Historia wina w staroytnoci 1, Pocztki

Siga ona czasw prehistorycznych, czasw z ktrych nie

przechoway si rda pisane. W sukurs nam idzie archeologia i
niekiedy obrazki wyryte czy wymalowane najczciej w jaskiniach, w
ktrych mieszkali nasi przodkowie. Metody bada archeologicznych s
ju tak zaawansowane, e ze skorupki sprzed wielu tysicy lat mona
odczyta wiele szczegw. Od archeologw dowiadujemy si e okoo
13 tysicy lat temu czowiek nauczy si robi naczynia gliniane, ale czy
ju wtedy suyy do przechowywania czy serwowania wina nie wiemy,
ale tej moliwoci nie da si wykluczy. Wedug tych rde przygoda
czowieka z winem zacza si w Chinach.

Na skrupkach naczy z czasw oddalonych od nas 9 tysicy lat

odnaleziono lady po sfermentowanym napoju z ryu, miodu i jakich
owocw. Trudno sobie wyobrazi by ten napj stworzy si sam, bez
interwencji czowieka: wniosek jest taki, e ju w tak odlegych czasach
czowiek zna i korzysta z procesu fermentacji. Na skorupkach nieco
pniejszych znaleziono lady sfermentowanych winogron. Czy
spowodowa ich fermentacj czowiek nie jestemy pewni,
najprawdopodobniej tak. By moe, e pocztkowo winogrona ulegay
same fermentacji bez jego interwencji, i e obserwacja tego procesu

nauczya obserwatora jak powodowa i przypiesza ten proces. Wino ma

to do siebie, e potrafi si tworzy bez interwencji czowieka: po prostu
zapomniany czy zagubiony pojemnik z winogronami czy sokiem
winogronowym w sprzyjajcych warunkach ulega fermentacji, a to ju
najbardziej prymitywna forma wina. Winnic wtedy jeszcze nie sadzono,
byy to szczepy rosnce dziko. Czy czowiek w tak odlegych czasach zna
i dodawa w tym procesie drode, tego nie wiemy, wiemy e niektre
winorole maj w sobie naturalne drode, ktre niekiedy potrafi
samoistnie powodowa pkanie gron, a wic wino mogo ju istnie przed
odkryciem i uywaniem drody. Kilka tysicy lat pniej z chiskich
rde pisanych dowiadujemy si, e w tym kraju sadzono winnice i
produkowano wino metod domow nie tylko do indywidualnego uytku
w celach medycznych czy religijnych, ale i po prostu dla rozrywki. Istniay
ju zakady produkujce wino w celach komercyjnych.Trudno jest niekiedy
ustali, czy umiejtno produkcji wina przenosia si z kraju do kraju, z
kontynentu na kontynent, czy mieszkacy pewnych okolic, szczeglnie
tych oddalonych od drg handlowych, sami odkrywali t tajemnic.
Nastpnym historycznie terenem produkcji wina po Chinach staa
si Mezopotamia, teren w Azji Mniejszej pooona midzy Tygrysem i
Eufratem i to ju poczwszy od okoo roku 5400 przed nasz er.
Mistrzami produkcji wina okazao si plemi Sumerw zamieszkae
pocztkowo na terenach poudniowych obecnego Iraku. Ten teren to jedna
z waniejszych kolebek kultury europejskiej, bo najnowsze odkrycia
archeologiczne wskazuj, e nie wszystko zawdziczamy Grekom: oni
przyswajali i adoptowali odkrycia w rnych dziedzinach ycia od
Egipcjan, Sumerw, Persw, Fenicjan i niekiedy od innych nacji,
przekazywali je pniej za porednictwem Imperium Rzymskiego reszcie
Europy. Sumerowie znali proces produkcji wina i piwa, upijanie uchodzio
za czyn nie tylko tolerowany, ale wskazany, nawet bogowie si upijali.
Gdy trzeba byo zmienia jakie niewygodne postanowienia
administracyjne, zmiany dokonyway si w pijalniach wina i piwa pijanych mocodawcw atwiej byo przekona o koniecznocich zmian,
(warszawska restauracja Sowa i Przyjaciele nie jest pomysem
oryginalnym, to kopia tych starych pijalnii, w ktrych ubijao si interesy).
Od Sumerw wino importowali do swego kraju Persowie, potem sami
nauczyli si sadzi winnice i produkowa wasne wino. Czsto winem
rozliczano si tu z pracownikami jakiej instytucji, kobiety zachcano do
rodzenia darowanymi przez wadcw bukakami wina w okresach posuchy
demograficznej w kraju, a po porodzie nagradzano ich take winem. Na
Kaukazie znano wino mniej wicej w tym samym czasie co w
Mezopotamii. Odkrycia archeologiczne potwierdzaj e na tych terenach
istniay manufaktury wina, a take sadzone przez czowieka winnice pod
koniec pitego tysiclecia przed nasz er. Jednym z najwspanialszych
odkry archeologicznych bya niedawno odnaleziona w jaskini na terenie
Armenii do zaawansowana technicznie manufaktura wina z czasw
okoo 4100 lat p.n.e., przechoway si w niej tocznia winogron, pojemniki

na winogrona wykute w skalnej pododze jaskini, wielkie kadzie i inne

pojemniki do wyprodukowanego ju wina, nawet zachoway si kubki w
ktrych serwowano wino.

Najstarsza winiarnia pochodzca z okoo 4100 roku p.n.e. odkryta w

Armenii

Najwaniejszym odkryciem w tym miejscu byy nasiona winogron

pochodzce z winogron szlachetnego krzewu winnego, z ktrego
pochodz wszystkie obecne wina wiata, z vitis vinifera. Pocztkowo by
to szczep rosncy dziko w lesie, dlatego nazywany jest vitis sylvestris
(leny), pniej sadzono go na poletkach rolniczych; biologicznie nie rni
si od tego szlachetnego gatunku z tysicami jego odmian, ktry dzisiaj
znamy. Mae poletka tego lenego podgatunku mona i dzisiaj znale w
kilku krajach. Wiemy, e przynajmniej w ju w latach od okoo 3200 roku
p.n.e. zakadano winnice z odmian tego gatunku, przypuszczam, e
przysze okrycia przesun t dat w czasy jeszcze wczeniejsze, bo
wczeniej istniay wytwrnie win i chyba nie szukano po lasach winogron,
brano je z zasadzonych winnic. Zwiedzajc kilka misji franciszkaskich w
Kalifornii suchaem jak przewodnicy opowiadali, e pierwsi zakonnicy na
tych terenach musieli pocztkowo uywa wina z innych dzikich
gatunkw winoroli do celw liturgicznych; byy to wina okropne w
smaku, dlatego sprowadzili z Europy krzewy z tej waciwej, prawdziwej
latoroli, zasadzali nimi tereny gdzie si zatrzymali ponad pi tysicy
lat musiao upyn, by w synnej z win Kalifornii zaczto produkowa
przyzwoite w smaku i zapachu wina z waciwej latoroli. Nie wiemy czy
wiedza o zakadaniu winnic i produkcji wina dotara do Macedonii i Tracji
ju okoo roku 4500-ego z Kaukazu czy z Mezopotamii, a std powoli
rozprzestrzeniaa si na terytorium kontynentalnej Grecji i na jej wyspach.
Potny wybuch wulkanu okoo roku 1450 p.n.e na wyspie Thira, ktry z
duej wyspy pozostawi na powierzchni morze jej krawd w formie
rogala, dzisiejsz Santorini, no i ogromne tsunami po tym wybuchu
zniszczyo dorobek rozwinitej cywilizacji zwanej minojskiej na tych
terenach. Wojny midzy pleminami greckimi, a szczeglnie wyczerpujca

wojna z miastempastwem Troj

znajdujc si na
terenach obecnej
Turcji take
spowalniay rozwj
cywilizacyjny na
tych terenach.
Nastpny
chronologicznie kraj
produkcji wina to
Egipt.
Chyba bez
obawy bdu
moemy przyj, e
Egipcjanie nauczyli
si tworzy wino od
producentw z
Mezopotamii, bo w
czasach pokoju byy
bardzo bliskie
kontakty midzy Egiptem i Azj Mniejsz i wzajemna wymiana dbr i
osigni cywilizacyjnych do tego stopnia, e w pewnym okresie
czasowym oficjalnym urzdowym jzykiem Egiptu sta si jzyk Azji
Mniejszej, aramejski, ktrego pisownia bya bardziej rozwinite od pisma
hieroglificznego. Mamy dowody e ju w czasie pierwszej dynastii
faraonw w Egipcie (3100-2890 p.n.e.) produkowano wino. Z czasw
jednego z najsynniejszych faraonw, Ramzesa III, z koca drugiego
tysiclecia starej ery, znamy nawet nazw krzewu z gatunku vitis
vinifera, by to kankomet. Egipcjanie chyba pierwsi wpadli na pomys, by
statkami przewozi wino ju nie w amforach, bo te ulegay czsto
zniszczeniu w czasie podry, ale w beczkach drewniach, co wychodzio
winu na dobre, agodzio tanin winogron. Okoo roku 400 p.n.e. Egipt sta
si jednym z najwikszych producentw i eksporterw wina w wiecie
staroytnym. Na pojemnikach znajdujemy oznaczenia wskazujce rok
winobrania, nazw producenta, nazw winnicy i inne informacje.
W drugim tysicleciu starej ery, znajomo produkcji wina
rozprzestrzenia si w Lewancie (teren dzisiejszego Izraela, Palestyny,
Libanu, zachodniej Jordanii i poudniowo-zachodniej Syrii), byo to wino
pochodzenia egipskiego. Do szybko rozprzestrzenili w Europie wiedz o
zakadaniu winnic i produkcji wina najsynniejsi eglarze staroytnoci,
Fenicjanie, zamieszkujcy nadmorskie tereny wspczesnego Libanu. Ich
winnice wyrosy koo Kadyksu w hiszpaskiej Andaluzji, na obecnych
terenach winnych regionu Rioja, a take koo Marsylii, Bordeaux i w kilku
innych miejscach na terenach Francji. W narodzie ydowskim wino suyo

nie tylko do ratowania zdrowia, celebracji wit religijnych czy

narodowych, ale pito je i upijano si dla rozrywki. Przypomn opowiastk
Ksigi Rodzaju o Noem. Po ustpieniu wd potopu staje si rolnikiem,
zasadza winnice, produkuje wino. Chyba byo dobre, bo Noe upija si,
zrzuca z siebie szaty i zasypia nagi w swym namiocie. Najmoszy z jego
synw Cham znajduje go w tym stanie i mwi o tym starszym dwom
braciom. Ci przykrywaj ojca i opowiadaj ojcu po jego wytrzewieniu o
tym, co opowiada im o tym incydencie beniaminek Cham (nie trzeba tu
chyba szuka pochodzenie polskiego popularnego sowa o tej samej
pisowni). Noe zamiast waln si w piersi i wyrzec mea culpa, przeklina i
wyklina odkrywc jego nagoci, czyni jego i jego potomstwo
niewolnikami starszych braci i ich potomstwa. Wielu biblistw uwaa, e
Cham mia co wicej na sumieniu,
smuj rne domysy, ale nie
bdziemy si tu zajmowali tym, co
wydumali.
W Starym Testamencie o winie
pochodzenia egipskiego jest okoo 200
wzmianek. Dla Chrystusa by to te
napj szlachetny, uczyni go jednym z
dwch elementw Eucharystii.
Zaproszony na uczt weseln przez
mod par do Kany Galilejskiej
widzc ambaras modej pary faktem,
e wypito wszystko wino, cho
uroczysto si nie skoczya,
zamienia wod w wino, by im
oszczdzi upokorzenia. Ciekaw jest
wzmianka ewangelisty, e biesiadnicy
dziwowali si, e odstpiono od
zwyczaju podawania lepszego wina na
pocztku uczty, a gorszego potem,
gdy biesiadnicy s ju podchmieleni, a
tu stao si odwrotnie. Ciekaw dla
mnie jest take stwiedzenie, e ju w
owym czasie istniay kiepskie i dobre winy, a wic musiay one pochodzi
albo z rnych krzeww winnych, albo po prostu dziki procesowi
dojrzewania kiepskie wino zmieniao si w dobre. Przechowywanie wina w
beczkach drewnianych znali ju Egipcjanie, myl e pojemniki z drewna
mogy by znane i w staroytnej Palestynie. Dalsza trasa pochodu winnic
i produkcji wina to z powrotem Grecja, w ktrej po wybuchu
wspomnianego wulkanu zaoono nowe winnice. Grecy mieli osignicia
w procesie uszlachetniania wina, a od nich ta wiedza przesza do
Imperium Rzymskiego to by czas ostatniego tysiclecia starej ery.
Wino byo dla staroytnych waniejszym napitkiem ni dla nas ludzi
wspczesnych. Suyo nie tylko do rozrywki, ale uwaano je w

niektrych krajach jako napj boski, uwietniao uroczystoci religijne,

stan upicia uwaano za askawe dotknicie danej osoby przez bstwo.
Byo jednym z najpopularniejszych rodkw medycznych. Najsynniejszy
lekarz staroytnoci Hipokrates (460-370 p.n.e.) przepisywa je na prawie
wszystkie dolegliwoci i choroby ten sam Hipokrates ktrego sowami
spisanymi przez jego uczniw, lekarze wiata przed rozpoczciem
praktyki skadaj synn przysig przestrzegania etyki lekarskiej.
Owszem w wielu krajach byo znane piwo, ale nie byo one tak popularne
jak wino. Tylko te dwa trunki alkoholizowane istniay w wiecie przez
tysiclecia, nie byo innego wyboru, dlatego spoycie wina byo duo
wiksze i czstsze ni w naszych czasach.

Zamiana wody w wino w Kanie Galilejskiej, obraz K. Skarbka

Przyjrzyjmy si nieco bliej winiarzom staroytnoci, ich winnicom,

i procesowi produkcyjnemu ktry z upywem czasu stawa si coraz
bardziej ulepszany, i mimo nieznajomoci szczegw procesu
fermentacji i dojrzewania niektre z nich byy do smacznym napojem.
Leakowanie z koniecznoci zaczto od czasw wymiany handlowej
midzy krajami czy regionami. Nie zawsze, jak wspomniaem,
przewoono wina w naczyniach glinianych, bo te pkay w czasie podry,
znane byy ju beczki, niekiedy dbowe, to by bezpieczniejszy pojemnik.
Po drugiej stronie morza czy po wielotygodniowej podry ldem w
miejscu docelowym wino to smakowao lepiej ni w miejscu pocztku
podry. Ludzie jeszcze nie wiedzieli co jest tego przyczyn, moe
niektrzy domylali si, ale wino wiedziao, e kontakt z drewnem przez
do dugi okres czasu by dla niego rzecz dobr, uszlachetniajc je.