Maatschappij Trendskaart

Wat zijn de trends in de maatschappij die relevant

zijn voor het formuleren van een visie op goed
Voortgezet Onderwijs in 2020?
Demografie Zorg
(1 van 2)

Er zijn relatief meer oude mensen en minder jonge mensen De diagnosticering neemt toe

Het aandeel ouderen (65+ers) in de samenleving verdubbelt in ‘Afwijkingen’ worden vaker als zodanig herkend.
aanloop naar 2030 (vergrijzing). Het aantal voorgeschreven geneesmiddelen voor ADHD
Het aandeel 65+ers in de totale bevolking aantal (x 10.000)
80

Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen

procenten 72,5
40 70
60
32
50
24 40
24
30
Bron: Statline, CBS

16 20
11 9,8
10
8
0
0
Sociaal 1991 2007
1980 1990 2000 2010 2020 2030

Het aantal geboorten neemt af (ontgroening). Afwijkingen worden sneller behandeld.

Het aandeel 0-20 jarigen in de totale bevolking
procenten
40 Er is meer verscheidenheid in de relatie tussen ouders en kinderen De samenleving meritocratiseert

32 31
Het aantal traditionele huishoudens neemt af. De status van iemand wordt steeds meer bepaald door zijn of haar
24 verdienste.
21
Het verschil in betrokkenheid van ouders bij hun kinderen neemt toe.
Bron: Statline, CBS

16
Vrije tijd wordt steeds meer ingezet voor persoonlijke ontplooiing.
8
Het opvoedende netwerk rond kinderen professionaliseert De bereidheid om te investeren in de zwakkeren in de samenleving
0
1980 1990 2000 2010 2020 2030 neemt af.
Het gebruik van professionele kinderopvang neemt toe.
Het gebruik van kinderopvang in aantal kinderen
Migratiestromen veranderen aantal (x 1.000) Keuzevrijheid brengt steeds meer problemen met zich mee
800
715
700
Het aantal niet-westerse immigranten neemt sinds 2006 weer toe. De eigen verantwoordelijkheid voor keuzes maakt mensen kwetsbaar,
600
Het aantal niet-westerse immigranten in Nederland onzeker en gestresst.

Bron: Kerncijfers 2004-2008,

500
400 375
aantal (x 10.000)

ministerie van OCW

80 300
70 200 De samenleving wordt steeds informeler
60 58,9 100
50 48,6 0 De verhouding tussen gezagsdragers en het ‘gewone’ volk wordt gelijker.
2005 2006 2007 2008
40
Bron: Statline, CBS

30 Mensen wonen steeds vaker ver bij hun familie vandaan. Er wordt meer onderhandeld over regels, in de maatschappij en ook
20
binnen huishoudens.
10
0
1980 1990 2000 2010 2020 2030 De segregatie in de samenleving neemt toe
De burger verwacht meer van de overheid
Mensen kiezen zelf de mensen en netwerken met wie ze willen omgaan.
De verschillen in demografische De relatie tussen burger en overheid lijkt meer en meer op die tussen
samenstelling tussen regio’s nemen toe Mensen komen steeds minder ‘automatisch’ met alle lagen van de klant en dienstverlener.
bevolking in aanraking.
Hoger opgeleiden trekken steeds meer naar de stad.
Activiteiten worden steeds meer van vaste tijdstippen losgekoppeld.

in opdracht van: de directie VO van het ministerie van OCW gemaakt door: © 2010
 Maatschappij Trendskaart
Wat zijn de trends in de maatschappij die relevant
zijn voor het formuleren van een visie op goed
Voortgezet Onderwijs in 2020?
(2 van 2)

Arbeids-
markt Kennis

De arbeidsmarkt verandert Ontwikkelingen rond kennis brengen nieuwe vraagstukken mee

De schaarste op de arbeidsmarkt neemt toe, bijvoorbeeld in zorg en De hoeveelheid beschikbare kennis neemt toe en is makkelijker
onderwijs voorhanden.
Economie Techno­logie
De arbeidsmarkt wordt internationaler. De betrouwbaarheid van informatie op het internet wordt makkelijker
in te schatten.
De (internationale) concurrentie neemt toe.
De economische groei vlakt af De toepassingen van ICT nemen toe Mensen vinden het steeds moeilijker om de juiste kennis te vinden
(information overload).
De arbeidsmarkt vraagt om flexibele inzetbaarheid De Nederlandse economie groeit de komende jaren minder hard dan ICT verandert de productie van kennis en maakt dat kennis anders
de afgelopen jaren. wordt verkregen. Informatie moet in toenemende mate wetenschappelijk worden
Opleiding gaat steeds zwaarder tellen op de arbeidsmarkt. De mutatie van het bruto binnenlands product Het percentage leraren (po, vo en mbo) dat bij het lesgeven onderbouwd.
procenten gebruik maakt van de computer
Het aandeel werknemers met een hbo/wo opleiding 10
(als percentage van het totale aantal werknemers) procenten
100
procenten 89
6
Bron: OSA (2009), Trendrapport Vraag naar

40

Bron: Vier in Balans, 2009, stichting

3,4 80
2
32 30 0
60 56

Bron: MEV 2010, CPB

1996 2010
-2
24
40
15 -6
16
20

Kennisnet
arbeid 2008

-10
8
0
2003 2006 2012
0
1991 2007
Het begrotingssaldo blijft negatief, waardoor de staatschuld toeneemt.
Het emu-saldo in verschillende groeiscenario’s Ideële en creatieve producten verspreiden zich sneller als de distributie
procenten
De mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt wordt groter. 5 makkelijker en goedkoper is.

2
Toepassingsgerichte kennis en (zachte) vaardigheden verouderen sneller.
-1 1994
Bron: Miljoenennota 2009

2015
2%
groei
-4
3%
groei
-7 1%
groei
-10

De overheid heeft de komende jaren minder geld te besteden

De toegenomen schaarste dwingt steeds meer tot (politieke) keuzes.

Bij bekostiging van onderwijs komt de focus meer op effectiviteit en

efficiëntie te liggen.

in opdracht van: de directie VO van het ministerie van OCW gemaakt door: © 2010
 Voortgezet Onderwijs Trendskaart
Wat zijn de trends en feiten in het Voortgezet Onderwijs
die relevant zijn voor het formuleren van een visie op
goed Voortgezet Onderwijs in 2020?
Leerlingen ouders
(1 van 2)

De leerlingpopulatie in het VO wordt heterogener De groep ouders wordt diverser

Het aandeel leerlingen met een instabiele thuissituatie neemt toe. De verschillen in betrokkenheid van ouders bij het onderwijs en bij de
Het aantal eenoudergezinnen opvoeding nemen toe.
aantal (x 10.000)
60 55,3
Het opleidingsniveau van ouders wordt steeds hoger.
50
44,5
40

30 Leerlingen vragen andere diensten van het VO Leerlingen in het VO worden veeleisender Ouders verwachten steeds meer van het VO
Bron: Stateline, CBS

20
Het aantal VO-leerlingen neemt na 2015 af. Leerlingen eisen meer maatwerk. Ouders verwachten steeds meer dat de school een one-stop-shop is
10
Het aantal leerlingen in het VO (exclusief vavo) voor onderwijs, sport en cultuur.
0 aantal (x 10.000)
2005 2010 2015 2020 Leerlingen eisen meer kwaliteit van onderwijs (consumentenhouding).
1000
Het aantal zorgleerlingen (lwoo en PRO) stijgt. Ouders bemoeien zich meer met het onderwijs omdat ze er weinig
Het aantal leerlingen in LWOO en PRO 950 942 Leerlingen vragen steeds meer zorg en begeleiding van het onderwijs. vertrouwen in hebben.
aantal (x 1.000)

Bron: Cfi leerlingentellingen

160
911 Ouders streven meer naar het maximaal haalbare opleidingsniveau
Bron: Referentieraming 2009 ministerie

900

120 113 117 voor hun kinderen.

850

80 800 Leerlingen in het VO leren op een andere manier Ouders roepen steeds meer om maatwerk in het onderwijs.
2006 2020
40 Meisjes doen het in toenemende mate beter in het onderwijs dan jongens. Ouders kopen meer private onderwijsdiensten in zoals huiswerkbegeleiding.
van OCW

Regionale verschillen in het aantal VO-leerlingen nemen toe. Het aandeel vrouwen in gediplomeerden aan het vwo Uitgaven voor ouders van leerlingen jonger dan 17 jaar aan privaat onderwijs
0 mln euro
2006/07 2013/14 2020/21 Index van het aantal 10 tot 15 jarigen in 2020 ten opzichte van 2008 procenten
100 100
indexcijfer

Bron: CBS, Jaarboek onderwijs in cijfers,

140

Bron: CBS/PBL Regionale Bevolkingsprognose

Het aandeel niet-westerse allochtonen in het VO neemt toe. 80 80
120

2008 (bewerking Peter Ekamper/NIDI)

Het aandeel niet-westerse allochtone leerlingen in het VO 63
2008 60

Bron: Cfi leerlingentellingen

100 60 54,3
procenten 48,2
‘s Gravenhage (gemeente)

20 80 40 40
Groningen (gemeente)

30
16 60
14,7 20 20
13,8

Menterwolde
40
Amsterdam
Nederland

2009
12
Lelystad

Zundert
Haaren

20 0 0
1991 1994 1997 2000 2003 2006 1995 2006
Beek
Bron: Statline, CBS

8 0
Nederland
ísAmsterdam
Gravenhage
Groningen
(gemeente)
(gemeente)
Lelystad
Haaren BeekZundert
Menterwolde

4 De leerling leert buiten de school op een andere manier.

Leerlingen gaan vaker naar havo/vwo en steeds minder naar het vmbo. De samenleving stelt hogere eisen aan het ouder-zijn
0
2006/07 2013/14 2020/21 De ICT- en nieuwe mediavaardigheden van leerlingen nemen toe.
procenten Het aandeel leerlingen in het 1e en 2e jaar van het VO dat over Ouders worden meer op hun verantwoordelijkheden als opvoeder
100 ICT-vaardigheden beschikt
90
havo/vwo aangesproken.
vmbo procenten Surfen op Bestanden Chatten
Leerlingen in het VO hebben het steeds drukker 80 100 internet downloaden
70 64,8

Bron: ICT-monitor, 1999, Van Rooij 2008

Van ouders wordt meer verwacht: ze moeten werken èn zorgen voor
Bron: Cfi leerlingentellingen

60 80
49,9
Schooltijd concurreert meer dan vroeger met andere tijdsbestedingen. 50 44 hun kinderen èn helpen op school.
40 34,1
De gemiddelde hoeveelheid vrije tijd in uren per week van 12-19 jarigen 60
30
uren per week Ouders willen dat andere ouders sneller op hun verantwoordelijk­
20 40
50
44,2 10 heden worden aangesproken.
0 20
40 36,8 1990 2000 2010 2020
Bron: SCP, Trends in de tijd, 2001

30
De vraag naar speciale programma’s voor talentvollle en zwakke 0
1999 2008
leerlingen neemt toe.
20

10

0
1975 1980 1985 1990 1995 2000

De sociale druk op leerlingen om goed te presteren, neemt toe.

De keuze voor een onderwijssoort of (vervolg)opleiding kost

leerlingen meer moeite dan voorheen.

in opdracht van: de directie VO van het ministerie van OCW gemaakt door: © 2010
 Voortgezet Onderwijs Trendskaart
Wat zijn de trends en feiten in het Voortgezet Onderwijs
die relevant zijn voor het formuleren van een visie op
mensen
goed Voortgezet Onderwijs in 2020?
resultaat
(2 van 2)
Het docententekort in het VO neemt toe Het VO kan leerlingen beter behouden en hoger opleiden

Als gevolg van de vergrijzing neemt de gemiddelde leeftijd van De uitval in het voortgezet onderwijs neemt af.
docenten in het VO toe. De docentenpopulatie in het VO verandert inhoud Het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters
beleid
De leeftijd van docenten in het VO aantal (x 1.000)
procenten 20
100
Het opleidingsniveau van de docenten daalt.

Bron: www.vroegtijdigschoolverlaten.nl
>55 jaar 16,5
12,8 17 15,8
Hoogst genoten opleiding van leraren in het VO
Bron: Referentieraming 2009 Ministerie

20,9 15
80 45-55 jaar procenten 13,6
100
mbo/ hbo Kandidaatsexamen, De inhoud van het VO verandert
39,1 35,8 havo/vwo mo B, wo-bachelor,
31,6 35-45 jaar
60 Universiteit 10

Bron: OCW (2006a:39); BZK (2009)

25-35 jaar 80 De overheid eist dat VO-scholen meer aandacht besteden aan hun
40 19,8 65
kerntaken (taal, rekenen en burgerschap).

(PoMo 2008); OCW SCC 2009

27,5 22,3 58 60 5
<25 jaar 60
20
van OCW

19 21,2 38
16,3 40 37 0
4,2 5,8 6,6 33 De spanning tussen de behoefte aan basiskennis en –vaardigheden 2005/2006 2006/2007 2007/2008
0
2000 2004 2008
20 en maatwerk, neemt toe.
Het docententekort in het VO neemt toe (de mate waarin verschilt 5 2 2 Meer leerlingen kwalificeren zich op een hoger niveau
0
per vak en regio). 2001 2005 2009 De discussie over wat ‘basiskennis’ is, wordt steviger gevoerd. (meer leerlingen gaan naar havo/vwo).
De onvervulde personeelsvraag in het VO ten opzichte van de
totale werkgelegenheid bij laagconjunctuur De pedagogisch-didactische kennis van docenten is toegenomen ten Scholen in het VO weten beter hoe leerlingen het beste leren.
procenten
20 koste van de vakinhoud. De resultaten van het VO op het gebied van
Bron: Beleidsonderzoek Arbeidsmarkt en
Personeelsbeleid Onderwijs – ministerie

Het VO gaat zich steeds meer richten op aanbod voor diverse talenten basiskennis komen onder druk te staan
16
De feminisering in het VO neemt toe. (zoals tweetalig onderwijs of sport).
12 Het percentage vrouwelijke en mannelijke docenten aantal Taal- en rekenresultaten gaan internationaal gezien achteruit.
9 procenten Man Vrouw Cultuur 44 De positie van Nederland op de lijst van PISA
8 100

Bron: ministerie van OCW (2009)

van OCW 2008

Topsport 29
31,6 Lezen Wiskunde
4 80 42,3 202
48,8 Bètavakken Finland Zuid-Korea 11 Hong Kong Taipei 1
0,3 0,4

Bron: Cfi, salarisadministraties

Tweetalig Zuid-Korea Finland 22 Finland Finland 2
0 60 onderwijs 101
2007 2010 2015 Canada Hong Kong 33 Zuid-Korea Hong Kong
Begaafdheids- 3
profielschool 20 Australië Canada 4 Nederland Zuid-Korea
40 68,4
4 4
Liechtenstein Nederland

Bron: PISA 2003 en 2006

Vakcolleges 28 Liechtenstein N-Zeeland 5
57,7 5 5
51,2 N-Zeeland Ierland 6 Japan Zwitserland
Vakmanschap
20 vmbo
49 Ierland Australië 76 Canada Canada 6
De rol van de docent in het VO verandert 0 50 100 200 250 Zweden Liechtenstein 87 België Liechtenstein 7
0 Nederland Polen 98 Macau (China) Macau (China) 8
1994 2001 2008
Hong Kong Nederland 109 Zwitserland Japan 9
Docenten nemen steeds meer verschillende rollen aan. 2003 2006 10 2003 2006 10
Het aantal docenten dat in deeltijd werkt, neemt toe.
Prestaties bij PISA metingen van Nederland
Docent wordt minder een baan voor het leven. Het aandeel docenten met een aanstellingsomvang >85%
procenten PISA score Wiskunde Leesvaardigheid
Man Vrouw
100 600 563
532 513 538 531
86,6 84,2 507
83,3 500
De relatie docent-leerling verandert 80
400
Bron: Cfi, salarisadministraties

60
Docenten verliezen hun monopolie op de kennisvergaring van 44,5 42,6 42,4
De overheid vraagt meer van het onderwijs 300

leerlingen, onder meer door ICT. 40

Bron: PISA 2006

200

20 Het onderwijsbeleid richt zich op meer autonomie voor scholen. 100

De achterstand in ICT-vaardigheden van docenten ten opzichte van
0 0
leerlingen neemt af. 2000 2004 2008 De overheid geeft scholen een grotere rol bij leerlingenzorg. 2000 2003 2006

Het aandeel allochtone docenten neemt toe. De overheid geeft scholen een grotere rol bij opvoedingsproblemen.
De aandacht voor organisatie van scholen neemt toe Het VO slaagt er op onderdelen beter in samen
te werken met andere onderwijspartners
De regulering en toenemende autonomie van scholen stelt meer en Het vmbo sluit beter aan op het mbo.
andere eisen aan schoolleiders.
De betrokkenheid van het WO bij het VO neemt toe.
Organisatorische vraagstukken gaan steeds meer ten koste van het
onderwijs.
De samenwerking met niet-onderwijspartners blijft moeizaam

Bij het bieden van ondersteuning aan zorgleerlingen wordt het VO

onvoldoende ontlast door de zorgpartners.

in opdracht van: de directie VO van het ministerie van OCW gemaakt door: © 2010