavanje pri eksploatacionom optereenju (koncept
doputenih napona)!
Nosivost prednapregnutih zavrtnjeva na proklizavanje Fs,dop:
m - broj tarnih ravni (kao senost kod obinih zavrtnjeva),
Fp - sila prednaprezanja,
- koeficijent trenja,
2 - koeficijent sigurnosti.

Neophodne kontrole nosivosti kod prednapregnutih visokovrednih zavrtnjeva u tarnim spojevima:

V1 - maksimalna sila u jednom zavrtnju,

Fs,dop - nosivost na proklizavanje,
Fb,dop - nosivost na pritisak po omotau rupe.
Neophodne kontrole nosivosti kod neprednapregnutih visokovrednih zavrtnjeva u smiuim
spojevima::

V1 - maksimalna sila u jednom zavrtnju,

Fv,dop - nosivost zavrtnja na smicanje,
Fb,dop - nosivost na pritisak po omotau rupe.
Nosivost obraenih prednapregnutih zavrtnjeva u tarnom spoju Fvs,dop::

Fv,dop - nosivost obraenog zavrtnja na smicanje i pritisak po omotau rupe;

Fs,dop - nosivost zavrtnja na proklizavanje;

PRORAUN NOSIVOSTI VISOKOVREDNIH ZAVRTNJEVA NA

ZATEZANJE

Kontrola nosivosti: Nt,1< Ft,dop

Nt,1 - sila zatezanja u posmatranom zavrtnju.
Proraun nosivosti neprednapregnutihVVZ na zatezanje:

PRORAUN NOSIVOSTI PREDNAPREGNUTIH VISOKOVREDNIH

ZAVRTNJEVA U KOMBINOVANIMSPOJEVIMA
Proraun nosivosti prednapregntih visokovrednih zavrtnjevma u kombinovanim spojevima
Neobraeni VVZ:

Obraeni VVZ: