B1-B1+

Rok 2013 rokiem

Ryszarda Wagnera

Sebastian
Chudak1

... czyli o tym, jak wprowadzi uczniw w wiat

niemieckiej opery romantycznej
Rok 2013 zosta ogoszony rokiem Ryszarda
Wagnera, kompozytora, ktry urodzi si dokadnie
200 lat temu, 22 maja 1813r. wLipsku. Dodatkowo
wbiecym roku obchodzimy 130-st rocznic jego
mierci. Z pewnoci warto, zatem powici kilka
sw yciu i twrczoci tego kompozytora, reformatora muzyki operowej, twrcy wielu dramatw
muzycznych iautora oper, wtym np. Tannhuser,
Lohengrin iPiercie Nibelunga. Jego twrczo
jest wkocu elementem szeroko pojtej kultury niemieckojzycznego obszaru jzykowego. Poznanie
choby skromnego jej wycinka bdzie niewtpliwie
przyczynkiem do pogbienia kompetencji (inter-)
kulturowej uczniw. Icho pewnie nie jest moliwe,
aby uczniowie w peni zrozumieli jej znaczenie dla
wspomnianego krgu kulturowego, to jednak, by
moe, uda si wzbudzi w nich zainteresowanie
tego rodzaju muzyk izachci do dalszych poszukiwa.
Jak ju wspomnielimy, R. Wagner to jeden znajwikszych kompozytorw czasw nowoytnych.
Jest to artysta, ktrego wpyw na ksztat muzyki
operowej jest ogromny. Dotyczy to zarwno innowacyjnoci jego kompozycji, jak i niespotykanego
wczeniej rozmachu inscenizacji. Wagner ju za
ycia wzbudza silne emocje by uwielbiany przez
melomanw, ktrzy nierzadko odbywali dalekie
podre, aby zasi na widowni zaprojektowanego przez niego Festspielhaus w Bayreuth i przey
kolejne wystawienie jego dzie. Jednak Wagner
by take atakowany przez krytykw. Naleeli do
nich m.in. filozofowie, F. Nietzsche i T. W. Adorno,
ktrzy dawali wyraz swemu zniesmaczeniu lub
nawet przeraeniu rozbuchaniem ekstremalnych
emocji wagnerowskich kompozycji. Kompozytor by
ibywa nadal krytykowany na tle ideologicznym, za
swoje antysemickie pogldy i wypowiedzi.
Cho jego muzyka powstawaa z inspiracji
zupenie odmiennych ni antysemitystyczne
czy te narodowo-socjalistyczne, to niektrzy krytycy nadal prbuj mu przypisywa takie wanie inspiracje.
R. Wagner jest tak wany dla Niemiec
i Niemcw, e zosta nawet jednym spord 122 tzw. niemieckich miejsc pamici.

Dla wyjanienia doda naley, e miejsca pamici

to nie tylko miejsca w znaczeniu geograficznym.
Zgodnie z ide francuskiego historyka Pierre Nora,
autora koncepcji miejsc pamici (ac. loca memoriae/ niem. Erinnerungsort) owymi miejscami nie
s wycznie miejsca, ktre mona wskaza na
mapach. Miejsca pamici to znacznie wicej to
osoby, wydarzenia, przedmioty, instytucje, idee, tj.
wszystko to, co tworzy kolektywn pami wsplnot kulturowych, co jest dla nich punktem odniesienia, ich identyfikacj. W przypadku spoeczestwa
niemieckiego do tych miejsc zalicza si m.in.
Bismarcka, Karola Maya, Fausta, bitwy w lesie
Teutoburskim i pod Grunwaldem, Reformacj, ale
take ogrdki dziakowe, Mark Niemieck (D-Mark)
ikarnawa.
R. Wagner jest miejscem pamici w bardzo
wielu wymiarach materialnych i niematerialnych,
realnych isymbolicznych.2 Kojarzony jest zmiastami
Nrnberg, swoistym prototypem miast, w ktrych
rozgrywaj si jego sztuki, ale te Wartburg, Bayreuth
i z zamkiem w Neuschwanstein oraz z rzek Ren.
Wszystkie te miejsca charakteryzuje wjego sztukach
swoista mityczna sakralno. Kompozytor odwouje
si do mitologii germaskiej, do okresu redniowiecza, oywia je, przywraca kolektywnej pamici. Jego
twrczo, styl jego kompozycji ipodejcie do poruszanych wtkw w znaczcy sposb odciskaj si
na stylu muzyki epoki, wktrej tworzy. S one te
nadal bardzo silnie kojarzone z muzyk niemieck
wogle iuwaane za przykad jej szczytowej formy.
Za taki przykad uwaa je zreszt sam Wagner, ktry
traktowa je jako Hhepunkt und Vollendung der
deutschen Kulturentwicklung.
W
przygotowaniu
lekTipp von
cji na temat ycia i twrczoder Maus
ci R. Wagnera z pomoc przyjdzie nam take Internet. Wiele
tu stron powiconych temu
kompozytorowi.
Poszukiwania
informacji warto zacz od strony www.
richard-wagner-leipzig.de, na ktrej w rubryce Leben & Schaffen znajdziemy yciorys
R. Wagnera, awrubryce Ein Lepziger informacje
ojego zwizkach zmiastem Lipsk. Warte polecenia

1 Dr Sebastian Chudak jest adiunktem wInstytucie Filologii Germaskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza wPoznaniu.

45

L. van Beethoven (1770-1827), F. Schubert (1797-1828),

R. Wagner (1813-1883), J. Strauss (1825-1899),
J. Brahms (1833-1897).
Aby wprowadzi uczniw w wiat muzyki R.
Wagnera, proponujemy rozpocz od lektury
yciorysu kompozytora. Tekst, ktry znajduje si
wzaczniku nr 2 napisany jest stosunkowo prostym jzykiem iniepenymi zdaniami. Na niszych
poziomach biegoci jzykowej mona ograniczy
si do czytania tekstu ipyta kontrolnych, np.:
z Wann wurde Richard Wagner geboren?
z Wo studierte er Musik?
z Wen heiratete er in Knigsberg?
z Wann zog er nach Paris um?
z Wen traf er nach seiner Flucht aus Wien?

s te strony www.bayreuther-festspiele.de (znajdziemy tu informacje o Festiwalu Wagnerowskim

wBayreuth iteatrze zaprojektowanym przez samego
kompozytora, tzw. Festspielhaus), www.wagnerstadt.
de (informacje omiecie Bayreuth, zktrym Wagner
jest zwizany szczeglnie silnie), www.ludwig-und-wagner.de (strona powicona kompozytorowi
i jego mecenasowi, krlowi Bawarii Ludwikowi II
Wittelsbach) i http://wagner-verband-leipzig.de
(strona WWW towarzystwa zajmujcego si pielgnacj pamici okompozytorze; znajdziemy tu przede
wszystkim informacje o zwizkach Wagnera z jego
rodzinnym miastem Lipsk). Informacje zgromadzone
na wymienionych wyej stronach WWW mog posuy do realizacji zada typu WebQuest, o ktrych
szerzej pisalimy w poprzednim numerze Nauczaj
lepiej, w artykule Aktuelle Sportereignisse mit
der Maus (str. 39-41).
***
Proponowany przebieg zaj:
1. ycie itwrczo R.Wagnera
Przed prezentacj tekstu najlepiej sprbowa
zaktywizowa uczniw odwoujc si do ich wiedzy
na temat kompozytora. Mona to zrobi w formie
zabawy, np. grajc w gr memory (karty do gry
wzaczniku nr 1). Czy uczniowie rozpoznaj kompozytorw widocznych na poszczeglnych kartach?
Czy wiedz kiedy yli? Czy znaj tytuy ich, choby
najbardziej znanych kompozycji? Po przyporzdkowaniu nazwisk do zdj uczniowie powinni sprbowa uoy zdjcia w kolejnoci chronologicznej
(przyporzdkowa do nich lata ycia widocznych na
nich kompozytorw) i sprbowa poda przykady
utworw. Rozwizanie: J. S. Bach (1685-1750),
J. Haydn (1732-1809), W. A. Mozart (1756-1791),

Powtrzymy w ten sposb formy czasu przeszego Imperfekt. Wprzypadku, gdy uczniowie nie
znaj jeszcze tej formy czasu, pytania iodpowiedzi
moemy oczywicie formuowa uywajc take
czasu Perfekt.
Uczniowie bardziej biegli jzykowo mog sprbowa wparach napisa yciorys kompozytora penymi
zdaniami. Takie wiczenie (Transformationsbung)
to dobry trening leksykalno-gramatyczny. Przy okazji
uczniowie rozwijaj strategie komunikacyjne, ucz
si parafrazowa, zastpowa struktury nominalne
(w tym np. Geburt, Hochzeit, Umzug, Flucht, Tod)
czasownikami itp. (np. geboren werden, heiraten,
umziehen, fliehen, sterben).
2. Jzyk muzyki R. Wagnera
Czas posucha muzyki! Wkolejnym kroku proponujemy zaprezentowa uczniom fragment skomponowanej w 1851 roku opery R. Wagnera, pt.: Die
Walkre. Fragment ten, znany pod tytuem Ritt
der Walkre, to jedna z najbardziej popularnych
melodii kompozytora. Jest to pocztek uwertury
do trzeciego aktu wspomnianej opery. Znajdziemy
go bez trudu wInternecie, na stronie www.youtube.com. Zadanie, ktre uczniowie maj wykona
po wysuchaniu nagrania, polega na narysowaniu
ilustracji do muzyki, np. w formie abstrakcyjnego
rysunku (tzw. Hrbild) lub te obrazka przedstawiajcego wymylon przez uczniw scen ze sztuki, z ktrej pochodzi fragment utworu (zacznik
nr 3). Prace uczniw powinny zosta omwione na
forum klasy.
Dodatkowo uczniowie mog sprbowa zidentyfikowa instrumenty, ktre sysz wzaprezentowanym
im fragmencie utworu. Kart pracy, ktra przypomni
im nazwy instrumentw i uatwi, by moe, take
rozwizanie zadania znale mona w tym numerze Nauczaj lepiej, wrubryce mit der Maus.
Umiecilimy tam take dodatkowe informacje dotyczce tego, jak mona wykorzysta na lekcji jzyka
obcego utwory muzyki klasycznej.

2 Por. rozdzia powicony kompozytorowi autorstwa Herfrieda Mnklera wpublikacji Deutsche Erinnerungsorte (E. Franois/ H. Schulze (red.), Mnchen, Verlag C. H. Beck, 2001,
str. 549-566).
3 Wykorzystana wzaczniku nr 3 ilustracja to obraz Walkren autorstwa Petera Nicolai Arbo (1865).

46

B1-B1+
3. Tematyka oper R. Wagnera
W zaczniku nr 4 umiecilimy ilustracj
pokazujc posta Walkirii, bohaterki z opery R.
Wagnera, ktrej fragment prezentowalimy uczniom w poprzednim kroku.3 Celem zadania jest
opis obrazu ustny lub pisemny, w zalenoci od
tego, czy chcemy pracowa nad sprawnoci pisania, czy te mwienia. Pod ilustracj umiecilimy
krtkie zadanie tekst zlukami. Sowa umieszczone
wramce mog by wykorzystane przez uczniw ju
przy rozwizywaniu pierwszej czci zadania. Lepiej
jednak pozwoli im samodzielnie wyszuka w sownikach potrzebne sownictwo, azadanie wykorzysta
jako form kontroli. Rozwizanie: Walkre, Ross/
Pferd, barfu, Pferd/Ross, Wolken, Haar, Mantel,
Schutzhelm, Schutzschild, Speer, Kettenhemd, Vgel.
Wzaczniku nr 5 znajduje si krtki tekst opowiadajcy o twrczoci R. Wagnera. Po lekturze
tekstu uczniowie powinni zdecydowa, ktre zdania
ze znajdujcego si pod tekstem zadania s prawdziwe, aktre nie. Prawidowe rozwizanie zadania
to: 1-F, 2-F, 3-R, 4-F, 5-R, 6-R, 7-R, 8-F, 9-F.
4. R. Wagner ikrl Ludwik II zwizyt wzamku
Neuschwanstein
Wan rol w yciu R. Wagnera odegra wspomniany ju wyej krl Bawarii Ludwik II Wittelsbach,

ktry po ucieczce zaduonego kompozytora

zWiednia w1864r. sta si jego mecenasem. Ludwik
II by zafascynowany twrczoci Wagnera od czasu,
gdy zobaczy inscenizacj jego opery Lohengrin.
Mwi si nawet, e wraenie, ktre sztuka ta
wywara na modym wadcy, byo tak due, e
wyuczy si na pami wszystkich pozostaych dramatw napisanych przez Wagnera. Wybudowany
przez niego pniej zamek Neuschwanstein (nota
bene kolejne niemieckie miejsce pamici) mia
suy jako kulisy dla inscenizacji sztuk kompozytora. Celem zada zzacznika nr 6 jest przyblienie
uczniom postaci krla, wybudowanego przez niego
zamku ijego zwizku zWagnerem.4
Tumaczc ide powstania zamku Neuschwanstein
trudno nie odwoa si do sw samego krla.
Dlatego wzadaniu nr 2 cytujemy fragment jego listu
do R. Wagnera. Tekst jest napisany wstylu izuyciem sownictwa, ktre mog by dla uczniw trudne do zrozumienia. Dlatego wpracy ztym tekstem
chodzi jedynie o globalne, wzgldnie selektywne
rozumienie tekstu.
Ostatnie zadanie zzacznika nr 6 to mini WebQuest.
Uczniowie maj tu na podanej stronie WWW
i w wydanej przez Bayerische Schlsserverwaltung
broszurze wyszuka informacje dotyczce historii
i wyposaenia zamku. Wyniki swoich poszukiwa
mog oile jest to technicznie moliwe zaprezentowa wformie prezentacji Power Point.

Zacznik nr 3
Du hrst jetzt ein Musikstck von Richard Wagner. Wie klingt die Musik? Hr zu und lass
deiner Phantasie freien Lauf!
Woran hast du gedacht? An welche Personen? An welche Orte?
Dreh das Blatt um und zeichne in das Bhnenbild unten ein Bild, das zu der Musik passt!

50

Zacznik/ Zaczniki naley pobra ze strony

http://www.edupress.pl/wydawane/jezyk-niemiecki/
w sekcji Pliki do pobrania.

4 W zaczniku wykorzystano obraz autorstwa Ferdinanda von Piloty (Mnchen, 1865) przedstawiajcy 20-letniego krla Ludwika II. w uniformie generalskim i paszczu koronacyjnym.

47