Sie sind auf Seite 1von 9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

EducaoeMudana
Autor:PauloFreire
Editora:Paz&Terra
Ano:1997
PontosMarcantes:Aimportnciadohomemcomosujeitodasociedade.
1.OcompromissodoProfissionalcomaSociedade
2.AEducaoeoProcessodeMudanaSocial
3.OPapeldoTrabalhadorSocialnoProcessodeMudana
4.AlfabetizaodeAdultoseConscientizao

1.OcompromissodoProfissionalcomaSociedade
Aspalavrasdestettuloaseranalisadonoestoaliporacaso,masencontramsecomprometidasentresie
implicamumadeterminadaposiodequemasexpressou.
Ocompromissoenvolveumadecisolcidaeprofundaemumplanodoconcreto.Esurgeaquesto:"Quem
podecomprometerse?"Arespostaaestaquesto,voltadaparaavisoontolgicadosujeitodo
compromisso,conduz,atravsdaanlisedanaturezadoserquecapazdecomprometerse,abuscada
essnciadoatocomprometido.
Aprimeiracondiodecomprometimentoacapacidadedeagirerefletir,deabstrairsedomundoepoder
compreenderocondicionamentodaconscinciaporestemeioambiente.Semestacapacidadede
conscientizaodainflunciadomundo,seuestarnestemundosereduzaumnopodertransporoslimites
impostospeloprpriomundo.Estaimpossibilidadedeabstraotransformaoseremumescravodo
presente,oqueimpedeorelacionamentocomomundo,masapenasocontatocomomesmo,contatoque
nogeramudanasnomesmo,masapenasperpetuaasuacondiopresente.Somenteumsercapazde
abstrairsedoseumundo,doseutempo,detornarseumserhistrico,capazdecomprometerse.
Masserquesomenteacapacidadegeraocompromisso?Pararesponderestaquestodevemosabandonar
ohomemabstratoeanalisarohomemconcreto,emummundoconcreto,poisatravsdarelaodo
homemcomomundo,comarealidade,queeledesenvolveouatrofiaasuacapacidadedeaoereflexo.
Assim,ohomemdesenvolveoucondicionaoplenoexercciodesuamaneirahumanadeexistir.
Earealidadenotransformaseporsis,mas,aomesmotempoquedificultaaaotransformadorado
homem,criaodomesmohomem.Enojogointerativodoatuarpensaromundoapercepodos
obstculospermitequeasuarazodesersejacompreendida.Quandoohomemcomprometidoimpedido
deatuar,induzidoasuperarestasituaodefrustrao.
Estehomem,comprometidocomahumanidade,comahistriaecomarealidade,nopodedizerseneutro,
poisaneutralidadepuroreflexodomedodocompromisso,reflexodo"comprometimento"consigomesmo,
tratasedeumaneutralidadeimpossvel.Overdadeirocompromissoasolidariedade,ejamaispodese
resumiremgestosdefalsagenerosidade,nemematosunilaterais,poisaessnciadocompromissoo
encontrodinmicodehomenssolidriosquelevaauminterrelacionamentoamoroso.
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

1/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

Eesteopontodepartida,poisoprofissionalantesdeserumprofissionalumserhumano,quepodeestar
autenticamentecomprometido,falsamente"comprometido"ouimpedidodeverdadeiramentecomprometer
se.Oprofissionaldevedesenvolver,almdocomprometimentoinatodeserhumano,ocomprometimento
comoprofissional,umadvidaqueassumeaofazerseprofissional.
Masestecompromissonodevedicotomizarsedocompromissooriginaldeserhumano,transformandoo
serhumanoemumescravodatcnica,poiselaquedeveservirohomemenoooposto.medidaqueo
profissionalaprimoraseuconhecimento,maiorasuaresponsabilidadecomoshomens,nopodendo
alienarsecomodonodaverdade,proprietriodosaber,masdevendotornarseagentedasolidariedade.
essencialocontnuoaprimoramentonaevoluodavisoingnuaparaumavisocrticadarealidade,que
permitaaoprofissionalcompreendlacomoalgodinmicoemutvel.Eocomprometimentodevedarse
comatotalidadeenocomumavisoingnua,parcialdarealidade,quetransformariaohomememobjeto
datcnica.
Aalienaoculturalquevemsofrendonossasociedades,principalmenteasdeeconomiaperifrica,conduz
faltadeautenticidadeemseucomprometimento.Aimportaodetcnicasetecnologiasprovenientesde
outrasculturaslevaalienaodoprofissional,queterminaporconsiderlasneutras,eperdesuaviso
crticasobreasmesmas.
Eaalienaocultural,assimcomooutrasformas,inibeoprocessocriativoeacoragemde
comprometimento,estimulandooformalismoeosuperficialismo.Opensamentodohomemalienadoest
presoaocontextoincorporado,perdendosuafora,poisnoautntico.Comocomprometersedeste
modo?
necessria,naAmricaLatina,umasriareflexo,porpartedeseusprofissionais,sobresuarealidade
altamentedinmica,nocomoagentespassivos,mascomohomenscomprometidoscomabuscadeum
projetonacional.
[Back]

2.AEducaoeoProcessodeMudanaSocial
Introduo
Oncleofundamentalquemotivaoprocessoeducacionalaconscinciadoserhumanocomoincompleto,
inacabado,queresultaemumabuscaconstantepeloquejulgafaltaremsuareflexosobresimesmopara
alcanaraperfeio.Eesteprocesso,ondeohomemsujeitoenoobjeto,umprocessopessoal,mas
noindividual,proporcionandoumaverdadeiracomunhodeconscincias.

SaberIgnorncia
Aeducaoenvolvegrausnoabsolutos,poissomenteDeussabedemaneiraabsoluta,ecomonoexiste
sabedoriaabsoluta,tambmnoexisteignornciaabsoluta,masumarelativizaodosaberoudaignorncia.
Osaberemsimesmootestemunhodonovosaberqueirsuperlo.

AmorDesamor
Oamorumaintercomunicaontimadeduasconscinciasqueserespeitamequesosujeitasdesseamor,
masansiadeimporseaosdemaispodedistorceroamor.Quemnoforcapazdeamarosseres
inacabadosnocapazdeeducar,dadoquenoheducaoimpostaassimcomonohamorimposto.
Nadasepodetemerdaeducaoquandoseama.
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

2/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

EsperanaDesesperana
Noseiniciaumabuscasemesperaralgo,porissonoexisteeducaosemesperana.

OHomemUmSerdeRelaes
Acapacidadededistinguirentreoeueonoeupermiteaohomemsairdesieprojetarsenooutro,
tornandooumserderelacionamentosenoapenasdecontatos.

Caractersticas
Ohomemtendeacaptarumarealidade,fazendoaobjetodeseusconhecimentos.medidaquesua
realidademelhorcompreendida,novashiptesespodemserlevantadassobreodesafiodessarealidadee
novassoluespodemserbuscadas.Ohomemterminaporcriarummundoprprioapartirdarealidade
circundante,suacultura.Eacultura,totalidadedecriaeshumanasresultadodaconscinciahumanado
mundoedapossibilidadedetransformlo.
Aeducaonoumprocessodeadaptaodoindivduosociedade,masummecanismode
transformaoembuscadosermais.Ohomem,diferentementedeDeus,aquemnoexistetempo,edos
animais,queestosobotempo,estnotempo,dimensionandoseetendoconscinciadeumontemedeum
amanh.
Aeducaodeveestimularaopoeafirmarohomemcomohomem.Quantomaisdirigidospor
propagandasdemassa,masobjetosetornaohomem.Aocontrrio,quantomaisrebeldeeindcil,mais
criador.
Asrelaeshumanasso,portanto,reflexivas,conseqentes,transcendentesetemporais.

OmpetoCriadordoHomem
Aeducaomaisautnticaquantomaisdesenvolvidoompetoontolgicodecriardoserhumano,
devendoserdesinibidoraenorestritiva.Adomesticaoanegaodaeducao,anegaodo
desenvolvimentodeumaconscinciacrticaindividualquepermitaaohomemtransformararealidade.Ea
atividadecriadorapermiteaohomemresponderaosdesafiosdomundo.

ConceitosdeSociedadeemTransio
Umadeterminadapocahistricaconstitudapordeterminadosvaloresnabuscadaplenitude,que
determinaaconstantetransformaodasociedade.Quandoosfatorescomportamentaisdoserhumano
rompemoequilbrio,osvalorescomeamadecair,atquenovosvaloressurgemparaatenderaosnovos
anseiosdasociedade,que,comonomorre,continuanabuscadaplenitudeagorabaseadanestenovos
valores.Aesteperododenominasetransio.
Atransiodependedoontemnabuscadeumnovoamanh,nodevendoestaralienadadestaviso
temporaldesuaevoluo.

CaractersticasdeUmaSociedadeFechada
Asociedadefechadasecaracterizapelaconservaodostatusouprivilgioepordesenvolvertodoum
sistemaeducacionalparamanterestestatus.Osintelectuaissodignoseosmanuaissoindignos.Porisso
asescolastcnicasseenchemdefilhosdasclassespopularesenodaselites.Estassociedadestambmse
caracterizampeloanalfabetismoepelodesinteressepelaeducaobsicadosadultos.

http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

3/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

SociedadeAlienada
Aimitaoeliminaaidentidade,comonocasodassociedadesimportadorasdeculturasquesetornam
alienada,perdendoaconscinciadeseuprprioexistir,asuarealidadeobjetiva,quesubstitudaporuma
realidadeimaginriabaseadanavisodeoutracultura.Istolevaanostalgiadedesejarpertenceraoutra
culturaetervergonhadasua.Quantomenosnativoforoindivduomaiscultosejulga,quandonarealidade
estnegandoasuacultura.
Oerronoestnaimitao,masnapassividadecomqueamesmarecebida,nafaltadeanlisee
autocrtica.Asociedadealienadanoseconheceasimesmaimatura,tratandodeconhecerarealidade
pordiagnsticosestrangeiros.Osproblemasesoluessoimportadosemdetrimentodarealidadenativa,
sejaqualfor,oquemuitasvezesimpulsionadopordirigentesingnuossdiferenasculturais.
Assoluesestrangeirasdevemserestudadaseintegradasnumcontextonativo,devemsercriticadase
adaptadasemumprocessodedesalienao.

UmaSociedadeemTransio
Apressodedeterminadosfatoresexternosdespedaaumasociedadefechadas,masaabre.Umprocesso
dedesalienao,comosurgimentodenovosvalores,indicaaaberturadasociedade,determinandodois
posicionamentos,oreacionrioeoprogressista.
Existeumasriedefenmenossociolgicosquetmligaocomopapeldoeducador.Nestaetapade
sociedadeexistem,primeiramente,asmassaspopularespassivas.Quandoasociedadeseincorporanelasse
iniciaademocratizaofundamental,impelindoparticipao,abuscadeseuprocessohistrico,desua
participaonomesmo.Eaeducaomostrasecomoumpropulsoraestaparticipao,oquelevaabusca
daeducaodasmassas.
Eaelitereagedemodopaternalistabuscandomecanismosderepresso,taiscomoosempregadosnas
ditaduras,oudedomesticao,taiscomoinstituiesdeassistnciasocial.
Umasociedadejustadopesdasmassassmassasenoaopoqueaelitetem.Aconscinciacriadora
ecomunicativademocrtica.Asconvicesdevemserprofundas,masnuncaimpostas,poisatravsdo
dilogosetratardeconvencersecomamor,oinversodosectarismoquebuscaopodermanobrandoas
massas,masrepelindoasdaparticipaonessemesmopoder.

A"ConscinciaBancria"daEducao
Istoocorrequandooeducandosetornaumdepsitodeconhecimentos,ondesuacapacidadecriativa
menosprezada.Aexperinciarevelaquenestesistemasseformamindivduosmedocres,devidoafaltade
estmulocriao.Quemaparececomocriadoruminadaptveledevenivelarseaosmedocres.Em
nossasescolasseenfatizamuitoaconscinciaingnua.

AConscinciaeSeusEstados
Ohomemconscientee,namedidaemqueconhece,tendeasecomprometercomaprpriarealidade.
Oprimeiroestadodaconscinciaaintransitividadequeproduzumaconscinciamgica,ondeascausas
queseatribuemaosdesafiosescapamcrticaesetornamsupersties.Quandoasociedadesofre
mudanas,aconscinciasepromoveemtransitiva,partindodeumavisoingnuaatalcanarumcarter
crtico,oquedependedeumprocessoeducativodeconscientizao.Sehouverafaltadeconscientizaoo
tecnicismointensificadoeaconscinciaabalada,tornandosefantica,oqueprpriodohomem
massificado.Naconscinciaingnuahumabuscadecompromissonacrticahumcompromissoe,na
fantica,umaentregairracional.
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

4/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

CaractersticasdaConscinciaIngnua
Simplicidadeesuperficialidade.Saudosismo.Tendnciamassificao.Desvalorizaodohomemsimples.
Nobuscaprofundidadecientfica.frgilnadiscussodosproblemas.Temfortecontedopassional.
Apresentafortescompreensesmgicas.Dizquearealidadeestticaenomutvel.

CaractersticasdaConscinciaCrtica
Anseiodeprofundidade.Reconhecearealidadecomomutvel.Buscaprincpiosautnticosdecausalidade.
Procuracomprovarasdescobertas.Estsempredispostaarevises.Evitapreconceitos.inquieta.Repele
todatransfernciaderesponsabilidadesedeautoridadeeaceitaadelegaodasmesmas.indagadora,
investiga,fora,choca.Noexcluiovelhofaceaonovo,masaceitaosnamedidaemquesovlidos.
[Back]

3.OPapeldoTrabalhadorSocialnoProcessodeMudana
Afrasedottulonoumconjuntodemerossonscomrtuloesttico,"umafrasefeita",masenvolveum
temasignificativo,sendo,emsi,umproblema,umdesafio.
Noentantoopapeldotrabalhadorsocialnoserestringeaoprocessodemudanaemsi,maspertenceaum
domniomaisamplo,aestruturasocial,doqualamudanaumadasdimenses.Aestruturasocialno
somenteimutvelnemsomenteesttica,demodoqueaessnciadoserdaestruturasociala"durao"da
contradioentreambos.
Mudanaeestabilidaderesultamambasdaao,dotrabalhoqueohomemexercesobreomundo.Eao
responderaosdesafiosquepartemdomundo,criaseumundo:omundohistricocultural.Eestemundose
voltasobreohomem,condicionandoo,eomesmonopodefugirdesuaprpriacriao.
Amudanaimplicaemumaconstanteruptura,enquantoaestabilidadeencarnaatendnciadestapela
cristalizaodacriao,demodoquenosepodeestudaramudanasemestudaraestabilidade,
submetendoaprpriaestruturasocialreflexo.
Assim,otrabalhadorsocialqueatuanumarealidademutvelprecisacompreendersecomoumserem
relaocomestarealidadeecomoutroshomenstocondicionadoscomoelepelarealidade.Eareflexo
sobresuarelaocomarealidadepermitedetectarocarterpreponderantedamudanaouestabilidade,na
realidadesocialnaqualseencontra,ouseja,permiteperceberasforasapontamparaamudanaeasque
apontamparaaestabilidade.
Otrabalhadorsocialnopodeserumhomemneutrofrenteaomundo,mastemquefazerasuaopo,ou
aderemudananosentidodahumanizaoouficaafavordapermanncia.Eestaopodeterminartanto
opapelcomoseusmtodosesuastcnicasdeao.
Seaopoforparafrearastransformaes,ohomemsepreocuparemmitificararealidadeebuscar
soluesassistencialistas,encaminhandosenosentidosdaparalisao.Osmtodosdeaonodeixam
lugarparaacomunicaoeacooperao,masparaamanipulaoostensivaoudisfarada.Nointeressaa
revisodapercepodarealidadecondicionadapelaestruturasocialemqueseencontram.
Nomomentoemestecondicionamentopercebido,alcanaseumapercepocapazdesever,oque
permiteaohomemdescobrirsuapresenacriadoraepotencialmentetransformadoradarealidade,oque
levaasubstituirofatalismoporumaesperanacrticaquemoveoshomensparaatransformao,objetivo
dotrabalhadorsocialqueoptapelamudana.
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

5/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

Esteltimoprocuraeviveacomunicaoeoseuesforo,decarterhumanista,centralizasenosentidoda
desmitificaodomundo,demodoqueoshomensnosejamobjetos,massujeitosdaestruturasocial.A
mudananovistacomoumaameaaeotrabalhadorsocialtornaseumagentedemudanadaestrutura
social(umagenteenooagente).
Aestruturasocial,quedevesermudada,umatotalidadeeotrabalhadorsocialdeveanalisaravalidezou
nodasmudanasparciaisoudamudanaporpartes,antesdamudanadatotalidade.Almdisso,no
deveotrabalhadorsocialseringnuoquantonoreaodasforascontrriasfrenteamudanasparciais.
normaloaprofundamentodoantagonismoentreosquequeremeosquenoqueremamudana,oque
levaacriaodenovosmitoscontraamudana.Opapeldotrabalhadorsocial,nestecontexto,noode
neutralizloscommitoscontrrios,masodeproblematizararealidadeaoshomens,proporcionandoa
desmitificaodarealidademitificada.
Outroaspectoimportanteapossibilidadedetersedaestruturasocialumavisofocalistadefora,normal
emumasociedadeemqueocentrodedecisonoseencontraemseuser,masnoserdeoutrasociedade,
emumquadrodedependncia.Assim,nemsemprevivelaquemrealmenteoptapelastransformaes
fazlascomogostariaenomomentoemquegostaria.Almdodesejodefazlas,humvivelouum
invivelhistricodofazer.Opapeldotrabalhadorsocialqueoptoupelamudana,nestecontexto,ode
atuarerefletircomosindivduoscomquemtrabalhaparaconscientizarsejuntocomelesdasreais
dificuldadesdasuasociedade,oqueimplicanaconstantenecessidadedeampliarseusconhecimentos.
Outropontoquetambmexigeumareflexocrticasobreamudanacultural,queseroudeixardeser
um"associadoconseqente"ou"eficiente"doquefazerconformeaestruturasocialseencontre,
concretamenteouno,emtransformao.
Seumarealidadeforvistacomoalgoimutvel,atendnciadosindivduosadotarumaposturafatalistae
semesperana,levandooabuscarforadarealidadeaexplicaoparasuaimpossibilidadedeatuar,uma
percepomgicadarealidade.necessria,pois,umamudanadepercepodarealidade,dedistorcida
paracrtica.
Estamudanadepercepoimplicanoenfrentamentodohomemcomsuarealidade,dequeamesmaseja
admiradaemsuatotalidadeepordentro,emumavisomaiscrticaeprofundadasuasituaonarealidade
quenocondiciona.Implicaemreconhecersehomemquedeveatuar,pensar,crescer,transformareno
adaptarsefatalisticamenteaumarealidadedesumanizante.Estaconscientizaoconjuntacomosindivduos
comquemsetrabalhaopapeldotrabalhadorsocialqueoptoupelamudana.
[Back]

4.AlfabetizaodeAdultoseConscientizao
InstrumentaodaEducao
Ainstrumentaodaeducao,maisqueasimplespreparaodequadrostcnicos,dependedaharmonia
obtidaentreavocaoontolgicadohomem,umser"situadoetemporalizado",eascondiesespeciais
destatemporalidadeedestasituacionalidade.Quantomaisforlevadoerefletirsobresuasituacionalidade,
sobreseuenraizamentoespaotemporal,maiiorsersuaconscinciacrticadecompromissocoma
realidade,daqual,porquesujeito,nodevesersimplesespectador,masdeveintervircadavezmais.
Porisso,aeducao,paraobjetarumsujeito,deveestabelecerumarelaodialticacomocontextoda
sociedadequalsedestina,fugindodofalsodilema"humanismotecnologia",quepoderiaresultarnaderrota
nabatalhadodesenvolvimento,noladohumanista,ounamassificao,noladotecnicista.
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

6/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

OHomemcomoumSerdeRelaes
Ohomemnosestem,comoestcomarealidade,queobjetivaecomaqualeleserelaciona.
Diferentementedesimplescontatos,asrelaesdohomemcomarealidadeguardamemsiconotaesde
pluralidade,criticidade,conseqnciaetemporalidade.Apluralidadeenvolveareaodohomemauma
amplavariedadededesafiosdomundo,namedidaemquenoseesgotanumtipopadronizadoderesposta,
masbuscaamelhorresposta.
Asuacapacidadedesepararrbitasexistenciais,dediscernimentodotempoedesuadimenso,permitiram
aohomemtomarconscinciadesuatemporalidadeedesuahistoricidade,oquetransformasuasrelaes
comarealidadeemalgoconseqente.Efugindodamerapassividade,ohomem,criandoerecriando,
integrandosescondiesdeseucontexto,lanasenodomnioquelheexclusivo,odahistriaeda
cultura.
Eessaintegrao,queseaperfeioanamedidaemqueohomemsefazcrtico,lhedconscinciadesua
temporalidade.Eporqueseintegranamedidaemqueserelaciona,enosomentesejulgaeseacomoda,
queohomemcria,recriaedecide.Eassimvaiacrescentandoalgoaoseumundo,vaitemporalizandoos
espaosgeogrficos,fazcultura.Eestejogocriadorqueimpedeaimobilidadedassociedadesedas
culturas.

OHomemeaSuapoca
Ojogocriadorapresentamelhoresresultadossemprequeohomem,integrandosenoespritodaspocas
histricas,seapropriadeseustemasereconhecesuastarefasconcretasbaseandoseemumaatitudecrtica.
Eumapocarealizasenaproporoemqueseustemasforemcaptadosesuastarefasresolvidas,ese
superanamedidaemqueostemaseastarefasnocorrespondamanovasansiedadesemergentes.A
passagemdeumapocaparaoutracaracterizaseporfortescontradiesqueaprofundamentrevalores
emergenteseosvaloresdoontem.

ATransio
Estapassagem,denominadatransio,apresentaumaspectodesafiador,tornandoseumtempodeopes.
Atransioimplicanamarchaconcretadasociedadenabuscadesuaobjetivao,atravsnosomentede
merasmudanas,masdosurgimentodenovostemasquevemsubstituirosantigos,queperdemsua
significao.Nestafaseindispensvelaintegrao,odesenvolvimentodeumamentecrtica,comaqualo
homempossasedefenderdosperigosdeirracionalismosprovenientesdaemoocaractersticadestafase.

Brasil,UmaSociedadeemTransio
OBrasilviviaestatransiodepocas,deumasociedade"fechada"paraumasociedade"aberta",da
penetraodeumanovasociedadequeseincorporaaumavelha.Avelhatentamsobreporaformaoda
novasociedade,queporsuavezseopeavignciadosprivilgioscontrriosaosinteressesdohomem
brasileiro.

DemocratizaoFundamental
Comarupturadasociedadeesuaentradaemtransio,opovo,atentoimersonoprocessocomomero
espectador,emergeingnuoedesorganizadoexigindosuaparticipaonoprocesso.Emcontraposiose
agrupamforasreacionriasquesesentemameaadasemseusprincpios.
Daanecessidadedeumaeducaoque,nodescuidandonemdavocaoontolgicadohomemcomoser
sujeito,nemdascondiespeculiaresdenossasociedade,ajudeohomembrasileiroemsuaemerso,
inserindoocriticamentenoseuprocessohistrico.Noumaeducaoquedomesticaeacomoda,masque
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

7/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

libertesuaconscientizao,oquerepresentaumperigoparaoirracionalismosectrio.

MaisumaVezoHomemeoMundo
Arelaosujeitoobjetodohomemcomomundodaqualnasceoconhecimentofeitatambmpelo
analfabeto,ohomemcomum,masporumaviapreponderantementesensvel,enopreponderantemente
reflexiva,oquelevaaumaconcepomaismgicaemenoscrticadomundo,e,portanto,aumaao
tambmmgica.

AOrganizaoReflexivadoPensamento
Deveramos,ento,inseriropensarentreocompreendereoatuar,incentivandoosensocrtico,oque
ajudariaaassumirformasdeaotambmcrticas,identificadascomoclimadetransio.Erespondendos
exignciasdademocratizaofundamental,ohomemrenunciaraopapeldesimplesobjetoparaexigirseu
papelporvocao:odesujeito.

ComoFazlo?
Somenteummtodoativo,dialogaleparticipantepoderiafazlo,concomitantementecomamodificaodo
contedoprogramticodaeducaoeousodetcnicas,comoadereduoeadecondificao.
Eodilogo,umarelaode"empatia"nutridadeamor,humanidade,esperana,feconfiana,seopeao
antidilogotoentranhadoemnossaformaohistricocultural,mastoantagnicoaoclimadetransio.
Enquantooprimeiroumarelaohorizontal,osegundoumarelaoverticalquefazcomqueaeducao
deixedesereducao.Infelizmente,porumasriederazes,estasegundapostura,quesufocaopoder
criador,vemsendoamaiscomumnaAmricaLatina.

NovoContedoProgramtico
Oobjetoprimordialdodilogodeveriaseronovocontedoprogramticodaeducaoquedefendamos,
queajudasseasubstituiracompreensomgicapelacompreensocrtica,separandonaturezadeculturae
focalizandoohomemcomosujeitodeseumundo,agentedesuacultura.
Paraasuaintroduoforamcriadasonzesituaesdemotivaoparaacompreensocrticadarealidade.
Emumaprimeirasituaobuscada,atravsdedebatesdirigidos,adiferenciaoentreomundoda
naturezaeodaculturaediscutidoopapeldohomememambososmundos.Outrassituaesfocalizamas
reasdecompreensododomniocultural.Apsamelhorcompreensodadimensohumanaemuma
culturaletrada,iniciaseodebatesobreademocratizaodacultura,abrindoseasperspectivasparao
comeodaalfabetizao

AAlfabetizaoComoumAtoCriador
Aalfabetizaocomomecanismocrticodecomunicaogrficaimplicaemumaatitudedecriaoe
recriaoondeseentendeoqueseleseescreveoqueseentende.Oprincipalpapeldoeducadoro
dialogarcomoanalfabetosobresituaesconcretas,oferecendolheosmeioscomosquaispossase
alfabetizar.Aalfabetizaodeveserumprocessodedentroparaforapeloprprioanalfabeto,somente
ajustadopeloeducador.Nestecontexto,de15a18palavrasnospareciamsuficientesparaoprocessode
alfabetizaopelaconscientizao.

LevantamentodoUniversoVocabular
Aspalavrasgeradorasdevemsertpicasdopovoeseremligadasasuaexperinciaexistencial,daquala
profissionalfazparte,sendocarregadasdecertaemoo.Podemserobtidasatravsdeentrevistascomos
http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

8/9

18/09/2015

user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

prpriosanalfabetos,possibilitandoumagranderiquezaderesultados.

SeleodePalavrasGeradoras
Comomaterialrecolhidochegaseafasedeseleodaspalavrasgeradoras,comosseguintescritrios:a
riquezafonticaadificuldadefonticacrescenteeoaspectopragmticodapalavracomrelaoa
conscientizaosobreumadeterminadarealidade.

CriaodeSituaesSociolgicas
Comaspalavrasselecionadas,criamsesituaesnasquaissocolocadasaspalavrasemordemcrescente
dedificuldadefontica,funcionandocomoelementosdesafiadoresdosgrupos,que,comacolaboraodo
coordenador,codificamasinformaesnelascontidas.Eodebate,aomesmotempoqueconscientiza,leva
alfabetizao.Sosituaeslocaisquepossibilitamaanlisederealidadesregionaisenacionais.Uma
palavrageradorapodeenglobartodaumasituaocomoapenasseussujeitos.

Ampliao
Somenteapsaanlisedasituao,oeducadorsevoltavisualizaodapalavrageradora,apartirdaqual
sebuscaestabelecerumvnculosemnticoparacomasituao.Emseguidaapalavraapresentadaem
slabas,os"pedaos",quereconhecidosintroduzemasfamliasfonticas.Apsseuestudoisolado,atravs
dasntese,ohomemdescobreomecanismodaformaovocabular.Assim,apropriandosecriticamente,o
adultoiniciaaformaorpidadeseuprpriosistemadesinaisgrficosapartirdeumtrabalhode
construo.
Emseguidainiciadooprocessodeescritabaseadonasfamliasapresentadas.Comotarefadevemser
encontradostantosvocbulosquantooanalfabetopossacriarcomtaisfamlias.Oqueimportaneste
contextoadescobertadomecanismodascombinaesfonticas.Arevisodosvocbulosdeveserfeita
peloprpriogrupocomomeroauxliodoeducador.

ACapacitaodosCoordenadores
Agrandedificuldadeestnonoaprendizadodomtodo,masnacriaodeumanovaatitude,odilogo,
quefugindodadomesticaoconduzverdadeiraeducao,atravsdeumarelaodesujeitos.
[Back]

http://user.das.ufsc.br/~andrer/ref/bibliogr/educ/educ1.htm

9/9

Das könnte Ihnen auch gefallen