Sie sind auf Seite 1von 53

I

SEMANAUAK

La totalidad de la vida en movimiento en el mundo nauatl

NAUA OLINYOLISTLI

NAUATLAJTONEMILISTLI
IAMOCH MOMAXTIJKETL
TLEN SE XIUITL TLEN OME IXELKA TLAMACHTILISTLI

Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl de la Huasteca Primer grado de Telesecundaria


Gua de aprendizaje del alumno

Telesecundaria.indd 1

27/7/10 10:11:26

Gua de aprendizaje del alumno de la Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl de la Huasteca


del primer grado de Telesecundaria.
SECRETARA DE EDUCACIN PBLICA
Alonso Lujambio Irazbal
Secretario
COORDINACIN GENERAL DE EDUCACIN
INTERCULTURAL Y BILINGE
Fernando I. Salmern Castro
Coordinador General

Juan Manuel Jimnez Ocaa


Director de Formacin y Capacitacin de Agentes Educativos

Beatriz Rodrguez Snchez


Directora de Investigacin y Evaluacin

Bibiana Riess Carranza


Directora de Educacin Informal y Vinculacin

Jos Francisco Lara Torres


Director de Diseo y Apoyo a Innovaciones Educativas

Ma. de Lourdes Casillas Muoz


Directora de Educacin Media Superior y Superior

Ana Laura Gallardo Gutirrez


Directora de Desarrollo del Currculum Intercultural

Ma. Guadalupe Escamilla Hurtado


Directora de Informacin y Documentacin

Primera edicin SEP (CGEIB) - CDI, 2009


Primera reimpresin, 2010
Autores
Noem Cabrera Morales
Diego Castillo Silva-Ofan
Victoriano Hernndez Martnez
Tania Santos Cano
Coordinacin Acadmica
Alonso Lpez Mar
Alejandra Elizalde Trinidad
Juan Carlos Estrada Gamboa
Ana Laura Gallardo Gutirrez
Juana Mara Torres de Len
Colaboradores
Isaas Aparicio
Claudia Pea
Luca Ramrez
Sandra Villanueva
Coordinacin editorial
Direccin de Informacin y Documentacin, CGEIB
Cuidado editorial
Ernestina Loyo Camacho

D. R. Secretara de Educacin Pblica


Coordinacin General de Educacin Intercultural y Bilinge
Barranca del Muerto nm. 275, piso 2, Col. San Jos Insurgentes
Del. Benito Jurez, C.P. 03900, Mxico, D.F.
Tel. +52 (55) 3601-1000, 3601-1097, 3601-3300 exts. 68583, 68556
http://eib.sep.gob.mx
correo-e: cgeib@sep.gob.mx
Se autoriza la reproduccin, parcial o total, de esta obra siempre y cuando
se cite la fuente, sea con propsitos educativos y sin fines de lucro.
Este programa es pblico y queda prohibido su uso con fines partidistas o
de promocin personal.

ISBN 978-968-5927-20-0
Impreso y hecho en Mxico.

Diseo y formacin tipogrfica


Erika Romero Ruiz

Telesecundaria.indd 2

Distribucin gratuita. Prohibida su venta.

27/7/10 10:11:27

TLEN KIPIA NI AMOCHTLI

IXPANTILISTLI

TLAJTOLPEUALISTLI

KENIJKATSAJ MOKUALCHIJCHIJTOK NI TLAMACHTILTLAMANTLI

NAUATLAJKUILOLPAMITL

TLAKOPINKAYOTL TLEN MOTEKIUIS

12

TLAMACHTILTLAMANTLI I. Mexko tlali, tlen kipia miyak iixayak

16

SSC1

22

SSC2 Tlake tlajtoli tikamatij? Tlake tlajtoli kamatij sekinok?

31

SSC3 Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

41

SSC4

Ixmatijkayotl tlen ni tlamachtili

Kenke tiyekouaj nauatlajtoli?

3
Eyi
Telesecundaria.indd 3

27/7/10 10:11:27

USO DEL ALFABETO NAUATL EN ESTA GUA


En corresponsabilidad con el Instituto Nacional de Lenguas Indgenas, la Coordinacin General de Educacin Intercultural y Bilinge edita esta Gua de Aprendizaje del Alumno y la Gua
Didctica para el Maestro, retomando el espritu y las acciones que respecto a la estandarizacin de la escritura de las lenguas indgenas impulsa el INALI.
De acuerdo al Catlogo de Lenguas Indgenas Nacionales, se asume que los procesos de
estandarizacin de la escritura de las lenguas originarias, se harn conforme los hablantes,
academias de lengua y las instancias federales involucradas en la poltica lingstica nacional,
vayan construyendo conocimiento y uso sobre alfabetos y reglas de escritura que respeten los
procesos sociolingsticos de los pueblos.
En este marco, tanto la Gua de Aprendizaje del Alumno como la Gua Didctica para el
Maestro, de la Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl de la Huasteca del Primer Grado de
Telesecundaria, dan continuidad a la estandarizacin de la escritura del nauatl que data de
1982, principalmente porque los alumnos y alumnas que cursan esta asignatura estn alfabetizados en esta convencin desde el nivel primario, por lo que necesitan reforzar y consolidar
el ejercicio de la escritura en su idioma. Aunado a lo anterior, los avances en la estandarizacin
de la escritura del nauatl siguen en una amplia discusin entre sus hablantes, las academias y
lingistas especializados en este idioma.
Por lo que se asume que estos procesos de discusin, irn marcando en un mediano plazo,
directrices claras y consensuadas al respecto, mientras tanto, la enseanza de la lengua y cultura naua no puede verse interrumpida, pues lo anterior podra ir en detrimento del desarrollo
del propio idioma.

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Naui
Telesecundaria.indd 4

27/7/10 10:11:28

IXPANTILISTLI

Esta gua fue elaborada por la Coordinacin General de Educacin Intercultural y Bilinge
de la SEP para animarte a conocer ms la lengua y cultura nauatl de tu regin. Si t hablas
esta lengua, con ayuda del maestro de la Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl y de esta
gua, podrs perfeccionar la manera en la que la hablas y a expresarte mejor en ella por
escrito. Si no la hablas, podrs irte acercando a su conocimiento y, poco a poco, obtendrs
los elementos para irla dominando. En ello te ayudarn los alumnos que s hablan la lengua y
desde luego tu maestro.
Como sabes, hay muchas lenguas porque hay muchas culturas, muchas maneras
de pensar y de vivir en el mundo. Cada lengua es la manera en la que esas culturas se
expresan mejor. Por eso, en esta gua encontrars algunos ejercicios y actividades para
conocer y apreciar mejor tanto la diversidad de culturas y lenguas de nuestro pas, como las
herramientas para adentrarte en el conocimiento de tu lengua y cultura nauatl.
Esperamos que disfrutes mucho la Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl y esta gua
que te acompaar en todo el curso. Deseamos que al llegar al final logres conocer los
significados del pensamiento de tu pueblo sobre la vida y el mundo, valores la riqueza
cultural y lingstica de la regin multicultural donde vives y utilices sistemticamente la
lengua de tu regin en diversos contextos, para ir eliminando prcticas discriminatorias que
hoy imperan. En la Gua encontrars las herramientas necesarias para construir relaciones de
aprecio y respeto por tu lengua y cultura, y al mismo tiempo por las dems lenguas y culturas
de Mxico y el mundo.

5
Makuili
Telesecundaria.indd 5

27/7/10 10:11:28

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Chicuasej
Telesecundaria.indd 6

27/7/10 10:11:29

TLAJTOLPEUALISTLI
Ipan ni tomexkotlal tiitstokej maseualmej tlen axtisepantikej uan ejeliuis totlajtol uan
tonemilis, maskej kemaj axakiyayaj kaxtiltekamej itsoyaj achimiyakij sanmaseualmej uelis
se nauipouali, kemaj asikoj, miyakij polijkej uan namaj tiitstokej expouali uan chikueyi
nechikomaseualmej tlen ejeliuis tonemilis, tojuantij no techpouaj uan techtokajtiaj nauamej.
Tojuantij tinauamej tlen tistokej ipan ni Uaxtekapaj tlali, techiljuiaj Uaxtekapamej, ni totlal
kampa tiitstokej neltlatotonia, neltlaxoxouixtok, uan nojkia itstokej ejeliuis kuatitlanyolkemej,
uan tikinpiktokej kualtsitsij ueyamej, atlajkomej uan ameltinij.
Uejkaya ipan ni Uaxtekapaj tlali, axkamatiyayaj nauatlajtoli, kamatiyayaj teenektlajtoli, tlen
nojoaj kamatij sekij maseualmej, teipaj asikoj toltekamej tlen nauakamatiyanij uan teipaj
ualajkej mexikajmej tlen tlateuikioj uan kitsintokakoj ininnemilis uan inintlajtol. ijkinoj namaj
notinauakamatij.
Kemaj asikoj analimej sampa yojuantij pejkej kitsintokaj inintlajtol uan nochi
sanmaseualtlajtoltinij pejkej kintsopechiaj uan kintlatsintlauetsiltiaj, ika miyak xiuitinij
ijkinij panotiualjki uan miyakij sanmaseualmej pejkej mopinauaj kemaj kamatiyayaj ika
sanmeseualkamanali pampa kimachiliyayaj axipatij uan namaj sekij nojuaj kimpa moiljuiaj,
uan yeka achi kuali momachiliaj kemaj kamatij ika kaxtiltekakamanali.
Namaj ipan ni tomexkotlal onkaj amanatili kampa kiijto sanse ipatij nochi tlajtoltinij uan kuali
tikamatisej totlajtol ipan nochi totlal uan axakaj uelis techtlakaualtis. Yeka mochijki ni amoxtli,
kampa tijyekos miyak tlamantinij tlen totlajtol uan tonemilis tlen tojuantij tiuaxtekapamej.
Ipan ni moixtlamatilamoxtli tikinpantis ejeliuis tlamachtiltekitl uan tlayejyekoli tlen
mitsyakanasej ipan ni tlamachtili, nojkia tikinpias sekinok tlamantinij tlen nomitspaleuisej.
Motlamachatijkaj kintlalis tlen tikinitas uan tikinkakis. Nojkia no onkas ejeliuis tlakopinkayotl
tlen mitsnextilisej tlake moneki tijchiuas.
Ipan ni tlamachtilxiuitl, tikixmatis ejeliuis tlamantli tlen sanmaseualkamanaltinij tlen
tomexkotlal, tonauanemilis tlen tiitstokej ipan ni tlali; tlen kenijkatsaj, tlen totekij, kenijkatsaj
timouikaj ika sekinok tomaseualikniuaj, uan sekinok maseualmej tlen itstokej ipan ni
tomexkotlal.
Tlaskamati miak.

7
Chikome
Telesecundaria.indd 7

27/7/10 10:11:29

KENIJKATSAJ MOKUALCHIJCHIJTOK NI TLAMACHTILTLAMANTLI


1. TLAMACHTILTLAMANTLI
Mexko tlali lipia miyajk iixayak
AGOSTO

SEPTIEMBRE

Tlajtolpeualistli tlen ni tlamachtilistli

Tlake tlajtoli tikamatij? tlake tlajtoli kamatij sekinok?

SSC3

SSC4
Kenke tijyekouaj nauatlajtoli?

SSC2

Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika


kaxtiltekakamanali.

SSC1

NAUATLAJKUILOLPAMITL

a ch e i j k l m n
o p s t tl ts u x y
8

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Chikueyi
Telesecundaria.indd 8

27/7/10 10:11:30

TLAKOPINKAYOTL TLEN MOTEKIUIS


INMOSELTI

EXTRACLASE

INOJOMEJ

VIDEO

XIMONECHIKOKAJ

XITLAKAKIKAJ

NOCHI

INTERACTIVO

TLEN MOSALO IKA SEYOK


TLAMACHTILI

SEKINOK NEJTOLISTLI

XITLAPOUAKAJ

9
Chiknaui
Telesecundaria.indd 9

27/7/10 10:11:30

Telesecundaria.indd 10

27/7/10 10:11:32

TLAMACHTILTLAMANTLI

Telesecundaria.indd 11

Mexko tlali,
tlen kipia
miyak iixayak
27/7/10 10:11:54

TLAMACHTILTLAMANTLI

MEXKO TLALI, TLEN KIPIA MIYAK IIXAYAK


TLEN TIJNEKIJ MA XIJYEKO IPAN NI TLAMACHTILI
Matijmatikaj uan tikinixmatikaj keski sanmaseualtlajtoli onkaj ipan to
Mexko tlali.
Matikixmatikaj kenijkatsaj istokej tlen ni sanmaseualtlajtoli.

TLAMACHTIJKAYOTL
TLAMACHTILTEKITL

Tlajtolpeualistli tlen
ni tlamachtilistli

TLEN MOCHIUAS

Tlajtolyejyekoli.
Kuamachilistli tlen ni
tlajtlanijkayotl:
Tlake tech moyauaj tinauamej
ika sekinok tlajtoltinij uan
maseualnemilistinij?

TLEN TIJYEKOSEJ

Matijmatikaj tlake
tijtemouaj ipan ni
tlamachtilamochtli.

TLEN TIJTEKIUISEJ

Tlen tijkakisej.
Tonauatlajtol
uan tonemilis

Matijmatikaj tlake kipia


to tlamachtilamoch.

Tlakakilistli, tlaixpoualistli
uan kuamachilistli tlen
ni tlajtolpeualistli tlen ni
tlamachtilistli.
tlake kipia to
amochmachtilistli?
Tlanextili ika nechikolistli tlen
kipia ni amochmachtilistli.
Kenijkatsaj moijto?
Tlayejyekoli ika kanauatlajtoli
tlen kenijkatsaj timotlajtlaniyaj
uan titemakaj ejeliuis tlamantli
tlen tijtekiuiyaj ipan to
tlamachtilkali.
Totlajtolsentilis.
Tlajtolsentilistli tlen
nauatlajtoli.

12

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Majtlaktli uan ome


Telesecundaria.indd 12

27/7/10 10:11:55

TLAMACHTILTEKITL

Tlake tlajtoli
tikamatij? Tlake
tlajtoli kamatij
sekinok?

TLEN MOCHIUAS

Ma achi timoixmatikaj!
Tlayejyekoli ika nauatlajtoli tlen
kenijkatsaj timonojnotsasej
uan timotlajtlanisej.

TLEN TIJYEKOSEJ

Matijmatikaj keski
tlajtoltinij onkaj ipan
Mexko tlali.

TLEN TIJTEKIUISEJ

Tlen tijkakisej:
tlayejyekoli tlen
kamanali.

Tlayejyekoli tlen kenijkatsaj


tinauatisej.
Tlaixnextilistli.
1. Tlajtoltinij tlen ni Mexko tlali.
2. kenijkatsaj pejki nauatlajtoli.
3. kanke nauatij.
4. Ejeliuis to nauatlajtol.
Kanke nauatij uan keski san
maseualtlajtoli onkaj ipan ni to
Mexkotlal?
Mauiltilistli.
Tlatemolistli tlen
sanmaseualtlajtoli ipan Mexko
tlali uan kanij nauatij.
Totlajtolsentilis.
Tlajtolsentilistli tlen
nauatlajtoli.
Tlake pano kemaj
tonauatlajtol
momanelo ika
kaxtiltekakamanali

Tlake tlajtoli tikixmati?

Video:
Nauaol?

Nauatlajtoltinij tlen kinmajtok


kaxtiltekakamanali uan tlajtoli
ika kaxtiltekakamanali.
Kuamachilistli tlen kemaj ome
tlajtoliltinij mopantiaj.
Yankuiktlajtoltinij uan tlajtoli
tlen polijtiyouij.
Tlaixpouali tlen se tlatempouali
tlen kenijkatsaj polijtiyouij
uan yolijtiyouij nauatlajtoltinij.
Yankuik nauatlajtoltinij.

13
Majtlaktli uan eyi
Telesecundaria.indd 13

27/7/10 10:11:55

TLAMACHTILTEKITL

TLEN MOCHIUAS

TLEN TIJYEKOSEJ

TLEN TIJTEKIUISEJ

Nauatlajtoli ipan
kaxtiltekakamanali.
Tlen tonauatlajtol kimakatok
kaxtiltekakamanali.
Tlatemolistli tlen:
1. Nauatlajtoli tlen axonkayayaj.
2. Nauatlajtoli tlen
momanelojtok ika
kaxtiltekakamanali.
3. kaxtiltekakamanali tlen
momanelojtok ika nauatlajtoli.
Nauatlajkuilolpamitl.
Tlajkuiloli tlen tijtekiuiaj kemaj
tikijkuilouaj tonauatlajtol (a, ch,
e, i, j , k , l, m, n, o , p, s, t, tl, ts,
u, x, y).
Totlajtolsentilis.
Tlajtolsentilistli tlen
nauatlajtoli.
Kenke tijyekouaj
tonauatlajtol?

Tlaixpouali tlen ika tijpeuasej.


Kuamachilistli tlen ipatij
tonauatlajtol.
Tlajtlanilistli tochinankoeuanij
tlen kenijkatsaj tijtekiuiaj
tonauatlajtol.
Tlaixpouali tlen nejtolistli ika
kaxtiltekatlajtoli Prohben el
uso de lenguas indgenas en
Campeche e Hidalgo.
Ma achi tikixmatikaj totlajtol!

Tlakakilistli:
Na ni

Tlayejyekoli tlen kenijkatsaj


titlanojnotsasej.

14

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Majtlaktli uan naui


Telesecundaria.indd 14

27/7/10 10:11:56

TLAMACHTILTEKITL

TLEN MOCHIUAS

TLEN TIJYEKOSEJ

TLEN TIJTEKIUISEJ

Maseualsentilistli.
Tikijtosej timosentilisej
kejuejueyitij uan tikamanalosej
ika ni:
kenke ipatij tikamatisej,
tikixpouasej uan tikijkuilosej
tonauatlajtol?
Totlajtolsentilis.
Tlajtolsentilistli tlen
nauatlajtoli.

15
Ka xtoli
Telesecundaria.indd 15

27/7/10 10:11:56

IXMATIJKAYOTL TLEN NI TLAMACHTILI

TLEN TIKITASEJ

X I T L A P OUA K A J
Ipan ni tonali, tijpeualtisej se yankuik tlamachtilxiuitl, kampa
tikitasej tlamantinij tlen totlajtol uan tonemilis, achtoui timitsnextilisej
se ome tlamantinij tlen kipixtok ni amoxtli, nojkia timitsmatiltisej nochi
tlamantinij tlen mitspaleuisej ipan ni xuitl, sekij tikinitas o tikinmauisos,
sekinok tikinkakis uan kimpa mitspaleuiltiyasej ipan ni yankuik
tlamachtilxiuitl.

XITLANANKILIKAJ ni tlajtlanilistli
Tlake texmoyaua tinauamej ika sekinok tlajtoltinij uan
sanmaseualnemilistinij?
Ximokanalokaj uan xikijtokaj inmokuamachilis.

TLAKAKILISTLI

Totlajtol uan tonemilis


TIKITASEJ tlen kitlalisej ipan teposuikaketl. Xitlanankilikaj tlen
timitstlajtlaniaj:
Tlake kiijto ixpantilistli tlen toamoach?

Tlake timoiljui tijyekos ipan ni tlamachtili?

16

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Majtlaktli uan chikuasej


Telesecundaria.indd 16

27/7/10 10:12:14

XIMONECHIKO iuaya se mouampo uan xijpouakaj ni nejtolistli:

Nochi imojuantij inkimatij sentlamantik tlamantli tlen ni tonemilis


uan tokamanal, yeka, ipan ni tlamanchtili nochi timopaleuisej
uan nochi tijyekosej.

Ika nochi xitlanankilikaj:


Kenijkatsaj kuali timopaleuisej uan ijkinoj axouij titlayekosej?

TLAKE ONKAJ IPAN NI TOTLAMACHTILAMOCHTLI?

SE. TLAMACHTILTLAMANTLI

OME. TLAMACHTILTLAMANTLI

SSC1. I x mat ijk ayot l t len n i t l a mac ht i l i

17
Majtlaktli uan chikome

Telesecundaria.indd 17

27/7/10 10:12:26

EYI. TLAMACHTILTLAMANTLI

NAUI. TLAMACHTILTLAMANTLI

MAKUILI. TLAMACHTILTLAMANTLI

XIMONECHIKOKAJ iniuaya sekinok, xikitakaj uan ximanextikaj kenijkatsaj


moajachiuijtok ni tlamachtilamoxtli. Ximotenpouilikaj nochi tlen
inkipantijkej.
Xitlanankilikaj ni tlajtlanilistli.
Tlen ni toamoch Tlake sekinok tlamantli techpaleuis achi tijkuamachilisej
totlajtol uan tonauanemilis?

18

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Majtlaktli uan chikueyi


Telesecundaria.indd 18

27/7/10 10:12:32

KENIJKATSAJ MOIJTO?
XIKINTLAJTLANI mouampoyouaj kenijkatsaj itokaj tlamantinij tlen
nesij ipan se tlamachtilkali. Xijtlachili ni tlanextijkayotl.
kenijkatsaj moijto( silla ) ika nauatlajtoli? Ikpali
Xitokajti ika nauatlajtoli kampa eltok ixkopinkayotl.

SSC1. I x mat ijk ayot l t len n i t l a mac ht i l i

19
Majtlaktli uan chiknaui

Telesecundaria.indd 19

27/7/10 10:12:36

TOTLAJTOLSENTILIS
Ika se mouampo xikintemokaj uan xikinijkuilokaj tlajtoltinij tlen
inkiyekojkej.

20

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali
Telesecundaria.indd 20

27/7/10 10:12:37

SEMANAUAK

La totalidad de la vida en movimiento en el mundo nauatl

NAUA OLINYOLISTLI

NAUATLAJTONEMILISTLI
IAMOCH MOMAXTIJKETL
TLEN SE XIUITL TLEN OME IXELKA TLAMACHTILISTLI

Asignatura de Lengua y Cultura Nauatl de la Huasteca Primer grado de Telesecundaria


Gua de aprendizaje del alumno

Tlake timoliljui kiijtosneki itokaj tlen ni moamochtlamachtlilistli.


Semanauak naua olinyolistli.

SSC1. I x mat ijk ayot l t len n i t l a mac ht i l i

21
Sempouali uan se

Telesecundaria.indd 21

27/7/10 10:13:05

TLAKE TLAJTOLI TIKAMATIJ? TLAKE


TLAJTOLTINIJ KAMATIJ SEKINOK?

TLEN TIKITASEJ

X I T L A P OUA K A J
Ipan Mexko tlali mokamanalouaj sentlamantikej tonauatlajtol. Kemaj
tijtlamiltis ni tlamachtili tijyekos kenijkatsaj tijtekiuiaj tonuatlajtol
uan sekinok tlajtoltinij ipan tochinantli uan ipan nochi tomexkotlal.
Tikixmatis ejeliuis nauatlajtoltinij uan tikixmatis kanij nauatij.

MA ACHI TIMOIXMATIKAJ!
XIJPOUAKAJ tlen timitstlajtlaniaj
1.
2.
3.
4.

Kenijkatsaj motokaj?
Kanke tieua?
Tlake tlajtoli tikamatij?
Kanke inkitekiuiaj ni tlajtoli?

TLAKAKILISTLI

1 Kamayejyekolistli
XIJTLAKAKILI tlen kitlalisej ipan teposuikaketl uan xikijto kampa achi
chikauak kakisti.
kenijktsaj

22

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan ome


Telesecundaria.indd 22

27/7/10 10:13:20

Xijtlakakili kenijkatsaj monankili ni tlajtlanilisti.


1. Kenijkatsaj motokaj? Na notokaj Julia.
2. Kanke tieua? Nochinantli Auakatitlaj, Koxkatlaj Chinankotlatilanketl.
3. Tlake tlajtoli tikamati? Na ninauati.
4. Kanke tijtekiui ni tlajtoli? Ni nauakamati ipan nochaj iniuaya
notatauaj uan noikniuaj, maskej ipan tlamachtiloyan axmas ninauati.
Xikijkuilo tlen titlanankili ximopaleui ika tlen tijkajki.

Kenijkatsaj motakaj?
Na notokaj Julia
1. Kenijkatsaj motokaj?
2. Kanke tieua?
3. Tlake tlajtoli tikamati?
4. Kanke tikamati ni tlajtoli?

XIJKUILO nikaj tlen tamokuamachilis.

SSC2 . T la ke t lajtol i t ik a mat ij? T la ke t lajtolt inij k a mat ij sek inok?

23
Sempouali uan eyi

Telesecundaria.indd 23

27/7/10 10:13:28

TLEN MEXKO TLAJTOLTINIJ UAN NAUATLAJTOLI


Xikixpoua ni nejtolistli uan teipaj, xitlajkuilo tlen achi mitspaktis o tlen
ipatij tikitas.
TLAJTOLTINIJ TLEN

TLEN KIPANOTIUALAJTOK

MEXKO TLALI

TONAUATLAJTOL

KANIJ NAUATIJ

NAUATLAJTOLI
ICHAMANKA

X I T L A P OUA K A J
Nuestras lenguas y el nauatl
Uno de los principales indicadores de la diversidad cultural es el
nmero de lenguas que se habla en determinado territorio. Una
lengua es una construccin milenaria colectiva que refleja una
manera particular de comunicacin a travs de la cual una cultura
se construye a s misma.
En Mxico se hablan 68 lenguas indgenas adems de diversas
variantes que en ocasiones son incluso ininteligibles entre s y
que son producto de culturas originarias de su territorio. Esta
caracterstica pluritnica representa un importante patrimonio
cultural, una variedad de saberes y sensibilidades desarrollados a
lo largo del tiempo que se expresan en conocimiento y relacin
con la naturaleza, en historias, mitos y leyendas, en msica, canto
y danza, en hbitos de cocina y en objetos de arte, entre muchas
otras expresiones culturales. Se trata de un enorme patrimonio de la
nacin: un acervo de la riqueza del Mxico del siglo XXI .
La fuerza y la profundidad de estas culturas han permitido a
Mxico mantener un perfil cultural propio y diverso sustentado en
sus pueblos indgenas, en el cual participan tambin las variadas
culturas populares de ndole rural, regional y urbana.

24

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan naui


Telesecundaria.indd 24

27/7/10 10:13:28

Aspectos histricos de la lengua nauatl


No se tiene un clculo preciso de la antigedad de la lengua ute,
pero se estima que desde hace ms de 5000 aos atrs se hablaron
las primeras palabras que daran principio a la lengua nauatl. Se
dice pues, que el ute es la madre del nauatl.
El nauatl se clasifica en la familia uto-azteca y es la lengua hablada
por uno de los grupos tnicos ms amplios de Mxico. Los hablantes
de nauatl llegaron al valle de Mxico a mediados del primer milenio
d. C., asentndose el grupo mexica (o azteca) desde mediados del
siglo XIII. stos procedan del Noroeste, de Michoacn y Jalisco, y
muy posiblemente de Nayarit. Por el ao de 900, una nueva oleada
de inmigrantes, de habla nauatl, penetr en el rea de las grandes
civilizaciones de Mesoamrica. Los aztecas o mexicas, quienes
fundaron su capital Mxico-Tenochtitlan en 1325, hablaban una
variedad de nauatl central, y al extenderse su imperio a travs de
una gran parte del centro y sur de lo que ahora es la Repblica
Mexicana, la lengua se difundi considerablemente. Los grupos
de origen naua conformaron varias ciudades estados ya desde
el siglo XII: tecpanecas, tlaxcaltecas, xochimilcas, huexotzingas,
acolhuas, texcocanos, cholultecas, etc. Sin embargo el nauatl es
mejor conocido por su uso entre los mexicas o aztecas, por ser ste
el grupo que logr la hegemona militar y cultural sobre los dems.

Las variantes del nauatl


Existen en nuestro pas diversas variantes de la lengua nauatl, cada
una de ellas presenta variaciones de lxico y tambin morfolgicas,
sin embargo, los hablantes de una o de otra variante pueden
comunicarse.
En la actualidad las variantes del nauatl ms reconocidas son las
siguientes:

Nauatl central. (DF, Estado de Mxico, norte de Morelos)


Nauatl del Istmo (Veracruz, Oaxaca)
Nauatl norte de Puebla
Nauatl sur de Puebla
Nauatl de Guerrero
Nauatl Huasteca (noreste Veracruz, San Luis Potos, Hidalgo)
Nauatl Durango
Nauatl Occidente (costa serrana de Colima y Michoacn)
Nauatl de Tlaxcala.

Fuente: http://www.cdi.
gob.mx/index.php?id_
seccion=90

IKA sampa xijkopinakaj tlauasantli tlen nesi achtoui


tlen nejtolistli tlen kipojkej uan xitlajkuilokaj nochi tlen
inmechtlajtlani. Teipaj xikixkopinakaj ipan inmoamochtlajkuiloli.

SSC2 . T la ke t lajtol i t ik a mat ij? T la ke t lajtolt inij k a mat ij sek inok?

25

Sempouali uan makuili


Telesecundaria.indd 25

27/7/10 10:13:29

Telesecundaria.indd 26

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Mexkotlakonpikayotl kampa monexti tlajtoltinij tlen onkaj nikaj

26

27/7/10 10:13:41

Mexco tlakopinkayotl kampa chamantok nauatlajtoli


1
2
3
4
5
6
7
8
9

Nauatl tlen Mexko altepeko (Mexko altepetl, Mxico tlatokajyotl, Ajkopa


tlen Morelos tlatokajyotl)
Nauatl tlen istmo (Veracruz, Oaxaca)
Nauatl iajkopa tlen Puebla tlatokajyotl
Nauatl itlanipa tlen Puebla tlatokajyotl
Nauatl tlen Guerrero tlatokajyotl
Nauatl tlen Uaxtekapaj tlali (ajkopa tlen Veracruz, San Luis Potos uan
Hidalgo tlatokajyotl)
Nauatl tlen Durango
Nauatl Occidente (tepeko tlen Colima uan Michoacn tlatokajyotl)
Nauatl tlen Tlaxcala tlatokajyotl

Go
lfo
de
Ca
lif
or

G ol fo d e
M x i co

ni
a

O
c
an
o
Pa
c
fi
co

SSC2 . T la ke t lajtol i t ik a mat ij? T la ke t lajtolt inij k a mat ij sek inok?

27

Sempouali uan chikome


Telesecundaria.indd 27

27/7/10 10:14:31

KANIJ ITSTOKEJ NAUAMEJ UAN SEKINOK


SANMASEUALTLAJTOLTINIJ TLEN NI TO MEXKO TLALI?
Ika ni seyok tlamantli tlen tijchiuasej moneki tijualikas se
ueyi amaisuatl uan tlen ika titlauasanis.
Matimoxelokaj, uan tichiuasej se ajauilkayotl
SE NECHIKOLISTLI

OME NECHIKOLISTLI

Kaltekitl: se Mexko tlakopinkayotl


Xikintlatskiltikaj 6 ueyiamaisjuatinij

Kaltekitl: xijchiuakaj amakokototstli uan


xitlajkuilokaj kanke nauatij ipan Mexko tlali uan
kampa kamatij sekinok sanmaseualtlajtoltinij

Xijkopinakaj Mexkotlali

Xijkokototsakaj 68 amatinij

Xikuilokaj Ininitokaj tlen tlatokajyomej tlen


Mexko tlali

Xikijkuilokaj inintokaj tlen ni 68 tlajtoltinij tlen


mokamanalouaj ipan Mexko tlali.

MATIMAUILTIKAJ!
ASITILISTLI : Ipan nii mauiltilistli tikinpantisej ipan Mexko tlakopinkayotl
kanke mopantiaj ejeliuis sanmaseualtlajtoltinij.
Kenijkatsaj inmauiltisej: timaultisej se tlamantli tlen itokaj matikuamatikaj!
Sankejueli ximomajmakakaj amakokototstli.
Xitlapejpenikaj seinmouampo tlen kintokajtias ejeliuis tlajtoltinij.
Kemaj inkikakisej itokaj tlen se maseualtlajtlajtoli tlen tatijpixtok
titlauelchiuas uan titlatskiltis ipan Mexkotlakopinkayotl uan tijtemos
tlatokajyotl kampa kamatij nitlajtoli.
Tlaj axkuali inkimatij kanke kamatij ni tlajtoltinij, kuali inlitlachilisej
eyi tlamantli.
- Xijkitakaj Mexkotlakopinkayotl tlen nesi ipan 26 amaisuatl.
- Xijtlachilikaj 51 amaisuatl kampa monexti tokajyomej tlen ni
sanmaseualtlajtoltinij.
- Xijtemokaj ipan Internet www.culturaspopulareseindigenas.
gob.mx.
TLAJ tijneki achi tijmatis tlen nitomexko tlal, kenijkatsaj monepantijtok,
tlake onkaj uan keskij sanmaseuelmej itstokej xijtlachili moamoch tlen
ika kaxtiltekakamanali itokaj Geografa, kampa kiijto Un recorrido por
Mxico (amaisuatl 58), Nojkia kuali tijpantis kenijkatsaj tiitstokej ipan ni
mexko tlali. Xijtemo kenijkatsaj kuali tikinsepanos ni ome tlamantli tlen
timitsnextiliaj.

28

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan chikueyi


Telesecundaria.indd 28

27/7/10 10:14:33

XIJTEMO Mexko tlakopinkayotl tlen kampa nauatij, xikinijkuilokaj


nikaj:

XITLANANKILIKAJ :
Kanke tijkaktok sekinok ichamanka tlen tonauatlajtol?
Kenke axsepantik?
Kuali timokamouisej ika sekinok maseualmej tlen kamatij seyok
ichamanka tlen tonauatlajtol? Kena, axtle kenke?
Ta ipa timajto .axsan ipan Mexko tlali tiitstokej tinauamej noitstokej
sejkanok kemej El Salvador, Nicaragua uan Colombia.

TOTLAJTOLSENTILISTLI
XIMONECHIKO iuaya se mouampo uan xikinijkuilokaj tlake
tlajtoltinij tlen inkiyekojkej ipan ni tonali.

SSC2 . T la ke t lajtol i t ik a mat ij? T la ke t lajtolt inij k a mat ij sek inok?

29

Sempouali uan chiknaui


Telesecundaria.indd 29

27/7/10 10:14:34

KALTEKITL
Xikinextili moixmatijkauaj Mexko tlakopinkayotl kampa nauatij,
xikintlajtlani tlake sekinok tlajtoltinij kiixmatij uan kinkaktokej ipan
ininchinanko uan sejkanok. Xikijkuilo nochi tlen mitsiljuisej

30

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan majtlaktli


Telesecundaria.indd 30

27/7/10 10:14:34

SSC 3. TLAKE PANO KEMAJ TONAUATLAJTOL


MOMANELO IKA KAXTILTEKAKAMANALI

TLEN TIKITASEJ

X I T L A P OUA K A J
Kemaj tlajtoltinij mopantiaj peuaj momanelouaj, uan ijkinoj
maseualmej peuaj maneltik kamatij, namaj timitsnextilisej
kenijkatsaj tonauatlajtol momaneloltok ika kaxtiltekatlajtoli uan
kenijkatsaj tonauatlajtol kimakatok se ome kamanali ni kaxtiltekatlajtoli
uan sekinok tlajtoltinij.

TLAKE TLAJTOLTINIJ TIKINIXMATI?


XIJTLACHILI nitlajtoltinij uan xikijto tlake tikita:

Juntarosej

ximosentaro

timoreunirosej

escucharosej

SSC3. Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

31

Sempouali uan majtlaktli uan se


Telesecundaria.indd 31

27/7/10 10:14:37

XIJTEMOKAJ ipan ni kamanaltepasolkajyotl tlajtoltinij ika kaxtiltekatlajtoli


kampa ualouij tlajtoltinij tlen nesi tlatsintlaj.

Namaj xikinkualtlali

juntarosej
ximosentaro
timoreunirosej
escucharosej

32

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempoali uan majtlaktli uan ome


Telesecundaria.indd 32

27/7/10 10:14:39

V IDEO
Nauaol?
XIJTLACHILI tlen mitsnextilisej uan ika sampa ximauiltikaj tlen
inmechnextilisej. Teipaj kuali xijnelitakaj tlake pano kemaj
tlajtoltinij momanelouaj
XIMONECHIKO iuaya se mouampo uan xijchiuakaj tlen nesi
tlatsintlaj:
1. Xikinijkuilokaj tlajtoltinij tlen inkixmatkej tlen kiskej ipan
mauiltijkayotl tlen video.

2. Xikijtokaj tlake sekinok tlajtoltinij no majmaneltik tikinijtouaj.


Xikijkuilokaj:

3. Ximopaleuikaj tlen ika kiitakej ipan video uan xitlanankilikaj:


Tlake pano kemaj ome tlajtoltinij mopantiaj?

SSC3. Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

33

Sempouali uan majtlaktli uan eyi


Telesecundaria.indd 33

27/7/10 10:14:40

Tlake tlamantinij kuali mitspaleuisej tijtlachilis kemaj se tlajtoli kipechi


seyok?

Kamanali tlen paneski:


Xitlajkuilo ajkiojuantij kamanalouaj ipan ni video

Tlake kinintlajtlanijkej?

Tlake tlajtoli tikinkajki maneltik kamatij ika kaxtiltekakamanali uan


nauatlajtoli?

4. Ika sampa ximokamanalokaj tlen inkikuamachilijkej.

34

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan majtlaktli uan naui


Telesecundaria.indd 34

27/7/10 10:14:40

YANKUIK KAMANALTINIJ UAN TLAJTOLTINIJ TLEN


POLIJTIYOUIJ

X I T L A P OUA K A J
MATIJPOUAKAJ se tlatempouali.

Tokolitempoualis
Uejkaya kemaj nojuaj nipisiltsij, nikonilnamiki nokoli nochipa
moseuiyaya uan tlachihinayaya ipan tokaltenoj, uan tojuantij
okichpiltinij nimantsij tiyoualoyayaj pampa techpajtiyaya kenijkatsaj
techpouiliyaya miyak tlatempoualistli, nikilnamiki tech iljui kemaj
ya pisiltsij onkayayaj ipan ni totlal miyakij totomej, sekij kej kochokej
sanke achi uejueyij tlen kinintokajtiyayaj pao, naaxkemaj nikinixmatki
pampa kemaj nitlakatki ipa polijtoyaja, namaj na niueyi uan
nonikilnamiki kemaj ni okichpil miyakij tsopilomej itstoyaj uan iniuaya
itstoyaj sekinok tlen tikiniljuiyayaj chajma, tlen chichiltik ininkechkuayo,
namaj miyakij telpokamej ayojkimatij kenijkatsaj intokaj pampa san
se omej itstokej, kimpa pano ika tlajtoltinij, sekij tlajtoltinij polijtiyouij
uan sekinok tlakatij, ni tlamantli tikitaj namaj pampa tijtekiuiyaj
nojkia sekinok tlamantinij tlen axonkayaj uejkaya, kejne kampa tiyoui
timopajtiyaj tlen tikiljuiyaj pajkali uan ika kaxtiltekakamanali hospital.
Kemaj nitlanki nikamanalo iuaya nokoli, pejki nimoiljui nojkia ipanti
tonauatlajtol, uan uelis nojkia ipanti sekinok tlajtoltinij, pampa sekij
kamanaltinij polijtiyouij uan sekinok yolijtoyouij.

SSC3. Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

35

Sempouali uan ka xtoli


Telesecundaria.indd 35

27/7/10 10:14:43

XIKIJKUILO tlake tijmachilij tlen ni tlatempouilistli.

KENIJKATSAJ inkiijtoskiaj ika nauatlajtoli nitlamantinij tlen timitstlajtlaniaj?


Xitlajkuilokaj.

radio

automvil

borrego

tienda

telfono

36

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Sempouali uan majtlaktli uan chikuasej


Telesecundaria.indd 36

27/7/10 10:14:53

NAUATLAJTOLI IPAN KAXTILTEKATLAJTOLI


XIJTLACHILI nitlakopinkayotl uan xitokajti ika nauatlajtoli. Tlaj
axtijmati xijtlachili kamanalixtonketl.

Xitlanankili:
Kanika ualajkej ni tlajtoltinij tlen namaj kintekiui kaxtiltekatlajtoli?
kenke timoiljui ni nauatlajtoltinij kalaktiyajkej ipan kaxtiltekakamanali?

SSC3. Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

37

Sempouali uan majtlaktli uan chikome


Telesecundaria.indd 37

27/7/10 10:14:58

Kemaj se tlajtoli momelaua iuaya seyok, se achi motetiktlali uan kipacho nopase,
maskej, kemantika nokinkuili sekij tlajtoltinij, uan yeka kemantika tijmanelouaj
tokamanal kej tikitakej ipan tlakopinkayotl tlen tikinixtlachilijkej. Maskej kemantika
tonauatlajtol nokimakatok miyak kamanali kaxtiltekatlajtoli, uan se omej
kinkuitokej ejeliuis tlajtoltinij tlen nochi tleltepaktli, sekij timitsnextiliaj. Auakatl,
tomatl, uan chokolatl. Xijtlachili tlen eltokej ni tlatsintlaj:

Tatijmajtoya

kejni Real
Academia Espaola
kikualita ika nechka
200 kamanaltinij
tlen kitekiui
kaxtiltekakamanali
uan ualoui ika
tonanatlajtol.

chocolate
chocolate
chocolat
cioccolato
chocolade
chokland
xocolata
schokolade
skkulai
sjokolade
cokolada
csokold
tsokolate
czekolada
ikolata

CHOKOLATL

espaol
ingls
francs
italiano
holands
sueco
cataln
alemn
islands
noruego
croata
hngaro
filipino
polaco
turco

XIJTLACHILI motlajkuilol uan xikintemokaj sekinok tlajtoltinij tlen chikotik


tikinijtouaj.
Xijtemiti nitlauasantli iniuaya mouampoyouaj. Xijtlachili tlanextijkayotl.
KAMANALTINIJ TLEN AXONKAYAYAJ

KAMANALTINIJ TLEN KINMAKATOK

KAMANALTINIJ TLEN

IPAN TONAUATLAJTOL

KAXTILTEKAKAMANALI TO

KINMAKATOK TONAUATLAJTOL

NAUATLAJTOL

KAXTILTEKAKAMANALI

Radio

38

Pasearosej (paxalotij)

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

chocolate

Sempouali uan majtlaktli uan chikueyi


Telesecundaria.indd 38

27/7/10 10:14:59

NAUATLAJKUILOLPAMITL
XIMONECHIKOKAJ uan xijtlachilikaj nauatlajkuilolpamitl tlen nesi
ipan 8 amaisuatl.
Kenijkatsaj inkitlachiliaj? Ika sampa ximokamanalokaj tlake tlamantinij
kichikomana ika sekinok tlajkuilolmapej uan xikinijkuilokaj nikaj.

Tlen kichikomana tonauatlajtol


- Kipixtok ojome tlajkuiloli, ch, tl uan ts

Xijkopinakaj nauatlajkuilolpamitl ipan se ueyi amaisuatl uan xitlatskiltikaj


ipan tlapepecholi tlen mo tlamachtilkali.
XIMONECHIKO iuaya semouampo, uan xitlajtlani ma chikauak
kiixpoua ni uikatl tlen itokaj iknouikatl tlen nesi ipan
158 amaisuatl tlen moamoch tlen kaxtiltekakamanali (3
Tlamachtiltlamantli tlen itokaj Todas las voces)
Xitlanankilikaj:
Tlake tlajtoli axiuikal kej tojuantij tikamatij ipan ni Uaxtekapaj tlali?

SSC3. Tlake pano kemaj tonauatlajtol momanelo ika kaxtiltekakamanali

39

Sempouali uan majtlak li uan chiknaui


Telesecundaria.indd 39

27/7/10 10:14:59

Tlake tlajtoli axinkiixmatij tlen nesi ipan ni uikatl?


Kenijkatsaj tlajkuilouaj ipan ni uikatl uan kenijkatsaj titlajkuilouaj ipan ni
Uaxtekapaj tlali?
Xijtlachilikaj ni ome tlamantli uan tlake tlajkuilolpamitl kitekiuaj, teipaj
xitlajkuilokaj inmotlalnamikilis.

TO TLAJTOLSENTILIS
XIKINTEMOKAJ uan xikinijkuilokaj tlajtoltinij tlen inkiyekojkej ipan ni tonali.

40

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali
Telesecundaria.indd 40

27/7/10 10:15:00

SSC 4. KENKE TIJYEKOUAJ NAUATLAJTOLI?


TLEN TIKITASEJ

X I T L A P OUA K A J
Ipan ni uaxtekapaj tlali, tinel tekiuiyaj
nauatoaljtoli, pampa yani totlajtol uan tlen
ika tikixnextiaj tonemilis. Ni tonauatlajtol
yani sanmaseualtlajtoli tlen achitijkamatij ipan ni
Mexko tlali. Yeka namaj ipan miyakij tlamachtilkaltinij
momaxtiaj kenijkatsaj kamatisej uan tlajkuilosej
uan kimpa axmoilkauas. Ipan ni tlamachtilistli
tijkuamachilisej kenke nelkuali matitetiktlalikaj
totlajtol uan kenke nelipatij ma axtikilkauakaj
tikamatisej uan matijyekokaj titlajkuilokaj.

IPATIJ TLEN TONAUATLAJTOL


IKA SAMPA xitlanankilikaj:
Ta timoiljui tonauatlajtol san se ipatij ika sekinok
tlajtoltinij? Kena, axtle kenke?
TIKITASEJ kenijkatsaj tijtekiuiaj tonauatlajtol.
Ximonechikokaj uan xitlanankilikaj:

TLAJTLANILSTLI

Kemaj axtiistok ipan mochinanko, tlake tlajtoli


tijtekiui?

Kejipa tikinmachti tonauatlajtol mokoneuaj?


Kena, axtle kenke?

Kenke mitspakti tikamatis ika nauatlajtoli?

Kenke timoiljui achi kuali ome tlajtoli tijyekos?


Kenke?

Ti moiljui kejipa ipatij nauatlajtoli namaj kej


uelis se 30 xiuitl?

Xikintlajtlani ejeliuis mochampoyouaj. Amo xikilkauakaj inkiijkuilosej


itokaj uan tlake ika tekiti.
Teipaj ika sampa xikintlachilikaj tlake inmechiljuijkej uan xikamanalokaj.

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

41
Ompouali uan se

Telesecundaria.indd 41

27/7/10 10:15:02

MATIJPOUAKAJ SE NEJTOLISTLI

X I T L A P OUA K A J
XIMONECHIKO iuaya se mouampo aun xijchiuakaj tlen tlatsintlaj
inmechtlajtlaniaj.
Xikixpouakaj ni nejtolistli uan teipaj xitlanankilikaj:

42

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali uan ome


Telesecundaria.indd 42

27/7/10 10:15:11

Tlake kiijto ni nejtolistli?

Imojuantij kenijkatsaj inmoiljuiaj ?

XIMONECHIKOKAJ. Xijtemokaj ipan inmoamoch tlen


Kaxtiltekakamanali kampa kiijto Palabras indispensables
tlen nesi ipan amaisuatl 167. Ximomajmakakaj tlen noponej
nesi. Teipaj sesej nechikojkayotl panotiyasej uan kinijtosej
ininkuamachilis.
Kemaj inintlamisej xitlanankilikaj:
Tlake nauatlajtoli ichamanka kiixmatij?

Kenke kiijtouaj kaxtiltekakamanali achimotetiktlalijtok?

Kenke moijto kej ne ueyi tlatokayoymej kemej Canada uan Suiza nejneli
kipatiyoitaj uan kualtsij kiitaj kipixtokej ejeliuis inintlajtol?

Ximotlajtlanikaj tlake tlamantinij techiuili matijtekiuikaj achtoui


nauatlajtoli o uelis kaxtiltekatlajtoli o seyok tlajtoli, uan matikixmatikaj kej
toneltlajtol?

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

43
Ompouali uan eyi

Telesecundaria.indd 43

27/7/10 10:15:11

Kenke inmoiljuiaj sekij sanmaseualtlajtoltinij polijuij?

Kenke inmoiljuiaj kemaj tlanauatiyanij kinekij matipiyakaj san se


tokuamachilis uan san se totlajtol?

MA ACHI TIKIXMATIKAJ TOTLAJTOL!


Keski xiuitl tijpia? Xikijkuilo nikaj:
Tlaj axtijmati xijtemo tlatsintla kenijkatsaj moijkuilo uan xijkopina nikaj:

44

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali uan naui


Telesecundaria.indd 44

27/7/10 10:15:12

TLAKAKILISTLI

Na ni
Xijtlakakili teposuikaketl uan teipaj xikijkuilokaj itsintlaj tlen tlakopinkayotl
kenijkatsaj itokaj maseualmej tlen nikaj kininonotsaj.

11 ixiuij

14 ixiuij

13 ixiuij
15 ixiuij

12 ixiuij

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

45
Ompouali uan makuili

Telesecundaria.indd 45

27/7/10 10:15:21

XIMONECHIKOKAJ uan ximotlajtlanikaj inmotokaj uan inmoxiuij.


Xijtlachilikaj nitlanextijkayotl.

Na ni Aurora
uan 13 noxiuij

Ajkia ta
uan keski moxiuij?

Kemaj nochi inkimatkejya inintokaj uan keski ininxiuij tlen


inmouampoyouaj tlen monechikojtokej. Moneki nochi inkiijtosej
inmotokaj uan inmoxiuij. Xijtlachilikaj tlanextijkayotl.
Ne ya Juan uan
14 ixiuij
Na ni Aurora
uan 14 noxiuij

Ne ya Pablo
uan 15 ixiuij

46

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali uan chikuasej


Telesecundaria.indd 46

27/7/10 10:15:46

ITSINTLAJ tlen ni tlalopinkayotl xikijtokaj keski xiuitl kipiaj


maseualmej tlen nesij, moneki tijchiuas kejnesi ipan
tlanextijkayotl. Tlaj axtijmati kenijkatsaj tisenkauas xijtemo ipan
monejtolamoch.

Ne ya Joaqun
uan kipia 35 ixiuij

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

47
Ompouali uan chikome

Telesecundaria.indd 47

27/7/10 10:15:57

Se tlaya tlen moneki axtikilkauasej


Na ni Manuel uan nijpia 14 noxiuij
Ta ti Manuel uan tijpia 14 moxiuij
Ya Manuel uan kipia 14 ixiuij
Ya Mara uan kipia 14 ixiuij.

MASEUALTLASENTILISTLI
NAMAJ tijchiuasej se tlasentilistli kej kichiuaj uejueyij.

Uan tikijtosej timosentilijtokej pampa tijnekij tikamanalosej Tlake ipatij


kemaj tikamatij, titlajkuilouaj uan titlaixpouaj ika nauatlajtoli?
Namaj titlachilisej kenijkatsaj tijchiuasej:

ACHTOUI TIJPEUALTISEJ
Moneki inmotlapejpenisej ajkiojuantij mochiuaej tlanauatiyanij,
ximokamouikaj tlaj inmochiuasej tlanauatiyanij tlen nochi
maseualmej o tlaj san tlen tlamachtilkapaj

48

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali uan chikueyi


Telesecundaria.indd 48

27/7/10 10:16:01

Ximotlapejpenikaj ajkiojuantij kamatisej


Xitlapejpenikaj ajkia tlajkuilos nochi tlen kiijtosej ipan ni tlasentilis

KEMAJ INKICHIUASEJ INMOTLASENTILIS


Kemaj inkipeualtisej nochi ximoyoualokaj
Peuasej kamatij tlen mokajkej kemej tlanauatiyanij uan nopa sekinok
tlen kamatisej
Sesej xikamatikaj
Tlen kamatisej xitlajtlanikaj tlaj nochi kikuamachilijkej inmokamanal
Nochi ximotlepanitakaj
Xijiktokaj tlake inmokajkej ipan ni tlasentilistli

KEMAJ INKITLAMILTISEJ
Ika tlen tlajkuilo inmouampo nochi tlen inkijtojkej xitlajkuilo nikaj tlen
inmokajkej tlen nitlamantli ika inmosentilijkej.

Tlake ipatij kemaj tikamatij, titlajkuilouaj uan titlaixpouaj ika nauatlajtoli?

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

49
Ompouali uan chiknaui

Telesecundaria.indd 49

27/7/10 10:16:01

XIMONECHIKO iuaya se mouampo uan xikijkuilokaj tlajtoli o tlajtolpamitl tlen


inkiyekojkej ipan ni tonali.

TLAJTOLSENTILISTLI

50

T L A M AC H T I LT L A M A N T L I

Ompouali uan majtlaktli


Telesecundaria.indd 50

27/7/10 10:16:01

LISTA DE LAS LENGUAS ORIGINARIAS Y SU UBICACIN


GEOGRFICA (p. 28)
LENGUA ORIGINARIA

UBICACIN GEOGRFICA

Akateko

Campeche, Chiapas,
Quintana Roo

Amuzgo

Guerrero, Oaxaca

Awakateko
Ayapaneco
Cora
Cucap
Cuicateco
Chatino
Chichimeco jonaz
Chinanteco
Chocholteco
Chontal de Oaxaca
Chontal de Tabasco

Campeche
Tabasco
Nayarit, Durango
Baja California, Sonora
Oaxaca
Oaxaca
Guanajuato
Oaxaca, Veracruz
Oaxaca
Oaxaca
Tabasco
Campeche, Chiapas,
Quintana Roo
Chiapas, Tabasco,
Campeche
Chihuahua, Sonora
San Luis Potos, Veracruz
Oaxaca
Nayarit, Durango, Jalisco
Oaxaca
Campeche, Quintana Roo
Campeche, Chiapas,
Quintana Roo
Campeche, Quintana Roo
Coahuila
Baja California
Baja California
Baja California
Campeche, Chiapas,
Quintana Roo
Chiapas
Chiapas, Campeche,
Quintana Roo
Estado de Mxico
Campeche, Quintana Roo,
Yucatn
Sonora, Sinaloa
Estado de Mxico,
Michoacn
Oaxaca, Veracruz, Puebla

Chuj
Chol
Guarijo
Huasteco
Huave
Huichol
Ixcateco
Ixil
Jakalteko
Kaqchikel
Kickapoo
Kiliwa
Kumiai
Kuahl
Kiche
Lacandn
Mam
Matlatzinca
Maya
Mayo
Mazahua
Mazateco

LENGUA ORIGINARIA
Mixe
Mixteco

Nhuatl

Oluteco
Otom
Paipai
Pame
Ppago
Pima
Popoloca
Popoluca de la Sierra
Qatok
Qanjobal
Qeqch
Sayulteco
Seri
Tarahumara
Tarasco
Teko
Tepehua
Tepehuano del norte
Tepehuano del sur
Texistepequeo
Tlahuica
Tlapaneco
Tojolabal
Totonaco
Triqui
Tseltal
Tsotsil
Yaqui
Zapoteco
Zoque

SSC 4 . K en k e t ij yekou aj nau at l ajtol i?

UBICACIN GEOGRFICA
Oaxaca
Guerrero, Oaxaca, Puebla
Puebla, Hidalgo, Veracruz,
San Luis Potos, Oaxaca,
Colima, Durango, Guerrero,
Jalisco, Michoacn,
Morelos, Nayarit, Tabasco,
Tlaxcala, Estado de Mxico,
Distrito Federal
Veracruz
Hidalgo, Puebla, Veracruz,
Quertaro, Michoacn,
Tlaxcala, Estado de Mxico,
Guanajuato
Baja California
San Luis Potos
Sonora
Chihuahua
Puebla
Veracruz
Chiapas
Campeche, Quintana Roo
Campeche, Quintana Roo
Veracruz
Sonora
Chihuahua
Michoacn
Chiapas
Hidalgo, Puebla, Veracruz
Chihuahua
Durango, Nayarit, Sinaloa,
Zacatecas
Veracruz
Estado de Mxico
Guerrero
Chiapas
Puebla, Veracruz
Oaxaca
Chiapas, Tabasco
Chiapas
Sonora
Oaxaca
Chiapas

51
Ompouali uan majtlaktli uan se

Telesecundaria.indd 51

27/7/10 11:53:42

Colofn

Telesecundaria.indd 52

27/7/10 10:16:03

Das könnte Ihnen auch gefallen