Sie sind auf Seite 1von 7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

O fanatismo religioso entre outros


Por
RAYMUNDODE
LIMA
Psicanalista,
Professordo
Departamentode
Fundamentosda
Educao(UEM)e
doutorandona
Faculdadede
Educao(USP)

Breve Ensaio
"Odiaboempalidececomparadoaquemdispedeumanica
verdade"(EmilCioran)
"...todososcrentesparecemescandalososeindiscretos:procura
evitlos"(Nietzsche)

Emnossapoca,supostamentedominadapelacinciae
pelatecnologia,ofanatismopareceserumareaomade
inrecalcadodoinconscientedahumanidade.Fanatismo,
vemdolatimfanaticus,querdizer"oquepertenceaum
templo",fanum.Oindivduofanticoocupaolugarde
escravodiantedosenhorabsoluto,que,podeseruma
divindade,umldermundano,umacausasupremaou
umafcega.Ofanatismoalimentadoporumsistema
decrenasabsolutaseirracionaisquevisaservir[1]
umserpoderosoempenhadonalutacontraoMal.Ou
seja,ofanticoachaquepodeexorcizarpessoase
coisassupostamentepossudaspelodemnio"[2],
"combaterasforasdoMal"ou"salvarahumanidade"docaos.
Tendoorigemnodogmareligioso,ofanatismonoserestringeaessecamponicoexiste
fanatismoporumaraa,umtimedefutebol,porumpartidopoltico,sobretudoporideologias
revolucionriasquandoextrapolamadimensoracional,sentindoseguiadapela"fantasiadaescolha
divina".FoifanatismoreligiosoquefezmuitosseguiremJinJones(TemplodoPovo),Asahara
(Verdadesuprema),DavidKoresh(Ramodavidiano),JoDimambro(TemploSolar)etantosoutros
msticosoucharlatesqueterminaramcausandotragdiascoletivas,noticiadasnomundotodo.A
histriaconheceutambmoshisterismoscoletivosda"caaasbruxas",aperseguioaosnegros,
ndios,comunistas,homossexuais,prostitutas.OmovimentodaJihadislmicacontraos"infiisdo
ocidente"ea"guerraaosterroristas"doocidentecristo,demonstramqueofanatismoestvivoe
atuanteemnossapocasupostamente"cientfica"e"tecnolgica".Precisamosadmitirque,a
histriadahumanidadetambmahistriadosvriosfanatismosdominandogruposhumanos,
semprecomconseqnciastrgicas.Essepedaodahistriarenegadonoscausavergonha,medo
esinalizamalertasparapossveisefeitosnegativosnorumodacivilizao.
Comodissemos,ofanatismoatuaparaalmdoefeitoreligioso,masnoextrapolaaocampo
ideolgicocomoumtodo.Hfanatismoentrecrentesdetodootipo,domenosaomaisirracional.
Mas,noexistefanatismoracional,emquepeseofatodeumcertotipoderazo(instrumental,
cnica,etc)tambmtercometidososseusdesatinosecrimes[3].Assim,paraofanticoreligioso,
nobastaadorarumDeusvistocomoSenhorabsoluto,necessriosersoldadodelenaterra,lutar
pelacausasuperior,pregar,exorcizar,foraros"infiis"ou"divergentes"conversoabsoluta,
qualquerpreo.Ofanticoestsempredispostoadarprovasdoquantosuacausasupremavale
maisdoqueasprpriasvidas:dele,desuafamliaoumesmodetodaahumanidade.Elematapor
umaidiaeigualmentemorreporela.
Ossintomasdofanatismo

Ossintomasdofanatismo,emgrupo,so:oraes,privaes,peregrinaes,jejum,discursos
monolgicosemartriosquepodemterminarcomosacrifciodaprpriavidavisandosalvaro
mundodas"trevas"oudoqueeleentendeser"omal"[4].
Ofanticonofala,fazdiscursosportadordediscursos[5]prontoscujoefeitoapregaode
http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

1/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

fundoreligiosoouainculcaopolticadeidiasquepodervirasetornaratoagressivoou
violento,tomadosemprecomorevelaoda"iradeDeus"ou"ainevitvelmarchadahistria"ou,
ainda,asuposta"superioridadedeunssobreosdemais".Fazdiscursosenofala,porqueenquanto
afalaassumidapelosujeitodispostoaoexercciododilogo,dadialtica,dodiscernimentoda
verdade,osdiscursosespecialmenteodiscursofanticofazemsumirossujeitosparaquetodos
viremmerosobjetosdeumdesejodivinizadoserviraodesejodivinoeproduodarepetiode
algojpronto,ondeoretornodorecalcadodosujeitofazdoEu(ego)umportavozdeumsistemade
crenasmoralistascarregadodedioemrelaoaosupostoinimigoouadversrioqueprecisaser
destrudoparareinaroBem.
Ostextossagrados,tomadosliteralmente,fornecemasustentao"terica"dodiscurso
fundamentalistareligiosocomele,oindivduoacredita,apriori,estardepossedetodaaverdadee
porissonosedaotrabalhodelevantarpossveisdvidas,comoconfrontarcomoutropontode
vista,oudesvelaroutrosentidodeinterpretao,ouainda,contextualizlo,etc.Ofanticotem
certezaeissolhebasta.Creioporqueabsurdo,jdiziaTertuliano.Certezaparaeleiguala
verdade.(SegundoPopper,nocampocientfico,acertezanadavaleporque"raramenteobjetiva:
geralmentenopassadeumfortesentimentodeconfiana,ouconvico,emborabaseadaem
conhecimentoinsuficiente",javerdadetemestatutodeobjetividade,namedidaemque"consiste
nacorrespondnciaaosfactos",napossibilidadedadiscussoracionalcomsentidode
comprovao.(Popper,1988,p.48).
Oproblemadareligionoapaixo"f",masainquestionalidadedeseumtodo.Omtodode
qualquerreligiotrazumacertezadivulgadaemformademonlogo,jamaisdedilogooudebate
deidias.Opastor,padre,rabino,ouqualquerpregadorderua,vivemocircuitorepetitivodo
monlogodapregaoacreditamque"valetudo"paradifundira"verdadenica"queotocoueo
transformouparasempre!Oestilofanticousaeabusadodiscursomonolgicodelirante,
declaraes,comunicados,quejamaissevoltamparaescutaouodilogo,exerccioessequefaria
emergiraverdadenoa"certeza"[6].
Psicopatologiadofanatismo
Dopontodevistapsicopatolgico,todofanatismopareceterrelaocomafugadarealidade.A
crenacegaouirracionalpareceloucuraquandosemanifestaemmomentosousituaes
especficas,pormsesuainteligncianoestafetada,ofanticoaparentementeumsujeito
normal.Noentanto,tornaseumserpotencialmenteexplosivo,sobretudoseofanatismose
combinarcomumaintelignciatecnologicamentepreparada.Fanticointeligenteumperigoparaa
civilizao.Oterrorismo,porexemplo,queatuacomanicametadedestruirinimigos[7]aleatrios
realizadoporindivduosfanticoscujaintelignciainstrumentadaapenasparaessafinalidade.
Noterrorismoumadasexpressesdofanatismocombinadocomumaintelignciatecnolgico,
mastotalmenteincapazdeexercitlapormeiosmaisracionais,polticoselegais.Paraoterrorismo
sustentadonofanatismo,osinocentesdevempagarpelosinimigosadestruiodeveseranica
linguagempossveleaconstruodeumnovoprojetopolticoeconmico,noestemquesto,
porquearealidadenoseutodoforcluda[8].
Ofanatismoparecesurgirdeumaestruturapsictica.Ofatodosujeitosevercomoonicoque
estnolugardecertezaabsoluta,de"tersidoescolhidoporDeusparaumamisso"x",jconstitui
sintomasuficienteparamuitospsiquiatrasdiagnosticaremaumaloucuraoupsicose.Mas,seguindo
oraciocniodeFreud,vemosque"aquiloqueopsicticoparanicovivencianaprpriapele,o
parafrnicoexperincianapeledooutro"[9],ouseja,somoslevadosasuporqueofanatismoest
maisparaaparafreniaqueparaaparania.Hitler,antesconsideradoumparanico,hojemais
aceitoenquantoparafrnico[10],poisseusatosindicamsuaidiafixapelasupremaciadaraa
arianaeaeliminaodos"impuros"maisainda,ogozopsquicodoparafrniconoselimita"ser
olhado"ou"serperseguido",talcomoacontececomparanicos,massimsedesenvolve"umaao
inteligentedeperseguioeextermniodemilharesdesereshumanos",dondeextraiumquantumde
gozosdico.Portanto,deveexistirmembrosdeumgrupodefanticosparanicos,mascertamente
opiorfanticoodeterminadopelaparafrenia,poisvisadefatodestruirematoscalculados"os
impuros","osinfiis",enfim,todososquenoconcordamcomele.
Hitlereseuscomparsasusaramdeintelignciaparainventareadministrarachamada"soluofinal"
contraosjudeus,porm,antesdeseresteumfatocriminosoeraumaexignciainternadeseu
prpriopsiquismo.NaparafreniavigoraacompulsodeobservareatuaroserdoOutrocomo
alimentadordeseudelriointerno.Oparafrnico"fazactingoutemnomede..."ejamaisassume
seuatocriminoso,pondoaresponsabilidadeemalgumqueparaeleencarnao"mal".Parasua
"lgica",asvtimassoosnicosresponsveis.curiosoobservarqueontemosjudeusse
agarravamaosacrifciodoholocausto[11]comomododeexplicaodatragdiaemqueeram
vtimas,mashojeaultradireitaisraelense,nopoder,pareceresgatardosnazistasessaterrvelidia
http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

2/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

da"soluofinal"contraospalestinos."Quemlutoumuitocontradrago,tambmviradrago",diz
umantigoprovrbiochins.
Osfanticospela"soluofinal"dosjudeus,noJulgamentodeNuremberg,noseconsideravam
culpadosoucomremorsospeloextermniocoletivo.Goering,consideradoosegundohomemdepois
deHitler,tentousedefendersegundooprincpiodesualealdadeefidelidadeparacomoFhrer
"cumpriraordens"e"nenhumavezeleseconsiderouumcriminoso"[12].Eisa"razocnica":a
culpapelogenocdioeradosprpriosjudeusgananciosospordinheiro,nodeseuscarrascos
nazistas.Osisraelensesda"eraSharon"tambmnoseresponsabilizampelosatoscriminososde
Israelcontraospalestinosgeneralizadoscomoterroristas.
SenofanatismoosujeitoinexisteparadarlugaraoSenhorabsolutoemaravilhoso,entofazsentido
noassumirasuaprpriaresponsabilidade,porqueela"obradoSenhor"[Werkdeherrn.][13],"o
Senhorquerqueeufaa","foiamodeAllah"[14],etc.Somaisdoquefrases,soefeitosde
umapoderosa"fantasiadaeleiodivina"[sic!]ondeosujeitonadificadoparadarlugaraodiscurso
delirantedasalvaomessinica[15].Omundofanticofoidivididoentre"oseleitos"eosque
continuamnastrevasequeprecisamsersalvosouseremcombatidosportodososmeios,pois"so
forasdomal".
OfamosocasoSchreber,analisadoporFreud[16],queacreditavaterrecebidoumchamadode
Deusparasalvaromundo,quelheeratransmitidoporumalinguagemparticularsentreelee
Deus,tornouseomodelopsicanalticoparasepensararelaoloucuraefanatismo.Comoj
dissemos,ofanatismosustentadoporsistemadecrenadelirante,psictico,dominadoporuma
autoridadeabsolutaeinvisvel(Deusouacausada"supremaciadaraaariana",oua"missodo
povojudeu",ou"aJihadislmica","ousalvaromundododiabo",enfim,umsignificantepostono
lugar"absoluto"quecomandaaaodogrupofantico[17],etc).Segundoapsicanlise,isso
poderiaapontarparaahiptesedeum"complexopaterno"deorigem.
Aleituralacanianafalade"umburaconoNomedoPai,queproduznosujeitoumburaco
correspondente,nolugardasignificaoflica,oqueprovocanele,quandoconfrontadocomessa
significaoflica,amaiscompletaconfuso.issoquedesencadeiaapsicosedeSchreber,no
momentoemqueeleprpriochamadoaocuparumafunosimblicadeautoridade,situao
qualsteriapodidoreagircommanifestaesalucinatriasagudas,squaisaconstruodeseu
delrioiriapoucoapoucofornecerumasoluo,constituindo,nolugardametforapaterna
fracassada,uma"metforadelirante",destinadaadarumsentidoquiloque,paraele,eratotalmente
desprovidodesentido"[18].
Osprimeirossintomasdefanatismoesuasestratgiasdeseduo
Oinciodequalquerfanatismoconsiste,emprimeiro,reconhecermosumsujeitoougrupoestarem
convictos,quandojulgamdepossedeumacertezaquerecusaotestedarealidade.Nietzschedizia
que"asconvicessopioresinimigasdaverdadedoqueasmentiras",porquequemmente
sabequeestmentindo,masquemestconvictonosedcontadoseuengano."Oconvicto
semprepensaquesuabobeirasabedoria"[19].Atnocampocientfico,hcientistascorrendoo
perigodetornarseconvictosdesuasteses.EdgarMorinanalisaquequandoalgumasidiasse
tornamsupervalorizadaseadquiremumcarterdegrandiosidadeeabsolutismotendemalevaros
seussujeitosaabdicaremdeseuraciocniocrticoesetornaremmerosobjetosdessasidias.
Indivduosassimsubmetidosatograndesidias,fazemqualquercoisapara"salvalas"deum
possvelfurodemorteelasfuncionamcomomuletaexistencial.Issoaconteceprincipalmenteno
meioreligioso,mastambmpodeocorrernosmeiospoltico,filosficoecientfico.
Osegundosinaldofanatismoquandoalgumquerimporatodosdemodotirnicoa"verdade"
nicaextradadesuainspiraooucrenaabsoluta.Pretendeassimauniformizaovialinguagem,
atravsdeaparnciafsica,rituaiseslogansdotipo:"OnicoDeusAllah","sCristosalva",
"JesusCristooSenhor","somosoBemcontraoMal","EmnomedoSenhorJesuseu
ordeno..."Soexpressesdecarterestereotipado,sustentadoporuma"estruturadealienaodo
saber"[20],ondeodiscursopassaafalarsozinho,umarespostaqueestnogatilho,prontapara
qualqueremergnciaqueosujeitonoquerpensar.Observemocartertirnico,narcisistae
excludentedessasafirmativas.Todospossuemumavisoquenegaoutrosmodosdecrerepensar.
Omesmoacontecenosautoelogiosdaspessoasderaabrancaeodesprezopelasoutrascomo
proclamamosfanticosdaextremadireita,nasaesviolentasdeumatorcidasobreaoutra,todos,
sinalizamqueoindivduoserendeaogrupoeeste"acausa".Osrecmconvertidosdequalquer
seitareligiosaoupolticaestosempreconvictosque,finalmente,contemplamaverdadeeessatem
queserimpostaatodos,custeoquecustar.
Oterceiroindicativodefanatismo,jdissemos,quandoumapessoapassaacolocarumacausa
http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

3/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

suprema(podendoestaserjustaoudelirante)acimadavidadelaedosoutros.
Quarto,quandoumindivduoe/ougruposeisolamdaconvivnciafamiliaresocialeadotamum
mododevidanarcsico[21](noigualmododevestir,decortarounocortarocabelo,nojeitode
falar,nasregrasdecomer,naritualstica,etc),enfim,quandouniformizamseudiscurso,gestos,
postura,atitudesemgeralepunemosqueserecusamaseguirasregrasimpostas.Entrarparaum
grupodefanticosimplicaemrenunciar:pai,me,osfilhos,osamigos,olugarondeviveu,o
trabalho,enfim,osmembrossopersuadidosamataremosvestgiossimblicosdavidaanterior
parafazerrenasceravidaemoutrabasemoraledef.
Quinto,quandooindivduoe/ougrupoperdemobomsensonalgicadacomunicaoenasaes
docotidiano.Odiscursopassaaserrepetitivoeestranhovidacomum.
Osextoindciodefanatismoquandoseperdeosentidoderespeitoehumanidadeparacomos
diferentes,emnomedeumacausatranscendente.
Opsiclogofrancs,JM.Abgrael,resumeomtododedoutrinaofanticaem3etapas:1o)
seduodaspessoasparaa"causa"2o)destruiodaantigapersonalidade,eliminaodos
elosfamiliares,sociaiseprofissionaise3o)construodeumanovapersonalidade
"renascida"ou"renovada",deacordocomomodeloeasregrasdaseita.Geralmenteessa
passagemdavidanormalparaavida"renovada",humritual,algumtipodebatismo,ondeseinicia
aadoodeumnovonome,novoshbitos,apresentaodenovas"famlias".Sentirseinclusonum
grupo"deirmos"ou"delutapelacausa""comoestarapaixonadosurgeumasensao
maravilhosa,tudopassaafazersentidonavida,apessoasesenteacolhidaeimensamentealegre".
Oindivduopassaaseversemodoespecial,diferentedosdemaispararealizaramissoelevada
sevinundadoporumsentimentograndiosoqueFreudchamade"sentimentoocenico".Imagine
umindivduodesesperado,desgarradodeseugruposocial,semumaforteidentidadepsicossocial
cujavidaperdeuosentido,aoseracolhidoemumgrupofantico,recebemensagensconfortadoras,
dotipo:"nsamamosvoc","vocmuitoimportanteparaoprojetodeDeus","vocfazpartede
nossavida","Deusteama",etcDizP.Demo(2001)"osentimentodeseramado,moveo
entusiasmomaisdodequalquercoisa".
Fazpartedaestratgiaparaatrairpessoasparanovasseitaseigrejas,investiremprogramas
produzidosparasolitriosquesofreminsniaedepressonasmadrugadas.Osdesesperados
sentemseacolhidoscomtaispalavrasmgicasefacilmentesesenteminclusosemaravilhados
pelailusodenovavidaesentimentoextremodefelicidade,numaigrejaemqueofanatismoo
seupontocego.
Todofanticointolerante.
Ofanatismoaintolernciaextremaparacomosdiferentes.Umevanglicofanticoincapazde
dilogoerespeitoparacomumcatlicoouumbudista.Umfanticodedireitanoquerdilogocom
osdeesquerda.OrganizaescomoaKuKluxKlansointolerantesigualmentecomnegrosadultos,
mulheresecrianas.Porissosedizquehemcadafanticoumfascistacamuflado,prontopara
emergirematosdeexclusoeeliminao.
Osemilogoefilsofoitaliano,UmbertoEco,reconhecequeoprotofascismoestpresentenos
movimentosfanticos[22].Nocampopoltico,noimportaautodenominarsede"esquerda"oude
"direita"podeexistirumprotofascismo.Nofundoosatosterroristassoproduzidosesustentados
porfanatismosdeinspiraomsticofascista[23]incapazesdedilogoouargumentoracionalque
esclarecesuacausaobjetiva.Nosemsentidoqueosatosterroristasdeixaramdedizeralgopela
palavraepassaramaserapenasoato,oactingout.S.P.Rouanetdizque"osterroristasso
agentesdeumaideologiareligiosaextremadireita...quefuncionacomopiodopovo..."(Acoroae
aestrela,FSP,Mais!,18/11/01)
Ofascismo,tantoodeEstadodosfundamentalistasreligiosos,comooqueestpulverizadonos
atosdocotidianodasrelaeshumanas,fanticoporquedesrespeita,desconsidera,intolerante
quantoaomododeser,pensareagirdooutro[24],tradicionalistafundamentalista.Enquantoo
fascista"queropoderpelopoder",hofantico"autntico"queanseiadominaromundocomsua
crena,eo"fanticoterrorista"que"desejaapenasdestruiraestruturadesustentaodoinimigo".
Mas,ambos,ofascismoeofanatismonosocompatveiscomademocracia.Ambospregam
intolernciamultirreligiosa,aintolernciamulticulturalemultirracialeusamoespaodeliberdade
democrticaparaespalharoseudioesuacrena.
Osentimentoquenofundosustentaofanatismoeofascismonoaf,nemoamor[Eros],maso
http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

4/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

dio[Thanatos]eaintolerncia.Odesejodofantico"autntico"dominaromundocomseu
sistemadecrenacheiodecerteza.Noplanopsquico,olugardorecalquetornasedepsitodedio
edesejodeeliminartodososqueatrapalhamoseuidealdesociedade.Certadosedepacincia
doutrinadaofazesperaragindoparaquea"idadedeouropuro"possaumdiaacontecer.
Sotofanticososterroristassuicidasmuulmanoscomoosfundamentalistascristosnorte
americanosqueatacamclnicasdeabortos,perseguemhomossexuais,probemoensinodateoria
evolucionistadeDarwin,obrigandoaosprofessoresensinaremadoutrinacriacionistatalcomoest
naBblia,ouainda,osprotestantesdaIrlandadoNortequeatacamcrianascatlicasouosbascos
quequeremserumpasindependenteaqualquerpreo,pormeiodoterror.
Algunspersonagens"messinicos"denossotempo,comoHitler,IdiAmin,Reagan,G.W.Bush,
Sharon,osgruposdosmartriossuicidasdoOrienteMdio,entreoutros,temalgoemcomum:cada
umsesenteoescolhidoparacumprirumaespecialmisso[25].Hitlerdiscursouque"aslgrimas
daguerrapreparariamascolheitasdomundofuturo".G.Bush,nasuansiadeguerracontrao
ditadorS.Hussein,noestariadelirandonomesmalinha?NosemsentidoqueosEUA,tem
sidoosolofrtildeseitascristsfanticas.Umadelas,ACasadosFilhosdeJeov,torceparao
mundoseacabarlogo,porqueseusmembrosacreditamquedepoissurgirumanovacivilizaodo
Bem.
Fanticosesuicidascarecemdehumor
Ofanatismopareceserumadoenacontagiosa,poistemopoderdeatrairadeptosgeralmenteem
criseprofundadevidapessoal.Fanticosesuicidastememcomumafaltadehumoreodesapego
pelaprpriavida.Acertezacegatiralhesohumoreoscolocamnocaminhodosacrifciomstico.
Oescritorepacifistaisraelense,AmsOz,numacartaaoescritorjaponsKenzaburoOe,Prmio
Nobelde1994,escreveterencontradoa"curaparaofanatismo":obomhumor.Dizque:"nuncavi
umfanticobemhumorado,nemalgumbemhumoradosetornarfantico".Ozimaginauma
formamgicadeprevenirofanatismo:umnovotipodemessiasque"chegarrindoecontando
piadas".
EmilCioran,umfilsofoamargoepessimista,vnasatitudesdoscticos,dospreguiososedos
estetas,osnicosqueverdadeiramenteestoasalvodofanatismo.Josreligiososestreitos,os
polticossectrios,osdogmticosquehabitamemtodasasreasdoconhecimento,tendemao
fanatismocomseusinstrumentosprprios.Ofanticajamaissepensaserfantico[26].
Enfim,precisoestarmosatentosepreparadospararesistirosapelosdofanatismoquecomoerva
daninhanoescolhelugarparagerminaresealastrar.Osgruposfanticosexercemumatrativopara
osindivduosquepossuemumaestruturapsquicavulnervel,osdesesperados,osdesgarrados,os
avessosaoespritocrticooupredispostoscrendice,aodesejodeencontrarumacertezaease
"contentarsecompouco"naterra,porqueeletemcertezadequeganharnasupostavidaapsa
morte.Tantoofanatismocomoaguerraestoentreassituaesqueseencontramnacontramoda
sabedoria.
Paraprevenodofanatismo

Freud,comopensadorevolucionista,pensavaquesquandoacivilizaoascendessematuridade
psquicaquedescartariaosmecanismosinfantisoualienantescujamatrizareligio.Segundoo
fundadordapsicanlise,areligioinfantilizaaspessoaseasarrastaaodelriodemassa.Ohomem
nopoderiavivernesseestadodeinfantilismoparasempre,daaurgentenecessidadedeumprojeto
deuma"educaoparaarealidade"[27],quefortaleceriaavidaintelectual,facilitandooacesso
detodosaoconhecimentocientfico,porseresteverdadeiro.Ademais,areligionofezenemfaz
aspessoasfelizes,mas,dlhesumailusodefelicidadesemdvida,elatemopoderdecontrola
osimpulsosprimitivospsicossexuaiseproporcionaalgumadireomoral,quecostumairalmdo
necessrio,ouseja,reprimindoopotencialcriativooudeprazergenunodaspessoas.
AmsOz[28],oescritorpacifista,sugereacriaodeescolasemtodoomundodadisciplina
"fanatismocomparado".Taldisciplinanoapenasserviriaparaentenderosfanatismos:religioso,
nacionalista,racial,poltico,desportivo,mastambmoutrosquepassamdesapercebidos,comoo
"antitabagista"quepoderiaqueimarosquefumam,o"vegetariano"quecomeriavivoquemcome
carne,"oecologista"quepreferesalvarasbaleiasspessoasfamintas,etc.Umadisciplinacomo
essa,teriaumafunomaisqueeducativa,teriaumapreocupaopreventivaquantoa
possibilidadede"contgio"socialdofanatismo,jquepodesepegloaotentarcuraralgumdesse
mal."Conheooperigodesetornarumfanticoantifanatismo",alertaoescritor.
http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

5/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros

Concluindo,resumimosque,previneseofanatismocomumaeducaodeboaqualidade,que
saibapromoveraculturageralmaisdoqueafeosentidodegrupo,decriatividadeehumor.
_______________
*Psicanalista,docentenaUEMedoutorandonaUniversidadedeSoPaulo
[1]Geralmenteosfanticosquesetornamassassinosofazem"emnomedeDeus",ouemnome
deumOutroqualquer.Eleapenasumcomandado.Josassassinatosmltiplosdisparadospor
umfrancoatiradorannimo,nosEUA,parecemnosermovidosporumOutro,ou"Grandeser",
istoporqueoassassinosedizqueoprprio"Deus".
[2]Bastairaumtemploevanglicoou,nasmadrugadas,assistirpelatelevisoumshowde
exorcismo
[3] Nessesentido,oProf.HiltonJapiassu,costumacitarF.Jacob,quediz:"Nosomenteo
interessequelevaoshomensasematarem.Tambmodogmatismo.Nadatoperigoso
quantoacertezadeterrazo.Nadacausatantadestruioquantoaobsessodeumaverdade
consideradacomoabsoluta.TodososcrimesdaHistriasoconsequnciadealgumfanatismo.
Todososmassacresforamrealizadosporvirtude:emnomedareligioverdadeira,do
racionalismolegtimo,dapolticaidnea,daideologiajustaemsuma,emnomedocombater
contraaverdadedooutro,docombatecontraSat".Cf.:Crisedarazonoocidente.In:Japiassu,
H.Desistirdepenar?Nempensar,2001.
Tb.http://www.editoraeletronica.net/autor/069/06900100_1.htmtopo
[4]Zusman,W.2001.
[5]Paraumamelhorcompreensodessadistino,verJuranville,A.Lacaneafilosofia.Rio:Jorge
Zahar,1987,principalmenteasegundaparte.
[6]OssamaBinLadenumbomexemplodeumfanticotecnolgicoquefazcomunicados,
monlogos,declaraesoudiscursos,jamaisseofereceparaumdilogofrancoeabertopara
confrontarcomoutrospontosdevista.
[7]"Oterrorismoumadasexpressesdofanatismofundamentalista".
[8]Cf.:Chemama,R.1995,p.7981.
[9]Cf.:conformeanlisedeBecker,S.,1999.
[10]EssaatesedeS.Becker,1999.
[11]Originariamenteoholocausto[gr.Holkauston]erao"sacrifcioemqueavtimaera
queimadainteira".Entreoshebreus,oholocaustoeratambmosacrifcioemquesequeimavam
inteiramenteasvtimas,tendoassimumsentidodeimolaoouexpiao.Noperodonazista,
entre1935e1945,osjudeusseviramdiantedeumnovoholocausto,sendoobrigadosaperdada
cidadania,atrabalhosforados,aseremfuziladosemmassa,seremtransportadospelaforapara
oscamposdeconcentraoondeterminavamsendoexterminadoscoletivamenteemcmarasde
gs.Duranteesseholocausto,cercade6milhesdejudeuspereceram.
[12]Cf.:Manvell,R,eFraenkel,H.1962,p.262.Conferirpelomenostodoocaptulofinal
"Nuremberg".
[13]DitoporHitler,emMeinKampf.ApudBecker,S.1999,p.157.
[14]DitoporOssamaBinLaden,porocasiodoataqueaosEUA.
[15]"osaberinstitudonodiscursouniversitrio,quandooS1vemnolugardaverdade.Coma
extinodesselugartico,aconteceaforclusodoNomedoPaieaformaodaholfrase
parafrnica".(Becker,S.,1999,p.158).
[16]Cf.:S.Freud.[1911]Notaspsicanalticassobreumrelatoautobiogrficodeumcasode
parania(dementiaparanoides),v.XII,p.15105.
[17]Raciocnioparecidofezoensaista,poetaedramaturgoalemo,HansMagnusEnzensberger,
ondeescreve:"Noimportasaberdequalalucinaosetrata.Qualquerinstnciasuperior
serveumamissodivina,umaptriasagrada,aumarevoluoqualquer.Emcasode
emergncia,noentanto,osuicidaassassino[refereseaoskamisazesde11de
setembro,entreoutrosatossuicdas]podesearranjaratcomumajustificativaqualquer
desegundamo.Seutriunfoconsistenofatodequenopoderseratacadonempunido
dissoelemesmoseencarrega.Etambmomandantedistnciaaguardaemseu
"bunker"omomentodaprpriaextinodeleitasecomoEliasCanettijhmeio
sculoformulavascomaidiadequeantesdelepossivelmentetodososoutros,
inclusiveseuscorreligionrios,seromortos"(grifomeu).Enzensberger,H.M.Paraniada
autodestruio.FolhadeS.PauloMais,11/11/2001.

[18] Cf.:Chemama,R.1995,p.1612.
[19]Cf.:R.Alves.2001,p.10510.
[20]TratasedeumaconceitodeR.Barthes,trabalhadoporL.Mrech1999).As"estruturasde
alienaodosaber"soformasestereotipadasdesaber,masqueperderamocontatorealcoma
realidadeentreossujeitos.umaestruturaprogramadaparafiltraroqueosujeitodeveescutar,o
quedizereoquefazeremumdeterminadomomento.Noincorporanadanovo,apenasrepete.
[21]Observamosqueonarcisismovisaumresultadodegozomsticoqueimplica,sobretudo,
"amarasimesmo",talcomooMitodeNarciso,quemorrediantedesuaimagemrefletidana
gua,ignorantequeerasuaprpriaimagem.Oxtasedomstico,quefazumatodeterror,oude
suicdioou,ainda,deambos,aintenode"ultrapassagemdolimiardogozoOutro"(Nasio,
1993)deumgozarqueimplicamocorpoeopsquico,nacrenasupostadeumavidaapsa
morte.
[22]Cf.:Nebulosafascista.FSP,1995.
[23]Ofascistanonecessariamentenazista.EsclareceEcoqueenquantoonazistaobcecado
pelaraapura,ofascistapelocomandototaldaspessoas,queperdemsuasliberdades.
[24]EstamosnosbaseandonastesesdeU.Eco,escritasnoartigoensaio"Nebulosafascista",que
aproveitamosemnossoartigo"Tolernciazeroaoprofofascismo",publicadonarevistavirtual
www.espacoacademico.com.br,ano1,n.4,set.2001.
[25]OtamanhodocinismodeHitlerestnafrase:"pelagraadeDeus,eusempreeviteioprimir
meusinimigos"(apudChalita,M.,s.d.,p.186).Temsidofrequente,ditadoresseveremoseleitos
deDeusparacumprirumamissonaterra.IdiAmimDada,oditadoraougueirodeUganda,certa
vezdeclarou:"EusatuoconformeasinstruesdeDeus".(apudChalita,M.,s.d.,p.186).
[26]SegundopesquisadeP.Demo(20000)3/4doscrentesdaIgrejaUniversaldoReinodeDeus
negamcomveemnciaqueareligiofosseumaformadefuga.Tambmfrenticaaexacerbao

http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

6/7

1/10/2015

Ofanatismoreligiosoentreoutros
donomedeJesus,quevistocomonicasoluodetodososproblemas.
[27]Freud,S.Futurodeumailuso,p.64.
[28]A.z.FolhadeS.PauloCad.Mais!

Refernciasbibliogrficas
ALVES,R.Entreacinciaeasapincia.SoPaulo:Loyola,2001
BECKER,S.AfantasiadaeleiodivinaDeuseohomem.RiodeJaneiro:C.deFreud,1999.
CHEMAMA,R.Dicionriodepsicanlise.PorteAlegre:ArtesMdicas,1995.
CIORAN,E.Genealogiadofanatismo.In:Breviriodadecomposio.RiodeJaneiro:Rocco,1989,p.11
100.
DEMO,P.Dialticadafelicidadefelicidadepossvel.V.3.Petrpolis:Vozes,2001.
ECO,U.Anebulosafascista.In:FolhadeS.PauloMais!,14/05/95.
ENZENSBERGER,H.M.Paraniadaautodestruio.FolhadeS.PauloCad.Mais!11/11/2001,57.
FREUD,S.[1911]Notaspsicanalticassobreumrelatoautobiogrficodeumcasodeparania(dementia
paranoides).RiodeJaneiro:Imago,1974,v.XII,p.15105.
_____.[1917]Ofuturodeumailuso.Rio:Imago,1974,v.XX1.
GARCIAROZA,L.A.OMalradicalemFreud.RiodeJaneiro:JorgeZahar,1990.

JAPIASSU,H.Desistirdepensar?Nempensar!SoPaulo:Letras&Letras,2001.
JURANVILLE,A.Lacaneafilosofia.RiodeJaneiro:JorgeZahar,1987.
KILLERCULTS.DocumentriodirigidoporCatherineBerthilliereBernardVaillot.France3canalVie,1998.
KURZ,R.Asndromedoobscurantismo.FolhadeS.PauloMais!05/11/1995,p.12.
LALANDE,A.Vocabulriotcnicoecrticodefilosofia.SoPaulo:MartinsFontes,1993.
MANVELL,R.&FRAENKEL,H.Gering.RiodeJaneiro:1962.
MORIN.E.EntrevistaaoprogramaRodaViva.SoPaulo:TVCultura,2000.
MRECH,L.Psicanliseeeducao:novosoperadoresdeleitura.SoPaulo:Pioneira,1999.

NASIO,J.D.CincoliessobreateoriadeJacquesLacan.RiodeJaneiro:JorgeZahar,1993.
NIETZSCHE,F.Almdobemedomal.SoPaulo:Hemus,s.d.
ROUANET,S.P.Ostrsfundamentalismos.FolhadeS.PauloMais!21/10/2001.
ZUSMAN,W.Terrorismo:umboloemcamadas.Vrticerevistavirtualdepsicanlise.out/2001.

RAYMUNDODELIMA

http://www.espacoacademico.com.brCopyright20012003Todososdireitosreservados

http://www.espacoacademico.com.br/017/17ray.htm

7/7

Das könnte Ihnen auch gefallen