Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
INSTITUTO DE GEOCINCIAS
'1
,i'/ (..
') \''
DISSERTAAO DE MESTRADO
cottlsso
-,uLGADoRA
nomo
Presidente:
Dn.
Examlnadoros:
Dr. J.G.Djarriki.rn
Dn.
Y.
ihana
H. Kahn
5O PAULO
1993
DEDALUS-Acervo-lGC
I
ffil
|ilil
30900004740
PAUL VLERY
l
SUURIO
..
RESUMO
BSTRCT
forcn DE FrcuRs
AGRDECIMENTOS
ftorcn DE ForoMrcRoGRFfs
fl.Iprcr DE euADRos
ftnrcn DE TABELAS
r.
TNTRODUO
... ...... .
I
I].I
iV
v
ix
xi
xii
...
01
o4
10
3 o cLNeuER PoRTLND
3.1- Apresentao ....
3.2 constitufntes Mineralgicos Principais do
cl-fnquer Portand
3.3 constitufntes Miner:aIgicos secundrios do
cffnquer Portfand
4 pRocESSo DE FBRrco oo cr,NeuER PoRTLAND ....
4.r ceneral-idades ,..
4.2 Matrias-Primas .
4.3 o Processo de Fabricao ...
4.3.1 Extrao, britagen e pr-honogeneizao da
matria-Prima ...
4.3.2 Dosagem, moagem e hornogeneizao da farinha
4.3.3 o processo de clinquerizao
s PTIDO Cr.rNQUnnrZo DE FRTNHAS DE CLNQUER
PORTLND
5.1 Generalidades ...
5.2 Fatores que Influem na ptido Clinquerizao de uma Farinha
5.2.L Efeitos da composio qulmica
5.2.2 Efeitos da conposio nineral-gica .
5.2.3 Efeitos da granufometria .
5.2.4 Efeitos da homogeneizao da farinha
6 TCNICA MICROSCPIC APLICD O ESTUDO DO
CLNQUER PORTLAND
6 .1, ceneralidades ...
6.2 Metodologia de Estudo
6.2,l mostragem
6.2.2 Preparao de anostra
6.2.3 tagues qurnicos
6.2,4 Estudo microscpico qualitativo ..,
6-2.5 Previso da moabilidade e resistncia rnecnica do clnquer por nicroscopia .
13
13
1"4
20
22
22
23
24
25
25
26
33
33
35
35
46
50
54
56
56
58
58
58
60
60
69
../...
7 PRTE EXPERTMENTAL ....
7.1- Introduo
7.2 Localizao das Unidades Produtoras ....
7.2.I Fbrica de Ribeiro Grande - SP (unidade ) ......
7.2.2 Fbrica de Cachoeiro do ltapemirin - ES
(unidade B) ...
7.3 Anostragem
7.4 Metodologia de Estudo
.
7.5 Mtodos de Ensaios
7.5.L Etapa 1 - estudos qumicos, minera]-gticos
das farinhas industrias ...
7.5-2 Etapa 2 - estudos dos cllnqueres experinentais
7.5.3 Etapa 3 - estudos qulmicos, mineralgicos
e ffsicos dos clfnqueres industriais .
7.6 Instrumentao Utilizada ...
.
7 -7 presentao dos Resultados e Discusso
7.7.L Etapa 1 - farinhas industriais
7.7.2 Etapa 2 - 'pelets' sinterizados en laboratrio
7.7.3 Etapa 3 - clfnqueres industriais ...
8 CONSIDER.AES FINIS
REFERNCIS BIBLIOGzu(FICAS ..
\.,'r
79
79
80
80
81
A2
A4
A4
84
89
92
99
1ol
lo1,
118
]-29
L44
L47
15 5
GRDECIUENTOS
ao
Kazuo
.1
de grande
.L.11
Srgio Luiz.
Influncia das caracterlsticas
portland. So Paulo, l-993. 1,55p.
CENTIJRIONE,
R-EST]I{O
PALVRS-CHAVE:
IV
BSTR.,CT
fxprcr
DE FTGI]RAS
I4
22
zado
FIGUR
!'oLTER,
(GoUD'
39
fixos de
MS
(2,6) e
FSC
(95)
(MTLLER,
40
198o )
F
IGIJR
ratura
de clinquerizao da
(GOUD, L978
FIGIJRA
30
33.
L978 )
FIGUR
29
19 85 )
27
FIGURA
26
farinha
59
70
8L
vt-
FIGUR
FIGUR
FIGURA
20 -
FIGUR
2L -
FIGI R.A
22 -
FIGUR
FIGUR
FIGUR
FIGUR.A
FIGUR
FTGUR
na efetuados em l-aboratrio
Espectro de EDS obtido para o cristal de
alita indicado na foto 01 '
Espectro de EDS obtido para o cristal d
bel-ta indicado na foto 02.
Espectro de EDS obtido para a fase ca
indicada na foto 03.
Espectro de EDS obtido para a fase C4F
indicada na foto 03.
86
a7
9L
98
L03
L04
cal livre
MILLER, L98L
dos clfnqueres
ntodo
105
de
t l_0
FIGLR 29
THETSEN, L992 )
Ll_1
1t-
vrr
- curva difratontrica de uma amostra de
farinha natural da unidade
FcuR 32 - curva difratomtrica de uma amostra de
farinha subnetida a ensaio de dissoluo
seletiva corn HcI (204 em gua) a quente
da unidade
de uma arnostra de
FfcUR 33 - Curva difratontrica
farinha natural da unidade B
FfcUR.A 34 - curva difratontrica de uma amostra de
farinha subrBetida a ensaio de dissoluo
seletiva con HCI (208 en gua) a quente
da unidade B
FIGIJR 35 - Curva difratontrca de uma anostra de
carvo utilizado cono conbustfvel na unidade B
FIGI,'R 36 - composio minera-gica de 'pelets' sinterzados em laboratrio a temperatura de
l- 3 sOoC por Lsmin
FIGUR 37 - composio rnineralgica de 'pelets' sinterizados em laboratrio a temperatura de
l-4OOoC por l"smin
FfcUR 38 - conposio nineralgica de 'pelets' sinterizados em laboratrio a ternperatura de
1450oC por 15nin
FIGURA 39 - conposio inneralgica de 'pelets' sinterizados em Laboratrio a ternperatura de
l-5OOoC por 15nin
FIGUR 40 - Conposio nineralgica de 'pelets' sinterizados em laboratrio a ternperatura de
l-4oooc por 30nin
FfcUR 4L - Evoluo da dimenso mdia dos cristais
de alita em funo da temperatura de
queinai a: unidade t b: unidade B
FIGUR.A 42 - EvoLuo da dimenso mda dos cristais
de aLita en funo do tenpo de cLinquerizao al unidade i b: unidade B
FIGUR 43 - Teores de cat l-ivre (en 8) determinados
para as amostras de 'pelets' sinterizados
en laboratrio (l-4oooc por 3omin) segundo
ntodos qufmicos e nicroscpicos e valores de previso do teor de cal livre
das amostras de farinhas correspondentes
FIGIIR 44 - Conposio potencial de Bogue para as
amostras de farinhas industriais
FfcUR 3l-
113
11- 4
115
t-t 6
LL7
118
1l- 9
l,9
LzO
L20
L22
L23
L27
131
vl1,1
FTGURA
L32
139
L42
IX
uorcn DE FotolrrcRocRFrs
0l- - Cristais de caL livre expandidos
e de al-ita (A). nostra P", calcinada a
14sOoC por 15 minutosi anpiiao: 2OOOX.
FoTOMICRoGRFIA 02 - specto de una zona de beLita
con material- intersticial constituldo por
Ca e c4F. mostra P9, calcinada a 1450oC
pr 15 inutos; anpJ-ao: 2ooox.
intersticialFoToMIcRocRAFI 03 - Detalhe da fase
nostrando seu aspecto poroso, tendo-se
caracterizado por EDS as fases ca ^e
c4F. nostra P5, cal-cinada a L500oc
por 15 rninutos i ampliao: 7500x.
FOToMICROGRAFI 04 - Cristais de periclsio envolvidos
por rnaterial intersticial
e cristas de
alita (A). Anostra P4, calcnada a l4oooc
por L5 ninutos i ampliao: 7500x.
FoToMfcRocRAFI 05 - Fase intersticial
seni-cristalizada corn poros.idade elevada, cracterfstica das amostras da unidade . Ataque
qufnico: H2O, 3s anostra P3, sinterizada
a 14oooc pr 3o rnin.
FoToMIcRocRAFI
93
94
94
95
L24
06 - Cristais subidornrf icos de alita, zonas reguLares de belita e ocorrncia nruito freqente de periclso disperso. Porosidade relativanente elevada,
con pouca fase intersicial-. taques qufrnicos: HNo3 (0,LB en gua), Los e MgSo4
(5 em gu), 5si amostra P? sinterizada
a 145ooc por 15 min.
r24
07 - Pequenas zonas regulars de callivre e de belita en um clfnquer reLativanente poroso e pouco queinado. taque qufmico: HNo3 (0,18 en lcool), 5s e
NH4CI (0,1- em 4gua), ssi amostra P2rsinteiizada a l-4oooc por 30 nin.
L25
08 - Detalhe da anostra P7 evidenciando fase intersticiaL tocatnete cristalizada, com alongamento dos cristais de
ca, sugerindo a incorporao de Lcal,is
nessa fase. Ataque qufnico: H2o, 3si
amostra P7 sinteriiada a 1400oC pr 3Omin.
125
FoToMIcRocRFIA
FOTOMICROGRAFI
FOTOMfCROGRFIA
FoTOMIcRocRFI
min .
L26
L26
FoTol,fIcRocRFI
zonas de belita,
135
t-35
amostra C12,
136
136
L37
FoToMIcRocR.AFI
FOTOMICRoGRFIA
x1
rorcn DE euADRos
QUADRo
QUDRO
1987)
QU.DRo Ll- - fntervalos granulorntricos utilizados para
a separao dos grnulos de clfnquer portland
reagentes qulmicos util-izados en
QUDRo 1z - lrincipais
ataques qufnicos de sees polidas de cl-fnquer (baseado em KIHR | 7-973 e 1-984 BRAG,
1973 )
QUADRO 13 - Vafors de dureza (D), tenacidade (T) e fragilidade (D/T) dos principais cornponente do
cllnquer portland (segundo HoRNAIN t REGoURD,
1980)
QUDRo 14 - Valores de densidades mdias das fases rnineralgicas do clfnquer (extrado de cETIc,
L978)
QUDRO 15 - classificao do ndice de queimabilidade de
farinhas industriais (segundo KRUP PoLYSIUS,
s. d. )
SCHFER,
02
L2
15
I7
18
24
34
36
42
4a
59
63-
7L
75
t28
xrt
fxptcr
TABEL
TABELA
DE TBELS
triais
TBEL
TBEL
TBEL
TBEL
TABELA
r.o8
l-o9
08 - ctassificao das amostras de farinhas industriais segundo valores de fndice de queinabitidade ( re)
L2A
L29
09 - Distribuio
TABEL
LL -
TBEL
L03
i.0 6
10 -
TABELA
LO2
TBEL
TABELA
a2
L2 l-3 l-4 -
TBELA
15 -
TBELA
l-6 -
industriais
nlises qufnicas dos cffnqueres industriais
Antise nicroscpica de luz refLetida qualitativa das amostras de clfnqueres indus(unidade )
triais
nIise microscpica de luz ref l-etida qualitativa das amstras de clfnqueres indus(unidade B)
triais
condies de fabricao dos clfnqueres industrias obtidos por anIise nicroscpica
de l"uz refletida
Ensaios ffsicos efetuados em cimentos experinentais obtidos de cl-fnqueres industriais
Valores d e KM, resfduos de moagem e teores
de finos dos cInqueres industriais
VaLores de resistncia mecnica aos 28 dias,
reais e previstos (MPa)
130
l_33
L34
138
140
L4L
L43
1. INTRODUO
si,
cor poucas
sua capacidade de
objetivo dessa dssertao o estudo nineralgico do principal constituinte do cimento porttand - o cllnquer portand e, sobretudo, a influncia exercida pel"as caracterfsticas das
natrias-primas na qualidade finaL desse produto.
QUDRo
CODIGO DE
TIPO DB
NNO PORTLIID DnrTrrrc(
IIINIBRO D
IIORH D BII1
CPI
[B-
lonun
cP
I.E
[B-2138
CP
II-Z
CP
II-T
Ito-forno
Pozoi'ico
CP IV
6 a 14t de pozoLana
at l0l de aterial carbontico
)4 a 90t de clfner e gesso
i a 10t de aterial carbontico
III
CP
lo[posto
lta Resistncia
Ini cial
ll-s
CP I
co|lPorEiTEs
EB-208
65 a 25 de clfnguer e gesso
35 a 70t de escria de alto-forno
at 5t de nateiaL carbontico
xE-758
V.II
EB- 2
I'iRS 32
ltBR 5737
l00t de clfnquer e
gesso
IIBR 9831
l00t de clfnquer e
gesso
CP
tloderada Resis-
tncia
aos
Sul.fatos
Destinado cidentao de poos
IPP-classe
petrolfferos
optou-se, no presente trabalho, para a anIise de rnatriasprimas provenientes de duas fontes industriais
com
caracterfsticas qufrnico-rnineralgicas particulars, de taf forma
suficientes para que se possa verificar a infLuncia dessas
variaes na qualidade dos clnqueres produzidos,
HISTRTCO DO CIT,IENTO
l-50oc.
os
Romanos
I
pelo
menos
de
1830.
clinquer
com
10
11"
QUDRo
,,
Totrl (i0't)
hportao
(10't)
lxprta;
Hundo
lonsuo "Pe{
Consuro
(rort)
iPef
capita" (10Jt
465
468
20
39.500
24
1920
173
173
32.200
19
\925
336
336
11
59.400
32
34
1913
1926*
13
396
409
t3
63.200
1930
87
391
{78
14
73.400
1935
366
114
480
13
66.200
32
1938
618
50
668
17
82.900
39
1941
914
339
t.253
26
86.100
39
1950
1.386
394
1.?80
34
133,000
''5
242
2.917
49
214.500
81
1955
1960
4.4{4
4.442
-r
31{.200
i04
1965
5.624
4l
5.664
69
430.900
I3I
1970
9.003
328
9.331
I01
589.500
158
r975
16.737
235
46
16.737
t59
719,000
180
1980
27
.r91
26
204
26.911
2II
881.100
203
I985
20.635
t5l
20.547
t52
952.500
199
1989
25.920
64
65
l?5
t.138.000
2r9
* [arca o inlcio
3 O CLNQUER
PORTI,ND.,
3.1 Apresentao
o clfnquer de cinento portland o naterial sinterizado e
peletizado. resultante da calcinao at aproxirnadamente 145ooC
de una nistura adequada de caLcro e argila e, eventuaLmente de
gelnponentes corretivoF de natureza silicosa. aluninosa ou nesmo
ferrlfera, enpregados de modo a garantir o quimismo da mistura
1990). BRGA
dentro de Iimites especfficos (KIHRA et alii'
cuja
(L973) define o cllnquer portland como una rocha artificial
forrnao se deve a un conjunto de reaes en estado slido com
fuso parcial dos componentes. KrHR & VLRELLT ( 1975 )
rel-acionam o processo de formao do cl-lnquer portland a um
metanorfismo trmico d alto grau de rochas calcrias e
argilosas f inarnente clj.vididas, cu'ias reaces se nrocessrn or
difuso inica em um processo senelhante anatexia.
o clfnquer portlandf dev sua
resistncia e tenacidade ao material intersticiaf constitufdo
por aluminatos e ferroalurninatos cIcicos qrle a se
solidificarem, fornan una estrutura de cristais entreLaadoo ou
mesmo una nassa vftrea que envolve os silicatos (alita e belita)
EsGa rocha artificial,
(LOCHER. r.975 ) .
Fodem
}ren
de
sua^ formao;
cl-cicos
T4
FIGUR
(MKI
, 1986)
15
QUDRO
1070
M3
1060
rz
990
M1
980
T^J
920
T2
620
20
I2
L7
in
BRAG, 1973
LEHMNN
et alii.,
)
6
80-6
3 OoC
ro.ro%630-6200C
<5oooc
t1roc
et alii
Forma
alotrpica
o
c
B
Y
-c2s
Nome
tri
Na 2O
muito rpido
Kzo
Bredi grita ortorrnbi co nuito rpido
praticarnente
Larnita
nonocl f ni-co norna I
todos
Shannonita ortorrmbi co I ento
excesso de SiO-z
e Feo. sio2
gona
19
do Na2o na
estrutura do ca verificou que o contedo deste xido em at
21422 em massa condiciona a forrna cbicai desse valor at 3,aoz,
a forna ortorrmbicat at 4,a32 a forma tetragonal e at 5,702,
a forna nonoclf nica.
os cristais de ca, responsveis pela pega ( endurecimento
inicial) do cinento apresentam cono estrutura bsica o arranjo
de seis tetraedros de Alo4, formando um anel (A1601g-). os fons
cIcio preenchem cerca de 72 trvaziosrr dos 80 possveis da sela
unitria, sendo o restante ocupado por outros fons (MoNDL &
JEFFERY , L97 4) .
formao dos cristais de aluninato triclcico ocorre
apenas no f inal- do processo de clinquerizao, corn o
resfrianento e solidificao da fase intersticial . Quanto nais
rpido for o resfriamento do cInquer, nenos desenvolvidos sero
os cristais.
En relao reatividade dos cristais de C3, BoIKOv et
aI . (L977), WONNEMNN (in STRUNG at alii, 1986) e LOCHER (L983)
deterrninaram que a presena de Kzo acelera o processo de
hidratao desta fase ao passo que o Na2o, retarda;
2Q
clcio.
a partir da
solidificao da fase intersticial- fundida, fornando cristais
irregulares, nos interstcios deixados pelos silicatos (alita e
belita) . impossvel , ao rncroscpio ptico, distinguir o
provvel ou provveis componentes da soluo sIida.
Da mesma forma que o ca, o c4F crstaliza-se
21
4 pRoctsso
4.1
DE FABRTco
po cr-rQUF:R PoRTr-ND
cenera.l idades
FABRIcAO DE
CIMENfO PORTLAND
FIcItR 02
4----
Silos de Cimento
)1
4-2 Hatrias-Primas
24
sio2
L6-262
CaO
58-67e.
t2o3
4-az
MgO
L-52
Fe2O3
Mn2O3
TiO2
2-52"
K2O+Na20 0-12
0- 3
so:
O-O.5U
Pzos
o,L-2,52
0-1,52
25
de
extrao
Dosagem, moagem
houogene
ao da farinha
26
HOMOGENEIZAO
APOS
HOMOGENEZAAO
FIGUR
4.3.3
O processo de
clinquerizao
27
FIGUR
resfriador
da matria-prina
ocorre aproveitando-se o contedo calorfico
dos gases
provenientes do forno, at que se alcance un grau rnximo de
descarbonataao da farinha, para que esta entre no forno. Nesta
etapa, verifica-se a perda de gua livre dos minerais da
farinha, a desidroxilao dos argiloninerais e o infcio da
descarbonatao do calcri. Normalmente, o material ao
ingressar no primeiro estgio do pr-aquecedor apresenta uma
temperatura de cerca de sOoC, devendo ser aquecido at
aproxirnadamente SOooC durante os 25 a 30 segundos em que fica en
contato con os gases de circulao, sendo que este tenpo
representa o tempo de percurso da farinha entre o primeiro e o
quarto estgios do pr-aquecedor, ingressando, posteriormente,
n forno (NEIR, 1985 ) .
O forno rotativo constituldo essencialmente por un
cilindro de chapa cujo comprimento varia en geral de 50 a t5om e
o dirnetro varia de 2 ,5 a 6m. I'carcaarr interiorrnente
revestida por tijolos refratrios cuja cornposio rnineralgica
En funo da temperatura e da composio qulmicornineralgica do material a ser clinquerizado, o forno pode ser
dividido em cinco zonas principais, cono mostra a figirra 06.
.zona de calcinao (zc) | na prineira regio do forno
ocorre a d.escarbonatao da farinha com significativa fornao
de crstais de beita. Nesta zona, enbora a gerao de cristais
de belita libere alguma quantidade de calor, o fato que o
processo de calcinao consome, como um todo, grande quantidade
de energia, provocando uma elevao muito lenta da temperatura
do material nessa regio (MILLER 1980).
.zona de transio (zT): ao contrrio da zona de
calcinao, nessa regio do forno a elevao da temperatura
rpida, variando de cerca de 90ooc at temperaturas prximas de
13oooc. Na zana de transio registra-se un significativo
incrernento na quantidade
de
fase
lfquida
(MILLER,
1980
JOHNSEN, L977 )
refratrio
agem
carcaa
FIGUR
op.cit. e
JOHNSEN,
op.cit.
)t
R.lo
co.nprlmento / dlrn.
tro
<to
lorno. oprcLt4/l
r;.*m
V.locldod. do rotodo'
Quolfiro 6ocun d orlo '
ofmcnrdo
op.or. eolmn.
nonhumo
o9rox.4O?"
Grou da colclnoco,
Zoo d.rlhioi
14
00
200
E-
rooo
p-
aoo
600
400
200
tot5202530354045
Terno
FIcuR.A
FIG{'R
3l
.zona de resfriamento do forno (ZR): conea exatamente
ponto onde se observa o inlcio da reduo da temperatura
no
de
FIGUR
08 - Perfil
32
5-L ceneralidades
ntende-se por aptido clinquerizao a naior ou rnenor
capacidade que uma farinha tem de se transformar em um cInquer
de boa qualidade, dentro de condies econnicas nais vantajosas
possfveis. visuafizao desse conceito no clfnquer portland
relativanente conpl-exa, uma vez que o processo de queimabilidade
ffsicas, qufrnicas e
nineratgicas das natras-primas (aptido propriamente dita),
como tanbr das condies de queirna e resfriamento inprirnidas.
ssn, o curso das reaes que ocorrem no pr-aquecedor, no
calcinador, no interior do forno e no resfriador so, a
princfpio, funes da temperatura do rnaterial e seus respectivos
tempos de perrnanncia no sistema processador; aln disso, essas
reaes so afetadas pela densidade, vol"ume e movimentao do
material , atmosfera do forno, circulao do p e ciclo de
conponentes voleis no interior do forno (KIESER et alii,
depende no apenas das caracterfsticas
L97e)
34
Reao
100-200
particularmente
500-700
dos
700-900
900-1200
L200-1350
acina de 1350
35
uma
Farinlra
36
Indstria Cirnenteira
KSt I ou
FSCKUHL
KSI II
FSc(*)
ou
Fator de Saturao
de Cal de KUHL
2,8SLO2 + 1,1I2O3 +
(s)
Fator de Saturao
I nca)
()
de CaI modificado 2,8SiO2 + L,2Al-2O3 + 0,65Fe2O3
KSt IIT
2
MS(*)
O,7Fe2O3
Mdulo de SfIica
u(*)
Mdu1o
MH
rH
fndice de Hidrau-
de Iunina
(ou de fundentes )
I i c idade
tgsioz + 1,l-8I2O3 +
()
0,65Fe2O3
sio-
/.1 -OJZJ
' i-r O,
l ^o^
FeZo3
sioz+AL2o3+Fe2o3
sio-
+
CaO +
MS
eo
so as rela-
i
;
:
37
No diffcil
verificar que o FSC est intimanente
relacionado s propores de cal livre, alita e beLita. De fato,
o teor de cal livre no cllnquer diretanente proporcional ao
FSc, rnantendo-se constantes todas as condies de fabricao.
Fixando-se o teor de cal livre tem-se un aunento do contedo de
alita e uma reduo do contedo de belita com o incremento do
FSC.
38
seguinte equao:
39
fase lfquida :
7L
o,53+MS
na aptido
r4
'i
do
uma
40
420
r400
r3
r360
t- r340
FIGUI|,
3,6
(KIHR
40
et alii,
forno,
1983).
reduz indo
De
energtico.
presena de nveis normais de Mgo ( aproxirnadamente 1,52
ou nais), a relao en massa: AI2o3/Fe2O3 gue proporciona a
maior quantidade de fase fundida a tenperaturas mais baixas (por
volta de r3oooc) de 1,63 (MTLLER, 1980 e 1981; KNFEL, l97s;
Em
mnirno de tenperatura.
de loso
lQUido
T m
FIGIJR
10
do
de
41
'3r
.I
-l
E
t-
FIGUR
t,2
12o3.
CO}IPONENTE
LIIITES IDEIS
PR OS TEORES
o,3z
BaO
0r3
o,5
o,2
o,5
TiO2
I,5
2 te"
cr2
O3
so3
Na2O
Pzos
F_
cl-
- or5
- 2,Oe"
L,Oz
at cerca de 1,02
at cerca de i. ,0
0,3 - 0,5
43
principais
conponentes
44
do
45
no interior do forno, reage com os lcalis presentes na rnatriaprima para formar sulfatos fcatinos que rnuitas vezes so
incorporados ao clnquer (VDZ I L97L). BDUL-MUL 6( ODLER (1980)
verificaram que a presena de So3 na farinha meLhora a
queirnabilidade a baixas temperaturas e piora a al-tas. Em relao
evoluo das resistncias mecnicas do cimento, DUD (L977)
comenta que essa reduz-se consideravelmentp em presena de
sulfatos alcalinos.
Segundo SANTMRI (L982),
mineral i zadores , principalrnente
presentes normal-mente
nocivos fabricao
em
do
46
cimento).
47
4B
QUDRo
als
lrasi
Bgito
leranha
l.e[anha
lrca
fndia
Iraque
{alsia
lbia
sudit
Peru
ientl ocidental
{
2,3
l]0
5,6
0,6
12,0
,{,{
t,l
I203
2,0
0,8
2,1
I,8
0,5
1,6
I,I
FOA
1,0
0,1
0,1
0,6
0,2
0,9
{59
52,6
15,1
19.3
t5
1,0
1,0
t,1
69{
Lt5
21t
s02
Cao
10,
l{90
sc(r
(*)
tll
FSC
= Fator de Saturao de
lurgi
)hin
SU
t1&i
Hundia
6,i
3,6
8.8
3,t
6,5
0,{
2,8
r,z
r,2
1,9
0,8
t,5
0,1
0,t
1,2
0,5
0, {
0,6
0,,{
0,1
16,2
5tt2
51,6
50,1
51,6
,6
51,9
,{9,5
t,8
l,l
t,2
0,6
i,(
0,9
0,8
t,l
0,9
I,I
>t000
I28
369
) 1000
268
,{
l9
t71
,{
212
53
ll.
15,
11
19
Ca
vulcnica.
50
51
FUNDAL (s.d.
L25pm.
HEILMNN
compacta.
HOLDERBNK
52
farinha,
cl nquer
dificultando
controle
qufrnico-minera I g i co
do
54
44pm:
55
56
'rftcNf
H-tcRoscoPrcA
PORTI.,ND
57
58
6-
2 l,Ietodologia de Estudo
6.2.1
mostragem
59
I
L9
o q
19
9,5
at1
<
2'4
:fi#m
J-..
PFoPoFo
o.
[l*ffi -"*o*
li* 4ffis lJ*fu -"'.
l-,,,/
l-'
**m .4.
:1+
t'l.....--(
lt@l
E2
rre -
e.3*l
d'.
-c%
loo,t
Bi\
+i!l*lffil-l
,;) fj
FRG|ENfO rrUL
osrcNAo
1.,..-o,"-,
!S!-
, .".,z,c.
d%
ffi;
lrz'''.o"'-'
l" '"-o"-'o&-
50.
.,..{l}.
b% x 60.
/:{hrt.
o%
c% r
60.
'' L_,'
Il -.* *ili,".i'----o
^r$\i"
1, rs .-.p
FIGUR
fG
l.*,.'ou",;&
lL:sle-Jl
d%x50.
6% 50.
4il,."+.
para a preparao de
para
f ins
anostra
ndia de cllnquer
quantitativos ( MRcINo et alii, L987)
12 - Esquema simpllficado
60
61
QUDRo
Reagentes
concentrao
ataque
para
inibir atae
Tip
cristais
de
no atague
ataque
Lit Belita
c.
J
igua des2-3s
Etanol
Coloriutrico
1-2Ein
Etanol
SoIorintricr
3-4s
igua destilada
)oIorntric(
8-10s
Btanol
Estrutural
rn gua destilada
gua destilada
loloriutricc
+++
gua destiada
lolorintrico
+++
tilada
+++
Igua des-
lilada
(08 e
iacat0se
icido
)oLuo de m{03
rftrico
)[
raEsio
:loreto
d(
nnio
t+
+++
(0,1t)
etanol
iufato luo de
+++
Hgso
++
+++
(5t)
lnio
en gua destilada
30-10s
gua destilada
:olori[tric(
+++
lrar
Soluo de llarBo?lo[r(
(11) er qua edtira
2-3Ein
lgua destilada
)oLoritric<
+++
itellor
30-60s
Etanol
)oIori[tric(
izu-l
RtanoL
Estrutulal
+{
++
1-2in
RtaroI
Estrutai e
coloritrico
t+
++l
10-20s
Etanol
colorintrico
++
++.1
gua destilada
Coloritrico
rfrhico
cido
flul
rldrico
de sdio
nbado
[cl (1t) en
[[
(28) e
fgua destilada
Estrutwal
fcido flul
/apor de Ef a {0t
rfdric:o
[itlrxido
cast4
etanol
;oluo de
er
30s
++
Obs. :
0s ataques estrutuais, quando uuito intensos, passan tanMu a se conportaren cono colorintr.icos
+++ = taque intenso
++ = taque ndio
+ = taque fraco
62
OJ
64
podendo
KREFT
65
66
de
a
67
68
s fases intersticiais
caracterizan
cristalizada,
resfriamento rpido, normal
serni-cristal i zada e
vftrea,
respectivamente um segundo
Iento
de
69
RESFR I A MENTOS
.,ooo4
ffi
Crlstois dc olilo
dlmcnso
-mooqer defcnle
oro qoo cotcrios.
Preseno de zonos
regulores (' IOO)m )
de belito ccrn or sm
pom cenlrol '
-moogem deficienle
pot
qros $rorlzo6os.
Zonos regulores
CoO livre
ctn
Ocorrncio dc rqrs
omplo 5OOlm) c
irregulos & bclllo
prrimos o zono3 ott
crislols de
CoO llwe'
homogeneluoo
ficlents.
-rnooge.n deflcienlo
poo groo de colcorio
Or)\-/
cristois de
ol
lo
Alito idiomdrfico
Alito subldiomorflco
d
bolito em incio
-lempo
longo.
tl*e,rt
oti,o
"l-'-4rL
"
FAS E
SEMI-CRFTALIZADA
rrmol o lento
2
Alito xenomrfico s
belito digilodo'
-resfriomenlo lenlo.
lnognesi ono.
FIGTJR 13
da
lgitoo,
Crislols de oliio
o 60m
On
o \o
trc>."'
FASE ViTNEA
blito orrodorodo:
- resfriorenlo norrml , Rosfriomento rQido
resfu
a\
- lempo normol.
superior
Pr
\__r \J
corn
dio
infcrlor o 20m'
- lempo curlo.
Preseno de zonos
regulores ( tOOPm)
de CoO livre
mei
de fabricao do
- Reconstituio das condioes
de luz
por
microscoPia
cllnquer Portland
I9B4)
ABCP,
ref l-etida (baseado EN
tCr,
. ut
0o
\.)
^)
--1
FAS CRISTALZADA
Resfriomenlo lento
7L
modo
MILLER(r9Bo)consideraadistribuiodasd-irnensesdos
poros em um clnquer fator de grande importncia no processo de
corninuio rlo mesno. SCHEUBEL & BLSER op'cit' observaram que
essa influncia nais signficativa para una noagem de at 12oo
ffBlainefr (a unidade de finura BIaine equivale a tcmzg7. cima
de 12OO-L5OO Btaine o fator porosidade dininui de irnportncia e
otananhodoscristaisdealitaebelitatornan-seofator
principal determinante da noabi I idade .
QUDRo 13 - valores de Dureza (D), Tenacidade (T) e Fragilidade
(D/'r) dos Principars conponentes do clinquer
Portland (segundo HORNIN & REGOURD, 1980)
FSE
( r. )
(cPa
T(l,rPa.n1l2
L3-
,5
L,7
4,7
czs
6,7
3,7
1,8
9 rO
3.1
tq
C,AF
9.0
n.d.
2,O
estinado
esse
vtrea dificulta
intersticia
procedimento comparativanente fase cristalizada, mais frgil'
Embora seia urn estudo ainda muito complexo' a previso da
resistncia rnecnica do cimento por microscopia pode ser feita
comenta que a
fase
72
74
C3S
4,O7CaO
- 7,6Q5o2 -
6,72ALZO3
- I,43r.eZO3
3,O7CaO;
C4F
3 , 04 3Fe2O3 .
75
QUDRO
Fase Mineralgica
Densidade Mdi
( s,/"t3 )
Iita
Bel ita
3,2A
t04
c,F
,77
cal I ivre
Periclsio
3,20
3,30
3,58
76
77
79
PRTE EXPERIMENTL
7.1 Introduo
o estudo da aptido cl.nquerizao de urna farinha tem por
objetivo avaLiar o comportamento desse naterial frente ao
processo de sinterizao do cllnquer portland, fixando-se os
parrnetros relacionados s condies de queima e resfriamento.
queirnabilidade de uma farinha pode ser determinada
atravs de sua sinterizao ern forno de Iaboratrio, sendo
definida como o valor dado pelo teor de cal livre remanescente
no clnquer aps o processo (quanto maior o teor de cal livre,
menor a queirnabilidade).
Pode-se, tambm, estirnar a queinabilidade de una farinha
utilizando-se frnulas empricas, desde que se conhea alguns
dados referentes sua cornposio qufrnica e aos teores de
partfculas grosseiras de alguns nineras constitulntes.
80
B1
et aIii,
FfGUR
1983 )
FILHO
B)
TBEI"A
UNIDADE A
Grande )
(Rbero
2 fornos Prevov
Forno
Re
sf r i ador
Tipo de
sat I
Proc es so
Produo
Nom
i na I
Combustvel
7.3
de
via
Mach
inery
UI{IDADE 8
(Cachoe
1 forno Prerov
ites
s
eca
leo
at
vi
1400t/d (cada)
100%
ro do Itapemirm)
Mach
nery
te
seca
1425t/d
100%
carvo mineral
mostrageD
TBEL
lilateria
Unidade ( * )
Produtora
Sinbologia
Data de coleta
cl f nquer
22 . OA .90
cI fnquer
c2
15. O9.90
I nquer
c^J
08.10.90
c fnquer
c4
21.11.90
cI nquer
c5
14 .72
I f nquer
cI fnquer
lnquer
cl fnquer
c9
25.10.90
cl fnquer
cto
13.l"l-.90
cl-lnquer
2L.OL
fnguer
ctt
ctz
Far i nha
F1
22. O8.90
Farinha
F2
15.09.90
Far i nha
F^J
08.10.90
Far i nha
F,
2L - r\
Far inha
F5
14 . 1_2 .90
Far inha
F6
17.01.91
Far i nha
F7
29. O8.90
Far inha
F8
18. O9.90
Far i nha
F9
25,10.90
Far i nha
Fto
13 - 11.90
Far i nha
Ftt
2r.or.9L
Far i nha
'12
25
cl-
Res.
.90
r7.01.91
29.08.90
c7
18.09.90
-9r
25 -02 -9L
ES
.90
-02.9t
84
7.
4 l,fetodologia de Estudo
farinhas
85
Cooplexomtria:
eraiimctria: so,, li nt
''
luqhxonehia gravinetril:
lotomtria
ilq0
Si02
'aL
lll,lrrsrsl
flurrnnl
lmils
lmnlmil
Conpmio ning
Co4mo ning
ttr
ragicr e
tagica
llduo de
51a {H)
l{odulo de
Aluina (ll
quaq
tificao
de
de Sattlro de
(tSC)
cakios
ffiill
lor
I
oJ{Ilo
morino
f
I
Ifetuada no residuo
de
dssouo
fraio relida
mra
FIGTJR
15
da
na pq
l-q*,-n*wl
ttutRt0
lmossrno
sso1uo detuada
N frao retda
neira
na
l25um
15u
na efapa
tLI"t*^t
de
lo
de
de 20f de
de
daente
di. co
iga
para
de Delets a 6000C
lets {aprox
6 m forno or
l5nin.
con
qeina
dllrallte
con
lhin.
iloooc, t45ot
{6 peets por
tenpe
final)
tsll]do ql]ntitativo
mjda {volunetria)
so nddia dos
ois-
de
(i)
A lJnidde
das
fases
e dimn-
dia dos
lais de alih
utiliza'se
de cinas que
tstudo qrantltativo
so
alita
tais
ra
ris-
incorpondo cljnquerl
FIGITR
'f
mmsr{il
tAttorrsrsl
T
lmLmru
[ltl
fa-l
l'*l
tsttldo
conplerrentar
Coulexotri: Alr01,
Cravioetria: So.',
'
t (,'0
L
l-m,*
Iwury1
htudo ryaitatvo
(reconslitu(o
das
mndes
fahicao);
Con^espondellte o
de
Confcionado a
resduo
nl puchl
de 96f de
l{l ltr
400
4f
$to)
de
partir
clinquer
qsita
natrn
lator
de Satutao de Ca (fSC)
e,
ninutos
isludo quantitativo
llenog
das fases
terial)
fi=rlita..
minllo
{150S de n-
i00
os
3, 7 e 28 dias
relit'llti
onde:
FIGT]R
17-
d.
dimlm
tldio
na
etapa
88
que
com
cido;
89
8XY
sio2
r23
rero3
ca
57.46
26,99
8,31
1,90
farinha
Fz
17
3 '32
t4T
3'98
70
,ra
90
rrFtor
FSC=
loocao
2(
logo: X = 0 ,08
un FSC prxino a 97 para
farinha e 8 de cinza.
, tem-se:
em
forno de laboratrio:
QUEIMA I
(*)
QUTIl.A II(**)
confeco de aproxi odnte 30'pets
ventuinh
forno de elta tePeratur Para
oujma Dor 15 inutos a tenpe-
par
de Pt-A!
cadinhos
(95:5 )
(*)
QUETI{A r -
(*+)
QUTTMA rr
FIGIJR
ll{
Il)
'pelets'condicio-
ndos
{QU
QueiDa
de 6 'palts'
QueiEa tl 'polcts' prlnlr.Ente 6oooc por 15 rln (calci.no), coD quiBa cospl[ntr durantse 15 Din a 135ooc
ol iiioc--is- ii"" .re 6 'peret*' prcr tau,eratui
final de cd -ostra)
ensaios de queirna
\o
92
Tendo em
dos
FoTOMICROGRFI
FOTOUfCROGRAFI
ampliao: 2000X.
FoToUfeRoGRFI
FoTouIcRocRFI
ampliao: 7500X.
ALIT
ca = cl-cio
Si : si-l cio
l:lunnio
Fe = Ferro
(
FIGT]R
u = ouro
rneta I i zao
l.l
Ca : CLcio
l,l
:
Si Sitf cio
I lurnnio l,l
l.i
K : Potssio
BELIT
Fe : Ferro
u = ouro
(metalizao)
-l
Fe;
FIGTR
li
ii
'i:1
ca = clcio
l:Atunfnio
Si : sitf cio
:l
:l
Fe : Ferro
,l.t
,t
Mg
:I
:l
i,l
:--1
Magnsi
rl
u : ouro
(
metal i zao
.l
)
'L
,-1
:t
.l
r-l
FIGI]R
T - Espectro de
adjacentes.
c4F
ca - cl-cio
l : erumni
Fe = Ferro
Si =Sillcio
Mg : Magnsi
(
u = ouro
rneta I i zao
CAL LIVRE
Ca : Clcio
A : elunnio
Fe = Ferro
u = ouro
(
FIGT'R
meta 1i z ao
livre
Segundo
dados
PERICLS IO
Mg
: llagnsi
Ca: CIcio
Si : sil lcio
u : ouro
(
FIcttR 24
i
:
-i-.L--l-;-
neta 1i zao
.ensaios flscos:
os ensaios ffsicos efetuados tiveram cono base a preparao
de cimentos experinentais, elaborados a partir da moagern
padronizada dos clfnqueres com adio de 4Z de gipsita
natural, para a obteno dos dados de resstncia a
cornpresso aps 3 , 7 e 28 dias de cura. os procedinentos
anallticos, efetuados no Departamento de cinento da BcP,
esto descritos nas seguintes nornas tcnicas da BNT:
NBR 721-5 - Cinento Portland: deterrninao da resistncia
cornpresso;
99
7.
6 Instrumentao Utilizada
100
radiao
.
. tenso
.
corrente
.fenda receptora
.fenda divergente
.fenda de espalhamento
.velocidade de varredura
.velocidade de registro
.intensidade de registro
t
L/
do
t'>o
gonimetro : zomn.
= 2Omm/min.
condies analfticas:
.taxa de aquecimento
.sensibilidade do ATD
.sensibilidade do TG
: looc/nin.
= LOO tY
= 200 mg
. inerte utilizado
= cr - I2o3
.termopar e cadinho
= platina-rdio
:5r2 mm , 2r5 h
.capacidade do cadinho
: 2 ,5 mmr/rnin.
.velocidade do registrador
.escalas do registrador
= 1-O nV
.forno mufla Heraeus, modelo KR-1-70 .que atinge a
temperatura rnxima de 1-1sooc. Esse modelo foi util-izado para
caLinao dos 'pelets' a 6O0oc por 15 minutos.
.forno nufla Netzsch de alta temperatura, rnodelo 4L7/L, Q
atinge temperatura mxima de l-7OOoC, ut_ilizado ^para a 9leirna dos
'petts' a temperaturas de l-35ooc, l-4oooc, 145ooc e 15oooc.
.estufa Fanen com temperatura controlvel, modelo 315 SE,
utilizada para a preparao de cimentos experimentais. A
temperatura de secagem os grnulos de clfnquer foi de IOOoC e
do gesso de 6ooc;
{.1
l**'.,, * --.
l;
l'
101
dos
de
LO2
TBEI 03
F1
Perda ao Fogo
36,I5
si20
r3
F1
35 ,7 4
35,8(
35,86
13,20
t2t98 t2
r6
F5
r9
Fto
ltt
34,0?
i4,r2
33.76
3{,31
34, l5
13,56
13,63
13,5t
13,8I
t7
16,I0
36,01
t98
12t78
L2 t86
13,58
13,65
3,11
3,18
3,33
351
3,39
2,52
2,19
tll
2,86
{0/55
40,53
42,81
43,01
12 t82
1203
,21
3,10
Fe203
110
2,37
40,87
41,3?
40,94
40,94
?0
3,18
3,98
3,9
tI7
1,91
2,62
2,58
so3
0,0i
0r08
0,10
0,1c
0,11
0,04
0,10
ta20
0,09
0,06
r09
0,1(
0,
i0
0,08
Izo
0,55
0,62
0,58
0,53
0,58
t00,li
0,41
,99
2t1I
Cao
')
[qo
Totl
3,11
'12
t5'1
3 t52
,21
3,34
2,62
2,g',t
2,80
2,63
tr2
42,6r
12 r82
2,53
2,44
2 t99
2,36
0,07
0,09
0,08
0,03
0,05
0,2t
0,09
0,13
0,15
0,16
0r14
0,49
0,40
0 t28
0,35
0r 30
0,28
0 t29
99,16
99,4C
99,94
,87
99,94
99,19
0,4 {
0,{t
0, {0
0,4
0,3r
0,33
98,11
98,14
98,85
2,3r
2,31
2,38
2,36
2,ri
1,45
i,58
r,2i
r,20
99
,9'l 99,19
43
99
quivalete
lcalino (r )
0, {5
rsc(it)
HS(***
U(
0,4 6
99,14
97
**
1,43
1,31
t23
9',1
,96
(r)
(*r)
ISC
l r)
l,ts
Si0^
1203 + re203
l** ) :
l^0.
--J
I'e203
97
r0!
0,27
0,36
0,35
97 t47
97 t42
g',t,42
tlg
96
,11
1a
2,3L
1,36
r t21
cor{Posro (8)
El
Alito
Nl
Belito
cJA
c4AF
ffi
Csl livre
Periclsio
t{OSTR.S
FIGUR
TBEL
rostras
(ert) at
6oooc
r1
Total (t)'
(at looooc)
Perda
34,50
t4
79
,5
35,00
36
1,65
34
,48
36,13
?8,4
r4
1,39
34,48
35,81
78,{
F5
1,51
34,r2
35,63
11
F.
2,16
34,09
36,25
r.l
1,33
34 t73
16
34,84
36,16
79
,2
1,89
34,84
36,13
19
,2
'10
,2'l
34,63
15,90
78,1
lrt
r,52
14,69
36
t2)
788
8tz
1 i9
35,11
36,30
?9,8
F2
F.
,20
t8
F9
(r) o teor
de carbonatos
foi
,20
06
,5
11
78,9
(OC)
30-470
57O
8OO
IEIV]P
REAO MATERIAL
exo I tir mico mol. orgnico
quorlzo
end o drmico
co lc r io
en doldr,ico
I
FIGUR.A
fC)
480
57O
80O
TEP
REAAO
m9
IVAT
ERIAL
endolrmico orgilomn
ero s
endotrmico quortzo
en dolermco cdlcd iio
FIGuR 27
- Curvas terrnodiferencial,
temperatura de amostra
de
terrnogravimtr ica e de
farinha da unidade B
IO6
TBEI- 05
nas
Amostra
RP(*)
DID(**
TCQ(***)
F1
4,4
83,4
4,O
F2
aL ,4
3,8
F3
BO,
F4
4,4
8r,3
3,9
F5
4,6
a2 ,3
3,8
F6
4,4
F7
7,4
73,6
F^
,7
74,r
F9
7,4
76 t3
6,0
F1o
'7L
75,5
5,6
Ftt
75 |
6,0
Ftz
6,4
74.4
4,8
r7
,9
3,6
5,4
ro7
108
TBEL
06 - Quantificao, por Microscopia ptica de Luz Transmitida e Dissoluo seletiva, de Gros Quartzosos crosseiros (>45un) nas Farinhas
,mostra
RPr(1)
Rr(2)
RPrr(3)
ai.(a)
TQc ( s)
F1
24,r
18,4
6r ,7
L2
,2
o,3
F2
24
,3
20,4
6r ,6
13,5
o,4
F..'
24
,6
2r t2
63,4
]-5,4
0,5
F4
23
,9
20
6r ,9
12
,4
o,4
F5
24
,7
19,1
55
9,6
o,3
F6
23,4
19,4
5l-, o
13
,7
0,3
F7
39
t5
22,O
95,
58 r g
4,9
F^
39
,9
20 t1
94,A
56,5
4,3
F9
38,6
19 t7
9L,9
60
4,2
Fto
38,8
19,8
93 r 5
61r
4,4
Ftt
41,8
20,A
92,r
59 r4
4,6
Ftz
39 ,4
2r ,9
96
58 ,5
4,9
,7
,9
,4
,2
(1)
(2)
(3)
RPr
(4)
Mic
(s)
TQG
NOT:
= Teor de quartzo obtido por contagem de pontos ao rnicroscpio ptico (ndia d 2ooo
pontos) no RI (); e,
= Teor () cle quartzo grosseiro (>4un):
TQG = RP, x RI x RPII x Mic x 1O-o
amostras de uma
Unidade :
Unidade B :
rnesma
O, O82
Or3O2
unidade f orarn:
as
109
TBELA
Arnostras
tliller
CaO
Funda
The i sen
Qu
CaO
mi ca
Itl
croscp ica
Fl
3,I
4,4
3,6
2,26
3,7
F2
3,1
4,3
3,7
2,10
3,8
F3
2,9
4,0
3,5
1,76
4,7
F4
3,0
4,2
3r5
2,02
3,9
F5
3r2
4,4
2a
2,76
4,8
F6
2.6
3,8
3,2
2.20
4,5
F7
4,9
7,5
5'4
2,3I
4,5
Fo
5,0
7,5
5,4
,83
4,9
F9
4,9
5,2
z,42
4,3
Fto
4,7
7,3
5,1
2, 33
3'9
Fll
E7
8,4
6,t
3,79
5,6
Ftz
5,0
7q
5,6
,01
5,9
= 0,31(rsc-100)+2,18(t{S-ls)+0,73Q{5+0,33C125+0,34q
]+0,56cI25+0,93Q45+0 2q
Determinado Via:
ISC
US
Iator
de satuao de cal
= Hdulo de
sflica
Fsc(s)
"
QIS
CLZS
0,2e (us)2-?,4Hs+110,3
(>{5u) na farinha
110
INFLUfu{CI DE I.GIJNS
PRT,IETROS
NO CONTEDO DE CL LIVR-E
DUTROS
GRAOS
GROSSEROS
& CALCARID
GRDSSEIRO
() cL LrvRE
D
QUARTZO
GROSSEIRO
MODULOS
ulMrcs
456?B9l0tilt
FIGUR 28
111
E OUTROs
GRA5
SROSSE ROS
(8)
B cN-cARt
GROSSEI RD
cL LrvRE
tr
OUART
GROSSEIR
MODUL05
outMtcoS
1t3456?8
FIGIJR 29
(TIIETSEN)
ct
LTVRE
t
E
TROS
GRAOS
OU
GRO SSEIRO S
(8)
cL LrvRE
ffi
CRO
3
D
tr
CAL CARIO
SSEIRO
QUARTZO
GRO SSEIRO
MO DULO S
QU tM tCO S
134678910111P
ITOSTRS
FIGTJR 30
a\2
dolonita e
mica
so constitufdas por calcita, quartzo,
(muscovita). Subordinadamente so observados cforita, magnetita,
feldapatos, piroxno (augita) e ol-ivina (hialosiderita) nas
amostras da unidade ( figuras 31 e 32) e anfibIio
(hornbl-enda), cianita, hematita, feldspato, clorita e talco nas
anostras da unidade B (f i$rras 33 e 34). As cinzas de carvo
fornecen tanbn s amostras dessa unidade caulinita, gipsita e
( figura
ilita
35). Esses resul-tados evidenciarn que os
constituintes rnineral-gicos principais so basicamente os mesmos
nas duas unidades, sendo observadas pequenas variaes quanto
aos constituintes secundrios. Essa6 fases rnineralgcas
secundrias fornecen ao sistena contedos adequados de elementos
fundentes e rni.neraL i zantes , no excedendo aos teores crfticos
observados na bibJ. iografia.
RADAO
INT F
NSIDADF:
C
D
O
ct_
E A
' r-o c e
lOr
c olcilo
dolomilc
qucrlzo
f\4
mico (muscovio
clorilo
F
M
feld s poto
rognelila
o livir (hio losiderto
p iroxn io (ougilo)
30'
FIGIJR 31
r.
c
0
' oll$i
Cu
2Q"
tcP
Q - quortzo
M - mico ( mu scoviic
C I - c lorito
N4q - rnoq n el ilc
F - feldspa o
P - piroxoio (oula
0 - o livra (hiolosiderito)
)
FIGIJR
RADIAO,
IN
TE
SIDADE.
c
D
o
IM
A
K
natural- da unidade
C
N
IOJ
o c io
dolomilo
quorl zo
c
m ico (muscovilo )
onfiblo ( h6rnblendo)
cionilc
hernoIilo
feldspoto
- Curva difratontrica
Ix
Ko-firrro de
ci
33
Cu
clorilo
io lco
lAo,
tNTE
NS
TDADE:
tx
Kcr-f,ll-o ce
t05
qucrlzo
.nico {m!scovila)
ci
onilo
hemolitc
feldspoto
C1
FIGIJR
cu
l\4
40"
NIDADE
lo.ilo
lolco
2A"
lo'
34 - curva difratorntrica de uma amostra de farinha
submetida a ensaio de dissoluo seletiva con
Hcl (2OZ ern gua) a quente da unidade B
t0"
01
UN DADE q
RADIA0, Cu Kd filrro de
LNE N S IDADE, x 10"
Nl
Ko-coulrn10
Q - quorlzo
G
I
F
H
- ipsilo
- ilito
- feldspoto
- hel.oolilo
30"
FIGUR
l1B
cotfPosro
'
(135OOC POR
15 UINIIIOS
ffi
Alito
Belito
n c3A
(t)
[I]
C4AF
ffi
Col livre
kriclsio
ltosTRs
FIGUR
ro(r)
FIGIIR 37
Alito
Belito
CJ
c+AF
ffi
Col livre
Periclsio
cor{Posro ()
ffi
litq
Belito
CJA
C4AF
ffi
Cql livre
[Z
Periclsio
}IOSTRS
E Alito
couPosro (3)
910 lI
FIGIIR.A
Nl
Belito
tr
CJA
[t
c4AF
ffi
Col livre
Fericldsio
1S
cot{poslo Dos
, pEr.ETs
'
14OOoC pOR
cor{Posro (8)
30
I.{INUTOS )
lito
Belito
tr
CJA
C4AF
Col livre
Pericldsio
osTRs
FIGUR
L2I
a)
DIITTENSO
F1
ffiF2
ffiF3
HF4
F5
EF6
b)
DIIIIENSO UPTA OA
I.IT
II}IIDDE B
1350
1400
1450
1500
TEI{PERTI]RA
FIGIIR 41"
a)
DTMENSo r,rora
pa Lrr
rgr,Ipo DE cLrNQURrzo
TF1
WF2
@tr?
HF4
DF5
F6
b)
FIGIIR 42
L24
semi-cristal i zada
05 - Fase intersticial
(f), tfpica dos 'pelets' sinterizados ern laboratrio.
porosidade elevada (P) caracterlstica das amostras da
unidade A que apresentam urn contedo nenor de fase
conparativanente s arnostras da unidade
intersticial,
B. Ataque qulmico: H"o, 3st anostra P3, siterizada a
14 o ooc ptr rb min .
FOoIr{IcRocRFI
J,
I
"/
i,-..
.".
l,
v:'
fa)
r/-g.
FOTOTICROGRFI
15 nin
L25
.i.:
'v\l
iri
07
(K) e de belita
FCIIOII{ICROGRFI
pouco
queirnado
(cristais
de
alita
pouco
FOTOUICROGRFI OB
sinterizada a
14O0oC
por
3Omin
r26
FoTtu,f ICROGRFI
.{,
,' t
t'
,i llt6s
()
10 - Cristais
de
alita
mais
desenvolvidos, comparativarnente aos da fotomicrogirafia
ns 09, caracterlsticos dos 'pelets' sinterizados a
tenperaturas mais elevadas (150Ooc). Verifica-se ainda
a presena de zonas de belita (B), periclsio (M) e
poros (P). Ataque qumico: HNo3 (0,12 en lcool), 5s e
NH4CI (0,1% em gua), 10s; amostra PtO sinterizada a
15Ooc por 15 min.
FoIIOMICROGRFf
L27
lTEORES
E c..r- r-rv-RE
(u)
MILLER
FUNDAL
THEISEN
QUIMTCO
--'------J
MICROS
3456789
10
11
cprco
.A'IIOSTR.A.S
FIGUR
L28
QUDRo
IQ
at
B0
Fci
80 a
100
Norna
12O
120 a l4O
140 a
160
acina de
TBEL Oa
MF
60 a
1OO
Sil-boIogj.a
Muito Fci I
60
de
Pouco
DifciI
PD
Diffcil
Muito Dif lci I
160 Extremamente
MD
Difcil
ED
Cl
F1
60 t62
F2
57,OA
MF
F3
45 tO9
MF
F4
52 ,67
MF
F5
65 52
F.
55 ,25
MF
F7
60,39
F8
75,L5
F9
62,34
Fto
61,50
'11
l-01,
Ftz
IQ
assi f icao
B0
98,50
PD
N
mstra
>
1gltrm
9,5 -
4,8mm
9,5 -
4,8mm
4,8 -
2,4mm
<2,4mm
2L*
c1
39*
2J_*
L2
c2
l9*
63't
L4t,
c-J
4Itt
22t,
13*
19
c4
15*
38*
26rt
11
10
c5
46rt
30*
L2*
c6
53*
29*
9*
c-
r7
34't
18*
25x
26+,
20*
10
35*
t9
20x
24*
16
37*
cto
36!k
25r,
ll
25r,
ct1
26*
r9*
38*
ctz
34*
24*
t4
22*
130
Perda ao Fogo
si20
c4
c6
c1
c8
cto
il
0,11
0,07
0,22
0,16
0,43
0,18
0,1(
20,64
20 r59
19,58
19 76
20
,56
,92
5,01
,64
4,98
L2
0,1:
0,
20
,24
4 t64
zo
ca
c1
fe203
t46
,54
20
t21
,52
20
,45
20,69
t69
ctt
ctz
,21
0,54
0,29
20,38
20 r04
2I
/0I
4,89
,24
t22
tl'l
3,84
3 t96
1.93
3,71
t,53
4,04
4,14
4,01
t22
4,10
64,33
64,45
64
,65
64 ,3',1
6{,60
C0
62,84
63,06
62 t94
62,50
62,8
62 t55
64,18
ll90
5,97
5,84
6,13
6141
6,19
5 99
4,10
3 t15
4 01
87
4,6{
3r95
so3
0,93
0,73
0,83
0,69
0,8
1,
ts
1,01
L,28
1,0?
0,98
1,32
0,81
a20
0,09
0,09
0,13
0,12
0r13
o,13
0,38
t26
0 t28
0,3i
4,26
0 t28
Izo
0,94
0,94
0,81
0,
i8
0,8?
0,89
0,58
0,53
048
0,48
0,45
0,55
99,35
99,35
,92
99,90
99,9C
,99
99,96
99,88
Total
99
99,7I 100,04
,57
99
,r1
99
99
Equivalente
lcalino(r)
0, 1(
0, 1A
0, 6{
0, 63
0,70
0,'1r
0, 76
0 ,60
0,59
0 ,6i
0, 55
0,64
0,2(
,21
0,1?
0,16
0,14
0, 11
0,19
0,11
0,r2
0,14
99,54
98, 30
97 t59
96,99
2,3r
2 t31
2 t24
2,38
2,24
2t|Q
2,50
,42
1,15
L,2A
L,L]
1,16
1,03
1,01
aesiduo
InsolvI
rsc(**)
(**tr
'2t
,t4
96 t01
95,84
96/55
2t4!
2 t49
2t42
2 t4(
r,23
1,16
1,15
1,15
97
HS(**r )
t29
t2'l
(*)
(**)
FsC =
lr**l
l{s
sio"
1203 + te203
{
i*** ) I{ = 1"0"
)
-Fe203
91
,58
131
) -
CLfNQUERES
colrPosro (8)
ffi
Alito
Belito
L]
CJA
C4AF
Col livre
Z kriclsio
12 31t
07I I
t0 lt1S
,IOSrRS
FfGLIR 44
L32
COHPOS
ro(
FrclJR.A
Alito
$l
Belito
n clA
C4AF
ffi
Col live
Periclsio
cJ' nqueres
dos
microscopia de luz
45 - composio rnineral-gica
por
indirstriais
refletida
obtida
TBEL 11
LL
ca
tt
c5
qidmnsonal
.qiidimnsonal
qdmnslonal
qdimlrsiolral
q[dirrnnsiona
ubidionirfico
ubidiomrfico
ubidiomrfco
illbidiomrfico
c6
OI dN
risteis
IIIT
inu
(cf)
rishizlio
de
rtro
os
ub id
iotnirf ico
ir
sistis
rtuin)
or
(cs)
3t{tlr
{120w}
30un
30{5u
(l00ttttt)
{100tttn)
35un
$"35um
(l00un)
(100un)
eni'digitado
dos
ristis
tIIIA
30un
(l00um)
,en-digtado
lirtro nlir
s cristis
eni.digikdo
,elli-digtdo
I5u
I5ur
l5Oun
l5]l
150{00un
{25tu!)
({0Oum)
lSun
lll-digtado
ligtado
lf20un
l5-20un
l5-20u
l00u
I00'l50un
150-200un
(400ttn)
(50Otlll)
itrbo rdir
lls
i)
ru
f[
Iil-
{350un)
{300tt8)
rishliz4io
iilalirada
rishlilada
)istalinda
lio
lo obsenados
lo otservadm
)ristlinda
rstiada
lzada
loi-luritos
obsenados
o obsenados
lo obserudos
obsenados
itr rdi
t
unr
0lls
50-100u
50-100u
50-l00un
l00un
l00un
(250un)
(300un)
(700ult)
(200ttn)
{350{lr)
i)
(0)
PNI.
cLisr0
hedorlllltml]
)redoflit]al]tern
te M
le c
strbuio
rcdoinantmn
m cristais
orn
ubluagonls
iub-htxagonais
tlb4exagol]ais
uadranglares
padrangares
uadranglares
dos
riitis
zol]s
zoas
zonas
'redoninrnterBn
li$ers0t
.e
zonts
,llb-he)(aqonais
beragonais
ruadnnqulares
uadranglares
efi ol]ts
.heragonais
(rs)
irtru [i
bs cristis
inl
fum
&ll
5un
(l0uml
(20tl)
(l2tlltt)
8l]n
(l2un)
6l]r
{l5um)
6un
(l0tttn)
TBEL 12
iora
IITA
(csl
ca
cro
crr
idinellsiofal
.qidillsioIra
qdimnsona
cu
dos
rstis
qrdimnsional
qidimllsiolal
irll df
rishlhr-o
ubidiorrfito
ub
id
iurfico
ub id
ionorf ico
tlb id
ioirf ico
ubidimirfco
lc0
itn fdir
os
cfistis
40.{5u
xi)
on
(?0Otlrtl
8[ui
irtm
(hsl
dos
,emigilado
50ut
{200tlnl
(200lltlt)
(i50tltn)
nedondado a
rrcdolldado a
Arre00l0a00
eniligitado
eni-digtado
sefliqitado
eniigitado
2ol]r
30un
20un
25tn
25uo
25un
200un
500un
350un
250llir
35Oum
200um
{$00un)
(l000um)
(9500um)
li
hs zons
im)
It.
eniligitado
{5.50u
ir
ishis
rirtr
t[st
i3O0utttl
55-60un
50un
(l00um)
dos
ristais
50tlr
({000un)
(l400l1o)
(6000un)
uitristali.
de
rcristalirada
ridaiiada
Seri-$stili,
iexi-ffistali.
cristalinda
cristalinda
lirada
ilaliluiIts
lirtru
fi.
unt
hs
o observados
o obsenadm
lo observados
)orco
fnquelte
lo observados
observados
ir
I?0um
oms
iin)
{300ttlt)
l50uE
l70un
I20un
(800ll0)
{1200tltn)
{?00u)
l20un
l50un
(350ttltl
(500un)
{cao}
rndoninantenen
PBI-
fl,$t0
redotlinantmn
e en
zons
;e eIIl z0nas
,e en z0nas
,e
ub4exagonais
ublexagonais
;llb-he)(agollajs
iub-hexagonais
,ub-hexagonais
uldranglarcs
tladrangttlrs
adrngllans
radranEhres
uadranElues
m crishis
;e
oltdos
ristis
zonas
onas
efl zol]as
he[goms
(ils)
Dintmi
dos
risth
(rtlo)
lOun
l0un
lOun
lZun
{l5tln)
(30tlttt)
i20un]
{30tln)
8un
l0un
(l5ttn)
{30um)
135
FOIOUfCROGRFI
FOTOITICROGRFf
de um gro silicoso
de belita (B), originria
grosseiro, no muito conum nas anostras dessa unidade.
o grau de decomposio da alita () e da belita indican
un primeiro resfrianento normal a lento. taque
qumico: HNo3 (o,12 em lcool), 5s e NH4CI (0,1 em
gua), 10s; amostra c5,
FOTOHICRoGRFIA
^ "^"^';i;;;;r
uma amostra de
irustrando
B
intersticial ' crista izada'
13 - specto , geral . - de
da unidade
inusliiar
-" u""
a ocorrnci^
onde so
" um 2o resfriarnento lento'
caracterlstic.
(E) com predominncia
diferenciados o-3a--lo eaec4F
' de pericrsjo (M)
ristais
do primeiro. e J""t"t""a
da
q""
freqente, poiZli""9= il!"^"t"^
-11'--:l-nque'ras
cl2'
H2o' 3s; anostra
;ri;;-;.-tq"" qufrnico:
.J:..,$
t.:i
FOTOT,ICROGRFI14-Zonaregulardecallivre(K)associada
a partir de urn
a cristais de periclsio (M), originria
Sem ataque
magnesiano'
gra grosseir de cacrio
qumico; amostra c9
.-:-.1
L37
Fo:rO!IICRoGRFI
TBEL
condies de
Fabricao
cl
c2
ca
c{
c6
IT
lt
t{
t{
t{
ll
il
t{
il
l{
l{
t{
cs
cto
crt
ctz
l{oager da
slica
I,{oagen do
CaLcrio
Crau de
[oEogeneiu ao
TeEperatu.ra de
Clinerizao
Teupo de
Clinquerizao
le
il-Lo
-Le
N.Le
ll-Le
lI-Le
l{-Le
ll-te
Le
Le
Le
Le
OX
OX
OX
0l
0x
lt
I-Lo
ll-Lo
-Lo
-Le
ll-t
Le
te
0x
0x
LO
N.Lo
ll-Lo
N.Le
N-Le
N-LE
l]l-Le
T-Le
N-[e
l-Le
ll-te
Le
0x
0x
OX
0x
ResfriaEento
(t45oo-l25ooc)
2e Resfriaento
(l25oo-sooc)
hosfera
do
Forno
I*genda: N = l{ornal
= Insatisfatrio
D = Deficiente
to = Longo
te = tento
0)( = oxidante
139
4E
J
t0
l5
BELIA
tfi
ffi
INCL USAO
BELITA
EIII
Z0t'A S
DISPERSA
DE BELITA
E BELIA
SECUNDARIA
45?8
l0
il fi
II{OSTRAS
FIGUR 46
de bel ita
t 14o
TBEI 14
(o'.kS ^)
3 dias
7 dias
28 dias
367
27,6
33r6
39,2
374
30,3
35,5
4L,6
366
28 ,8
33,9
39 t4
c4
369.
33 ,4
35,8
4I tA
c5
360
32
36
,6
42,2
c6
358
29,4
33.9
4Q,4
c7
362
27 t4
c8
358
27,4
38 | 0
c9
355
)'7 L
37 ,O
c1o
372
30 t2
33,0
38
ctr
372
26
30,5
35,4
ctz
370
,'7 )
c1
,7
,2
t7
38,
74r
TBEL
Kt{(")
c2
ca
24,4 29,5 I9 ,9
Resduo Aps
lloagem(
**)
c{
36
c5
c6
c7
c8
ca
clo cu
7,2
8,6
33
,7
31
ctz
5.1 19,0
,2 32,0
27
,8
Teores de
Finos(ff*)
(*)
(**)
KM
33
32
2l
= Coeficiente Mineralgico =
18
%al
l4
3l
45
53
36
47
36
em
5 minutos.
t
v 68'
;o
,5
50f
,8
U)
zH
Irt
zH
H
o
H
&
o,87Ao2
o
o
24 26 lS 30 3
34
FTNTJR
PS UOGEH ( >38rn)
o
o 60
H
E
d
:t
0
(vt
E
EI
&
zH
oa)A
F{
H
H
&
36 3? 38 39 40 41 4?
R-ESrS'rNCr
FIGITRA
cOr.pRXSSO
43
36 37 38 39 40 41 42
RESTSTNCI
COr.nSSo
43
r.rpa )
(a)
L43
R2g
real(*)
R26 ca cu
(*)
(*)
c2
ca
39,2 41 ,6 39,4
ensaios
fsicos;
R = 46,5073
c4
4l,8
41
c5
c6
c7
ca
c8
37
cio
,0 38, 7
37
cll ctz
35 ,4 38,
,4 37,0 39,1
et alii.,
1992).
L44
CONSIDER.AES FINIS
L45
granul-ornetria e
homogeneidade das matrias-primas mais adequadas, verificase que os valores de MS nais elevados parecem contribuir de
forrna negativa no processo de sinterizao desses
rnaterias. Dssa forma, uma reduo do MS pode mel-horar
ainda nais a queirnabilidade dessas farinhas, desde que no
ocasione a formao de anis de j-ncrustao no interior do
forno, indesejveis ao processoi e,
de
melhor queinabilidade,
face
146
r47
REFERNCIS BTBLIOGR.FICAS
So Paulo.
- 1990 -
resistncia
- 1991- -
Janeiro.
portland:
determinao da
compressoi NBR 7215. Rio de Janeiro ,
cimento portland comum i NBR 5732. Rio de
Cimento
148
.f, - 1960 - cemento portland, cLculo y interpretacin de datos quinicos. Madrid: fTcc.
- 1,972 - fuportancia de Ia microscopia del clfnker.
cemento y Hormigon, Barcelona' 63 (456) 2 179-93.
CEMBUREAU - THE EURoPEN CEMENT SSocITfoN - I9a2 - world
ceuent market in f ignrres 19L3 - 1981- (world statistical
review, ne 4 - special edition), Paris, Dec.
review, nn 9, Paris,
- L9a7 - World statistical
CLLEJ,
Dec.
Dec.
CHTTERJEE,
149
CHTTERJEE,
ne 55.
CHROMY,
CIMENT (CETIC)
minralogique
la
composition
de
Dternination
IgTa
du clinker par analyse microscopique et dissolution
sIective des phases - Ciments ' Btons, Plastres ' Chaux '
Paris no 7L3t p. 2o5-2fL July/ug.
'
COMPNHT
DE
1.972
DoRN, ,f .D.
Duncanvil-Ie.
DUDA, W.
Bauverlag
GnbH.
150
ELKJAER,
pr.
FONSECA,
151
HOFMNNER,
- 1988 - ptitude a la
coccion de las mezclas de crudo ( clinkerization ) Seminario de Cemento, Tecnologa de Materiales, MxicoHoRNrN, H. & REGoURD, M. - 1980 - cracking and grindability
of clinker. In: INTERNTIONL conqfress on the chenistry
of cement, 7th, Paris, v. 2
HOLDERBNK MNGEMENT ND CONSULTING
HUIDoBRO,
t52
KIHR,
_i
23-28 nov.
153
LOCHER,
F.W.r
RICHARTZ
e
- rggo - Influncia dos parmetros texturais
Boletim
Innineralgicos na noabilidade do cllnquer.
MILLER, F.M. -
157, pr.
L54
MILLER, F.M.
27J., lrq.
--&
r55
1990 Influence of
J. KNFEL, D. & DREIZLER, I.
properties
of cement, part
alkalies and sulphur on the
na 4, p' 151v.
43,
IV- Zement-Kalk-Gips, Wiesbaden,
STRUNGE,
L54 , APr.
n.hods minralogiques
hydrautiques. Revue des llateriaux de construction,
(618): 7e-e6; (61e): L23-L4o; (620): I77-T87.
Lgg2 - The influence of raw mix burnability on
THEISEN, K.
cement clinker. hlorld Cement, London, v. 23 , ne B '
p. 1-7-23, Aug.
VEREIN DEUTSCHER ZEMENTWERKE (VDZ) - 1965 - ikroskopie des
zementklinker; Bitderatlas, Dusseldorf , Beton-Verlag.
L97L - Tcnica de processo na Produo de cimento. Dusseldorf, L97L. (Traduo na Informao Tcnica
Serrana/ABCP nq 4).
LNDSBERG,
ug.