Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
V i cto r
LITERATURA
GRSKA
NA WIECIE
Hubert Jarzbowski
Carolus
Vi ctor
Ilustrowaa
D o r o t a Ty l k a
Redaktor prowadzcy
Agnieszka Rachwa-Chybowska
Redakcja i posowie
Weronika Grska
Projekt okadki iilustracje
Dorota Tylka
Typografia i dtp
Wojciech Grzegorzyca
ISBN 9788379670178
Copyright bySTAPIS, Katowice 2015
Copyright byHubert Jarzbowski
Ksika, ktr nabye, jest dzieem twrcy iwydawcy. Prosimy, aby przestrzega praw, jakie im
przysuguj. Jej zawarto moesz udostpni nieodpatnie osobom bliskim lub osobicie znanym.
Ale nie publikuj jej wInternecie. Jeli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treci ikoniecznie zaznacz,
czyje todzieo. Akopiujc jej cz, rb tojedynie nauytek osobisty.
Szanujmy cudz wasno iprawo. Wicej nawww.legalnakultura.pl
Polska Izba Ksiki
Wydawca:
Wydawnictwo STAPIS
ul. Floriana 2a
40288 Katowice
tel. +48/32/2597574
www.stapis.com.pl
Spis treci
Naj iN.I.B.
PROLOG
10
CZ I
BRATERSTWO LINY
14
CZ II
METODA K
31
CZ III
SZPICZASTY WZITY
46
CZ IV
CAROLUS VICTOR
62
CZ V
WIELKA WERYFIKACJA
79
CZ VI
CAROLUS VICTUS
99
CZ VII
114
EPILOG
SZTUCZKA ZJZYKIEM
129
POSOWIE
132
137
Naj iN.I.B.
Karol E., gwny bohater niniejszej ksiki, nie jest dokoca Karolem Englischem. Niby nim jest, aniby nie. Wszyscy inni bohaterowie rwnie zanurzeni swwiecie belle poque, wzdarzeniach sprzed ponad wieku iyjcych
kiedy postaciach, tylko jedn nog. Poza nazwiskami, pseudonimami, jzykiem, ktrym si posuguj, iznanymi zliteratury rolami spoecznymi, wjakie wchodz, pojawiaj si tuzupenie wspczesne postaci. Myl dzisiejszymi mylami, yj dzisiejszymi problemami, maj dzisiejsz wiadomo,
anawet czasem, wchwili zapomnienia, mwi dzisiejszym jzykiem. Sniby-prawdziwi, aniby-zmyleni.
Podczas lektury Czytelnik zpewnoci kilkukrotnie zada sobie pytanie: czy
towszystko jest naserio? Czy tojest mdre czy gupie? Odpowied natopytanie kryje wsobie kolejne, najistotniejsze dla mnie, niby. Amianowicie
Carolus Victor jest topowie niby-mdra, niby-gupia, niby-powana, niby-niepowana. Tam, gdzie madopowiedzenia co mdrego, robi tozapomoc
gupich postaci, robicych gupie rzeczy imwicych wgupi sposb, atam,
gdzie wydaje si mdra, jest wrzeczywistoci do gupia. Opowanych rzeczach mwi wsposb niepowany, starajc si jednak zachowa maksymaln powag, gdy zajmuje si bahostkami.
Dlatego wanie styl Carolusa Victora, atake wszystkiego innego, codotychczas napisaem, nazywam poprostu N.I.B. dokadnie tak jak kawaek
Black Sabbath zpierwszej pyty. Ten, wktrym diabe jest niby-dobry, aniby-zy, atytu odnosi si niby doksztatu brody perkusisty Billa Warda, aniby
dozupenie innych, mroczniejszych spraw. Naczym dokadnie polega styl
N.I.B.? Kto si nie zniechci lub nie przestraszy tym razem, bdzie mg si
przekona wkolejnych ksikach.
Pozostaje jeszcze kwestia gatunku. Tutaj niby mona mnoy. Jest topowie niby-historyczna, aniby-wspczesna, niby-krymina, aniby-satyra, powie niby-rodowiskowa, niby-realistyczna, niby-romans, niby-fantastyka.
Niby niby-postmodernizm, ajednak bardziej niby-moderna. Najchtniej nazwabym Carolusa, atake wszystko inne, codotychczas napisaem, poprostu
bujdak. Ichciabym poprosi Czytelnika, bywanie jako bujdak go czyta.
Hubert Jarzbowski
PROLOG. 6.06.51.
MIER RZENIKA RODRIGO
10
rzenik wycierpia wiele zrk nazistw. Caa dzielnica nazywaa go pieszczotliwie Rodrigo, bymg poczu si wMiraflores jak wdomu.
Jego hiszpaski by twardy iskrzekliwy, zapewne tak samo jak polszczyzna. Powewntrznej stronie lewego ramienia mia wytatuowan literk A.
Zapytany zdradzi niechtnie, etonacze brata, Adama, zamordowanego wwizieniu Stein an der Donau przez Niemcw.
Ulica Berliska huczaa odplotek. Ludzie debatowali, czy byo tosamobjstwo, czy morderstwo. Pana Rajmunda znaleziono powieszonego nakonopnej linie przywizanej dorzenickiego haka zapomoc stosowanego przez
marynarzy ialpinistw wza zwanego wyblink. Wotwartej sklepowej kasie znajdowaa si wystarczajca ilo pienidzy dopokrycia miesicznych
rachunkw. Motywy rabunkowe byy wykluczone, awsamobjstwo pana
Rajmunda ssiedzi nie chcieli uwierzy.
Czemu kto, kto znalaz si, byprzey wojenn zawieruch, miaby popeni samobjstwo zaraz poznalezieniu raju naziemi wMiraflores? Bardzo kocha porzdek. Nie powiesiby si, nie uprzedziwszy staych klientw,
ebd musieli nazajutrz pj powoowin domasarni Lopeza. Tam jest
przecie bardzo drogo.
Moe jakie nieznonie powracajce wspomnienia? Moe kogo wyda
podczas wojny? Albo przey obz inie mg zapomnie otym, cotam widzia?
Gadasz bzdury, Juanito. Rodrigo by zbyt twardy. Id ozakad, ego zamordowano. Popatrz nadat: szsty-szsty-pidziesity pierwszy. Pi plus
jeden rwna si sze. Trzy szstki. Tonie moe by przypadek, tomusieli zrobi ydzi.
Chyba wyznawcy diaba, drogi Manuelo. Ale nawet oni nie pogardziliby pienidzmi zjego kasy.
Dlaczego poprostu si nie zastrzeli? Przecie wotwartej szufladzie lea pistolet parabellum...
Widziano go wbarze zjakim Polakiem. Rozmawiali ograch...
Polak przecie nie zabiby rodaka...
Kto wie? Wdzisiejszych czasach wszystko jest moliwe. Ajeli Rodrigo
wcale nie by zPolski? Moe si ukrywa jak ten Mengele?
Nawet tak nie mw. Szargasz pami pozotym czowieku...
Ciekawe, czemu nigdy nikogo nie zaprosi dosiebie?
Powejciu domieszkania denata policjantom ukaza si dziwny widok.
Miujcy porzdek, pedantyczny iwsaty starszy pan mieszka wrd ogromnych stosw papieru. Wewszystkich pokojach, kuchni, przedpokoju iazience walay si setki, tysice depesz, telegramw ikartek. Koperty leay do-
12
CZ I
BRATERSTWO LINY
aprawd niewielu spord wspinaczy, ktrzy wowym czasie marzyli ozdobyciu niezdobytych tatrzaskich szczytw, sta byo naluksus posiadania konopnej liny. Towprost przeciwnie doluksusu posiadania Liny, starszej zsistr Konopnickich spdzajcych wraz zrodzicami
kade lato powgierskiej stronie Tatr wStarym Smokowcu, zwanym wwczas Szmeksem.
Jednym zpowodw popularnoci Spiskich Tatr by ogrom dziewiczych gr
nccych przyszych zdobywcw perspektyw zapisania si zotymi zgoskami whistorii taternictwa. Istotna bya rwnie niech modych turystw
doZakopanego, dojego pluskiew, mierdzcego sera, podego alkoholu serwowanego wbrudnych bacwkach, noclegw wkurnych chatach iprzeraajcej muzyki gralskiej, przed ktr nie sposb uciec nawet wnajwyej pooone doliny. Nie bez znaczenia by rwnie wygodny dojazd pod same gry
Kolej Koszycko-Bohumisk ikonnymi omnibusami oraz niepowtarzalny
klimat kompleksu sanatoryjnego doktora Szontagha. Wikszo bywalcw
stanowili suchotnicy, bogacze, poeci, prawnicy, kupcy idyplomaci. Czstymi gomi okazywali si rwnie modzi taternicy przychodzcy wodwiedziny doich crek. Przede wszystkim dojednej.
Lina Konopnicka, podobnie jak lina konopna, bywaa dobrem wsplnym
izapewniaa lepsze samopoczucie. Mwio si, i reperowaa psyche niejednemu wspinaczowi. Zjej usug korzystali modzi Wgrzy, Niemcy zelska
iSpiszu, Sowacy, Czesi, aczasem take Polacy, ktrzy, cho nie stanowili dla
Liny wakacyjnej atrakcji, coraz chtniej odwiedzali doliny Starolen iPiciu Staww Spiskich naprzekr starszemu pokoleniu. Ich rodzice znostalgi
wspominali dawne Zakopane, Doktora Chaubiskiego, Jegomocia Stolarczyka oraz melancholijn sabaow nut towarzyszc im wraz zpluskwami podczas wieczornych posiadw przy poncej watrze. Jednak nawet starsze pokolenie starao si odwiedza Zakopane wycznie wewspomnieniach,
14
fizycznie natomiast wolao goci wSzmeksie, leczy puca, pi wod zkrystalicznych rde, zaywa kpieli, spacerowa nad synne Wodospady Kolbachu, raczy si szampanem igawdzi opolityce. Udoktora Szontagha
mona byo znale wszystko: orkiestr kameraln jak zWiednia, wspania
kuchni, najlepszych grskich przewodnikw oraz zdyscyplinowany personel.
Nie da si przeceni znaczenia Liny dla rozwoju taternictwa! Nie nadarmo ibez wikszej przesady wewspomnieniach czoowych, anawet przecitnych taternikw zczasw przeomu stuleci tak duo mwi si owyjtkowym wwczas Braterstwie Liny. Trzeba topodkreli: Liny przez due L!
Nawet starsi, konserwatywnie usposobieni przewodnicy spiskoniemieccy,
ktrzy niechtnie podchodzili doprzybyych zAlp nowinek wrodzaju lin
czy rakw, porzucali twarde zasady iposprowadzeniu klientw zomnicy
udawali si dopokoju Liny.
Wedug historykw taternictwa mona mwi nawet oPokoleniu Liny, ktre zastpio pokolenie wycieczek bez programu doktora Chaubiskiego. Pojcie tojednak nie byo dotychczas przekonujco wyjanione. Panna Konopnicka nie zostaa uwzgldniona wadnym zkanonicznych dzie dotyczcych
dziejw Tatr Wysokich. Nie doczekaa si najmniejszej wzmianki wWielkiej
Encyklopedii Tatrzaskiej, milcz oniej przewodniki Chimelowskiego, Paryskiego, Pukaa iCywiskiego. Nawet najskrupulatniejszy historyk Maciej Pinkwart nie wspomina oniej ani sowem. Istnieje, coprawda, poszlaka, i tytu najwaniejszego opracowania roli kobiet whistorii taternictwa,
Odkrynoliny doliny Haliny Ptakowskiej-Wyanowicz, jedynie wwyniku
chochlika drukarskiego nie brzmi Odkrynoliny doLiny, ale niestety nie sposb tego ju dzi skorygowa.
Byodda jej sprawiedliwo, trzeba jednak powiedzie otwarcie: Lina Konopnicka bya postaci rwnie wan jak Tytus Chaubiski, adla wielu nawet istotniejsz. Czy jej brak nakartach wszystkich szacownych dzie zwizany jest zcenzur najwaniejszej instancji, jak byy maonki autorw?
Tego nie dowiemy si nigdy.
By jednak pewien wspinacz, wydawa bysi mogo, obojtny nawdziki Liny.
Jego wyobrani zaprztay inne, dalece podniolejsze problemy... Zdoby
to, coniezdobyte! Dotrze tam, gdzie nikt wczeniej nie dotar! Pokona
trudnoci drogi, wasn sabo izay takiej wolnoci, jak wokupowanej
Ojczynie ciesz si wycznie ory! Zreszt... Nawet jeli czasem spoglda
tsknym wzrokiem wstron Liny Konopnickiej, natychmiast gromi go surowy wzrok matki imomentalnie pokornia, gdy wiedzia, etego typu ucie-
16
17
powiecie. Kontrolowaa jego diet, wieczorami sprawdzaa, czy przez przypadek nie pije alkoholu (comogo zaszkodzi jego kondycji) inie zadaje si
znieodpowiednim towarzystwem (cobyo szkodliwe dla reputacji). Przez
niewaciwe towarzystwo rozumiaa wszystkich modych ludzi, ktrzy przyjedali doSzmeksu bez rodzicw wcelach wycznie turystyczno-sportowych. Zzastrzeeniem, ezasport trzeba uzna rwnie stosunki damsko-mskie, wino iborowiczk, czyli szalenie popularny naGrnych Wgrzech
gin zjaowca.
Odpowiednimi kompanami dla Karola byy wycznie dzieci bogatych
smokowieckich kuracjuszy. Oczywicie przebywanie wrd galaretowatych,
okrgych irozpieszczonych pociech sdziw, profesorw, wacicieli ziemskich, fabrykantw ibogatszych lekarzy sprawiao Karolowi niemal fizyczne mki. Wszystkich chopcw zwyszych sfer uwaa zamiczakw itchrzy, adziewczyny zaskrajnie nieinteresujce, zadufane wsobie sowy, ktre
nie poznay inigdy nie poznaj smaku ycia. Zwyjtkiem jednej. Niestety
tawanie dziewczyna woczach jego matki bya podrcznikowym przykadem niewaciwego towarzystwa imimo jej dobrego urodzenia mia absolutny zakaz spotykania si zni. Zreszt owa panienka wcale nie chciaa si
znim spotyka, aon, nawet jakby mama mu pozwolia, nie omieliby si
jej otopoprosi. Udawa wic, ejedyna Lina, jak si interesuje, tota, ktr przewizuje si wpasie przed dokonaniem wielkiego wyczynu.
Nieliczne chwile wytchnienia przychodziy, gdy zrealizowa ktry ztaternickich projektw matki. Atotrzeba byo zdoby Jaworowy Szczyt, atoDzik Turni, atostan nawierzchoku Maego Koowego.
Wieczorem popowrocie zgr dorok copozostajcy nanoc wkolebach
rwienicy Karola kwitowali umiechami bdcymi jedynym wswoim rodzaju poczeniem drwicego lekcewaenia zesabo ukrywan zazdroci
pani Antonina pozwalaa synowi nanieco wicej. Wnagrod zazdobycie
jednej zdotychczas dziewiczych tatrzaskich turni Karol mg wypi lampk
wina, kufel piwa lub wwyjtkowych sytuacjach nawet kieliszek spiskiej borowiczki wtakim towarzystwie, jakie tylko mu si zamarzyo, chyba enie
podobao si matce. Takie zblienia byy dla Karola bardzo trudne zpowodu bariery, ktra dzielia go odrwienikw, ale stanowiy chyba najwiksz przyjemno podczas caych wakacji.
Wwieku siedemnastu lat uwaany by zanajwikszego znajwikszych.
Swoj reputacj starannie kreowa ipodsyca licznymi artykuami publikowanymi wwgierskiej, niemieckiej ipolskiej prasie. Roiy si one odopisw
skrajnych trudnoci, niemale niemoliwych doprzezwycienia niebezpie-
18
19
Samemu Karolowi natomiast bardziej ni na podsuchiwaniu kolegw zaleao na nauce. By ze wszech miar porzdnym chopakiem. Chcia zrobi
karier inie zawie matki. Ztego powodu rozpocz studia prawnicze na
Uniwersytecie Jagielloskim. Ponadto kocha przyrod. Znieoywionej najwyej ceni ciemny tatrzaski granit, zrolin rosnce na peczkach skalnych
porosty, ze zwierzt natomiast najbardziej upodoba sobie motyle. Wtrakcie
kadej wycieczki notowa zaobserwowane okazy. Podczas popasw, gdy jego
towarzysze delektowali si rumem izajadali legumin, biega po ce zsiatk, poszerzajc swoj kolekcj. Zainteresowanie to zostao mu jeszcze zczasw szkolnych ioczywicie nie pozostao niezauwaone. Zjego pasji miali si wszyscy rwienicy.
Wykadowc historii naturalnej, zktrej Karol mia zawsze na wiadectwie stopie celujcy, wkrakowskim Gimnazjum w. Anny by wowym
czasie entomolog, profesor Antonius Buchfink. Okaza si wspaniaym pedagogiem, ktry mimo surowego egzekwowania wiedzy skutecznie zaraa
kadego ucznia mioci do przyrody nieoywionej ioywionej. Zjednym
maym wyjtkiem.
Najwikszymi wrogami profesora, ktry czytywa przede wszystkim powieci Elizy Orzeszkowej ipasjonowa si chrzszczami, wychwalajc pod
niebiosa drapiene biegaczowate, byli wolnomularze, wspczeni artyci
oraz bielinki kapustniki.
Motyle to dekadenci wiata zwierzt! grzmia profesor. Gdyby byy
ludmi, interesowayby si wycznie seksem, absyntem, opium, filozofi
Schopenhauera, malarstwem impresjonistw iwierszami Baudelaire'a! Pikni, lecz puci wrodku dandysi!
Na licie grzechw motyli znajdowao si pijastwo byy wedug profesora na cigym rauszu spowodowanym sfermentowanymi sokami owocw
obarstwo, wczenie si po nocach, rozwizo pciowa oraz kanibalizm.
Ten ostatni, najpowaniejszy zarzut odnosi si wycznie do gsienic, ale
itak ocena caego rzdu Lepidoptera bya druzgoczca.
Motyle to zbuntowani gwniarze iBg stworzy je, bymy zich zachowania wycignli wnioski, dziki ktrym ochronimy nasze dzieci przed zgubnym wpywem modernistycznej poezji, operetek oraz upadych kobiet araczej zmierzchnic trupich gwek, jak je nazywa profesor ktrych najwicej
wKrakowie znajdziemy przy ulicy Szlak, anajbardziej upade na Radziwiowskiej. Wpomiennych tyradach pana profesora Buchfinka, ktrego poczucie rzeczywistoci wydawao si momentami mgliste, za zo irozpust na
wiecie odpowiedzialni byli przede wszystkim Rusaka Tetmajer, Brudnica
Kasprowicz iNiepylak Przybyszewski.
20
21
22
1898 roku, wieo upieczony student prawa, jego matka oraz stary przewodnik zostali pierwszymi zdobywcami Czarnego Szczytu, cho po studencie
wcale nie byo wida radoci.
Najwikszymi wrogami Karola bya dwjka zaprzyjanionych, bardzo zdolnych taternikw zLwowa Romek zwany Kordianem iJurek obudzcym
groz pseudonimie tyca. Trzecim Muszkieterem by krakowiak Zygmunt,
ktry zracji imienia nie mia pseudonimu, chocia czasem przedstawia si
jako Klemens, gdy uwaa, e kiedy zostanie namaszczony na nastpc krla przewodnikw tatrzaskich, Klimka Bachledy. Kady znich, mimo modego wieku, zdoby ju wiele tatrzaskich olbrzymw imia swoje pierwsze
wejcia. Chopcy spali wgrach, dzielili si lin, podkrelali swoj samodzielno ilubili wygasza tyrady ograch przed przystojnymi dziewcztami. Najlepszy znich by Kordian stanowicy nieformalnego przywdc
paczki iwygaszajcy zemfaz takie oto przemowy:
Gry rozpaliy wsercach naszych przepotny ogie namitnoci, najwikszego skarbu danego czowiekowi, bo tylko wielka namitno potrafi oderwa ycie czowieka od szarzyzny bytowania ipodnie je ku wyynom, skd wida ju jasne zorze niemiertelnoci!
Kordian, tyca iZygmunt schodzili do Szmeksu wycznie na zakrapiane rauty. miali si zrelacji Karola zmatk i, co najgorsze, robili to wtowarzystwie Liny Konopnickiej, zktr byli wwietnej komitywie.
Karol kilkukrotnie prbowa zaprzyjani si zTrzema Muszkieterami. Jako
najsprawniejsi chopacy wSzmeksie byli wymarzonymi partnerami wjego
projektowanych wspinaczkach.
Zdawa sobie spraw, e matka jest coraz starsza, anawet najlepszy wspinacz nie osignie wgrach sam tego, co jest moliwe zodpowiednim partnerem. Przestawao go cieszy chodzenie po Tatrach zprzewodnikiem, aju
wszczeglnoci zprzekltym Hunsdorferem ijego okropnymi wspomnieniami otornadzie, ktre przez niego przeszo zeszego lata. Zprzewodnikiem to
byle dziad zWarszawy potrafi wyle na omnic. Dodatkowo wkupienie si
waski Kordiana, tycy iZygmunta, wszczeglnoci za tego pierwszego
jako szefa imzgu paczki, oznaczaoby zblienie si do Liny. Ale jak to zrobi? Wszyscy trzej nie znosili Karola jak aciskiej gramatyki, na dodatek ich
herszt nie dosta si zpowodu lenistwa na prawo, zczego wycign logiczny wniosek, e Karolowi wstp na studia zaatwi tatu austriacki serwilista iprzez to znienawidzi przyszego prawnika jeszcze bardziej. Karol natomiast wietnie wiedzia, na czym polega znajomo Muszkieterw zLin
iczasami mia ochot po prostu wybi im zby. Raz wprzypywie zazdroci
23
napisa erudycyjny artyku oswoim zdobyciu Jaworowego Szczytu do Rocznika Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego ina zo Kordianowi podpisa si jako doktor nauk prawniczych. Niech si ma zpyszna. Potem aowa, ale nie mg ju niczego zmieni.
Przepa midzy Karolem aLin zwikszya si jeszcze bardziej. Na pocztku lata 1900 roku miaa ju rozmiary poudniowej ciany Szpiczastego Szczytu, ktra bya niezdobyta od stworzenia wiata itaka pozostanie zapewne do
momentu, gdy ogromne trzsienie ziemi nie zmieni tatrzaskich wierzchokw wsmutne ruiny. Dokadnie takie jak serce Karola, gdy zobaczy, jak Kordian pooy pod stoem rk na udzie Liny, ata wcale nie daa mu wtwarz.
Sied prosto sykna pani Antonia wuzdrowiskowej restauracji doktora Szontagha do syna garbicego si nad szklank mleka. Jest tutaj pan sdzia Christoph von Mais-Kukuruz zcrk Hubertyn. Nie chcesz chyba zrobi na niej zego wraenia. Czemu nic nie zamwie na obiad? Nie bdziesz
mia siy jutro wej na Rogat Turni. Na panu sdzim to wejcie zpewnoci zrobi wraenie. okcie ze stou.
Nie jestem godny odpowiedzia Karol, ktry nie mg je zpowodu natrtnych myli krcych wok Liny oraz Kordiana. Rzuci okiem na
grubasa wzbyt ciasnej marynarce, ze wiecc ysin, orlim nosem, monoklem woku ischowanym do kieszeni zegarkiem na zotym acuszku oraz
jego crk rnic si od niego wycznie detalami, akonkretnie seledynow kokard wczarne grochy we wosach. Oboje pochaniali ososia iogromne iloci jaj przepirczych. Ojciec paaszowa je zpomoc rk, crka natomiast wsysaa ustami zoonymi wtrbk.
Pan sdzia nie wie, gdzie jest Rogata Turnia, chocia powinien, bo podobno jest rogaczem. Pana sdziego ijego crk interesuje wycznie zawarto ich talerza.
Cicho bd, jeszcze usyszy. Ta urocza dziewczynka jest jeszcze pann, ale
by moe niedugo si to zmieni Antonina mrugna, aHubertyna woya sobie do ust cztery jaja przepircze jednoczenie. To jedna znajlepszych partii wKrakowie. Rodzina von Mais-Kukuruz posiada kamienice na
Floriaskiej, na Dietla, na Grodzkiej, Radziwiowskiej ina Kopernika. Popatrz na jego zegarek szczere zoto. Ana obiad jajka przepircze. Popija je szampanem. Nawet nas sta tu wycznie na wiedeski sznycel zziemniaczkami iowcze mleko. To twoja szansa.
Mam si owiadczy temu czemu? Ona powinna si nazywa Zwalista
Turnia... Ajej ojciec Hrubas Chochoowski.
Karol!
24
Szeroka Jaworzyska.
Karol!
Cze, Karol! pomachaa mu tymczasem pulchn rczk Hubertynka. Wiesz, gdzie dzisiaj doszam? Nad same wodospady! Jak tam gronie!
Gdy zajrzaam wkotujc si wodn kipiel, poczuam na karku, ach, oddech widma mierci. Od grozy a zgodniaam!
Badzioch, Mae Szerokie kontynuowa Karol zkamienn min.
Baniasta Turnia, Gra Hrubego, Kobyla Dolinka, Bdziochowa Kopa... Turnia Dwch Podbrdkw.
Ty dla odmiany jeste Szalony Wierch, zachowuj si, na lito bosk!
szepna surowo matka, ana gos powiedziaa: Dzie dobry, panie sdzio!
Smacznego! Jak piknie dzisiaj wyglda Hubertynka, ajaki apetyt! Wspaniaa dziewczynka. Aty, Karol wrcia do szeptu zamw sobie co do
jedzenia, bo robisz mi wstyd. okcie ze stou.
Nie jestem godny.
Zamw. Sobie. Co.
Usta matki si zacisny, abrwi zmarszczyy. Chyba faktycznie miaa powane matrymonialne plany wstosunku do piknej crki pana sdziego.
Dobrze, jak taki jeste uparty, bd musiaa ci sama nakarmi. Am!
owiadczya nagle pani Antonina, podsuwajc synowi pod usta widelec zkawakiem ziemniaczka oraz kotleta schabowego nazywanego przez wysze sfery wiedeskim sznyclem. Uznaa pewnie, e karmienie dorosego mczyzny
przez matk wsystemie wartoci pana sdziego ijego crki jest mniejszym
wstydem ni posiadanie wrodzinie niejadka. Am. No, otwieraj buzi, amciu, amciu. Jedzie pocig zChabwki do Zakopanego, ciuf, ciuf.
Karol bezgonie krci gow jak grymaszcy trzylatek, pani Antonina gonia jego usta widelcem. Chciao mu si paka, czu si poniony. Postanowi
wprzyszym roku nigdzie nie wyjeda zmatk. Chwil walczy, wkocu
skapitulowa przed uporem, autorytetem isilnym charakterem rodzicielki,
grzecznie otworzy dzibek jak pisklaczek czekajcy wgniazdku na ddownic ipozwoli woy sobie do ust ks kotleta.
Pani Antonina ukroia kolejny. Karola dopada apatia izobojtnienie. Nie
obchodziy go ju gry, reputacja, nic. Westchn gboko ipozwoli si matce karmi. Przymkn oczy ipilnowa tylko, by za nie pocieka mu po policzku. Pierwszy raz wyciu pomyla, e nie zrobioby mu rnicy, gdyby
umar, bo tak naprawd wcale nie y. Niczym si nie rni od tych wszystkich dzieci zdobrych domw, ktre nigdy nie byy wprawdziwym lesie, ktre maj sub, guwernantki, prywatnych nauczycieli, lokajw iktre pozwalaj, by przeyli oni ycie za nich. Przecie wspinaczka to nie jest ycie.
25
26
27
Uroda Miny, modszej siostry Liny Konopnickiej, bya umiarkowanie zachwycajca. Twarz troch mniej regularna, ydki ibiodra nieco szersze, wosy janiejsze, oczom brakowao blasku, apoliczki pozbawione byy doeczkw, ktrymi uLiny tak bardzo si wszyscy zachwycali. Nie nosia rwnie kwiatka
we wosach. Oczywicie nie bya szpetna, jako siostra Liny by nie moga, po
prostu mniej wyrniaa si spord innych dziewczt. Kady, kto zni rozmawia, moe potwierdzi jednak: inteligencj zdecydowanie przewyszaa
siostr. Miaa poukadane wgowie, bya dowcipniejsza icakiem oczytana.
Jej ojciec czasami si chwali na rautach wSzmeksie, e gdyby nie bya dziewczynk, ksztaciby j na prawnika tak jak pani Antonina Karola. Mina nie
dzielia zsiostr zainteresowania obdarzaniem wdzikami wszystkich naokoo. Jak atwo si domyli, bya dalece mniej popularna iwikszo czasu na bankietach wdomu uzdrowiskowym spdzaa sama.
Kiedy jednak Mina podesza tego wieczora do Karola siedzcego na kamieniu nieopodal drugiego od dou wodospadu Kohlbachu znogami wpotoku iniemal kompletnie pijanego, ten bardzo ucieszy si na jej widok. Zreszt ucieszyby si na widok kadego zwyjtkiem Trzech Muszkieterw, Liny,
swojej matki istarego, spronego przewodnika.
Cze, Karol. Co tu robisz sam, medytujesz? zagadna Mina.
Pij.
To nawet lepiej, sama przyszam zbutelk wina. Mylaam, e jeste taki
porzdny izawsze powany, e forma wspinaczkowa to dla ciebie wszystko, awidz, e jak nikt nie patrzy, to sobie lubisz troch goln. Wygldasz
strasznie, ale wydajesz si teraz jaki taki sympatyczniejszy.
Ty te dzi wygldasz strasznie. Nawet wwietle gwiazd odpar chopak beznamitnie.
Nie ma co, wiesz, jak rozmawia zkobiet Mina usiada obok Karola
iwoya mu rk pod rami. Dusz si na tym cholernym zadupiu. Cae
wakacje zrodzicami, ktrym si wydaje, e s arystokratami, stuknitym
doktorem, ktry kae mi pi mierdzce owcze mleko, tpymi osikami-wspinaczami, umierajcymi na suchoty dziadygami, maminsynkami zdobrych
domw wbrew pozorom nie chodzi mi tu ociebie igupi, puszczalsk
siostr. To katorga. AwKrakowie biblioteki, muzea, absynt, Przybyszewski...
Mylaam, e tylko ja dostrzegam beznadziej Szmeksu, ale sdzc po twojej minie iniemal pustej butelce, mylisz podobnie.
Nienawidz mojej matki inienawidz tych trzech oszoomw, ktrzy si
ze mnie miej zadeklarowa Karol ieby wydawa si jeszcze bardziej
wiarygodnym, rzuci kamieniem wwod. Oczywicie chlusna mu woczy.
Mina parskna miechem
28
Jeste uroczy. Te ich nie znosz. Dziwi mnie, e tu znowu razem przyjechali po tym, co si stao wzesze wakacje. Nie syszae? Romek, ten Kordian od siedmiu boleci, zadurzy si wLinie, gania za ni, pry muskuy iprawi banay owspinaczce, wolnoci, pawiookich stawach ilatajcych
kondorach czy czym rwnie gupim. To by jeszcze dzieciak, zreszt dalej
jest. Mwiam siostrze, eby si nim nie bawia, to nie! Cieszya si, e jest
sodziutki itaki niewinny. Rozdziewiczya go tutaj, wsanatorium, tydzie
chodzi dumny jak paw. Problem by taki, e zakocha si wniej nie na arty i, co gorsza, zacz uwaa za swoj narzeczon, aona przez ten czas ju
onim zapomniaa iwprzecigu kilku nastpnych dni powtrzya ten sam
numer ze wszystkimi jego przyjacimi, wcznie zt jej synn sztuczk zjzykiem, oktrej zapewne syszae. Najpierw ztyc, apotem ztym gorylem Zygmuntem, Klemensem czy jak mu tam. Byy ktnie, bijatyki, nawet
jakie wyzwania na pojedynek na pistolety. Przegapie te wszystkie atrakcje,
bo cay czas wspinae si zmamusi itym starym przewodnikiem. Mylaem, e maj jak godno, ale jak wida, wybaczyli sobie nawzajem iprzyjechali znowu powtarza te same bdy. Trzech Muszkieterw... Trzech szwagrw-idiotw raczej.
Nie wiem, co powiedzie westchn Karol. Skoro dziewczyna si realizuje wten sposb ijest szczliwa, kim jestem, by j ocenia?
Lina nie jest szczliwa. Ju dawno przestao j to bawi, robi to tylko
zprzyzwyczajenia. Mwi, e to dla niej jak taniec czy pogawdka. Wogle nic nie czuje. Ci biedni mczyni, ktrzy myl, e j maj... e j zdobyli dziki sprytowi czy potdze talentw... C za gupki! prychna Mina.
Nie widz, e to ona ich wykorzystuje, e mao brakuje, aodgryzaaby im
po wszystkim gowy jak modliszka. Zwierzya mi si, e jest jeden sposb,
eby j posi, jedna rzecz, dziki ktrej pragnaby mczyzn naprawd
ca sob, chciaaby mu odda ciao idusz, by tylko jego.
Jaki? oywi si Karol.
Ity, biedaczku? al mi ciebie. Nie mog ci powiedzie. Kademu bym
moga, ale tobie nie. Tylko ty jeste na tyle sprawny iszalony, eby prbowa
sprosta temu jej wydumanemu pragnieniu.
Powiedz, prosz Karol chwyci donie dziewczyny ibagalnie popatrzy wjej oczy.
Wiesz co, jeste bardzo przystojny pochwalia go Mina. Czemu taki
adny imdry chopiec jak ty nie znajdzie sobie dziewczyny na swoim poziomie, tylko oglda si za lafirynd? Ja te jestem sama. Pocauj mnie.
Karolowi szumiao wgowie inie wszystko do niego docierao. Myli koatay mu si po gowie zzawrotn prdkoci: Lina miaa sekret, posza
29
30
CZ II
METODA K
iedy Karol wysech iwytrzewia, natychmiast pobieg na Strzeleckie Pola, grne pitro Doliny Starolenej, aby zbliska przyjrze si
ostatniej niezdobytej grze wTatrach. Gdy tylko ujrza jej ostre jak
yletki granie ipionowe czarne ciany, ktrych lebami spaday kamienie
wielkoci komody, przekn lin. Wiedzia, e prba zdobycia Szpiczastego Szczytu to niemal pewna mier. Opewnej mierci pisa wartykuach
wielokrotnie, wkontekcie prawie kadej swojej wspinaczki, tym razem jednak mier czaia si nie na kartach Przegldu Zakopiaskiego, awprawdziwym yciu.
Zmczony przekroczy granic midzy rozmylaniami adrzemk. Gra
zmienia si wpikn dziewczyn, ktra kusia go iprzywoywaa podejrzanie sodkim gosem: Chod do mnie, nieboraczku, zdobd mnie, azdobdziesz j. Jest ryzyko, jest zabawa, albo piargi, albo sawa....
Gdy tylko Karol si zbliy, zust, oczu, uszu ispod sukni dziewczyny wypezy obrzydliwe, liskie robaki pazice, oblece, piercienice, biae larwy
muchwek iwochate gsienice. Prbowa ucieka, ale jego nogi zdaway si
przyklejone do ska. Pokryo go robactwo, wchodzio za koszul, do garda,
wgryzao si wskr. Chwil walczy, ale na miejsce kadej strconej larwy
wpezao na niego kilka innych. Lina staa obok ipatrzya, jak znika wkbowisku olizych, ohydnych cia.
Obudzi go wiey podmuch tatrzaskiego wiatru. Nad grami tworzy si
wa. Wiedzia, e rdem okropnych wizji bya jego wyobrania stymulowana przez nadchodzcy halny, mimo to strach przed wspinaczk zmieni si
wfizyczny wstrt przed dotkniciem skay Szpiczastego Szczytu. Wolaby po
zejciu zgr wsi wdorok, pojecha do Zakopanego, awieczorem rzuci
si wobjcia starego, bezdomnego Kunca na Krupwkach iwdycha zapach
jego nigdy nie mytego ciaa, zepsutych zbw oraz najpodlejszego alkoholu,
31
33
gralskim przewodnikom, ani nawet ich klientom nie chciao si przy tym
gin dla lepszego efektu dramatycznego iurozmaicenia narracji. Oczy redaktorw tsknie spoglday na Szpiczasty Szczyt. Der Spitzer Turm, najtrudniejszy niezdobyty szczyt wTatrach. Wodrnieniu od innych tatrzaskich
wierchw, ktrych poskromienie byo tylko kwesti wyszukania odpowiedniej drogi, prba zdobycia Szpiczastego oznacza moga tylko jedn rzecz:
mier. Problem wtym, e nikt nie prbowa.
Czasem, ale bardzo rzadko, kto bka wZakopanem lub Szmeksie otym,
e chtnie poszedby na t gr, e na pewno nie jest niedostpna, ale akurat nie ma czasu. Kto inny zarzeka si, e nawet wynaj Klimka Bachled oraz dwch Hunsdorferw wcelu zdobycia Ostrego (takie byo drugie
imi gry), ale leniwy gral ignuni Prusacy nie stawili si na miejsce zbirki. Koniec kocw gra owiana zostaa nimbem wierzchoka niemoliwego
do zdobycia iz saw szczytu-mordercy, pomimo e nikt nawet nie zbliy
si do piargw pod jego cianami, nie mwic orozbijaniu na nich gowy.
Pod redakcjami wszystkich poczytnych dziennikw wystawali modzi taternicy. Prowadzili rozmowy wedug okrelonego schematu:
Dzie dobry. Bd zdobywc Szpiczastego Szczytu. Atak odbdzie si
wprzysz sobot. Oczywicie maj pastwo wyczno na relacj, zobowizuj si opisa, jak wisz na rkach nad przepaci barwniej ni Mickiewicz obron Jasnej Gry. Czy mog liczy na wypacenie zaliczki wwysokoci dziesiciu tysicy koron wsrebrze, zapewnienie doroki zaprzgnitej
wkare konie rasy arabskiej oraz postawienie mi dzisiaj dwudaniowego obiadu zdeserem? Dopiero po osigniciu sukcesu albo jeli si zabij? Do-do-dobrze... Przyjd pniej.... Amoe mgby pan mi poyczy dzisiaj chocia na zup? Jestem filologiem...
Nic dziwnego, e nawet tak przyzwoity chopak jak Karol uleg magii wierzchoka izdecydowa si na skorzystanie zMetody K. Trzeba jednak wyranie powiedzie: nie jemu Metoda zawdzicza nazw inie by on jedynym jej
uytkownikiem.
Metoda K! Ile niegdy popularnych sw zdylimy zapomnie! Ile piknych okrele ztaternickiej iturystycznej gwary popado wzapomnienie!
Kt znas zakada na grskiej ekskurzyji na plecy rukzak, ana nogi podkute bergsztajgery?! Kt pokonuje wgr aussery, prowadzce przez ciekwy
pnocnej ciany Turni Izabelli lub nimi abzeiluje?! Zjeda na skijach zByczego Ogona podczas wielodniowych narciarskich wyryp?! Kt wie, gdzie
wTatrach znajduj si Wielka Pia, Hakowy Szczyt czy Tatra-Schrekhorn?!
Kto zdoby Turni Krukowskiego, przeszed gra Noy, pokona zowrogie
34
35
36
Sprawa zotego lunatyka rzekomo bya jednym znajgoniejszych procesw whistorii Francji.
Zarwno jedna, jak idruga historia dotyczy Karola E.! oburza si kolejny profesor. Znaem go! By szpiegiem ikamc. Gdy musia opuci nasz
Kraj Rodzinny, przeciwko ktremu tak zdradliwie knu imataczy, pojecha
na Zachd itam dalej oszukiwa imataczy. Sowo kuszlikowanie rwnie
odnosi si do niego. Couche de liquor to pseudonim nadany mu przez bohaterskich polskich wspinaczy, by napitnowa jego hulaszczy tryb ycia, peen alkoholu, pyku kwiatowego, kobiet oraz motyli.
Nawet karolowanie nie odnosi si do Karola. Wzio si po prostu od sowa rolowa. Kiedy jeden gral podszed do znanego zbujnej fantazji ipowodzenia ukobiet taternika izapyta go: Ka rolujesz baby?, itak zostao.
Jedna wielka bujda na resorach ikaczka dziennikarska zawyrokowa
ssiad poprzedniego, rwnie historyk, pokcony znim omiejsce parkingowe pod blokiem na jednym zzakopiaskich osiedli. Karolowanie wzio si od angielskiego carol oznaczajcego kold, tylko nie wiadomo, dlaczego. Niezbadane s wyroki boskie.
Panowie, troszk subtelnoci do ktni wkroczy emerytowany taternik-humanista. Kuszlikowanie to zwyke, nieszkodliwe bajdurzenie dla
sawy, akarolowanie to co duo powaniejszego.
Jaka jest zatem prawda oMetodzie K? Chyba nigdy si nie dowiemy, gdy
wszystkie wyjanienia nosz lady zastosowania Metody K, pitno osobowoci autorw is zupenie niewiarygodne. Dawniej mwiono okuszlikowaniu, potem okarolowaniu, wprzyszoci zapewne powstan nowe okrelenia inowe historie rzekomo za nimi stojce.
Metoda K! Czym zatem jest dokadnie? Chodzi odrobne zmylenie czy moe
bardziej dyplomatycznie retuszowanie rzeczywistoci dla osignicia jakiej
korzyci. Okreatywne podejcie do wasnej przeszoci. Ozrobienie fotografii na kamieniu stojcym na ce wkieleckim iwysaniu do cioci wPcimiu
zpodpisem: Ja na wierzchoku Kilimandaro. Oprzemian wycinka swojego zmylonego ycia wprawdziw legend. Oznalezienie miejsca wWielkiej
Historii bez dotknicia Wielkiej Historii. Omagiczn funkcj sowa. Wnajwikszym skrcie: mwic Metoda K, mamy na myli po prostu Kamstwo.
Filistrzy karolowali dla pienidzy, taternicy natomiast dla sawy. Wtym
ostatnim wypadku trzeba jednak zachowa umiar wosdach. Takie samo
opowiadanie, ale napisane bezinteresownie, bdce skutkiem silnej neurozy
lub wnajgorszym razie wynikajce zchci zaimponowania kobiecie (ale tylko
niebdcej wczeniej dziewczyn innego wspinacza) nazywane byo bujdak
37
taternick istanowio po prostu sympatyczny element folkloru rodowiskowego. Granica midzy bajdurzeniem akarolowaniem bya pynna izaleaa przede wszystkim od opinii rodowiska, ktra zkolei zaleaa od opinii
najbardziej prominentnych osobistoci. Postacie te najczciej same bardzo
lubiy bajdurzy ioskara okarolowanie swoich przeciwnikw, najczciej lepszych od siebie wspinaczy. Ci zkolei zazwyczaj twierdzili, e sami
nie karoluj ani nie bajdurz, czyli przeciwnie do swoich oponentw, ktrzy nie tylko bajdurz, ale nawet karoluj. Tamci zkolei odpowiadali, e zarzuty okarolowanie ibajdurzenie zostay przykarolowane itak to wszystko
sobie spokojnie pyno przez kilka pokole, budzc zainteresowanie zaledwie garstki ludzi. Zwyjtkiem przypadku Karola...
Po sporze oetymologi terminu Metoda K nie ma ju ladu, podobnie
jak po czasowniku karolowa oraz po samej metodzie. WXXI wieku nikt
nie omieliby si jej zastosowa, gdy wiadomo, e prawda zawsze wyjdzie
na jaw. Od wielu lat nazw t kojarz tylko pasjonaci historii taternictwa
przesiadujcy wciemnych bibliotekach wposzukiwaniu artykuw oKarolu, ktry karolowanie doprowadzi do perfekcji. Lub do granic absurdu, oile
to, rzecz jasna, nie to samo. Jeeli kto kiedy natknie si na to sowo, niech
pamita, jak starego zjawiska dotyczy.
Ten dugi irzetelny wywd historyczny by moe zbyt wiele nie rozjani,
ale by niezbdny. Ile ponie oszczdzilibymy Karolowi, pamitajc otym,
by nie czy nazwy Metoda K zjego nazwiskiem? Duo. Ale... Zpewnoci mniej, ni sam by sobie oszczdzi, gdyby jej nie zastosowa.
Nie wyglda to najlepiej. Dalej nie pjdziemy powiedzia czerwony ze
zmczenia stary Hunsdorfer, wskazujc dalsz cz grani, tak kruch, e
kamienie obryway si zniej ileciay wprzepa przy najmniejszym podmuchu wiatru. Przeklty pies, ten Szpiczasty. Verfluchtes Hund.
Ten dzie od pocztku by pechowy. Pani Antonina upucia pod cian
swj nowiuteki lornion, ktry wpad wprost do wistaczej nory, chwil pniej przyszy chmury, akiedy cae towarzystwo znajdowao si wodwrocie,
wysoko na wschodniej grani na dobre si rozpadao.
Woddali byskay pioruny. Mieszek aneroidu gwatownie si rozszerza. Po
pokonaniu lebu cae towarzystwo, przemoczone do suchej nitki, dotaro do
letniego patu niegu, ostatniej przeszkody przed dojciem do bezpiecznego
pola piargw. Hunsdorfer wybija stopnie gralsk ciupag, Karol turystycznym czekanem zTyrolu. Pani Antonina, jako kierownik wyprawy, dawaa im obu dobre rady. Syn sucha jej jednym uchem, aprzewodnik wogle. By to bd, gdy wbrew zdecydowanym zaleceniom pani Antoniny, by
38
nikt si nie polizn, poliznli si obaj izanim zdoali si zatrzyma, hamujc ostrzami siekierek, zjechali kilkanacie metrw, nie robic sobie na
szczcie krzywdy. Wsin dal odlecia jedynie kapelusz Karola. Nie jedyny
tego dnia. Wssiedniej dolinie, wepicentrum burzy proboszcz Walenty Gadowski oraz jego przewodnik Jakob Horvay siekani gradem wiali zDurnego Szczytu tak prdko, e zostawili pod wierzchokiem nie tylko kapelusze,
ale rwnie paszcze, anawet czekany.
Po powrocie do Szmeksu pani Antonina udaa si na spoczynek, przewodnik
Hunsdorfer zrobi dobry uytek zprzewodnickiej dniwki, aKarol opisa
wycieczk wbrudnopisie. Pki co ich prby na Szpiczastym Szczycie utrzymywane byy wtajemnicy, za co stary przewodnik otrzymywa nawet drobny dodatek do wypaty. Karol wiedzia jednak, e jeli kiedy wprzyszoci
chce napisa oswoim najwikszym wyczynie ciekaw relacj do Rocznika
Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego, Pamitnika Towarzystwa Tatrzaskiego, akto wie, moe nawet czasopism zagranicznych lub poczytnych periodykw nie-taternickich, to musi utrwali wpimie na gorco jak
najwicej interesujcych szczegw, pki je pamita dokadnie takimi, jakimi byy wrzeczywistoci.
Przygryz owek wzadumie nad pierwszym, najwaniejszym zdaniem. Napisa: Wblasku peni ksiyca przekroczylimy Rubikon. Nie, to nie przejdzie. Nie byo peni, poza tym jeszcze kto pomyli, e potok koo Szmeksu
nazywa si Rubikon, anie Zimna Woda.
Sierp ksiyca odbija si wnaszych oczach, gdy szlimy wstron ciany
Szpiczastego przez jar, jak trzystu Spartan pod wodz Leonidasa. Te niedobrze. Czytelnik gotw pomyle, e faktycznie szli wtrzysta osb, jak na
wycieczkach bez programu doktora Chaubiskiego.
Wkroczyem do Doliny Starolenej pod opiek Hunsdorfera, jak Dante
przewodzony przez Wergiliusza, ana bramie ponad naszymi gowami widnia zowieszczy napis: Porzucie wszelk nadziej, wy, ktrzy wchodzicie.
wietne! Jakbym tak zacz, mgbym umieci Kordiana ijego znajomych
wktrym zkrgw piekielnych gow wd wkloace, ucieszy si Karol, ale
jego entuzjazm szybko opad. Przecie tam nie ma adnej bramy, aco gorsza wyjdzie na to, e ja tylko szedem jak baran za Hunsdorferem. Stary si
obrazi, e go porwnuj do jakiego lepego Wocha, aludzie bd spekulowa, kim jest moja Beatrycze. Trzeba zmieni.
Kade zdanie wprowadzajce miao swoje minusy. Trzy pokrelone kartki
wyldoway na pododze. Wkocu zdecydowa si na: Ksiyc wpeni uroczo wypyn ponad gry, wszystko zapowiadao pogodny dzie, kiedy znowu
39
40
dze przez Skupniw Upaz na Hal Gsienicow, anie owspinaczce na najtrudniejszy szczyt wiata!
Piersiwka Karola stawaa si coraz lejsza, gowa coraz cisza, myli coraz szybsze, apiro wolniejsze.
Ostatni fragment tekstu, ten, gdzie zszalon prdkoci spadali gowami
wskaln gardziel przez potny iniemal pionowy jzyk lodu, po ktrym to
locie, ku zgrozie przewodnika, wybuchli wraz zmatk gromkim miechem,
tworzyo si mu ju duo gorzej. Wida to zreszt po rozchwianym, niewyranym charakterze pisma.
Kiedy piersiwka bya pusta, Karol stwierdzi, e czas koczy. Postawi
kropk izaoy szlafmyc. Potem si rozmyli ipostanowi pospacerowa
po labiryncie korytarzy sanatorium doktora Szontagha wNowym Smokowcu.
Szed chwiejnym krokiem. Podogi byy liskie jak ld, na dodatek ruchome.
Krciy si jak karuzele na Praterze. Czasami sufit ipodoga zamieniay si
miejscami, by jeszcze bardziej utrudni mu przejcie. Ale on pokona wszystkie przeciwnoci losu, bo jest taternikiem, aod niedawna jeszcze pisarzem.
Na dole, niedaleko sali balowej spotka Lin Konopnick idc pod rk
zjego imiennikiem modym Karlem Jurzyc ze lska. Dziewczyna posaa mu pene wyszoci spojrzenie, aKarl spyta zumiechem, czy jad ju
dzisiaj kolacj izaoferowa, e jeli zajdzie taka potrzeba, moe go nakarmi.
Karol zareagowa na szykany wnietypowy dla siebie sposb. Zazwyczaj sama
obecno Liny wystarczya, by cztery najdusze spord jego czonkw sztywniay, oczy staway wsup, ajzyk chowa si gboko wgardle. Tego wieczora jednak czu wyjtkowy przypyw si witalnych ipewnoci siebie. Podbieg
do Karla Jurzycy, zderzy si znim klatkami piersiowymi, napry muskuy
izapiewa gupkowatym gosem znan zdziecistwa wyliczank: Eins Zwei
Polizei, Drei Vier Grenadier, Funf Sechs Alte Hex, Sieben Acht Gute Nacht, po
czym pokaza swojej tajemnej ukochanej jzyk iuciek, miejc si przy tym
jak optany przez ze duchy siedmiolatek. Gdy rozwin nadmiern prdko,
przewrci si na liskiej pododze iuderzy wcian tak mocno, e a spado
na niego trofeum myliwskie waciciela sanatorium. To rozmieszyo go jeszcze bardziej. Siedzc po turecku, podnis poroe jelenia nad gow iwybekota: Ja, ja, ja was ist los, was ist Das?. Po trzeciej prbie udao mu si wsta.
Zabra poroe iodbieg dugim korytarzem wstron swego pokoju.
Lina iKarl jeszcze po kilku minutach syszeli jego rozkoszny miech, przerywany tylko odgosami przypominajcymi spadajce po schodach worki
ziemniakw. Oboje stali wmilczeniu ipatrzyli na siebie szeroko otwartymi oczyma.
41
Droga Lino, mam podejrzenie graniczce zpewnoci, e syn pani Antoniny jest zwyczajny wariat powiedzia Jurzyca. Niedugo zacznie mieszka
wbeczce itytuowa si Ksiciem Obojga Smokowcw, mwi pani. Pewnie
spotka wKrakowie tego Przybyszewskiego ipoprzestawiay mu si klepki.
Ma pan absolutn racj. To szaleniec. Komplette irre przytakna mu
Lina, ale po jej oczach byo wida, e ma odmienn teori dotyczc zachowania Karola, ktr wolaa zatrzyma dla siebie. Ku zaskoczeniu Karla Jurzycy poegnaa si grzecznie, powiadomia go, e jest ju pno iposza do
pokoju sama.
Wy, Polacy, to wszyscy kiedy bdziecie mieszka wbeczkach, pomyla
Karl rozczarowany iuda si na spoczynek.
nio mu si, e wspina si na Batyowiecki Szczyt zwielkim, rozgazionym
poroem jelenia na gowie. Po kilku dniach, wraz ze sowackim przewodnikiem, Jozefem Galko-Rusnkiem, rzeczywicie zosta zdobywc Batyowieckiego. Na gowie mia jednak tylko zwyky kapelusz. Wracajc do Szmeksu, rozmyla oprzyszych, jeszcze ambitniejszych celach wspinaczkowych.
Po dwch tygodniach, kiedy ju przestaa go bole gowa iodda doktorowi
Szontaghowi pienidze za zniszczone poroe dwunastaka, Karol znowu zjawi si wnajwikszej tajemnicy pod cian Szpiczastego Szczytu.
Postanowi sprbowa wej na wierzchoek od pnocy, ze strony posiadoci ksicia Hohenlohego wDolinie Jaworowej, przez Hunsdorfera zwanej
piknie Zegarowym Ogrdkiem, gdzie doszli razem przez Lodow Przecz.
Zawczasu, jeszcze wSzmeksie, Karol napisa fragment relacji odpowiedzialny za wprowadzenie podanego nastroju grozy inapicia:
Otym, jak wtym pustkowiu mier wszdzie zdaje si pozostawia swoje
lady, wiadczy krzy na samotnym skonie piargowym, upamitniajcy turyst, ktrego gry posay wkrain cieni: przed laty znaleli go tu zamarznitego przewodnicy.
Podczas niadania na Lodowej Przeczy nawiedzio ca czwrk przewodnikw Janw Hunsdorferw tym razem byo dwch, ojciec isyn widmo Brockenu. Tajemnicze igrone zjawisko, ktre wedug tatrzaskich legend widziane pierwszy raz wieszczyo turycie mier wgrach, przy trzecim
spotkaniu obracao koo fortuny izapewniao doywotnie bezpieczestwo
wgrach. Karol odetchn teatralnie zulg. mia si, gdy wanie otrzyma szczliw wrb, napotka widmo po raz trzeci. Ito tego samego roku.
Podszed kawaek grani wstron Lodowej Kopy ipodnis czekan wgr
triumfalnym gestem. Patrzcie, pastwo! Widoczny na chmurach, otoczony tczow aureol, cie Karola rwnie potrzsn dugim jak wiea cze-
42
43
Zatem szczyt doczeka si prawie-zdobycia! Wtrzech czwartych straci dziewictwo! Teraz ju oczy caego Szmeksu, Zakopanego, wszystkich schronisk
ikoleb (awprzyszoci zpewnoci caego wiata), skieroway si na Karola.
Oczywiste byo, e podejmie dalsze prby zdobycia Pnocnego Wierzchoka, mimo i wydawao si to niewykonalne. Znajlepszego taternika swoich
czasw awansowa wrcz na cudotwrc. Czowieka, ktry jest wstanie dokona rzeczy niemoliwych.
Sawa iszacunek bardzo mu si podobay. Wida byo to po jego kroku,
postawie, minie. Niegdy wchodzi do sali bankietowej sanatorium doktora Szontagha przygarbiony, zowijaczami na nogach, siada wkcie, akiedy
tylko skoczy posiek, wychodzi cicho jak myszka. Teraz niemal defilowa
przez rodek sali wpiknej marynarce, zkrawatem iuoon na brylantynie fryzur zprzedziakiem. Zabawia rozmow dziewczta, za chopcom
rzuca ironiczne ilekcewace spojrzenia.
Zaiste, byo trudno, byo. Ale to drobnostka. Wystarczy wiczy. No dobrze, przyznaj. Troch talentu te potrzeba... kokietowa Karol, wpatrujc si wrwno przystrzyone paznokcie.
Dziewczyny zgodnie odpowiaday:
Ach, duo talentu! Talentu iodwagi! Ach, duo!
Karol kiwa gow zumiechem inie potwierdza ani nie zaprzecza, czyli waciwie potwierdza.
Pikny motyl wyrs ztej gsieniczki chwalia go stara doktorowa.
Kiedy taki szary, zawsze oczy spuszczone, zdenerwowany, ateraz wysysasz zycia cay nektar. Wszystko, co najlepsze. Issij. Ssij, pki mody, mj
pikny motylku!
Trzej Muszkieterowie oczywicie nadal nie przyjanili si zKarolem. Kiedy
jednak sprawiao mu to przykro, teraz ostentacyjnie siada do nich plecami, przy stoliku obok. Nie narzeka na samotno, gdy zawsze znajdowaa
si jaka moda kuracjuszka chtna posucha opowietrznej grani Szpiczastego Szczytu iuczuciu, kiedy niebo znajduje si pod nogami.
Wmidzyczasie Karol zalicza do kolekcji nienazwane do tej pory turniczki,
zby skalne iwszystkie moliwe wypukoci terenu, na ktrych tylko by
wstanie zostawi swj delikatnie przykarolowany bilecik wizytowy: Karol Ritter von E... de Payne, doktor nauk prawniczych. Krci si take naokoo Szpiczastego Szczytu, lustrowa ciany, szkicowa wnotatniku szczegy jego rzeby.
Ludzie mwili, e Karol postrada rozum. Plotkowano, e kaza wykona na
podstawie tych szkicw kilka szaf ikomd do swojego pokoju, odpowiadajcych wysokoci iproporcjami poszczeglnym miejscom wgraniach Ostre-
44
go iwieczorami si po nich wspina, cieszc si zkadego zdobytego wierzchoka jak mae dziecko. Znalaz si nawet czowiek podajcy si za stolarza,
ktry potwierdzi, e wykona takie meble, tyle e Karol cigle mu nie zapaci za robocizn ion teraz jest wtak trudnej sytuacji materialnej, e musi
prosi opoyczk, ktr oczywicie ureguluje jego wierzyciel.
Karol cay czas apa motyle do kolekcji inie przejmowa si ludmi zawracajcymi mu gow absurdalnymi historiami ouregulowaniu rachunku za
jakie gupie meble wksztacie gr.
Pewnego dnia wSzmeksie zjawi si najpikniejszy inajbardziej podany
przez niego okaz Lina.
Tym razem nie zachowywaa si wstosunku do Karola arogancko, nawet
przysza si znim przywita wsanatoryjnej jadalni iporozmawia opoezjach
Paula Verlaine'a. Konwersacja przeduya si, apo kieliszku wspaniaego
egri bikver Karol zacz snu opowie ozdobywaniu Ostrego, ostrasznych przepaciach, kruchej skale, bijcych piorunach, wkocu oolniewajcym widoku zPoudniowego Wierzchoka ioabsolutnej niemoliwoci
dostania si na Pnocny, czego zpewnoci kiedy dokona. Lina suchaa
go zzapartym tchem
Wtem na sal weszo dwch mczyzn wstrojach turystycznych sprawiajcych wraenie dusz, ktre dopiero co ucieky zHadesu. Jeden wci owinity by grub konopn lin. Karol pozna wnich przewodnika Jana Hunsdorfera Modszego ilzaka Karla Jurzyc, pogromc Batyowieckiego. Chwil
co do siebie szeptali, aprzewodnik wskaza ostrzem czekana Karola iLin.
Jurzyca przytakn izacz zblia si do stolika. Opar rce oblat iwlepi
wzrok wKarola. Milcza.
Karol poczu si troch nieswojo, ale nie spuci ztonu. Zapyta lekko aroganckim tonem:
Co tam sycha, Karl? Widz, e mielicie zprzewodnikiem ostr potyczk zjakim drugorzdnym szczycikiem wKrasnoludkowych Turniach czy
czym rwnie powanym. Amoe cay dzie wam zajo znalezienie wierzchoka bez mojej wizytwki?
Lina zachichotaa. Na Jurzycy zaczepka Karola nie wywara adnego wraenia. Ludzie przy ssiednich stolikach przygldali mu si zzaciekawieniem.
Wzi gboki oddech ipowiedzia:
Karol... Poudniowy Wierzchoek Szpiczastego Szczytu nie istnieje.
45
CZ III
SZPICZASTY WZITY
46
gdy nic takiego nie istnieje. Nie musia dugo czeka na odpowied. Argumenty Jurzycy zostay wprost wymiane przez Karola. Zarzuci mu, e jego
oskarenia byy bezpodstawne iwynikay zzazdroci oraz chci zaistnienia wrodowisku taternickim. Karl by mizernym turyst wysokogrskim
ijedynym sposobem, by kto onim mwi wSzmeksie, byo opluwanie najwikszych. Przez najwikszych Karol rozumia siebie. Porwna Jurzyc do
kanapowego pieska potraficego tylko gono szczeka ichowa si za nogami swojej paci przy najmniejszej grobie konfrontacji zprawdziwym brytanem. Tego typu barwnych sformuowa wtekcie znalazo si cakiem sporo.
Zpewnoci wiele osb uznaoby sowa Karola po prostu za przejaw uraonej dumy narcyza, ktremu wytknito bd, gdyby artyku nie by zilustrowany piknymi, wyranymi zdjciami, na ktrych czarno na biaym wida
taternika dumnie stojcego na niszym zdwch wierzchokw Szpiczastego Szczytu. Wyszy znajdowa si wtle ioddalony by maksymalnie okilkanacie metrw.
Zdjcie robio ogromne wraenie. Iglica, na ktrej sta Karol, na wszystkie strony urywaa si strasznymi pionowymi urwiskami, przyprawiajcymi
czytelnikw zlkiem wysokoci ozawroty gowy. Druga, wysza wydawaa si niemoliwa do zdobycia przez czowieka, chyba e przy uyciu balonu.
Zwycistwo Karola byo niepodwaalne.
Nie mogo by inaczej. Zdjcie wyretuszowa sam wielki Henryk Schabenbeck, ktry tego roku pierwszy raz by wTatrach izakocha si wnich do
tego stopnia, e postanowi wprzyszoci przenie si do ich podny zLwowa izaoy tam zakad fotograficzny. Wizyta Karola wyrwaa go zzadumy.
Rozmyla, czy lepiej otworzy studio wZakopanem inazwa je Stefa, czy
wSzmeksie inazwa je Lina. Obie te perspektywy niezmiernie go kusiy,
ale znajc kobiety, wiedzia, e musi si zdecydowa tylko na jedn. Pragnienia jego klienta byy natomiast wprost odwrotne. Przynis zdjcie, na ktrym widnia jeden wierzchoek, achcia, eby byy dwa.
Szczyt koniecznie trzeba zdoby, duma Karol wpocigu zLwowa, ciskajc
przykarolowane fotografie wkieszeni marynarki. Teraz albo nigdy. Nie istniej gry nie do zdobycia, aju na pewno nie wTatrach. Kiedy zpewnoci nadejd takie czasy, e czowiek stanie na szczytach Himalajw. Moe
za pidziesit lat, moe za sto, ale przyjdzie pora, e nawet Mount Everest
zostanie zdobyty. Trzeba walczy, nie mona skuli ogona po porace iuciec.
Dzielny Whymper te nie od razu wszed na Matterhorn. Toczy heroiczny
bj zgr, podejmowa nieustanne prby, a wkocu osign sukces. Czym
jest Szpiczasty przy tamtym olbrzymie? Chocia zdrugiej strony tylu towa-
48
rzyszy Whympera nie powrcio zwyprawy... Gra zabraa Croza, pierwszorzdnego przewodnika... Nie chc, eby komu si co stao... eby zgin
stary Hunsdorfer, eby matka pozostaa sama. Ojciec jest ju przecie saby
ischorowany. Ale jeli teraz si wycofam, to stchrz, agr zdobdzie wkocu kto inny. Ibdzie mia Lin. Nie. Szczyt koniecznie trzeba zdoby teraz.
Nie chodzio przecie tylko oLin. Karol od dziecka odczuwa dziwne przyciganie grskich wierzchokw. Od kiedy tylko potrafi chodzi, wspina si
na krzesa, stoy, anawet szafy wcaym domu oraz na drzewa na krakowskich plantach. Pierwsze wspomnienie Karola zdziecistwa wlatach osiemdziesitych nie maj kolorw ani nie s ostre. Istniej wjego pamici jako
troch zdjcia, troch drzeworyty itroch rysunki, narysowane za pomoc ciemnego brzu, wypowiaej bieli oraz zkadym rokiem mocniej zanikajcej sepii. Prawie wszystko, co pamita zZakopanego ipnocnej strony Tatr, jest przewietlone, historie nie maj pocztkw ani kocw. Swoje
ostatnie wspinaczki, gdy zamknie oczy, widzi jak film wywietlony za pomoc kinematografu. Wszystkie wspomnienia zczasw, zanim zacz chodzi po grach, s bardziej zblione do archaicznych dagerotypowych fotografii. Jedno jedyne wspomnienie yje wgowie Karola jako spjna historia.
Ma pocztek, zakoczenie, ostre ksztaty, soczyste barwy, anawet dwik.
Jako jedyne zdaje si czym, co Karol faktycznie przey, anie podsunit
przez kogo ilustracj ukazujc wiat widziany oczyma kogo innego. Jakiego obcego Karola. Jest nim pierwsza zdobyta przez Karola gra. Sfinks.
Kamie lecy wtrawie nieopodal szaasu pasterskiego na Polanie Stryskiej pod ogromn cian Giewontu.
Siedzia na kocu rozoonym na polanie razem zrodzicami. Bya to jedna zniewielu, amoe nawet jedyna wycieczka wgry, wktrej uczestniczy
jego ojciec sdzia E. Mama czstowaa go ciasteczkami, ojciec gwarzy
oczym ze starym bac oorlim nosie ipi tyc zdrewnianego czerpaka.
Maego Karola fascynowaa ciana Giewontu, zapyta mam, czy mog pj
na wierzchoek. Pani Antonina umiechaa si agodnie itumaczya, e na
takie wielkie gry przyjdzie jeszcze czas, e musi zacz od czego mniejszego. Opowiadaa, e tu, wTatrach Zachodnich, jest bardzo duo mniejszych grek, araczej zalesionych wzgrz zwanych reglami, od ktrych moe
zacz przygod ztaternictwem. Karol paka. Krzycza, e koniecznie chce
i na Giewont, tylko na Giewont ie nie interesuj go regle, bo regle s dla
dzieci. On chce zdoby wszystkie najwiksze gry wiata, anie najmniejsze!
Wtem furk na polan wjechaa druga rodzinka. Elegancki, wyprostowany jak struna ojciec zsumiastym wsem, moda kobieta wszerokiej sukni
itaki jak on brzdc. Malec, mimo zacht ze strony rodzicw, nie chcia wej
49
do szaasu, bawi si zowcami ani pi tycy. Szarpa mam za rbek sukni iwskazywa palcem wysoko wgr, na pusty, dziki, milczcy, oddalony
osetki tysicy mil wierzchoek Giewontu. Kobieta umiechaa si, krcia
gow izachcaa go, eby podszed bliej do pasterza, eby si nie ba. Malec spuci nos na kwint izacz smtnie wrzuca kamyczki do potoku. Po
chwili wyranie zainteresowa si jakim punktem na polanie, wlepi wniego wzrok iwpatrywa si jak zahipnotyzowany. Karol rwnie tam spojrza
idozna olnienia: na polanie sta ogromny, wikszy ni krakowskie kamienice aprzynajmniej tak si mu wwczas wydawao gaz. Zapyta mam,
co to jest. Pani Antonina powiedziaa mu, e turyci nazywaj ten kamie
Sfinksem. Sfinks! Mama pokazywaa mu kiedy wksice ryciny przedstawiajce egipskie piramidy oraz tajemniczego Sfinksa, ten jednak wyda si
stokro wikszy idostojniejszy ni jego staroytny pierwowzr.
Mamo, czy kto kiedy by na Sfinksie? zapyta Karol.
Pani Antonina umiechna si szeroko.
Och, mj may zdobywco. Nie wiem, nigdy nie widziaam, eby kto tam
wszed. Wiesz, doroli czsto kieruj swj wzrok nie wiadomo gdzie, anie
zwracaj uwagi na rzeczy, ktre maj na wycignicie rki. Jak chcesz, moesz zosta zdobywc Sfinksa.
Nie wyraam zgody powiedzia surowo pan prokurator E. To zbyt
niebezpieczne. Mona zama nog. Nie chc, eby wKrakowie mawiano, e
jestem wyrodnym ojcem, ktry pozwala synowi na takie gupstwa.
Ale, papo... zasmuci si Karol.
Pu go wstawia si za synem pani Antonina. Cignie go do gr,
alpinizm to najlepsza szkoa charakteru.
Ale, moja droga, my nie mwimy teraz oalpinizmie, tylko owspinaczce na gaz. To mapie figle, anie alpinizm.
Karol jest dzieckiem. Przecie jako dorosy czowiek nie bdzie si wspina po kamieniach, gdy ju odkryje prawdziwe gry. Kiedy trzeba zrobi
pierwszy krok. Ty te nie od razu zostae prokuratorem.
Dobrze. Pozwalam. Ale wiedz, Karolu, e mi si takie wygibasy wcale
nie podobaj, powiniene spowanie...
Pan prokurator pewnie cignby wywd jeszcze dugo, gdyby jego dotychczas wpatrujcy si wniego bagalnym wzrokiem syn nie odwrci si
zokrzykiem: Dzikuj, Papo!, inie pobieg galopem wstron gazu.
Wpoowie drogi Karol zreflektowa si, e nie moe tak dziko biec wstron gazu, gdy ten drugi chopiec mgby zauway, e dzieje si co podejrzanego isamemu zapragn zosta pierwszym zdobywc Sfinksa. Zwolni
ipocz si teatralnie rozglda wkoo, e niby podziwia pikne tatrzaskie
50
kwiaty, cudowne owieczki iwsuchuje si wmow potoku. Udawanie niewinitka przerwa mu nagy dreszcz na plecach: gdzie jest ten drugi bachor?
Jeszcze przed chwil, zanim ojciec zacz przynudza, bawi si przy wodzie.
Spojrza wstron kamienia izprzeraeniem odkry, e od drugiej strony wystaje czubek gowy idwie wczepione kurczowo wska donie.
Pobieg co si wnogach, okry kamie izobaczy pierwszego wyciu
wroga, jak prbuje si podcign na rkach, pooy prawe kolano iydk
na grani wierzchokowej Sfinksa. Ptora metra nad ziemi. Winstynktownym odruchu chwyci go za stop icign wd. Chopiec upad na ziemi
izacz paka. Karol, ktry wczeniej wypatrzy najlepsze chwyty istopnie,
skoczy na cian gazu, wbi palce wto samo miejsce, gdzie przed chwil
trzyma je jego przeciwnik iusiowa si zcaych si podcign. Nie potrafi, nogi wydaway si zrobione zoowiu. Po chwili poczu szarpnicie iprzy
dwikach straszliwych wyzwisk: Ty ole dardanelski! Poczwaro! Trutniu!,
zacz spada wotcha. Poczu ciepo na kolanie, apo chwili buty na plecach. Stanowi podnek dla swego ostrzyonego na grzybka adwersarza
wkrciutkich porteczkach, ktry tym sposobem, bezwiednie, sta si pionierem stosowania wTatrach techniki sztucznych uatwie. Karol niczym
ko prbowa go strci, nie udaa mu si jednak ta sztuka, gdy chopak
szybkim ruchem przeskoczy na ska. Od wierzchoka dzieli go tylko krok.
Obmylajcego taktyk Karola zawid mzg, zawiody rce izawiody
nogi. Postanowi wic skorzysta zostatniej deski ratunku. Zzbw. Wpi si
najsilniej, jak potrafi, wydk chopczyka, ktry zawy jak nieboskie stworzenie, przez chwil prbowa potrzsa nog, eby pozby si wgryzionego
wsiebie intruza, wkocu jednak skapitulowa izblem puci gaz. Chopak by unieszkodliwiony. Lea wkurzu, cay brudny, zzakrwawion ydk
ibecza. Karol najspokojniej wwiecie uoy ciao na chwytach istopniach
oraz trzema zwinnymi ruchami znalaz si na najwyszym punkcie gazu.
Nigdy pniej Karol nie potrafi osign ju takiego stanu. Gaz wznoszcy si kilkadziesit centymetrw nad traw wydawa si mu najwyszym
wierzchokiem wiata, przewyszajcym ocae mile puap chmur, aon sam
by najprawdziwszym zwycizc. Rozoy szeroko rce iskierowa twarz
wstron soca, wydawao mu si, e po drabinie promieni bez problemu
doszedby itam. Czu na twarzy delikatny wietrzyk, sysza pacz upodlonego przeciwnika, azoddali dochodziy do niego nieco nierealne, przytumione gosy: Ale dostaniesz lanie! iCo ten barbarzyca zrobi naszemu
Romusiowi?!. Wiedzia, e za t chwil triumfu zostanie ukarany, ale nie robio to na nim najmniejszego wraenia. Byo mu tak dobrze.
51
Drugiego przewodnika do wejcia na Szpiczasty Karol musia szuka wSzmeksie przez tydzie.
Wszyscy pamitali cik ran gowy Johanna Hunsdorfera ina sam widok Karola od razu krzyczeli, e jad odwiedzi rodzin do Pressburga, e
wczeniej obiecali wyprowadzi uczniw ewangelickiego liceum wKiemarku nad Zielony Staw, e s obonie chorzy lub po prostu uciekali.
Jedynym, na ktrym obraenia starego przewodnika nie robiy adnego wraenia, by sam Hunsdorfer. Od razu zadeklarowa ch ponowienia
ataku. Mia porachunki zgr. Udao mu si nie bez trudu namwi do
uczestnictwa wtym zuchwaym przedsiwziciu drugiego najdzielniejszego spord smokowieckich Bergfhrerw Johanna Strompfa.
Chtnym do towarzystwa by jeszcze syn Hunsdorfera, mimo i wswojej
poprzedniej prbie rwnie przey chwile grozy, anawet zaamanie nerwowe, wczasie ktrego klient Karl Jurzyca musia opuszcza na linie
lamentujcego przewodnika, wykrzykujcego: Jestemy zgubieni, umrzemy tu zgodu!.
Karol nie zgodzi si na jego udzia. Niech sobie chodzi zJurzyc, skoro
si tak dobrze dogaduj.
Ukowala zamwili wykonanie dugich metalowych hakw zakoczonych
piercieniami. Musieli paci gotwk, gdy ido niego dotara nowina ostolarzu, ktry nie otrzyma od Karola nalenoci za mistrzowsk robot meblarsk. Caa trjka zamieszkaa wschronisku imienia doktora Tryego
wDolinie Piciu Staww Spiskich. Zacza si mudna praca nad przygotowaniem drogi na szczyt.
Codziennie wyruszali ze schroniska owicie inielegalnie przeprawiali
si przez Lodow Przecz na pnocn stron grani, do woci ksicia Hohenlohego, do ktrych turyci nie mieli wstpu. Wykuwali otwory wcianie, wkadali wnie haki tak, eby wystawao ucho izalewali dziury siark
oraz oowiem za pomoc lamp lutowniczych. Kadego dnia udawao im si
osadzi jeden, maksymalnie dwa haki. Gdy ju wszystkie dziesi znalazo
si wpnocnej cianie, wejcie na Szpiczasty niemale stao otworem. Tylko ta ostatnia cz grani wiodcej na wierzchoek zTrupiej Szczerby ponad otchani Komina Karola, jak wprzyszoci bdzie si nazywa... Nikt
na wiecie nie widzia jej zbliska, azdaleka wydawaa si ostra jak yletka igadka jak lustro. To tam rozegra si prawdziwa walka.
Na dzie przed atakiem szczytowym Karol nie mg spa. Wyszed ze
schroniska ipooy si na trawie niedaleko zaroli litworu. Niebo byo rozgwiedone, audajce drzemk tatrzaskie olbrzymy obserwoway go jednym okiem.
52
53
54
55
56
ciem ipooy rk na klamce. Kolejny raz tego dnia wzi gboki wdech
iogarny go wtpliwoci. Wej czy nie wej? Wiedzia, e nastpny krok
bdzie dalece niebezpieczniejszy ni ten, ktrego nie udao mu si wykona
kilka godzin wczeniej pod grani Szpiczastego Szczytu.
Zdecydowa si. Otworzy drzwi iwszed na poczt. Po paru minutach wybieg. Popeni najwikszy bd wyciu inie byo ju odwrotu. Do Zakopanego, do Janusza Chmielowskiego, najwikszego autorytetu wrd polskich
taternikw, nazajutrz dotrze telegram Szpiczasty wzity Carolus Victor.
Do tego czasu trzeba dziaa. Trzeba uy Metody K...
Stojc przed pokojem matki, Karol czu, e bdzie to najtrudniejsza rozmowa wjego yciu. Zostanie wydziedziczony? Wyrzucony zdomu? Wyklty?
Czy zostanie spoliczkowany? Czy matka napluje mu wtwarz? Na wszystkie
te rzeczy jak najbardziej zasuy. Zapuka.
Wchod, Karolku!
Dobry wieczr, pani matko przywita si ponuro.
Co taki smutny? Spotkaam Johanna. Jak tylko mnie zobaczy, uciek. Ty
masz min jak tysic nieszcz. Nie wyszo wam na Szpiczastym, prawda?
Nie... odpowiedzia Karol ispuci gow.
Co si stao? Byo zbyt trudno? Faktycznie jest niedostpny?
Nie... Trudnoci s znaczne ijest sporo przepaci, ale do zrobienia...
Awic? Zabrako ci siy? Mwiam: nie wcz si ztymi nicponiami wieczorami, tylko trenuj, trenuj, trenuj. Nic dobrego ztych znajomoci nie wyniknie.
Siy miaem mnstwo.
Mielicie wypadek? zaniepokoia si Antonina. Nie widziaam pana
Strompfa. Mj Boe, czy co mu si stao?
Nie, pani matko. Strompf cay izdrowy. Zapewne siedzi ju wkarczmie
ipije Bororo.
Co pije?
Borowiczk zkofol.
Jedno paskudniejsze od drugiego!
To jego ulubiony trudnek.
Powinnymy byli zatrudni tego Klimka Bachled zZakopanego. Moe
igral, ale przynajmniej by ci nie nauczy tak plugawych sw jak bororo... Wracajc do tematu: co si zatem stao, panie Karolu? Wiesz, e nazwanie mnie pani matk od razu daje do zrozumienia, e co przeskrobae?
Jeszcze raz powiesz do mnie pani matko, azaczn si gniewa. Azatem, co si stao, panie Karolu?
57
Stchrzyem...
Jak to?
Tak po prostu. Przestraszyem si iwycofaem. Nie wiem, czemu. Strach
mnie oblecia. Sfuszerowaem. Zrejterowaem. Zdezerterowaem! Jestem
tchrzem! Jestem nikim!
Oj, Karolku, nie pacz pani Antonina przytulia nerwowo wymachujcego piciami syna. Wszystko bdzie dobrze. Nie bdziesz wychodzi
po osiemnastej, bdziesz si dobrze odywia, pi owcze mleko, duo wiczy,
pjdziecie zJohannem na kilka innych szczytw dla rozgrzewki ipotem zaatakujecie Szpiczasty jeszcze raz. Wiesz, jakie to dla ciebie wane.
Nie. Ju tam nie wrc. Nigdy. Nienawidz tej gry, ona mnie odara
zgodnoci, pokazaa mi, jaki jestem naprawd. Pezajcy robak! Larwa! Gsienica! Poczwara!
Przesta, Karolku, kady czasem przegrywa. Nic si nie stao. Wemiesz
si wgar izdobdziesz gr. Cay wiat usyszy, e to wanie ty bye pierwszym czowiekiem na wierzchoku Szpiczastego!
Ju poniekd usysza... przecedzi przez zacinite zby.
Co masz na myli? pani Antonina chwycia go za ramiona ipopatrzya prosto woczy.
Ja... Ja... Ja ogosiem, e zdobyem Szpiczasty...
Co?!
Wysaem do Zakopanego, do pana Chmielowskiego telegram, e wyszedem na wierzchoek. Napisaem te artyku... Jutro wszyscy bd myle, e
byem pierwszym czowiekiem na Szpiczastym Szczycie.
Nie mog uwierzy wto, co sysz pani Antonina zacza coraz mocniej oddycha.
Zabrako mi tylko dwudziestu, moe trzydziestu metrw... pisn Karol.
Kim jeste?! Nie moesz by moim synem! Karol by uczciwy...
Mamo, to ja. Wartykule napisaem, e zatknlimy na wierzchoku biao-czerwon flag, ktra bdzie przypominaa pruskiemu magnatowi Hohenlohemu, e jeszcze nie zgina zacz, silc si na entuzjastyczny ton.
e bdzie mu staa oci wgardle... e bdzie mia si zpyszna, szczeglnie kiedy przegra spr oMorskie Oko... To waniejsze ni wyjcie na gupi
gr! Ja pokrzepi serca rodakw!
Przemow przerwa mu pierwszy wyciu policzek wymierzony przez matk.
Oszust bdzie pokrzepia serca! Brzydz si tob pani Antonina nie
wytrzymaa izacza okada syna parasolem. Ty szujo! otrze! Kanalio!
Gauner! Ganove! Halunke! Hundekerl! Bastard! Zejd mi zoczu! Raus! Do
pokoju! Spa! Przyniose wstyd caej rodzinie.
58
Wyszed.
Nie mg spa. Przez okno widzia szyderczo wykrzywion twarz ksiyca. Lea wku wturystycznym ubraniu, wpodkutych butach, koo niego
leaa lina. By moe niedugo jej miejsce zajmie Lina. Ludzie bd go kocha. Wszyscy zwyjtkiem matki isamego siebie. Ju czu na sobie kainowe brzemi sawy.
Drzwi do pokoju si nagle otworzyy. Stali wnich jego matka, stary Hunsdorfer isprawiajcy wraenie mocno pijanego Strompf.
Ubieraj si, pokrzepiaczu serc wycedzia przez zby matka.
Musimy zej przed obiadem inie da si zobaczy obwiecia pani
Antonina na wysokiej przeczy Czerwona awka tu przed wschodem
soca.
Ty wiesz, Karol, e kiedy weszam do karczmy, ten tutaj ajdak wskazaa na Strompfa pi to obrzydliwe Bororo iwanie opowiada jakiej rumianej babie oswoim ostatnim kliencie, ktry paka nad przepaci jak
dziewczynka itrzsy si mu portki? Nie jest pan wzorem dyskrecji, panie
Strompf... Idziemy zakomenderowaa.
Po trzech kwadransach caa czwrka znajdowaa si na wysokoci 2461 metrw na wierzchoku Maego Lodowego Szczytu. Droga okazaa si bardzo
atwa, ponadto znana ju Hunsdorferowi. Ssiedni Szpiczasty Szczyt byo
wida jak na doni.
Antonina wycigna zwora turystycznego dugi kitel ikapelusz zszerokim rondem. Niezawodny znak, e za chwil poprosi przewodnika owykonanie zdjcia. Pozwalaa si fotografowa wycznie wtakim stroju, kady
inny uwaaa za wysoce nieprzyzwoity.
Usypcie wysoki kopiec zkamieni zarzdzia, akiedy mczyni ju
to zrobili, zacza ich ustawia. Karol, ty staniesz tutaj. Johann, ty po
nog na tym gazie, unie jedn rk. Masz sprawia wraenie bardzo dumnego izadowolonego. Pan, panie Strompf, wykona fotografi. Umiechaj si,
Karol. Natychmiast.
Zaraz po zrobieniu zdjcia zarzdzia zejcie. P godziny pniej stali na
Czerwonej awce, aniedugo pniej ju zbliali si do schroniska imienia
doktora Tryego.
Moe mi pani wreszcie wytumaczy, czemu wycigna mnie pani zkarczmy, nawet nie daa dopi Bororo ipoganiaa ca noc, skoro chciaa pani tylko wyj na Roter Turm?
59
Karol spojrza na matk. Przez ca wycieczk zastanawia si, oco jej chodzi, ale ba si zapyta. Wogle ba si odzywa ibez szemrania wykonywa wszystkie polecenia.
Dobrze, panowie. Sprawa jest trudna idelikatna, ale gwarantuj, e si
wam opaci zacza Antonina.
Zamieniamy si wsuch odpowiedzia Hunsdorfer, szczliwy, jak zawsze, gdy co miao mu si opaci.
Ot wszyscy wiemy, jak zakoczya si wasza wczorajsza ekskursja na
Szpiczasty Szczyt. Poowicznym sukcesem, e tak pozwol sobie wasze dokonanie okreli. Bylicie niemale na wierzchoku, omay wos, brakowao wam dosownie kilku metrw.
Pani kochana, kilkunastu minut przynajmniej. Ito trudnej grani.
Niech pan nie umniejsza swych zasug, panie Strompf. Zpewnoci tylko kilku. Zpana sprawnoci... Ot wpodzikowaniu postanowiam wam
wypaci premi, jakbycie dokonali pierwszego wejcia.
To ju nam wczoraj powiedzia Karol... rozczarowa si Hunsdorfer.
Za kady dzie pracy dokoczya Antonina. Dniwka jak przy
pierwszym wejciu za tydzie wbijania hakw. Na budowie wBudapeszcie
by panowie tyle nie zarobili.
Hunsdorfer iStrompf sprawiali wraenie zachwyconych.
Co wicej, uwaam, e to nie jest wystarczajca gratyfikacja za wasze oddanie ipowicenie.
Kochana pani Antonino, jest pani nasz najlepsz klientk obaj Johannowie ucaowali jej donie.
Postanowiam zapaci wam podwjnie rwnie za dzisiejsz wycieczk.
Dzi wieczorem nie bdzie pan, panie Strompf, pi borowiczki zkofol, ale
prawdziwego szampana!
Kiedy ja wol Bororo... zmiesza si przewodnik.
Jak pan woli. Bdzie pana sta na beczk Bororo.
Oczy Strompfa zrobiy si malane na sam myl otym. By kupiony.
Kochana pani Antonino, mam wraenie, e czego pani od nas oczekuje...
To bahostka...
Suchamy rzek Hunsdorfer izakrci ws.
To absolutnie wykluczone! Nie chc nawet otym sysze! Ausgeschlossen!
grzmia Hunsdorfer.
Ale Johannie, to drobnostka. Przecie bylicie na grani, ato niemale
wierzchoek.
Niemoliwe! Nie zgadzam si, przez usta mi to nie przejdzie.
60
CZ IV
CAROLUS VICTOR
62
64
ruskiego ipruskiego, zWoch, Francji iWielkiej Brytanii. Dugi isympatyczny list przysa Janusz Chmielowski, od Thomasa Reizenda natomiast otrzyma lakoniczn depesz ze zdaniem: Gratuluj wykonanego zadania. Karol szczerze si rozemia, kiedy przeczyta to zdanie. Niemieccy wspinacze,
aszczeglnie wojskowy Reizend, nie potrafi wspina si, zanim nie wyobra sobie, e kto im wydaje rozkazy: wejdziesz na t, apotem na tamt gr,
t, apotem tamt drog. Turystyka dla czystej przyjemnoci nie mieci im
si wgowie, nie s wstanie cieszy si widokiem ani pocaunkami tatrzaskiego wiatru, dopki nie wyobra sobie, e s na wojnie.
Jednak wikszo wiadomoci bya anonimowa izawieraa tylko dwa sowa:
Carolus Victor. Przychodziy kadego dnia. Ito nie jedna czy dwie, ale kilkanacie, anawet kilkadziesit. Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor, Carolus Victor... Zanim Karol pogodzi si ze swoj saw izacz czerpa zniej przyjemno, kad ztych wiadomoci traktowa
jak list nadany przez wyrzuty sumienia, jak depesz od ukrytego pod kap
zoliwego czowieka zlustrzanego odbicia, ktry wiedzia wszystko ookolicznociach zdobycia Szpiczastego. Zczasem telegramy zaczy mu pochlebia, sprawia rado iwprawia wdoskonay nastrj.
Cieszyo go, dla jakiego ogromu ludzi sta si wan osob. Jak wielu postanowio powici czas, by wysa mu wiadomo, ilu zapragno odda
mu czstk siebie wpostaci listu czy depeszy. Wiedzia, e dla wikszoci
sta si chocia na chwilk inspiracj, wan osob, anawet kim bliskim.
Moe mj czyn rozmyla Karol cho wcale go nie byo, zainspirowa
innych do zrobienia czego dobrego? Moe te wszystkie listy to podzikowania? Jeli tak... postpiem dobrze.
Kilka minut dziennie wpatrywa si wrosnce stosy kartek, karteluszkw
ikopert, ktre po dwch tygodniach zapeniay ju trzeci cz szafy, cay blat
stou iwalay si po wszystkich ktach najbardziej luksusowego apartamentu
sanatorium doktora Szontagha, gdzie zosta zakwaterowany na znak szacunku,
zdrobniutkimi tylko sugestiami, by wwywiadach prasowych wypowiada si
jak najlepszymi sowy opanujcym tu luksusie, wietnych warunkach higienicznych, doskonaej obsudze iwymienitym jedzeniu. Rozpieraa go duma,
cho od pewnego czasu nie czyta ani nie otwiera przeszo poowy wiadomoci.
Pewnego dnia, gdy jak zwykle spiski poczciarz wysypa na biurko ca torb listw, jedna koperta zwrcia jego szczegln uwag. Otwiera j tak apczywie igorczkowo, e a przeci sobie skr oostrze papieru. By to list
od pastwa Konopnickich.
Nasz najdroszy Karolu, zdobywco setki szczytw! Serdecznie gratulujemy Paskiego wielkiego sukcesu na tej wielkiej grze, na ktr pan wszed.
65
Nasze serca przepenione s radoci. Za tydzie planujemy zjawi si zcurkami wSzmeksie. Mamy ogromn nadziej, e jak co roku bdzie tam pan
iokae nam t ask, i jako dugoletni przyjaciel rodziny przyjmie nasze
zaproszenie iuwietni organizowane przez nas obchody na cze Paskiego
sukcesu. Zwyrazami najwyszego szacunku, Konopniccy wraz zcurkami.
Sowo curki za kadym razem, gdy pojawiao si wtekcie, zostao podkrelone podwjn lini. Karol otar pot zczoa.
C za obrzydliwa pretensjonalno, oburzy si. Pomijajc ju ten bufoniasty, ohydny jzyk, godny Krakusw, piknie, e pastwo Konopniccy wreszcie sobie omnie przypomnieli.
Zanim zdobyem najtrudniejszy wierch tatrzaski, Szpiczasty Szczyt, niebotycznego olbrzyma, byem dla nich nikim. Ateraz? Nazywaj mnie przyjacielem rodziny, chc swata ze mn creczki. Nieze zika zreszt, jedna
dziwka, adruga przemdrzaa. Nie dziwi si, e chc je szybko podrzuci
jak kukucze jaja jakiemu dobrze ustawionemu frajerowi. Nic znich dobrego nie wyronie.
Tego samego dnia spakowa si, wsiad na furk iuda si wnieznanym kierunku, co nie uszo uwadze plotkarskiego Gosu Szmeksu, ktry powici
temu zagadnieniu cay artyku, zatytuowany Szok! Nie uwierzysz, dokd
wyjeda Pogromca Szpiczastego!!!, ilustrowany zdjciem Karola wchodzcego do konnego omnibusa.
Tekst, rzecz jasna, niczego nie wyjani.
Po powrocie oczekiway na niego na pododze dwa solidne wory listw.
Nie przeczyta adnego, wiedzia, jakiej bd treci. Dziesitki, setki razy te
same dwa sowa Carolus Victor.
Kochani, dobrzy nadawcy tych wszystkich listw, trzymajcie kciuki, ebym mg zakrzykn Carolus Victor raz jeszcze, tym razem zdobywajc
co nieskoczenie wyszego ni granitowy bawan...
Wpoowie wrzenia do Szmeksu przyjechaa wypocz rodzina Konopnickich, anoce stay si duo zimniejsze, zatem coraz wicej taternikw zaczo schodzi zgr do sanatorium doktora Szontagha na noc.
Rano cign Karola zka listonosz, ale go nie obudzi, gdy biedak nie
zmruy oka ca noc na myl onowych gociach wSmokowcu.
Korespondencji byo mniej ni zwykle. Okoo szedziesit listw od nieznanych nadawcw, zktrych pierwszych dziewi zawierao sowa Carolus Victor, akolejnych pidziesit jeden nie wiadomo co, gdy nie zostay
otworzone, ale zapewne to samo. By tam rwnie pachncy bilecik wizytowy od pastwa Konopnickich. Informowali Karola, e wmiecie s ju za-
66
rwno oni, jak iich pikne curki iprosz przyjaciela rodziny oinformacj
zwrotn, czy istnieje moliwo zorganizowania nazajutrz rautu na jego cze.
Karol napisa karteczk, e przyjcie organizowane przez tak wspaniaych
ludzi to najwyszy honor ie wprost nie moe ju si doczeka spotkania.
Pobawi si chwil powykrzywianym zotym piercionkiem wnajmodniejszym stylu sezonu art nouveau irzuci okiem na elegancko zapakowany
obraz Gustava Klimta lecy pod cian midzy stosami Carolusw Victorw prezent dla rodzicw przyszej panny modej.
Jutro czas na witowanie, dzisiaj trzeba dziaa! pomyla Karol iwycign zszuflady butelk Egri Bikver. Gdy by wpoowie, usysza spod
fioletowej zasony gos czowieka zlustrzanego odbicia:
Kup sobie kalendarzyk zporadami, jak si najmodniej owiadcza wtym
sezonie! Nie moesz pozwoli, eby formuka odstawaa od tego piknego
piercionka wieo zakupionego wWiedniu. Zapytae chocia wgalerii, jaki
krj marynarki bdzie si najlepiej komponowa zobrazem Klimta? Chocia
nie, po co miaby pyta. Pewnie sam doskonale to wiesz. Jeste taki sam jak
oni imylisz tak samo.
Zamknij si! burkn Karol do wystajcego spod stosw listw fioletowego ksztatu.
Denerwujemy si, co? zamiao si co pod zason. Nie dziwi ci si.
Lk przed brakiem akceptacji wyszych sfer to powana sprawa. Spdza sen
zpowiek kadego filistra. Nie spao si dzisiaj, co? Ale nie bj si! Jako zdobywca gry jeste najwikszym hitem sezonu. Popatrz, ile listw dostajesz!
Zrobisz wiksze wraenie na Konopnickich ni tygrys bengalski wklatce!
Zamknij mord! wrzasn Karol.
Nie krzycz tak, bo nabawisz si nerwicy. Przecie jako alpinista stoisz
ponad nieowieconym tumem! Przy nastpnej wizycie wWiedniu koniecznie odwied gabinet pana Sigmunda Freuda. Caa mietanka towarzyska do
niego chodzi, nie moe przecie zabrakn na kozetce zdobywcy Szpiczastego Szczytu.
Cicho bd! Cicho! Cicho! Zamknij si! Zamknij! zawy Karol.
Spokojnie. Radzibym ju tam pojecha. Moe zdiagnozuje uciebie kompleks Edypa, bdziesz mia wymwk do koca ycia. Bdziesz mg wszystkim mwi, e nie jeste oszustem. e twoje kamstwa to wina matki.
Niewidoczny czowiek zlustrzanego odbicia mia si szyderczo pod fioletowym caunem. Karol apczywie pi cierpkie wino koloru krwi.
Ha, ha! Carolus! Raczej Lolek... Lolu. Nie jeste nawet krok dalej, ni
kiedy zrzucie dziecko zkamienia wDolinie Stryskiej. Nawet jako gwiazda alpinizmu nie wystajesz spod sukienki mamu...
67
Karol zamachn si izcaej siy rzuci niemal pust butelk wprzykryty materiaem ksztat. Szyderstwa przerwa odgos tuczonego szka. Walajce si po pododze depesze Carolus Victor poczerniay od byczej
krwi.
Musz si uspokoi... Pobiegn nad wodospady, zbior myli iwykonam
zadanie, jak to okreli poczciwy Thomas Reizend wdepeszy gratulacyjnej.
Potrzebuj tylko kilku minut, eby wyj zdomu...
Wyszed po trzech godzinach, zignorowa kadego, kto chcia ucisn mu
do, poklepa po plecach, wycaowa policzki, da do podpisania artyku
zPrzegldu Zakopiaskiego zpiknymi zdjciami wspinaczek na strome
iglice skalne oraz wszystkich innych, ktrzy zaczepiali go zsobie tylko znanych powodw.
Nad Wielkim Wodospadem, najbardziej urocz spord wszystkich kaskad
Zimnej Wody, byo niemale pusto. Midzy kamieniami, przez ktre przelewaa si topiel potoku, przemykay pluszcze. Biegay po tafli wody sprawniej
ni najlepsi lekkoatleci igrzysk olimpijskich wParyu, anastpnie nurkoway
zwdzikiem igracj dalece przewyszajc najsprawniejszych pywakw. By
to czas ich podwieczorku. Karol obserwowa kotujce si imachajce ogonkami przy polowaniu ptaszki ze spokojnym umiechem. Huk wody odbijany stukrotnym echem przez mokre skay, wiatr szumicy midzy gaziami
niemal czarnego lasu... Idealne miejsce, by si wyciszy izebra siy przed
konfrontacj zdalece trudniejszym przeciwnikiem ni olbrzymie, przyprszone niegiem gry. Zkobiet.
Tak bez wina? zrozmyla wyrwa go znajomy gos.
Rozbia mi si butelka... westchn Karol. Witaj, Mino. Co uciebie
sycha? Jak mina droga zKrakowa?
Przyjechalimy zWiednia. Mama miaa sesj zpanem Sigmundem Freudem, zreszt tak samo jak wszystkie jej znajome. Pocztkowo bya zachwycona, ale kiedy doktor zacz tumaczy jej, oczym tak naprawd ni kadej
nocy, rzucia wniego trzewikiem, nazwaa zboczecem iwybiega zgabinetu. Wszystkim koleankom powiedziaa, e byo wspaniale, aFreud to prawdziwy dentelmen. Rzyga mi si chc od tego. Lina te do niego posza, ajak
wrcia, to tylko gupio chichotaa Mina wycigna ztorby turystycznej butelk wina, otworzya j iusiada na kamieniu. Parszywa rodzina.
Dostaem od twojej matki list...
Wiem. Ju wbardziej bezczelny ipretensjonalny sposb nie mona zasugerowa komu znanemu, eby przygarn creczk ipomg tym samym
rodzicom awansowa whierarchii spoecznej. Wydaam crk za sdziego
68
Mina udawaa piskliwe gosy pretensjonalnych paniu. Amoj ma admira, moj sobie wzi inynier, aja... Ja moj oddaam zdobywcy Szpiczastego Szczytu. Okropne.
Licik faktycznie by nieco pretensjonalny...
Pretensjonalny? Prosz ci. To nic wporwnaniu zprezentem dla ciebie.
Wiesz, co oni ci kupili? Obraz Gustava Klimta. Nigdy wczeniej nie syszeli, e kto taki istnieje, ale ufryzjera jakie wiedeskie baby im powiedziay,
e to modny malarz iwietna inwestycja. Bdziesz mia portret mojej matki, cieszysz si?
Niezmiernie odpar nieco zawstydzony.
Napijesz si wina? Nie wiem, czy samej uda mi si zmczy ca butelk.
Wsumie to mam wworku jeszcze jedn na wszelki wypadek.
Przykro mi, ale mam piln spraw do zaatwienia wSzmeksie. Jestem
umwiony dosownie za kilkanacie minut. Musz lecie. Do zobaczenia jutro.
Jutro?
No, na przyjciu na moj cze.
Nie wiem, czy chc wtym uczestniczy. Mylaam, e ty te nie. Wiesz, e
jeste takim chopakiem, ktry robi co prawda wyjtkowe rzeczy, ale szczerze lubi te swoje gry inie interesuje si sztywnymi bankietami organizowanymi przez krakusw, ktrzy nawet nie wiedz, zjakiej okazji wituj ina
co wszed ich bohater. No, nic to... Ananke! Skoro mwisz, e przyjdziesz,
pewnie zmusz si ite przyjd.
Trzymam za sowo. Miego winka. Pluszcze piknie dzisiaj nurkuj.
Nie wtpi.
Karolowi bardzo trudno byo przej przez Smokowiec niezauwaonym.
Psst idcego szybkim krokiem, zamylonego inerwowym ruchem obracajcego obrczk wkieszeni marynarki Karola zzadumy wyrwa syk dochodzcy zza krzakw dzikiej ry. Psst, tutaj, tutaj.
Westchn izszed zalejki. Wmiejscu, ktre stuprocentowo demaskowao czowieka majcego wiele do ukrycia, siedzia elegancki mczyzna wangielskim akiecie wpaski ikapeluszu przewizanym modn brzoskwiniow
wsteczk, strzyg wsami iumiecha si przyjanie. Woy duo wysiku, by wyglda najuczciwiej, jak tylko si da, kiedy czai si za krzakiem isyczy na przechodniw.
Panie Karolu, pragn wyrazi ogromny szacunek dla paskiego dokonania. Zdobycie Spiskiego Szczytu to naprawd wielki wyczyn, prosz mi wierzy jako koneserowi alpinizmu.
Szpiczastego...
69
70
71
72
73
Ja... Chciaem...
Piercionek wkieszeni piek mu donie.
Awic... Ja... Chciaem...
Jeszcze raz.
No... Zatem... Lina... Ja chc... Chciabym...
No miao, sodziutki. Nie spiesz si zbytnio, jeli potrzebujesz czasu
namiewaa si Lina. Umieram zniecierpliwoci, eby dowiedzie si, co
takiego masz do powiedzenia, ale poczekam.
Przymruya oczy iprzygryza kocwk palca wskazujcego. Karol wzi
trzy gbokie wdechy izdecydowa si wykrztusi wszystko na jednym wydechu. Owiadczy si, apotem bdzie cieszy si najpikniejsz kobiet Galicji na wyczno albo naje si wstydu. Jak wgrach: zwycistwo albo mier.
Lub wstyd. Gdy przez gardo na wiat przedosta si kamie pierwszej goski,
spostrzeg obrczk na palcu Liny. Zot, misternie zdobion, powyginan,
jak najbardziej wstylu art nouveau ijak najbardziej wiadczc obyciu czyj on. No, ale c, skoro ju zacz zdanie, gupio byoby nie dokoczy...
Lina, chciaem ci powiedzie, e zarczyem si dzisiaj ztwoj siostr wypali.
Lina zblada iopucia figlarnie uniesion brew. Pewno siebie opucia j
jak powietrze przekuty balon. Jej oczy na chwil powikszyy si do wielkoci tych tatrzaskich staww, do ktrych tak czsto porwnyway je trzy pokolenia podtatrzaskich grafomanw. Nie bya to jednak kwestia poetyckiej
metafory, aogromnego zdziwienia. Nie wten sposb mia dla niej szczeka
ulubiony piesek. Chwila sflaczenia trwaa krtko. Lina byskawicznie wzia si wgar.
Aczy moja siostra otym wie?
Tak. Zostaem przyjty. Bdziemy niedugo maestwem. Uczcimy to
podczas jutrzejszego bankietu. Tak jak ty i... No wanie: ikto? Kordian? tyca? Ktry ztaternikw niemieckich lub wgierskich? Stary Hunsdorfer?
Amoe wszyscy naraz?
Chyba zgupiae. Nigdy nie wyszabym za nikogo, kto zbyt czsto chodzi
wgry. Ojciec mnie przestrzega, e alpinici to najnudniejsi ludzie wiata,
e ju lepiej mie ma-awanturnika, hazardzist ialkoholika ni ponuraka.
Dzie wdzie wysuchiwa jak wisia na opuszkach palcw nad przepaciami jakiego Piczastego Szczytu czy Dupiastego Wierchu ipatrze, jak cauje na dobranoc swoje bicepsy? Po moim trupie!
Awic kto jest tym szczliwcem?
Kto dobry, bogaty, wieo owdowiay, szalenie mnie kochajcy ipobaliwy dla moich, e si tak wyra, sabostek.
74
75
mi przeszo. Dotaro do mnie, e to nie czowiek, tylko chodzca dusza narodu niemieckiego. To ju wol takich dzikusw jak ty pogaskaa Karola po ramieniu.
Wyranie podobao mu si, kiedy Lina zdradzaa si ze swym wyrachowaniem.
Nigdy nie zwracaa na mnie uwagi...
Wanie po to, eby j zwrci. Mj m wrci zPopradu za trzy godziny, pojecha po pachnce myda.
Izapasy jedzenia dla crki. Syszaem plotk, e wzeszym roku zakrada si noc do kuchni doktora Szontagha, zjada cay gar zupy szczawiowej
idwa kurczaki.
Aja syszaam, e wcale nie bye na tym Szpiczastym Szczycie, tylko zrobie sobie zdjcie na kupie kamieni iprzekupie przewodnikw za doywotnie zapasy ginu zjaowca. Nie trzeba wierzy we wszystko, co ludzie gadaj. Zreszt Hubertyna wcale tak duo nie je. Potrzebuje wicej kalorii ni
rwieniczki, bo duo si rusza. At zup zjada ca, bo wiato byo zgaszone iwciemnoci mylaa, e yka jest duo mniejsza. Trzy razy podniosa j do ust izupa znika. Twoje zoliwoci s bardzo urocze. Twoje poczucie humoru jest ostre jak brzytwa. Kobiety to ceni.
Obiecuj nie sucha inie powtarza ju plotek. Niedugo przecie zostaniemy rodzin. Bardzo si ciesz, e porozmawialimy. Do zobaczenia,
id do narzeczonej.
Zamknij drzwi.
Zawsze zamykam za sob drzwi, te jestem zdobrej rodziny.
Nie, Karol. Zamknij drzwi, ale zosta wrodku. Jest jeszcze jedna sprawa, ale musimy j zaatwi wpokoju.
Zamkn drzwi jak kazaa iposzed za ni dokadnie tak posusznie, jak
mia si zachowywa od samego pocztku rozmowy.
Niektre pieski trzeba tresowa duej ni inne, pomylaa Lina.
Takiego widoku wgrach Karol nie dowiadczy jeszcze nigdy. Jedyne, do czego potrafi porwna owo nowe przeycie, to moment, wktrym po mozolnym podejciu trawiastym, wilgotnym zboczem poprzetykanym niewielkimi skakami, wychodzi na siodo przeczy, adruga strona grani ukazywaa
nagle wszystkie wdziki. To moment, gdy przez przeszo godzin wpatrywa
si tylko wczubki podkutych butw irce wczepiajce si wkpki stromych
traw, a wjednej chwili twarz zaczynay smaga podmuchy wiatru, do uszu
docieray odgosy pasterskich dzwonkw, aoczy atakowa widok dziesitkw
postrzpionych grani ikilku mrugajcych wdole bkitnych staww. Tak!
76
Jedynie do widoku zniezdobytej przeczy potrafi porwna to, co ukazao si jego oczom wsypialni Liny.
Podobnie jak wprzypadku ujrzenia setki znanych wierzchokw znowej
perspektywy iwnieznanej wczeniej konfiguracji, potrzebowa kilku sekund, by uoy taczce plamy kolorw, cieni iwiate wciao Liny. Kiedy zrozumia, co widzi, odebrao mu zmysy. Nie mg si poruszy, gdy
kady ruch by Lin. Nie mg nic usysze, gdy kady dwik wypeniony by Lin. Widzia tylko Lin, czu tylko Lin ismakowa tylko Lin.
Lina oplataa go.
Zacz wdrowa po niej wzrokiem. Muska spojrzeniem jej obojczyki inakrca wwyobrani loki na palec. Opuszkami palcw pieci wewntrzne czci ud, uczy si na pami wgbie iwypukoci eber. Liza uszy ippek
kocwk jzyka. Wcha puszyst kpk wosw na onie, delikatn niczym
przekwita sasanka. Patrzy na jej piersi. Sutki wjego wyobrani stwardniay jak granit. Chwyci je delikatnie dwoma rkami izacz pieci kciukami. Nigdy dotd nie dotyka dziewczcych piersi, chocia nie do koca wiedzia, czy dzieje si to na jawie, czy tylko we wntrzu gowy. Czu je jednak
palcami ijeli byo to zudzenie, to najpikniejsze wjego yciu. Piersi Liny
byy doskonaego ksztatu wylizanych przez lodowiec otoczakw iidealnie
mieciy si wdoni.
C za wspaniae chwyty, pomyla. Trudno zero plus. atwo, co najwyej
nieco trudno. Gdybym mg si czego takiego zapa wdrodze na Szpiczasty...
Chwil napawa si t pikn myl, a nagle zrozumia pewn rzecz lepiej, ni kiedykolwiek wczeniej. Doszo do niego, jaki jest jeszcze dziecinny.
Otrzsn si. Nie wiedzia, ile trwaa jego wyobraona podr po ciele Liny.
Kilka sekund? Kilkanacie? Minut, kwadrans, godzin? Pikna sdzina patrzya na niego przymruonymi oczyma zlekkim umiechem polujcej lwicy.
Moesz mnie mie ten jeden jedyny raz.
Ale ty masz ma... Aja na-na-na-rzeczon wyjka.
Moesz mnie mie jeden jedyny raz wycedzia Lina zimno, jakby wydawaa rozkaz.
Po chwili dodaa bez wikszych emocji wgosie:
Dowiesz si, na czym polega moja sztuczka zjzykiem.
Czy to dlatego, e zdobyem Szpiczasty Szczyt?
Nie. Chc, eby mj may Karolu Wiktu wreszcie naprawd poczu si
zwycizc. Chocia przez chwil. Taka przyjacielska przysuga. Nic nie powiem siostrze ani mowi, nie bj si.
Na przeczy... Wspina si dalej grani ku niezdobytemu wierzchokowi
czy wycofa wdoliny? Czy wejcie na szczyt to naprawd zwycistwo? Zawsze,
77
gdy targay nim wtpliwoci wgrach, rozmawia zmam. Rozejrza si. Pani
Antoniny wsypialni nie byo.
Nigdy nie bieg przez Smokowiec tak szybko. Chcia zdy nad Wodospady Zimnej Wody zpiercionkiem, zanim Mina sobie pjdzie. No izanim
wytrzewieje.
CZ V
WIELKA WERYFIKACJA
Na suto zastawionym stole stay dwa piknie udekorowane kandelabry owietlajce wykwintne potrawy, wtym lodowe desery specjalnie sprowadzone na
t okazj konnymi omnibusami zWiednia. Ocian oparte byy dwa obrazy Gustava Klimta oprawione wzote rzebione ramy, zktrych jeden udekorowany by pikn kokard wseledynowe grochy. Zgromadzonym przy
stole czas umilay rozpoetyzowane, romantyczne walczyki grane przez najlepszych grnowgierskich muzykw, ktrzy do Szmeksu cignici zostali zdalekiego Pressburga. Zkwanymi minami obserwowali ich zboku sali
czonkowie kameralnej orkiestry ze Szmeksu. Kelnerzy donosili coraz to nowe
butelki wytrawnego wina, ciasta, sorbety oraz talerze egzotycznych owocw.
Prawie wszyscy zgromadzeni na sali balowej sanatorium doktora Szontagha wiedzieli, e oto najmodsza crka pastwa Konopnickich znalaza parti godn swego wysokiego urodzenia iprzyja zarczyny najwikszego alpinisty swoich czasw, zdobywcy Szpiczastego Szczytu, doktora praw, Karola
von E. de Payne. Kto natomiast tego nie wiedzia, mg atwo uzupeni wiadomoci zlecej na kadym stole okolicznociowej ulotki wydrukowanej
ju kilka tygodni wczeniej wWiedniu, na polecenie matki Miny, lub dopyta oszczegy jednego zwynajtych przez jej ojca szeptanych informatorw robicych sztuczny tok na sali, wychwalajcych urod modej narzeczonej iprzypominajcych oosigniciach jej wybranka.
Pan Konopnicki strzyg wsami idolewa wszystkim wina. Co jaki czas
wybucha gonym miechem ikrzycza tubalnym gosem: Ho, ho, ho, moja
crcia, kto by pomyla?. Jego ona rzucaa ukradkowe, nerwowe spojrzenia
79
81
groszkiem. Pozostali biesiadnicy jednak zamilkli iwpatrywali si we wpatrujcych si wnich mczyzn. Wkocu Pan Ciasteczko da sygna, aTrzej
Muszkieterowie iJurzyca skierowali na Karola odrapane od szorstkiego tatrzaskiego granitu paluchy ichralnie zakrzyknli:
Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Karol ziewn.
Carolus Victor? Raczej Couche de liquor!
Panowie, czy moglibycie mwi do mnie wzrozumiaym jzyku? Niekoniecznie po polsku. Moe by francuski, pod warunkiem, e poprawny.
Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Mia pan racj, kiedy mwi crkom, e od wspinaczki si wariuje zwrci si Karol do zaskoczonego ojca Liny iMiny, ktremu zwraenia oklapy wsy. Ci tutaj to najlepszy na to dowd. Jak wida, dotyczy to przede
wszystkim alpinistw ambitnych, ale bez znaczcych sukcesw.
Panie Karolu wtrci si Hugon B. Adder. Tym dentelmenom chodzi dokadnie oto, e ipan nie posiada na swoim koncie znaczcych sukcesw, ajedynie onich mwi. Gdyby zbliy si pan odrobin do naszego rodowiska taternickiego, ktrym pan, jako niemiecki arystokrata zpochodzenia,
pogardza, wiedziaby pan, e nazywa si to, bardzo zreszt adekwatnie, karolowaniem. Wnajwikszym skrcie: ci panowie twierdz, e pan bajdurzy.
Bajdurzy wjakiej kwestii? zainteresowaa si matka Miny.
Wkwestii Szpiczastego Szczytu, psze pani odpowiedzia Kordian.
Nie jestem odpowiedzialny za fotografie wprasie. Te faktycznie nie oddaj do koca rzeczywistoci. S nieco zbyt... pionowe sprostowa Karol.
Nie chodzi oretuszowane przez pana Schabenbecka fotografie... zacz Karl Jurzyca.
Ale oto, e Karol wcale...
Wcale co!? warkn na Kordiana Karol.
e wcale na Szpiczastym Szczycie nie by.
Powtrz to, psie.
Nie bye na Szpiczastym Szczycie! wrzasn Kordian. Chodzio
ci osaw, kobiety, pienidze, zainteresowanie ileczenie swoich kompleksw. Karol ma kompleks Edypa, jak nie wierzycie, to poczytajcie dziea Zygmunta Freuda.
Aty masz kompleks Karola, aosny nieudaczniku niespodziewanie
stana wjego obronie Lina. Imaego...
Nie zdya dokoczy, gdy ojciec zatka jej usta rk.
Pani sdzino. Nie wypada... parskn miechem Kordian. Wszyscy wiemy, co Karol chcia zdoby najbardziej. Moe to nawet zdoby. Zna-
82
83
84
Mina, ja ci przepraszam za t ca sytuacj Karol usiad koo narzeczonej. Spucia gow isi nie odzywaa. Prbowa j obj wpasie, ale si
wyrwaa.
Zrozum, to nie jest moja wina, e tak wyszo... Te mi si nie podobaa muzyka, ta caa pretensjonalna otoczka, te obrazy Klimta. Te ulotki na wszystkich stoach byy enujce. Nie wiedziaem, e oni przyjd
ibd gada takie rzeczy. Ja naprawd przesadziem ztymi retuszami fotografii itroch przekoloryzowaem te artykuy, ale uwierz mi, nie kamaem, e byem na wierzchoku. Naprawd tam byem, nie obraaj si.
Syszysz, licznotko... Nie okamywaem ci ani przez chwil. Ani nikogo... My zrobilimy t drog zHunsdorferem iStrompfem. Trzy dni wbijalimy haki i...
Zamknij si wreszcie! wrzasna Mina. Dugo jeszcze bdziesz mwi osobie iojaki grkach?
Mylaem, e oto si obrazia...
Bo jeste zadufanym wsobie kretynem.
Czyli nie obchodzi ci, czy byem na Szpiczastym Szczycie?
Powiedz jeszcze jedno zdanie osobie... to ci pierdoln!
Tak sformuowana istota problemu przez drobn idelikatn dziewczyn
zadziaaa natychmiastowo. Karol przejrza na oczy.
Przepraszam, jeli poczua si ostatnio pominita...
Pominita? Wychodz za m inikt mnie nie pyta ozdanie wadnej
kwestii. Nie odezwaam si dzisiaj ani sowem inikt nawet tego nie zauway! Matka drukowaa ulotki otym, e wychodz za m za zdobywc Trudnej Grki, jeszcze jak bylimy wWiedniu, zanim nawet pomylae, eby mi
si owiadczy. Nawet Lina pewnie wiedziaa przede mn...
To nieprawda, ukochana Karol przytuli j, pocaowa wpoliczek idyskretnie otar ojej wosy kropl potu, ktra pojawia si mu na czole ze zdenerwowania. Przecie owiadczyem si zwasnej woli, anie zpowodu listu od twojej matki. Iprzyja mnie osobicie.
wietny wybrae moment. Obudzie mnie, jak spaam pijana nad rzek,
zacze co wrzeszcze olubie iwsadzie mi piercionek na palec.
Ale zgodzia si...
Tak.
Czemu?
Nie wiem. Wiem, e jeste zakochany wmojej siostrze ie dla niej robie t ca szopk wgrach. Rzyga mi si chciao, kiedy patrzyam, jak si
przechwalasz, jak chodzisz po Szmeksie, puszc si jak paw, jak klepiesz si
zludmi po plecach. Bye absolutnie obrzydliwy...
85
Sprbuj ci kocha...
Wspaniaa deklaracja. Kademu ycz, eby usysza co takiego po zarczynach.
Naprawd sprbuj. Ju zaczem. Kocham ci. Twoja siostra nic ju dla
mnie nie znaczy.
Od kiedy?
Od dawna...
Nie kam, bucu.
Od kilku minut. Zrozumiaem, e to ociebie mi chodzio, kiedy zagrozia, e mi, jak to okrelia, pierdolniesz... To tak wulgarne, e nawet nie
wiem, co to znaczy.
Mina zamiaa si.
Jeste straszliwie gupi. Gupi idziecinny. Miaam powiedzie: ale przynajmniej szczery, lecz teraz ju wiem, e jeste szczery bardzo rzadko.
Czemu zatem przyja owiadczyny? Tylko dlatego, e bya pijana...
Nie wiem... Chyba po prostu lubi gupkw...
Aserio?
Zawsze mi si podobae wyznaa iod razu wrcia do normalnego,
ironicznego tonu. No ibyo mi przykro, e przeze mnie wpakowae si
wten cay burdel zt gr. Powiedziaam ci, e Lina chce si odda zdobywcy Szpiczastego, bo chciaam ci ukara za to, e za ni latae jak jaki piesek kanapowy, chocia powiniene by ponad to. Jej natomiast powiedziaam, ha, ha, to strasznie gupie, e podoba mi si Thomas Reizend.
Czemu?
Przecie go znasz. Wiedziaam, e Lina od razu si na niego rzuci. Nigdy
nie interesowao go latanie za spdniczkami. To chop zzasadami, wodrnieniu do ciebie. Jedyny przyjeda do Szmeksu ichodzi po grach dla siebie igr, anie zsetki innych powodw. J te chciaam ukara. Ani zjednym, ani zdrugim mi nie wyszo.
Aja ju miaem ukrci eb temu Thomasowi zzazdroci...
Tak? Aja byam na Szpiczastym Szczycie wzimie...
Masz charakter...
Teraz zauwaye? Szkoda, e pno, ale chwaa ci za to, e itak jeste
pierwszy. Jak zawsze iwszdzie.
Ja...
Ty to bd cicho... przerwaa mu Mina iprzyoya usta do jego ust.
Wstaa ipchna go na ko, siada na nim okrakiem izacza rozpina koszul. Karol caowa j po szyi.
Tego wieczora oboje kochali si po raz pierwszy wyciu.
86
87
Naga kobieta, obok ktrej lea Karol, rozpyna si wnocnych mgach iokazaa si po prostu turystycznym czekanem odugim stylisku. Obudzi si
pod goym niebem Doliny Starolenej. Spa na przyniesionym zsanatorium
Szontagha kocu, pod gow mia lin. Chwil gaska czekan pieszczotliwie,
apotem podpali przygotowane poprzedniego dnia gazki kosodrzewiny
izagotowa wod na herbat. Napi si, zjad kilka plasterkw schabu imarcepanowe pralinki, ktre podkrad ze smokowieckiej kuchni, wsta iprzecign si.
Szpiczasty Szczyt wyglda jak baszta zakltego zamczyska, na ktr olbrzymy zaoyy wielki, czarny surdut. Mimo i wznosi si tu obok, wydawa si zupenie nierzeczywisty. Karol nie ba si go wogle.
Ja jestem tu, aszczyt jest tam. Jedyne, oco mi chodzi, to ebym ja by tam
izobaczy zgry moje tu. Nic wicej. Wszystko, co pomidzy, jest nieistotne. Mog po drodze nawet piewa, cho nie umiem.
Przejanio si wokolicach Trupiej Szczerby, ktr zdoby bardzo szybko.
Posiedzia na niej chwil, raczc si mocno uwdzon kiebas myliwsk
ibez zbdnej zwoki wszed na gra. Chyo przemkn przez gadk pyt,
ktra kiedy skojarzya mu si znagrobkiem, ateraz zniczym konkretnym
idalej pi si wgr ostrzem grani. Doszed do miejsca, gdzie dalsza droga grani stawaa si zupenie niemoliwa ibez zastanowienia ruszy poziomym trawersem prowadzcym wurwiska pnocnej ciany.
Doszed do pki, na ktrej tak dugo kiedy sta sparaliowany strachem.
Rozmieszya go tylko. Przeszed j dwoma susami iusiad na pocztku eberka, do ktrego za pierwszym razem dotarli dwaj dowiadczeni przewodnicy. Awic to byo takie atwe? Awic istota wyczynu polega na tym, eby
dokona go na tyle wczenie, aby wszystkim innym ludziom wydawa si
trudny? Zanim bdzie tu przychodzi stu turystw dziennie? Czy moe chodzi tylko oto, eby zostawi niewidzialny lad iprzypiecztowa go widzialnym bilecikiem wizytowym? Czy tak niewiele trzeba, by by sawnym ikpa si wpienidzach?
Karol siedzia na eberku, zbierajc siy na nietknity dotychczas ludzk
stop fragment Wgier, aokoliczne gry zaczynay rozpala si czerwon
un. Spisz iPodhale spay pod poncymi chmurami. Wtem na skale obok
jego rki usiad motyl.
Co to jest? pomyla. Nigdy takiego nie widziaem. Tak wysoko? To bdzie jeden znajlepszych okazw do mojej kolekcji... Jaka grwka? Za wysoko izbyt pno. Nawet na halnika kruczaka zbyt ciemny iza duy.
Owad wystartowa isiad na skalnym wystpie kilka metrw wyej. Karol
zerwa si ikocimi ruchami doskoczy do niego. Motyl by ogromny inie-
88
89
90
91
To co, kochani? zakrzykn entuzjastycznie Pan Ciasteczko. Gotowi, by zacz Wielk Wypraw Weryfikacyjn?
Hugonowi Adderowi odpowiedziao milczenie, ktre towarzyszyo mu przez
ca drog do Doliny Starolenej. Wr na plecach bardzo ciy, ale nikt nawet nie myla otym, eby na niego poczeka. Gdy doczapa do wielkiego
gazu, koo ktrego towarzystwo rozpalio ognisko, wszyscy byli ju po kolacji. Podzikowali za przyniesienie prowiantu. Obwiecili mu, e niestety
szed za wolno, eby myle oSzpiczastym Szczycie. Wyrazili swj smutek
zpowodu tego, e pod kamiennym dachem znajduje si tylko pi miejsc
ion, jako ostatni, bdzie musia spa pod goym niebem, po czym wrcili
do grskich rozmw przy borowiczce ikofoli.
Na Trupi Szczerb doszli bardzo zmczeni. Najpierw wymczy ich Adder,
szczebiocc rano jak zegar zbudzikiem wponiedziakowy poranek: Nie zapomnijcie orozwiniciu pachty od mecenasa! Zdemaskujcie kamc! Udokumentujcie wszystkie szachrajstwa! Nie zapomnijcie obla gsiny misnym
wywarem ze soika! Fotografia szczytowa jest rzecz zasadnicz! Najlepiej,
eby byo wida na niej rwnie ciasto biszkoptowe znadzieniem zwiky
polane delikatnym czekoladowym musem!
Potem wymczya ich gra. Droga bya zbliona do pionu, bardzo trudna
iwymagajca. Wydawao si, jakby drzewa wDolinie Jaworowej rosy bezporednio pod stopami. Byy malutkie jak biegajce wtrawie uczki woczach
kogo, kto nie rozumie gr inie wie, e widziany zssiedniej grani sam rwnie jest taki maluteki. Strompf starym przewodnickim zwyczajem cigle
kl pod nosem przeklty pies ta gra!. Kordian wiedzia, e wejcie Karola na Trupi Szczerb jest pewne iniemoliwe do podwaenia. By tam ju
wczeniej rwnie Jurzyca. Mimo to widok hakw wdrugiej, trudniejszej
czci ciany, tych samych, oktrych czyta wRoczniku Wgierskiego Towarzystwa Karpackiego, rozczarowa go. Burzy wizerunek Karola jako absolutnego mitomana, kamicego wkadym wypowiadanym zdaniu, ktry Kordian pracowicie stworzy sobie wgowie. Widok namacalnych ladw
po poprzedniej wyprawie sta mu oci wgardle, jakby haki nie byy wbite
wgranitow cian, ale bezporednio wjego mzg. Pozostaych trzech chopakw te solidnie si napracowao ibardzo wymczyo.
Std trzeba i trawersem zacz stary przewodnik. Miniemy dwa
eberka skalne. Albo trzy. Albo nie, dwa idojdziemy do takiej peczki pod
odpychajc ska. Zniej na kolejne eberko wstron grani idalej nie wiem,
jak i, ale nie wydawao si to trudne.
92
93
Ale to ja jestem kierownikiem wyprawy. Pjd przodem Kordian rozwiza wze inie czekajc na towarzyszy, ruszy wgr.
Min obryw wyrniajcy si bia barw od niemal czarnych ska kopuy szczytowej Szpiczastego Szczytu, podcign si na rkach na zb skalny
iwyszed na gra. Skaka po wielkich gazach wstron jej spitrzenia zprdkoci sposzonej kozicy. Nie mg si doczeka, a zdobdzie wierzchoek.
Jaka wewntrzna sia mwia mu, e nie moe si to sta za kwadrans ani
za dziesi minut. Natychmiast! Musi zdoby wierzchoek natychmiast. Koniecznie chcia sta na nim przez chwil sam.
Szczyt! Widok! Odczuwanie! Piargi Strzeleckich Pl zmrugajcymi do poudniowego soca Siwymi Stawami iStrzeleckimi Okami oraz piramida
Strzeleckiej Turni, za ktrej wierzchokiem widoczne byy zielono-rude pola
Spiszu, zamknite waem Ninych Tatr! Wiee Jaworowych Szczytw sprawiay wraenie, jakby chciay wyrwa si zziemi iposzybowa do nieba niczym aeroplan. Zza plecw gronie obserwowa je Szczyt Franciszka Jzefa
zwany przez Polakw Garuchem, pilnujc, eby nie wykonay swojego zamiaru inie oderway si od Austro-Wgier, dajc sygna innym krainom.
Zdrugiej strony Lodowy przytacza ogromem, aostry wierzchoek Poredniej Grani przebija kbiast chmur, ktra chciaa ukry go przed wzrokiem ciekawskiego turysty. Wtakiej sytuacji kady prawdziwy turysta, oczywicie posiliwszy si uprzednio, powinien stan na wierzchoku, przyoy
do do czoa izaduma si nad odwieczn pieni ducha gr odbijajc si
echem od pradawnego granitu dumnych krzesanic iwiszarw. Powinien myle wycznie owiecznoci, niemiertelnoci duszy, potdze przyrody itym,
jak te wszystkie sprawy opisa wieczorem damom na tyle adnie iprzystpnie, eby same mogy si zaduma. Kordiana natomiast wszystkie te rzeczy
nie obchodziy ani troch.
Jedyny widok dalszego planu, jaki go interesowa, to cztery ksztaty podajce grani wstron szczytu. Po upewnieniu si, e nikt nie dojdzie do niego przez nastpne trzy, cztery minuty, ca uwag skoncentrowa na dokadnym przeszukaniu rozpadlin midzy kamieniami.
Tutaj nic. Nic. Nic szepta do siebie, nerwowo wkadajc donie wkad wnk iprzeczesujc drobny siuter. Nic, nic, nic.
Nic, nic, nic.
Sam nie wiedzia, czy chce co znale, czy nie. Obie perspektywy bardzo
go denerwoway.
Nic, nic, nic.
Co rozsadzao go od rodka.
94
95
Czemu?
Bo nie. Nie damy winiom tej satysfakcji.
Hnde hoch!
Karol nie wiedzia, kto krzyczy, ale na wszelki wypadek podnis rce do
gry. Wystarczajco ryzykowa ju tego dnia ycie wgrach, nie chcia zgin na ulicy wSzmeksie. Po chwili poczu co wyjtkowo nieprzyjemnego.
Dotyk metalowej lufy pistoletu na plecach.
Nie mam pienidzy stara si mwi spokojnym gosem. Apralinki zmarcepanem ju zjadem.
Milcze niepytanym ucia zimno uzbrojona osoba. Czy oskarony by na wierzchoku Spitzer Turm?
Oskarony?
Odpowiada precyzyjnie na pytania. Czy oskarony zdoby Szpiczasty
Szczyt osobicie, czy dopuci si karolowania?
Byem!
Niech oskarony przysignie na sowo honoru.
Przysigam na sowo honoru.
Mczyzna opuci luf pistoletu.
Zadam to pytanie jeszcze raz, nie mierzc woskaronego zpistoletu parabellum, eby nie wpywa waden sposb na jego odpowied. Ostrzegam
jednak, e jeli oskarony zmieni zdanie, zostanie zastrzelony.
Byem na wierzchoku Szpiczastego Szczytu. Osobicie. Tymi nogami,
wtych butach Karol odwrci si powoli. Przysigam na sowo honoru. Nie musisz si wcieka, Thomas.
To mi wystarczy, Karol umiechn si Thomas Reizend, wojskowy.
Wierz ci. Sowo honoru to rzecz podstawowa. Jeszcze raz gratuluj wykonanego zadania.
Dzikuj bardzo odpowiedzia Karol idoda wmylach: psychopato.
Thomas Reizend schowa pistolet do kabury, zasalutowa, odwrci si na
picie iodszed krokiem defiladowym wsobie tylko wiadomym kierunku.
Od tego dnia listonosz przychodzi do Karola bardzo rzadko. Listy otreci Carolus Victor niemal ustay.
Powracajcych przez Jaworow Przecz taternikw czekajcy na nich cay
dzie Hugon B. Adder powita niczym labrador dawno niewidzianego waciciela. Gdyby mia ogon, merdaby nim. Gdyby nie by dobrze wychowany, zpewnoci skoczyby na Kordiana izacz liza go po twarzy. Gdyby
potrafi, szczekaby.
96
97
CZ VI
CAROLUS VICTUS
99
Aco ztreningami?
wicz codziennie.
Po duszej chwili przytulili si.
Zuch chopak... powiedziaa pani Antonina idyskretnie otara z
zpoliczka. Bya umiechnita.
Odczytem zainteresowaa si prasa. Swoj obecno zapowiedzieli korespondenci Przegldu Zakopiaskiego, Giewontu, krakowskiego Czasu, wgierskiego Turistk Lapja, spiskoniemieckiego Zipser Bote, anawet
przedstawiciel Club Alpin Franais, wktrego periodyku Karol opublikowa
relacj ze zdobycia Szpiczastego. Zliczcych si opiniotwrczych czasopism
ywo zainteresowanych tematyk alpinistyczn zabrako tylko przedstawiciela lwowskiego Przegldu Kucharskiego. Pan Ciasteczko obrazi si na
gry itaternikw. Wostatnim numerze opublikowa dugi, ale za to ilustrowany piknymi zdjciami artyku otym, e ludzie gr s samolubni, kamliwi inie znaj si na kuchni.
Gdy nadszed dzie wykadu, tumek zacz zbiera si pod sanatorium ju
wporze obiadowej. Zgromadzio si przeszo dwiecie osb. Niektrzy nawet
przytaszczyli aparaty fotograficzne. Wikszo pa ubranych bya nad wyraz
szykownie, apanowie elegancko nastroszyli izadarli do gry wsiska. Byo
to bodaje najwiksze kulturalne itowarzyskie wydarzenie sezonu, mao kto
mg sobie pozwoli na niezostanie zauwaonym na sali.
Punktualnie oszstej na to samo podwyszenie, na ktrym kilka dni wczeniej Karol zrodzin Konopnickich biesiadowali zokazji zarczyn, wyszed
Kordian, dzierc solidny plik notatek. Specjalnie na t okazj kupi sobie
now marynark. Wosy uczesa wstylu Karola: na brylantynie zprzedziakiem porodku gowy. Pod szyj zawiza olbrzymi krawatk wseledynowe grochy. Na nogi, rzecz jasna dla wikszej wiarygodnoci, zaoy podkute grskie, ubocone buciory. Dzielnie sekundowali mu Klemens ityca,
cho po skromniejszych ubiorach wida byo, e to Roman bdzie gwiazd
wieczoru. Zreszt caa trjka zoya si na jego marynark, wic na nowe
ubrania dla pozostaych dwch Muszkieterw zabrako funduszy. Karl Jurzyca odmwi uczestnictwa wpublicznym ponianiu imiennika. Wmomencie wyjcia prelegenta na scen schodzi zwierzchoka Maego Jaworowego Szczytu icieszy si jesiennym socem.
Kordian zakaszla, awtedy szepty umilky.
Jest rzecz wtatrzaskich koach turystycznych powszechnie wiadom,
e nie wszystko to, co pan doktor Karol Artur de... itak dalej oswoich wTatrach dokonanych czynach turystycznych pisa iopowiada, jest prawdziwe
101
ina rzeczywistoci oparte zacz iju po pierwszym zdaniu rozwia wtpliwoci, komu powicony bdzie wykad.
Przez publik przeszed guchy pomruk. Kordian wsuchiwa si przez
chwil wjego melodi zzadowolon min ikontynuowa:
Dzi wiemy ponad wszelk wtpliwo, i pan doktor E. od lat szeregu wprowadza wszystkich systematycznie wbd, opisujc wejcia nigdy
nie odbyte. Za kluczow dla dalszej historii taternictwa kwesti uwaam
zbadanie wszystkich jego mistyfikacyj ioczyszczenie literatury turystycznej zbezliku tych wieloletnich abezprzykadnych faszerstw turystycznych.
Zdj ten wielki znak zapytania cicy nad kadym artykuem pana E. jest
celem niniejszej rozprawki. Inic ponadto! na twarzy prelegenta pojawi
si umiech ukrywajcy nerwowo, atw do spostrzeenia wruchach ciaa. Dla lepszego efektu mrugn wstron Karola ipani Antoniny. Oboje pozostali niewzruszeni.
Obc idalek jest nam myl zajmowania si tego osob. Pomin zatem
kwesti samego tytuu doktora praw, by oszczdzi dwudziestoletniemu
panu doktorowi kolejnych ponie. Staraniem naszem bdzie zebra moliwie krtko materia dowodowy tyczcy si wszystkich bez wyjtku mistyfikacji pana doktora. Oparty jest on gwnie na poczynionych wterenie spostrzeeniach pierwszorzdnych turystw, aprzede wszystkim nas, czonkw
Wyprawy Weryfikacyjnej.
Klemens ityca grzecznie pokonili si audytorium. Reporterzy poprosili
ich, by nie ruszali si przez minut na potrzeby wykonania fotografii.
Awic zacznijmy!
Tu nastpio dugie wyliczenie szczytw, turni iwiodcych na nie drg, ktrych Karol oraz jego matka ponad wszelk wtpliwo nie przeszli. Dowody
na ich oszustwa byy najrniejsze. Ato szczegy topograficzne zrelacji drukowanych wPrzegldzie Zakopiaskim nie zgadzay si ztymi, ktre Karol
opisywa po niemiecku; ato na wierzchoku nie znaleziono kopczykw ibiletw wizytowych, ktre przecie musiay tam si znajdowa. Jak si okazao,
niemal wszystkie gry, do ktrych zdobycia przyznawali si pani Antonina
zsynem, jako pierwszy zwiedzi kto inny. Najczciej Kordian zkolegami,
ale bywao, e ich niemieccy iwgierscy koledzy: Alfred Martin, Oskar Dyhrenfurth czy Thomas Reizend. Po kadej wymienionej nazwie ibezspornym
udowodnieniu Karolowi kamstwa przez sal przechodzi pomruk wzburzenia, aprawdziwi zdobywcy nagradzani byli gromkimi brawami. Niektrzy
kaniali si wpas publicznoci, niektrzy trzymali si na uboczu*.
* By nie zanudza Czytelnika, nie przytocz tutaj wszystkich dowodw Kordiana. Mona je znale wczasopimie Taternik r. I: 1907, nr 6, s. 97-106, w powiconym temu zagadnieniu artykule Romana Kordysa,
wybitnego lwowskiego alpinisty, dziaacza turystycznego ihistoryka taternictwa, zaoyciela (wraz zJerzym
102
Tak jest wanie synteza siedmioletniej dziaalnoci taternickiej doktora Karola Artura de E.! - zagrzmia Roman ze sceny. Czu si jak ogromna drapiena ryba, ktra niespiesznie pynie za potk, bawic si zni tylko po to, by czerpa zjej poarcia moliwie najwiksz satysfakcj. Karol
iMina siedzieli spokojnie. Pani Antonia bya blada jak trup. Lina wiercia
si gorczkowo, sdzia Kukuruz zajada si pierokami zkapust, aHubertyna zziemniakami, serem icebulk.
Kordian odczeka, a publika si uciszy. Wiedzia, e mao kto zainteresowany by pierwszestwem na niewybitnych turniczkach Granatw Wielickich czy Grani Soliska. Wszystkim zebranym iprasie chodzio przecie
wycznie oSzpiczasty Szczyt. Gr, ktrej zdjcia wprasie podziwiali obywatele caych Austro-Wgier iniemal wszystkich pastw ociennych. Czeka. Dopiero, gdy doszed do wniosku, e napicie wrd audytorium signo zenitu, rozpocz uroczystym tonem:
Przejdmy teraz do najwaniejszej inajbardziej bulwersujcej kwestii
Szpiczastego Szczytu.
Zumiechem przez kilkanacie sekund przyglda si poruszonej sali ireporterom bijcym si ojak najlepsze miejsca do ustawienia si ze swoimi
aparatami Brownie.
Ot penoprawnymi zdobywcami tego dumnego olbrzyma, tej gry
gr, tego tatrzaskiego Matterhornu, tej iglicy orw s dwa zespoy. Pierwszy, skadajcy si ze znanego pastwu zprawdomwnoci modego doktora nauk prawniczych, jego matki idwch przewodnikw nie pierwszej modoci oraz drugi, ktrego kierownikiem byem Ja.
Roman zawiesi gos. Popatrzy na Karola iumiechn si do niego szeroko.
Twarz tamtego nie wyraaa adnej emocji. Szkoda. Osiemnastoletni prelegent chcia wzbudzi wprzeciwniku nadziej, ktr mia zdepta nastpnym
Malank iZygmuntem Klemensiewiczem) Kka Taternikw pniejszego Klubu Himalaja ktre odegrao wan rol wrozwoju wspinaczki wTatrach. Wedug bada Kordysa Kordian doszed wwczas do nastpujcych wnioskw:
Karol jako pierwszy zwiedzi wlatach 1897-1903 nastpujce szczyty iturnie: Solisko (dwie turnie), Zmarzy Szczyt, Maa Litworowa Turnia, trzy turnie wGranatach Wielickich (tzw. Hohe Margitspitze, Isabella
Turm iKrukowski Turm), trzy turnie wGrani Pyt, Dzik Turni, Jaworowy Szczyt, May Koci, Czarny
Szczyt iMay Koowy razem pitnacie.
Nie zwiedzi nastpujcych szczytw iturni: tzw. Turnia Lvy'ego, Turnia Mnnicha, rodkowy Szczyt
Miguszowiecki, tzw. Fischerturm, Lucifer, Adlerspitze, Ochsenrckenturm, Wielka Litworowa Turnia, tzw. Szczyt Lawin, tzw. Vierfingerturm iBlthenturm, Grosse Plattenspitze, Hunsdorferturm,
Tatra Schreckhorn, Turnia Kamiskiego, Wielka Pia, Hakowy Szczyt, Ostry Szczyt, Zachodni Szczyt
Ostry, Wielki Koci, Kopa Lodowa, nieny Szczyt, tzw. Lustgartenturm iTotengarten Turm razem
dwadziecia cztery.
Nie istniej szczyty i turnie: Noe, poudniowy wierzchoek Ostrego, Turnia Hillera, Szczyt Weissa,
Szczyt Jarzbowskiego, tzw. Christoph Korn Spitze, Zibaturm, Brdarowy Kardas, Wielki Wiercioch
iStapisowa Turnia razem dziesi.
Nie znalaz pan doktor nastpujcych nowych drg: na Gerlach od Kaczej Doliny, na Gerlach odmian drogi
Drmstadtera, na Starolen Grani Pyt, na Baranie Rogi zachodni cian, na omnic od Kamiennego
Stawu oraz na omnic odmian drogi Pawlikowskiego pnocn cian razem szeciu.
103
zdaniem. Efekt nie zosta osignity. Rzuci jeszcze okiem na Lin siedzc
wtowarzystwie ma. Wygldaa na rozwcieczon. Mia ochot pokaza jej
jzyk, ale si powstrzyma.
Rnica midzy tymi dwoma zespoami wspinaczkowymi jest zasadnicza. Dotyczy metody wejcia na szczyt. My zdobylimy go uczciwie, na sposb taternicki. Stoczylimy bohaterski bj zgr ipokonalimy j. Zesp
pana Karola natomiast skorzysta z... tu Kordian wzi gboki wdech idokoczy: zMetody K!
Publiczno oszalaa. Krzyczano: Haba! Kamstwa! Mistyfikacja!. Apotem chralnie: Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!".
Niemal czterdzieci lat temu na wierzchoku niemoliwego do zdobycia Matterhornu stan dzielny Edward Whymper niespodziewanie Karol wszed na scen przy akompaniamencie gwizdw, okrzykw ibuczenia
publicznoci. Dziki brawurze, talentowi, determinacji icikiej pracy
udowodni, e nie ma gr niemoliwych do zdobycia. Po dziesitkach prb,
momentw grozy, strasznych chwil, wktrych naraa ycie, stan na upragnionym szczycie izwyciy.
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K! ryczaa wikszo sali.
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor! grzmieli nieliczni.
Zwyciy samego siebie, zwyciy ograniczenia ludzkiej siy, ograniczenia wyobrani izwyciy konkurentw. Jego przeciwnikowi wwycigu opierwszestwo na szczycie tej niebotycznej gry, Jean-Jacquesowi Carrelowi, gdy zobaczy wysoko ponad sob, na wierzchoku, posta odzian
wcharakterystyczne biae spodnie, pozostao tylko spuci gow wpokorze iuzna sw porak.
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor!
Co czu, gdy zrozumia, e historia zapamita go jako tego drugiego?
e caa historia jego ycia wpodrcznikach bdzie wycznie apendyksem
do rozdziaw oWhymperze? Myl, e na tej sali s ludzie, ktrzy lepiej ode
mnie odpowiedz na to pytanie. Mnie, jako pierwszemu, pozostaje ztego
miejsca podzikowa tym drugim iwyrazi mj najwyszy szacunek. To
dziki wam, drodzy drudzy, pierwsi s pierwszymi!
Metoda K! Metoda K! Metoda K! Metoda K!
Ca-rolus-vic-tor! Ca-rolus-vic-tor!
Dzikuj wszystkim raz jeszcze, Szpiczasty wzity, Carolus Victor, dobranoc pastwu!
Zszed ze sceny. Wzi narzeczon pod rk irazem zpani Antonin, wolnym krokiem przedzierajc si przez kotujcy si tum, udali si wstro-
104
n wyjcia sali bankietowej. Fotoreporterzy zerwali si zmiejsc, by uchwyci ich ucieczk wniesawie. Po chwili drzwi si zatrzasny, aludzie dalej
krzyczeli, chocia nie wszyscy. Po przemwieniu Karola mniej pewni siebie
zamarli wbezruchu ibacznie obserwowali ssiadw. Wzalenoci od tego,
co usyszeli, doczali do tych od Metody K lub do tych od Ca-rolus-vic-tor!. Niektrzy na wszelki wypadek wykrzykiwali naprzemiennie raz jeden, raz drugi slogan.
Jeden gos wyrnia si tonem zoskarycielskiej wrzawy tumu. By to Thomas Reizend. Wojskowy.
Dowody! krzycza. Prosz przedstawi dowody! Nie wolno oskara bez dowodw! Beweis, bitte!
Nikt jednak go nie sucha. Wkocu si zdenerwowa, wycign pistolet
parabellum iwystrzeli wsufit. Tum zamar. Roman rzuci si na ziemi
iukry twarz wdoniach. Zabieg retoryczny si uda. Byo jasne, e gos naley teraz do pana Reizenda.
Gliebt Herr Roman zacz Thomas spokojnym ikurtuazyjnym gosem. Nie musia krzycze, gdy na sali byo cicho jak makiem zasia. Prosz wybaczy, e zaprowadziem porzdek na sali wtak drastyczny sposb,
ale porzdek jest rzecz zasadnicz. Gdy si kogo oskara, trzeba przedstawi dowody. Byem kilkukrotnie towarzyszem wypraw pana E. izapamitaem go jako doskonaego alpinist inienagannego moralnie czowieka.
Wszyscy czekamy na przedstawienie dowodw na poparcie tezy, e szanowny pan doktor, jego czcigodna matka idwch wybitnych przewodnikw nie
zdobyo Spitzer Turm. Prosz si nie obawia. Nie zastrzel pana, nawet jeli mnie pan nie przekona. Morderstwo przy damach uwaam za szczyt towarzyskiego nietaktu. Nie jestemy na Bakanach. Nie oznacza to jednak, e
nie nalegam, by postara si pan naprawd solidnie uzasadni swoje zarzuty. Reasumujc, prosz kontynuowa inie przejmowa si wymierzonym
wpana parabellum P08.
Przyklasnli mu niemieccy taternicy. Mimo e sami atakowali Karola wprasie iskorzystaliby na odebraniu mu pierwszestwa na wielu wierzchokach,
widocznie nie wsmak byo im stawianie go pod publicznym prgierzem.
Przedstaw dowody, may konfidencie krzykna zdenerwowana moda sdzina von Mais-Kukuruz. Wygldaa duo lepiej ni kilka minut wczeniej. Wtedy jej obecno iaosny wygld bardzo motywoway Kordiana,
teraz staa si mu oci wgardle. Wiem, czemu masz na szyi tak wielk kokard! Rekompensujesz tym maego pta... nie dokoczya zdania,
gdy m zatka jej usta doni. Po czci ztroski, by nikt nie pozna sekretu
105
Kordiana, po czci, by nikt si nie zastanawia, skd jego maonka czerpie wiedz.
Kordian wsta zpodogi idrcym gosem nogi irce rwnie mu dray
wygosi dalsz cz odczytu. Nie tak sobie wyobraa prelekcj oSzpiczastym Szczycie. Wszystko wymkno si spod kontroli. Seledynowa krawatka wisiaa smtnie jak ryba zawieszona na szyi zodziejaszka. Bilet wizytowy Karola wkieszeni pon ywym ogniem.
Ma-ma-ma-ma-mam dowd. Araczej znalazem, znalelimy, my, ko-komisja we-ry-ryfikacyjna, e tam na wierz-wierz-choku... Ju m-m-wi wicej, ale niech pan we mnie nie ce-celuje zpa-pa-ra-ra-bellum.
Thomas westchn ischowa pistolet do kabury. Roman od razu poczu si
lepiej. Jak kady artysta sceniczny wtakich okolicznociach.
Dzikuj panu bardzo. Zacznijmy od zdj opublikowanych wprasie. Po
artykule pana Karla Jurzycy, wktrym stwierdzi on, i Karol ijego przewodnicy musieli si pomyli, gdy Szpiczasty Szczyt ma tylko jeden wierzchoek,
anie dwa inie mogli oni zdoby poudniowego wierzchoka, gdy taki po prostu nie istnieje, pan E. zareagowa bardzo agresywnie. Wtekcie zatytuowanym Audiatur et altera pars odsdzi pana Jurzyc od czci iwiary, zarzuci mu
kamstwo ina poparcie swych sw opublikowa zdjcia przedstawiajce oba
wierzchoki. Powoujc si na jedn zpodstawowych zasad prawa rzymskiego, przedstawi niepodwaalny dowd prawdziwoci swoich sw, obroni si
od zarzutw izdecydowanie wygra spr. Komisja weryfikacyjna ustalia, i
trudno byo obardziej nieudoln mistyfikacj. Zdjcie zostao po prostu prymitywnie przykarolowane, wten sposb, by szczyt mia dwa wierzchoki. Retuszu dokona wZakopanem znany pani sdzinie Kukuruz fotograf Henryk
Schabenbeck. Ilustracje do drugiego tekstu oSzpiczastym Szczycie s jak najbardziej prawdziwe iimponujce. Szkoda tylko, e przedstawiaj wspinaczk postronnych ludzi na Aiguilette d'Argentiere, pikn ig skaln wAlpach,
anie jego samego wwalce ztatrzaskim granitem. Czy doktor E. myla, e
aden Polak nigdy nie by wChamonix inigdy nie bdzie, czy moe jest zwyczajnie pozbawiony wyobrani iinstynktu samozachowawczego? Co wicej,
kolejny artyku pan doktor zilustrowa zdjciem przekrconym odziewidziesit stopni, tak by pion sta si poziomem, apoziom pionem. Wspaniaa
wspinaczka na ciany Szczytu Franciszka Jzefa, przez nas, Polakw, nazywanego Garuchem, okazaa si zwykym pezaniem po kamieniach na dnie doliny. Jak dniwk znakomity spiski przewodnik, pan Hunsdorfer, bierze za
czoganie si zklientem po gazach? Tego nie wiemy. Nie jest tajemnic natomiast, e za wejcie na niezdobyt dotychczas gr pobiera sowity dodatek...
106
107
108
mia si znim kci. Popatrzy wstron drugiego przewodnika, Strompfa, ktry go okama, e nie byli zKarolem na szczycie za kilka litrw borowiczki. Stary wpatrywa si wniego znienawici.
To dziwny wieczr, wielu ludzi dzisiaj kamie, pomyla Kordian.
Panie Strompf, czy dla dobra sprawy mgby pan potwierdzi, i Karol
przekupi pana, by utrzymywa pan, e jest on pierwszym zdobywc Szpiczastego?
Nie mrukn Strompf, wsta izacz powoli sun wstron wyjcia.
Dwudziestego pitego sierpnia pan Karol wtowarzystwie moim ipana Hunsdorfera osign wierzchoek Szpiczastego. Auf Wiedersehen.
Tak, drodzy pastwo. To prawda Kordian powrci do tematu, gdy starzy przewodnicy opucili sal, cho by zupenie skoowany. Sawni pierwsi
zdobywcy Szpiczastego Szczytu tak naprawd na nim nie byli. Potwierdzia
to ponad wszelk wtpliwo nasza Wyprawa Weryfikacyjna. Mimo usilnych stara na wierzchoku nie znaleziono najmniejszego ladu zwiedzania. Poza tym droga jest trudniejsza ibardziej eksponowan, ni mona by
przypuszcza, znajc sposb pisania Karola E. Pierwsze wejcie naley zatem do mnie. Oraz towarzyszy doda ciszej. Dzikuj za uwag iycz
wszystkim dobrej nocy.
Roman zbieg zpodium iuda si do wyjcia. Za nim ruszyli Klemens ityca. Ani jedna osoba nie zaklaskaa, nikt nic nie powiedzia, nikt nie fotografowa, caa publika trwaa wbezruchu ikonsternacji.
Widzielimy dzi kilka trupw wkocu przerwa milczenie Thomas
Reizend. Niebywae, kilka trupw iani jednego strzau. Dobranoc.
Prasa zainteresowaa si tematem. Wkadym czasopimie Austro-Wgier
mona byo znale nagwki rodzaju Metoda K wiecznie ywa, Karol
czowiek, ktry nie zdoby Szpiczastego, Upadek Karola E., To nie by
prawdziwy Polak! Oniemiecko-ydowskim pochodzeniu doktora E., Karol Kollaps, czy Piczasty NIEwzity Carolus Victus.
Kordian, przed wykadem bardzo ochoczo udzielajcy wywiadw, milcza jak zaklty. Sdzc jednak po frekwencji, zktr odwiedza go listonosz,
musia prowadzi oywion korespondencj zpras zagraniczn. Hunsdorfer pi, Karol znikn, Lina przestaa pojawia si wSmokowcu, Strompf pi,
pani Antonina zamieszkaa wAustrii, gdzie po mierci ma ponownie wysza za m, Mody Hunsdorfer pi do towarzystwa zojcem.
Taternicy plotkowali wschroniskach ikolebach, najbardziej jednak spraw kamstw wok zdobycia Szpiczastego Szczytu zainteresowali si ludzie,
ktrzy nigdy nie byli wgrach.
109
Nikt ju wicej Karola wTatrach nie zobaczy. Rok pniej umar jego ojciec, apo dwch latach moda ona. Powodem byo niewyleczone przezibienie wywoane kpiel wubraniu wzimnej grskiej wodzie. Sam Karol y,
ale dla ludzi rwnie dobrze mg by martwy.
Kilkanacie lat pniej wnowopowstaej Czechosowacji konopn lin miaa wikszo taternikw. Zaniko jednak synne Braterstwo Liny zprzeomu
wiekw, chocia sama Lina sporadycznie jeszcze pojawiaa si wTatrach. ycie kulturalne Szmeksu, zwanego teraz Smokowcem, niemal zaniko. Lina
zwykle wynajmowaa pokj wschronisku wDolinie Starolenej zwanym
pieszczotliwie Trupiarni. WSmokowcu czasem pojawiali si Kordian, tyca iKlemens, apo ich minach wida byo, e tskni za starymi dobrymi
czasami. Brakowao im Karola, starych wsatych przewodnikw, zapewne
te troch wasnej modoci. Smokowieccy kuracjusze nie yli ju tak bardzo
sprawami taternictwa, gdy wszystkie szczyty dawno zostay zdobyte, aroztrzsanie kwestii rodzaju: Czy wiodca wlinii spadku wierzchoka droga na
Turni X jest a skrajnie trudna czy tylko nadzwyczaj trudna niespecjalnie
przemawiao do wyobrani kogokolwiek spoza wskiego grona sportowcw.
Nawet straszna poudniowa ciana Szpiczastego zostaa zdobyta. W1928 zginy na niej dwie mode taterniczki, Zofia iJadwiga, dwa lata pniej Kazimierz Kupczyk. Mia dwadziecia jeden lat ipodobno wspina si ztak gracj, jakby wgrach sysza muzyk...
Jeden temat powraca jak bumerang. Dalsze losy niesawnego Karola E. Gdy
tylko kto poruszy t kwesti, zawsze mg liczy na kompanw do rozmowy.
Sysza pan, panie kochany? Karol E. Tak, ten od Metody K, by delegatem
na konferencji pokojowej wParyu. Pojechali panowie Paderewski, Dmowski, Grabski, aznimi taka szuja. Ciko uwierzy powiedziaa, gdy skoczyli rozmow odzisiejszym menu.
On jest podobno czonkiem Biura Kongresowego. Dostarcza danych do
traktatw pokojowych wWersalu iwSaint-Germain zNiemcami iAustri.
Tylko wnaszym chorym kraju mogli odda rokowania zNiemcami Niemcowi. Mami nas wizj niepodlegoci, atak naprawd zaborcy cay czas maj
tu najwicej do powiedzenia odpowiedzia elokwentnie, gdy lubi mwi.
Skandal. Ijeszcze Grabski napisa mu list dzikczynny. On nie widzi, e
to szpion? zdziwia si krtkowzrocznoci wadzy.
Moe chce co ugra ze Szwabami, kto wie? Udaje endeka, eby oczy zamydli obywatelom spekulowa ztrosk oswj kraj.
To ydzi. Albo, co gorsza, syjonici! podejrzewa iby pewien.
110
On kiedy pisa, e zatkn na wierzchoku Szpiczastego biao-czerwon chorgiew, eby przypomina pruskiemu magnatowi Hohenlohemu, e
jeszcze nie zgina zasugerowa.
Mwi, mydlenie oczu. Niemcy s sprytni. Najpierw ci kochaj, apotem
ci zjedz. Zupenie jak hipopotamy bysn dumny znowego bon-motu.
Przecie nie by na Szpiczastym, to jak zatkn? zdziwi si.
Oni maj sposoby, nie bj si machn rk.
Sysz, e rozmawiaj panowie oKarolu E., nie wiem, czy wiecie, ale jest
poszukiwany listem goczym rzuci nonszalancko.
Za niezdobycie Szpiczastego? zapytaa zprzejciem.
Nie, za morderstwo! sprostowa tajemniczo.
Och! jkna ze wzburzeniem
Ach? sapn zzainteresowaniem.
To pastwo nie wiedz? rzek zdum, e nie wiedz.
Nie wiemy - mruknli poirytowani, e nie wiedz.
To nie syszeli pastwo? podsyci ich ciekawo.
Nie syszelimy potwierdzili.
Nic anic? cign dalej za jzyk.
Nie syszelimy, mw pan wreszcie zdenerwowali si.
Pamitacie pastwo Karla Jurzyc? zapyta sugerujc, e to wane
pytanie.
Tak skamali, gdy nie pamitali.
Karl Jurzyca to Niemiec ze lska wyjani, gdy wiedzia, e kami.
To nad wyraz ciekawe! odpowiedzieli znudzeni.
To on jako pierwszy oskary doktora E. okamstwa. Zosta zamordowany wpracy, wkopalni hrabiego Larisch-Mnicha wKarwinie tym razem naprawd ich zaciekawi.
Podobno przez bandytw kto sobie przypomnia artyku wlskiej
prasie.
Przez bandytw? Szstego czerwca tysic dziewiset szstego? Po przejciu wschodniej ciany Szatana? zaskoczy si naiwnoci rozmwcy.
Awic przez ydw! zaklaska triumfalnie wdonie.
Nie, prosz pana. Przez Karola sprostowa.
Karol by wyznawc diaba? Jak Przybyszewski? zdziwili si, ale tylko troszk.
Szanowni pastwo, to nie jest wykluczone wczy si do rozmowy.
Znaem Profesora Antoniusa Buchfinka.
Och! pokiwali gowami zszacunkiem, gdy nie mieli pojcia, okim
mwi.
111
112
CZ VII
8 J 251/44G CAROLUS VICTOR
Witajcie, panie Romanie, kto pana kocha. Znowu mam dla pana list zamia si listonosz Kuba, wnuk synnego Kuby Poczciarza, ktry adresata potrafi znale iwDolinie Piciu Staww, jeli tylko przygodny przechodzie
na Krupwkach pomg mu odczyta imi inazwisko na kopercie. Znacie
114
nojnowsom godk? Jasiek Topr przyse do karcmy Siedem Kotw teli scynliwy, kieby naloz wlesie kotlik zbjnickich dukatw igodo, ze se przygrucha dziywcyne zHameryki, co siedzi na tym Wall Street. Apotem siy okazao, ze nie zHameryki, ba zKonych Hamrw inie zWall Street, ino zOlcy.
Telo miechu nie beo, odkd se stary Furczo nie obcion palca wlesie.
Widzc, e odbiorca nie jest wnastroju na rozmow iarty, Kuba przesta
si umiecha, poprosi opodpis, wrczy przesyk ipoegna si. Drzwi
trzasny. Listonosz nie doczeka si nie tylko napiwku, ale rwnie poegnania. Powitania zreszt rwnie, Roman nie odezwa si ani sowem.
Ju od kilku lat uchodzi za mruka iodludka, aostatnimi czasy sta si
wyjtkowym gburem. Dla poczciarza byo niepojte, komu wogle chciao si korespondowa zkim tak mao sympatycznym irozmownym. Najwyraniej jednak komu tak, gdy dom pana Romana musia odwiedza
prawie codziennie.
Kordian rzuci okiem na kopert, eby zobaczy, czy figuruje na niej adres
nadawcy, upewni si, e nie, icisn j na stos identycznych kopert wszafie. Poczu si bardzo saby. Mimo i zblia si dopiero do pidziesitki,
czu si, jakby mia sto lat. Zkadym tygodniem coraz mocniej podupada
na zdrowiu, ate przeklte listy itelegramy wpdzay go do grobu. Kiedy je
czyta, potem pali nimi wkominku, teraz ju nawet na to nie mia siy. Po
prostu skadowa je wszafie. Ile ich byo? Wdomu mia ich okoo dwch tysicy, ale cznie dosta ich pewnie ze sze razy tyle. Co gorsza, dostawa je
wszdzie. Nie byo takiego miejsca na ziemi, wktrym nie dotaraby do niego znajoma wiadomo.
Poza listami codziennie nawiedzay go migreny izawroty gowy. Nie chodzi ju po grach, sprzeda lub rozda wszystkie haki, narty inoe do szreni.
Raz na jaki czas publikowa artykuy przeciwko ochronie przyrody ipomysowi utworzenia wTatrach parku narodowego. To bya jego jedyna rozrywka.
Ze szpeju zostawi sobie tylko konopn lin. Coraz czciej myla otym,
by po raz ostatni wyciu jej uy.
Dzwonek do drzwi.
Toncy brzytwy si chwyta pomyla Kordian izacz si powoli gramoli, eby otworzy Bolesawowi, modemu, bardzo zdolnemu taternikowi iinynierowi, samotnemu zdobywcy poudniowej ciany Zamarej Turni, ktry wanie powrci zwyprawy wgry Atlas wMaroku.
Dzie dobry, panie Romanie powiedzia Bolesaw. Ja wsprawie...
Masz odpowiedzia bez zbdnych grzecznoci Kordian, wcisn mu
jak pomit kartk itrzasn drzwiami.
116
Bolek sta zbaraniay. Sysza, e Roman nie jest zbytnio wylewny, nie spodziewa si jednak, e spotkanie bdzie tak krtkie. Szczeglnie, e stary
wspinacz sam go zaprosi, gdy dowiedzia si ojego zainteresowaniu histori taternictwa iplanach napisanie oniej ksiki. Mwi, e chce mu da co
wyjtkowo cennego. Czy mg mwi otym dziurawym, zawilgoconym ipoplamionym karteluszku?
...ol Ritter von ........ de Pa... d.kto. .auk praw...
Bolesaw wpatrywa si wbilet wizytowy iskupi ca uwag na tym, eby
wydedukowa, do kogo nalea ijakie mg mie znaczenie dla rozwoju taternictwa. D kto auk praw? Doktor nauk prawniczych... Czy moe chodzi
otego niemieckiego mitomana zprzeomu wiekw, ktry chodzi na wycieczki zmatk, apotem ogasza, e zdoby bg wie ile trudnych szczytw?
Tego samego, ktry skompromitowa si na Szpiczastym Szczycie, anastpnie wyjecha, zdradzi swj kraj iostatecznie znalaz smutny koniec wszpitalu dla obkanych? Tego od haniebnej Metody K? To niemoliwe. Amoe
jednak? Ritter von co tam... No, no, megalomania pierwszej wody. Postanowi si upewni izapuka do drzwi.
Nie mam nic do dodania odpowiedzia skrzekliwy gos ze rodka
domu. Wszystko, co potrzebne, masz wrku, do widzenia.
Nie takiego przyjcia Bolek si spodziewa inie po to jecha tyle kilometrw, eby dosta wizytwk starego oszusta. By zy irozczarowany. Wsadzi karteluszek do kieszeni iodszed, zorzeczc wduchu staremu zgredowi.
Nie wiedzia, e za zamknitymi drzwiami Kordian osun si na podog,
zacisn mocno kciuki iwycedzi przez zby amicym si gosem:
Wierz wciebie, Bolek... uda ci si... znajdziesz go... po czym zacz paka.
Nastpnego dnia Kordian obudzi si opitej rano ilea nieruchomo wku, czekajc na listonosza imodlc si, eby ten wreszcie nie przyszed. Wiedzia, e nie wytrzyma ani jednego listu wicej. Pod sufitem ju wisiaa konopna lina zelegancko iwprawnie zawizanym wzem szubienicy. Kuba
Poczciarz zawsze przychodzi punktualnie ogodzinie dziesitej. Wskazwki zegara huczay jak Siklawa. Kordian wpatrywa si wnie zwytrzeszczonymi oczyma. Czeka, a zegar mu odpowie na pytanie, czy to jego ostatni
dzie, czy moe nie. Minut przed dziesit zacz nerwowo wiza wzy:
wyblinki, pwyblinki, skrajniaki, semki zwyke ipodwjne, krlicze uszy.
Minut po dziesitej jego rce pociy si ju tak mocno, e pomoczyy sznur,
ktrym si bawi. Po piciu minutach odrobin si rozluni, apo p godzinie przez jego twarz przeszo co na ksztat umiechu. Rozwiza szubienic,
zdj lin iwoy j do szafy. Wtedy usysza dzwonek do drzwi.
117
Przeprosom nojmocniej, panocku, ale si zagodoek zjegomociem Tobolakiem otym warioku modym Witkiewiczu. Wiyecie, ze on si pono
dupcy ze swoim kotem? Cego to nie wymylom te artysty... Plebon fce go namwi, coby postem imodlitwom lecy swojom duse, rzuci wdke ite sykie kokainy, etery ipejotle, przesto goni za babami, zacon wrecie piyknie
rysowa izy po chrzecijasku zbabom rodzaju ludzkiego, chocioz fto ich
tam wie, te baby, cy to ludzie wogle. Mo racje wiynty cek, ale przesodzo
ztom wdkom. Jo pije juz trzydziyeci rokw, ami nie zaszkodzia ani troch,
ino raz si obudziek uniedwiedzicy wgawrze. Pki nie wytrzewioek, si
ciesyek, ze si moja baba zrobia jakosi taka sympatyczniejsza, do dzi dnia
mom blizn na rzyci. Zodnemu chopowi nic si nie stanie, kie se casem golnie. Jak to nieboscyk Sabaa piewo: Hej, kie byk mio pirytus iwienconom wode. Hej, przerobibyk dziyewki ze staryk na mode!
Do rzeczy, sietnioku ofukn go Roman.
Kiedy Kuba zobaczy wzrok czowieka stojcego wdrzwiach, natychmiast
przerwa opowie. Zdecydowanie wolaby wtej chwili dostarcza poczt
wampirowi Nosferatu na Orawski Zamek ni Kordianowi.
Mom tu dlo wos list. Prosz bardzo. Przeprosom nojmocniej iyce miego dnia.
Poczciarz poda Romanowi kopert iuciek wpopochu, wzbijajc kierpcami tumany kurzu. Kordian poczu, jakby spada mu na gow granitowa
wanta. Rzuci drcymi rkoma list na ko, wyj lin ina nowo zawiza
wze szubieniczny.
Awic nie udao si pomyla. Moe powinienem by wszystko opowiedzie Bolesawowi, anie tylko da mu wizytwk Karola znalezion na
Ostrym? Moe wtedy ustaaby ta makabryczna korespondencja? Przyznanie
si byo niemoliwe. Umarbym podczas opowieci, zreszt, czy ja wogle
yj? Czy to mona nazwa yciem?
Zdecydowa si skoczy ztym wszystkim raz na zawsze. Wgramoli si
na krzeso iwoy gow wptl. Kilka minut sta nieruchomo. Brakowao
mu siy nawet na to. Amoe odwagi?
Postanowi otworzy list iuroczycie odczyta swj wyrok mierci. Rozci kopert, rozoy kartk, eby ostatni raz zobaczy dwa znajome zowieszcze sowa.
Czyta zniedowierzaniem:
Taternik Organ Sekcji Turystycznej Polskiego Towarzystwa
Tatrzaskiego. Organ oficjalny sekcji taternickiej A.Z.S. wKrakowie.
Wychodzi sze razy do roku. Wydawnictwa Sekcji Turystycznej Polskiego
Towarzystwa Tatrzaskiego do nabycia za porednictwem administracji
118
Kordian przeczyta cay tekst uwanie drugi itrzeci raz. Bez wtpienia adnych podtekstw. Zwyka reklama. Ito jeszcze pisma, ktre sam zaoy dwadziecia siedem lat wczeniej. Wredny kapitalizm go przeraa, natomiast
sama tre ulotki bardzo go uspokoia. Czyby nadszed koniec jego mkom? Postanowi poczeka do kolejnej wizyty listonosza.
Nazajutrz Kuba Poczciarz nie przyszed. Kolejnego dnia rwnie. Kordian
schowa lin do piwnicy.
Dzikuj ci, Karol, pomyla. Dzikuj, gdziekolwiek jeste...
Bolesaw bardzo si rozczarowa majcym odmieni histori taternictwa karteluszkiem od Kordiana. Wszystkie dostpne rda mwiy oKarolu jako
okamcy ioszucie. Jego wasne teksty ilustrowane zdjciami alpejskich iglic
wcale nie wystawiay mu lepszego wiadectwa. Nie istniao ani jedno rdo
przedstawiajce go wdobrym wietle, dodatkowo okaza si farbowanym lisem, przy pierwszej sposobnoci zdradzi swj kraj iokaza si wyciu czowiekiem rwnie maym jak wgrach. Zdecydowanie nie warto byo sobie
zaprzta gowy jego postaci. No, chyba e si interesowao motylami. Lepidopterologiczne teksty Karola miay warto niepodwaaln. Co ztego,
skoro on, Bolesaw, kompletnie nie interesowa si motylkami, robaczkami,
chrabszczami ani pszczkami, tylko dziejami wspinaczki wTatrach, ana
tym polu, nie liczc wywoania afery ze Szpiczastym Szczytem, Karol adnych zasug nie mia? To zpewnoci faszywy trop. Skojarzenie musiao by
bdne, awizytwka naleaa do kogo innego. Szkoda tylko, e stary zrzda nie powiedzia, do kogo.
Kartka powdrowaa do jednej zwielu teczek, aBolesaw zaj si bardziej
interesujcymi sprawami. Budowaniem drg imostw wAfganistanie, walk wPolskich Siach Powietrznych wWielkiej Brytanii, pilotowaniem bombowcw, wspinaczk wcianach Grampianw igr Snowdonii. Wkrtce cakowicie zapomnia ozamazanej wizytwce.
119
Wbrew temu, czego spodziewa si Kordian, listy przychodziy do niego dalej, tyle e duo rzadziej, raz na dwa-trzy tygodnie. Traktowa je teraz po
prostu jako wiadomoci od wasnego sumienia przypomnienie, e nie zrobi
wszystkiego, co byo wjego mocy, eby oczyci pami kolegi zgr. Nie
wpdzay go ju jednak do grobu.
Wjednym zostatnich artykuw, ku zaskoczeniu wielu, Kordian napisa: Droga Karola zaimponowaa nam niesychanie... Odwaga zaatakowania tak nadzwyczajnie stromej, niebotycznej, czarnej, odstraszajco gronej
ciany zostawia za sob daleko wszystko, comy znali wTatrach... Aipotem przez duszy czas by dla nas Ostry Szczyt symbolem najtrudniejszego wierchu tatrzaskiego imiernikiem wszystkich nowych istarych zuchwaych zdobyczy taternickich.
Wielu plotkowao ozanikach pamici starego wspinacza, anawet okorzyciach majtkowych, ktre mia mu obieca okryty niesaw Niemiec wzamian za te sowa.
Po opublikowaniu artykuu* nie przyszed do niego ju aden telegram.
Kiedy kilka miesicy pniej 6 grudnia 1934 roku Kordian zmar wKrakowie, mia spokojn twarz.
Zapewne byoby mu przyjemnie, gdyby dowiedzia si, e podczas pogrzebu kwiatek na grobie pooya mu sama sdzina von Mais-Kukuruz, ktrej
zdjcie przez ponad trzydzieci lat trzyma wszufladzie. Mimo siwych wosw dalej wygldaa piknie. Wczerni byo jej do twarzy. Kwiaty zoyli rwnie tyca iZygmunt-Klemens. Jedn wizank dosta rwnie od wysokiego mczyzny zwsami, ktrego nie pozna aden zaobnikw.
Pod koniec lat pidziesitych Bolesaw duo wspina si po sowackiej czci Tatr. By nie narazi si na nieprzyjemnoci, lepiej wwczas byo unika terenw przy samej granicy polsko-czechosowackiej. Dolina Piciu Staww Spiskich iStarolena odzyskay tak popularno, jak cieszyy si na pocztku
wiekw iwlatach trzydziestych. Tylko Szmeks, zwany wtedy ju Smokowcem,
nie wrci do dawnej wietnoci. Do sanatoriw nie przyjeday ju wysze
sfery, gdy wysze sfery stay si nielegalne. Trudno byo usysze mikkie narzecze Niemcw Spiskich, jzyk wgierski rwnie by duo rzadszy, amasowe wycieczki zzakadw pracy korzystay zogromnych, nowoczesnych czyli
prbujcych dogoni standardy dwudziestolecia midzywojennego domw
wczasowych. Wspinacze pojawiali si wSmokowcu wycznie przejazdem. Wysiadali na przystanku elektriczki, robili szybkie zakupy iuciekali wgry. Spali wkolebach, pod goym niebem, wcianie oraz wschroniskach. Wtych niej pooonych, jak Kamzk lub wznajdujcym si koo niego chlewie, gdzie
*
120
byo najtaniej, ale najbardziej wisko, bd wtych wysokogrskich wTerince, jeli kto wspina si na omnicy, awBaranich Rogach, otej cianie
albo wZbjnickim Schronisku przez bywalcw pamitajcych je zokresu midzywojennego zwanym nie inaczej, jak tylko Trupiarni, wprzypadku, gdy za
swj cel wybrao si urwiska Ostrego Szczytu.
Ile piknych drg ju porobiono na Ostrym! Gra znalaza zdobywcw zimowych wosobach Alfreda Grosza iGyuli Komarnickiego. Wjej cianach
znajdziemy klasyczn drog Simona Hberleina iKatherine Brske, nadzwyczaj trudn drog przewodnikw spiskich, szalenie eksponowan drog Zamkovskiego, idealnie prost iwytoczon bez jakiejkolwiek finezji, cho bardzo
praktyczn drog Thomasa Reizenda nieszczliwie zaginionego podczas wojny czy dwie drogi Stanisawa Motyki zaliczane do najwspanialszych wTatrach. Mao kto pamita, jakim nimbem niedostpnoci otoczony by Szpiczasty p wieku wczeniej ijakie boje toczono ozdobycie jego wierzchoka.
Tego lata niemal codziennie kilku taternikw obserwowao wiat ztego mitycznego miejsca, szczeglnie e pogoda bya wymienita.
WTrupiarni Bolek spotka dwch znajomych ze sonecznej strony Tatr
k Laco edivego iMilana Rybanskiego. Zapyta ich, gdzie byli. Oczywicie
na Ostrym Szczycie. Zrobili drog Motyki, t biegnc poudniowym filarem. Nie mogli si nachwali, jak pikny jest pierwszy wycig, jaki lity granit, jakiego Motyka mia nosa do wytyczania wspaniaych itrudnych drg
wspinaczkowych.
Motyka je fantastick! woa zachwycony Rybansk.
no! Motyka je fajn! Naopak, t Kordianova cesta prvho vstupu. Totlna piovina wtrowa mu ediv.
Hej, Laco. Totalna piczowineczka potwierdzi pynnie po sowacku
Bolesaw.
Bolko, ty m zaujem odejiny horolezectva, hej? Sme nali na vrcholi nieo zaujmav. Chce pozrie?
Hej! Moc pore. Ja moc chodny. Chodniczki. Zjadbym koniczka zkopyteczkami, hej. Ihaluszki bryndzowe.
Laco iMilan popatrzyli na siebie porozumiewawczo, powstrzymujc umiechy. Postanowili wyj rozmwcy na przeciw, mwic wjego jzyku ojczystym. Polacy wwikszoci przypadkw nie orientuj si, kiedy Sowacy mwi do nich po polsku iupewniaj si wswoim przekonaniu, e jzyk sowacki
jest banalny ibardzo podobny do polskiego.
Hej, hej, Bolko, bryndzowe haluszki... Powiedz. Ty masz zainteresowanie odzieje horoleectwa. Zneleliszmy interesujoncu rzecz na wierzchole.
Chcesz zobaczy?
121
Hej, rad zobaczym. Moc interesujca rzecz zwierzcholiczka, hej odpowiedzia po sowacku Bolesaw, zadowolony, e wszystko rozumie. Pomyla,
e sowacki jest jednak strasznie podobny do polskiego. Wystarczy si troch osucha.
Tak sobie hrabaem miedzy kamieniami na wierzchole, bo szukaem wierzchokowej puszeczki - zacz Laco, przygryzajc wargi przy sowie szukaem, eby si nie rozemia Akiedym tak odchadzowa wd te wszetkie kamienie, em znalaz taku mailczku szkatuku.
Szukae puszeczk na Ostrym, hej. Iznalaze szkatuk. Maliczk szkatuliczk, hej. Awszkatuliczce co?
Bya ju dobre rdzawa. Wszrodku znalazem to wrczy Bolkowi papier. Je to jakasz nawszcziwenka, listek wizytowy bardzo stari. Ju cienko przeczita, kogo to je wizytoka, ale moe ty dasz radu. To mone, e jest
zczasw pierwszego wystupu na Ostry, moe troszku modszia.
Hej, moc stara. Stariczka wizytwiczka potwierdzi Bolesaw. Maliczko wida szto eta, hej.
Wizytwka znaleziona przez sowackich kamratw na szczycie Ostrego wydaa mu si dziwnie znajoma. Skupi si, eby odczyta nazwisko zdobywcy
wierzchoka sprzed p wieku. Byo to trudne zadanie, tylko pojedyncze litery dao si rozszyfrowa. Bilecik mocno nadwyryy przez te kilkadziesit lat
wichury, zawieje, zamiecie iulewy. By mocno sfatygowany. Midzy plamami
wilgoci idziurami dao si odczyta literki: aro itt oE yne dok r au niczych.
Bolek zmarszczy brwi. Niczych... Grniczych? Hutniczych? Pewnie jaki
lzak. Aro... Jaro? Maro? Bez sensu. E yne dok r au... Nic mu to nie mwio.
Nie wygldao to na polskie nazwisko, jednoczenie to niczych wskazywao na to, e wizytwka napisana bya jednak wnaszym piknym jzyku.
C to sowo zItt... Schmitt? Bittner? Schmittner? Rittner? Ritter? Zaraz,
Ritter. Skd pamita to sowo?
Mono to przezwisko doktora Chaubiskeho? Mono by na Ostrom
ju trzydzieszci rokw przed Kordianom? Zwieloma goralami imuzikou.
mia si Milan. Rozpalili na wierzchole ogie itacowali zbjnickeho!
Hej! zawtrowa mu Laco. Alebo tego niemieckieho szpiona, czo
wspina si zmatkou?
Obaj Sowacy umierali ze miechu. Bolesaw przygryz wargi iwpatrywa
si wtekst. Wiedzia, e jest bardzo blisko rozwizania zagadki.
Nagle jak ywy stan mu przed oczami wistek papieru, ktry na kilka
miesicy przed mierci wcisn mu do rki Kordian: ...ol Ritter von ........
de Pa... ..ktor .auk praw.... Bolesaw spojrza jeszcze raz na swoje K aro itt
oE yne dok r au niczych. Literki piknie si uzupeniay.
122
123
124
piarni tyle razy. Zreszt nie zabi inie zjad rwnie Karla Jurzycy, jak twierdzi ten stuknity profesor zKrakowa. Wiesz, ktry? Ten, ktry na godzin przed mierci krzycza, e si tylko przepoczwarcza irosn mu skrzyda
jak ubiedronki. Jak mu byo? Dokadnie, Antonius Buchfink, entomolog.
Jak mogem zapomnie?
Udao mi si ustali, e Karol peni wan funkcj woddziale informacyjno-wywiadowczym Sztabu Gwnego Wojska Polskiego. Dostaem list
od jego przeoonego zczasw Anschlussu. Napisa, e Karol by doskonaym psychologiem ion, genera Kuniczak, pozwala sobie na najwysz ocen jego charakteru ipracy. Karol zajmowa si wwczas obserwacj przygotowa Niemcw do zajcia Sudetw.
Jziu, daj mi dokoczy! Gdy w1941 Komenda Gwna Zwizku Walki
Zbrojnej zdecydowaa si rozbudowa Stragan, awic sie gbokiego wywiadu, na terenie Rzeszy, szedziesicioletni Karol natychmiast do niego
przystpi. Uwaa to za swj obowizek jako najstarszego urzdnika wstanie spoczynku reprezentujcego Rzeczpospolit wWiedniu. Wiesz, jaki pseudonim przyj? Tatrzaski! By na Matterhornie, Trygawie, na Monte Rosa
iwDolomitach, ajednak najbardziej tskni za grami modoci, wktrych
by persona non grata. Pikne ismutne.
Od tego momentu najmniejsze potknicie lub bd wsztuce groziy mierci. Moesz si domyli, jak sprawnym agentem by Karol. Jeli wszyscy naokoo ci podejrzewaj obycie szpiegiem, znaczy, e albo nim nie jeste, albo
jeste, ale wyjtkowo kiepskim wswoim fachu. Przekonanie caego rodowiska oswoich zwizkach zniemieckim czy tam austriackim wywiadem,
kiedy si wrzeczywistoci przygotowuje do przyszych akcji dywersyjnych
na terenie tych pastw, to majstersztyk. Ile musia wycierpie ztego powodu... Wiesz przecie, zjakimi ponieniami musiaa si wiza taka reputacja.
Wiem, e to nie jest rozmowa na telefon, ale, Jziu kochany, pozwl, e dokocz. Karol stan na czele siatki II Oddziau, przez dowdcw przeznaczony by do zada specjalnych. Czy to do tego fachu trenowa ju na Ostrym
Szczycie, nie wiem. Zpewnoci nie prnowa. Nie sposb wyliczy wszystkich jego osigni, zreszt oskali jego dziaa zbraku rde ipenej konspiracji pewnie nie dowiemy si nigdy. Jak wida, sawa nie bya dla niego
najwysz wartoci...
Wiem otym, e stworzy raport oprzewidywanych metodach stosowania
broni chemicznej przez Wehrmacht, wskaza lokalizacje wielu fabryk broni
iamunicji, wtym lotniczych wWiener Neudorf, Mdling iEnzesfeld oraz opracowa szkice stanowisk artylerii przeciwlotniczej wWiedniu. Pod pseudonimem Tatrzaski napisa dugie iszczegowe raporty dotyczce niemieckich
125
126
127
EPILOG
SZTUCZKA ZJZYKIEM
129
130
POSOWIE
arolus Victor to, wedug sw Autora, bujdaka, powie-niby-o-Karolu Englischu, czowieku barwnym inietuzinkowym. By on jednym
znajlepszych wspinaczy przeomu XIX iXX wieku, dokonujcym
licznych pierwszych wej wTatrach, azarazem prawnikiem, entomologiem
iczonkiem wywiadu, wojennym bohaterem. Niezwyke losy tej postaci same
wsobie stanowi znakomity materia na ksik.
Hubert Jarzbowski zrezygnowa jednak ze sztywnego trzymania si faktw. Zamiast klasycznej biografii stworzy tekst nietypowy dla literatury grskiej, oryginalny iosobny, postmodernistyczn bujdak, jak sam j nazwa.
Jego dzieo nie odtwarza wiernie rzeczywistoci, ale stanowi gr wyobrani.
Okazuje si intertekstualne, eklektyczne oraz autotematyczne, gra zczytelnikiem ize sztywnymi prawidami, umiejtnie miesza gatunki, poetyki, style oraz konwencje, sprawnie balansuje midzy wzniosoci amiesznoci,
midzy patosem ahumorem niczym filmy Monthy Pythona czy Quentina
Tarantino. WCarolusie Victorze mona odnale wpyw realizmu magicznego wstylu Michaa Buhakowa oraz pisarzy poudniowoamerykaskich,
opowieci niesamowitych Edgara Alana Poe czy E. T. A. Hoffmana, atake postmodernistycznego antykryminau. Powie dziki talentowi, pomysowoci isamowiadomoci autora staje si czym wicej ni tylko kolejn
biografi istanowczo wykracza poza nisz literatury grskiej.
Owspinaczce Hubert Jarzbowski pisze zarazem zpasj, jak te zironi
idystansem. Pokazuje zalety iwady tego sportu oraz uprawiajcych go ludzi, atake stara si odpowiedzie na pytanie, dlaczego niezdobyte szczyty tak bardzo ich pocigaj. Autor ujawnia ogrom wiedzy ohistorii taternictwa, atake osprzcie ipostaciach synnych wspinaczy zprzeomu XIX
iXX wieku. Nie traktuje ich jednak czoobitnie, nie widzi wnich herosw
sigajcych, kdy wzrok nie siga, aprzynajmniej nie tylko. Wrcz przeciwnie, na kanwie biografii Karola oraz innych taternikw Hubert Jarzbowski
132
133
lecz swobodnie igra znaczelnymi bohaterami, motywami iobsesjami opisywanego okresu. Nad powieci unosi si duch szokujcych filistrw Rusaki Tetmajera, Brudnicy Kasprowicza iNiepylaka Przybyszewskiego, atake
coraz modniejszego wowym czasie doktora Freuda. Modzi wspinacze popadaj wegzaltacj iuwodz dziewczta opowieciami ostanie nirwany doznawanej na szczycie. Starsze pokolenie gorszy si upadkiem obyczajw zapocztkowanym przez artystyczn bohem. Do dobrego tonu (trzymanie si
zasad savoir vivre'uto rzecz niezwykle istotna dla belle poque) naley kupowanie biuterii wstylu art nouveau, obrazw Gustava Klimta oraz chodzenie na sesje terapeutyczne do doktora Freuda. Jeeli za doktor mwi rzeczy
nieprzyzwoite, pasujce raczej do artysty iutracjusza, anieli do szacownego lekarza, naley nie wynosi oburzenia poza jego gabinet.
Co ciekawe, eskie postacie wpowieci okazuj si tak samo penokrwiste jak mskie. Autor rezygnuje ze szczegowego opisywania typowych pa
tamtych czasw skrpowanych gorsetem, konwenansami ikatechizmem
kur domowych ibluszczy, ktrych horyzont po skoczeniu kilkuklasowej
pensji bd po odebraniu fragmentarycznej edukacji domowej okazuje si zawony do spraw domu, rodziny, dbania ourod oraz do przyj wzacnym
towarzystwie. Tak niewiast jest jedynie szacowna pani Konopnicka, matka oryginalnych, azarazem tak rnych jak ogie iwoda crek Liny iMiny.
Huberta Jarzbowskiego interesuj nie stateczne matrony, ale postacie kobiet
silnych, samowiadomych iradzcych sobie wmskim wiecie na rne sposoby nie tylko si uroku osobistego, ale te si charakteru oraz intelektu.
Niezwykle barwn bohaterk jest nieco zbyt autorytarna, ale bez wtpienia
szczerze kochajca syna, odwana inigdy nietracca zimnej krwi Antonina Englischowa. Mimo e zawsze chodzi wgry zparasolk, to nie ustpuje
wspinaczkowymi umiejtnociami panom. Wsplnie zKarolem, bdc jego
trenerk imentork, dokonuje wielu pierwszych wej na tatrzaskie szczyty.
Hubert Jarzbowski kreli posta Antoniny wsposb komiczny, przerysowany, azarazem gboko niejednoznaczny. Nadopiekuczo, przez ktr kobieta niejednokrotnie omiesza syna, pocztkowo irytuje ioburza czytelnikw,
przy okazji bawic do ez. Wpniejszych partiach powieci, gdy dowiadujemy si oszpiegowskiej dziaalnoci rodziny Englischw oraz okoniecznoci zastosowania przez ni strategii mimikry, zaczynamy patrze inaczej na
postpowanie matki Karola, widzc wnim celowy ikonieczny zabieg.
Obok pani Antoniny na kartach Carolusa Victora pojawia si Lina, jej cakowite zdawaoby si przeciwiestwo. Bohaterka ta to typowa dla epoki
kobieta fatalna, pikna, tajemnicza, doprowadzajca kolejnych mczyzn do
obdu, aczasami nawet do pojedynkw. Autor opisuje j jednak bez mo-
134
dopolskiej mizoginii, awrcz przeciwnie zsympati, awrcz zzachwytem. Nawet Mina, siostra bohaterki, ktra za ni nie przepada inazywa j
puszczalsk, przyznaje szczerze, e mczyni wpadajcy wsida Liny iudzcy si, e poprzez seks j posiedli, s naiwni isami sobie winni. Ostatnie partie powieci, podobnie jak wprzypadku pani Antoniny, ukazuj Lin
wcakowicie odmiennym wietle nie jako barwnego motylka skaczcego
zkwiatka na kwiatek, ale jako niezwykle inteligentn, wyrafinowan iprzebieg kobiet, ktrej urok suy nie tylko do zabawy, ale te do dziaalnoci szpiegowskiej.
Na uwag zasuguje ponadto yjca wcieniu siostry Mina jedna zwczesnych pionierek emancypacji, istota poczciwa, azarazem nieprzecitnie
mdra, ironiczna iprzedsibiorcza. Gdyby urodzia si chopcem, ojciec posaby j na studia prawnicze. Jako dziewczyna ma tylko jedno wyjcie za
m. Zamiast jednak biernie czeka na ksicia zbajki, uwodzi tego spord
adoratorw siostry, ktry najbardziej jej si podoba, oraz wspiera go wjego
deniach iambicjach, niejednokrotnie okazujc si od niego owiele mdrzejsza. Mina nie realizuje si jednak wycznie poprzez ukochanego mczyzn. Sporo czyta inie waha si wyraa wasnego zdania, chociaby bardzo kontrowersyjnego, zwykle przy butelce wina spoywanego wilociach
niedopuszczalnych przez konwenanse. Mina okazuje si najbardziej pozytywn, najmniej wymian postaci wykreowan przez autora. Utosami
si zni moe kada niezbyt popularna, ale za to ambitna isamowiadoma,
wspczesna intelektualistka. Kada bdzie te wspczu jej tragicznemu
losowi oraz ograniczeniom, jakie narzucia jej epoka.
Wielkim atutem Carolusa Victora jest wyczucie jzykowe, zabawa sowem.
Stylizacje na gralsk czy wspinaczkow gwar udaj si Hubertowi Jarzbowskiemu znakomicie. Zachowujc komunikatywno, okazuj si zarazem
wyraziste iprzezabawne. Zwaszcza opowie poczciarza Kuby oekscesach
Witkacego budzi miech. Autor bardzo naturalnie czy te napuszony jzyk
przeomu XIX iXX wieku ze wspczesnym, co daje typowo postmodernistyczny, komiczny efekt. Najwiksze wraenie wywiera skojarzenie, na ktrym opiera si wzasadzie cay zarys fabuy przeksztacenie synnego, taterniczego braterstwa konopnej liny na braterstwo Liny Konopnickiej, femme
fatale doprowadzajcej do szalestwa kolejnych wspinaczy.
Powie Huberta Jarzbowskiego to ksika tylko wpewnej mierze ograch, aprzede wszystkim pena wieoci, byskotliwoci idowcipu autotematyczna, postmodernistyczna bujdaka. Mwi ona osprawach uniwersalnych, jak dorastanie, mio, przyja, ambicja, rywalizacja, honor. Ponadto
odtwarza niepowtarzalny klimat Modej Polskiej ijake modnych wwczas
135
taternickich kurortw. Pisanie Huberta Jarzbowskiego wciga, bawi, wzrusza izadziwia swobod gry zkonwencj oraz zczytelniczymi oczekiwaniami. Zarazem okazuje si gboko indywidualne, naznaczone wyrazistym,
autorskim pitnem. A trudno uwierzy, e to debiut ie autor ma zaledwie
dwadziecia siedem lat.
Weronika Grska
Karola Englischa
portret wielokrotny
namy dwa portrety Karola Englischa. Napierwszym widzimy nastoletniego chopaka opucuowatej twarzy, zadnie uczesanymi wosami
zprzedziakiem, modzieczym wsem oraz postaw ciaa iumiechem
majcymi wiadczy owielkiej pewnoci siebie. Ubrany jest do osobliwie.
Jak prawdziwy mody dentelmen koca XIX wieku manasobie bia koszul zkonierzykiem ikrawat wpaski. Wodrnieniu odinnych chopcw
zwyszych sfer nagrzbiet dozdjcia zaoy jednak szar wojskow kurtk,
narami zarzuci skrzan torb iprzepasa si konopn lin. Jest najwikszym zdobywc tatrzaskich szczytw, najlepszym taternikiem swoich czasw. Ichce, eby wszyscy otym wiedzieli.
Nadrugim zdjciu widzimy mczyzn osurowym wyrazie twarzy. Jego
oblicze poorane jest zmarszczkami, mabujne wsy iodsonit pier. Nie
maniczego doudowodnienia iniczego odludzi nie chce. Duo wyciu przeszed. Jedyne, coczy te dwie postaci, tozarzucona nagrzbiet konopna lina.
Tylko ona jest tasama. Chocia Englisch by wykluczony przez cae rodowisko grskie inie by mile widziany wTatrach, nie porzuci wspinaczki. By
137
138
noci. By toOstry Szczyt (2360 m), niewielka, ale bardzo miaa turnia wgrani
gwnej Tatr pomidzy dolinami Jaworow napnocy iStarolen napoudniu.
Gra uchodzia zaniemoliw dozdobycia. Karol nie mg nie sprbowa.
Pierwszy raz Englischowie wyprawili si naOstry Szczyt ju w1900 roku
wtowarzystwie dwch Johannw Hunsdorferw ojca isyna, najlepszych
przewodnikw naSpiszu (pani Antonina, zpochodzenia Austriaczka, lepiej
czua si wtowarzystwie przewodnikw niemieckojzycznych ni polskich grali). Nie udao si wej naszczyt. Zdobyto tylko poudniowy wierzchoek.
Stary Hunsdorfer nazywa Szpiczasty Szczyt przekltym psem, anie gr.
Rok pniej ambitny taternik zelska, Karl Jurzyca, udowodni, enie istnieje nic takiego jak poudniowy wierzchoek Szpiczastego Szczytu. Nie
wszystko, coKarol ogasza wniemieckiej, polskiej iwgierskiej prasie byo
cakowit prawd.
Nie zmienio tego nawet opublikowanie przez Karola fotografii, naktrej
gra rzeczywicie miaa dwa wierzchoki...
W1902 roku Karol oraz jego przewodnicy dokonuj prawdziwego oblenia gry. Zamawiaj dziesi metalowych hakw umiejscowego kowala icodziennie umieszczaj wpnocnej cianie pojeden, dwa. Poprzeszo tygodniu wytonej pracy decyduj si naatak szczytowy.
25 sierpnia 1902 roku niemoliwa dozdobycia gra znajduje pogromcw.
Nawierzchoku staje Johann Hunsdorfer starszy, drugi doskonay przewodnik Johann Strompf, oraz matka zsynem.
Karol macha nawierzchoku biao-czerwon flag, byzrobi nazo nielubicemu Polakw wacicielowi Doliny Jaworowej, ksiciu Hohenlohe
oraz rwienikom, ktrzy widz wnim syna austriackiego serwilisty. Pani
Antonina dla zachowania dobrych obyczajw przed wykonaniem fotografii naszczycie zakada eleganck sukni oraz kapelusz zszerokim rondem.
Karol zakopuje gboko pod kamieniami swj bilecik wizytowy. Chocia
madopiero 21 lat, nieco nawyrost tytuuje si doktorem nauk prawniczych.
Zostanie on znaleziony dopiero pod koniec lat pidziesitych przez Laco edivego iMilana Rybanskiego.
Spiczasty wzity Carolus Victor"* telegram takiej treci Karol wysya
doJanusza Chmielowskiego bezporednio pozejciu doSmokowca. Najtrudniejsza gra wTatrach zdobyta Karol zwycizca.
*
Pisownia oryginalna.
139
140
Dla wszystkich byo jasne, enazwisko Karola Englischa tosynonim kamstwa, mitomanii, oszustw ikonfabulacji.
Taki stan utrzyma si przez wiele lat. Englisch nie broni si. Milcza. Zajmowa si innymi sprawami. W1919 roku uczestniczy wkonferencji pokojowej wParyu, pracowa jako profesor statystyki, nastpnie wstpi dopolskiego wywiadu. Nie przestaje wspina si wAlpach.
Karol widzia Tatry inaczej ni jemu wspczeni. Bliej mu byo raczej
dospojrzenia Wadysawa Cywiskiego, skoncentrowanego nanajmniejszych szczegach, nawyawianiu zmorza turniczek iskaek takich, ktre mona zdoby, nada im nazw ipowikszy wten sposb Tatry onow
gr, dwie przecze iprzynajmniej dwie nowe ciany.
Natym wanie polega jeden zaspektw sprawy Englischa. Wspczeni taternicy nie umieli dostrzec gr, ktre on dostrzega. Nie byli wstanie. Std oskarenia, eniektre zezdobytych przez niego szczytw nie istniay. Noe, Turnia Hillera, Szczyt Weissa, Szczyt Eljasza istniay jak najbardziej! Ale tylko on jewidzia...
Gdy w1941 Komenda Gwna Zwizku Walki Zbrojnej zdecydowaa si rozbudowa Stragan awic sie gbokiego wywiadu natereny Rzeszy,
szedziesicioletni Karol natychmiast doniego przystpi. Uwaa tozaswj
obowizek jako najstarszego urzdnika wstanie spoczynku reprezentujcego Rzeczpospolit weWiedniu. Przyj pseudonim Tatrzaski. By naMatterhornie, Trygawie, naMonte Rosa iwDolomitach, ajednak najbardziej tskni zagrami modoci, wktrych by persona non grata.
Odtego momentu najmniejsze potknicie lub bd wsztuce groziy mierci.
Karol stan naczele siatki II Oddziau, przez dowdcw przeznaczony by
dozada specjalnych. Oskali jego dziaa zbraku rde ipenej konspiracji pewnie nie dowiemy si nigdy. Jak wida sawa nie bya dla niego najwysz wartoci...
Stworzy raport oprzewidywanych metodach stosowania broni chemicznej
przez Wehrmacht, wskaza lokalizacje wielu fabryk broni iamunicji, wtym
lotniczych wWiener Neudorf, Mdling iEnzesfeld, iopracowa szkice stanowisk artylerii przeciwlotniczej weWiedniu. Pod pseudonimem Tatrzaski napisa dugie iszczegowe raporty dotyczce niemieckich urzdze
przemysowych; koniecznoci isposobach tworzenia organizacji podziemnej wrd polskiej modziey wywiezionej doNiemiec dopracy, czy owykorzystywaniu przez Niemcw materiaw dawnych ministerstw galicyjskich.
Tyle wiemy zaktu oskarenia wsprawie 8 J 251/44G. Grupa Karola zostaa
zdekonspirowana w1943 przez zdrajc Ludwika Kalksteina ijego konkubin
141
Blank, agentw Gestapo wpolskim wywiadzie. Tych samych, ktrzy odpowiadaj zazatrzymanie generaa Grota-Roweckiego. Karol Englisch siedzia
wwizieniach Margarethengefngs iUntersuchungshaftenstalt I.
Dozakadu karnego przewo go razem zinnym taternikiem, Staszkiem
Sonk, ktry zaraz powojnie jako pierwszy poinformowa polskie rodowisko grskie olosie Karola Englischa.
Ruszaj procesy. Wyrok by zgry ustalony mier. Trzeba byo jednak
rozegra teatr, bymc odczyta tprzeraajc formu In Namen des deutschen Volkes, wimieniu narodu niemieckiego, wmajestacie prawa. Podczas
rozprawy pytano oskaronych wycznie oimi inazwisko, nic wicej. Karol, czyli Tatrzaski; Katarzyna, czyli Wadysawa Maciesza; Zofia Kubusko iRudolf Zwasta. Wszyscy skazani namier. 14 marca Berlin zatwierdza wszystkie wyroki, adwa tygodnie pniej wojska radzieckie wkraczaj
doAustrii. Skazani czekaj.
5 kwietnia, awic dzie przed tym, kiedy radzieckie czogi dotary doprzedmie Wiednia, Karola oraz czterdziestu trzech innych skazanych mczyzn
wycignito zceli mierci ipognano napiechot pod eskort dowizienia
wStein an der Donau. Osiem dni pniej Wiede zostaje zdobyty przez II
iIII Front Ukraiski.
Wiede ponie, midzy ruinami grasuj bandy napadajce nabezbronnych
ludzi, adyrektor wizienia wStein nad Dunajem podejmuje decyzj ozwolnieniu winiw. Wie, ewojna jest przegrana. Zamiast uwolni wszystkich
przetrzymywanych odrazu, kady stojcy nadziedzicu musi przej przez
czasochonne imudne procedury biurokratyczne.
Katarzyna wychodzi nawolno. Kilka dni wczeniej zwolniono wszystkie inne kobiety. Skazane zostay namier przez zgilotynowanie. WeWiedniu nie byo jednak adnej gilotyny ikobiety zostay uaskawione.
Pozostali winiowie jednak stoj iczekaj nawolno, odktrej dzieli
ich ju tylko biurokracja, a nagle dowizienia wpada fanatyczny oddzia
SS. Rozpoczyna si masakra. Esesmani maj karabiny maszynowe, wszyscy
nadziedzicu padaj martwi pod ich kulami. Ludzie kryj si pokorytarzach, wcelach, wstowce, wpiwnicach. Wszyscy jednak zostaj znalezieni
ibestialsko zamordowani, wcznie zdyrektorem wizienia istra. Czterysta bezsensownych mierci. Karol rwnie nie zdoa si ukry. Ginie odesesmaskiej kuli mierci bohatera.
Nawet najbardziej zaciekli przeciwnicy poupywie czasu zauwayli, etobaha wswej istocie sprawa. Zwyky spr modych chopakw pragncych dokonywa wielkich rzeczy izosta docenianymi, ktry wymkn si spod kontroli.
142
143
LADAMI ENGLISCHA
Kady, kto chce zapewni sobie udany tatrzaski sezon (lub kilka), moe atwo touczyni, podajc ladami pierwszych wej Karola Englischa. Dla
trzydziestu czterech spord jego wycieczek zlat 18971903 znalazo si miejsce wosiemnastu rnych tomach przewodnika Witolda Henryka Paryskiego. Sto:
13.08.1897 Jaworowy Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st.
[WHP t. 16]
14.07.1898 Dzika Turnia, Turnia nad Rohatk, Wynia Rohatka, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP 14]
18.07.1898 May Koowy Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer
st., J. Strompf [WHP t. 24]
24.07.1898 Czarny Szczyt, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP
t. 23, 24]
2.08.1898 czwarte znane wejcie naKoowy Szczyt zCzarnego, K. Englisch,
A. Englisch, J. Hunsdorfer st., J. Strompf. Szli zZielonego Stawu grnym trawersem przez Dugi Jastrzbi leb doDoliny
Jastrzbiej [WHP t. 23, 24]
16.07.1900 zejcie zBaranich Rogw zachodnim lebem Baraniej Szczerby,
K. Englisch, A. Englisch [WHP t. 20]
26.07.1900 Rogata Turnia, Podufaa Turnia, drugie (lub pierwsze) wejcie naPodufa Przeczk, K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer m. [WHP t. 13]
30.07.1900 Biaa awka, Siodeko Hunsdorferw, K. Englisch, A. Englisch,
J. Hunsdorfer st. [WHP t. 16]
17.07.1900 Biaa awka odJaworowej, Siodeko Englischa K. Englisch,
A. Englisch, dwch Hunsdorferw [WHP t. 16]
28.08.1900 omnica przez Cmentarzysko, K. Englisch, A. Englisch, dwch
Hunsdorferw [WHP t. 21, 22]
02.01.1901 (niepewne) pierwsze wejcie zimowe naWielick Kop, K. Englisch, K. Jordn, J. Franz st., J. Hunsdorfer m. [WHP t. 13]
25.07.1901 Wielka Granacka Turnia, K. Englisch, J. Hunsdorfer m. [WHP
t. 13]
20.07.1901 Wielki Koci, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 17]
01.01.1902 szste zimowe wejcie naSawkowski Szczyt, K. Englisch,
K. Jordn, J. Franz st., J. Hunsdorfer st. [WHP t. 14]
144
145
29.07.1903 pierwsza droga pd.-zach. cian Zmarzego Szczytu, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. Droga atwa, nieciekawa [WHP t. 11]
30.07.1903 Hiczowa Turnia, K. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 6]
09.08.1903 pierwsze wejcie naMiguszowieski Szczyt Czarny odCzarnostawiaskiej Przeczy, zarazem pierwsze wejcie naow
przecz (odWielkiego Stawu Hiczowego), K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st. [WHP t. 6]
12.08.1903 Przecz wWidach (prba wejcia naWielki Szczyt Wide),
K. Englisch, A. Englisch, J. Hunsdorfer st., jedno zpierwszych
zej przez Miedziane awki, zjazdy nalinie [WHP t. 21, 22]
17.08.1903 samotne wejcia naZachodni Szczyt Wide iWyni Miedzian Przeczk podczas wycieczki naomnic [WHP t. 21, 22]
24.08.1903 Barani Kopiniak, Porednia Barania awka, Barani Przechd, Wynia Barania awka (pierwsze waciwe wejcie cokolwiek tomaoznacza) wramach wycieczki naBaranie Rogi,
K. Englisch, A. Englisch [WHP t. 20]
Hubert Jarzbowski
146