Sie sind auf Seite 1von 79

FALSAS APARIENCIAS

Miradas fragmentadas sobre a infancia

Concello de Ferrol
Alcalde de Ferrol / Vicente Irisarri Castro
Concelleira de Cultura, Educacin e Universidade /
Mercedes Carbajales Iglesias
Asesor cultural / Roberto Taboada
Negociado de Cultura /
Mara Dolores Ameneiros Pera
Raquel de Bernardo Guizn
Esther Fernndez Daz
Mara Jos Vilario Agras

Exposicin

Catlogo

Do 28 de xaneiro ao 24 de abril de 2011

Coordinadora de edicin / Susana Cendn

Responsable de Programacin do CTB / Susana Cendn

Textos /
Susana Cendn
Manuel Mosquera Cobin
Virginia de la Cruz Lichet

Comisaria do CTB / Susana Cendn


Comisarios invitados /
Manuel Mosquera Cobin
Virginia de la Cruz Lichet
Coordinacin / Susana Cendn
Axudante de coordinacin / Elsa R. Armentia
Deseo grfico / ta ta ta
Rotulacin / Aldine
Montaxe / Prieto
Seguro / Mapfre
Guas de sala e recepcin / Fesmi / Sermasa
Limpeza / Clece
Agradecementos /
CGAC, Galera Espacio Mnimo, Galera JM,
GaleraBegoa Malone, Galera Ana Vilaseco,
MuseoArqueolxico Provincial de Ourense,
MuseodeBelas Artes da Corua, Museo de Pontevedra,
Museo Provincial de Lugo, Museo de Bellas Artes
de Asturias, Museo Etnolxico de Rivadavia,
Arquivo RamnCaamao, Julio Reboredo Pazos,
ArquivoPacheco, Ovidio Aldegunde, Xulio Franco
delAmo, Covadonga Lpez de Prado Nistral, AnaMara
Veiga Romero, ngeles Tilve Jar, Mara Quiroga Figueroa,
Cesar Llana Rodrguez, Cristina Nvoa Pereira e a todos
os artistas participantes.

Biografas / Susana Cendn / Elsa R. Armentia


Traducins / Antonio Bonome
Fotografa / Ovidio Aldegunde
Arquivos fotogrficos /
Arquivo Pacheco
Arquivo Ramn Caamao
Arquivo Maximino Reboredo
Museo Arqueolxico Provincial de Ourense
Museo Etnolxico de Rivadavia
Museo de Bellas Artes de Asturias
Museo de Belas Artes da Corua
Museo de Pontevedra
Museo Provincial de Lugo
Deseo e maquetacin / ta ta ta
Imprime / euroGrficas
ISBN: 978-84-88991-21-8
Depsito Legal: C-503-2011

FALSAS APARIENCIAS
Miradas fragmentadas sobre a infancia

O CTB abre a programacin expositiva do ano 2011 coa exposicin Falsas apariencias.
Miradas fragmentadas sobre a infancia na que nos invita a reflexionar sobre a imaxe
da nenez na arte. Por medio desta proposta o centro da resposta aos seus obxectivos
como institucin cultural, xa que abre o debate sobre un tema de actualidade vez
que difunde ideas sobre a contemporaneidade. O feito de contrapoer artistas actuais
con pintores decimonnicos reforza a idea do debate e interpela ao espectador sobre
as imaxes que forman parte da mostra.

A infancia un perodo fundamental na vida das persoas. A algunhas condicinaas


positivamente, xerando toda unha serie de sinerxas que van facilitar o desenvolvimiento das cousas no futuro, mentres que para outras non deixa de ser unha etapa
chea de sombras que desexan esquecer. Esta dualidade reflctese perfeccin en
Falsas Aparencias. Miradas Fragmentadas sobre a Infancia, un proxecto coral no que
a visin de tres comisarios dialoga coa mirada de artistas procedentes de contextos
e cronoloxas diferentes.

Dende o Concello de Ferrol queremos agradecer o apoio prestado s distintas


galeras, museos, arquivos e particulares, xa que sen eles non sera posible levar a
cabo este importante proxecto.

A aposta do CTB segue sendo clara. Elaborar unha programacin de calidade cunha
coherencia que sexa capaz de contextualizar as propostas que se ofrecen nun mbito
concreto pero sen deixar de ambicionar un recoecemento que vaia mis al das
marxes da propia cidade.

Vicente Irisarri Castro


Alcalde do Concello de Ferrol

O esforzo que supuxo coordinar institucins, galeras e artistas de dentro e fra de


Galicia, o empeo en incidir no terreo da didctica, o que os contidos do que facemos cheguen a todos aqueles que desexen aprender coa arte, constite un estmulo
para seguir traballando na mellora dun centro que, a da de hoxe, un dos principais
buques insignia da cultura no noso pas.
Mercedes Carbajales Iglesias
Concelleira de Cultura, Educacin e Universidade

Falsas apariencias
Miradas fragmentadas sobre a infancia
Susana Cendn

14

Estraas apariencias
Virginia de la Cruz Lichet

20

Imaxes da infancia
Manuel Mosquera Cobin

31

memoria e infancia
45

a primaca do subxectivo
61

o familiar e o grotesco
69

anxelios
77

nada o que parece


92

Biografas
Susana Cendn / Elsa R. Armentia

106

Textos en castellano
130

English texts

falsas apariencias
Miradas fragmentadas sobre a infancia
Susana Cendn

Falsas Aparencias. Miradas Fragmentadas sobre a Infancia, repite en certa medida o


esquema doutras exposicins celebradas no CTB, como A Rebelin dos Xneros, na
que partiamos dunha imaxe clsica que se complementaba e dialogaba con pezas
de artistas contemporneos. A interrelacin entre artistas procedentes de finais do
sculo xix e principios do xx, con outros actuais que, ademais, se valen dunha
pluralidade de soportes que nada ten que ver coa supremaca da pintura no pasado,
mellora a percepcin dun espectador que se sinte inmerso nunha lectura pouco
ou nada lineal da historia. A nosa intencin seguir unha tendencia que se est a
experimentar con xito nalgunhas institucins punteiras hora de reorganizar as
sas coleccins, tal o caso da Tate Modern de Londres ou, mis recentemente, o
Museo Nacional de Arte Reina Sofa de Madrid. Gozar do pracer de contemplar
as construcins minimalistas da Bauhaus, xunto cos deseos de traxes de Oskar
Schlemmer para o Ballet Tridico nun contexto no que o cinema, as artes decorativas ou a ilustracin se entrecruzan nun xogo de linguaxes que non fan mis que
enriquecer o plano creativo, constite unha aposta que repercute directamente no
enriquecemento intelectual do espectador.
sabido que en grande parte das representacins clsicas, sobre todo no sculo xix,
se mostraba unha imaxe amable da infancia, sempre en relacin co mbito familiar,
como o caso dos retratos dos fillos de burgueses ou dos propios pintores. Osartistas buscaban nalgunhas poses de nenos que hoxe poden resultar perturbadoras a perfeccin tcnica, un virtuosismo que era o fin ltimo das sas realizacins.
Ademais, utilizar nenos resultaba mis econmico que contratar a modelos adultos.
Aamabilidade das representacins clsicas a penas sinalaban a unha realidade inmersa en graves conflitos sociais que provocaban que a maior parte dos nenos vivisen
nunhas condicins dramticas que, case nunca, aparecan reflectidas nas pinturas.
A eleccin da infancia como fo condutor do proxecto garda relacin coa intencin
de comunicar ideas sobre a nosa cultura, tradicins e mesmo sobre aqueles tabs
que anda hoxe planean sobre o mundo dos nenos. A mirada que nos interesa subliar afstase das canles tradicionais que mostran infancia como un estado idlico e
desinhibido construdo polo imaxinario adulto. De a que na seleccin que propoemos xogue un importantsimo papel a contraposicin de pocas e de miradas, da
arte considerada clsica, coas sas imaxes amables e preciosistas, e a contempornea,
mis prxima a ns e sabedora de que a infancia o xeito mis eficaz de manter viva
a nosa memoria.

Tratamos en todo momento de reforzar a parte didctica do proxecto, proporcionando ao espectador unha informacin precisa sobre o xogo de interrelacins que
se propoen. Non a nosa intencin xogar co sensacionalismo ou xerar polmicas
baratas. Todas as imaxes, mesmo as mis inquietantes, forman parte da realidade de
determinados contextos. Cando Sergei Bratkov decide plasmar unha serie de nenas
pousando de xeito provocador, a sa mirada aproxmase do fotoperiodista disposto
a constatar un feito que forma parte das perversins do imaxinario adulto, pois as
nenas son levadas a castings de modelos reais polos seus propios pais.
Quero agradecer a Manuel Mosquera Cobin a sa contribucin ao proxecto. Aseleccin que propuxo non soamente dialoga de xeito maxistral coas obras contemporneas da eleccin da cal son responsable, senn que incide de xeito positivo
no carcter marxinal de moitos creadores, homenaxendoos e sacndoos luz. A sa
aposta por fotgrafos case descoecidos como Manuel Buch, un autor fascinante
e cosmopolita que nos anos vinte experimenta coa fotografa utilizando mtodos
innovadores, a recuperacin de Maria Roesset, unha autora que a pesar de traballar
apenas durante catro anos nos legou unha obra chea de interesantes matices ou os
dous integrantes da Xeracin Doente, Ramn Parada Justel e Jenaro Carrero, desaparecidos como o resto dos compoentes do grupo traxicamente e que foron a
punta de lanza dunha renovacin artstica que se ralentizu en case unha trintena
de anos. Observar a impresionante pintura de Ramn Parada Justel, O fogar, o xeito
en como concibe o seu fondo, un pano a base de chorretones, de trazos inacabados,
conversando cos personaxes cheos de irona de Matas Snchez, non fai outra cousa

Vista da exposicin

10

que incidir na modernidade duns autores que, de non morrer prematuramente, proporcionaran suculentos froitos evolucin da pintura contempornea en Galicia.
Mencin aparte merece a seccin dedicada fotografa post mortem comisariada
por Virginia de la Cruz Lichet, reflexo da sociedade de finais do sculo xix e primeira metade do sculo xx. Unha tradicin pouco coecida e enmarcada nun contexto
de pobreza. Imaxes que revelan unha realidade que se oculta hoxe en da, pero que
no seu momento foi unha necesidade vital para preservar a memoria do pequeno
defunto. Acompandoos, unha deliciosa pintura do Infante D. Luis obra do autor
asturiano Dionisio Fierros. Falecido poucas horas despois de nacer, o primoxnito
da Raa Isabel II, foi exposto durante tres das na capela do Pazo Real para a sa
contemplacin. Tradicins que mostran un relacin coa morte quizais mis natural
que hoxe en da, e a representacin da cal, era un asunto que afectaba por igual a
xentes de todos os estratos sociais.
A aposta de dotar ao CTB dunha programacin estable e non de exposicins
aleatorias sen apenas conexin, con contidos intelectualmente atractivos e plurais, esixe dun esforzo considerable que non sera posible sen a predisposicin e a
xenerosidade de todas as institucins, tanto pblicas como privadas, que accederon
a participar neste proxecto. Neste sentido quero agradecer as obras cedidas polos
Museos de Belas Artes de A Corua, o Museo Arqueolxico Provincial de Ourense,
o Museo Provincial de Lugo, o Museo de Pontevedra, autnticos buques insignia da
nosa cultura posuidores de xoias, o valor das cales, un pracer contribur a resaltar.

Fragmento da obra de
Laura Perns, Que voei
tan alto, tan alto

11

Quero dedicar un agradecemento especial ao Museo de Bellas Artes de Asturias, o


director do cal Emilio Marcos Vallaure, consentiu en cedernos valiosas obras da sa
coleccin permanente.
A presenza de artistas contemporneos do talle de Sergei Bratkov ou Enrique Marty
non sera posible sen a xenerosa cesin da Galera Espazo Mnimo de Madrid. Aos
seus directores, Pepe e Luis, quero dedicar o meu mis profundo agradecemento.
Asobras de Matas Snchez son cortesa da Galera Javier Marn de Mlaga e a Galera Begoa Malone de Madrid. E pouco poidramos facer sen a atenta colaboracin
e os bos consellos de Miriam, a directora da Galera Ana Vilaseco de A Corua,
hora de seleccionar os traballos de Rebeca Menndez. Non podo deixar de mencionar a estupenda disposicin de Miguel Von Haffe, director do Centro Galego de
Arte Contempornea, ao cedernos o vdeo de Teresa Hubbard & Alexander Birchler,
unha peza sen a cal este proxecto quedara incompleto.
Virginia de la Cruz Lichet realizou un labor de investigacin maxistral recompilando nalgns dos arquivos fotogrficos de Galicia: Museo Etnolxico de Rivadavia,
Arquivo Ramn Caamao, Arquivo Julio Reboredo e Arquivo Luis Chao, aquelas
imaxes que mellor poderan complementar os contidos da exposicin Atodos eles o
meu mis sincero agradecemento. Ovidio Aldegunde asesorounos hora de pasar a
papel os negativos dos nenios mortos do xeito mis respectuoso posible, e o resultado creo que salta vista. Grazas xenerosidade de Xulio Franco del Amo puidemos
saber algo mis sobre a traxectoria de Manuel Buch. Os seus escritos, inditos, sobre
a historia da fotografa en Galicia constituron toda unharevelacin.
Por ltimo, mencionar aos artistas Rosala Banet, Cristian Gradn Carbajal,
RitaLin, Pablo Otero Huertas e Laura Perns que nos cederon as sas obras de
xeito xeneroso e entusiasta. A todos eles, grazas.

12

Infancia... do latn infans, do que provn infante (in-fante), o non-falante. Nestas


imaxes da infancia, penetrantes, idlicas por un lado, realistas por outro, espello
dunha sociedade de finais do sculo xix e primeira metade do sculo xx, desvlanse
unhas tradicins e unha prctica pouco coecida pero absolutamente necesaria: a
fotografa post-mortem de nenos.
Enmarcada nun contexto tanto histrico como socio-econmico de penuria e necesidade, estas imaxes revelan cun simple golpe de vista unha realidade oculta hoxe
en da, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para os familiares do
pequeno anxelio...

estraas
apariencias
Virginia de la Cruz Lichet

O nacemento da imaxe est unido dende o principio morte1


Que dicir destes pequenos retratos ou retratos pequenos? Estes in-fantis que parecen non dicir nada, pero cuxas imaxes estn repletas de palabras mudas. Al onde
a mirada parece ausente, mis que ausente convrtese nun limiar cara a ese outro
lado; de a o efecto que producen estas imaxes, hoxe en da, en ns, espectadores
estupefactos ante elas.
Non obstante, para chegar a elas, necesario un proceso de borradura, unha prctica
de eliminacin de prexuzos, de riscadura neurolxica para situarnos nunha poca diferente, con outras necesidades. Aris xa identificaba que o sculo xix era un
sculo no que a morte entendida como algo que forma parte da vida e, como
tal, se converte nunha morte domesticada, amestrada, apprivoise como el mesmo a
denomina2. Do mesmo xeito, e vinte anos antes, en 1955, Grer no seu Pornography
of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre o sculo xix e o sculo xx con
respecto morte. Se nun primeiro momento, esta forma parte integrante da vida
mesma, tratando con ela de forma natural mentres que o sexo era algo totalmente
tab, no sculo xx prodcese un xiro entre ambos os dous, sendo a morte algo oculto e mesmo indicible, mentres que o sexo se converte en algo natural e cotin.

1
Debray, R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ediciones Paids Ibrica. Barcelona,
1994 (Primeira edicin: Gallimard, Pars, 1992), p. 19.
2
Aris, P.: Essais sur lhistoire de la mort en Occident. Du Moyen Age nos jours. Editions du Seuil, 1975, p. 28.
(oprimeiro captulo desta publicacin est adicado mort apprivoise, pp. 21-35)
3
Grer, G.: The pornography of death. En Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. Vol. v, n.o 4 (outubro
1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol, London, pp. 49-52.

15

Que sucede entn para que se produza este cambio? E, detectamos o mesmo nos
exemplos galegos? En primeiro lugar, hai que achegarse ao caso galego con outra mirada (ou miradas). Todas as imaxes aqu presentes mostran unha clara evolucin entre o
sculo xix e o sculo xx, por un lado. E por outro, un enfoque diferente con respecto
tradicin da fotografa post-mortem no mundo occidental.
En primeiro lugar, obsrvase o xeito en que a Fotografa herda o mesmo tipo de representacin utilizada ata agora pola Pintura. Os retratos realizados por Maximino
Reboredo, no ltimo decenio do sculo xix, son boa proba diso. Tendo en conta
que, tanto durante o sculo xix coma durante a primeira metade do xx, a mortalidade infantil era moi elevada, non sorprende a gran proliferacin deste tipo de retratos
infants. Retratos que, como aquel que representa a Don Luis, Prncipe de Asturias
defunto, realizado por Dionisio Fierros en 1850, exhiben os pequenos defuntos recostados, cunha elegancia que penetra en ns de forma punzante, producindo ese
punctum do que tanto falou Roland Barthes.4
Al, sobre aqueles almofadns que lles permiten dar maior presenza aos pequenos
corpos adormecidos, os nenos presntansenos cada vez mis cadavricos, mis evidentes. A falsa aparencia da fantasa escatolxica se ten metamorfoseado con sutileza
nunha penetrante pesadume cadavrica. A boca aberta da pequena, o rostro lixeiramente xirado cara a ns porque no fondo se trata dun retrato e o modelo ten que
mirar cara ao obxectivo, a gran coroa de flores que decora aqueles fondos neutros,
todos estes detalles producen ese punctum que nos fere ao observalas. a onde se
establece ese cordn umbilical entre os pequenos e ns; unha unin que nos impide
fuxir de al, que nos deixa petrificados e coa mirada fixa neles, preguntndonos que
lles sucedeu? Que nos queren contar? Pero tan s obtemos palabras mudas, in-fantis,
in-certeza e, polo tanto, convrtense en imaxes desacougantes.

Ramn Caamao. Beb difunto no seu atade

Ramn Caamao. Beb difunto no seu atade

Arquivo Caamao

Arquivo Caamao

Reboredo teen algo de romntico, mesmo el ten algo de romntico; a sa morte


prematura boa proba diso. Nos seus retratos vemos o xeito en que, pouco a pouco,
pasa desa falsa aparencia a unha autntica presenza. O atade incorprase como un
accesorio mis, pero a permanece. Agora xa non hai dbida: a morte representada
en todo o seu esplendor.

esa falsa aparencia de seres pracidamente durmidos sobre cmodos almofadns a


que nos perturba. Como falar de comodidade en tales situacins? Como falar de beleza nestas imaxes? Pois de beleza hai que falar, unha beleza algo sublime, romntica
mesmo, na que os sonos se mesturan coa realidade, na que o escuro prevalece sobre
a luz, na que o ferinte se converte en pracer terrorfico. Estes retratos de Maximino

De accesorio a continente, de complemento a habitculo, de elemento decorativo a


funcional, a frontalidade imponse de forma inevitable pola propia caixa. A incerteza
dispase... xa non hai dbida ante o que estamos a ver. Anda as, seguimos baixo
os efectos da mirada medusea. E agora que? Interpelamos ao mundo e o mundo
interrganos: Que significado darlle? Non cabe dbida que todos estes retratos eran
encargos por parte da familia. Co cambio de sculo, todo parece impoerse. A suavidade e dozura dos retratos post-mortem decimonnicos presntansenos aqu, malia
todo, cunha violencia visual quizais mis propia da Arte Contempornea. Agora xa a
morte ou tab ou provocacin.5

Barthes, R.: La cmara lcida. Nota sobre la fotografa. Ed. Ediciones Paids Ibrica. Barcelona, 1999. (Col. Paids
Comunicacin, 43). (1. ed. 1980).

5
Cruz Lichet, V. (de la): Ms all de la propia muerte. En torno al retrato fotogrfico fnebre, en Imgenes de
la violencia en el arte contemporneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de
la Medusa, 154). Pp. 151-175.

16

17

Annimo
Neno defunto

Maximino Reboredo
Beb morto

Museo Etnolxico deRibadavia

Non obstante, mis al desa aparente imposicin dada tanto polo formato apaisado
como pola colocacin do cadaleito e, en consecuencia, a dos corpos expostos mantendo eses perfs absolutos, se mostran unhas imaxes afastadas, mediante unha distancia prudencial que se establece con respecto a ns, espectadores da escena. Toda
morte violencia, declara Moeglin-Delcroix.6 Non de estraar que nenos, xa case
adolescentes, aparezan contemplados como adultos, vestidos con traxe de chaqueta que, por outro lado, lles acaba quedando grande. Aqu prodcese unha viraxe
en todos os sentidos, pero sobre todo na tonalidade: os fondos escuros e ttricos,
tpicos de Reboredo nos casos de bebs e nenos, transfrmanse xa en fondos luminosos. Unrapaz duns trece ou catorce anos foi brutalmente arrancado da sa nenez.
Amorte, como rito de paso que , honroulle nun dobre sentido: o rapaz pasou a ser
adulto e defunto vez.7
E non obstante, esa distancia que nos adeca para enfrontarnos a estas imaxes rompe pouco a pouco. Os retratos realizados por Ramn Caamao durante as dcadas
dos anos trinta e corenta vannos marcando unha evolucin que se ir facendo cada
vez mis clara. A imaxe envrcase, a horizontalidade pasa a ser verticalidade, a luz
imponse, os pequenos interplannos. Este cambio comeza a anular esa distancia
prudencial, pero outros recursos xorden no seu lugar: a imaxe do pequeno anxo.
Os corpos dispostos nos seus fretros, rodeados de cirios, de elementos vexetais, de
6
Moeglin-Delcroix, A.: Le profil mort de notre imperfection (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Maison Europenne de la Photographie. N 11 (decembro 1991). Ed. Paris Audiovisual. Pars (revista semestral), p. 87.
7
Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de lHomme. Pars-La Haya.
1969. Col. Rditions V. (Primeira edicin: Pars, 1909).

18

Arquivo Maximino Reboredo

esculturas relixiosas, presntanse ao xeito de pequenos altares. O neno, e polo tanto


a sa morte, sacralzase, mesmo habera que dicir que se santifica; nenos metamorfoseados en seres etreos, habitantes de parasos celestiais. Non obstante, prodcese
unha contradicin entre a imaxe que se pretende proxectar e o seu resultado; porque no fondo estamos a falar de ficcins, de simulacros e, en definitiva, de falsas
aparencias. A pequena caixa de bonecas descbrese para des-velarnos os pequenos
rostros aporcelanados.
Pero, como representar unha aparencia? dicir, como facer verosmil o que non
o? Non existe nas imaxes do sculo xx unha falsa aparencia da morte. A morte ,
e as est representada. Non obstante, o que resulta difcil materializar esa ausencia. Ocadver non nin un vivo nin unha cousa, declara Rgis Debray.8 unha
presenza que se fai ausente, mentres que a imaxe permite capturar unha ausencia e
a fai presente. Nenos-estampa, nenos-altares, a sa falsa aparencia non afecta; o que
importa que en todas elas intumos e nos enfrontamos a unha verdadeira representacin da Morte. E iso o que, en definitiva, nos deixa absortos e algo estraados.
O cadver e o espectador confndense; ambos os dous permanecen, atemporais,
inmbiles, enfrontados ante a autntica realidade: a visin da nosa propia morte.9

Debray, R.: Opus cit., p. 27.


Quixera agradecer a amabilidade e entusiasmo por esta exposicin hora de ceder o material aqu exposto e publicado a: Julio Reboredo do Arquivo Maximino Reboredo, Chete Pose do Arquivo Caamao, Vctor Vaqueiro do
Arquivo Pacheco e Jos Csar Llana do Archivo Grfico do Museo Etnogrfico de Ribadavia.

8
9

19

A exposicin Falsas aparencias. Miradas fragmentadas sobre a infancia pretende


aproximarse representacin da nenez na arte, facendo fincap na contraposicin de
pocas. Por unha parte imos coecer a visin amable e preciosista da arte decimonnica fronte aos artistas actuais, que proxectan sobre a infancia unha visin subxectiva, moi ligada memoria, e que constren as sas imaxes por medio da apropiacin
dos medios de expresin infants.

imaxes da
infancia
Manuel Mosquera Cobin

A infancia o perodo da vida humana que abrangue dende o nacemento puberdade. No noso mundo esta etapa est plenamente recoecida como un perodo coas
sas propias caractersticas e necesidades. Como resposta a esta concepcin da nenez
prmase a preservacin e a calidade de vida, de modo que se garanta o pleno desenvolvemento dos nenos e nenas como persoas. Estas ideas que nos son comns non sempre foron as, xa que no pasado houbo distintos modos de entender esta fase da vida.
A valoracin da infancia o resultado dun longo proceso histrico que ten os seus inicios no sculo xvi e que tivo como consecuencia a creacin dunha identidade infantil
que dotou s nenos dun contido cultural, social e poltico diferente ao dos adultos, e
que se vai definir dende os valores destes, que son quen falan da infancia, a describen
e interpretan. Trtase de algo definido sempre polos outros. Por todo isto as imaxes
xurdidas arredor da infancia transmiten discursos dos adultos, facendo que as representacins da nenez estean mediatizadas e condicionadas por unha visin allea a ela.
A iconografa infantil non reflicte en moitos casos a realidade do neno, senn que
presenta estereotipos que ocultan diferenzas e ignoran os problemas. Durante amplos perodos histricos as nenas e os nenos non tiveron un recoecemento pleno,
sendo vtimas do rexeitamento social e familiar, chegando a exercerse un trato brutal
sobre eles. Esta falta de consideracin da nenez fai que teamos unha grande ausencia de datos sobre esta e que a reconstrucin histrica sexa incompleta. As fontes de
que dispoemos sobre o pasado son parciais, centrndose sobre todo na sociedade privilexiada, que por medio dos seus diarios, memorias ou correspondencia nos
achegan as sas experiencias sobre esta etapa. As sobre os nenos e nenas que pertencen a clases menos instrudas ou marxinais apenas hai informacin.
O estudo da vida privada puxo en valor a galera de retratos infants que serviron
para o estudo das mentalidades e para constatar o cambio de concepcin sobre a infancia que se deu na cultura europea dende o sculo xvi. A primeira achega ao tema

21

foi de Philippe Aris, quen no seu libro O neno e a familia no Antigo Rxime estuda
os cambios dos adultos respecto aos nenos e o xurdimento moderno da infancia.
Pola sa banda Lloyd DeMause, na sa Historia da Infancia, desenvolve a teora psicoxnica dende o estudo das relacins entre pai e fillos. Ambos os dous estudos cntranse en coecer as actitudes e o trato que se lles dera aos nenos no pasado, abrindo
a investigacin sobre a materia que se foi matizando coas sucesivas historias da vida
privada que engloban a nenez nunha anlise maior.
De todos os xeitos a iconografa da nenez unha das fontes que nos achega un coecemento da infancia no pasado. Os retratos infants mstrannos a vestimenta, os xoguetes, os amuletos protectores, os espazos de recreo ou as estanzas onde vivan as nenas
e os nenos. Son imaxes que se explican pola pertenza do infante a unha liaxe, por iso
marcbase a individualidade, e poanse en relacin coa galera de retratos da familia.
No sculo xvi aparecen as imaxes nas que os nenos e as nenas se incorporan representacin de todo o ncleo familiar. Esta nova imaxe explcase pola importancia
que adquire a familia que incle a aparicin de novas mostras de afectividade cara
infancia. Neste momento hai unha maior vontade de preservar a vida do neno
querendo libralo da enfermidade e da morte prematura. No sculo xvii estndense
os retratos infants individualizados que reflicten a consideracin que alcanzaran os
nenos e as nenas dentro do ncleo familiar. Unha mostra desta nova concepcin
a obra de John Locke, A educacin dos nenos, publicada en Londres en 1693, que se
converteu nun clsico da pedagoxa europea no sculo xviii. Este autor chama a
atencin dos pais sobre a virtude dos seus fillos e a necesidade de previr as enfermidades e mellorar a sade dos fillos. A preocupacin pola infancia e a sa valoracin
continuou no sculo xviii facendo Rousseau unha importante achega que ter gran
transcendencia no sculo xix ao defender que os nenos son, en esencia, diferentes
aos adultos, e que polo tanto teen os seus propios dereitos e privilexios.
No sculo xix produciuse un cambio radical con respecto nenez. Por diversos factores a sociedade centrou o seu interese neste perodo da vida, conferndolles un
status e un recoecemento tal, que cambiou o anterior rexeitamento, desinterese ou
descoecemento. Neste momento van aparecer as primeiras leis sociais que teen
o propsito de protexer a infancia. Este cambio fixo que a infancia tivese un papel
protagonista na familia e a sociedade, e neste sculo cando adquire importancia
a pedagoxa infantil que ter unha enorme influencia na propagacin e regulacin

22

de estndares culturais. As a educacin se transformou nun asunto de interese para


os Estados pola sa importancia econmica, poltica e social. Durante este perodo
a medicina logra previr enfermidades infecto-contaxiosas e xorden importantes organizacins filantrpicas para axudar aos nenos e nenas desfavorecidos. Hai entn
unha idealizacin da infancia na que tivo grande importancia a literatura, que ademais denuncia o abandono, a explotacin e reclama o rescate dos nenos. Aparece tamn a literatura infantil como metfora da infancia e dos valores que se desprenden
dela crendose unha nova imaxe literaria coa sa conseguinte derivacin na plstica.
Como resultado desta nova mentalidade, durante o sculo xix van abundar os retratos infants con escenas de nenos e nenas nas escolas en actitude de aprendizaxe ou
de travesura fronte ao mestre, representacins na natureza, a exaltacin da amizade
infantil, a imaxe das rifas ou a presentacin dos nenos desamparados.
A burguesa acode ao xnero do retrato cun verdadeiro interese pola representacin
da familia. Son frecuentes as escenas cotis en interiores domsticos, especialmente
de nenos retratados cos seus xogos e ocupacins favoritas. O retrato infantil privado
transmite un aire prximo, desenfadado e amable, vinculado aos conceptos de intimidade, fogar e familia propios do gusto burgus. No cadro o mbito e as posturas
definen ao retrato, as como os xoguetes, que no sculo xix se converten en obxecto

Xess Rodrguez Corredoyra


Retrato da nena Mara Victoria deRon y Pascual
Museo Provincial de Lugo

23

de consumo corrente nas cidades. As bonecas e os peluches son comns na representacin, mentres noutras ocasins existe a tendencia a unir infancia e natureza.
Reflexo destes ideais o retrato de Pilar VlazquezDuro de Nicanor Piole que
presenta a nena no xardn da casa familiar, sentado nunha randeeira dando de comer
a unha ovella, que aqu aparece como un animal de compaa. A escena est cargada
de inocencia, tenrura e amabilidade. Pola sa banda no retrato Juan Antonio Fernndez Garca, de Xess Rodrguez Corredoyra, hai unha visin do neno como adulto
pola pose e a expresin, lonxe de calquera referencia sa idade, dando unha imaxe
atemporal que o afasta da condicin efmera que ten a nenez.
Outras obras da exposicin transmtennos a importancia que adquire o espazo privado na representacin. As a obra O Fogar de Parada Justel mostra unha escena da
vida coti, recreando un ambiente domstico no que o recn nacido ocupa o espazo
central do cadro, o seu irmn asmase para velo, mentres a nai cose nun extremo da
escena. Pola sa banda Jenaro Carrero realiza multitude de apuntamentos cos seus
fillos como modelos en escenas cotis e familiares, sendo exemplo destas inquietudes
o leo A filla do pintor bordando. Ambas as das pezas reflicten claramente o protagonismo que os nenos tiveron na arte do sculo xix. Por outra banda, as fotografas
de Manuel Buch presentan como modelo o seu fillo e a sa muller nunha exaltacin
do amor familiar e da beleza.

A atencin cada vez maior que a arte do sculo xix dedica captacin do natural, o
movemento e a expresin, leva a mido os pintores e escultores a elixir motivos que
permiten mostrar estes aspectos. Os escultores neoclsicos fan mltiples representacins de nus infants motivados polo gusto clasicista. A versatilidade da anatoma
do neno, a sa expresividade inmediata e directa, e a sa mobilidade, fixeron del un
asunto moi apreciado polos artistas, que o trataron con asiduidade, sobre todo durante a segunda metade do sculo.
Dende Mariano Fortuny a representacin de nenos nus ao aire libre tivo unha gran
difusin. Hai niso un gusto neogrego que se preocupa pola representacin da beleza
e por captar fielmente a anatoma de corpos inmaturos e cambiantes. Ignacio Pinazo
foi un asiduo pintor da infancia, e na sa obra Baco Nio presenta o tema dos nenos
como o que consideraba academias pintadas, nas que haba unha clara preocupacin por realizar unha representacin naturalista do corpo. Dentro desta mesma
tendencia encntranse as pezas de Parada Justel Neno durmindo e Figura de baista,
de Xess Rodrguez Corredoyra, onde ambos os dous utilizan os corpos nus dos nenos como un lugar de ensaio das sas habilidades pictricas. Moitos autores tiveron
o corpo infantil como modelo das sas obras, como o caso de Joaqun Agrasot,
Arcadio Mas e Fondevila, Isidoro Garnelo e Joaqun Sorolla, que crear toda unha
serie escenas de nenos nus na praia nos que plasmar o movemento e o reflexo dun
momento de luz nos corpos infants.
Dentro destas preocupacins preciosistas, tan en auxe na segunda metade do sculo xix, inscrbese Neno con traxe escocs, de Romn Navarro, que recolle a moda
de representar os nenos vestidos de marieiros ou escoceses seguindo o modelo

Manuel ngel lvarez


Retrato de nena con xoguetes
Museo de Pontevedra

24

Isidoro Garnelo
Estudio de n
Museo de Belas Artes da Corua

25

dos retratos da Familia Real inglesa. Nesta obra o tema intranscendente e o que
pretende mostrar un virtuosismo tcnico de carcter preciosista.

Serguei Bratkov
Kids (Vera)
Galera Espacio Mnimo

Pola sa banda a obra de Mara Roesset, anda que se move dentro dun acusado
obxectivismo no tratamento do nu, baixo o ttulo A Inocencia presntanos un nu
feminino infantil no albor mesmo da puberdade. Esta peza ten unha marcada relacin coa pintura simbolista na que o neno adquire un novo protagonismo como
representacin dun ideal de pureza ou de florecemento, convertndose en alegoras
da inocencia e do ben.
Durante o sculo xx a infancia vai adquirindo unha serie de calidades que lle son
propias, por iso se estimula e desenvolve a intelixencia, a imaxinacin, a fantasa ou
a curiosidade e reorintanse como parte fundamental do desenvolvemento da personalidade do neno, que ademais se van valorar como calidades produtivas para o
estudo ou o traballo. As, a curiosidade considrase unha calidade desexable, convertndose nunha caracterstica prototpica. O xogo considrase unha actividade creadora que debe utilizarse permanentemente na educacin e na formacin de hbitos
propios da infancia destinados preparacin da vida adulta e responsable.

A pesar desta nova concepcin contina no imaxinario colectivo un repertorio metafrico da infancia, xa que se presenta tanto un perodo anxlico como un demonaco. Os artistas contemporneos van levar aos seus traballos estas novas concepcins
da nenez, establecendo unha reflexin e unha interpretacin sobre ela. A travs de
distintos soportes pinturas, instalacins, esculturas, vdeos ou fotografa producirn unhas obras cargadas de subxectividade, e en moitas ocasins cheas de referencias s sas experiencias vitais.
En A casa de chocolate Rosala Banet aprpiase da inxenuidade propia da infancia coa
intencin de cuestionar a aparencia de todo o que nos resulta normal. As sas obras
presntanse baixo o aspecto da inocencia e a felicidade para tratar temas que doutro
modo provocaran rexeitamento. Hai unha crtica sociedade dos medios de comunicacin que s mostran a superficie e esconden todo o que non encaixa na sa idea
de felicidade. En moitas das sas obras presenta unha mirada dura e descarnada sobre os sentimentos mostrando o mis monstruoso e doloroso da condicin humana.
A irona, o humor ou o terror estn presentes nas sas pezas, a pesar da utilizacin
dunha linguaxe de aspecto inocente.

Mara Roesset
Inocencia
Museo de Pontevedra

26

Dentro desta idea da apropiacin da linguaxe infantil encntrase tamn parte da


obra de Rebeca Menndez, quen por medio de debuxos aparentemente puers de

27

Matas Snchez
Parvo coma un pintor
Galera JM

para inquietar o espectador, para provocar. Busca na sa obra o sinistro, sendo a sa


familia e o seu mbito mis prximo os protagonistas das sas obras.
A obra de Pablo Otero Huertas aprpiase dun fragmento da serie de Pippi Calzaslargas
para falarnos do cambio profundo que se deu na mentalidade do sculo xx sobre
infancia. Pippi simboliza a autonoma total do neno sobre o adulto, cuxa intelixencia e
habilidades o converten nun perigo para a sociedade establecida que non pode concibir que unha nena non estea baixo o control da familia ou o Estado. Pola sa banda a
obra de Cristian E. Gradn aprpiase do imaxinario grfico do franquismo a travs de
medios dixitais, aparecendo imaxes do castigo na aula que parecen sacados dun conto
e que nos recordan que o castigo era un mtodo cotin para a educacin dos nenos.
O vdeo de Teresa Hubbard & Alexandre Birchler plasma unha escena domstica
na que a chuvia estraga unha festa de aniversario cunha coidada posta en escena que
introduce o espectador nunha obra absorbente e fermosa.

trazos esquemticos evoca a sa infancia a travs das nenas que plasma nos seus
traballos. Sempre a mesma nena, como a Alicia de Lewis Carroll, en actitude de
xogar, de experimentar, creando unha relacin especial e ldica co espectador por
medio do movemento da escena.
A obra de Laura Perns parte dos seus recordos infants para crear un espazo
cargado de suxestins cos obxectos sacados do seu imaxinario persoal. O bambn, as gaiolas ou as hedras son alegoras de vivencias que nos relacionan coa sa
intimidade e os seus recordos familiares. A falta da sa nai dende idade temper
o eixe da peza que envolve o espectador nun mundo onrico que lle traslada a
lugarescomns.

Por ltimo a obra de Sergey Bratkov presenta unha mirada crtica sobre a infancia
afastada de toda compracencia. As sas imaxes recollen as formas nas que os pais
retratan as sas fillas, con roupas e maquillaxe de adultas, para distribur en axencias
de modelos. A denuncia do abuso e a explotacin est presente nesta serie, Kids 1,
as como en Birds, Bedtime Stories ou Italian School.

Dentro da apropiacin das linguaxes infants encontramos a obra de Matas Snchez, quen por medio de aspectos formais se presenta como un neno irreverente que
critica aqueles valores canonizados da historia da arte. A sa obra ten unha gran carga expresionista, con aproximacins ao cmic e ao graffiti, e pose unha aparencia
inxenua que deriva da apropiacin da linguaxe infantil, anda que os seus temas e
personaxes sexan crticas mordaces cultura contempornea.
A mirada de Enrique Marty transita pola visin monstruosa e desasosegante da infancia. Nas sas obras o grotesco e a distorsin da realidade son valores que serven

28

29

memoria
e infancia
No sculo xix a representacin da infancia estivo marcada
pola exaltacin da beleza. As pinturas preciosistas
mostraban escenas amables que evocaban a tenrura e
edificaban un modelo ideal da infancia que responda
a valores como a bondade, ao tempo que fuxan do
desagradable. O abxecto s apareca cando se denunciaba
algunha inxustiza.
Os artistas contemporneos interpelan a infancia. As sas
obras non son representacins idealizadas. En ocasins falan
da memoria, do eu, noutras aprpianse da linguaxe e dos
obxectos do mundo infantil para crear contextos que, baixo
unha aparencia nif, ocultan interrogantes sobre o mis
profundo dos sentimentos.

romn navarro
Neno con traxe escocs, 1878-1928
leo sobre lenzo
37,27 24,7 cm
Museo de Belas Artes da Corua

rosala banet
Debuxos da serie A cidade de chocolate, 2007
Tmpera sobre papel
21 29,5 cm
A cidade de chocolate, 2007
DVD
349

ramn parada justel


Neno durmindo
leo sobre lenzo
32,5 56,5 cm
Museo Arqueolxico Provincial de Ourense

laura perns
Que voei tan alto, tan alto, 2011
instalacin
tcnica mixta
medidas variables

enrique marty
S/t (Serie Ghostdick), 2007
leo sobre tboa
60 60 cm
Galera Espacio Mnimo
S/t (Serie Ghostdick), 2007
leo sobre tboa
60 60 cm
Galera Espacio Mnimo

xess rodrguez corredoyra


Figura de baista, 1907
leo sobre lenzo
97 97 cm
Museo Provincial de Lugo

a primaca do
subxectivo
A imaxe da infancia unha creacin dos adultos para
representar as sas cualidades fsicas ou internarse nas sas
virtudes, defectos ouactos.
A plasmacin ideal do corpo infantil foi unha constante
ao longo do sculo xix, permitindo a pintores e escultores
mostrar as sas habilidades. As propostas simbolistas que
priman o subxectivo fronte norma, van romper coas
representacins idealistas dabeleza.
A esttica contempornea introduce na arte a representacin
do grotesco, o terrorfico ou o deforme, alterando e
destrundo a visin bondadosa e bela da infancia, vez
que, valndose de todo tipo de soportes, xera enigmticos
significados sobre os que o espectador parece ter a
ltimapalabra.

jenaro carrero
Filla do pintor bordando, 1900-1902
leo sobre tea
29,2 20 cm
Museo de Belas Artes da Corua

enrique marty
Nai, 2007
Tcnica mixta
100 29 38 cm
Galera Espacio Mnimo

ignacio pinazo
Baco neno
leo sobre lenzo
85,8 147,4 cm
Museo de Bellas Artes de Asturias

maria roesset
Desnudo de nena cos brazos cruzados, 1913
leo sobre lenzo
146 98 cm
Museo de Belas Artes da Corua

enrique marty
Sen ttulo (da serie Xogo de nenos), 2003
leo sobre tboa
100 100 cm
Galera Espacio Mnimo

teresa hubbard &


alexander birchler
Eight, 2001
Vdeo sonoro HD transferido a DVD
316
Ed 3/10
Coleccin permanente CGAC. Santiago de Compostela

manuel buch
Muller e neno, 1925-1935 ca.
Fotografa
10 14 cm
Museo de Pontevedra
Retrato infantil, 1920
Fotografa
40 50 cm
Museo de Pontevedra

o familiar
e o grotesco
Os retratos de nenos burgueses constituan un luxo ao
alcance duns poucos. Coa xeneralizacin da fotografa, ao
longo do sculo xx, a sa preponderancia foi en detrimento.
Non obstante o retrato como tal non desapareceu nunca.
Osartistas contemporneos reinterpretan as leccins do
retrato clsico utilizando novos enfoques conceptuais
etcnicas.
Nesta sala conviven o vinilo, entendido como unha prctica
complementaria ao debuxo, cunha serie de monecos cos
que a autora coquetea co concepto de autora. Amedio
camio entre as artes plsticas, o deseo e o pracer da simple
manualidade as creacins de RitaLin convdannos a disfrutar
da cara mis amable da monstrosidade.

nicanor piole
Retrato da nena Pilar Velzquez-Duro, 1899 ca.
leo sobre lenzo
109 145 cm
Museo de Bellas Artes de Asturias

rebeca menndez
Sen ttulo, 2009
Instalacin
Tcnica mixta
Medidas variables
Galera Ana Vilaseco

RitaLin
Da serie Aos monstros hai que collelos da man, 2010
Tcnica mixta
Medidas variables

anxelios
Os retratos post-mortem son o espello da sociedade de finais
do sculo xix e primeira metade do xx. A sa existencia
desvela tradicins anda hoxe pouco coecidas. Enmarcadas
nun contexto de penuria e necesidade, as imaxes mostran
unha realidade oculta hoxe en da, pero que no seu
momento foi unha necesidade vital para os familiares do
pequeno anxelio...
Unha prctica que era extensible aos sectores sociais mis
privilexiados, como ilustra o Retrato do Infante Don Luis
de Dionisio Fierros, primoxnito da raa Isabel II, falecido
poucas horas despois de nacer. O corpo do neno foi exposto
durante tres das na capela do Pazo Real de Madrid para
a sa contemplacin. Unha realidade que nos retrotrae a
un tempo no que a relacin coa morte era, se cabe, mis
prxima e natural que hoxe en da.

maximino reboredo
Nena morta co seu atade
Arquivo Maximino Reboredo

maximino reboredo
Beb morto
Arquivo Maximino Reboredo

dionisio fierros
Retrato xacente de D. Luis, Prncipe de Asturias, 1850
leo sobre lenzo
65 80 cm
Museo de Bellas Artes de Asturias

nada o
que parece
Durante moito tempo a infancia estivo subordinada
representacin do privado, do intmo. As escenas familiares, as
maternidades ou os retratos foron o reflexo dun modelo de vida
no que os nenos eran protagonistas.
Durante o sculo xx algns artistas trasladan s sas obras o modo
en que os nenos representan a realidade nunhas creacins cheas
de inxenuidade e expresividade, nas que se valora a emotividade
fronte beleza formal.
Nalgns casos os artistas recurren apropiacin de imaxes
mticas do entorno televisivo para releer a construccin de
personaxes infantiles que, paradxicamente, serviron de estmulo
para que toda unha xeracin de mozas fosen conscientes das
sas posibilidades. Non raro que a nada convencional Pippi
Calzaslargas fose vctima da censura en determinados pases...
Miradas cheas de confusin, tristura ou violencia. A utilizacin
da linguaxe fotogrfica, tan presente nos medios de comunicacin
de masas, fai aceptables imaxes que, ao reflexionar sobre elas,
trnanse inquedantes, constatando que a infancia contina sendo
unha construcin, s veces pervertida, do imaxinario adulto.

sergei bratkov
Kids (Soneschka), 2000
Fotografa cor
40 27 cm
Serie 7/10
Galera Espacio Mnimo
Kids 2, 2003
Fotografa cor
40 27 cm
Serie 1/10
Galera Espacio Mnimo
Kids 2, 2002
Fotografa cor
40 30 cm
Serie 1/10
Galera Espacio Mnimo

matas snchez
Tres artistas Art Now, 2009
leo sobre lio
200 200 cm
Galera JM
O pintor camio do traballo. Arls 1888
leo sobre lio
200 200 cm
2009
Galera Begoa Malone

ramn parada justel


O fogar
Pintura mural
155 84 cm
Museo Arqueolxico Provincial de Ourense

pablo otero huertas


Pippi recibe unha leccin, 2010
DVD
14

xess rodrguez corredoyra


Retrato do neno de Juan Antonio Fernndez Garca, 1937
leo sobre lenzo
70 63 cm
Museo Provincial de Lugo

cristian gradn carbajal


Calquera vicio, pequeno ou grande, 2007
Acuarela sobre papel
37,5 45 cm

descarnada mirada cara ao mis sinistro


do noso interior presentada tras unha
mscara de inocencia e felicidade.

rosala banet
Madrid, 1972

biografas
Susana Cendn
Elsa R. Armentia

Esculturas de tortas, xelatinas recheas de


carne, intestinos, cerebros, corazns...
as obras-trampa de Rosala Banet, baixo
a sa aparencia de falsa inxenuidade,
encerran unha crua deconstruccin dos
sentimentos. As receitas coas que nos
deleita constiten un particular forma
de purgar a dor nun mundo controlado pola visin superficial dos medios
de comunicacin e as multinacionais,
empeadas en vendernos produtos que
conteen ideais tan absurdos como a
eterna xuventude, a beleza, o poder ou
a fama. Cunha ampla experiencia na
docencia universitaria nas Facultades
de Belas Artes de Pontevedra e Altea,
Rosala Banet participou en importantes exposicins individuais e colectivas,
e feiras internacionais ao longo de todo
o mundo Arco, Frieze, Shcontemporary en Shangai, Art Chicago, Art Basel,
Miami Beach..., moitas delas da man
da Galera Espazo Mnimo. As siamesas
lambeteiras, SaraLi e Ana K, con todo
o seu mundo de banquetes canbais,
forman parte dos traballos recentes da
autora, as como unha lia de bixutera realizada con restos das sas receitas
mis celebradas: colgantes de cabezas,
galletas de ollos contra o mal de ollo, corazns namorados, remedios para unha
cultura tendente a relacionar insistentemente a comida cos sentimentos. Unha

rosaliabanet.blogspot.com

***

Sergei Bratkov
Kharkiv, Ucrania, 1960

A traxectoria de Sergei Bratkov est profundamente marcada pola sa biografa.


Orindo de Kharkiv, cidade industrial
en decadencia enraizada no socialismo
sovitico, Bratkov retratou con crueza
soldados, prostitutas, obreiros e nenos
ao bordo da marxinalidade. Amirada de
Bratkov non coece clixs. A sa serie
Kids (2000) protagonizada por pequenas lolitas espera dun casting , ante
todo, un canto tristura. A prensa do
seu pas acusouno de pedfilo, cando a
sa intencin non era outra que poerlle voz s perversins dos adultos, pois
as nenas formaban parte dunha axencia real de modelos que eran levadas
polos seus pais. Os ltimos traballos de
Bratkov, a serie Glory Days, un retrato
descarnado da vida coti na sa Ucrana
natal tras a disolucin da Unin Sovitica, contina a lia de contar as cousas
sen reparos. Atraxectoria profesional de
Sergei Bratkov resulta tan desbordante
como a sa obra. Participou nas Bienais
de Sao Paulo e Venecia representando

93

ao seu pas, en Manifesta 5 en San Sebastin ou na Trienal de Fotografa de


Grazt. As mesmo protagonizou importantes exposicins individuais en museos e institucins de todo o mundo a
ltima delas no Pinchuk Art Centre en
Kiev (Ucrania) e a sa obra encntrase depositada, entre outros, no MuKKA
Museum of Contemporary Art de Amberes (Blxica), no Museum of Contemporary Art de Zagreb (Croacia),
no Museum of Photography de Boston
(U.S.A.), no Museum of Contemporary
Art de Gante (Blxica), no MARTA
Herford Museum of Contemporary Art
de Herford (Alemaa), no CGAC de
Santiago de Compostela (Espaa), ou
na Ekaterina Fundation de Mosc (Rusia). Vive e traballa en Mosc, artista
da Regina Gallery (Londres-Mosc) e
en Espaa represntao a Galera Espazo
Mnimo de Madrid.

dos destinos nos que rastrexamos a presenza dun artista, anda hoxe, pouco ou
nada coecido. Os inicios da sa traxectoria sitano na Corua, onde monta
un pequeno estudo na ra Panaderas.
Un afortunado golpe de sorte darao a
coecer. O falecemento de Franzen, recoecido fotgrafo da Casa Real afincado en Madrid, as como o seu mestre
e protector, permitir a Buch herdar o
posto de fotgrafo real, unha valiosa
distincin que lle reportar fama entre
unha clientela distinguida que buscar
compulsivamente facerse retratar por
el. Algo perfectamente comprensible
se observamos o seu fascinante xeito de
entender a fotografa. Buch manipula
os positivos e os negativos, achegando
fotografa calidades e matices fundamentalmente pictricos. Nalgn caso
recorre ao leo para iluminar as fotografas, ata o punto de que estas desaparecen por completo. As sas composicins, estudadas polo mido, destilan
un aire misterioso incriblemente moderno para a poca (1925-1935). Os retratos dos seus fillos e a sa esposa, unha
muller dunha beleza extraordinaria, son
presentados ante o obxectivo da cmara
case como personaxes Shakesperianos.
A constatacin de que a historia da fotografa en Galicia ten excitantes captulos pordescubrir.

www.reginagallery.com
www.espaciominimo.net

***

Manuel Buch Sainz


A Corua, 1884-A Corua, 1969

Artista cosmopolita onde os haxa, o


carcter inquedo de Manuel Buch levouno a percorrer medio mundo dende
a sa Corua natal. Madrid, Bogot,
Nova York ou A Habana, son algns

www.museo.depo.es

***

94

Jenaro, executadas con puntos de vista


novidosos onde a verdadeira protagonista a luz xunto cunha pincelada
longa e solta que anuncia a evolucin
da sa pintura cara a postulados prximos ao postimpresionismo. Este precisamente o perodo ao que pertence a
pintura presente na exposicin, A filla
do pintor bordando, a confirmacin de
que Jenaro Carrero constituu unha
verdadeira renovacin na pintura finisecular galega.

Jenaro Carrero
Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

A traxectoria de Jenaro Carrero est


marcada pola sa prematura morte por
tuberculose aos vinte e oito anos de
idade. A sa breve traxectoria profesional ten lugar no contexto de finais do
sculo xix, caracterizado no pictrico
por unha esttica eclctica na que tern
cabida o academicismo ou un realismo
de carcter naturalista. Jenaro Carrero
un dos membros da mtica Xeracin
Doente xunto con Ovidio Murgua,
Joaquin Vaamonde e Ramn Parada
Justel, marcada pola morte temper de todos os seus compoentes as
como polo seu carcter de abandeirado na introducin de novas perspectivas estticas en Galicia. Neste sentido,
o carcter bosquexado e a rapidez de
execucin das pinturas de Jenaro Carrero, sern algunhas das virtudes mis
apreciadas pola crtica, xunto coa sa
intelixente reinterpretacin de clsicos
como Velzquez ou Goya, ou a proximidade a artistas coetneos como Ignacio Pinazo, participante igualmente
nesta exposicin. A partir do ano 1900
desaparecen as implicacins sociais
na sa pintura, centrndose na plasmacin de escenas cotis as como na
recreacin das calidades pictricas e
lumnicas. Entre a sa temtica predilecta destacan as representacins infants, instantneas dos seus fillos, Pepita e

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Xess RODRGUEZ Corredoyra


Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

Sen dbida o retrato que mellor define


a controvertida personalidade de Xess
Rodrguez Corredoyra unha caricatura de Castelao na que aparece portando unha caveira. Imbudo dunha
relixiosidade rayana no mstico, Corredoyra, pertencente aristocracia rural
galega, viviu toda a sa vida en perpetuo conflito interior. Home decadente
e atormentado, non soubo nin quixo
adecuarse s esixencias dun mundo
cambiante e novo. AEspaa de principios do sculo xx viva unha situacin de total anquilosamento, tanto
moral coma econmico. Artistas como
Dario de Regoyos, Solaina, Zuloaga

95

ou Joaquin Romero de Torres, daban


perfecta conta nas sas pinturas dunha
Espaa en branco e negro. A pesar da
sa formacin cosmopolita estudou
na Real Academia de BBAA de San
Fernando de Madrid, tivo profesores
do talle de Cecilio Pl ou Sorolla e
viaxou por Europa e Amrica Corredoyra non soubo liberarse do peso da
tradicin familiar. Rebelarase contra os
seus mestres, pero sobre todo contra
unha sociedade que non entende e
que acusa de excesivamente positivista
e vulgar. O resultado unha obra persoal na que predomina o negro xunto
a unha posta en escena de marcado carcter simbolista. Osimbolismo entendido como un estado de nimo e catalizador da ambigidade expresiva. As
pinturas que representan a Corredoyra
na exposicin pertencen a perodos dispares da sa vida. OBaista (1907) correspndese co seu perodo de formacin, mentres que o retrato de D. Juan
A. Fernndez (1938) foi pintado un ano
antes de morrer. Este ltimo representa o prototipo de retrato burgus atpico que cultivaba Corredoyra, situando
figura descentrada ante unha paisaxe,
a maniera a dos pintores renacentistas.
Todo un sinal de identidade que testifica a fuxida cara a atrs dun dos nosos
artistas mispersoais.

Dionisio Fierros
La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

A fama chgalle a Dionisio Fierros tras


a obtencin dunha das primeiras medallas na Exposicin Nacional de Belas Artes do ano 1860. Curiosamente o
cadro co que Fierros gaa o galardn,
Romaxe nas proximidades de Santiago,
foi pintado en Galicia, a onde o artista
se traslada buscando novas aventuras e
tipoloxas. O exotismo reterao en Galicia durante tres anos, durante os cales poer de moda o costumismo nos
crculos artsticos autctonos e nacionais. Asa formacin, no taller dos todopoderosos Madrazo primeiro con
Jos, e posteriormente co seu fillo Federico influir decisivamente na sa
traxectoria, tomando, sobre todo do
ltimo, o debuxo minucioso, unha potente posta en escena e a recreacin de
todo tipo de detalles. Coincidentemente, o cadro co que participa Fierros na
exposicin, o Retrato xacente do infante D. Luis (1850), unha copia doutro
anterior realizado por Federico de Madrazo. A pintura recrea o costume de
retratar recn nacidos mortos. Oprncipe D. Luis, primoxnito de Isabel
II, faleceu s poucas horas de nacer no
Pazo Real de Madrid, e al, no centro
da Capela Real, foi exposto ao pblico
durante tres das. A pintura pertence
primeira etapa de Fierros, condicionada
claramente polo dominio da lia como

www.museolugo.org

***

96

de Educacin tras licenciarse en BBAA


pola Universidade de Vigo no ano 2008.
Forma parte do grupo artstico El ama
de casa pervertida, xunto a Pablo Otero
Huertas, presente tamn nesta colectiva.
Entre as sas exposicins destaca Vemos
ou que somos. Somos ou que vemos no
Pazo d Cultura de Pontevedra, I Love
You no CTB, a mostra de vdeo Programa 03, Desafi(n)ando o xnero en Murcia, e outras realizadas en espazos como
o CGAC, o Museo Nogueira d Silva
de Braga (Portugal) ou o Centro de Arte
Joven deMadrid.

compoente integrante da forma. Unha


tendencia que o artista ir superando en
fases sucesivas, nas que os bosquexos, a
temtica costumista e certa crtica social
centrarn os seus intereses creativos.
www.museobbaa.com

***

Cristian Gradn Carbajal


Soutomaior, Pontevedra, 1980

A creatividade reside no erro. A mia


traxectoria est chea de creatividade.
Asiduo ao traballo no campo da videocreacin ou a animacin, Cristian
Gradn practica a apropiacin de materiais tomados de medios dixitais sobre
o imaxinario grfico do franquismo.
Este o caso de Blue Children, onde o
artista adopta esta estratexia compositiva e temtica para darnos unha visin
particular da infancia e os seus tabs.
Ademais do vdeo, Cristian traballa
soportes como o debuxo, a pintura ou
o gravado para reflexionar sobre temas
como a identidade, a subxectividade, ou
a infancia. Destaca especialmente nas
pezas de Cristian a sa elegancia coidada, a sa agudeza conceptual, e unha
sensibilidade adestrada en desenmascarar as leas da sociedade contempornea. Este novo artista recibiu o Premio
Nacional Excelencia no rendemento
acadmico outorgado polo Ministerio

***

Teresa Hubbard &


Alexander Birchler
Dubln, Irlanda, 1965-Baden, Suiza, 1962

Parella artstica dende o ano 1990, os


traballos de Teresa Hubbard & Alexander Birchler revelan a complexidade e
a flexibilidade das sas paisaxes narrativas, a imposibilidade de buscar unha
explicacin definitiva ou a insistencia
en abrir multitude de contraditorias e
suxestivas realidades. o caso de Eigth
(2001), unha coidada posta en escena percorrida por unha cmara que se
move dentro e fra da casa nun loop sen
fin. Como en moitos dos seus traballos,
Eight oscila entre a idea de exterior-interior, o real e o imaxinario, introducindo

97

o espectador nunha atmosfera tan absorbente e fermosa como impredicible.


Infludos por autores como Hitchcock,
Malick, Mamet, Hopper, Flaubert ou o
propio Kafka, Hubbard & Birchler fan
uso dunha dimensin psicolxica do espazo, alterando os lmites entre o aqu
e o al, o antes e o despois. Pertencente
coleccin ARCO do CGAC Santiago de Compostela, Eight s un
exemplo mis da exquisita traxectoria
duns artistas que foron seleccionados
para participar en proxectos nos espazos mis prestixiosos do mundo, tales
como o Whitney Museum of American
Art (New York), o Art Pinakothek der
Moderne de Mnic ou a Amsterdam
and the Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum. En canto s colectivas, a sa
presenza rastrexmola na Bienal de Venecia, a Bienal Internacional de Liverpool, o Wexner Center for the Arts de
Columbus (EE.UU) o Mori Museum
de Tokyo, o Museum of Contemporary Art de Chicago ou o MNCARS
de Madrid. Colaboran coa Tanya Bonakdar Gallery de New York, a Bob
Van Orsouw Gallery de Zrich, a Barbara Thumm Gallery de Berlin, a Beira
Munro Gallery de Hamburgo ou a Lora
Reynolds Gallery de Austin,Texas.

Enrique Marty
Salamanca, 1969

Este autor polifactico manexa todos


os medios includa a escenografa, e
presenta un corpus frecuentemente
monstruoso, circense, estrafalario, repleto de acenos historia da arte e ao
mundo do cine. O universo creativo
de Enrique Marty xira en torno ao que
Froid identificou como Unheimlich referndose ao sinistro no familiar, como
ese personaxe con quen nos cruzamos
todos os das e do cal intumos que,
baixo a sa amigable aparencia, oculta un escuro segredo. O obxectivo de
Marty provocar no espectador unha
sensacin de inquietude ou desasosego
ao enfrontarnos a aquilo que sendo cotin nos resulta ao mesmo tempo alleo
e estrano. As como probablemente nos sentiremos ante a sa escultura
Nai, un personaxe en zapatillas certamente afastado dunha aparencia tenra
ou compasiva. Fascinado polo mundo
barroco e o sentido trxico da vida,
elixe como modelos e protatonistas das
sas obras sa familia e mbito mis
prximo, aos que combina con mundos ficticios, sobre todo cinematogrficos. O resultado unha fusin entre
pelcula de terror e vida real. Despois
de licenciarse en Belas Artes, este enfant terrible da arte contempornea
non s alcanzou o recoecemento en
Espaa, senn que a sa proxeccin se

www.hubbardbirchler.net
www.tanyabonakdargallery.com
www.bobvanorsouw.ch
www.lorareynolds.com

***

98

sen recorrer directamente ao drama.


Os seus personaxes, en moitas ocasins
preadolescentes de aparente inocencia,
adoitan aparecer solitarios e ensimesmados, en mbitos inquietantes e montonos, ou como refire a propia artista, no momento anterior ao caos, cando
todo parece a punto de estalar. Como
unha voyeur do descoecido, esta artista verstil se desenvolve en mltiples
rexistros como a serigrafa ou a fotografa, anda que s veces prefire situarse na interzona da pintura e a instalacin, o debuxo e o audiovisual. Rebeca
Menndez traballa coa Galera Espazo
Lquido, a Galera Ana Vilaseco ou a
Galera Ana Gil. Expuxo en diferentes
feiras internacionais, Miami, Bolonia,
Sao Paulo ou a Art Fair de Turn. Destaca especialmente a sa participacin
na mostra titulada Areas Movedizas que
tivo lugar en LaLavandera, unha sala
pertencente a La Laboral de Gijn.

espallou internacionalmente a travs de


galeras en Italia ou Australia e centros
como o White Box Gallery de Nova
York. Asa obra foi adquirida por importantes institucins, e o seu extenso
currculo ostenta moitas exposicins
destacables, entre as que resaltan Just
one bad idea after another, na galera
K4 (Mnic); Existencias, no MUSAC
de Len; ou Hspede, no Museo de
Arte Contemporneo de Bos Aires (Arxentina). Actualmente traballa coa Galera Espazo Mnimo.
www.espaciominimo.net / www.musac.es

***

Rebeca Menndez
Avils, 1976

Rebeca unha artista de extrema sensibilidade que reflexiona en torno a temas como a feminidade e as cuestins
de xnero, as inquietudes infants, a
decadencia ou a loucura aos que engade tinguiduras barrocas e ldicas. Nas
sas obras, as nenas, emblema da inocencia, sitanse nunha realidade disfrazada, transformada nun lugar no que
nada o que parece. Seguindo a lia
aberta por Balthus ou Pasolini, Rebeca invita o espectador a indagar sobre
certos segredos ocultos nese mundo
recreado. O resultado unha imaxe
chea de beleza que apela s emocins

www.espacioliquido.net
www.anavilaseco.com

***

Romn Navarro
A Corua, 1854-A Corua, 1928

A afeccin de Romn Navarro polo


debuxo xerminou cando era neno, e
levouno mis tarde a estudar na Escola de Artes e Oficios da sa cidade

99

natal. Ampliou os seus estudos artsticos en Italia e foi posteriormente destinado en Barcelona como profesor de
debuxo, para regresar despois de conmutar a sa praza co pai de Picasso
escola de Artes e Oficios na que cursara os seus estudos. Compaxinou a sa
vertente de debuxante e pintor coa carreira militar, de a que, malia a escaseza de afeccionados aos temas blicos
entre os pintores galegos da sa poca,
Navarro, pola sa profesin, abundase nesta temtica, chegando a facer
das escenas militares o seu motivo por
excelencia. Realizou ademais retratos
a polticos e militares do momento,
as como a membros da familia real.
Chama a atencin a sa peculiar forma de adaptar a tcnica da augada ao
leo e a sa mestra hora de captar o
movemento e a espontaneidade, como
queda patente nas sas escenas militares ecuestres, nas que dota ao cabalo
dun movemento excepcional. Naturalista con tinguiduras rembrandtianas,
ao final da sa carreira deixouse influr polo costumismo de Sotomayor.
O seu amplo legado pictrico encntrase repartido entre o Museo de Belas
Artes da Corua e outros museos militares e organismos oficiais de Galicia
e Espaa.

Pablo Otero Huertas


Pontevedra, 1984

Este mozo investigador da facultade de


Belas Artes de Pontevedra defnese a si
mesmo coas iniciais M&M: Mitmano e
Melodramtico. Pablo un artista corrosivo que bota unha visn custica sobre
a humanidade e medio. A frase o exterior non existe. S real o que sae por televisin... e quizais nas revistas, reflicte o
seu carcter fetichista e o seu gusto pola
maridaxe da cultura pop e a arte, un
emparellamento contemporneo moi
caracterstico do noso insconsciente colectivo. As sucede na peza que hoxe nos
presenta, na que somete un captulo da
serie de Pippi Calzaslargas a un detournement, dicir, terxiversa o seu sentido
orixinal cunha clara intencin crtica.
O humor cido, o carcter catrtico
e a sa adhesin ao trauma como elemento desencadenador de experiencias
lmite explican a filosofa de traballo
deste artista, que a mido reproduce o
coecido dito de que se non queres caldo, das cuncas. Excelente fotgrafo,
desenvlvese con igual soltura en mbitos tan dispares como a escultura ou o
bordado. Demostrouno en exposicins
como I Love You, celebrada no Centro
Torrente Ballester, e en mostras como
a do Centro de Arte Nova de Madrid
ou o Museo Nogueira d Silva en Braga. Cun vasto coecemento do mundo
cinematogrfico, Pablo traballa tanto

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

100

artistas falecidos de tuberculose ao redor


de 1900, algns deles presentes nesta exposicin. Esta xeracin caracterizouse
polo ton burgus e os retratos de forte
instrospeccin psicolxica. A obra de
Parada Justel est amplamente recoecida e encntrase dispersa en prestixiosos
museos e institucins, como o Museo
Arqueolxico Provincial de Ourense.

individualmente como baixo o pseudnimo de Amela Pamelusa, ou formando


parte do colectivo El ama de casa pervertida, xunto a Cristian Gradn Carbajal.
http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

Ramn Parada Justel

www.musarqourense.xunta.es

Ourense 1871-1902

***
Ramn Parada Justel obtivo no ano
1988 o nmero un nas probas de acceso
Real Academia de Belas Artes de San
Fernando en Madrid e posteriormente recibiu unha bolsa para continuar
os seus estudos na Academia Espaola
de Roma. Gran mestre da cor, durante
a carreira adscribiuse esttica impresionista e deixouse influr pola pintura
de temtica histrica e a escenografa.
Obtivo unha mencin honorfica en
Artes Decorativas e realizou traballos
ornamentais en localizacins pblicas
e eclesisticas, entre elas a catedral de
Ourense. Anda despois de caer gravemente enfermo, continuou traballando
incansablemente e reafirmndose na corrente impresionista, anda que ao final
da sa curta vida o influxo de Sorolla
se fixo patente e a sa pincelada se ampliou debuxando directamente con brochadas de cor. Morreu con s 31 anos,
entrando a formar parte da lendaria
Xeracin Doente, integrada por novos

Laura Perns
Lugo, 1979
Esta artista lucense traballa o tema da
infancia perdida e intrnase nas sensacins que lle produce un estraamento
vital consecuencia da falta temper da
sa nai. Investiga a extimidad benvidos ao espectculo da mia vida privada, de onde extrae, como Enrique
Marty, aquilo que sendo moi ntimo e
familiar se converte vez en algo radicalmente estrao. Para algns, este o
signo do suxeito do noso tempo, que s
parece atopar o seu ser mis ntimo no
mis afastado e deslocalizado del. Esta
artista adscrbese ao vdeo para exhibir
publicamente, como Louise Bourgeois
ou Lewis Carrol, aspectos psicolxicos
da sa biografa persoal entretecidos
con elementos tomados da literatura ou
do cine. A todo iso Laura engade outros

101

marcaron como a temper perda da sa


nai, na lia doutros autores presentes na
exposicin. Pouco despois faleceu o seu
pai e o pintor trasladouse a vivir co seu
av. Pinazo desempeou na sa xuventude traballos como pintor de abanos,
decorador de azulexos, sombreireiro ou
prateiro. Estudou na Academia de San
Carlos de Valencia e gozou dunha bolsa en Roma. Ao comezo da sa carreira
decantouse polos temas histricos de
estilo acadmico, enmarcndose na lia
do eclecticismo, un movemento que era
unha amlgama de varios estilos pictricos. Posteriormente e como resultado
do seu regreso de Italia, adoptou unha
potica intimista e abandonou os temas
histricos por escenas familiares, da
vida coti, e nus. Por entn, xa aparece completamente inmerso na esttica
impresionista, con predominancia dos
tons escuros e terrosos, e cunha pincelada dinmica e enrxica. A pesar das
lecturas ambiguas que poida xerar, os
obxectivos de Baco neno, a obra en exposicin, garda relacin coa intencin
de estudar a anatoma infantil de manera fidedigna, as como coa potenciacin dos efectos lumnicos, unha das
principais obsesins do artista. Ademis, a utilizacin de nenos resultaba
mis econmica que a contratacin de
adultos o modelos profesionais. Pinazo
considerado un dos principais precursores de Sorolla en canto a temtica e
estilo. Foi docente na Escola de Belas

motivos como os insectos, as vents, a


hedra ou as runas que forman parte o
seu imaxinario de cabeceira, e que utiliza para situar a sa obra nunha mediana entre o real e o onrico que s
veces raia no alucinatorio. Laura revive
episodios do seu pasado rememorando
certos aspectos inquietantes da sa infancia. O resultado, unha mestura de
vivencias e misterio desdobradas nunha
especie de delirio potico. Deste xeito
parece conxurar os seus propios demos
do pasado para reverter o feito artstico en terapia existencial. A sa potica,
alegrica e chea de esperanza, xira en
torno dor e ao destino, morte e ao
pracer, ao misticismo e xtase. Especialista en deseo e audiovisuais, esta
artista desenvlvese con igual soltura no
terreo da instalacin ou a pintura. No
ano 2005 recibiu a bolsa Novos Valores
na modalidade de curtos de animacin.
Posteriormente participou no Proxecto
Abertal que reuniu novos artistas lucenses contemporneos e expuxo, entre
outras institucins, no Museo Provincial de Lugo.
***

Ignacio Pinazo
Valencia, 1849-1916
Ignacio Pinazo naceu nunha familia
humilde e pasou por penalidades que o

102

700 obras e obxectos persoais ao Concello de Gijn que ampliou a coleccin creando o Museo Nicanor Piole.
Nel pdense considerar mis de 4000
obras que reflicten as diferentes etapas
da sa creacin artstica. Destaca especialmente unha gran cantidade de bosquexos, apuntamentos e debuxos que
nos permiten coecer o Piole mis
ntimo, un artista que explotaba igualmente o pequeno e o gran formato,
con trazo rpido ou cunha minuciosidade abraiante.

Artes de San Carlos, en Valencia e en


San Fernando, en Madrid. Pola sa
destreza recibiu mltiples encargos da
aristocracia valenciana. A sa obra est
depositada en importantes institucins
nacionais, tal o caso do Museo de Belas Artes deAsturias.
http://www.museobbaa.com

***

Nicanor Piole
Gijn, 1878-1978

http://museos.gijon.es/

Con s 14 anos Nicanor Piole presentouse en Madrid para comezar a sa


carreira artstica, un periplo que o levara a residir en cidades como Londres,
Pars ou Roma. Este pintor asturiano
viviu o apoxeo do perodo postimpresionista, participou en exposicins tanto nacionais como en Estados Unidos,
e traballou dentro da chamada Escola
de Gijn. De abraiante versatilidade,
Piole produca coa mesma mestra
retratos ou autorretratos, paisaxes, naturezas mortas e escenas populares inspiradas na sa terra natal, utilizando
indistintamente o leo, a acuarela ou o
pastel. A pesar do seu virtuosismo tcnico e o seu xito nas relacins sociais,
a sa pintura non gozou de recoecemento ata que tivo unha idade avanzada. Morreu aos 100 anos, e despois
da sa morte, a sa viva doou unhas

***

RitaLin
Pouco se sabe sobre a biografa de RitaLin e que o anonimato unha forma de non restar protagonismo s sas
criaturas. Nacida nunha familia de costureiras, na que eran habituais as tardes
en que a sa nai, avoa e tas creaban
patrns, cosan e bordaban con mimo.
RitaLin creceu nun mbito de teas, fos,
abelorios e botns. Coser un modo
de invocar serenidade dos momentos
vividos na infancia, ademais de aplicar o aprendido a un proxecto persoal
e irreverente. Os seus bonecos contan
historias que alimentan un imaxinario
de monstros, nenos, amigos, sonos e
aventuras. Cada unha destas criaturas

103

Prado a mediados dos oitenta, a autodidacta, cosmopolita e culta autora,


xamais tivo a pretensin de ser coecida. A sa pintura desenvolveuse no
mbito mis ntimo e familiar. Fixo
unha obra para si mesma que xamais
mostrara en pblico, a pesar da sa
calidade indiscutible. O tempo que lle
tocou vivir morreu moi nova, aos 38
anos non era o mis idneo para o
acceso das mulleres educacin artstica. A pesar de que a sa magnfica
formacin inclua a aprendizaxe do debuxo, a pintura ou a msica. As ensinanzas de Eduardo Chicharro, pintor
de gustos simbolistas, sern decisivos
para a conformacin dunha atmosfera
moi particular, case sempre caracterizada polo misterio. O mesmo que observamos na obra desta exposicin, Nu
de nena cos brazos cruzados (1913) en
realidade a sa filla Eugenia, un marabilloso nu dunha rapaza preadolescente expresando todo o desamparo do
trnsito idade adulta. Tan inquietante como efmera, a traxectoria de Mara Roesset contina fascinando a pesar
do tempo transcorrido. A peculiaridade do seu legado resumiuno a sa filla
de xeito maxistral ao afirmar que non
pintou nunca un cadro de flores.

podera formar parte da nosa fantasa,


evocando paisaxes de lugares que quereriamos coecer. Son donos e seores dos seus propios reinos, de lugares
prximos nos que poderiamos vivir,
fin e ao cabo aos monstros hai que collelos da man, asegura RitaLin.
A ilustracin tamn forma parte do
seu singular traballo. A narrativa das
imaxes pode ir do tenro ao mordaz e
crtico, todo iso levado con certa picaresca e irona, ademais dun coidado rematado, ao igual que os seus bonecos.
Os que a coecen saben que o equilibrio a chave que lle permite transitar
dun xnero a outro con igual xito.
RitaLin permitiu s sas criaturas abandonar por uns das o seu hbitat para estar entre ns. Quen pode adiviar o que
son capaces de facer cando se saben non
observadas? Por se acaso, mantemolas
nas sas vitrinas...
***

Mara Roesset
Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

A breve dedicacin de Maria Roesset


pintura (1911-1914) constite un dos
episodios mis suxestivos da historia da arte recente. Descuberta case
casualmente por Alfonso Prez Snchez entn director do Museo do

Matas Snchez

alemns e co kitsch, o cmic ou o graffiti, pero os contidos da sa obra reflicten


unha sociedade de rabiosa actualidade.
Matas ofrcenos a sa visin particular
dun presente marcado polos medios de
comunicacin e os ndices de audiencia, o maltrato muller, o terrorismo, a
emigracin ilegal, as drogas, o racismo, a
prensa do corazn... todo iso aderezado
cunhas boas doses de humor sarcstico.
Enresumo, este autor desentraador de
tpicos encarna unha mestura de divertimento e acidez a partes iguais. Traballa
asiduamente con diversas galeras, entre
elas Begoa Malone ou a Galera JM de
Mlaga, coa que expuxo en feiras e prestixiosos espazos de todo o mundo.

Tbingen, Alemania, 1972

Nacido de pais emigrantes en Alemaa,


este artista multidisciplinar frmase e reside en Sevilla. Da sa personalidade artstica destaca unha mestura de irona e
expresionismo que impregna a sa obra
do carcter irreverente dun neno pcaro. Os seus personaxes son o reflexo do
pobo nos medios de comunicacin, o
telelixo ou a prensa sensacionalista. Descaradamente provocador, Matas presntanos un mundo tamn o do mercado
da arte cruel, carnavalesco, ridculo
e caricaturizado, expresado cun debuxo
infantil tan espontneo como infludo
por Picasso e Matisse. Formalmente relacionuselle cos expresionistas salvaxes

http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html
http://www.bmalone.com

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

104

105

El CTB abre la programacin expositiva del ao 2011 con la exposicin Falsas Apariencias. Miradas
fragmentadas sobre la infancia en la que nos invita a reflexionar sobre la imagen de la niez en el arte.
Por medio de esta propuesta el centro da respuesta a sus objetivos como institucin cultural, ya que
abre el debate sobre un tema de actualidad a la vez que difunde ideas sobre la contemporaneidad.
Elhecho de contraponer artistas actuales con pintores decimonnicos refuerza la idea del debate e
interpela al espectador sobre las imgenes que forman parte la muestra.
Desde el Concello de Ferrol queremos agradecer el apoyo prestado a las distintas galeras, museos, archivos
y particulares, ya que sin ellos no hubiera sido posible llevar a cabo este importante proyecto.

textos en
castellano

Vicente Irisarri Castro


Alcalde del Ayuntamiento de Ferrol
***

La infancia es un periodo fundamental en la vida de las personas. A algunas las condiciona positivamente, generando toda una serie de sinergias que van a facilitar el desenvolvimiento de las cosas en el
futuro, mientras que para otras no deja de ser una etapa llena de sombras que desean olvidar. Esta dualidad se refleja a la perfeccin en Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia, un proyecto
coral en el que la visin de tres comisarios dialoga con la mirada de artistas procedentes de contextos y
cronologas diferentes.
La apuesta del CTB sigue siendo clara. Elaborar una programacin de calidad con una coherencia que
sea capaz de contextualizar las propuestas que se ofrecen en un mbito concreto pero sin dejar de ambicionar un reconocimiento que vaya ms all de los mrgenes de la propia ciudad.
El esfuerzo que supuso coordinar instituciones, galeras y artistas de dentro y fuera de Galicia, el empeo en incidir en el terreno de la didctica, el que los contenidos de lo que hacemos lleguen a todos
aquellos que deseen aprender con el arte, constituye un estmulo para seguir trabajando en la mejora de
un centro que, a da de hoy, es uno de los principales buques insignia de la cultura en nuestro pas.
Mercedes Carbajales Iglesias
Concejala de Cultura, Educacin y Universidad

107

falsas apariencias
Miradas fragmentadas sobre la infancia
Susana Cendn

Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia, repite en cierta medida el esquema de otras
exposiciones celebradas en el CTB, como La Rebelin de los Gneros, en la que partamos de una imagen
clsica que se complementaba y dialogaba con piezas de artistas contemporneos. La interrelacin entre
artistas procedentes de finales del siglo xix y principios del xx, con otros actuales que, adems, se valen
de una pluralidad de soportes que nada tiene que ver con la supremaca de la pintura en el pasado,
alberga como objetivo mejorar la percepcin de un espectador que se ve inmerso en una lectura poco
o nada lineal de la historia. Nuestra intencin es seguir una tendencia que se est experimentando con
xito en algunas instituciones punteras a la hora de reorganizar sus colecciones, tal es el caso de la Tate
Modern de Londres o, ms recientemente, el Museo Nacional de Arte Reina Sofa de Madrid. Disfrutar
del placer de contemplar las construcciones minimalistas de la Bauhaus, junto con los diseos de trajes
de Oskar Schlemmer para el Ballet Tridico en un contexto en el que el cine, las artes decorativas o la
ilustracin se entrecruzan en un juego de lenguajes que no hacen ms que enriquecer el plano creativo,
constituye una apuesta que repercute directamente en el enriquecimiento intelectual del espectador.
Es sabido que en gran parte de las representaciones clsicas, sobre todo en el siglo xix, se mostraba
una imagen amable de la infancia, siempre en relacin con el mbito familiar, como es el caso de los
retratos de los hijos de burgueses o de los propios pintores. Los artistas buscaban en algunas poses de
nios que hoy pueden resultar perturbadoras la perfeccin tcnica, un virtuosismo que era el fin
ltimo de sus realizaciones. Adems, utilizar a nios resultaba ms econmico que contratar a modelos
adultos. La amabilidad de las representaciones clsicas apenas sealaban a una realidad inmersa en
graves conflictos sociales que provocaban que la mayor parte de los nios vivieran en unas condiciones
dramticas que, casi nunca, aparecan reflejadas en las pinturas.
La eleccin de la infancia como hilo conductor del proyecto guarda relacin con la intencin de comunicar ideas sobre nuestra cultura, tradiciones e incluso sobre aquellos tabes que an hoy planean sobre el
mundo de los nios. La mirada que nos interesa subrayar se aleja de los cauces tradicionales que muestran
a la infancia como un estado idlico y desinhibido construido por el imaginario adulto. De ah que en la
seleccin que proponemos juegue un importantsimo papel la contraposicin de pocas y de miradas, del
arte considerado clsico, con sus imgenes amables y preciosistas, y el contemporneo, ms prximo a
nosotros y sabedor de que la infancia es la manera ms eficaz de mantener viva nuestra memoria.

Quiero agradecer a Manuel Mosquera Cobin su contribucin al proyecto. La seleccin que propuso
no solamente dialoga de manera magistral con las obras contemporneas de cuya eleccin soy responsable, sino que incide de manera positiva en el carcter marginal de muchos creadores, homenajendolos y sacndolos a la luz. Su apuesta por fotgrafos casi desconocidos como Manuel Buch, un
autor fascinante y cosmopolita que en los aos veinte experimenta con la fotografa utilizando mtodos
innovadores, la recuperacin de Maria Roesset, una autora que a pesar de trabajar apenas durante
cuatro aos nos ha legado una obra llena de interesantes matices o los dos integrantes de la Generacin
Doliente, Ramn Parada Justel y Jenaro Carrero, desaparecidos como el resto de los componentes
del grupo trgicamente y que fueron la punta de lanza de una renovacin artstica que se ralentiz
en casi una treintena de aos. Observar la impresionante pintura de Ramn Parada Justel, El hogar, la
manera en cmo concibe el fondo de la misma, un teln a base de chorretones, de trazos inacabados,
conversando con los personajes llenos de irona de Matas Snchez, no hace otra cosa que incidir en la
modernidad de unos autores que, de no haber muerto prematuramente, habran proporcionado suculentos frutos a la evolucin de la pintura contempornea en Galicia.
Mencin aparte merece la seccin dedicada a la fotografa post-mortem comisariada por Virginia de la
Cruz Lichet, reflejo de la sociedad de finales del siglo xix y primera mitad del siglo xx. Una tradicin
poco conocida y enmarcada en un contexto de pobreza. Imgenes que revelan una realidad que se oculta hoy en da, pero que en su momento fue una necesidad vital para preservar la memoria del pequeo
difunto. Acompandolos, una deliciosa pintura del Infante D. Luis obra del autor asturiano Dionisio
Fierros. Fallecido pocas horas despus de nacer, el primognito de la Reina Isabel II, fue expuesto durante tres das en la capilla del Palacio Real para su contemplacin. Tradiciones que muestran un relacin con la muerte quiz ms natural que hoy en da, y cuya representacin, era un asunto que afectaba
por igual a gentes de todos los estratos sociales.
La apuesta de dotar al CTB de una programacin estable con contenidos intelectualmente atractivos
y plurales, exige de un esfuerzo considerable que no sera posible sin la predisposicin y la generosidad de todas las instituciones, tanto pblicas como privadas, que han accedido a participar en
este proyecto. En este sentido quiero agradecer las obras cedidas por los Museos de Bellas Artes de
A Corua, el Museo Arqueolgico Provincial de Ourense, el Museo Provincial de Lugo, el Museo
de Pontevedra, autnticos buques insignia de nuestra cultura poseedores de joyas cuyo valor es un
placer contribuir a resaltar. Quiero dedicar un agradecimiento especial al Museo de Bellas Artes de
Asturias, cuyo director Emilio Marcos Vallaure, ha consentido en cedernos valiosas obras de su coleccin permanente.

Tratamos en todo momento de reforzar la parte didctica del proyecto, proporcionando al espectador
una informacin precisa sobre el juego de interrelaciones que se proponen. No es nuestra intencin
jugar con el sensacionalismo o generar polmicas baratas. Todas las imgenes, incluso las ms inquietantes, forman parte de la realidad de determinados contextos. Cuando Sergei Bratkov decide plasmar
a una serie de nias posando de manera provocadora, su mirada se aproxima a la del fotoperiodista dispuesto a constatar un hecho que forma parte de las perversiones del imaginario adulto, pues las nias
son llevadas a castings de modelos reales por sus propios padres.

La presencia de artistas contemporneos de la talla de Sergei Bratkov o Enrique Marty no sera posible sin la generosa cesin de la Galera Espacio Mnimo de Madrid. A sus directores, Pepe y Luis,
quiero dedicar mi ms profundo agradecimiento. Las obras de Matas Snchez son cortesa de la
Galera Javier Marn de Mlaga y la Galera Begoa Malone de Madrid. Y poco hubisemos podido
hacer sin la atenta colaboracin y los buenos consejos de Miriam, la directora de la Galera Ana
Vilaseco de ACorua, a la hora de seleccionar los trabajos de Rebeca Menndez. No puedo dejar
de mencionar la estupenda disposicin de Miguel Von Haffe, director del Centro Galego de Arte
Contemporneo, al cedernos el vdeo de Teresa Hubbard & Alexander Birchler, una pieza sin la cual
este proyecto quedara incompleto.

108

109

extraas apariencias

Virginia de la Cruz Lichet realiz una labor de investigacin magistral recopilando en algunos de los
archivos fotogrficos de Galicia: Museo Etnolxico de Rivadavia, Archivo Ramn Caamao, Archivo
Julio Reboredo y Archivo Luis Chao, aquellas imgenes que mejor podran complementar los contenidos de la exposicin A todos ellos mi ms sincero agradecimiento. Ovidio Aldegunde nos asesor a
la hora de pasar a papel los negativos de los niitos muertos de la manera ms respetuosa posible, y el
resultado creo que salta a la vista. Gracias a la generosidad de Xulio Franco del Amo pudimos saber
algo ms sobre la trayectoria de Manuel Buch. Sus escritos, inditos, sobre la historia de la fotografa en
Galicia constituyeron toda una revelacin.

Infancia del latn infans, de la cual proviene infante (in-fante) el no-hablante. En estas imgenes de
la infancia, penetrantes, idlicas por un lado, realistas por otro, espejo de una sociedad de finales del
siglo xix y primera mitad del siglo xx, se desvelan unas tradiciones y una prctica poco conocida pero
absolutamente necesaria: la fotografa post-mortem de nios.

Por ltimo, mencionar a los artistas Rosala Banet, Cristian Gradn Carbajal, RitaLin, Pablo Otero Huertas y Laura Perns que nos han cedido sus obras de manera generosa y entusiasta. Atodos
ellos, gracias.

Enmarcada en un contexto tanto histrico como socio-econmico de penuria y necesidad, estas imgenes revelan con un simple golpe de vista una realidad oculta hoy en da, pero que en su momento fue
una necesidad vital para los familiares del pequeo anxelio

***

Virginia de la Cruz Lichet

El nacimiento de la imagen est unido desde el principio a la muerte1


Qu decir de estos pequeos retratos o retratos pequeos? Estos in-fantis que parecen no decir nada,
pero cuyas imgenes estn repletas de palabras mudas. All donde la mirada parece ausente, ms que
ausente se convierte en umbral hacia ese otro lado; de ah el efecto que producen estas imgenes, hoy en
da, en nosotros, espectadores estupefactos ante ellas.
Sin embargo, para llegar a ellas, es necesario un proceso de borradura, una prctica de eliminacin
de prejuicios, de tachadura neurolgica y situarnos en una poca diferente, con otras necesidades.
Aris ya identificaba que el siglo xix era un siglo en el que la muerte es entendida como algo que
forma parte de la vida y, como tal, se convierte en una muerte domesticada, amaestrada, apprivoise
como l mismo denomina.2 De igual manera, y veinte aos antes, en 1955, Grer en su Pornography
of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre el siglo xix y el siglo xx con respecto a la
muerte. Si en un primer momento, sta forma parte integrante de la vida misma, tratando con ella
de forma natural mientras que el sexo era algo totalmente tab, en el siglo xx se produce un vuelco
entre ambos, siendo la muerte algo oculto e incluso indecible, mientras que el sexo se convierte en
algo natural y cotidiano.
Qu sucede entonces para que se produzca este cambio? Y, detectamos lo mismo en los ejemplos
gallegos? En primer lugar, hay que acercarse al caso gallego con otra mirada (o miradas). Todas las
imgenes aqu presentes muestran una clara evolucin entre el siglo xix y el siglo xx, por un lado.
Ypor otro, un enfoque diferente con respecto a la tradicin de la fotografa post-mortem en el mundo occidental.

1
Debray, R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ediciones Paids Ibrica. Barcelona,
1994 (Primera edicin: Gallimard, Pars, 1992), p. 19.
2
Aris, P.: Essais sur lhistoire de la mort en Occident. Du Moyen Age nos jours. Editions du Seuil. 1975. P. 28 (el
primer captulo de esta publicacin est dedicado a la mort apprivoise, pp. 21-35).
3
Grer, G.: The pornography of death. En Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. Vol. v, n.o 4 (octubre
1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol. London. Pp. 49-52.

110

111

En primer lugar, se observa la manera en que la Fotografa hereda el mismo tipo de representacin
utilizado hasta ahora por la Pintura. Los retratos realizados por Maximino Reboredo, en el ltimo decenio del siglo xix, son buena prueba de ello. Teniendo en cuenta que, tanto durante el siglo xix como
durante la primera mitad del siglo xx, la mortandad infantil era muy elevada, no sorprende la gran
proliferacin de este tipo de retratos infantiles. Retratos que, como aquel que representa a Don Luis,
Prncipe de Asturias difunto, realizado por Dionisio Fierros en 1850, exhiben a los pequeos difuntos
recostados, con una elegancia que penetra en nosotros de forma punzante, produciendo ese punctum
del que tanto ha hablado Roland Barthes.4

se muestran unas imgenes alejadas, mediante una distancia prudencial que se establece con respecto
a nosotros, espectadores de la escena. Toda muerte es violencia, declara Moeglin-Delcroix.6 No es de
extraar que nios, ya casi adolescentes, aparezcan contemplados como adultos, vestidos con traje de
chaqueta que, por otro lado, les acaba quedando grande. Aqu se produce una inversin en todos los
sentidos, pero sobre todo de tonalidad: los fondos oscuros y ttricos, tpicos de Reboredo en los casos
de bebs y nios, se transforman ya en fondos luminosos. Un chico de unos trece o catorce aos ha
sido brutalmente arrancado de su niez. La muerte, como rito de paso que es, le ha honrado en un
doble sentido: el chico ha pasado a ser adulto y difunto a la vez.7

All, sobre aquellos almohadones que les permiten dar mayor presencia a los pequeos cuerpos adormilados, los nios se nos presentan cada vez ms cadavricos, ms evidentes. La falsa apariencia de la
ensoacin escatolgica se ha metamorfoseado con sutileza en una penetrante pesantez cadavrica.
Laboca abierta de la pequea, el rostro ligeramente girado hacia nosotros porque en el fondo se trata
de un retrato y el modelo ha de mirar hacia el objetivo, la gran corona de flores que decora aquellos
fondos neutros, todos estos detalles producen ese punctum que nos hiere al observarlas. Es ah donde
se establece ese cordn umbilical entre los pequeos y nosotros; una unin que nos impide huir de
all, nos deja petrificados y con la mirada fija en ellos, preguntndonos qu les ha sucedido? Qu nos
quieren contar? Pero tan slo obtenemos palabras mudas, in-fantis, in-certidumbre y, por lo tanto, se
convierten en imgenes inquietantes.

Y sin embargo, esa distancia que nos adeca para enfrentarnos a estas imgenes se rompe poco a poco.
Los retratos realizados por Ramn Caamao durante las dcadas de los aos treinta y cuarenta nos van
marcando una evolucin que se ir haciendo cada vez ms clara. La imagen se vuelca, la horizontalidad
pasa a ser verticalidad, la luz se impone, los pequeos nos interpelan. Este cambio comienza a anular
esa distancia prudencial, pero otros recursos surgen en su lugar: la imagen del pequeo ngel. Los
cuerpos dispuestos en sus atades, rodeados de cirios, de elementos vegetales, de esculturas religiosas, se
presentan a la manera de pequeos altares. El nio, y por lo tanto su muerte, se sacraliza, incluso habra
que decir que se santifica; nios metamorfoseados en seres etreos, habitantes de parasos celestiales.
No obstante, se produce una contradiccin entre la imagen que se pretende proyectar y su resultado;
porque en el fondo estamos hablando de ficciones, de simulacros y, en definitiva, de falsas apariencias.
La pequea caja de muecas se descubre para des-velarnos los pequeos rostros aporcelanados.

Es esa falsa apariencia de seres plcidamente dormidos sobre cmodos almohadones la que nos perturba.
Cmo poder hablar de comodidad en tales situaciones? Cmo poder hablar de belleza en estas imgenes? Pues de belleza hay que hablar, una belleza algo sublime, romntica incluso, en la que los sueos se
mezclan con la realidad, en la que lo oscuro prevalece sobre la luz, en la que lo hiriente se convierte en
placer terrorfico. Estos retratos de Maximino Reboredo tienen algo de romntico, incluso l tiene algo
de romntico; su muerte prematura es buena prueba de ello. En sus retratos vemos la manera en que,
poco a poco, pasa de esa falsa apariencia a una autntica presencia. El atad se incorpora como un accesorio ms, pero ah permanece. Ahora ya no hay duda: la muerte es representada en todo su esplendor.
De accesorio a continente, de complemento a habitculo, de elemento decorativo a funcional, la frontalidad se impone de forma inevitable por la propia caja. La incertidumbre se disipa ya no hay duda ante
lo que estamos viendo. An as, seguimos bajo los efectos de la mirada medusea. Y ahora qu? Interpelamos al mundo y el mundo nos interroga: Qu significado darle? No cabe duda que todos estos retratos
eran encargos por parte de la familia. Con el cambio de siglo, todo parece imponerse. La suavidad y
dulzura de los retratos post-mortem decimonnicos se nos presentan aqu, pese a todo, con una violencia
visual quizs ms propia del Arte Contemporneo. Ahora ya la muerte o es tab o es provocacin.5
No obstante, ms all de esa aparente imposicin dada, tanto por el formato apaisado, como por la colocacin del atad y, en consecuencia, la de los cuerpos expuestos manteniendo esos perfiles absolutos,

Pero, cmo representar una apariencia? Es decir, cmo hacer verosmil lo que no lo es? No existe en
las imgenes del siglo xx una falsa apariencia de la muerte. La muerte es, y as est representada. Sin
embargo, lo que resulta difcil es materializar esa ausencia. El cadver no es ni un vivo ni una cosa,
declara Rgis Debray.8 Es una presencia que se hace ausente. Mientras que la imagen permite capturar
una ausencia y la hace presente. Nios-estampa, nios-altares, su falsa apariencia no afecta; lo que importa es que, en todas ellas, intuimos y nos enfrentamos a una verdadera representacin de la Muerte.
Y eso es lo que, en definitiva, nos deja absortos y algo extraados. El cadver y el espectador se confunden; ambos permanecen, atemporales, inmviles, enfrentados ante la autntica realidad: la visin de
nuestra propia muerte.9
***

Barthes, R.: La cmara lcida. Nota sobre la fotografa. Ed. Ediciones Paids Ibrica. Barcelona, 1999. (Col. Paids Comunicacin, 43). (1.a ed. 1980).
5
Cruz Lichet, V. (de la): Ms all de la propia muerte. En torno al retrato fotogrfico fnebre, en Imgenes de
la violencia en el arte contemporneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de
la Medusa, 154). Pp. 151-175.

6
Moeglin-Delcroix, A.: Le profil mort de notre imperfection (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Maison Europenne de la Photographie. N 11 (diciembre 1991). Ed. Paris Audiovisual. Pars, (revista semestral). P. 87.
7
Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de lHomme. Pars-La Haya.
1969. Col. Rditions V. (Primera edicin: Pars, 1909).
8
Debray, R.: Opus cit., p. 27.
9
Quisiera agradecer la amabilidad y entusiasmo por esta exposicin a la hora de ceder el material aqu expuesto y
publicado a: Julio Reboredo del Archivo Maximino Reboredo, Chete Pose del Archivo Caamao, Vtor Vaqueiro
del Archivo Pacheco y Jos Csar Llana del Archivo Grfico del Museo Etnogrfico de Ribadavia.

112

113

imgenes de la infancia
Manuel Mosquera Cobin

La exposicin Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia pretende aproximarse a la


representacin de la niez en el arte, haciendo hincapie en la contraposicin de pocas. Por una parte
vamos a conocer la visin amable y preciosista del arte decimonnico frente a los artistas actuales, que
proyectan sobre la infancia una visin subjetiva, muy ligada a la memoria, y que construyen sus imgenes por medio de la apropiacin de los medios de expresin infantiles.
La infancia es el perodo de la vida humana que abarca desde el nacimiento a la pubertad. En nuestro
mundo esta etapa est plenamente reconocida como un perodo con sus propias caractersticas y necesidades. Como respuesta a esta concepcin de la niez se prima la preservacin y la calidad de vida, de tal
modo que se garantice el pleno desarrollo de los nios y nias como personas. Estas ideas que nos son comunes no siempre fueron as, ya que en el pasado hubo distintos modos de entender esta fase de la vida.
La valoracin de la infancia es el resultado de un largo proceso histrico que tiene sus inicios en el siglo
xvi y que tuvo como consecuencia la creacin de una identidad infantil que dot a los nios de contenido
cultural, social y poltico diferentes al de los adultos, y que se va a definir desde los valores de estos, que son
quienes hablan de la infancia, la describen e interpretan. Se trata de algo definido siempre por los otros.
Por todo esto las imgenes surgidas alrededor de la infancia transmiten discursos de los adultos, haciendo
que las representaciones de la niez estn mediatizadas y condicionadas por una visin ajena a ella.
La iconografa infantil no refleja en muchos casos la realidad del nio, sino que nos presenta estereotipos que ocultan diferencias e ignoran los problemas. Durante amplios perodos histricos las nias y los
nios no tuvieron un reconocimiento pleno, siendo victimas del rechazo social y familiar, llegndose a
ejercer un trato brutal sobre ellos. Esta falta de consideracin de la niez hace que tengamos una gran
ausencia de datos sobre la misma y que la reconstruccin histrica sea incompleta. Las fuentes de que
disponemos sobre el pasado son parciales, centrndose sobre todo en la sociedad privilegiada, que por
medio de sus diarios, memorias o correspondencia nos aportan sus experiencias sobre esta etapa. As
sobre los nios y nias que pertenecen a clases menos instruidas o marginales apenas hay informacin.
El estudio de la vida privada puso en valor la galera de retratos infantiles que sirvieron para el estudio
de las mentalidades y para constatar el cambio de concepcin sobre la infancia que se dio en la cultura europea desde el siglo xvi. La primera aportacin al tema fue de Philippe Aris, quien en su libro
Elnio y la familia en el Antiguo Rgimen estudia los cambios de los adultos respecto a los nios y el
surgimiento moderno de la infancia. Por su parte Lloyd DeMause, en su Historia de la Infancia, desarrolla la teora psicognica de sta desde el estudio de las relaciones entre padre e hijos. Ambos estudios
se centran en conocer las actitudes y el trato que se les haba dado a los nios en el pasado, abriendo
la investigacin sobre la materia que se fue matizando con las sucesivas historias de la vida privada que
engloban la niez en un anlisis mayor.

protectores, los espacios de recreo o las estancias donde vivan las nias y los nios. Son imgenes que
se explican por la pertenencia del infante a un linaje, por ello se marca la individualidad y se ponan en
relacin con la galera de retratos de la familia.
En siglo xvi aparecen las imagenes en las que los nios y las nias se incorporan a la representacin de
todo el ncleo familiar. Esta nueva imagen se explica por la importancia que adquiere la familia que incluye la aparicin de nuevas muestras de afectividad hacia la infancia. En este momento hay una mayor
voluntad de preservar la vida del nio queriendo librarlos de la enfermedad y de la muerte prematura.
En el siglo xvii se extienden los retratos infantiles individualizados que reflejan la consideracin que
haba alcanzado los nios y las nias dentro del ncleo familiar. Una muestra de esta nueva concepcin
es la obra de John Locke, La educacin de los nios, publicada en Londres en 1693, que se convirti en
un clsico de la pedagoga europea en el siglo xviii. Este autor llama la atencin de los padres sobre la
virtud de sus hijos y la necesidad de prevenir las enfermedades y mejorar la salud de los hijos. La preocupacin por la infancia y su valoracin continu en el siglo xviii haciendo Rousseau una importante
aportacin que tendr gran transcendencia en el siglo xix al defender que los nios son, en esencia,
diferentes a los adultos, y que por tanto tienen sus propios derechos y privilegios.
En el siglo xix se produjo un cambio radical con respecto a la niez. Por diversos factores la sociedad
centr su inters en este perodo de la vida, confirindoles un status y un reconocimiento tal, que cambi el anterior rechazo, desinters o desconocimiento. En este momento van a aparecer las primeras leyes sociales que tienen el propsito de proteger la infancia. Este cambio hizo que la infancia tuviera un
papel protagonista en la familia y la sociedad, y es en este siglo cuando adquiere importancia la pedagoga infantil que tendr una enorme influencia en la propagacin y regulacin de standars culturales.
As la educacin se transform en un asunto de inters para los Estados por su importancia econmica,
poltica y social. Durante este perodo la medicina logra prevenir enfermedades infecto-contagiosas y
surgen importantes organizaciones filantrpicas para ayudar a los nios y nias desfavorecidos. Hay
entonces una idealizacin de la infancia en la que tuvo gran importancia la literatura, que adems
denuncia el abandono, la explotacin y reclama el rescate de los nios. Aparece tambin la literatura
infantil como metfora de la infancia y de los valores que se desprenden de ella crendose una nueva
imagen literaria con su consiguiente derivacin en la plstica.
Como resultado de esta nueva mentalidad, durante el siglo xix van a abundar los retratos infantiles con
escenas de nios y nias en las escuelas en actitud de aprendizaje o de travesura frente al maestro, representaciones en la naturaleza, la exaltacin de la amistad infantil, la imagen de las rias o la presentacin
de los nios desamparados.

De todos modos la iconografa de la niez es una de las fuentes que nos aporta un conocimiento de
la infancia en el pasado. Los retratos infantiles nos muestran la vestimenta, los juguetes, los amuletos

La burguesa acude al gnero del retrato con un verdadero inters por la representacin de la familia.
Son frecuentes las escenas cotidianas en interiores domsticos, especialmente de nios retratados con
sus juegos y ocupaciones favoritas. El retrato infantil privado transmite un aire cercano, desenfadado y
amable, vinculado a los conceptos de intimidad, hogar y familia propios del gusto burgus. En el cuadro el entorno y las posturas definen al retrato, as como los jugetes, que en el siglo xix se convierten
en objeto de consumo corriente en las ciudades. Las muecas y los peluches son comunes en la representacin, mientras en otras ocasiones existe la tendencia a unir infancia y naturaleza. Reflejo de estos
ideales es el retrato de Pilar Vlazquez Duro de Nicanor Piole que presenta a la nia en el jardn de la
finca familiar, sentada en una mecedora dando de comer a una oveja, que aqu aparece como un animal

114

115

de compaa. La escena est cargada de inocencia, ternura y amabilidad. Por su parte en el retrato Juan
Antonio Fernndez Garca, de Xess Rodrguez Corredoyra, hay una visin del nio como adulto por la
pose y la expresin, lejos de cualquier referencia a su edad, dando una imagen atemporal que lo aleja de
la condicin efmera que tiene la niez.
Otras obras de la exposicin nos transmiten la importancia que adquiere el espacio privado en la representacin. As la obra El Hogar de Parada Justel muestra una escena de la vida cotidiana, recreando un
ambiente domstico en el que el recien nacido ocupa el espacio central del cuadro, su hermano se asoma para verlo, mientras la madre cose en un extremo de la escena. Por su parte Jenaro Carrero realiza
multitud de apuntes con sus hijos como modelos en escenas cotidianas y familiares, siendo ejemplo de
estas inquietudes el leo La hija del pintor bordando. Ambas piezas reflejan claramente el protagonismo
que los nios tuvieron en el arte del siglo xix. Por otra parte las fotografas de Manuel Buch presentan
como modelo a su hijo y su mujer en una exaltacin de amor familiar y de la belleza.
La atencin cada vez mayor que el arte del siglo xix dedica a la captacin del natural, el movimiento
y la expresin, lleva a menudo a los pintores y escultores a elegir motivos que permiten mostrar estos
aspectos. Los escultores neoclsicos hacen mltiples representaciones de desnudos infantiles motivados
por el gusto clasicista. La versatilidad de la anatoma del nio, su expresividad inmediata y directa, y su
movilidad, hicieron de l un asunto muy apreciado por los artistas, que lo trataron con asiduidad, sobre
todo durante la segunda mitad del siglo.
Desde Mariano Fortuny la representacin de nios desnudos al aire libre tuvo una gran difusin.
Hayen ello un gusto neogriego que se preocupa por la representacin de la belleza y por captar verazmente la anatoma de cuerpos inmaduros y cambiantes. Ignacio Pinazo fue un asiduo pintor de la
infancia, y en su obra Baco Nio presenta el tema de los nios como lo que consideraba academias
pintadas, en las que haba una clara preocupacin por realizar una representacin naturalista del cuerpo. Dentro de esta misma tendencia se encuentran las piezas de Parada Justel Nio durmiendo y Figura
de baista, de Xess Rodrguez Corredoyra, donde ambos utilizan los cuerpos desnudos de los nios
como un lugar de ensayo de sus habilidades pictricas. Muchos autores tuvieron el cuerpo infantil
como modelo de sus obras, como es el caso de Joaqun Agrasot, Arcadio Mas y Fondevila, Isidoro
Garnelo y Joaqun Sorolla, que crear toda una serie escenas de nios desnudos en la playa en los que
plasmar el movimiento y el reflejo de un momento de luz en los cuerpos infantiles.
Dentro de estas preocupaciones preciosistas, tan en boga en la segunda mitad del siglo xix, se inscribe
Nio con traje escocs, de Romn Navarro, que recoge la moda de representar a los nios vestidos de marineros o escoceses siguiendo el modelo de los retratos de la Familia Real inglesa. En esta obra el tema
es intrascendente y lo que pretende es mostrar un virtuosismo tcnico de carcter preciosista.
Por su parte la obra de Mara Roesset, aunque se mueve dentro de un acusado objetivismo en el tramiento del desnudo, bajo el ttulo La Inocencia nos presenta un desnudo femenino infantil en el umbral mismo de la pubertad. Esta pieza tiene una marcada relacin con la pintura simbolista en la que el
nio adquiere un nuevo protagonismo como representacin de un ideal de pureza o de florecimiento,
convirtindose en alegoras de la inocencia y del bien.

116

Durante el siglo xx la infancia va adquiriendo una serie de cualidades que le son propias, por ello se
estimula y desarrolla la inteligencia, la imaginacin, la fantasia o la curiosidad y se reorientan como
parte fundamental del desarrollo de la personalidad del nio, que adems se van a valorar como cualidades productivas para el estudio o el trabajo. As, la curiosidad se considera una cualidad deseable,
convirtindose en un rasgo prototpico. El juego se considera una actividad creadora que debe utilizarse
permanentemente en la educacin y en la formacin de hbitos propios de la infancia destinados a la
preparacin de la vida adulta y responsable.
A pesar de esta nueva concepcin contina en el imaginario colectivo un repertorio metafrico de la
infancia, ya que se presenta tanto un perodo anglico como uno demonaco. Los artistas contemporneos van a llevar a sus trabajos estas nuevas concepciones de la niez, estableciendo una reflexin y
una interpretacin sobre ella. A travs de distintos soportes, pinturas, instalaciones, esculturas, videos o
fotografa producirn unas obras cargadas de subjetividad, y en muchas ocasiones cargadas de referencias a sus experiencias vitales.
En La casa de chocolate Rosala Banet se apropia de la ingenuidad propia de la infancia con la intencin
de cuestionar la apariencia de todo lo que nos resulta normal. Sus obras se presentan bajo el aspecto de
la inocencia y la felicidad para tratar temas que de otro modo provocaran rechazo. Hay una crtica a
la sociedad de los medios de comunicacin que slo muestran la superficie y esconden todo lo que no
encaja en su idea de felicidad. En muchas de sus obras presenta una mirada dura y descarnada sobre los
sentimientos mostrando lo ms mostruoso y doloroso de la condicin humana. La ironia, el humor o
el terror estn presentes en sus piezas, gracias a la utilizacin de un lenguaje de aspecto inocente puede
abordar temas que de otro modo provocaran el rechazo.
Dentro de esta idea de la apropacin del lenguaje infantil se encuentra tambin parte de la obra de
Rebeca Menndez, quien por medio de dibujos aparentemente pueriles de trazos esquemticos evoca
su infancia a travs de las nias que plasma en sus trabajos. Siempre es la misma nia, como la Alicia
de Lewis Carroll, en actitud de jugar, de experimentar, creando una relacin especial y ldica con el
espectador por medio del movimiento de la escena.
La obra de Laura Perns parte de sus recuerdos infantiles para crear un espacio cargado de sugerencias
con los objetos sacados de su imaginario personal. El columpio, las jaulas o las hiedras son alegoras de
vivencias que nos relacionan con su intimidad y sus recuerdos familiares. La falta de su madre desde
edad temprana es el eje de la pieza que envuelve al espectador en un mundo onrico que le traslada a
lugares comunes.
Dentro de la apropiacin de los lenguajes infantiles encontramos la obra de Matas Snchez, quien por
medio aspectos formales se presenta como un nio irreverente que critica aquellos valores canonizados
de la historia del arte. Su obra tiene una gran carga expresionista, con aproximaciones al cmic y al
graffiti, y posee una apariencia ingenua que deriva de la apropiacin del lenguaje infantil, aunque sus
temas y personajes sean crticas mordaces a la cultura contempornea.
La mirada de Enrique Marty transita por la visin monstruosa e desasosegante de la infancia. En sus
obras lo grotesco y la distorsin de la realidad son valores que sirven para inquietar al espectador, para

117

provocar. Busca en su obra lo siniestro, siendo su familiar y su entorno ms cercano los protagonistas
de sus obras.
La obra de Pablo Otero Huertas se apropia de un fragmento de la serie de Pippi Calzaslargas para
hablarnos del cambio profundo que se dio en la mentalidad del siglo xx sobre a la infancia. Pippi simboliza la autonoma total del nio sobre el adulto, cuya inteligencia y habilidades lo convierten en un
peligro para la sociedad establecida que no puede concebir que una nia no est bajo el control de la
familia o el Estado.
Por su parte la obra de Cristian E. Gradn se apropia del imaginario grfico del franquismo a travs de
medios digitales, apareciendo imgenes del castigo en el aula que parecen sacados de un tebeo y que
nos recuerdan que el castigo era un mtodo cotidiano para la educacin de los nios.
El video de Teresa Hubbard & Alexandre Birchler plasma una escena domstica en la que la lluvia estropea una fiesta de cumpleaos con una cuidada puesta en escena que introduce al espectador en una
obra absorbente y hermosa.
Por ltimo la obra de Sergey Bratkov presenta una mirada crtica sobre la infancia alejada de toda
complacencia. Sus imgenes recogen las formas en las que los padres retratan a sus hijas, con ropas y
maquillaje de adultas, para distribuir en agencias de modelos. La denuncia del abuso y la explotacin
est presente en esta serie, Kids 1, as como en Birds, Bedtime Stories o Italian School.

memoria e infancia
En el siglo xix la representacin de la infancia estuvo marcada por la exaltacin de la belleza. Las pinturas preciosistas mostraban escenas amables que evocaban la ternura y edificaban un modelo ideal de la
infancia que responda a valores como la bondad, al tiempo que huan de lo desagradable. Lo abyecto
solamente apareca cuando se denunciaba alguna injusticia.
Los artistas contemporneos interpelan a la infancia. Sus obras no son representaciones idealizadas. En
ocasiones hablan de la memoria, del yo, en otras se apropian del lenguaje y de los objetos del mundo
infantil para crear contextos que, bajo una apariencia naif, ocultan interrogantes sobre lo ms profundo
de los sentimientos.

la primaca de lo subjetivo
La imagen de la infancia es una creacin de los adultos para representar sus cualidades fsicas o internarse en sus virtudes, defectos o actos.
La plasmacin ideal del cuerpo infantil fue una constante a lo largo del siglo xix, permitiendo a pintores y escultores mostrar sus habilidades. Las propuestas simbolistas que priman lo subjetivo frente a la
norma van a romper con las representaciones idealistas de la belleza.
La esttica contempornea introduce en el arte la representacin de lo grotesco, lo terrorfico o lo deforme, alterando y destruyendo la visin bondadosa y bella de la infancia, al tiempo que, valindose
de todo tipo de soportes, genera enigmticos significados sobre los que el espectador parece tener la
ltima palabra.

lo familiar y lo grotesco
Los retratos de nios burgueses constituan un lujo al alcance de unos pocos. Con la generalizacin
de la fotografa, a lo largo del siglo xx, su preponderancia fue en detrimento. No obstante, el retrato
como tal nunca desapareci. Los artistas contemporneos reinterpretan las lecciones del retrato clsico
utilizando nuevos enfoques conceptuales y tcnicos.
En esta sala convive el vinilo, entendido como una prctica complementaria al dibujo, con una serie
de muecos con los que la autora coquetea con el concepto de autora. A medio camino entre las artes
plsticas, el diseo y el placer de la simple manualidad, las creaciones de RitaLn nos invitan a disfrutar
de la cara ms amable de la monstruosidad.

118

119

angelitos
Los retratos post-mortem son el espejo de la sociedad de finales del siglo xix y primera mitad del xx.
Su existencia desvela tradiciones an hoy poco conocidas. Enmarcadas en un contexto de penuria y
necesidad, las imgenes muestran una realidad oculta hoy en da, pero que en su momento fue una
necesidad vital para los familiares del pequeo angelito
Esta prctica era extensible a los sectores sociales ms privilegiados, como ilustra el Retrato del Infante
Don Luis de Dionisio Fierros, primognito de la reina Isabel II, fallecido pocas horas despus de nacer.
El cuerpo del nio fue expuesto durante tres das en la capilla del Palacio Real de Madrid para su contemplacin. Una realidad que nos retrotrae a un tiempo en el que la relacin con la muerte era, si cabe,
ms prxima y natural que hoy en da.

nada es lo que parece


Durante mucho tiempo la infancia estuvo subordinada a la representacin de lo privado, de lo ntimo.
Las escenas familiares, las maternidades o los retratos fueron el reflejo de un modelo de vida en el que
los nios eran los protagonistas.
Durante el siglo xx algunos artistas trasladan a sus obras el modo en que los nios representan la realidad en unas creaciones cargadas de ingenuidad y expresividad, en las que se valora la emotividad frente
a la belleza formal.
En algunos casos, los artistas recurren a la apropiacin de imgenes mticas del entorno televisivo
para releer la construccin de personajes infantiles que, paradjicamente, sirvieron de estmulo para
que toda una generacin de jvenes mujeres fueran conscientes de sus posibilidades. No es raro que
la nada convencional Pippi Calzaslargas fuera vctima de la censura en determinados pases Miradas
llenas de confusin, tristeza, o violencia. La utilizacin del lenguaje fotogrfico, tan presente en los
medios de comunicacin de masas, hace aceptables imgenes que, al reflexionar sobre ellas, se tornan
inquietantes, constatando que la infancia contina siendo una construccin, a veces pervertida, del
imaginario adulto.

un casting es, ante todo, un canto a la tristeza. La


prensa de su pas lo acus de pedfilo, cuando su
intencin no era otra que ponerle voz a las perversiones de los adultos, pues las nias formaban
parte de una agencia real de modelos a la que
eran llevadas por sus padres. Los ltimos trabajos
de Bratkov, la serie Glory Days, un retrato descarnado de la vida cotidiana en su Ucrania natal
tras la disolucin de la Unin Sovitica, contina
la lnea de contar las cosas sin reparos. La trayectoria profesional de Sergei Bratkov resulta tan
desbordante como su obra. Ha participado en las
Bienales de Sao Paulo y Venecia representando
a su pas, en Manifesta 5 en San Sebastin o en
la Trienal de Fotografa de Grazt. Asimismo ha
protagonizado importantes exposiciones individuales en museos e instituciones de todo el mundo la ltima de ellas en el Pinchuk Art Centre
en Kiev (Ucrania) y su obra se encuentra depositada, entre otros, en el MuKKA Museum of
Contemporary Art de Amberes (Blgica), en el
Museum of Contemporary Art de Zagreb (Croacia), en el Museum of Photography de Boston
(U.S.A.), en el Museum of Contemporary Art de
Gante (Blgica), en el MARTA Herford Museum
of Contemporary Art de Herford (Alemania), en
el CGAC de Santiago de Compostela (Espaa),
o en la Ekaterina Fundation de Mosc (Rusia).
Vive y trabaja en Mosc, es artista de la Regina
Gallery (Londres-Mosc) y en Espaa lo representa la Galera Espacio Mnimo de Madrid.

rosala banet
Madrid, 1972

Esculturas de tartas, gelatinas rellenas de carne,


intestinos, cerebros, corazones... las obrastrampa de Rosala Banet, bajo su apariencia de falsa
ingenuidad, encierran una cruda deconstruccin
de los sentimientos. Las recetas con las que nos
deleita constituyen una particular forma de purgar el dolor en un mundo controlado por la visin superficial de los medios de comunicacin
y las multinacionales, empeadas en vendernos
productos que contienen ideales tan absurdos
como la eterna juventud, la belleza, el poder o la
fama. Con una amplia experiencia en la docencia
universitaria en las Facultades de Bellas Artes de
Pontevedra y Altea, Rosala Banet ha participado en importantes exposiciones individuales y
colectivas, y ferias internacionales a lo largo de
todo el mundo Arco, Frieze, Shcontemporary
en Shangai, Art Chicago, Art Basel, Miami Beach..., muchas de ellas de la mano de la Galera
Espacio Mnimo. Las siamesas golosas, Sara Li y
AnaK, con todo su mundo de banquetes canbales, forman parte de los trabajos recientes de la
autora, as como una lnea de bisutera realizada
con restos de sus recetas ms celebradas: colgantes
de cabezas, galletas de ojos contra el mal de ojo,
corazones enamorados, remedios para una cultura tendente a relacionar insistentemente la comida con los sentimientos. Una descarnada mirada
hacia lo ms siniestro de nuestro interior presentada tras una mscara de inocencia y felicidad.

www.reginagallery.com www.espaciominimo.net

***

rosaliabanet.blogspot.com

***
Manuel Buch Sainz
A Corua, 1884-A Corua, 1969

Sergei Bratkov
Artista cosmopolita donde los haya, el carcter
inquieto de Manuel Buch lo llev a recorrer
medio mundo desde su Corua natal. Madrid,
Bogot, Nueva York o La Habana, son algunos
de los destinos en los que rastreamos la presencia
de un artista, an hoy, poco o nada conocido.
Los inicios de su trayectoria lo sitan en A Corua, en donde monta un pequeo estudio en la
calle Panaderas. Un afortunado golpe de suerte
lo dar a conocer. El fallecimiento de Franzen,

Kharkiv, Ucrania, 1960

La trayectoria de Sergei Bratkov est profundamente marcada por su biografa. Oriundo de


Kharkiv, ciudad industrial en decadencia enraizada en el socialismo sovitico, Bratkov ha retratado con crudeza soldados, prostitutas, obreros y
nios al borde de la marginalidad. La mirada de
Bratkov no conoce clichs. Su serie Kids (2000)
protagonizada por pequeas lolitas a la espera de

120

121

reconocido fotgrafo de la Casa Real afincado


en Madrid, as como su maestro y protector,
permitir a Buch heredar el puesto de fotgrafo
real, una valiosa distincin que le reportar fama
entre una clientela distinguida que buscar compulsivamente hacerse retratar por l. Algo perfectamente comprensible si observamos su fascinante manera de entender la fotografa. Buch
manipula los positivos y los negativos, aportando
a la fotografa cualidades y matices fundamentalmente pictricos. En algn caso recurre al leo
para iluminar las fotografas, hasta el punto de
que stas desaparecen por completo. Sus composiciones, estudiadas al detalle, destilan un aire
misterioso increblemente moderno para la poca
(1925-1935). Los retratos de sus hijos y su esposa,
una mujer de una belleza extraordinaria, son presentados ante el objetivo de la cmara casi como
personajes Shakesperianos. La constatacin de
que la historia de la fotografa en Galicia tiene
excitantes captulos por descubrir.

Pinazo, participante igualmente en esta exposicin. A partir del ao 1900 desaparecen las implicaciones sociales en su pintura, centrndose
en la plasmacin de escenas cotidianas as como
en la recreacin de las cualidades pictricas y
lumnicas. Entre su temtica predilecta destacan
las representaciones infantiles, instantneas de
sus hijos, Pepita y Jenaro, ejecutadas con puntos
de vista novedosos en donde la verdadera protagonista es la luz junto con una pincelada larga
y suelta que anuncia la evolucin de su pintura
hacia postulados prximos al postimpresionismo. ste es precisamente el perodo al que pertenece la pintura presente en la exposicin, La
hija del pintor bordando, la confirmacin de que
Jenaro Carrero constituy una verdadera renovacin en la pintura finisecular gallega.

expuesto al pblico durante tres das. La pintura


pertenece a la primera etapa de Fierros, condicionada claramente por el dominio de la lnea
como componente integrante de la forma. Una
tendencia que el artista ir superando en fases
sucesivas, en las que el abocetamiento, la temtica costumbrista y una cierta crtica social centrarn sus intereses creativos.

personalsima en la que predomina el negro junto a una puesta en escena de marcado carcter
simbolista. El simbolismo entendido como un
estado de nimo y catalizador de la ambigedad
expresiva. Las pinturas que representan a Corredoyra en la exposicin pertenecen a periodos
dispares de su vida. El Baista (1907) se corresponde con su perodo de formacin, mientras
que el retrato de D.Juan A. Fernndez (1938) fue
pintado un ao antes de morir. ste ltimo representa el prototipo de retrato burgus atpico
que cultivaba Corredoyra, situando a la figura
descentrada ante un paisaje, a la maniera de los
pintores renacentistas. Toda una sea de identidad que testifica la huda hacia atrs de uno de
nuestros artistas ms personales.

www.museobbaa.com

***

Cristian Gradn Carbajal


Soutomaior, Pontevedra, 1980

La creatividad reside en el error. Mi trayectoria


est llena de creatividad. Asiduo al trabajo en
el campo de la videocreacin o la animacin,
Cristian Gradn practica la apropiacin de materiales tomados de medios digitales sobre el
imaginario grfico del franquismo. ste es el
caso de Blue Children, donde el artista adopta
esta estrategia compositiva y temtica para darnos una visin particular de la infancia y sus
tabes. Adems del vdeo, Cristian trabaja soportes como el dibujo, la pintura o el grabado
para reflexionar sobre temas como la identidad,
la subjetividad, o la infancia. Destaca especialmente en las piezas de Cristian su elegancia cuidada, su agudeza conceptual, y una sensibilidad
entrenada en desenmascarar los entresijos de
la sociedad contempornea. Este joven artista
recibi el Premio Nacional a la Excelencia en
el rendimiento acadmico otorgado por el Ministerio de Educacin tras licenciarse en BBAA
por la Universidad de Vigo en el ao 2008. Forma parte del grupo artstico El ama de casa pervertida, junto a Pablo Otero Huertas, presente
tambin en esta colectiva. Entre sus exposiciones destaca Vemos o que somos. Somos o que vemos en el Pazo da Cultura de Pontevedra, I Love
You en el CTB, la muestra de vdeo Programa
03, Desafi(n)ando el gnero en Murcia, y otras
realizadas en espacios como el CGAC, el Museo
Nogueira da Silva de Braga (Portugal) o el Centro de Arte Joven de Madrid.

www.museolugo.org

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***
***
Dionisio Fierros

www.museo.depo.es

Xess RODRGUEZ Corredoyra


***

La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

Sin duda el retrato que mejor define la controvertida personalidad de Xess Rodrguez Corredoyra es una caricatura de Castelao en la que
aparece portando una calavera. Imbuido de una
religiosidad rayana en lo mstico, Corredoyra,
perteneciente a la aristocracia rural gallega, vivi toda su vida en perpetuo conflicto interior.
Hombre decadente y atormentado, no supo ni
quiso adecuarse a las exigencias de un mundo
cambiante y nuevo. LaEspaa de principios del
siglo xx viva una situacin de total anquilosamiento, tanto moral como econmico. Artistas
como Dario de Regoyos, Solana, Zuloaga o Joaquin Romero de Torres, daban perfecta cuenta
en sus pinturas de una Espaa en blanco y negro. A pesar de su formacin cosmopolita estudi en la Real Academia de BBAA de San Fernando de Madrid, tuvo profesores de la talla de
Cecilio Pl o Sorolla y viaj por Europa y Amrica Corredoyra no supo liberarse del peso
de la tradicin familiar. Se rebelar contra sus
maestros, pero sobre todo contra una sociedad
que no entiende y a la que tilda de excesivamente positivista y vulgar. El resultado es una obra

Jenaro Carrero
Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

La trayectoria de Jenaro Carrero est marcada


por su prematura muerte por tuberculosis a los
veintiocho aos de edad. Su breve trayectoria
profesional tiene lugar en el contexto de finales
del siglo xix, caracterizado en lo pictrico por
una esttica eclctica en la que tendrn cabida
el academicismo o un realismo de carcter naturalista. Jenaro Carrero es uno de los miembros
de la mtica Generacin Doliente junto con
Ovidio Murgua, Joaquin Vaamonde y Ramn
Parada Justel, marcada por la muerte temprana de todos sus componentes as como por
su carcter de abanderado en la introduccin
de nuevas perspectivas estticas en Galicia. En
este sentido, el carcter abocetado y la rapidez
de ejecucin de las pinturas de Jenaro Carrero,
sern algunas de las virtudes ms apreciadas por
la crtica, junto con su inteligente reinterpretacin de clsicos como Velzquez o Goya, o la
proximidad a artistas coetneos como Ignacio

122

La fama le llega a Dionisio Fierros tras la obtencin de una de las primeras medallas en la Exposicin Nacional de Bellas Artes del ao 1860.
Curiosamente el cuadro con el que Fierros gana
el galardn, Romera en las cercanas de Santiago, fue pintado en Galicia, a donde el artista se
traslada buscando nuevas aventuras y tipologas.
El exotismo le retendr en Galicia durante tres
aos, durante los cuales pondr de moda el costumbrismo en los crculos artsticos autctonos
y nacionales. Su formacin, en el taller de los
todopoderosos Madrazo primero con Jos, y
posteriormente con su hijo Federico influir
decisivamente en su trayectoria, tomando, sobre
todo del ltimo, el dibujo minucioso, una potente puesta en escena y la recreacin de todo
tipo de detalles. Coincidentemente, el cuadro
con el que participa Fierros en la exposicin,
el Retrato yacente del infante D. Luis (1850), es
una copia de otro anterior realizado por Federico de Madrazo. La pintura recrea la costumbre
de retratar a recin nacidos muertos. El prncipe
D. Luis, primognito de Isabel II, falleci a las
pocas horas de nacer en el Palacio Real de Madrid, y all, en el centro de la Capilla Real, fue

***

123

Teresa Hubbard &


Alexander Birchler

Enrique Marty
Salamanca, 1969

Dubln, Irlanda, 1965-Baden, Suiza, 1962

Este autor polifactico maneja todos los medios


incluida la escenografa, y presenta un corpus frecuentemente monstruoso, circense, estrafalario,
repleto de guios a la historia del arte y al mundo
del cine. El universo creativo de Enrique Marty
gira en torno a lo que Froid identific como Unheimlich refirindose a lo siniestro en lo familiar,
como ese personaje con quien nos cruzamos todos
los das y del cual intuimos que, bajo su amigable
apariencia, oculta un oscuro secreto. El objetivo
de Marty es provocar en el espectador una sensacin de inquietud o desasosiego al enfrentarnos a
aquello que siendo cotidiano nos resulta al mismo tiempo ajeno y extrao. As es como probablemente nos sentiremos ante su escultura Madre,
un personaje en zapatillas ciertamente alejado
de una apariencia tierna o compasiva. Fascinado
por el mundo barroco y el sentido trgico de la
vida, elige como modelos y protatonistas de sus
obras a su familia y entorno ms cercano, a los
que combina con mundos ficticios, sobre todo
cinematogrficos. El resultado es una fusin entre
pelcula de terror y vida real. Despus de licenciarse en Bellas Artes, este enfant terrible del arte
contemporneo no slo alcanz el reconocimiento en Espaa, sino que su proyeccin se extendi
internacionalmente a travs de galeras en Italia
o Australia y centros como el White Box Gallery
de Nueva York. Su obra ha sido adquirida por
importanets instituciones, y su extenso currculo
ostenta muchas exposiciones destacables, entre las
que resaltan Just one bad idea after another, en la
galera K4 (Munich); Existencias, en el MUSAC
de Len; o Husped, en el Museo de Arte Contemporneo de Buenos Aires (Argentina). Actualmente trabaja con la Galera Espacio Mnimo.

Pareja artstica desde el ao 1990, los trabajos de


Teresa Hubbard & Alexander Birchler revelan la
complejidad y la flexibilidad de sus paisajes narrativos, la imposibilidad de buscar una explicacin definitiva o la insistencia en abrir multitud
de contradictorias y sugerentes realidades. Es el
caso de Eigth (2001), una cuidada puesta en escena recorrida por una cmara que se mueve dentro y fuera de la casa en un loop sin fin. Como
en muchos de sus trabajos, Eight oscila entre la
idea de exteriorinterior, lo real y lo imaginario,
introduciendo al espectador en una atmsfera
tan absorbente y hermosa como impredecible.
Influidos por autores como Hitchcock, Malick,
Mamet, Hopper, Flaubert o el propio Kafka,
Hubbard & Birchler hacen uso de una dimensin psicolgica del espacio, alterando los lmites entre el aqu y el all, el antes y el despus.
Perteneciente a la coleccin ARCO del CGAC
Santiago de Compostela, Eight es slo un
ejemplo ms de la exquisita trayectoria de unos
artistas que han sido seleccionados para participar en proyectos en los espacios ms prestigiosos
del mundo, tales como el Whitney Museum of
American Art (New York), el Art Pinakothek
der Moderne de Munich o el Amsterdam and
the Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum. En
cuanto a las colectivas, su presencia la rastreamos en la Bienal de Venecia, la Bienal Internacional de Liverpool, el Wexner Center for the
Arts de Columbus (EE.UU) el Mori Museum
de Tokyo, el Museum of Contemporary Art de
Chicago o el MNCARS de Madrid. Colaboran
con la Tanya Bonakdar Gallery de New York, la
Bob Van Orsouw Gallery de Zurich, la Barbara
Thumm Gallery de Berlin, la Vera Munro Gallery de Hamburgo o la Lora Reynolds Gallery
de Austin, Texas.

www.espaciominimo.net; www.musac.es

***

www.hubbardbirchler.net
www.tanyabonakdargallery.com
www.bobvanorsouw.ch
www.bthumm.de
www.lorareynolds.com

Rebeca Menndez
Avils, 1976

Rebeca es una artista de extrema sensibilidad que


reflexiona en torno a temas como la feminidad y

***

124

aficionados a los temas blicos entre los pintores gallegos de su poca, Navarro, por su profesin, abundara en esta temtica, llegando
a hacer de las escenas militares su motivo por
excelencia. Realiz adems retratos a polticos
y militares del momento, as como a miembros
de la familia real. Llama la atencin su peculiar
forma de adaptar la tcnica de la aguada al leo
y su maestra a la hora de captar el movimiento y la espontaneidad, como queda patente en
sus escenas militares ecuestres, en las que dota
al caballo de un movimiento excepcional. Naturalista con tintes rembrandtianos, al final de
su carrera se dej influir por el costumbrismo
de Sotomayor. Su amplio legado pictrico se
encuentra repartido entre el Museo de Bellas
Artes de A Corua y otros museos militares y
organismos oficiales de Galicia y Espaa.

las cuestiones de gnero, las inquietudes infantiles, la decadencia o la locura a los que aade
tintes barrocos y ldicos. En sus obras, las nias,
emblema de la inocencia, se sitan en una realidad disfrazada, transformada en un lugar en
el que nada es lo que parece. Siguiendo la lnea
abierta por Balthus o Pasolini, Rebeca invita al
espectador a indagar sobre ciertos secretos ocultos en ese mundo recreado. El resultado es una
imagen llena de belleza que apela a las emociones sin recurrir directamente al drama. Sus personajes, en muchas ocasiones preadolescentes de
aparente inocencia, suelen aparecer solitarios y
ensimismados, en entornos inquietantes y montonos, o como refiere la propia artista, en el
momento anterior al caos, cuando todo parece a
punto de estallar. Como una voyeur de lo desconocido, esta artista verstil se desenvuelve en mltiples registros como la serigrafa o la fotografa,
aunque a veces prefiere situarse en la interzona
de la pintura y la instalacin, el dibujo y el audiovisual. Rebeca Menndez trabaja con la Galera Espacio Lquido, la Galera Ana Vilaseco o
la Galera Ana Gil. Ha expuesto en diferentes ferias internacionales, Miami, Bolonia, Sao Paulo
o la Art Fair de Turn. Destaca especialmente su
participacin en la muestra titulada Arenas Movedizas que tuvo lugar en La Lavandera, una sala
perteneciente a La Laboral de Gijn.

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Pablo Otero Huertas


Pontevedra, 1984

Este joven investigador de la facultad de Bellas


Artes de Pontevedra se define a s mismo con
las iniciales M&M: Mitmano y Melodramtico.
Pablo es un artista corrosivo que arroja una visn custica sobre la humanidad y el entorno.
La frase el exterior no existe. Slo es real lo que
sale por televisin... y quiz en las revistas, refleja
su carcter fetichista y su gusto por el maridaje
de la cultura pop y el arte, un emparejamiento
contemporneo muy caracterstico de nuestro
insconsciente colectivo. As sucede en la pieza que hoy nos presenta, en la que somete un
captulo de la serie de Pippi Calzaslargas a un
detournement, es decir, tergiversa su sentido
original con una clara intencin crtica. El humor cido, el carcter catrtico y su adhesin
al trauma como elemento desencadenador de
experiencias lmite explican la filosofa de trabajo de este artista, que a menudo reproduce el
conocido dicho de que si no quieres caldo, dos
tazas. Excelente fotgrafo, se desenvuelve con
igual soltura en mbitos tan dispares como la
escultura o el bordado. Lo ha demostrado en

www.espacioliquido.net
www.anavilaseco.com

***

Romn Navarro
A Corua, 1854-A Corua, 1928

La aficin de Romn Navarro por el dibujo germin cuando era nio, y le llev ms tarde a
estudiar en la Escuela de Artes y Oficios de su
ciudad natal. Ampli sus estudios artsticos en
Italia y fue posteriormente destinado en Barcelona como profesor de dibujo, para regresar
despus de haber conmutado su plaza con el
padre de Picasso a la escuela de Artes y Oficios
en la que haba cursado sus estudios. Compagin su vertiente de dibujante y pintor con la
carrera militar, de ah que, pese a la escasez de

125

exposiciones como I Love You, celebrada en el


Centro Torrente Ballester, y en muestras como
la del Centro de Arte Joven de Madrid o el Museo Nogueira da Silva en Braga. Con un vasto
conocimiento del mundo cinematogrfico, Pablo trabaja tanto individualmente como bajo el
pseudnimo de Amela Pamelusa, o formando
parte del colectivo El ama de casa pervertida,
junto a Cristian Gradn Carbajal.

Laura Perns
Lugo, 1979

Esta artista lucense trabaja el tema de la infancia


perdida y se adentra en las sensaciones que le produce un extraamiento vital consecuencia de la
falta temprana de su madre. Investiga la extimidad
bienvenidos al show de mi vida privada, de
donde extrae, como Enrique Marty, aquello que
siendo muy ntimo y familiar se convierte a la vez
en algo radicalmente extrao. Para algunos, ste
es el signo del sujeto de nuestro tiempo, que slo
parece encontrar su ser ms ntimo en lo ms lejano y deslocalizado de l. Esta artista se adscribe
al vdeo para exhibir pblicamente, como Louise
Bourgeois o Lewis Carrol, aspectos psicolgicos
de su biografa personal entretejidos con elementos tomados de la literatura o del cine. A todo ello
Laura aade otros motivos como los insectos, las
ventanas, la hiedra o las ruinas que forman parte
su imaginario de cabecera, y que utiliza para situar
su obra en una mediana entre lo real y lo onrico
que a veces raya en lo alucinatorio. Laura revive
episodios de su pasado rememorando ciertos aspectos inquietantes de su infancia. El resultado,
una mezcla de vivencias y misterio desdobladas
en una especie de delirio potico. De esta manera
parece conjurar a sus propios demonios del pasado para revertir el hecho artstico en terapia existencial. Su potica, alegrica y llena de esperanza,
gira en torno al dolor y al destino, a la muerte y
al placer, al misticismo y al xtasis. Especialista en
diseo y audiovisuales, esta artista se desenvuelve
con igual soltura en el terreno de la instalacin o
la pintura. En el ao 2005 recibi la bolsa Novos
Valores en la modalidad de cortos de animacin.
Posteriormente particip en el Proyecto Abertal
que reuni a jvenes artistas lucenses contemporneos y ha expuesto, entre otras instituciones, en el
Museo Provincial de Lugo.

http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

Ramn Parada Justel


Ourense 1971-1902

Ramn Parada Justel obtuvo en el ao 1988 el


nmero uno en las pruebas de acceso a la Real
Academia de Bellas Artes de San Fernando en
Madrid y posteriormente recibi una beca para
continuar sus estudios en la Academia Espaola
de Roma. Gran maestro del color, durante la carrera se adscribi a la esttica impresionista y se
dej influir por la pintura de temtica histrica y
la escenografa. Obtuvo una mencin honorfica
en Artes Decorativas y realiz trabajos ornamentales en ubicaciones pblicas y eclesisticas, entre ellas la catedral de Ourense. An despus de
caer gravemente enfermo, contino trabajando
incansablemente y reafirmndose en la corriente
impresionista, aunque al final de su corta vida el
influjo de Sorolla se hizo patente y su pincelada
se ampli dibujando directamente con brochazos de color. Muri con slo 31 aos, entrando
a formar parte de la legendaria Generacin Doliente, integrada por jvenes artistas fallecidos de
tuberculosis alrededor de 1900, algunos de ellos
presentes en esta exposicin. Esta generacin
se caracteriz por el tono burgus y los retratos
de fuerte instrospeccin psicolgica. La obra de
Parada Justel est ampliamente reconocida y se
encuentra dispersa en prestigiosos museos e instituciones, como el Museo Arqueolxico Provincial deOurense.

en Estados Unidos, y trabaj dentro de la llamada Escuela de Gijn. De pasmosa versatilidad,


Piole produca con la misma maestra retratos
o autorretratos, paisajes, naturalezas muertas y
escenas populares inspirados en su tierra natal,
utilizando indistintamente el leo, la acuarela
o el pastel. A pesar de su virtuosismo tcnico
y su xito en las relaciones sociales, su pintura
no goz de reconocimiento hasta que tuvo una
edad avanzada. Muri a los 100 aos, y despus
de su muerte, su viuda don unas 700 obras y
objetos personales al Ayuntamiento de Gijn
que ampli la coleccin creando el Museo Nicanor Piole. En l se pueden contemplar ms de
4.000 obras que reflejan las diferentes etapas de
su creacin artstica. Destaca especialmente una
gran cantidad de bocetos, apuntes y dibujos que
nos permiten conocer al Piole ms ntimo, un
artista que explotaba igualmente el pequeo y el
gran formato, con trazo rpido o con una minuciosidad pasmosa.

la temprana prdida de su madre, en la lnea de


otros autores presentes en la exposicin. Poco despus falleci su padre y el pintor se traslad a vivir
con su abuelo. Pinazo desempe en su juventud
trabajos como pintor de abanicos, decorador de
azulejos, sombrerero o platero. Estudi en la Academia de San Carlos de Valencia y disfrut de
una beca en Roma. Al comienzo de su carrera se
decant por los temas histricos de estilo acadmico, enmarcndose en la lnea del eclecticismo,
un movimiento que era una amalgama de varios
estilos pictricos. Posteriormente y como resultado de su regreso de Italia, adopt una potica
intimista y abandon los temas histricos por escenas familiares, de la vida cotidiana, y desnudos.
Por entonces, ya aparece completamente inmerso
en la esttica impresionista, con predominancia
de los tonos oscuros y terrosos, as como una pincelada dinmica y enrgica. A pesar de las lecturas ambiguas que pueda generar, los objetivos de
Baco nio, la obra en exposicin, guarda relacin
con la intencin de estudiar la anatoma infantil
de maner fidedigna, as como con la potenciacin
de los efectos lumnicos, una de las principales
obsesiones del artista. Adems, la utilizacin de
nios resultaba ms econmica que la contratacin de adultos o modelos profesionales. Pinazo
es considerado uno de los pirncipales precursorres
de Sorolla en cuanto a temtica y estilo. Fue docente en la Escuela de Bellas Artes de San Carlos,
en Valencia y en San Fernando, en Madrid. Por
su destreza recibi mltiples encargos de la aristocracia valenciana. Su obra est depositada en
importantes instituciones nacionales, tal es el caso
del Museo de Bellas Artes de Asturias.

http://museos.gijon.es

***
RitaLin
Poco se sabe sobre la biografa de RitaLin y es
que el anonimato es una forma de no restar protagonismo a sus criaturas. Nacida en una familia
de costureras, en la que eran habituales las tardes
en que su madre, abuela y tas creaban patrones,
cosan y bordaban con mimo. RitaLin creci en
un entorno de telas, hilos, abalorios y botones.
Coser es un modo de invocar a la serenidad de
los momentos vividos en la infancia, adems de
aplicar lo aprendido a un proyecto personal e
irreverente. Sus muecos cuentan historias que
alimentan un imaginario de monstruos, nios,
amigos, sueos y aventuras. Cada una de estas
criaturas podra formar parte de nuestra fantasa,
evocando paisajes de lugares que querramos conocer. Son dueos y seores de sus propios reinos, de lugares cercanos en los que podramos vivir, al fin y al cabo a los monstruos hay que cogerlos
de la mano, asegura RitaLin.
La ilustracin tambin forma parte de su singular trabajo. La narrativa de las imgenes puede
ir de lo tierno a lo mordaz y crtico, todo ello

http://www.museobbaa.com

***

Nicanor Piole
***

Ignacio Pinazo

www.musarqourense.xunta.es

Valencia, 1849-1916

***

Ignacio Pinazo naci en una familia humilde


y pas por penalidades que le marcaron como

126

Gijn, 1878-1978

Con slo 14 aos Nicanor Piole se present en


Madrid para comenzar su carrera artstica, un
periplo que le llevara a residir en ciudades como
Londres, Pars o Roma. Este pintor asturiano
vivi el apogeo del perodo postimpresionista,
particip en exposiciones tanto nacionales como

127

efmera, la trayectoria de Mara Roesset contina


fascinando a pesar del tiempo transcurrido. La
peculiaridad de su legado la resumi su hija de
manera magistral al afirmar que no pint nunca
un cuadro de flores.

llevado con cierta picaresca e irona, adems de


un cuidado acabado, al igual que sus muecos.
Los que la conocen saben que el equilibrio es la
clave que le permite transitar de un gnero a otro
con igual xito.
RitaLin ha permitido a sus criaturas abandonar por unos das su hbitat para estar entre nosotros. Quin puede adivinar lo que son capaces
de hacer cuando se saben no observadas? Por si
acaso, mantengmoslas en sus vitrinas...

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***
Matas Snchez
Tbingen, Alemania, 1972

***
Nacido de padres emigrantes en Alemania, este
artista multidisciplinar se forma y reside en Sevilla. Desu personalidad artstica destaca una mezcla de irona y expresionismo que impregna su
obra del carcter irreverente de un nio travieso.
Sus personajes son el reflejo del pueblo en los
medios de comunicacin, la telebasura o la prensa sensacionalista. Descaradamente provocador,
Matas nos presenta un mundo tambin el del
mercado del arte cruel, carnavalesco, ridculo y
caricaturizado, expresado con un dibujo infantil
tan espontneo como influido por Picasso y Matisse. Formalmente se le ha relacionado con los
expresionistas salvajes alemanes y con el kitsch,
el cmic o el graffiti, pero los contenidos de su
obra reflejan una sociedad de rabiosa actualidad.
Matas nos ofrece su visin particular de un presente marcado por los medios de comunicacin
y los ndices de audiencia, el maltrato a la mujer,
el terrorismo, la emigracin ilegal, las drogas, el
racismo, la prensa del corazn... todo ello aderezado con unas buenas dosis de humor sarcstico.
Enresumen, este autor desentraador de tpicos
encarna una mezcla de divertimento y acidez a
partes iguales. Trabaja asiduamente con diversas
galeras, entre ellas Begoa Malone o la Galera
JM de Mlaga, con la cual ha expuesto en ferias
y prestigiosos espacios de todo el mundo.

Mara Roesset
Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

La breve dedicacin de Maria Roesset a la pintura (1911-1914) constituye uno de los episodios
ms sugerentes de la historia del arte reciente.
Descubierta casi casualmente por Alfonso Prez
Snchez entonces director del Museo del Prado a mediados de los ochenta, la autodidacta,
cosmopolita y culta autora, jams tuvo la pretensin de ser conocida. Su pintura se desarroll en
el mbito ms ntimo y familiar. Hizo una obra
para s misma que jams mostrara en pblico, a
pesar de su calidad indiscutible. El tiempo que le
toc vivir muri muy joven, a los 38 aos
no era el ms idneo para el acceso de las mujeres a la educacin artstica. A pesar de que su
magnfica formacin inclua el aprendizaje del
dibujo, la pintura o la msica. Las enseanzas de
Eduardo Chicharro, pintor de gustos simbolistas, sern decisivos para la conformacin de una
atmsfera muy particular, casi siempre caracterizada por el misterio. El mismo que observamos
en la obra en exposicin, Desnudo de nia con los
brazos cruzados (1913) en realidad su hija Eugenia, un maravilloso desnudo de una muchacha
preadolescente expresando todo el desamparo del
trnsito a la edad adulta. Tan inquietante como

http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html
http://www.bmalone.com

128

The CTB opens its new exhibition program for 2011 with False Appearances. Fragmented looks at infancy
inviting us to reflect on the image of childhood in art. Through its proposal, this institution is responding to its objectives as a cultural showcase, and it accordingly starts a discussion on a topical subject
while disseminating ideas on contemporaneity. The act of confronting contemporary artists to painters
from the nineteenth century intensifies the idea of debate and questions the viewer about all images in
this show.
Form the City Council of Ferrol we would like to express our gratitude to all galleries, museums,
archives and particulars for their collaboration. This important project would not have been possible
without their support.

english texts

Vicente Irisarri Castro


Mayor or the City Council of Ferrol
***

Infancy is a fundamental period of human life. It can determine some people in a positive way, generating a whole series of synergies that will make things easier in the future. To some other people,
it is just a stage full of shades to be forgotten. This duality is perfectly conveyed in False Appearances.
Fragmented looks at infancy, a choral project joining the vision of three curators in dialogue with many
artists coming from different contexts and times.
The commitment of the CTB is still clear: to elaborate a coherent, high quality program able to contextualize specific proposals offered in a specific sphere but still aspiring to recognition beyond the
limits of our own city.
The effort invested in coordinating all institutions, galleries and artists from inside and outside Galicia,
our determination to improve the didactic side of this project, and our intention to spread its contents
to all interested in learning with art, all encourage us to keep on working to increase the value of an
institution which nowadays champions culture in our country.
Mercedes Carbajales Iglesias
City Councillor for Culture, Education and University

131

false appearances
Fragmented looks at infancy
Susana Cendn

To a certain extent, False Appearances. Fragmented looks at infancy repeats the scheme of previous exhibitions in the CTB, like A Rebelin dos Xneros (The Genre revolt), in which classical images were
complemented by and in dialogue with other artworks by contemporary artists. Creators from the end
of the nineteenth and the early decades of the twentieth centuries correlate with contemporary ones
making use of a plurality of supports that has nothing to do with the supremacy of painting in days
gone by. This correlation seeks to improve the spectators perception immersed here in a rather nonlinear reading of the story. Our aim is to follow a trend that is being successfully carried out but some
leading institutions when rearranging their collections. Such is the case of the Tate Modern in London
or lately the Reina Sofa National Museum in Madrid. Being delighted by the sight of minimalist
Bauhaus constructions placed close to Oskar Schlemmers outfits designed for the Triadic Ballet, in
a context in which cinema, decorative arts or illustration interbreed in an enhanced language game,
constitutes a bid to enrich the spectators intellect.
It is a well-known fact that most of the classical representations, mainly during the nineteenth century,
showed a pleasant image of infancy, always related to the family sphere, like in portraits of bourgeois
children or the own painters offspring. Artists sought in the children poses which might seem disturbing nowadays- only a means to technical perfection and virtuosity. Moreover, hiring children was
much cheaper than hiring adults as models. The kindness of classical representations scarcely showed
how a reality full of social conflicts forced many children to live under dramatic circumstances seldom
reflected in paintings.
Choosing infancy as the storyline for this project goes hand in hand with our intention to communicate ideas about our culture, traditions and even taboos looming over the world of childhood. What we
are interested in is very far from the traditional view of infancy as an idyllic, uninhibited state conceived of from adult imaginary. Hence the decisive role played by the confrontation of epochs and views,
from classical art, with its pleasant and affected images, to contemporary art, assuming infancy as the
most effective way to keep our memory alive.
We are trying to reinforce the didactics of this project by providing the spectator with precise information about the relations among all artworks presented. Our aim is far from having a penchant for
sensationalism or raising any cheap controversy. All images, even the most disturbing ones, are part of
reality in certain contexts. When Sergei Bratkov decides to capture a series of young girls posing provocatively, his gaze stays close to that of a photojournalist ready to state a fact that is one more perversion
of adult imagery: all these girls were taken to real model castings by their own parents.
I would like to thank Manuel Mosquera Cobin for his contribution to this project. The selection of
artworks he proposed engages in a masterly dialogue with the contemporary ones I am responsible
for. He also has a positive bearing on honoring and recovering some marginal creators. Proof of this
is his commitment to nearly unknown photographers like Manuel Buch, a fascinating, cosmopolitan
author who experimented with innovative photographic techniques during the twenties. Mosquera
also recovers Mara Roesset, who left an oeuvre full of interesting subtleties in spite of being active as a
painter only for four years, and two members of the Xeracin Doente (Sore Generation), Ramn Parada
Justel and Jenaro Carrero. They both died tragically young -like every member of this group- and were

132

the spearhead of an artistic renewal that was miscarried for almost thirty years. Ramn Parada Justels
impressive painting El hogar, (Home) was conceived of with a very particular background, like an unfinished, dripping backdrop, and it is placed in conversation with Matas Snchez ironical characters,
bringing out the formers modernity. If they had not died so early, they would have contributed enormously to contemporary painting in Galicia.
A separate remark must be made for the section dedicated to post-mortem photography, curated by
Virginia de la Cruz Lichet. It reflects society at the end of the nineteenth and first half of the twentieth
centuries. These images involve a little-known tradition within a context of poverty, and put forward a
reality that is hidden nowadays but was a vital necessity back in the day to preserve the memory of the
young deceased. Along with these pictures is a delightful painting of the Infante D. Luis, an artwork
by the Asturian author Dionisio Fierros. Having died soon after birth, Queen Elisabeth IIs firstborn
child was exposed in the chapel of the Royal Palace during three days for public contemplation. Traditions of this sort show our relationship with death was much more natural than today, and its representation leveled all social strata.
Our bid on providing the CTB with a stable program full of intellectually attractive and plural content
implies considerable effort and would not be feasible without the dedication and generosity of all institutions, public and private, that have agreed to participate in this project. Therefore, I would like to
thank the following for transferring artworks: the Fine Arts Museum of A Corua, the Archaeological
Provincial Museum of Ourense, the Provincial Museum of Lugo, and the Museum of Pontevedra.
Allof them are exceptional models for our culture and owners of treasures which value we are pleased
to bring to light. Iwould also like to express my most sincere gratitude to the Museum of Asturias,
for his director, Emilio Marcos Vallaure, has consented in our borrowing of valuable samples from its
permanent collection.
The presence of contemporary artists as important as Sergei Bratkov or Enrique Marty would not
have been possible without the kind cession or their work by the Espacio Mnimo Gallery of Madrid.
Toits directors, Pepe and Luis, I would like to dedicate my most deep gratitude. Matas Snchezs
work is courtesy of the Javier Marn Gallery in Mlaga and the Begoa Malone Gallery in Madrid.
Little would have been done without the director of the Ana Vilaseco Gallery of a Corua, Miriam,
whose attentive collaboration and wise advice was priceless when selecting Rebeca Menndezs pieces.
Miguel Von Haffes excellent disposition as director of the CGAC (Galician Centre of Contemporary
Art) should not be left aside. From there we borrowed Teresa Hubbard & Alexander Birchlers video, a
piece without which our project would be incomplete.
Virginia de la Cruz Lichet carried out an excellent research compiling images that best complement the
contents of this exhibition from several photographic archives in Galicia: The Ethnological Museum
of Rivadavia, the Ramn Caamao Archive, the Julio Reboredo Archive and the Luis Chao Archive.
I would like to express my most sincere gratitude to all of them. Ovidio Aldegunde advised us when
transferring to paper the photographic negatives of the little children in the most respectful way possible. The outcome leaps into view. Thanks to Xulio Franco del Amos generosity we know now a little
bit more about Manuel Buchs career. His unpublished writings about the history of photography in
Galicia have been an uplifting enlightenment.
Finally, I must mention all artists remaining, -Rosala Banet, Cristian Gradn Carbajal, RitaLin, Pablo
Otero Huertas and Laura Perns- who have contributed generously and enthusiastically with their
artworks. Thanks to all of them.

133

strange appearances
Virginia de la Cruz Lichet

Infancy is Latin nfns from which infant (in-fant) evolved meaning incapable of speech. These piercing images of infancy, idyllic on the one hand, realistic on the other, mirror the society of the end of
the nineteenth and the beginning of the twentieth centuries. They unveil traditions and expose a rather
unfamiliar but absolutely necessary practice: post-mortem photography of children.
Framed in a historic and socio-economic context of misery and need, at first glance these images expose
a reality that is hidden today even if back in the day was a vital necessity for the little angels family
From its inception, the birth of the image is tied to death1
What could we say about these little portraits? These infantis seem to be saying nothing, but their
images are full of mute words. Where there seems to be an absent look, it turns out to be a threshold
towards the other side; hence the astonishing effect that strikes the spectator of these images nowadays.
Nevertheless, to take the right approach to these photographs, we need to go through a process of
erasure, a practice of prejudice deletion, of neurologic correction to place ourselves in a different time
and with other needs. Aris already identified the twentieth century with a time when death was understood as a part of life and, as such, it became a domesticated death, tamed, apprivoise in his own
words.2 Likewise, in 1955, twenty years earlier, Grer confirms in Pornography of death3 this change regarding death as being produced between the ninetieth and the twentieth century. If at first death was
an inherent part of life itself, dealt with in a natural way while sex was a total taboo, in the twentieth
century a drastic alteration happened, and death became something hidden and even unspeakable,
while sex came to be usual and natural.
What happened then for this change to take place? Do we detect the same process in Galician examples? Firstly, the Galician case must be approached from a different point of view (or views). On the
one hand, all images presented here confirm a clear cut evolution between the ninetieth and the twentieth centuries. On the other hand, they show a different focus with respect to post-mortem photography in the western world.

show the deceased child leaning with an elegance that seeps sharply through us producing that punctum Roland Barthes4 has extensively dealt with.
There, on those cushions that enhance the presence of the small, sleepy bodies, children are presented
more and more ghastly and evident. The false appearance of eschatological daydreaming has been
subtly metamorphosed into a deep cadaverous heaviness. The young girls open mouth, her face
slightly turned to us because deep down it is all about a portrait so the model should look towards the
camera- the big wreath decorating those neutral backgrounds, all those details produce that punctum
that hurts us when looking. There, an umbilical cord is set up between the children and us, like a liaison that prevents us from running away and leaves us with a petrified stare, wondering what happened
to them. What do they have to tell? We receive only mute words, in-fantis, un-certainty, and consequently, they become unsettling images.
What upsets us is this false appearance of beings placidly sleeping on confortable cushions. How could
we talk about comfort in those situations? How could we talk about beauty in these images? Well,
beauty must be considered, a somehow sublime beauty, even romantic, in which dreams are mixed
with reality, in which darkness prevails over light, in which what is hurting becomes a dreadful pleasure. These portraits by Mximo Reboredo are somehow romantic, even he is somehow romantic: his
premature death is further evidence of this. In his portraits we see how he slides, step by step, from a
false appearance to a real presence. The coffin is incorporated as one more accessory, but there it stays.
Now, there is no doubt: dead is represented at its peak.
From accessory to continent, from complement to dwelling, from decorative to functional element,
frontality imposes itself necessarily due to the coffin. Uncertainty vanishes there is no possible doubt
about what we are seeing, not anymore. And yet, we are under the influence of Medusas gaze. What
is to be done now? We address the world and the world in turn interrogates us: What meaning should
we ascribe to it? No doubt these portraits were requested by someone in the family. As the century gave
way, it all seemed to have been imposed. After all, the softness and sweetness of nineteenth-century
post-mortem portraits appear imbued with a visual violence perhaps befitting of contemporary art.
Now, death is either taboo or provocation.5

In the first place, they embody the way in which photography inherits the same type of representation
used by painting up to then. Conclusive proofs of it are the portraits by Mximino Reboredo from the
last decade of the century. Bearing in mind that infant mortality was high both during the ninetieth
century and the first half of the twentieth, the spread of these kinds of portraits comes as no surprise.
Portraits like that representing Don Luis, Prncipe de Asturias difunto, made by Dionisio Fierros in 1850,

However, beyond this apparent imposition given by the landscape format as much as by the appearance
of the coffin, and consequently the exposed bodies in full profile, this images are shown from a reasonable
distance with respect to us, spectators of the scene. All death is violence, Moeglin-Delcroix6 states. It is
hardly surprising that children, almost teenagers, are treated as adults, even dressed in loose-fitting suits.
Here an inversion is produced in all respects, but most of all in its tone: dark, gloomy backgrounds, typical of Reboredo for babies and children, are turned into bright backgrounds. A thirteen or fourteen year
old boy has been brutally torn out from his childhood. Death, being a rite of passage, has done him credit
in a double sense: the kid has become an adult and a defunct at the same time.7

1
Debray, R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ed. Paids Ibrica. Barcelona, 1994 (Firstedition: Gallimard, Pars, 1992), p. 19.
2
Aris, P.: Essais sur lhistoire de la mort en Occident. Du Moyen Age nos jours. Editions du Seuil. 1975. P. 28. (the first
chapter of this edition is dedicated to the mort apprivoise, pp. 21-35)
3
Grer, G.: The pornography of death. En Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. Vol. V, n4 (octubre 1955). Ed.
Stephen Spender and Irving Kristol. London. Pp. 49-52.

Barthes, R.: La cmara lcida. Nota sobre la fotografa. Ed. Ediciones Paids Ibrica. Barcelona, 1999. (Col. Paids Comunicacin, 43). (1 ed. 1980).
5
Cruz Lichet, V. (de la): Ms all de la propia muerte. En torno al retrato fotogrfico fnebre, in Imgenes de la violencia en el arte contemporneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de la Medusa,
154). Pp. 151-175.
6
Moeglin-Delcroix, A.: Le profilmort de notreimperfection (pp. 85-97), in La RecherchePhotographique.Maison Europenne de la Photographie. N 11 (december 1991). Ed. Paris Audiovisual. Pars, (half-yearly magazine). P. 87.
7
Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de lHomme. Pars La Haya. 1969. Col.
Rditions V. (Firstedition: Pars,1909).

134

135

And then, this distance that makes us fit to face these images fades gradually. Ramn Caamaos
portraits of the 30s and 40s verify an evolution emerging more and more clearly: Images turn upside
down, horizontality becomes verticality, light imposes itself, children interrogate us. This change begins to cancel that reasonable distance, and other options emerge in turn: the image of a little angel.
The bodies in their coffins, surrounded by candles, vegetable elements, and religious sculptures, are
presented in the style of a small altar. The kid, and therefore his or her death, is seen as sacred or even
sanctified; metamorphosed into an ethereal being, dweller of a heavenly paradise. However, there is
a contradiction between the image intended to be projected and its result, given that we are actually
talking about fictions, simulacra, and in short, false appearances. The little dolls house is revealed to
un-veil some little, porcelain face.
But how to represent an appearance? That is, how to make plausible something which is not? There is
no false appearance of death in any image from the twentieth century. Death is, and thus it is represented. What is difficult, however, is materializing absence. The corpse is not alive nor is it a thing
Rgis Debray8 states. It is a presence that is made absent, whereas the image makes it possible to capture an absence and turn it into a presence. Postcard-kids, altar-kids, their false appearance does not
matter; what is really important is that in all images we sense and are faced with a true representation
of Death. And that is, in conclusion, what makes us absorbed and somewhat puzzled. The corpse and
the viewer are confused, they both remain, timeless, motionless, brought face to face before the veritable reality: the vision of our own death.9

images of infancy
Manuel Mosquera Cobin

The exhibition False Appearances. Fragmented Looks at Infancy tries to approach the representation
of childhood in art with a special emphasis on the confrontation of epochs. On the one hand, well get
in contact with the kindness and preciousness of nineteenth century art. On the other, these images are
opposed to those of current artists intensifying a subjective gaze into infancy, a view linked to memory
and constructed through the appropriation of childrens means of expression.
Infancy is that period of human life that ranges from birth to puberty. In our world, this stage is generally acknowledged as a period with its own particular characteristics and needs. As a result of this understanding of childhood, preservation and quality of life are top priorities so that a full development
of children as individuals is guaranteed. These common ideas have not always been accepted, since in
days gone by this stage of life was not understood in that particular way.
Infancy assessment is the result of a long historical process that began in the sixteenth century. Its consequence was the creation of a child identity that provided children with a cultural, social and political
content different from the adult one. This content would be defined by the latter, who were the ones
explaining, describing and interpreting infancy. It is always about something defined by the other. So,
images emerging around infancy convey adult discourses, and consequently early childhood representations are influenced by media and conditioned by an alien view.
The iconography of childhood seldom captures the childrens true reality, but shows stereotypes that
hide differences and ignore problems. For wide historical periods, young boys and girls were not fully recognized, but were victims of social and familiar rejection, even brutal harassment. This lack of
thoughtfulness for infancy has deprived us of many data on this subject, and so historical reconstruction is incomplete. All our resources about past times are partial and frequently centered on privileged
society, whose diaries, memories or correspondence report their experiences about this period. Thus,
there is scarce information about children from marginal or less educated social strata.
The study of private life boosted children portraits value, which served as a starting point to redefine
frames of mind and to state changes in preconceived ideas about infancy prevailing in European culture from the sixteenth century onwards. The first in contributing to this change was Philippe Aris
book Children and Family in the Ancient Regime, a study of changes in attitudes of adults towards
children and the emergence of a modern model of infancy. For his part, Lloyd Demauses History of
Infancy develops the psychogenic theory on the basis of the relationship between father and child.
These studies are centered on attitudes and treatment given to children in past times, and both paved the way to further research. This subject will be successively clarified thanks to deeper studies of
childhood in private life.

Debray, R.: Opus cit., p. 27.


I would like to thank the following for their kindness and enthusiasm in transfering all material exhibited and published
for this exhibition: Julio Reboredo of the Archivo Maximino Reboredo, Chete Pose of the Archivo Caamao, Vtor Vaqueiro of the Archivo Pacheco and Jos Csar Llana of the Archivo Grfico del Museo Etnogrfico de Ribadavia.

8
9

136

Besides, child iconography is one of the sources providing us with knowledge on infancy in past times.
Depictions of children show their attire, their toys, their protection amulets, their playgrounds, or the
rooms where they lived. The reason why kids individuality is highlighted is because these images convey the infant as belonging to a lineage and their image is related to the gallery of family portraits.
Images in which children are incorporated to the family unit appear in the sixteenth century. This
new image conveys the importance a family acquires when able to show affectivity towards infancy.

137

At that time, there were an increasing tendency to preserve the childrens life and to keep them away
from illness and premature death. During the eighteenth century, individualized portraits of children
spread confirming their new status inside the family unit. A sample of this new perspective is John
Lockes work Education of Children, published in London in 1693 and a classic of European pedagogy
already in the eighteenth century. This author draws parents attention to their sons and daughters
virtue, warns them to prevent their falling ill and advises to keep their offspring healthy. Assessment
and concern for infancy continued to grow during the eighteenth century, especially with Rousseaus
important contribution. His work, one of the most influential through the nineteenth century, stressed
that children are essentially different from adults and have their own rights and privileges.
Then infancy underwent a radical change. For several reasons, during the nineteenth century society
focused all attention in this period of life, so much so that it acquired such a recognition and status that
previous rejection, lack of interest, and ignorance changed radically. At that time the first child protection laws came into existence. This conferred infancy a leading role in family and societal matters, and
child-centered pedagogy gained importance becoming highly influential in the propagation and regulation of cultural standards. So, education came to be a matter of interest for all states due to its political,
economic and social importance. During this period, medicine managed to prevent contagious and infectious diseases, and many important philanthropic organizations sprung to help unprotected children.
Subsequently, infancy became idealized largely due to literature and its condemnation of abandonment
and exploitation and its claiming for childrens protection. Childrens books came out as a metaphor of
all values emerging from infancy and a new literary image was created with its resulting parallel in plastic
arts. As a consequence of this new nineteenth century mentality, childrens portraits abound and convey
a wide variety of scenes: boys and girls learning at school, being naughty with the teacher, fighting, exalting friendship, at natural sceneries, or even those from underprivileged social classes.
The middle-classes turn to the genre of portraiture with a real interest in family representation. Daily scenes
in domestic interiors are common, particularly those with children playing or engaged in their favorite
activities. Private infant portraits transmit close relationships, ease and kindness and are tied to intimate,
homely and familiar spheres in the spirit of a bourgeois taste. Portraits are defined by the environment,
the childrens poses and their toys, which became consumer goods in nineteenth century cities. Dolls and
cuddly toys are an ordinary feature in many representations, while there is a tendency to join infancy and
nature. Reflection of these ideals is the portrait of Pilar VzquezDuro by Nicanor Piole, who depicts the
little girl in the garden of a country house, sitting on a rocking chair while feeding a sheep, which is here
conveyed as a pet. The scene is charged with innocence, tenderness and kindness. The portrait of Juan Antonio Fernndez Garca by Xess Rodrguez Corredoyra shows the kid with an adults pose and expression,
with no references to his age, in a timeless image far from the ephemeral condition of childhood.
Other artworks in this exhibition communicate the importance attained by private spaces in the representation. Thus, the piece Home by Parada Justel depicts a daily life scene recreating a domestic
milieu in which the newborn takes up the central part of the painting, his brother leans out to see him
while his mother is sewing in the far corner of the scene. Jenaro Carrero makes a lot of sketches with
his offspring as models in daily and familiar situations. An example of his concerns is his oil painting
The Painters Daughter Embroidering. Both works openly show the outstanding role of children in nineteenth century art. Also, Manuel Buch takes his son and wife as models for his photographs, exalting
familiar love and beauty.
Art in the nineteenth century gives more and more attention to painting from life, movement and expression, and that is why painters and sculptors choose motifs that enhance this features. Neoclassical sculptors make multiple representations of infant nudes motivated by a classicist taste. The childrens versatile

138

anatomy, their immediate and direct expressivity, their mobility, were all highly appreciated characteristics
for artists, who worked on them frequently and mostly during the second half of the century.
Since Mariano Fortuny, nude children represented in the open air had a widespread coverage. They
conveyed a neogreek liking for representing beauty and capturing the anatomy of those immature and
changing bodies in a truthful way. Ignacio Pinazo was devoted to painting infancy, and in his work
Baco as a child he introduces the theme of what he considered painted academies, in which his main
preoccupation was attaining a naturalist representation of the body. Parada Justels Sleeping Boy and
Xess Corredoiras Figure of a Bather both assume the childrens naked bodies as a place to try out
their pictorial skills. Many authors had infantile bodies as models for their artwork. Such is the case of
Joaqun Agrasot, Arcadio Mas y Fondevila, Isidoro Garnelo and Joaqun Sorolla. The latter would produce a whole series of children nudes at the beach in which he would masterfully capture movement
and momentary light casted over infantile bodies.
Boy in Scottish Costume by Romn Navarro shows some precious mannerist traits so fashionable in
the second half of the nineteenth century when, following the trend set by the British Royal Family,
paintings representated young boys dressed as sailors or Scottish. While the theme is unimportant, the
author is trying to convey a technical virtuosity much in the style of prciosit.
For her part, Mara Roesset conceives of nudity from a pronounced objectivist perspective, so in Innocence she introduces a feminine nude on the very verge of puberty . This work is closely related with
Symbolism, in which the child attained a new leading role as embodiment of an archetype of purity or
flowering, and became an allegory of innocence and good.
As the twentieth century progressed, infancy acquired a series of inherent qualities and intelligence,
imagination, fantasy, or curiosity were encouraged and boosted. All these qualities are reoriented as essential parts of the childs personality development and considered as productive elements to improve
their performance in school or at work. Thus, curiosity is believed to be a desirable quality and becomes
a prototypical trait. Playing turns to be considered a creative activity and must be always integrated in
early childhood education and habit formation as a way to prepare children for liable adulthood.
In spite of this new conception on infancy, a metaphorical repertoire still remains in the collective unconscious, whereby representations of an angelic period coexist with those of a devilish one. Contemporary artists will work on these ideas about childhood, reflecting and reinterpreting them. Using a whole
range of different supports paintings, installations, sculptures, videos or photographs their works are
loaded with subjectivity, and in many occasions full of references to their own personal experiences.
In The Chocolate House, Rosala Banet adopts a childish navet with the idea of questioning the appearance of anything usually taken as normal. Her artwork is presented under the guise of innocence
and happiness in order to deal with issues that would otherwise be rejected. There is an underlying
criticism to a media society that focuses on superficial matters and hides anything that perturbs its
ideal of happiness. In many occasions, she hurls a harsh, stark look on feelings, uncovering the most
painful and atrocious side of human condition. Irony, humor and terror as well as an innocent looking
language are common in her works.
This form of appropriation of childhood languages is similarly found in many of Rebeca Menndezs
pieces. She recalls her own childhood by means of little girls constructed with an apparently childish
drawing and oversimplified lines. But it is always the same girl, like Lewis Carrols Alice, in a playful

139

attitude, experimenting, creating a special and ludic relationship with the viewer through movement
in the scene.

memory and infancy

Laura Perns takes her own childhood memories as a starting point in her work to recreate a suggestive
space full of objects from her personal imagery. Swings, cages or ivy are allegories of past experiences that
bring us near her intimacy and family memories. The early disappearance of her mother is the keystone in
this piece that keeps the viewer somewhere between an oneiric world and a common place.

In the nineteenth century the exaltation of beauty marked all representations of infancy. Paintings in
the style of Preciosit depicted pleasant scenes that evoked tenderness and contributed to an ideal model of infancy that supported values like goodness while rejecting unpleasantness at the same time. The
abject was only shown when reporting injustices.

Matas Snchez also appropriates a childhood language introducing himself as an irreverent child who,
by means of formal aspects, criticizes canonical values of art history. His is a highly expressionist work,
also dropping a hint to comic and graffiti, and its apparent navet comes from his childish style even
though his themes and characters are a biting critique of contemporary culture.

Contemporary artists examine infancy. Their work is not an idealized representation. At times, the talk
about memory or the I. On other occasions they appropriate languages and objects of childhood to
create contexts that hide questions about the deepest side of feelings under a naf appearance.

Enrique Martys gaze is directed towards the atrocious, uneasy side of infancy. In his works, a grotesque and distorted reality is used as a tool for disquieting and provoking the viewer. He seeks for the
sinister side of human nature, with his family and close environment as main characters in his works.
Pablo Oteros piece is an appropriation of the TV series Pippi Lngstrumpf and serves as an excuse
to talk about the deep change in mentality that occurred during the twentieth century with regard to
infancy. Pippi is the epitome of child autonomy, whose intelligence and skills are dangerous for an established society that cannot allow a young girl act ad libitum uncontrolled by the family or estate.

the primacy of the subjective


The image of infancy is an adult creation to represent its physical qualities or to explore its virtues,
flaws or acts.

Next, Cristian E. Gradns artwork revolves around the graphic imagery of the Franco Regime frequently taken from digital media. In his present work there are images of punished boys in the classroom that seem to be taken from a comic. They remind us that punishment was a usual method in
children upbringing.

The ideal portrayal of infantile bodies was a constant theme all through the XIXth century, making it
possible for painters and sculptures to show their skills. Symbolism, with a preeminence of subjective
points of view over standard practices, woul break with an idealistic representation of beauty.

Teresa Hubbard & Alexandre Birchlers video conveys a domestic scene in which a birthday party
is spoiled by a downpour. It has a well-cared staging immersing the spectator into an absorbing and
beautiful piece of art.

Contemporary aesthetics introduces in art representations of the grotesque, the horrific or the freak,
altering and destroying the pleasant and beautiful vision of infancy. At the same time, it makes use of
a whole range of supports, and generates enigmatic meanings over which the spectator seems to have
the final say.

Finally, Sergey Bratkovs work introduces a caustic look at infancy way far from all indulgence. His
images are only witnesses to the way parents themselves take photographs of their daughters with clothes and make-up of adults, to distribute those pictures in model agencies. Bratkovs series Kids 1, as
well as Bird, Bedtime Stories or Italian School, is only about a condemnation of abuse and exploitation.

the familiar and the grotesque


Portraying bourgeois children was a luxury that only a few could afford. Its preeminence decreased with
the spread of photography in the XXth century. Nevertheless, the portrait as such never disappeared.
Contemporary artists reinterpret classical portraits from new conceptual and technical viewpoints.
In this room, vinyl, understood as a complementary practice to drawing, coexists with a series of dolls
by an author flirting with the concept of authorship. Halfway between plastic arts, design and the pleasure of simple crafts, RitaLns creations invite us to enjoy the kindest side of monstrosity.

140

141

little angels
Post-mortem portraits mirror society at the end of the XIXth century and the first half of the XXth.
Its existence reveals traditions that are little known even nowadays. Inside a context of hardships and
need, these images show a reality that is hidden today. However, they were a sheer necessity for the
little angels family
This practice was extended to the most privileged social strata, as proved by the Portrait of the Infant
Don Luis, firstborn of the Queen Elisabeth II and deceased just a few hours after birth. The childs
body was exhibited for three days at the chapel of the Royal Palace in Madrid for public contemplation. This fact takes us back to a time when our relationship with death was, if possible, closer and
more natural than today.

nothing is what it seems


For a long time, infancy was subordinated to private and intimate representations. Familiar scenes,
maternities or portraits mirrored a mode of life in which children played the main role.
During the XXth century, many artists depict the way in which children represent reality in creations
loaded with naivet and expressiveness, with a special emphasis on emotions over formal beauty.
Occasionally, artists resort to appropriating mythic images from television in order to redesign infantile
characters, who paradoxically, encouraged a whole generation of girls to be aware of their chances. It
is not striking that the unconventional Pippi Calzaslargas was subjected to censorship in certain countries Bewildered, sad, or violent looks. The use of photographic languages, so common in media,
makes many images acceptable, but when we think them over carefully, they become disquieting. This
confirms that infancy is still something built, sometimes in a perverted way, on adult imagery.

is a stark portrait of daily life in his native Ucrania


after the dissolution of the Soviet Union, and it
gives continuity to his usual notmincingwords
style. Bratkovs professional experience is as broad
as his oeuvre. He has represented his country in
the Biennials of Sao Paulo and Venice, in Manifesta 5 in San Sebastian or in the Grazt Triennial
of Photography. Likewise, he has played the lead
in outstanding solo exhibitions in museums and
institutions all over the world the very last one
in the Pinchuk Art Centre in Kiev (Ucrania) and
some of his artwork is deposited in the MuKKA
Museum of Contemporary Art in Amberes (Belgium), the Museum of Contemporary Art in
Zagreb (Croatia), the Museum of Photography in
Boston (U.S.A.), the Museum of Contemporary
Art in Gante (Belgium), the MARTA Herford
Museum of Contemporary Art in Herford (Germany), the CGAC in Santiago de Compostela
(Spain), or in the Ekaterina Fundation of Moscow
(Russia) among other places. He lives and works
in Moscow where he collaborates with the Regina
Gallery (LondonMoscow). He also works with
the Espacio Mnimo Gallery in Spain.

rosala banet
Madrid, 1972

Sculptures of cakes, jellies filled with meat, intestines, brains, hearts the workstrap by Rosala
Banet, in the guise of a false navet, involve a
harsh deconstruction of feelings. We take delight
with her recipes, which constitute a particular
way to make amends for a painful world ruled by
the media and multinationals superficial approach that insists on selling products full of absurd
ideals like eternal youth, beauty, power or fame.
With a wide experience in teaching at the University of Fine Arts in Pontevedra and Altea, Rosala
Banet has participated in remarkable individual
and group exhibitions and international fairs all
over the world: Arco, Frieze, Shcontemporary in
Shangai, Art Chicago, Art Basel, Miami Beach
many of them with the Espacio Mnimo Gallery.
The sweettoothed Siamese twins, Sara Li and
Ana K, and their world full of cannibal banquets,
are among the most recent works by this author, as
well as a her new line of jewelry carried out using
leftovers from her most famous recipes: necklaces
of heads, cookies of eyes against evil eye, hearts
in love, remedies for a culture prone to relating
food and feelings repeatedly. Hers is a sharp gaze
towards the most sinister part of our inner self presented behind a mask of innocence and happiness.

www.reginagallery.com
www.espaciominimo.net

***

rosaliabanet.blogspot.com

Manuel Buch Sainz


***

A Corua, 1884-A Corua, 1969

As cosmopolitan an artist as they come, Manuel


Buchs lively personality took him to wander
around the world from his native Corua. Madrid, Bogot, New York or La Habana are among
the destinies in which we discover the presence of
this littleknown artist. The first steps of his career
can be traced back to A Corua, where he sets up a
modest studio in Panaderas Street. A timely stroke
of luck will make him wellknown. The death of
Franzen, a renowned photographer at the Royal
House in Madrid as well as his master and patron,
will allow Buch to replace him as royal photographer. This valuable award will make him popular
among a clientele desperately seeking to be portrayed by him. This is perfectly understandable if we
take into account the fascinating way he conceived

Sergei Bratkov
Kharkiv, Ucrania, 1960

Sergei Bratkovs career is marked by his biography.


Coming from Kharkiv, an industrial city in decline
deeply rooted in soviet socialism, Bratkov has made
crude portraits of soldiers, prostitutes, workers and
kids at the verge of marginality. Bratkovs gaze
knows about no clichs. His Kids series (2000),
staged by young lolitas waiting for a casting, is
primarily a hymn to sadness. The Ucranian press
accused him of pedophilia, when his intention was
nothing but to report adults perversions: the girls
were taken to a real models agency by their own
parents. Bratkovs last work, the Glory Days series,

142

143

belongs just to this period, and it proves that Genaro Carrero represented a true renewal in Galician
painting at the turn of the century.

of photography. Buch would manipulate both positives and negatives, adding to the photographs
hues and qualities taken mainly from painting.
In some cases, he would resort to oil to illuminate his photographs, to the extent that they would
disappear completely. His compositions, studied
with great detail, ooze an air of mystery and incredible modernity way ahead of his time. The
portraits of his children and wife, an extraordinary
beautiful woman, are presented like Shakesperean
characters in front of the camera. Buch is the true
verification that the history of photography in Galicia still leaves many more yet to be discovered.

http://museobelasartescoruna.xunta.es/

***

Xess rodrguez Corredoyra


Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

Withouth a doubt, the portrait that best defines


Xess Corredoyras controversial personality is a
caricature of Castelao holding a skull. Imbued with
a religiousness bordering on mysticism, Corredoyra
belonged to the Galician rural aristocracy and led
a life of perpetual inner conflict. A tormented and
decadent man, he did not want or could not come
to terms with the requirements of a changing new
world. At the beginning of the twentieth century,
Spain was going through a period of complete moral and economic stagnation. Artists like Daro de
Regoyos, Solana, Zuloaga or Joaqun Romero de
Torres provide record of this black and white Spain
in their paintings. In spite of his cosmopolitan
education, he studied in the Royal Academy of
Fine Arts in San Fernando, Madrid, where he had
teachers as renowned as Cecilio Pla or Sorolla, and
traveled around Europe and America Corredoyra
could not get rid of the burden of family traditions.
He would rebel against his masters, but most importantly, against a society he did not understand
and which he considered too positivist and vulgar.
As a result, he produced a very personal body of
work with black tones predominating in his paintings along with a prominent symbolist mise en scne. Here, symbolism is understood as a mood and
a catalyst for expression ambiguity. All paintings by
Corredoyra in this exhibition belong to different
periods in his career. El baista (1907) is assigned
to his training period, while the portrait titled D.
Juan A. Fernndez (1938) was painted just one year
before he died. The latter embodies the archetypal
bourgeois portrait practiced by Corredoyra, placing
the main figure offcenter in front of a landscape, a
la maniera of Renaissance painters.

www.museo.depo.es

***

Jenaro Carrero
Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

Jenaro Carreros career is marked by his early death of tuberculosis when he was only twenty eight
years old. His brief professional career evolves at
the turn of the twentieth century and his painting
is characterized by an eclectic aesthetics comprising
academicism and naturalistic realism. Jenaro Carrero is one of the members of the mythic Xeracin
Doente (Sore Generation) together with Ovidio
Murgua, Joaqun Vaamonde and Ramn Parada
Justel, a generation marked by the early death of
all its members. They all contributed to the introduction of new aesthetic perspectives in Galicia. In
this respect, Carreros sketchy style and fast execution are among his most valuable virtues for many
critics, along with his intelligent reinterpretation of
classics like Velzquez or Goya and his proximity
to peers like Ignacio Pinazo, also in this exhibition.
From 1900 on, social commentary disappears from
his paintings, and he turns to focus on giving expression to daily scenes and recreating light and
pictorial qualities. Among his favorite themes, the
portrayal of infancy must be highlighted, along
with snapshots of his children, Pepita and Jenaro,
carried out with an innovative viewpoint. In them,
the true leading roles are played by light and by a
long, loose brushstroke advancing his technical evolution towards an impressionistic facture. The present painting, The painters daughter embroidering,

www.museolugo.org

***

144

video, Cristian cultivates drawing, painting, or


printing to reflect on themes like identity, subjectivity or childhood. Especially outstanding in
Cristians artworks are its impeccable elegance,
its conceptual witticism, and a sensibility trained
to expose the ins and outs of contemporary society. This young artist was given the National
Prize for Excellence in academic performance
awarded by the Ministry of Education after graduating in Fine Arts at the University of Vigo, in
2008. He is part of the artistic group El ama de
casa pervertida, with Pablo Huertas, also present
in this exhibition. Among his exhibitions some
must be highlighted, like Vemos o que somos. Somos o que vemos, at the Museum of Pontevedra,
I love you at the CTB, the video fest Programa
03 Desafi(n)ando el gnero in Murcia, and others
in places like the CGAC, the Nogueira da Silva
Museum in Braga (Portugal) or the Young Art
Center in Madrid.

Dionisio Fierros
La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

Dionisio Fierros shot to fame after being honored with one of the first medals at the Fine Arts
National Exhibition in 1860. Curiously enough,
the painting he obtained the award with, Fest in
the outskirts of Santiago, was painted in Galicia,
where the artist moved to looking for new adventures and typologies. Exoticism would keep
him in Galicia for three years during which he
would make regionalism popular in local and
national artistic circles. His training, in the studio of the powerful Madrazos first Jos and
later his son, Federico will have a decisive influence on his career. Particularly from the latter
he took a meticulous way of drawing, a powerful
staging, and the recreation of all kinds of details.
By coincidence, the painting Fierros is participating with in this exhibition, Portrait of lying Don
Luis (1850), is a copy of a previous one by Federico de Madrazo. This painting exemplifies the
habit of portraying dead newborn babies. Prince
Don Luis, Isabel IIs firstborn child, died just a
few hours after being born in the Royal Palace
of Madrid, and there, at the center of the Royal
Chapel, he was exposed for public contemplation during three days. This painting belongs to
the earliest stage in Fierros career, where lines
clearly dominate as main formal elements. He
will successively move beyond this trend to focus
on sketching, regionalism, and a certain social
criticism as his main creative concerns.

***

Teresa Hubbard &


Alexander Birchler
Dubln, Irlanda, 1965; Baden, Suiza, 1962

Artistic partners since 1990, every artwork by


Teresa Hubbard & Alexander Birchler conveys
the complexity and flexibility of their narrative
landscapes, the impossibility to find a definite explanation or their persistence in opening a
variety of contradictory and suggestive realities.
Eight (2001) serves as a good example here, with
a meticulous mise en scne run over by a camera going in and out of the house in an endless
loop. Like many other artworks by this couple,
Eight fluctuates between the idea of inside and
outside, the real and the imaginary, introducing
the viewer into an overwhelming atmosphere, as
beautiful as unpredictable. Influenced by authors
like Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert or the very own Kafka, Hubbard & Birchler
have a bearing on a psychological dimension of
space, altering the borderline between what is
here and what is there, what happens before or
after. Belonging to the ARCO collection in the
CGAC Santiago de Compostela Eight is just

www.museobbaa.com

***

Cristian Gradn Carbajal


Soutomaior, Pontevedra, 1980

Creativity lies in error. My career is full of errors.


Habitu in the fields of videocreation and animation, Cristian Gradn usually appropriates
material from digital media about the graphic
imagery of the Franco Regime. This is the case of
Blue Children, where the artist adopted this compositional and thematic strategy to convey his
particular view of infancy and its taboos. Besides

145

combining them with fictional worlds mostly


taken from cinema. The outcome is a merger
between a horror movie and real life. After graduating in Fine Arts, this enfant terrible of contemporary art not only shot to fame in Spain,
but his reputation spread internationally through
galleries in Italy or Australia, and centers like the
White Box Gallery in New York. His work has
been acquired by significant institutions and his
vast curriculum holds many outstanding exhibitions, among which some can be highlighted:
Just one bad idea after another, in the K4 Gallery
(Munich); Existencias, for the MUSAC in Len;
or Husped, in the Contemporary Art Museum
in Buenos Aires (Argentina). He presently works
with the Espacio Mnimo Gallery.

one more example of these artists exquisite career.


They have been selected to participate in some of
the most prestigious projects all over the world,
such as the Whitney Museum of American Art
in New York, the Art Pinakothek der Moderne in
Munich or the Amsterdam and the Kunstverein
St. Gallen Kunstmuseum. Regarding their collective exhibitions, their presence can be traced
at the Venice Biennale, the Liverpool Biennials
International Exhibition, the Wexner Center for
the Arts in Columbus (EE.UU), the Mori Museum in Tokyo, the Museum of Contemporary
Art in Chicago or el MNCARS in Madrid. They
collaborate with the Tanya Bonakdar Gallery in
New York, the Bob Van Orsouw Gallery in Zurich, the Barbara Thumm Gallery in Berlin, the
Vera Munro Gallery in Hamburgo or the Lora
Reynolds Gallery in Austin, Texas.

www.espaciominimo.net, www.musac.es

***

www.hubbardbirchler.net
www.tanyabonakdargallery.com
www.bobvanorsouw.ch
www.bthumm.de
www.bthumm.de
www.lorareynolds.com

Rebeca Menndez
Avils, Asturias, 1976

***

Rebeca is an extremely sensitive artist whose


work revolves around femininity and gender
issues, childhood, decadence or madness, all
sprinkled with baroque and ludic tones. In her
artworks, young girls, emblem of innocence, are
transported to a disguised reality, a place where nothing is what it seems. Following the way
paved by Balthus or Pasolini, Rebeca invites the
viewer to inquire about certain hidden secrets in
a recreated world. The resulting image is full of
beauty, and it appeals to emotion while not resorting explicitly to drama. Often apparently innocent preteenagers, her characters are usually
lonely and lost in thought in a restless and monotonous scenery, or, in the authors own words, in
the moment before chaos, when everything seems
about to explode. Like a voyeur of the unknown,
this versatile artist masters different disciplines
like serigraphy or photography, even though she
sometimes dwells in the interzone between painting and installation or drawing and audiovisuals. Rebeca Menndez works with the Espacio
Lquido Gallery, Ana Vilaseco Gallery, or Ana
Gil Gallery, and has already exhibited in different international fairs like Miami, Bolonia, Sao

Enrique Marty
Salamanca, 1969

This versatile author handles all media including scenography, and his oeuvre is frequently
grotesque, circuslike, eccentric, full of winks to
art history and cinema. Enrique Martys creative
universe revolves around what Freud identified
as Unheimlich, referring to what is familiar, yet
sinister at the same time, just like that neighbor
we pass by every day but still we sense some dark
secret is hiding under his or her kind appearance. Martys aim is to prompt a feeling of restlessness or unease confronting the viewer with
something that, being common, is foreign and
strange at the same time. This is probably what
we will feel before his sculpture Madre (Mother),
a character in her sleepers rather far from a tender or compassionate appearance. Fascinated by
the Baroque and the tragic meaning of life, he
chooses his own family and home environment
as models and main characters for his artworks,

146

a scathing artist with a caustic understanding of


humanity and environment. The sentence the
outside world does not exist. The only real thing is
what is on television and perhaps in magazines
reflects his fetishistic nature and his liking for the
close association of pop culture and art, a contemporary combination that characterizes our
collective unconscious. This is the case in the piece he is presenting for this exhibition, in which
the popular series Pippi Calzaslargas is subjected
to a detournement which destabilizes its original
meaning taking on a powerful critical intention.
His harsh humor, cathartic character, and adherence to trauma as triggers for extreme situations
explain this artists working philosophy, which
often reproduces the popular saying it never rains
but it pours. An excellent photographer, he easily
handles different media like sculpture or embroidering, as proved in exhibitions like I Love You
in the CTB, and in places like the Young Art
Centre in Madrid or the Nogueira da Silva Museum in Braga. With a thorough knowledge in
cinematography, Pablo works solo or under the
pseudonym Amela Pamelusa, and also as part of
the group El Ama de Casa Pervertida with Cristian Gradn Carbajal.

Paulo or the Art Fair in Turin. In Spain, her participation in Arenas Movedizas must be especially
highlighted, a show that took place in LaLavandera of La Laboral in Gijn.
www.espacioliquido.net
www.anavilaseco.com

***
Romn Navarro
A Corua, 1854-A Corua, 1928

Romn Navarros liking for drawing bloomed


when he was just a child and took him to study
at the School of Arts and Crafts later in his home
town. He broadened his artistic studies in Italy
and was later stationed in Barcelona as a drawing
teacher, returning to the School of Arts and Crafts
where he had studied after switching his post with
Picassos father. He combined both his drawer
and painter role with his career officer status.
Thus, even when there were scarcely any enthusiasts of warlike themes among Galician painters
at his time, Navarro abounded in this field due
to his profession and even made it his theme par
excellence. He also portrayed many of his peers,
politicians, military men and even the Royal Family among others. He adopted the wash drawing
technique to oil painting in a very striking and
particular way, and he was extremely fluent in
capturing movement and spontaneity. This is evident in all his equestrian military scenes, in which
horses are endowed with an exceptional movement. As a naturalist with a rembrandtian air, he
was influenced by Sotomayors regionalism. His
large pictorial legacy is spread across the Fine Arts
Museum of A Corua and other military museums and official institutions in Galicia and Spain.

http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

Ramn Parada Justel


Ourense 1971-1902

In 1988, Ramn Parada Justel ranked number


one in the entrance exam for the Fine Arts Academy of San Francisco in Madrid, and he later
received a scholarship to continue his education
at the Spanish Academy in Rome. This master of
color subscribed impressionism during his career
and was influenced by historical painting and
scenography. He gained an honorable mention
in Decorative Arts and carried out ornamental
works in public and ecclesiastical locations like
the Cathedral of Ourense. Even after falling terribly ill, he continued working tirelessly and
stood by impressionism. A certain Sorollan influence sprung in his artwork at the end of his
short life when he began drawing with colorful

http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Pablo Otero Huertas


Pontevedra, 1984

This young researcher at the School of Fine Arts


in Ponteverda defines himself with the initials
M&M: Mythomaniac and Melodramatic. Pablo is

147

of animated short films. She later joined the


Abertal Project, which comprised young contemporary artists from Lugo. She has exhibited
in many institutions, among which the Provincial Museum of Lugo must be mentioned.

brushstrokes. He died when he was only 31 years


old, and became part of the Xeracin Doente
(Sore Generation), comprising young artists who
died of tuberculosis around 1900. Some of them
are present in this exhibition. This generation
was notable for a deep psychological introspection in portraits as well as for its bourgeois tone.
Parada Justels artwork is widely renowned and
is spread out in prestigious museums and institutions like the Archaeological Provincial Museum
of Ourense.

***

Ignacio Pinazo
Valencia, 1849-1916

www.musarqourense.xunta.es

Ignacio Pinazo was born into a humble family


and his life was marked by great hardships like
the early death of his mother, just as happened
to other authors present in this exhibition. Soon
after, he lost his father and moved to live with his
grandfather. As a youth, he worked as fan painter, tile designer, hatter or silversmith. He studied at the San Carlos Academy in Valencia and
was awarded a grant in Rome. At the beginning
of his career he opted for historical and academic
themes, and he joined eclecticism, an art movement consisting of a mixture of several painting
styles. Later, and as a result of his coming back
from Italy, he adopted a more intimate poetics
abandoning historical themes for family scenes,
daily life, and nudes. By then he was completely
into an impressionist aesthetics, with a predominance of dark and earthly hues and a dynamic and vigorous brushstroke. In spite of any
ambiguous reading Baco Nio, the work in this
exhibition, could prompt, the painters real intention was to study child anatomy in a truthful
way as well as to strengthen light effects, one of
the Pinazos main obsessions. Moreover, hiring
children was much cheaper than hiring adults
or professionals as models. Pinazo is considered
one of the main painters in paving the way to
Sorolla as for his themes and stile. He was professor at the Fine Arts School in Valencia and at
San Fernando, Madrid. Highly skilled, he was
commissioned many paintings by the Valencian
aristocracy. His uvre is deposited in many outstanding national institutions, like the Fine Arts
Museum of Asturias.

***

Laura Perns
Lugo, 1979

This artist from Lugo works on the topic of lost


infancy and goes deep into any sensations produced by a vital estrangement consequence of
the early absence of her mother. She enquires
into extimacy welcome to my private life show
distilling, like Enrique Marty, that which being
private and familiar becomes all at once radically strange. To many, this is a distinctive mark
of the subject of our time, who seems to find its
most inner self only in what is most remote to
him or her. This artist relies on video to publicly
exhibit, like Louise Bourgeois o Lewis Carrol,
psychological aspects of her personal biography
intertwined with elements taken from literature
or cinema. To all this, Laura adds some motifs
like windows, ivy or ruins as part of her favorite imagery to place her artwork in between the
real and the oneiric, sometimes bordering on the
hallucinatory. Laura revives episodes from her
past recalling certain aspects of her childhood.
The outcome, a mixture of personal experiences
and mystery, is displayed in a sort of poetic delirium. Thus, she seems to exorcise her own past
personal demons to turn her artistic practice into
existential therapy. Her poetics, allegoric and full
of hope, revolves around pain and destiny, death
and pleasure, mysticism and ecstasy. An expert
in design and audiovisuals, this artist can handle
with ease installation or painting. In 2005, she
obtained the Novos Valores grant in the section

http://www.museobbaa.com/

***

148

these creatures could be part of our fantasy, bringing to mind landscapes we would love to know.
They are lords and masters of their own kingdom, near places in which we could live, because
after all, you have to go hand in hand with your
monsters, as RitaLin states.

Nicanor Piole
Gijn, 1878-1978

When he was only fourteen, Nicanor Piole went


to Madrid to start his artistic career, a periplum
that took him to move to cities like London,
Pars, or Rome. This Asturian painter lived the
height of postimpressionism, participated in national exhibitions as well as in the United States,
and worked into the so called School of Gijn.
Amazingly versatile, Piole produced masterly
portraits, landscapes, still lifes and popular scenes
inspired by his homeland and he has been prolific in using oil, watercolor or pastel. In spite of
his technical virtuosity and successful social life,
his paintings did not acquire recognition until
late in life. He died when he was a hundred years
old, and after his death his wife donated more
than seven hundred works and personal objects
to the Gijn City Hall, which founded the Nicanor Piole Museum enlarging its collection considerably. There, more than four thousand works
from different stages of his artistic career can be
viewed. Especially worth noting is a wide selection of sketches, outlines and drawings through
which we can appreciate the most intimate Piole, an artist who exploited small and big formats
alike, whether with a quick stroke or with an
amazing attention to detail.

Illustration is also part of her peculiar work. In


her images, the storyline ranges from tenderness
to causticity and criticism, and is often carried
out with a certain picaresque and irony, in addition to a polished finish, just like her dolls. Those who know her affirm she is very levelheaded
and that is what allows her to shift at ease from
one genre to the other.
RitaLin has allowed her creatures to leave their
habitat just to join us for a while. It is hard to
guess what they are able to do when they know
no one is watching. Let us keep them in their
showcases, just in case
***

Mara Roesset
Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

Mara Roessets brief commitment to painting,


from 1911 to 1914, constitutes one of the most suggestive episodes in our recent art history. It was
almost by chance that Alfonso Prez Snchez
director of the Prado Museum at that time
discovered in the mideighties this selftaught,
cosmopolitan and educated author. She never aspired to be popular. Her paintings stayed in her
most familiar and intimate milieu. She worked
for herself and, her works were never intended to
be shown in public in spite of their indisputable
high quality. She died when she was just thirty
eight years old. Despite the fact that her time
was not the most suitable for womens access
to artistic education, she was exceptionally well
educated and learnt drawing, painting and music. The influence of her teacher, Eduardo Chicharro, a painter of symbolist tendencies, will be
crucial to her very particular atmospheres, where
mystery is almost a constant feature. Such is the
case of Nude Girl with her Arms Crossed (1913),

http://museos.gijon.es/

***

RitaLin
Little do we know about RitaLins biography,
and the truth is that anonymity is a way not
to overshadow her creatures prominent role.
Born into a family of seamstresses, her mother,
grandmother and aunts used to lovingly sew and
embroider every afternoon. RitaLin was raised
surrounded by fabrics, threads, glass beads and
buttons. Sewing is a way to invoke the serenity of many experiences from childhood, so does
RitaLin when she applies sewing to her personal and irreverent project. Her dolls tell stories
that feed an imaginary of monsters, children,
friends, dreams and adventures. Each one of

149

portrayed by the media, trash TV, or tabloids.


An insolent agitator, Matas introduces a cruel,
carnivallike, ridiculous and caricaturish world
including the art market world represented with a childish drawing, as spontaneous as
influenced by Picasso or Matisse. As regards to
his style, he has been related to German fauvism,
kitsch, comic or graffiti, but his content reflects
society at the forefront of recent times. Matas
has a particular view on our present as marked
by media, audience rating, domestic violence,
terrorism, illegal immigration, drugs, racism,
gossip magazines all of them seasoned with
a good dose of sarcasm. To sum up, this author
is a topicdecipher and embodies a mixture of
fun and bitterness. He usually works with several
galleries, like the Begoa Malone or the JM in
Mlaga, with which he exhibited in many of the
most outstanding spaces all over the world.

actually her daughter Eugenia which is a


wonderful nude of a preteenager girl expressing
a state of absolute vulnerability in her passage
towards adulthood. As disquieting as ephemeral,
Maria Roessets career still fascinates the viewer
in spite of the time gone by. The peculiarity of
her legacy was exceptionally summed up by her
daughter when she stated that she never made a
floral painting.
http://museobelasartescoruna.xunta.es/

***

Matas Snchez
Tbingen, Alemania, 1972

This multidisciplinary artist was born of emigrant parents in Germany but he was educated
in Seville where he currently lives. A mixture of
irony and expressionism stands out in his artistic production, along with his naughty boys
irreverent air. His characters mirror people as

http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html
http://www.bmalone.com

***

150

Das könnte Ihnen auch gefallen