Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
To statystyczne
Na tle Unii Europejskiej nasz przyrost liczbowy studentw jest imponujcy (rys. 1). Przyjmujc
za rok bazowy 1998, w Polsce zanotowano w okresie 8 lat ponad 80% wzrost liczby studentw.
http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/41/20/41206/1_zfn_plus_ideo.pdf.
Indeks kapitau intelektualnego powsta w oparciu o analiz kluczowych wskanikw kapitau intelektualnego
przypisanych do danej generacji. Lista wszystkich 117 wskanikw dostpna jest na stronie: www.innowacyjnosc.gpw.pl.
3
4
w w w . e - f i n a n s e . c o m
rdo: Opracowanie wasne na podstawie EFA Global Monitoring Report 2009, UNESCO
http://www.unesco.org/en/efareport/reports/2009-governance/, Eurostat.
W roku akademickim 2007/2008 w Polsce dziaao 131 uczelni publicznych, a take 324 uczelni
niepublicznych. Uczelnie niepubliczne ksztac obecnie 660,5 tys. studentw (czyli 34,1% ogu
studentw), w tym 199,7 tys. na pierwszym roku studiw. W roku akademickim 2007/2008 w
polskich szkoach wyszych wszystkich typw szk ksztacio si 1937,4 tys. studentw, tj. o 0,2%
mniej ni w roku poprzednim5. W okresie ostatnich siedemnastu lat wspczynniki skolaryzacji w
szkolnictwie wyszym wzrosy czterokrotnie. Wspczynnik skolaryzacji brutto wzrs z 12,9 w
roku akademickim 1990/1991 do 51,1 w roku akademickim 2007/2008, a netto odpowiednio z 9,8
do 39,7. W roku akademickim 2007/2008 liczba studentw na studiach stacjonarnych wynosia
940,2 tys. osb, tj. 48,5% wszystkich studiujcych. Na studiach niestacjonarnych studiowao 997,2
tys. osb. Studenci studiw niestacjonarnych stanowili 51,5% wszystkich studiujcych. W
uczelniach publicznych dominujc form byy studia stacjonarne w tej formie ksztacio si
62,9% studiujcych. Natomiast w niepublicznych szkoach wyszych
odsetek studentw stacjonarnych wynosi
tylko 20,7%6. Biorc pod uwag absolwentw,
w analizowanym okresie najwiksz grup
stanowili absolwenci kierunkw ekonomicznych
i administracyjnych (25,9%), kierunkw pedagogicznych (15,0%) oraz kierunkw spoecznych
(15,0%). Absolwenci kierunkw inynieryjno-technicznych stanowili jedynie (5,4%) ogu
absolwentw7.
Ibidem.
Ibidem.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
Rysunek 2. Wydatki na instytucje szkolnictwa wyszego w krajach OECD jako % PKB (2005)*.
3.0
2.5
1.2 1.9
2.0
0.1 0.1
rednia OECD
1.5
0.2
0.2
0.4
0.20.2 0.2
0.5
0.4
0.6 0.8
0.4
0.9
0.2 0.3
0.90.9 0.9 1.1 1.1 1.2 1.0 1.2
0.5
1.9
0.2
1.3
1.4
0.9 1.1 0.9 0.9
0.70.6 0.8
1.4 1.6
1.4
1.7
1.4
0.9
1.0
0.8
1.2
0.6
0.5
POLSKA
USA
Kanada
Korea
Finlandia
Dania
Szwecja
Australia
Grecja
Nowa Zelandia
Szwajcaria
Japonia
Portugalia
BrytaniaWielka
Francja
Norwegia
Meksyk
Austria
Belgia
Holandia
Irlandia
Islandia
Wegry
Hiszpania
Czechy
Niemcy
Wochy
Sowacja
0.0
Coraz wikszej liczbie studentw w wielu krajach towarzyszyy masowe inwestycje finansowe.
W okresie od 1995 do 2005 na wszystkich poziomach ksztacenia w wikszoci krajw wydatki
publiczne, jak i prywatne, w ujciu realnym wzrosy w krajach OECD rednio o 42%. Jedynie w
takich krajach, jak Finlandia, Francja, Irlandia, Holandia i Norwegia wydatki na szkolnictwo
wysze, jako % PKB, zmniejszyy si. W Grecji, we Woszech, w Polsce, Portugalii, Sowacji,
Hiszpanii, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych wzrost wydatkw na szkolnictwo wysze
przewyszy wzrost wydatkw na edukacj na poziomie podstawowym i rednim o ponad 30%.
Przecitne wydatki na edukacj w okresie od 1995 do 2000 roku wzrastay w takim samym tempie,
jak PKB (o 20%), za w okresie 2000-2005 w jeszcze szybszym (o 32%). Jedynie w Belgii, Irlandii
oraz kraju partnerskim OECD Chile wydatki na szkolnictwo wysze w latach 2000-2005 roku
nie rosy szybciej ni PKB8.
Prawd jest, i im wiksza jest wielko danej populacji studentw, tym wiksze jest
potencjalne zapotrzebowanie na usugi edukacyjne oraz ich finansowanie. W latach 2000-2005 takie
kraje, jak: Belgia, Niemcy, Wgry, Irlandia, Holandia, Szwecja i kraje partnerskie OECD Brazylia,
Chile, Estonia i Izrael, odnotoway spadek wydatkw w szkolnictwie wyszym w przeliczeniu na
jednego studenta. We wszystkich tych krajach z wyjtkiem Niemiec i Belgii spadek ten by gwnie
wynikiem reakcji na szybki wzrost (o 10% lub wicej) liczby studentw szk wyszych. Zupenie
odwrotnie byo w przypadku Czech, Grecji, Islandii, Meksyku, Polski, Sowacji i Szwajcarii, gdzie
mimo odnotowania ponad 20% wzrostu liczby studentw midzy 2000 i 2005 rokiem, kraje te
zwikszyy swoje wydatki co najmniej w takiej samej proporcji 9.
8
Ibidem, s. 214.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
w w w . e - f i n a n s e . c o m
Nakady inwestycyjne
w uczelniach publicznych
(w mln z)
1995
1996
1997
1998
1999
2000
280,4
468,5
647,5
863,5
1 055,8
1 317,1
Nakady inwestycyjne
w uczelniach
niepublicznych
(w mln z)
13,2
34,9
91,3
95,4
172,3
258,7
12
E. Malinowska-Misig, W. Misig, M. Tomalak, Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji w Polsce. Analiza
regionalna, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008, s. 64.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
1 265,5
1 265,5
1 142,5
1 452,2
1 690,7
1 823,8
2 008,2
322,7
275,9
336,4
333,6
268,0
212,2
238,7
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.
Proporcja rde finansowania publicznych szk wyszych jest zupenie odwrotna anieli
niepublicznych. Finansowanie tych jednostek odbywa si gwnie za porednictwem budetu
pastwa poprzez dotacje o charakterze celowym. Do najwaniejszych rodzajw dotacji
budetowych dla uczelni zaliczamy: dotacje na finansowanie dziaalnoci dydaktycznej oraz dotacje
na zadania badawcze. W ustawie budetowej okrelana jest oglna kwota dotacji, ktra powinna by
przeznaczona tylko i wycznie na okrelone cele 13. Za dysponowanie i dokonywanie podziau tych
rodkw odpowiedzialny jest minister waciwy do spraw szkolnictwa wyszego, za w uczelniach
resortowych waciwy minister. Od 1993 roku podzia rodkw przeznaczonych na szkolnictwo
wysze odbywa si za pomoc algorytmu, ktry powinien zapewnia obiektywno kryteriw i
racjonalizacj zachowa uczelni. Jednym z okrelanych w ustawie celw, na ktry mog by
przyznawane dotacje, s zadania zwizane z ksztaceniem studentw studiw stacjonarnych,
uczestnikw stacjonarnych studiw doktoranckich i kadr naukowych oraz utrzymaniem uczelni, w
tym na remonty. Decyzja o przyznaniu dotacji podejmowana jest na podstawie planw rzeczowo-finansowych, przygotowywanych przez uczelnie. Fakt, i gwnym bodcem finansowania
publicznych uczelni s dotacje, nie oznacza, e jednostki te zamykaj si na inne rda
finansowania. W ostatnim czasie obserwujemy systematyczny wzrost finansowania ich dziaalnoci
poprzez rda niezwizane z dotacjami, ktre pochodz gwnie z odpatnoci za ksztacenie na
studiach niestacjonarnych.
Finansowanie szkolnictwa wyszego w formie dotacji budetu pastwa w poprzednim
dziesicioleciu realizowane byo na miar moliwoci uwarunkowanych gwnie
makroekonomicznymi przesankami dystrybucji finansw publicznych 14. Patrzc w przeszo, lata
90. to lata gbokich zmian w polskim szkolnictwie wyszym. Zdaniem A. Koodziejczyka,
przemiany te nastpiy pod wpywem trzech gwnych czynnikw. Pierwszym z nich by fakt
uzyskania przez szkoy wysze znacznie wikszej autonomii, drugim wzrost zainteresowania
wyksztaceniem, za trzeci czynnik dotyczy redukcji finansowania szkolnictwa wyszego z
budetu, co w poczeniu z duym przyrostem liczby studentw spowodowao drastyczne obnienie
pastwowej dotacji przypadajcej na jednego studenta 15. Dzi sytuacja ta jest znacznie lepsza. Jak
pisze J. Bieliski na amach miesicznika Forum Akademickie: w latach 2003-2005 dotacja na
dziaalno dydaktyczn polskich uniwersytetw znacznie si zwikszya. Wynosia ona w 2003
roku 1 664,3 mln z, w 2004 roku 2 004,0 mln z, w 2005 roku 2 334,8 mln z 16. Aczkolwiek
zdaniem W. Mendysa, prezentowane kwoty wystarczyy zaledwie na cz wynagrodze dla
pracownikw w 2003 roku 74,5%, w 2004 roku 76,9%, za w 2005 roku 73,4%. Dotacja ta
stanowi okoo 60% przychodw publicznych szk wyszych w Polsce 17.
13
Dotacje mog by przyznawane na cele okrelone w ustawie, a sposb ich podziau okrela Rozporzdzenie Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyszego z 2 kwietnia 2007 r. (DzU z 7 maja 2007 r.).
14
Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce do roku 2010, [w:] J. Osiecka, A. Chodyra, Konferencje i seminaria.
Raport o szkolnictwie wyszym. Diagnoza stanu i strategia rozwoju, Biuletyn Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii
Sejmu 2003, nr 2(46), Kancelaria Sejmu, Warszawa, s. 162.
15
A. Koodziejczyk, Stanowisko Senatu Politechniki Gdaskiej w sprawie dotacji budetowych dla szkolnictwa wyszego,
Uchwaa nr 75/2000/XIX z 20 grudnia 2000 r., Serwis Politechniki Gdaskiej, numer specjalny z 21 grudnia 2000 r.
16
J. Bieliski, Dotacje i czesne, Forum Akademickie 2006, nr 12, pobrany ze strony:
http://forumakad.pl/archiwum/2006/12/22_dotacja_i_czesne.html.
17
W. Mendys, Mienie i finanse szk wyszych, [w:] Szkolnictwo wysze w Polsce , op.cit., s. 164.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
Nakady z budetu
pastwa ogem
(w mln z)
2 174,7
3 002,4
3 752,2
4 272,3
5 070,5
5 326,7
6 370,7
6 829,6
7 049,2
8 822,3
9 676,5
9 888,7
10 701,4
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.
% PKB
0,65
0,71
0,73
0,71
0,76
0,72
0,82
0,85
0,84
0,96
0,99
0,94
0,93
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
19
OECD Reviews of Tertiary Education POLAND, Raporty OECD na temat szkolnictwa wyszego Polska ,
http://browse.oecdbookshop.org/oecd/pdfs/browseit/910709PE.PDF.
w w w . e - f i n a n s e . c o m
kilkoma strumieniami. rodki przeznaczone byyby na: a. stypendia socjalne od 1-go semestru, tak
by na studia byo sta osoby z trudn sytuacj finansow; b. stypendia naukowe od 2-go semestru; c.
dofinansowanie projektw podnoszcych jako ksztacenia; d. zamwienia rzdowe dotyczce
okrelonego rodzaju ksztacenia, wanego dla pastwa; e. finansowanie studiw doktoranckich i f.
finansowanie projektw kluczowych (np. ksztacenie liderw i osb o uzdolnieniach
matematycznych). Oczywicie to nie wszystkie rda finansowania ksztacenia na poziomie
wyszym, mamy przecie jeszcze: czesne, sponsorw i fundatorw, banki jako poyczkodawcw
oraz budety programw unijnych. Przy czym zarwno uczelnie publiczne, jak i niepubliczne
powinny by traktowane jednakowo i objte powszechnym, cigle doskonalonym systemem
akredytacji. Tylko pozytywna akredytacja otwieraaby dostp do rodkw publicznych 20.
Nie przesdzajc w tym momencie o formie finansowania edukacji w naszym kraju, czy miaby
to by zaproponowany wyej system, czy raczej system zbliony do brytyjskiego, oparty na
rdach publicznych i prywatnych z siln rol organizacji zarzdzajcych finansami (w przypadku
Anglii jest to The Higher Education Funding Council for England), jedno mona powiedzie
obecny system skutkuje regresem polskiej nauki i edukacji. Ma chyba tego wiadomo obecny
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego, Barbara Kudrycka autorka szeroko dyskutowanego dzi
pakietu reform polskiej nauki i edukacji. Jak stwierdzia podczas seminarium Jaka ma by reforma
szkolnictwa wyszego w Polsce 6 kwietnia 2009 roku w acucie, Polska nie ma ju czasu na
powolne zmiany, poniewa wprowadzanie reform w ycie potrzebne jest od zaraz 21.
Literatura
Koodziejczyk A., Stanowisko Senatu Politechniki Gdaskiej w sprawie dotacji budetowych dla szkolnictwa
wyszego, Uchwaa nr 75/2000/XIX z 20 grudnia 2000 r., Serwis Politechniki Gdaskiej, numer specjalny
z 21 grudnia 2000 r.
Malinowska-Misig E., Misig W., Tomalak M., Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji
w Polsce. Analiza regionalna, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008.
Mendys W., Mienie i finanse szk wyszych, [w:] Szkolnictwo wysze w Polsce. Ustrj prawo
organizacja, red. Walto S., Rozmus A., Wyd. WSIiZ w Rzeszowie, Rzeszw 2009.
Pomianek T., Co z t edukacj? Nie do koca subiektywna analiza stanu polskiej nauki i szkolnictwa
wyszego, [w:]. W poszukiwaniu syntezy. O problemach szkolnictwa wyszego nie tylko w Polsce, red.
J. Chopecki, Wyd. WSIiZ, Rzeszw 2004, s. 105-106.
Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce do roku 2010, [w:] Osiecka J., Chodyra A., Konferencje
i seminaria. Raport o szkolnictwie wyszym. Diagnoza stanu i strategia rozwoju, Biuletyn Biura Studiw
i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 2003, nr 2(46), Kancelaria Sejmu, Warszawa.
http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/41/20/41206/1_zfn_plus_ideo.pdf.
http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf, Szkoy wysze i ich finanse w 2007
roku, GUS, Warszawa 2008.
http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf, Education at a Glance 2008, OECD Indicators.
http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/pdf/countryspecificpressdos/PR088PL.pdf z 12.05.2009 r.,
Kluczowe dane o szkolnictwie wyszym, wydanie 2007, informacje prasowe sieci Eurydyce.
http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf Education at a Glance 2008, OECD Indicators.
http://forumakad.pl/archiwum/2006/12/22_dotacja_i_czesne.html, J. Bieliski, Dotacje i czesne, Forum
Akademickie 2006, nr 12.
http://browse.oecdbookshop.org/oecd/pdfs/browseit/910709PE.PDF, OECD Reviews of Tertiary Education
POLAND, Raporty OECD na temat szkolnictwa wyszego Polska.
20
T. Pomianek, Co z t edukacj? Nie do koca subiektywna analiza stanu polskiej nauki i szkolnictwa wyszego, [w:]
W poszukiwaniu syntezy. O problemach szkolnictwa wyszego nie tylko w Polsce, red. J. Chopecki, Wyd. WSIiZ, Rzeszw
2004, s. 105-106.
21
Seminarium Jaka ma by reforma szkolnictwa wyszego w Polsce odbyo si 6 kwietnia 2009 roku w acucie
i zostao zorganizowane przez Samodzielny Zakad Bada nad Szkolnictwem Wyszym Wyszej Szkoy Informatyki
i Zarzdzania w Rzeszowie.
w w w . e - f i n a n s e . c o m