]oan Tollifson

Niets om je aan
vast te houden

Niets om je aan vast te houden

Niets otn je aan

vast te houden

]oan Tollifson

samsara

Welke staat er nu ook aanbreekt, mag al

leen die er zijn? Geen verwijdering ervan,
geen vLucht in iets dat je brengt wat deze
staat niet doet, ofniet lijkt te doen: energie,
enthousiasme, inspiratie, vreugde, blijheid
ofwat dan ook. Alleen helemaal onvoor
waardelijk luisteren naar wat hier nu is,
is dat mogelijk?
-Toni Packer

Dat wat voor je ligt is het, in al zijn vol

Joan Tollifson 2012
Oorspronkelijke uitgave: Non-Duality Press 2012
Oorspronkelijke titel: Norhing to Grasp
Nederlandse uitgave: Samsara uitgeverij bv 2013
Vertaling: Prema van Harte
Omslagontwerp: Erik Th:

.erikthedesign.com

www

Lay-our: Studio 28, Hillegom

ISBN: 978-94-91411-07-6/ NUR 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden
zonder schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341, 1 016 AZ Amsterdam
www.samsarabooks.com

heid en volledigheid. Daarnaast is er niets.

Zelfi als je een voor een alle stadia door
maakt waar een Bodhisattva op weg naar
Boeddhaschap doorheen gaat; wanneer
je ten slotte, in een bliksemflits, volledige
realisatie bereikt, zul je slechts de boeddha
natuur realiseren die al die tijd al de jouwe
was; en met alle eraan voorafgaande stadia
heb je er helemaal niets aan toegevoegd.
- Huang Po

Inhoud

VoonNoord
Het leven

9
11

Dit is het!

21

Het denkbeeldige probleem

31

Het oorspronkelijke gezicht

41

Is dat alles?

45

Wat kijkt er uit mijn ogen?

49

Geen zelf

57

Is het lichaam werkelijk? Ben ik het lichaam?

67

Je leven niet persoonlijk opvatten: wat wil dat

zeggen?

73

Wat is dit?

75

Niet iets maken uit niets & niet van niets iets
maken

87

Niet een, niet twee

93

Wat moet ik doen?

99

Keuze en keuzeloosheid

107

Gewaarzijn

123

Valt er iets te doen?

135

Beheersing en overgave

161

De stroom: inademen en uitademen

169

Voorwoord

Als we nu eens echt volmaakt zijn, precies

zoals we zijn?

175

Het pad-zonder-pad naar Hier/Nu

181

De kunst van nergens naar toe gaan

191

Onderzoek: wat is het?

207

Je omdraaien om de denkbeeldige tijger aan

te kijken

213

Ben ik al verlicht?

217

Vele wegen naar huis

225

De eenvoud van wat is

231

Net wanneer je het snapt, is het voorbij!

237

Dankbetuigingen

241

it boek gaat over bevrijding. Dat betekent niet:

het einde van alle aardbevingen, oorlogen, fail

lissementen, werkloosheid en kanker, en het betekent

niet een leven zonder verdriet, depressie, bezorgdheid
of verslaving. Het gaat over herkennen dat dit de heili
ge werkelijkheid is, en dat de heilige werkelijkheid niet
ergens anders is. Het is het besef dat het fundamen
tele probleem nu opgelost kan worden, en dat er in
feite niets op te lossen is. Bevrijding is het vinden van
vrijheid in beperking en volmaaktheid in onvolmaakt
heid. Het is de vrijheid om precies te zijn zoals we zijn.
Maar wat zijn we? Wat is, Hier/Nu, echt? Waar gaat
het leven over? Wie leest deze woorden? Is het lezen
van deze woorden een individuele keuze, of is het de
enige mogelijke bezigheid in het hele universum op dit
moment, en is daar verschil tussen? Is er een methode

die leidt tot bevrijding of versterkt dat idee juist de

illusie dat er iemand is die gebonden is en dat bevrij
ding zich ergens in de toekomst bevindt? In dit boek

Het leven

worden deze vragen verkend.

Het is niet het streven er antwoord op te geven,
maar eerder om de aannames achter de vragen te on
dergraven, om het denkbeeldige karakter van onze zo
genaamde problemen en dilemma's bloot te leggen. Er
is een uitnodiging om met open geest te luisteren en te
kijken. Het gaat niet om het aannemen van een nieuw
geloof. In tegendeel, je wordt uitgenodigd om datgene
te ontdekken wat geen geloof nodig heeft om te zijn.
Joan Tollifson

Het leven leeft voortdurend van leven.

Zuid-Oregon

Het leven verschijnt in allerlei vormen en

Voorjaar 2012

gedaanten. Maar het is nog steeds hetzelfde

leven, dezelfde intelligentie-energie.
En jij bent dat leven.
- Sailor Bob Adamson

et tere zonlicht in de namiddag op een enkel tril

lend blad, witte wolken die door de blauwe lucht

drijven, kinderen die verkocht worden voor prostitu

tie, uitgehongerde vluchtelingen die vluchten voor een
hongersnood, ongelooflijke daden van edelmoedig
heid en goedheid, de wee pijn van depressie, olie die
in de zee loopt. Het leven heeft wveel gezichten -het
ene moment mooi, het andere moment ondraaglijk, te

10

11

afschuwelijk om te bevatten, zo prachtig dat er geen

Ik ervaar nog altijd momenten van verdriet en ont

woorden voor zijn.

moediging, uitbarstingen van kwaadheid, golven van

Wanneer het mooi is, ligt onze enige pijn in de we

depressie of angstige bezorgdheid, en periodieke op

tenschap dat het niet zal duren. Wanneer het lelijk is,

rispingen van verslavingsgedrag en dwangmatigheid.

kan het overstelpend en beangstigend zijn. Zelfs als we

Misschien komt dit alles minder frequent, minder hef

de meest afschuwelijke dingen die gebeuren nier zelf

tig voor en is het van kortere duur, maar het komt nog

hoeven re ervaren of te zien, zelfs als we volledig on

steeds voor. En de wereld als geheel is nog altijd vol

wetend zijn van dergelijke dingen, worden we feitelijk

lijden en onrecht.

door alles geraakt, want we zijn niet echt afgeschei

Wat wel veranderd lijkt is dat de gedachte, het ge

den van mensen in verre landen of van de oceanen en

voel, dat ik een op zich zelf staand persoon ben, de

van de lucht die we inademen. Ieder van ons kent zijn

baas over 'mijn leven' die zichzelf of de wereld uitein

eigen persoonlijke worsteling met teleurstelling, een

delijk zal vervolmaken, is verdwenen. Er is de realisatie

zaamheid, financile onzekerheid, chronische pijn,

dat het leven het hele plaatje omvat, het licht en het

invaliditeit, verslaving- met welke mix daarvan ieder

donker, dat er niets persoonlijks bij is, dat alles moeite

van ons ook behept is.

loos vanzelf, op de enig mogelijke manier plaatsvindt,

Hoe geven we betekenis aan dit alles? Waar gaat het

en dat niets enige vastheid of bestendigheid heeft. Er

allemaal om? Is er een uitweg uit ons lijden of het lij

is ook helderheid over wat de onnodige inspanning is

den van de wereld, of een manier om het te doorstaan

die zo'n groot aandeel heeft in het laten ontstaan van

zonder te vervallen in een destructieve geestesgesteld

ons menselijk lijden en verwarring, hoe we onszelf on

heid als wanhoop, boosheid, haar en zelfmedelijden?

gelukkig maken. Naarmate dit opgehelderd werd, is

er een afname gekomen van goedgelovigheid wanneer

Zoals vele anderen heb ik in alle richtingen gezocht

het verleidelijke lied van begoocheling klinkt. Wan

naar antwoorden op deze vragen. Ik heb het gepro

neer ik merk dat ik denk dat er iets ontbreekt of dat

beerd met alcohol en drugs, psychotherapie, politiek

de oplossing ergens buiten mezelf ligt, kan ik e beter

activisme, meditatie, satsang en fundamentele non

ontspannen in Hier/Nu, de plek die ik nooit echt ver

dualiteit. Uiteindelijk belandde ik daar waar ik nooit

laten heb.

weg was geweest: in de eenvoud en onmiddellijkheid

In plaats van welbewust te proberen 'mezelf ' of 'de

van Hier/Nu- dit wat immer aanwezig en helemaal

wereld' te helpen of te verbeteren, sta ik er meer open

compleet is ondanks wat er in de film van het waakbe

voor alles zichzelf op zijn eigen manier te laten helen,

staan gebeurt en nooit door wat er plaatsvindt.

op zijn eigen tijd, zoals het toch wel doet. Er is toe-

12

13

wijding aan de onmiddellijkheid van het leven precies

krabben, doden en verminken we miljoenen micro-or

zoals het nu is, zonder er een positieve draai aan te

ganismen, maar daar denken we geen seconde bij na.

willen geven. Deze pure intimireit is geen moeitevolle,

We beschouwen de vernietiging van een virus of van

doelgerichte, naar verbetering strevende krachtsinspan

kankercellen als iets positiefs, en we tonen geen morele

ning noch een soort passieve of fatalistische berusting.

verontwaardiging als de ene mierenkolonie een andere

Het is een dynamische vitaliteit, een beschikbaarheid

overmeestert en onderwerpt. Maar ons menselijk dra

die alles insluie en aan niets blijft kleven. Het is niet

ma lijkt daarentegen serieus en vol van betekenis, en

iets dat 'jij' bereikt of krijgt, maar eenvoudig de onbe

onze particuliere standpunten lijken ons heel reel en

grensdheid, het naakte zijn dat altijd al totaal hier en

'juist' toe.

nu aanwezig is.

In de fllm van het waakbestaan die elke ochtend

Het is een grote opluchting te beseffen dat er in

begint te draaien, lijk ik een speler in een zich ont

deze totale, spontane manifestatie geen volmaaktheid

vouwend toneelspel, en telkens wanneer ik het nieuws

is zonder onvolmaaktheid, dat het licht en het donker

aanzet, lijkt de wereld wel het herosche strijdtoneel

samen ontstaan zoals de top en het dal van de golf, dat

russen goed en kwaad. Het verhaal is fascinerend en

je ze niet uit elkaar kunt halen, en de heiligheid van

lijkt heel echt. Maar dan verdwijnt de hele film op ma

alles te waarderen, precies zoals het is, met alle gebre

gische wijze elke nacht in de diepe slaap, en verdwijn

ken. De sterke overtuiging dat ik weet wat het beste is

ik daarmee ook. Wat er in de diepe slaap blijft bestaan

voor her universum lijkt gelukkig te verdampen. EJ).

kan nooit waargenomen of begrepen worden. Het is

als die toch opduikt, heeft ze meer van een dierbare

de grond-zonder-grond, dat wat aan het bewustzijn

eigenschap- o, kijk, Joan draait weer haar nummertje

voorafgaat, dat wat bewustzijn is. In nachtelijke dro

bezorgdheid.

men en in de droomgelijke film van het waakbestaan

Ik heb ontdekt dat er aan problemen geen einde

verschijnt deze grondloosheid in oneindig veel vor

komt. Wanneer we het ene probleem verhelpen, duikt

men. Wanneer we goed kijken, zien we dat deze vor

er een ander probleem op. Maar het wordt slechts een

men niets dan voortdurende verandering zijn, en dat

bron van leed als we ons verbeelden dat iets anders

zich in feite nooit iets vormt dat vast, onafhankelijk en

zou moeten of kunnen zijn. Het stormachtige, don

blijvend is, behalve in conceptuele zin, als een idee.

kere weer hoort juist net zo goed bij het geheel als het

De hele opvoering is n naadloze, steeds verande

heldere, zonnige weer. En het is allemaal een kwestie

rende, ongrijpbare manifestatie: subatomaire deeltjes

van perspectief en gezichtspunt, wat we zonnig vin

die verschijnen en verdwijnen, planeten die om de zon

den. Telkens wanneer we een stap doen of onze neus

cirkelen, orkanen die over de oceaan razen, vogels die

14

15

trekken, mieren die tunnels en heuvels bouwen, witte

oogwenk gaan de vormen van dit moment in rook op,

bloedplaatjes die een ontsteking bestrijden, mensen

onmiddellijk vervangen door een volslagen nieuw uni

die een bos kaalslaan, een meditatiecentrum bouwen,

versum. Wanneer we goed kijken naar een ogenschijn

boeken schrijven, boodschappen doen, naar hun

lijke vorm (een stoel, een persoon, een gedachte, een

werk rijden, verliefd worden, boos worden, wakker

gevoel, een gewaarwording), is het evident dat niets

zijn, dromen, dagdromen, uit hun dagdroom ontwa

wat er verschijnt enige substantile, blijvende realiteit

ken, denken, zich herinneren, fantaseren, het verkeer

heeft. Alles verandert, gaat over in iets anders. Het is

horen, deze woorden lezen. Alleen wanneer we den

allemaal een flakkerend, droomgelijk verschijnsel, dat

ken over deze naadloze stroom en die onder woor

verdwijnt zodra het verschijnt.

den brengen, wordt hij ogenschijnlijk opgebroken in

onderwerpen en lijdende voorwerpen, zelfstandige

Alles verandert, en toch is, paradoxaal genoeg,

Hier/Nu altijd aanwezig.

naamwoorden en werkwoorden, oorzaken en gevol

Welk moment van de dag of nacht het schijnbaar

gen, voor en na, goed en slecht. Alleen wanneer we

ook is, welk jaar ook, hoe oud ik ook ben, welke loca

denken bestaat er ogenschijnlijk een zich ontvou

tie er ook verschijnt, het gebeurt altijd Hier/Nu- er is

wend verhaal dat zich afspeelt in de rijd, met 'mij' als

slechts deze eeuwigheid zonder tijd, plaats en eigenaar,

middelpunt, een schijnbaar op zich staande eenheid

die nooit komt, nooit gaat en nooit hetzelfde blijft.

van bewustzijn (een geest) gevat in een schijnbaar op

Deze bewuste aanwezigheid, deze onmiddellijkheid,

zichzelf staand lichaam, iemand die iets van mezelf

deze naadloosheid die ik Hier/Nu noem is het water

moet maken, mijn gaven moet gebruiken om de we

in elke golf. Dit moment, zoals het is, is onvermijdelijk

reld te helpen, een succes moet zijn, het juiste moet

en onontkoombaar.

doen, en misschien verlicht wordt.

We denken altijd dat we een blijvende, onafhanke

Maar als we, bewust terugkijkend, zoeken naar de

lijke entiteit zijn met een vrije wil, een afgescheiden

bron van elke impuls, gedachte, verlangen, intentie,

fragment dat losstaat van het geheel, worstelend om

actie of reactie die plaatsvindt, is er geen beginpunt

ons leven te beheersen en te overleven als de bedachte

aan te wijzen of te vinden. We hebben geen idee wat

vorm die 'ik' heet en die wij werkelijk vinden. We vre

onze volgende gedachte zal zijn. Recent hersenonder

zen de dood en hopen dat 'mijn' bewustzijn en mijn

wek wijst erop dat tegen de tijd dat er een gedachte

verhaal door zullen gaan in een soort van hopelijk

als 'ik moet de kat eten geven' in het bewustzijn ver

prettig hiernamaals. Maar dit beeld van onze situatie is

schijnt, de handeling die deze gedachte lijkt voort te

net zo slecht bedacht als die onze voorouders niet eens

brengen in feite al gaande is in her lichaam. In een

zo lang geleden hadden, toen zij vreesden dat ze van de

16

17

rand van de aarde konden vallen als ze de oceaan op

blijkbaar alleen in de film afZonderlijke mensen zijn,

voeren. Wanneer we echt zien dat er geen enkele soort

ieder met zijn eigen lichaam, geest en films.

van afgescheiden, onafhankelijke, blijvende vorm is

We zouden kunnen zeggen dat alles het spel van

-dat er geen feitelijke grenzen of naden bestaan tussen

bewustzijn is, wat 'bewustzijn' dan ook is. De waar

subject en object, zelf en niet-zelf, geboorte en dood

heid is dat het leven een mysterieuze gebeurtenis is die

-dat er slechts deze immer veranderende, altijd aan

nooit echt in enige wetenschappelijke of metafysische

wezige onbegrensdheid is-dan is er geen lichaam en

formulering te vatten is. En toch is jouw hier en nu

geen geest buiten het geheel. Evenals er geen rand aan

zijn-wat nu aan de hand is- onbetwistbaar, evident

de aarde zit, is er geen onafhankelijk of blijvend ie

en onontkoombaar. Het is alleen maar mysterieus

mand geboren die uiteindelijk sterft. Er is alleen de

wanneer we het proberen te verklaren of in beelden te

onverklaarbare, totale stroom of grenzeloze aanwezig

vangen.

heid, precies zoals zij is, waarbuiten zich niets bevindt

Het is mij opgevallen dat telkens wanneer er sprake

-uitgestrekte leegte die de voortdurend veranderende

is van leed of verwarring, dit betekent dat bewustzijn

verschijning voortbrengt.
leder van ons is veel meer (en veel minder) dan wat

zich verliest in denken en overspoeld wordt door een

soort hypnotiserende droomwereld. Het is vergeten

we ons voorstelden te zijn. leder van ons is her on

dat het de hele oceaan is, en her ziet zichzelf als een

noembare aanwezig-bewuste dat geen centrum heeft,

afzonderlijke golf en probeert dan wanhopig als die

geen eigenaar, geen locatie, geen grens, geen vorm,

golf re overleven, probeert een succesvolle golf te zijn.

geen begin en geen einde. Ieder van ons is het hele

Het zoekt zelfs de oceaan! Wanneer onderkend wordt

universum en wat er blijft wanneer het universum ein

dat geen enkele golf bestaat buiten de oceaan, wanneer

digt. En tegelijkertijd lijkt het ontegenzeggelijk alsof

er geen denkbeeldige scheiding is tussen 'mij' en de

ieder van ons de rol van een bepaald personage speelt,

huidige gebeurtenis, eindigt lijden. Het probleem ver

en ieder van ons kijkt blijkbaar naar en speelt mee in

dwijnt en ik verdwijn als die denkbeeldige persoon die

een volslagen unieke film van het waakbestaan. Net als

zogenaamd iets van zichzelf moet maken, de wereld

sneeuwvlokken zijn geen twee films precies hetzelfde.

moet redden, alles moet begrijpen en naar een hogere

Maar het valt ons misschien op dat dit personage een af

staat van bewustzijn moet evolueren. Er is slechts het

en toe optredende, voortdurend veranderende, illusoire

moment van nu, precies zoals het is.

verschijning is die komt en gaat, samen met alle andere

Dit ontwaken uit de droom afgescheiden te zijn kan

personages en de zich steeds wijzigende omgeving van

alleen nu plaatsvinden, niet later of in de toekomst, en

deze onwezenlijke film van het waakbestaan, en dat we

het is niet zozeer iets dat er gebeurt als wel de opperste

18

19

eenvoud van hier en nu, zoals het is. Dit eenvoudige,

naakte zijn is ongelooflijk evident en feitelijk onont
koombaar. Het lijkt alleen maar ongrijpbaar omdat

Dit is het!

het zo dichtbij is, zo alomvattend.

Het is geen kwestie van intellectueel begrijpen,
maar van datgene herkennen waar geen begrip voor
nodig is, wat waarlijk onvoorstelbaar is, maar tegelij
kertijd volkomen evident en volstrekt onontkoom
baar. Het gaat erom de onmiddellijkheid die geen
ideen oproept en die hier nu is, te herkennen. En ei
genlijk is deze herkenning nooit niet hier, want niets
is ooit niet hier. Zelfs de gedachten en verhalen die
ons lijken mee te nemen zijn niets anders dan deze
naadloze gebeurtenis - het zijn kortstondige verschij
ningen in de voortdurend veranderende caleidoscoop
van Hier/Nu - uitbarstingen van energie zonder eigen
vorm of duurzaam bestaan. De heilige werkelijkheid
is echt onvermijdelijk, ook al kan die ogenschijnlijk
verduisterd of over het hoofd gezien zijn. Bevrijding

e denken gewoonlijk: 'Dit is het niet.' Omdat

we onszelf zien als een op zich staand deel, is

het onvermijdelijk dat we ons incompleet en kwets

iets
baar voelen. We zijn er totaal van overtuigd dat er
ontbreekt, dat het niet helemaal goed is. Bovenal zijn

aanwezige, ongedeelde onmiddellijkheid waarbuiten

we ervan overtuigd dat 'ik' niet helemaal ok ben. We

is',
horen: 'Dit is het' of: 'Alles is volmaakt zoals het
n
en we kunnen niet geloven dat het waar zou kunne

niets is. Bevrijding is werkelijk een non-gebeurtenis,

Zljll.

is niet het bereiken of verwerven van iets nieuws en

het is niet het gevolg van enige oorzaak, maar de altijd

een verschuiving zonder verschuiving, of zoals men

in zen zegt, een poort-zonder-poort. Het is Hier/Nu.

Wij mensen lijken een intens verlangen te hebben

we
dat de dingen anders zijn dan ze zijn. Misschien zijn

op die manier gevolueerd door de drang om te onder

zoeken en de nieuwsgierigheid naar wat er voorbij de

bocht ligt. Verlangen en angst zijn deel van ons overle

vingssysteem; biologisch gezien komen ze ons goed van

e
pas. Ons vermogen om fouten vast te stellen en nieuw

20

21

mogelijkheden te zien heeft ons in staat gesteld te over

natuur als iets anders. Onze wolkenkrabbers, snelwe

leven en te gedijen. Maar diezelfde vermogens brengen

gen en vernietigingswapens zijn net zo natuurlijk als

ons blijkbaar ook in zulke onmogelijke situaties als waar

beverdammen, mierenhopen en bijensteken. En net zo

geen enkel ander dier voor komt te staan.

zijn moderne geneeskunde, politieke bewegingen die

We verlangen niet alleen een voedzaam maal en een

strijden voor sociale gerechtigheid, spirituele praktij

warme plek om te slapen, zoals elk ander dier, maar

ken als meditatie en boeken als deze ook een uiting

we verlangen soms ook dingen waar we aan doodgaan,

van de natuur, evenals witte bloedplaatjes die een ont

zoals sigaretten en crack cocane. Gevoed door een

steking in het lichaam bestrijden een uiting van de na

mengsel van normale verlangens en fatale bekoringen,

tuur zijn. Alles is inbegrepen in wat is.

zijn mensen op de proppen gekomen met een com

Maar door ons vermogen tot abstraheren en ons ver

plete industrie gewijd aan het opwekken van onnodig

mogen ons het verleden te herinneren en de toekomst

verlangen en het aanwakkeren van een vals gevoel van

voor te stellen, krijgen wij mensen altijd het idee dat er

gemis. De wereld wordt nu in hoge mate gedomineerd

iets ontbreekt. We denken dat dit knagende gevoel van

door een economisch en politiek systeem dat overleeft

gemis opgeheven kan worden als we maar een nieuwe

door sucidale consumptieartikelen aan te prijzen,

auto, een betere baan, een groter huis, een andere part

een verslavende kringloop die de aarde zelf, waarvan

ner, een eind aan de artritis, nog een caf latte, een

we afhankelijk zijn voor onze overleving, lijkt te ver

rechtvaardiger sociaal-economisch stelsel of een schit

nietigen. Crack cocane en sigaretten zijn slechts het

terende verlichtingservaring hadden. Er is niets mis

topje van de ijsberg, als het gaat om het oproepen van

mee als je een van deze zaken wilt of hebt, maar we

zodanig zelfdestructieve knoeiboel als waarvoor geen

lijden wanneer we ons inbeelden dat dergelijke din

enkel ander dier genoeg hersens heeft om te verzin

gen ons fundamentele ongemak echt zullen wegnemen

nen. Vanzelfsprekend is dit alles niet minder natuurlijk

of ons het ware geluk en gemoedsrust zullen brengen.

dan de destructieve daden van sprinkhanen, virussen,

Onvermijdelijk worden we teleurgesteld. Wat we ten

kankercellen, parasieten, bosbranden, orkanen, explo

diepste verlangen is eigenlijk heel dichtbij, hier en nu.

derende zonnen, ijstijden of verdwaalde meteorieten

Het is wat wij zijn, wat we niet niet kunnen zijn: de es

die kapotslaan op planeten.

sentie, de vitaliteit, de aanwezigheid, de leegte die niet

Hoewel we onszelf vaak zien als iets dat buiten of

afhankelijk is van welke vorm dit moment aanneemt,

boven de natuur staat, of misschien als een soort on

of het nu een nieuwe auto of een lekke band is, want

natuurlijke afwijking, zijn ons ingewikkelde brein en

de echte bron van waar geluk, echte vrede en vrijheid

onze menselijke activiteit evenzeer een uiting van de

is evenveel aanwezig in elke vorm.

22

23

Waar ik het over heb?

Over dit! Hier. Nu. De vitaliteit en onmiddellijk
heid van deze ervaring nu, her weren dat je aanwezig

werkelijkheid zelf (het zuivere ervaren) tegelijk onvoor

stelbaar n volkomen evident is?
Zeker, denken en je voorstellingen maken zijn ook

en gewaar bent, dit onontkoombare hier en nu- dit

onderdeel van dit naadloze gebeuren, maar juist bij het

wat je altijd al bent en niet net kunt zijn- de naakte

denken en ons ideen vormen raken we verstrikt in

werkelijkheid van alleen dit, precies zoals het is.

denkbeeldige problemen en dilemma's. Alleen in ons

Nog steeds niet zeker van wat ik bedoel?

idee, in verhalen die in het denken ontstaan, zijn we

Leg een paar minuten, nadat je deze paragraaf hebt

blijkbaar 'iemand' die anders moet zijn dan we zijn.

gelezen, het boek neer en wees eenvoudig aanwezig zon

Daarom kan het zo bevrijdend zijn wanneer de aan

der iets speciaals te doen. Voel de ademhaling. Merk de

dacht verschuift van gedachten naar de pure eenvoud

geluiden op van het verkeer, de wind, vogels die zingen,

van horen, zien, voelen en gewaar zijn.

spelende kinderen, vliegtuigen die overvliegen, wat je

Naruurlijk zal vaak,

wanneer die verschuiving

maar hoort. Voel de gewaarwordingen in het lichaam.

plaatsvindt, wanneer we de opluchting voelen eenvou

Geniet van de vormen, kleuren en bewegingen die als

dig hier te zijn als helemaal niets, het denken opkomen

zuivere visuele gewaarwordingen verschijnen, zonder

en proberen zich dit roe te eigenen als een persoonlijke

te proberen ze te benoemen of te plaatsen. Wanneer je

prestatie: 'Ik heb het! Dit is het! Ik ben verlicht!' En

maar merkt dat je denkt, laat dan als je kunt de gedach

juist die gedachte creert onmiddellijk opnieuw de il

ten varen en keer terug naar het simpel en puur ervaren

lusie 'ik' en 'het', de illusie van afgescheidenbeid en

van het huidige moment. Laat je ervaring precies zo zijn

dualiteit. Voor we her weren is de volgende gedachte:

als zij is, hoe ze ook is. Je probeert niet om je van iets te

'0 nee! Ik ben het kwijt! Hoe kan ik het terugkrijgen?'

ontdoen, iets tot stand te brengen of iets te begrijpen. Je

En het grote geheim is dat alles- de gedachten, de il

bent eenvoudig hier, en dat gaat moeiteloos. Je kunt niet

lusie 'ik', de zuivere gewaarwordingen, het gewaarzijn

niet hier zijn, precies zoals je bent, daarom hoef je niets

dat dit alles ziet, de hele show- zonder zelf is, zonder

te doen of iets niet te doen. Laat jezelf gewoon zijn. Blijf

scheiding, zonder kern. Het is n onvermijdelijke en

enkele minuten bij dit pure zijn - ademend, horend,

dus onbereikbare zodanigheid.

ziend, voelend, gewaar zijnd- eenvoudig levend. Kun

Woorden als 'Hier/Nu', of uitspraken als ' Dit is

je het verschil voelen tussen de naakte werkelijkheid van

Het', verwijzen naar dit eeuwig huidige moment dat

het nu ademen-horen-zien-voelen-gewaar zijn-zijn en

geen plaats, geen grens, geen naden heeft. Hier en nu is

elke poging deze ervaring in woorden, ideen of me

altijd aanwezig en eeuwig veranderlijk. Het verschijnt

tafYsische formuleringen te vatten? Kun je zien dar de

als verkeersgeluid, de smaak van een appel, het blauwe

24

25

van de lucht, de gewaarwordingen van hoofdpijn, de

Als je je niet bewust bent van die aanwezige vitaliteit is

verhalen en mentale films die het denken en de ver

er sprake van lijden. Ik maak hier onderscheid tussen

beelding creren, en de non-ervaring van diepe slaap.

pijn (wat zuiver een gevoel is) of pijnlijke omstandig

Ik wijs op wat zeer evident, zeer onmiddellijk, zeer on

heden (zoals oorlog, faillissement, een natuurramp) en

miskenbaar is de pure werkelijkheid van wat is-het

de gedachten, verhalen en overtuigingen over de pijn

pure zijn waarvoor geen geloof nodig is en waaraan je

of de pijnlijke omstandigheden. Lijden, zoals ik het

niet kunt twijfelen.

woord hier gebruik, is eigenlijk het gedachte-verhaal

Elke interpretatie van de ervaring van dit moment

geloof-idee dat dit-hier-nu niet genoeg is, dat het le

(wat ze is, of waarom ze er is) kan men in twijfel trek

ven niet zo hoort te zijn zoals het is, dat 'ik' niet ok

ken, maar dat ze er is, is boven twijfel verheven. Je

ben of 'het' niet ok is -dat waar we naar verlangen

kunt twijfelen aan conclusies die je trekt uit wat je

zich ergens 'buiten' ons bevindt, in het verleden of in

nu ervaart (bijvoorbeeld dat het een mentale creatie

de toekomst, ergens anders of op een ander moment

is, gebaseerd op wat vla de zintuigen binnenkomt uit

dan Hier/Nu. Dit idee van gemis komt altijd voort

de buitenwereld, die bestaat uit scheikundige elemen

uit de gedachte-verhaal-geloof-idee dat 'ik' een afzon

ten, atomen, moleculen, subatomaire deeltjes, quarks

derlijk deeltje ben, ingekapseld in een vergankelijk en

of snaren, of dat het allemaal bewustzijn is, of dat het

kwetsbaar lichaam-geestorganisme, van waaruit het

een droom of een illusie is) -deze conclusies kunnen

naar een wezensvreemde en bedreigende wereld kijkt,

allemaal betwijfeld worden, maar het pure ervaren wat

probeert te overleven, te slagen, ergens te komen en

er nu gebeurt, het hier-zijn of nu-zijn of zo-zijn er

een bijzonder iemand te zijn. Vanuit dit gezichtspunt

van, dat vereist geen geloof en valt onmogelijk te ont

van afgescheiden en ingekapseld zijn lijkt er altijd iets

kennen. Zelfs als we geloven dat het een illusie of een

te ontbreken.

droom is, het is er niettemin onmiskenbaar.

We verbeelden ons dat we ooit voluit kunnen leven

Als je je bewust bent van deze aanwezige vitaliteit,

-nadat we onze schulden hebben afbetaald, nadat we

dan is er ontvankelijkheid en een gevoel van verwon

de garage hebben opgeruimd, nadat we voorgoed zijn

dering. We zien schoonheid in de meest gewone din

gestopt met roken, nadat we Spaans hebben geleerd,

gen. We voelen dat alles eigenlijk ok is, ook als het dat

nadat we ons als vrijwilliger hebben aangemeld om de

ogenschijnlijk niet is. We hebben gemoedsrust. Zelfs

thuislozen eten te geven, nadat we een baan hebben

als we verdriet hebben of lichamelijke pijn, gaat die

gekregen, nadat we genoeg hebben gespaard voor ons

vergezeld van een zekere vitaliteit, een gevoel van vloei

pensioen, nadat we met pensioen zijn gegaan, nadat we

baarheid en onvastheid.

zijn afgevallen, nadat we weer naar de sportschool zijn

26

27

gegaan en in conditie zijn, nadat we het goed hebben

strekt onloochenbaar. Het is het enige 'ding' waar niet

gemaakt met onze ouders, nadat we onze tweelingziel

aan getwijfeld kan worden (en het is helemaal geen

hebben gevonden en getrouwd zijn, nadat de kinderen

ding, want het is niets in het bijzonder en het is alles).

op hun bestemming zijn gebracht, nadat we weer op

Streven naar deze bewuste aanwezigheid is absurd,

retraite zijn geweest, nadat we verlicht zijn geworden

omdat er geen plek en niets is buiten Hier/Nu. Zelfs

- dan, ooit, in de toekomst, kunnen we totaal leven

lijden en het verhaal van scheiding en gemis is niets

en helemaal ok zijn. Ons echte leven kan eindelijk

anders dan Hier/Nu dat zich laat zien als dat verhaal,

beginnen. Of misschien denken we dat ons echte leven

zich laat zien als lijden. Zonder bewustzijn zou het niet

in het verleden plaatsvond, voor de scheiding, voordat

eens kunnen verschijnen. Samsara (de film van het

we onze baan kwijtraakten, voordat de kinderen het

waakbestaan) is nirvana (de heilige werkelijkheid) in

huis uitgingen, voordat we kanker kregen en in een

doorzichtige vermomming.

rolstoel terecht kwamen. Maar in beide gevallen, of we

Lijden is als een onweersbui of een sombere dag.

nu geobsedeerd zijn door het verleden of door de toe

Niemand kan die opeisen. Het betekent niets. Hoewel

komst, dit, nu op dit moment, kan het niet zijn. Dit

lijden persoonlijk lijkt, is het niet meer eigen of door

lijkt nergens op. Dat denken wij.

jezelf veroorzaakt dan het weer.

Bewust worden is het doorzien van dergelijke ge

Wat hier nu gebeurt is niet iets 'buiten jou' of los

dachten, wakker worden uit het verhaal van je leven

van jou, ner zo min als deze bewuste aanwezigheid iets

en van alles wat je denkt en gelooft, je bewust worden

'in jou' is, wam er is nooit een echte grens russen bin

van de eenvoud van wat is. Dit kan alleen Hier/Nu ge

nen en buiten te vinden. Er is misschien een verbeelde

beuren, niet in het verleden of in de toekomst. Bewust

afscheiding waarvan we denken dat die er is, maar

zijn is het herkennen van het oneindige in het eindige,

evenmin als een lijn tussen twee landen op een kaart is

de leegte in iedere vorm, het volmaakte in het ogen

deze grens er in werkelijkheid. Kijk goed (met gewaar

schijnlijk onvolmaakte, totaliteit in de veelvuldigheid.

zijn, niet met analytisch denken), om de afwezigheid

Er bestaat niets buiten Hier/Nu en daarom is niemand

van een grens rechtstreeks te ontdekken, naar de plaats

ooit echt verloren en is er niets te vinden dat niet al

waar 'in jou' overgaat in 'buiten jou'.

helemaal aanwezig is.

Misschien ontdek je dat er alleen maar deze totale

Ns je probeert te begrijpen wat Hier/Nu betekent,

gebeurtenis is, voortdurend veranderend en met on

wat gewaarzijn is, wat aanwezigheid is, dan glipt het je

eindige variaties, maar altijd Hier/Nu aan de hand, als

door de vingers als water of lucht. En toch, wat hier nu

n consistent beeld, n complete film, waarin los van

is, deze bewuste aanwezigheid, is heel evident en vol-

het zien er geen 'ziener' en geen 'geziene' bestaan.

28

29

Het denkbeeldige probleem

Ik heb verschrikkelijke dingen meegemaakt

in mijn Leven, waarvan sommige echt
gebeurd zijn.
- MarkTwain

Stel jezelfeerst de vraag: 'Wie is het die be

vrijding zoekt, wie bevindt zich in gevan
genschap?' In die vraag zul je het antwoord
vinden. je zult zien dat er niets is.
Er is niemand

-Jean Klein

31

We kunnen het grootste probleem hebben,

iedere conclusie over wat dat voorwerp 'echt' was (of

en ik bedoel de grootst mogelijke neurotische

is), is altijd aan twijfel onderhevig, misschien omdat

obsessie, en toch is het allemaal niets dan

'daar buiten' geen afzonderlijke en blijvende werkelijk

wat je nu ervaart.

heid bestaat behalve de naadloosheid van aanwezig-be

Dit inzicht is totaal bevrijdend, als we er

wuste ervaring. Bovendien is er ook geen afZonderlijk

eenmaal aan gewend zijn.

en blijvend onderwerp 'hier binnen' dat voor de gek

gehouden kan worden.
- J. Matthews

Omdat we vaak meer aandacht schenken aan onze

bedachte interpretaties dan aan de naakte waarheid van

ensen hebben lang gezocht naar de basis van

zijn, raken we gemakkelijk in de war en verontrust.

zijn, de bron en het wezen van het leven zelf.

We kunnen niet begrijpen hoe mensen aan de andere

Atomen, subatomaire deeltjes, snaren, bewustzijn, ge

kant van het politieke spectrum in hemelsnaam zo vol

waarzijn, God, oerenergie- wetenschap, metafYsica en

komen en gekmakend blind kunnen zijn voor hoe de

religie hebben vele mogelijkheden verkondigd door de

wereld 'werkelijk' is. Of we maken ons zorgen dat de

eeuwen heen. Of wetenschap nu astronomisch 'naar

wereld die we waarnemen misschien een gesimuleerde

buiten' kijkt of subatomair 'naar binnen', zij probeert

werkelijkheid is, geschapen door vijandelijke machi

altijd haar eerdere grenzen te verleggen. Ze heeft zelfs

nes om ons te bedriegen en te knechten, dat we maar

gevonden dat observeren verandering aanbrengt in het

hersens in een vat blijken te zijn. Of we horen dat er

geobserveerde, dat objectiviteit niet bestaat.

een minieme vertraging in de waarneming is, zodat we

We vragen ons af of de wereld 'echt bestaat' zoals we

altijd alleen het verleden waarnemen, alsof we door het

hem waarnemen, en op talloze manieren ontdekken we

achterraam van een auto het landschap achter ons zien

dat waarneming onbetrouwbaar is, dan ze misleid kan

verdwijnen, en dit vinden we verschrikkelijk veront

worden. En toch zien we vaak het duidelijke feit over

rustend, want hoe kunnen we de auto besturen als we

het hoofd dat de zodanigheid van de waarneming van

niet kunnen zien waar we eigenlijk zijn, laat staan waar

nu volstrekt buiten kijf staat. We kunnen betwijfelen

we heen gaan? Of we zijn het er mee eens dat alles n

of het geweer dat we in de hand van de man meenden

ongedeelde gebeurtenis is, maar maken we ons zorgen

te zien werkelijk een geweer was of dat het een mo

dat 'ik' het zo misschien niet ervaar. Of we knikken

bieltje, optisch bedrog of een hallucinatie was, maar

instemmend bij de bewering dat alles slechts als in een

we kunnen niet twijfelen aan de naakte zodanigheid

droom verschijnt en dat het zelf maar een illusie is,

van die geweervorm, het zuivere waarnemen zelf. Zelfs

en vragen dan: 'Wat moet ik dan nu doen?' Dit lijken

32

33

allemaal redelijke zorgen als we geloof hechten aan de

der god bleek te zijn, zonder goedertieren wezen dat

dualistische veronderstellingen en misvattingen die

alles beheerste en voor ons zorgde. We namen ook eeu

aan deze ogenschijnlijke raadsels ten grondslag liggen.

wenlang aan dat we ieder iemand waren, een uitvoe

Maar wie is precies degene die deze zorgen heeft,

rend zelf met een vrije wil die onze gedachten creerde

degene die het mikpunt lijkt te zijn van deze beangsti

en besliste wat we deden. Recent hersenonderzoek laat

gende scenario's, degene die denkt dat hij iets anders is

steeds meer zien dat dit beeld net zo absurd fout is

dan de ervaring die er nu is, degene die denkt dat hij

als de voorstelling dat een platte aarde het middelpunt

de auto moet besturen, degene die bezorgd is dat hij

van het universum is. Opnieuw zijn we in metafysi

beetgenomen wordt. En waar vinden welke dan ook

sche onzekerheid en wanhoop gebracht. Niet alleen is

van deze scenario's, 'echt' of 'ingebeeld', plaats? We

er geen god die de show runt, nu is er blijkbaar ook

kunnen denken of ons verbeelden dat er een wereld is

geen 'ik' dat de show runt! Hellup!

buiten het bewustzijn, onafhankelijk van bewustzijn,

Maar wat is er eigenlijk veranderd door deze we

maar die gedachte of verbeelding komt alleen op in het

tenschappelijke ontdekkingen? Alleen het plaatje dat

bewustzijn. We ervaren zelfs nooit iets buiten het be

we ervan hebben, ons mentale beeld ervan, ons verhaal

wustzijn, maar toch, waar is het bewustzijn? Als we het

over onze situatie, onze kaart van de werkelijkheid.

brein opensnijden, zullen we de kamer waarin we nu

De nieuwe kaart is aanleiding voor nieuwe verhalen,

zitten niet vinden, of deze wereld, of de landschappen

nieuwe fantasien en nieuwe angsten, en die lijken al

van onze dromen en fantasien. Waar precies gebeurt

lemaal heel echt.

dit alles dan wel? Als je naar het antwoord zoekt, val

Doodsbang niets meer te zijn dan een hulpeloze ro

je al voor het imaginaire probleem en zal alles wat je

bot, gestraft met zelfbewustzijn op drift in een koud,

vindt ook weer een object zijn dat in het bewustzijn

zinloos, nihilistisch universum vol enge zwarte gaten,

verschijnt. Hierbij zij opgemerkt dat al deze proble

proberen we wanhopig onze pijn te verzachten. We ve

men elke nacht in de diepe slaap verdwijnen, tegelijk

gen over onze iPads, gaan aan meditatie doen, doen

met degene die ze lijkt te hebben.

yoga, rennen van de ene naar de andere satsang en

Eeuwenlang dachten we dat onze planeet, die ver

lezen eindeloos veel boeken over non-dualiteit, wan

ondersteld werd een plat vlak te zijn, het centrum van

hopig op zoek naar een oplossing voor het imaginaire

het universum was. Daarna ontdekten we dat de aarde

probleem. En hoewel er momenten van geluk en tevre

om de zon draaide en slechts een van de vele plane

denheid voorkomen, momenten waarop we het imagi

ten in een van de vele zonnestelsels en een van de vele

naire probleem vergeten, merken we dat alle oplossin

melkwegen was in wat plotseling een universum zon-

gen uiteindelijk teleurstellend blijken. Voor velen van

34

35

ons is er altijd die knagende twijfel, die blijvende on

Dit zeggen is natuurlijk gevaarlijk, omdat de lezer ver

zekerheid, dat fundamentele onbehagen, hoe vurig we

leid zou kunnen worden wat hij nu ervaart te onder

ook proberen te geloven in onze nieuwste religie, onze

zoeken en 'uit te zien naar' vrede, vrijheid, liefde en

nieuwste goeroe, of onze nieuwste antwoorden. En we

vreugde- en dan vaststellen of deze kwaliteiten aanwe

willen beslist niet bedrogen, beetgenomen, gesust of

zig zijn of niet. Juist dit afstand nemen en ervaringen

voor de gek gehouden worden met valse conclusies,

onderzoeken schept onmiddellijk een gevoel van afge

zoals onze voorouders. Wij zijn voortdurend op onze

scheiden zijn, van onbehagen en gemis, en dan komt

hoede. Scepsis wordt onze instelling, vaak afgewisseld

de gedachte op om de werkelijkheid van dit gemis te

met lichtgelovigheid en korte uitstapjes naar hoopvolle

bevestigen en persoonlijk op te vatten door vast te stel

nieuwe oplossingen.

len dat je niet de kwaliteiten hebt die ze beschreef en

Als we geluk hebben merken we misschien uitein

delijk dat dit onbehagen op elk moment dat we er niet

dat je het niet begrijpt, dat je een mislukkeling bent en

het waarschijnlijk nooit zult snappen.

meer voor weglopen, als sneeuw voor de zon verdwijnt.

Maar de 'ik' die zogenaamd een mislukkeling is, is

Wanneer we al onze overtuigingen en ideen laten val

maar een illusoir mentaal beeld, dat het denken net uit

len en ophouden met het zoeken naar antwoorden en

de lucht heeft geplukt, net als het schijnbare gemis. Het

oplossingen, verdwijnt het probleem.

probleem is denkbeeldig, net als degene die het probleem

Het ogenschijnlijke probleem bestaat alleen, of lijkt

zogenaamd heeft. Het heeft geen zin dit te geloven- dan

te bestaan, wanneer er sprake is van de misvatting dat

hebben we alleen maar een nieuw geloof dat spoedig

we buiten onze ervaring staan. Al onze twijfel en pijn

betwijfelbaar zal worden. Het denkbeeldige probleem

verwijst naar het illusoire gevoel van een afzonderlijk

wordt opgelost door zowel dit als degene die er last van

zelf en heeft daar mee te maken.

heeft, telkens wanneer ze verschijnen, te doorzien.

Het afzonderlijke zelf zoekt naar zin en probeert

En kijk hoe snel de geest zelfs dat omzet in een

achter de waarheid over het universum te komen, alsof

nieuwe opdracht tot zelfverbetering om 'mij' te red

waarheid iets buiten de ervaring van nu is waar men

den. Mijn nieuwe opdracht wordt het doorzien van

achter kan komen, alsof zin iets is dat te vinden zou

het denkbeeldige probleem, zodat 'ik' in een betere

zijn.

staat kan komen en een verlichtere 'ik' kan worden;

Maar wanneer we ons overgeven aan wat moeite

loos, Hier/Nu, helemaal vanzelf gebeurt, ontdekken
we vrede, vrijheid, liefde, vreugde- alles waar we bui
ten onszelf naar zochten.

36

mijn nieuwe verhaal is hoe goed of hoe slecht ik hierin

ben. Dit is weer hetzelfde oude liedje.
Er is een natuurlijk verlangen om wakker te worden,
niet alleen omwille van ons zelfbeeld; zo functioneert

37

het leven uit zichzelf: het heelt wonden, vindt oplos

wanneer het verschijnt, zal de geloofwaardigheid en

singen, verheldert wat duister was. Het is liefde in actie.

aantrekkingskracht ervan doen verdwijnen. Gewaar

Maar die natuurlijke toewijding verschilt hogelijk van

zijn betekent niet: erover nadenken. Het wil zeggen

de obsessie met zelfverbetering die nu juist voortkomt

dat je het ziet terwijl het gebeurt. Misschien merk je

uit de misvattingen die ze probeert recht te zetten. We

dat je het vermogen hebt je gedachten te laten varen,

kunnen het verschil voelen tussen de openheid van lief

terug te keren naar de eenvoud van dit moment, je te

de en de beklemming van willen vastpakken.

ontspannen in de open sfeer van gewaar zijn. En in

Maar bedenk dat de beklemming, de misvattingen

en de wonden ook bij het leven horen. Niets valt er

deze open sfeer ontdek je misschien dat geen enkel

probleem beklijft.

buiten. Eenheid omvat alles. Alleen het illusoire, af

gescheiden deeltje, het personage in de film, houdt
zich bezig met volmaakt zijn en zich niet weer laten
beetnemen. De heelheid van zijn vindt het niet erg
om beetgenomen te worden. Gewaarzijn heeft geen
zelfbeeld om te beschermen, geen zelf om tegen de
dood te verdedigen. Voor het leven zelf komt er geen
eind aan het beetgenomen worden en geen eind aan
bewustwording. Het overkomt niemand. Het is niet
persoonlijk.
Als je dus merkt dat je geobsedeerd aan bedachte
problemen zit te denken, kun je er misschien mee
beginnen op te merken hoe onbevredigend dit malen
is, hoe je er eigenlijk nooit iets aan hebt. Het heeft
iets verleidelijks- het is vertrouwd, het belooft mooie
resultaten, het lijkt veiliger dan je ontspannen in het
grenzeloze - maar zoals zoveel andere verleidelijke
bezigheden levert het niets op. Je raakt alleen maar
steeds verwarder en wanhopiger. De tredmolen gaat
sneller en sneller, maar de worcel komt niet dichter
bij. Je gewaar zijn van dit hele mechanisme, telkens

38

39

Het oorspronkelijk gezicht

Liefde is het vermogen elke omstandigheid

en elk levend wezen te zien als volmaakt,
precies zoals ze zijn.
- Anam Thubten

Vun je de vitaliteit en weidsheid aanvoelen van de

uidige manifestatie die jij bent, de onbegrensd
heid die het hele universum omvat?
Een lorrie die voorbij raast, zonlicht dat de huid ver
warmt, de bewegingen van tenen en vingers, een bos
brand die over een droog landschap raast, een moeder
in Afrika die haar uitgehongerde kind wiegt, een rijke
investeringsbankiet in New York die aan een Martini
nipt, een seriemoordenaar die zijn slachtoffer martelt,
een arts die een patint redt, soldaten in oorlog die op

41

elkaar schieten, micro-organismen die het in de bloed

baar is in elke voorbijgaande vorm, wat niet betwijfeld

baan met elkaar uitvechten, een mier die over het trot

kan worden, is de zodanigbeid ervan, het aanwezig

toir loopt, een reusachtige voet die de mier vertrapt,

zijn.

explosies in een verre melkweg - kun je aanvoelen dat

Aanwezigheid (of leegte) is geen 'ding' dat aangevat

alles n naadloze beweging is die zich in volmaakte

kan worden. Gewaarzijn is niet iets dat losstaat van

synchroniciteit en harmonie afspeelt, zelfs wanneer er

alles wat het onthult. Gewaarzijn is een ander woord

schijnbaar disharmonie en dissonantie is? Zie je dat er

voor het onbegrensde, voor het unieke, voor het naad

geen grens is tussen jou (deze bewuste aanwezigheid)

loze, voor de onvoorwaardelijke liefde waarin geen

en alles wat er verschijnt?

scheiding bestaat tussen minnaar en beminde. In het

de

licht van gewaarzijn is alles wat verschijnt de heilige

dronkelap die in een plas van urine en kots sterft op

werkelijkheid, want ware liefde ziet de volmaaktheid

de stoep zijn niet minder de heilige werkelijkheid dan

in alles zoals het is.

De kinderverkrachter,

de

seriemoordenaar,

de moeder die liefdevol voor haar kinderen zorgt, de

Hoe slecht onze ervaring schijnbaar ook wordt,

hulpverlener die de uitgehongerden gaat helpen of de

zelfs als het hele universum ontploft, we weten in ons

monnik die een leven van authentieke sereniteit en hel

binnenste dat er niets wezenlijks beschadigd is. Wat

derheid leidt. En in de kern van alles (elke vorm, elke

blijft is ongeboren en onverwoestbaar. Het is onbe

gewaarwording, elke waarneming, elk idee) vinden we,

noembaar, maar we zouden het intelligentie, energie,

als we goed kijken, helemaal niets, alleen dat wat niet

het Zelf, of gewoon dat kunnen noemen wat geen

te vinden is omdat het te dichtbij is, te vertrouwd om

tegenpool en geen tweede kent. Deze grenzeloze een

te kunnen zien.

heid of leegte is niet veroorzaakt. Niets brengt het tot

Het wonder van het leven is innig verbonden met

stand. Het is altijd totaal aanwezig. Het is de hele dans

de vergankelijkheid en onwerkelijkbeid ervan. Alles

van het bestaan en het is wat overblijft wanneer al het

verandert en geen enkele vorm die voorbijkomt heeft

waarneembare en voorstelbare er niet meer is.

een blijvend bestaan. Onze jeugd, onze belangrijkste

Wanneer je oplost in die grond-zonder-grond, is er

relatie, ons meest beschamende ogenblik, de maanlan

slechts liefde -liefde voor jezelf, liefde voor de wereld,

ding, de holocaust, de gebeurtenissen van 11 septem

liefde voor alle levende wezens.

ber, de verhalen op het dagelijkse nieuws, de gehele

Alles wat er is, ontstaat tegelijk, Hier/Nu, in vol

wereldgeschiedenis, ons hele leven op het moment van

maakte stilte. De sterren die lichtjaren ver zijn, het

sterven- al deze dingen komen aan ons voorbij en los

verleden, de toekomst, alle verschillende standpunten,

sen op als dromen (of nachtmerries). Wat onmisken-

alle verschillende films die zich afspelen - alles is Hier/

42

43

Nu. Dit is de tijdloze eeuwigheid, de nier re lokalise

ren aanwezigheid, de alomvattende eenheid waarvan
her centrum overal is en de omtrek nergens. Hier/Nu
is de grond-zonder-grond, het Opperste Subject, het

Is dat allese

Oorspronkelijk Gezicht, dat wat in diepe slaap blijft

wanneer elke ervaring verdwijnt samen met de her
senschimmige ondervinder. Geen enkel subject of
object, geen enkele aanwezigheid of afwezigheid blijft
bestaan.
En dit Oorspronkelijk Gezicht is niet iets anders
dan een kom soep of een peuk in de goot.

Iemand vroeg een zen-meester eens: 't is

Boeddha?' De leraar antwoordde: ' t is
niet Boeddha?'

- oorsprong onbekend
De werkelijkheid is niet zoals ze lijkt.
Evenmin is ze anders.

- Lankavarara Soetra
anneer ik naar de heilige werkelijkheid wijs door

aandacht te vragen voor het verkeersgeluid, de

ang van een vogel, de geur van koffie, een peuk in

de goot of het gezoem van een stofzuiger, vraagt men

soms: 'Is dat het? Is dat alles? Verkeersgeluid, vogels,
44

45

koffie, sigarettenpeuken? Worden we niet geacht dar

alles te overstijgen? Is dat niet allemaal een illusie of
alleen maar 'de materile wereld'? En de 'uiteindelij
ke werkelijkheid' en de 'hoogste verlichtingservaring'
dan? Gaat de hoogste waarheid niet 'vooraf aan be
wustzijn'? En hoe zit het met 'de noumenon', 'de ziel',
'God', 'leegte' of 'zuiver gewaarzijn'?
Uiteindelijke werkelijkheid is niet ergens anders.
De hoogste verlichtingservaring is niet ergens anders.
Het absolute is niet ergens anders. De heilige werke

keiijk en vol verwondering maken. Maar als de den

kende geest alleen maar probeert dit alles intellectueel
te verklaren of conceptueel te begrijpen, dan brengen
de woorden ons slechts verder van het vitale en opene
van aanwezigheid.
De echte boodschap is wat blijft nadat de inkt is
verdwenen. Maar als je probeert te zien wat dat is,
zul je het nooit vinden, want je zoekt naar een object.
Aanwezigheid is geen object. Het is de openheid die
het allemaal waarneemt.

lijkheid is het nabije, het subtiele, het vitale van Hier/

Nu. Dit is God, dit is leegte- deze blauwe lucht, deze
witte wolk, deze viezigheid in de goot, deze stoel, dit
tv-programma, dit blad dat dwarrelt in de wind, deze
opwelling van woede, deze gele schoolbus, deze golf
van eenzaamheid, deze lachsalvo, deze gedachtegang,
dit ziende-horende-voelende-bewuste wezen. Dit is de
Geliefde.
Een blaffende hond. Groene bladeren die dansen in
het zonlicht. De luisterende stilte. Open. Weids. Gren
zeloos. Gewoon dit!
Dit is niet zoals al het andere. Het is zoals het is.
Hoe is het? Het is niet zus of zo, want het verandert
voortdurend.
Over de uiteindelijke werkelijkheid schrijven is als
een boek schrijven met verdwijnende inkt.
Als de woorden echt gehoord worden, kunnen ze
een deur openen naar het hart. Ze kunnen onze aan
dacht vestigen op het levende hier en nu. Ze kunnen al
onze voorstellingen en ideen uitwissen en ons ontvan-

46

47

Wat kijkt er uit mijn ogen?

De spiegel weerkaatst het beeld, maar het

beeld verbetert de spiegel niet. je bent noch
de spiegel noch het beeld in de spiegel.
Alsje de spiegel perfect gemaakt hebt zodat
hij juist en waarheidsgetrouw weerspiegelt>
kun je de spiegel omdraaien en er een ware
weerspiegeling in zien van jezelf- zo waar
als de spiegel die kan geven. Maar de reflec
tie ben jij niet zelf-jij bent wie de reflectie
ziet. Begrijp het goed- wat je ook ziet, je
bent niet wat je ziet.
- Nisargadatta Maharaj

49

t we zien, wanneer we kijken naar el

kaar en naar alles wat we kunnen zien, ook
onze voeten, is slechts ons object.
En ons object is deel van onszelfals subject.
Niemand anders kan ons zien, omdat we
geen enkel objectiefbestaan hebben, en we
kunnen iemand anders niet zien, omdat hij
dat ook niet heeft.

Gewaarzijn is de gemeenschappelijke factor in elke er

varing. Het is het ervaren in elke ervaring, het zien dat
evenveel aanwezig is in (en als) alles wat gezien wordt,
het horen dat in (en als) elk geluid evenveel aanwezig
is. Het hier-zijn van hier, het nu-zijn van nu, de on
miskenbare zodanigheid of het zijn van dit moment.
We zien het klaarblijkelijk over het hoofd door ernaar
te zoeken, maar in feite kunnen we het niet over het
hoofd zien of erbuiten stappen. Dit zijn is alles wat

-WeiWuWei

e weet at je hier bent. Je weet het zonder een zweem

.
van tw1)fel. Je hebt geen autoriteit nodig om je dit

er is, en waar je ook kijkt, je ziet altijd jezelf, de enige

werkelijkheid, altijd aanwezig en voortdurend veran
derend.
Dit zeer onmiddellijke zijn is evenveel aanwezig in

te vertellen. Je hoeft niet eerst in de spiegel te kijken.

(en als) elke ervaring: ervaringen van verkramptheid,

Je hoeft niet naar school om dit te leren. Je weet dat je

ervaringen van verruiming, prettige ervaringen, nare

hier bent. Je kunt niet twijfelen aan je eigen bestaan.

ervaringen, zonnige dagen, onweersbuien, wanneer

Met'jij' bedoel ik niet het personage in het verhaal van

het denken bezig is en wanneer er niet gedacht wordt.

je leven of wat je hebt geleerd te beschouwen als 'jij'

Deze aanwezigheid is het water in elke golf, de spiegel

of' je lichaam' of 'je geest', want dat kan allemaal be

in elke reflectie, het zien dat nooit gezien kan worden,

twijfeld worden. Ik bedoel gewoon deze onmiskenbare

het gewaarzijn dat zichzelf overal waarneemt.

bewuste aanwezigheid, de wetenschap dat je aanwezig

Bij de zogenaamde reis naar spirituele verlichting

bent, dit ervaren dat nu plaatsvindt. Horend, ziend,

gaat het niet om ergens aankomen of iets nieuws ver

voelend - nu hier aanwezig. Hieraan kun je niet twij

werven. Het gaan om het herkennen van wat heel evi

felen. Het staat boven twijfel dat jij (als deze bewuste

dent is en het doorzien van de valse ideen en echt

aanwezigheid) hier bent en dat zich hier iets toont. We

lijkende fantasien (of eruit ontwaken), die schijnbaar

kunnen van mening verschillen over wat dit is 'of het

versluieren wat zich pal voor onze neus bevindt, dich

een droom of stoffelijke werkelijkheid is, geest of ma

terbij dan onze adem, onmogelijk echt te vermijden of

terie, waarheid of illusie, dit of dat), maar dat het is, is

over het hoofd te zien,.

onbetwistbaar. Je kunt het feit (of de zodanigheid) van

Wanneer we woorden horen als bewustwording of

verlichting, stellen we ons vaak voor dat 'ik' op een

deze huidige gebeurtenis niet betwijfelen.

50

51

dag misschien over een of andere magische streep in

woorden, als je je verbeeldt dat de uiteindelijke wer

het zand stap en een 'verlicht mens' wordt, voor eeu

kelijkheid iets buiten jou is, iets dat je tot object kunt

wig afgesteld op de een of andere volmaakte (en ho

maken, iets dat je kunt vinden of verliezen - iemand,

pelijk permanent aangename) staat. Dit is fantasie en

een gebeurtenis, een ervaring, een staat, een herinne

illusie. Deze denkwijze is precies waaruit verlichting

ring, een idee, een inzicht, een geloof- dan moet je het

ontwaakt.

doden. Je moet wakker worden. Wanneer je ontwaakt,

Ontwaken of verlichting gaat juist altijd alleen over

is er niets buiten jou. Jij bent niet-iets en alles.

hier en nu. Dat is het onschatbare juweel. Dit juweel is

Als je probeert aandacht te geven aan gewaarzijn

onvoorstelbaar en niet te bevatten, niet omdat het iets

of aan het ene onveranderlijke zelf, dan objectiveer je

geheimzinnigs, esoterisch en ver weg is, maar omdat het

het- je maakt er iets van buiten jezelf. War je je ook

zo dichtbij, zo alomvattend en zo schijnbaar gewoon is.

inbeeldt te zien, te vinden of te ervaren is een subtiel,

Hoewel deze bewuste aanwezigheid onzichtbaar is, is ze

bedacht object. Ditzelfde gebeurt als je probeert met

overal zichtbaar! Het is het hele universum en het is wat

behulp van gewaarzijn vast te stellen wie je zelf bent.

blijft wanneer het hele universum verdwijnt.

Je objectiveert dan zowel 'jezelf' als 'gewaarzijn', deelt

Probeert de geest te begrijpen wat dat is? Is er de

gedachte: 'Ik kan het niet bevatten?'

ze (mentaal) in tween, en probeert dan deze twee

(imaginaire) objecten te laten versmelten en identiek

Ontwaken is door deze beweging van de denkende

te maken. Hier is veel mentale inspanning en verbeel

geest heen zien en eenvoudig hier en nu wakker zijn,

ding voor nodig. En welke ervaring van eenheid en

de verkeersgeluiden en de vogelzang horen, ademha

verruiming je ook vermag te hebben, die verdwijnt on

len, de kleuren en vormen van dit moment zien. Dit

vermijdelijk, en jij blijft zitten met de overtuiging dat

gaat moeiteloos omdat we niet niet hier kunnen zijn,

je het kwijt bent en met de frustrerende taak het dan

aanwezig en gewaar, bezig met wat we ook maar doen.

weer te heroveren.

Maar het denken heeft het vermogen ons ervan te over

Als je aan de andere kant al dergelijke ingewik-

tuigen dat we losstaan van wat we ervaren, dat we een

kelde inspanningen stopt en je eenvoudig overgeeft

deeltje zijn dat verdwaald is in een vreemde wereld,

aan wat er moeiteloos plaatsvindt - horen, zien, voe

een schip op de oceaan dat gevaar loopt te zinken. Een

len, ademen, bewust zijn, zijn - dan besef je dat je

zeer algemene manier om het juweel ogenschijnlijk te

reeds aanwezig bent als dit Hier/Nu plaatsgrijpende

missen is door het ergens te zoeken.

ongedeelde geheel. Dus in plaats van te proberen dit

Daarom zegt het boeddhisme dat je de Boeddha

te bevatten, of dit te doen, of vast te stellen dat je dit

moet doden als je hem onderweg ziet. Met andere

bent, wees gewoon dit, wat je feitelijk niet niet kunt

52

53

zijn. Zelfs als een gedachtestroom je aandacht pakt en

een mentale film zich in de verbeelding omrolt, is dit
gewoon ook een beweging van dit ongedeelde gebeu
ren. Zonder gewaarzijn zou het helemaal niet kunnen
verschijnen. Maar telkens wanneer de aandacht he
lemaal opgaat in, in trance is en gefascineerd is door
de plot en de inhoud van het memale filmscript, dan
lijkt het alsof er n subject kijkt naar een objectieve
wereld buiten zichzelf- een schip op zee dat dreigt
te zinken. Telkens wanneer de aandacht daarentegen
gaat naar het louter waarnemen van nu aanwezige
geluiden, uitzichten, smaken, geuren en lichamelijke
gewaarwordingen, dan is er eenvoudig n ongedeel

arring en streving,
Wanneer er dus sprake is van verw
tredmolen rent,
wanneer de geest op zijn denkbeeldige
oorden, en wor
wanhopig op zoek naar de juiste antw
chien ontwaken
stelt om 'het te snappen', kun je miss
n naar de opperste
uit die gewoontetrance en teruggaa
geur van regen, het
eenvoud van verkeersgeluiden, de
s op je huid, de
roemen van de ijskast, de koele brie
op het trottoir.
blauwe lucht weerspiegeld in een plas
of onbegrijpelijks.
Ik wijs niet op iets geheimzinnigs
en evident en on
Ik wijs op wat volmaakt eenvoudig
moment. Alleen
ontkoombaar is - de ervaring van dit
jnbaar scheiding
als je hierover denkt, ontstaan er schi
en problemen.

de gebeurtenis. Het is niet dat een dergelijke zuivere

waarneming 'beter' is dan het in gedachten verdiept
zijn, maar misschien ontdek je dat 'jij' (als afzonder
lijk mens) slechts bestaat in het mentale filmverhaal,
niet in de zuivere waarneming. In zuivere waarneming
is er n naadloze gebeurtenis zonder middelpunt. Er
is diversiteit en variatie in zuivere waarneming, maar
geen scheiding.
Hoe intenser je waarneming of gewaarwording is,
hoe helderder en vitaler je het vloeiende, het verganke
lijke, de ruimte en de leegte ervan ervaart. Deze directe
ervaring laat zien dat alles zonder substantie en vast
heid is. Deze steeds veranderende, altijd tegenwoor
dige ervaring is niet niets in nihilistische zin. Het is
het objectloze karakter van deze schitterend diverse,
voortdurend veranderende naadloosheid, die begrepen
noch vermeden kan worden.
54

55

Geen zelf

Gebeurtenissen vinden plaats, dingen wor

den gedaan, maar er is geen dader.
-Boeddha
Wt is werkelijkheid? Een ijspegel die zich
vormt in het vuur.
-Dogen
W zijn als draaikolken en muziek, orka

nen en ijspegels. Eenmaal gevormd- dat

wil zeggen, geconcipieerd- zijn we ogen
schijnlijk bepaalde dingen; toch is op elk
moment allesfris en nieuw.
- Steve Hagen

57

'

een zelf ' is geen wonderlijke, mystieke ervaring

het gewaarzijn, samen met alles wat schijnbaar 'niet ik'

die 'jij' nooit hebt gehad.

is - het meubilair, het kleed, de computer, de andere

Als we opgroeien wordt het onmiskenbare gevoel

mensen, de wolken in de lucht. Het is allemaal tege

aanwezig en gewaar te zijn vermengd met het idee dat

lijk te zien als n heel, naadloos beeld, een bewegend

je een afzonderlijk, individueel iemand in een bepaald

beeld dat niets dan voortdurende verandering is.

lichaam-geestorganisme bent. Wat we in feite elke mo

Als we beter kijken, ontdekken we dat denken van

ment ervaren - grenzeloze essentie- wordt in de geest

zelf plaatsvindt. Ontwaken uit gedachten en fanta

opgedeeld in subject en object, ik en de ander of het

sien gebeurt vanzelf Aandachtig zijn gebeurt vanzelf.

andere. Het illusoire, afzonderlijke 'ik', een imaginair

Beslissingen nemen gebeurt vanzelf. Zelfs wat wel

object, wordt ten onrechte aangezien voor het opperste

overwogen, van te voren bedachte, opzettelijke actie

subject (de niet te lokaliseren bewuste aanwezigheid

lijkt, gebeurt vanzelf. Gedachten ontstaan, impulsen

die alles is en ziet). Omdat ieder van ons zijn eigen

ontstaan, belangstelling ontstaat, actie ontstaat. Alles

unieke fllm over het waakbestaan heeft, concluderen

is n totale beweging- de wolken, het straatverkeer,

we dat ieder van ons een eigen, onafhankelijke een

de gedachten, de bloedstroom, de melkwegstelsels ver

heid van bewustzijn (een geest) is, ingekapseld in een

weg in de ruimte, de ontelbare subatomaire universa

afzonderlijk lichaam en uitkijkend op een objectieve,

op een speldenkop - het is allemaal n ongedeelde,

stoffelijke wereld buiten zich, een wereld die ieder van

ongedifferentieerde gebeurtenis.

ons anders zier.

Er is geen handelend persoon die losstaat van de

Maar is er een wereld buiten ons? En is er een af

handeling, geen doener los van de daad, geen denker

zonderlijke eenheid van bewustzijn (geest) in ons? Als

los van de gedachte, geen gewaar iemand anders dan

jij in mijn fllm verschijnt en ik verschijn in de jouwe,

gewaarziJn.

zouden deze ogenschijnlijk verschillende films net zo

Er is een functionele identificatie met een bepaalde

kunnen zijn als de juwelen in Indra's web, waarin elk

vorm, een gedachte-gevoel van identiteit en lokatie

een reflectie is van alle andere of als een hologram

dat samenvalt en met tussenpozen verschijnt naarge

waarvan elk deel het geheel bevat?

lang nodig (en soms disfunctioneel, wanneer niet echt

Er is een gedachte- een idee- dat 'ik' die figuur

nodig). In de film van het waakbestaan weet je dat je

ben die ik in de spiegel zie, deze persoon met een naam

Trijntje Jansen speelt en niet Tom de Bruin. Als Trijntje

en geboortedatum. Er zijn foto's van 'mij' als baby en

Jansen ben je blijkbaar hier op de bank gelokaliseerd

een verhaal dat 'ik' geboren ben en opgegroeid. Maar

en niet daarginds aan de andere kant van de kamer,

al deze beelden en verhalen over 'mij' verschijnen in

waar Tom de Bruin zit. Als Trijntje Jansen overdenk je

58

59

schijnbaar dingen, maak je keuzes en voer je handelin

angst voor de dood (die verschilt van de instinctieve

gen uit. Die schijn is onderdeel van hoe het leven func

angst als overlevingsmechanisme in een moment van

tioneert. Je weet op welke naam je moet reageren, in

gevaar).

welke mond je het eten moet stoppen, hoe je de wortel

Maar als je beter kijkt, ontdek je misschien dat wat

en niet je vinger moet kleinsnijden. Als je geen func

hier nu gebeurt niet echt ingekapseld of ergens gelo

tioneel gevoel van je identiteit als Trijntje Jansen had,

kaliseerd is. Je merkt misschien dat iedere schijnbare

zou dit alles niet mogelijk zijn. Maar dit functionele

grens tussen de ene vorm en de andere of tussen de

gevoel van identiteit, dat intermitterend verschijnt als

ene lokatie en de andere poreus, veranderlijk en uitein

het nodig is, is niet het probleem.

delijk gewoon niet aanwezig blijkt te zijn. Misschien

Het probleem -de bron van ons lijden als mens

-is dat het grotere geheel niet gezien wordt, de con

merk je dat alles al het andere bevat, zoals een holo

gram, of zoals de juwelen in lndra's web.

text waarin deze functionele identificatie optreedt.

Ons gebruikelijke begrip van vergankelijkheid is

We lijden omdat we ons verbeelden dat we Trijntje

dat de wereld vol is van dingen, zoals tafels en stoelen

Jansen werkelijk zijn en niets dan Trijntje Jansen, dat

en jij en ik, en dat deze dingen allemaal vergankelijk

'ik' echt een onderscheiden eenheid van bewustzijn

zijn. Maar het boeddhisme zegt dat het ware begrip

ben die zich in een aan bederf onderhevig en kwets

van vergankelijkheid laat zien dat er eigenlijk geen

baar lichaam bevindt, aan de ene kant van de kamer

vergankelijkheid is, omdat zich al nooit iets vormt als

zit en niet aan de andere, die moeite doet als dit af

een blijvend, gescheiden, onafhankelijk 'ding' dat dan

gescheiden deeltje te overleven. We zien onze ware

vergankelijk kan zijn. Er is alleen maar doorgaande

identiteit als de bewuste ruimte die zowel Trijntje

stroom, naadloze eenheid-dit altijd aanwezige, voort

Jansen als Tom de Bruin als het hele universum ziet

durend veranderende Hier/Nu. Dat is wat boeddhis

en is, de naadloosheid waarbuiten niets is, de onster

ten bedoelen met leegte en wat advaita het ene, on

felijke en onverwoestbare onbegrensdheid die onze

veranderlijke zelf noemt. Wanneer dit duidelijk wordt

ware aard is, over het hoofd. In plaats daarvan den

gezien, is er geen angst voor de dood, want er is geen

ken we dat we een eindig 'iemand' zijn, ingekapseld

afzonderlijk iemand die kan sterven. En er is geen 'ik'

en afgescheiden. Het geloof dat we een ingekapseld

die waardeloos kan zijn of kan mislukken.

deeltje zijn en de verbeelding dat we ons leven in

Maar dat betekent niet dat ieder gevoel een bepaald

de hand hebben, leiden tot schuldgevoel en verwij

persoon te zijn volledig en voor altijd zal verdwijnen.

ten, zorgen over wat 'ik' zou moeten doen, gevoelens

Als een luchtspiegeling zal dit imaginaire zelf onder de

van mislukking en waardeloosheid en de psychische

juiste condities nog verschijnen, maar als je eenmaal

60

61

weet dat het maar een luchtspiegeling is, hoef je het

denksdiijkt de werkelijkheid zelf Zelfs om hierover

niet zo erg serieus te nemen wanneer het zich toont.

te schrijven ben 'ik' gedwongen zelfstandige naam

Deze illusie een afwnderlijke persoon te zijn is in

woorden en voornaamwoorden te gebruiken en zo de

feite meestal afwezig in het gewone dagelijkse leven.

illusie van compactheid en afgescheidenheld die deze

Bijvoorbeeld, als je helemaal opgaat in een goede ro

woorden pogen bloot te leggen juist te versterken. Er is

man, of over de snelweg rijdt, of de afwas doet, is er

zorgvuldig observeren voor nodig om te zien hoe deze

telkens wanneer er geen verhaal in je hoofd speelt over

luchtspiegeling van een afzonderlijk zelf door taal en

'mij' alleen wat er op dat moment gebeurt: het om

denken wordt gecreerd en gereproduceerd.

slaan van bladzijden en het plot van de roman die zich

Hoe afwezig of transparant het ik-verhaal ook

in je verbeelding ontvouwt, of auto's en landschappen

wordt, er zal indien nodig voor het spel van leven

die langs schieten op de snelweg, of zeepwater dar over

een zekere mate van functionele identificatie met een

de borden loopt - geluiden, gewaarwordingen, bewe

omlijnd lichaam-geestorganisme optreden. Wat vol

gingen van her lichaam-geestorganisme die allemaal

ledig en voorgoed kan verdwijnen is dat valse gevoel

moeiteloos plaatsvinden. De 'ik' komt alleen tevoor

'iemand' te zijn die ingekapseld en afgescheiden is,

schijn als er een gedachte opkomt die een onderwerp

het schip op zee dat dreigt re zinken, de 'ik' die er

suggereert, bijvoorbeeld: 'Ik moet die borden sneller

genaamd achter moet komen 'wat ik eigenlijk moet

afwassen' of: 'Ik denk niet dat ik echt begrijp waar deze

doen.' Of dit illusoire gevoel een afzonderlijk zelf te

roman over gaat.'

zijn met tussenpozen of permanent verdwijnt doet er

zo

Vr die gedachten was er geen 'ik' in beeld, maar

eigenlijk niet toe, behalve vanuit het perspectief van de

deze ik-loze ervaring tussen gedachten is zo gewoon

denkbeeldige 'ik' die een volmaakt verlicht 'ik' wil zijn,

dat je er gemakkelijk overheen kunt kijken. Het den

volkomen 'vrij van mij.' Wat een grap! Vanuit het per

ken komt er heel vlug bij en dring erop aan: 'Ik' lees

spectief van het geheel maakt het niets uit. Het geheel

het boek' en dit idee wordt ondersteund door een vi

omvat alles. Het is allemaal n, ongedeelde gebeurte

sueel beeld dat het brein heeft geleerd te beschrijven

nis die van niemand is.

als 'mijn handen houden het boek vast', en er is een

Zelfs wanneer een bedacht verhaal over 'mij' afge

mentaal beeld: 'Ik zit in mijn stoel en lees een boek'

scheidenheid, inkapseling en eigendom lijkt te schep

dat in de geest verschijnt; er is een heel bedacht en

pen, heeft dit illusoire verschijnsel eigenlijk geen en

aangeleerd verhaal: 'Ik, mijn ogen en mijn brein lezen

kele soliditeit of substantie. En alles wat er verschijnt is

het boek.' Dit alles bij elkaar voegt zich onmiddellijk

in een ogenblik weg. Onze ogenschijnlijke problemen

samen tot het idee: 'Ik lees een boek.' Dit illusoire be-

kunnen alleen conceptueel blijven bestaan, als ideen

62

63

of verhalen. In werkelijkheid zijn ze zo kortstondig als

neerde, ogenschijnlijk zelf gekozen en zelf genitieerde

sneeuwvlokken. Hoe serieus kan het allemaal zijn?

handeling blijkt, wanneer we goed kijken naar alles

Maar toch lijken we afgescheiden, onafhankelijke

wat er bij betrokken was om het te laten gebeuren, het

entiteiten te zijn. Tenslotte, zo denkt de geest, kan ik

gevolg van oneindig veel oorzaken en omstandigheden

jouw hand niet openen of jouw hoofdpijn voelen, dus

te zijn die alles omvatten, van een blad dat dertig jaar

bewijst dat niet dat we gescheiden zijn? Nou ja, niet

geleden in New Jersey viel tot de Big Bang. Wanneer

echt. Ik ben me niet bewuster van wat 'mijn' bloed

we elke handeling de juiste aandacht geven terwijl die

cellen doen dan van 'jouw' hoofdpijn, en ik heb niet

plaatsvindt, kunnen we tijdens de hele duur van de

meer te zeggen over 'mijn' milt dan over het openen en

handeling geen waarneembare 'ik' vinden die haar be

sluiten van 'jouw' hand. De grenzen en het gevoel van

gon of uitvoerde. Niemand 'kiest ervoor' seriemoorde

eigendom zijn conceptuele abstracties die we geleerd

naar te zijn of een narcistische persoonlijkheidsstoor

hebben.

nis te hebben. Boeddha had niet de keus Boeddha te

Hoewel er geen afzonderlijk, onafhankelijk zelf is

zijn, evenmin als Hitier de keus had Hitier te zijn. De

dat 'mijn leven' beheerst, betekent dat nier dat er geen

drugsverslaafde die afgekickt is heeft niet de keus af te

enkel waarneembaar verschil is tussen een handeling

kicken, evenmin als de verslaafde die niet afkickt de

die volkomen 'buiten mijn macht' is (zoals het weer)

keus heeft niet af te kicken. Niets zou anders kunnen

en een die ogenschijnlijk 'in mijn macht' is (zoals het

zijn dan het op dit moment is. Het is een ongedeelde

openen en sluiten van mijn hand), of tussen een han

gebeurtenis die zowel Boeddha als Hitler, afkicken en

deling die vrijwillig en bewust is (zoals zwaaien met

niet afkicken omvat, alles als n ondeelbare gebeurte

mijn arm) en een die onvrijwillig en onbewust is (zoals

nis, n naadloze oceaan.

het functioneren van mijn lever), of tussen een han

Geen enkele golf is natter of dichter bij de oceaan

deling die reflexmatig en automatisch is (zoals mijn

dan een andere. Geen enkele 'golf ' bestaat zelfs als iets

hand terugtrekken van een hete kachel) en een die het

dat afgescheiden of blijvend is. Er is slechts het golven.

gevolg is van langdurige overweging en analyse (zoals

Misschien zouden we kunnen zeggen dat het univer

een zorgvuldig overwogen besluit over het accepteren

sum mens-t, als een soort activiteit, maar er zijn nooit

van een baanaanbod). De verschillen daartussen kan

afgescheiden, onderscheiden mensen op de manier die

iedereen zien.

wij denken.

Wat wegvalt zijn de verkeerde conclusies die we

trekken uit deze verschillen. Zelfs de de meest schijn
baar bewuste, vrijwillige, opzettelijke, goed berede-

64

65

Is het lichaam werkelijk?

Ben ik het lichaam?

Laat het lichaam doen wat het uitkomt.

\%arom houdt het je zo bezig?
arom schenk je er aandacht aan?
- Ramana Maharshi
Er is slechts een stroom van gewaarwor
dingen, waarnemingen, herinneringen en
ideatie. Het lichaam is een abstractie,
geschapen door onze neiging eenheid in
verscheidenheid te zoeken...
Het is alsofje de zeespiegel ziet en de onme
telijkheid eronder volkomen vergeet.
- Nisargadatta Maharaj

67

Het lichaam is niet in tegenspraak met de

ziel de geest niet met de materie. Dit zijn
slechts woorden die we gebruiken om n
ding te begrijpen.

gewaarwordingen en activiteiten. In de wereld van ge

waarwording kun je in werkelijkheid niet vinden waar
dit lichaam begint en eindigt. Je kunt in je gewaarwor
ding geen grens tussen 'jouw lichaam' en 'de kamer
waarin je zit' vaststellen. De grens is bedacht.

- Zoketsu Norman Fischer

Sluit je ogen en onderzoek de 'grens' tussen je li

chaam en de stoel. Je kunt gewaarwordingen aantref

Een golfhoeft niet op te houden een golfte

zijn om water te kunnen zijn.

fen, maar waar in die gewaarwordingen eindig 'jij' en

begint 'de stoel'?
Kijk, terwijl je ademt, waar de grenslijn zich be

- Thich Nhat Hanh

vindt tussen 'binnen in jou' en 'buiten jou'. Vind je

echt een plaats, een vaste rand, een echte grens van

ensen die doortrokken zijn van spirituele ideen

zeggen vaak tegen me: 'Ik weet dat ik niet het

enige soort?
Wanneer we over het lichaam denken, lijkt het vast,

lichaam ben.' En ik zeg dat je het lichaam bent! Dat

blijvend en gescheiden van al het andere. Wanneer we

is niet alles war je bent. Je bent niet beperkt tot het

daarentegen het lichaam voelen, ontdekken we voort

lichaam of ingekapseld door het lichaam. Je bent al

durend veranderende, ongedeelde vormloosheid of

les! En nier-iets. Wat is trouwens precies 'het lichaam'?

stroming.

Kijk goed en dan merk je dat 'het lichaam' slechts een

mentaal beeld, een concept, een abstractie is.

Het verschil tussen denken en voelen is als her ver

schil russen een anatomie-boek en een levend mens.

Alles verandert, dus wat we 'een lichaam' (of 'een

Snij een levend mens open en alles beweegt en pul

rivier', 'een stoel' of 'een berg' noemen) is op dit ogen

seert, is glibberig en verandert van vorm. Het is niet

blik niet echt het zelfde 'ding' als een moment later. Er

keurig en netjes en vast en duidelijk afgebakend als

bestaat geen continue gedaante; ook staat die niet los

het anatomie-boek en het houdt zich niet stil want het

van al het andere in het universum. Alles is n onge

leeft! De wereld die door het denken geschapen is, lijkt

deelde, onbegrensde gebeurtenis.

op het anatomie-boek. Het is abstract en bevroren.

Stem je af op voelen in plaats van denken, en het

Gewaarwording is levend, kortstondig, vibrerend, be

is onmiddellijk duidelijk dat dit wgenaamde 'lichaam'

wegend, voortdurend veranderend, ongrijpbaar. Maar

helemaal geen vast, blijvend ding is. Het is een massa

zelfs denken, de rauwe werkelijkheid ervan terwijl

voortdurende veranderende, vibrerende, pulserende

het gebeurt, is net zo levend, kortstondig, bewegend,

68

69

voortdurend veranderend, ongrijpbaar- elke gedachte

niet het lichaam' is een poging erop te wijzen dat 'het

is een energetische flits die bijna weer weg is voor hij

lichaam' een concept is dar we aangeleerd hebben, niet

komt. Maar de inhoud die het denken ontwikkelt in

onze echte ervaring van dit moment, die in feite er een

de verbeelding, het beeldverhaal dat het denken schil

is van grenzeloze en naadloze, eeuwig veranderende

dert, dat lijkt vast en onbeweeglijk, hoewel je als je

stroming.

goed kijkt ziet dat zelfs dat niets dan stroming is. Je

Maar de aanwijzing 'ik ben niet het lichaam' lijkt

verhalen, overtuigingen, meningen, ideen en zelfbeel

mensen vaak onbedoeld de richting op te sturen van

den veranderen altijd.

dissociatie en het idee onstoffelijk en niemand of

Je lichaam omvat zelfs het hele universum, want

niets te zijn. Mensen krijgen het idee dat ze niet ver

niets is werkelijk van iets anders gescheiden. Je lichaam

ondersteld worden voor het lichaam (of de wereld)

is afhankelijk van en bestaat uit zonlicht, water, lucht,

te zorgen, dat het lichaam lomer een soort illusie is

voedsel, kosmische stof en atomaire energie - we zou

die verworpen of genegeerd moet worden. De echte

den kunnen zeggen dat her hele universum zich toont

illusie is hoe we over het lichaam denken, hoe we het

als jou. En bovendien zou je kunnen opmerken dar het

verbeelden en abstraheren, hoe we het ons voorstellen

hele universum verschijnt in jou, nietwaar? Wanneer

als massief, afgescheiden, onafhankelijk en blijvend.

je zoekt naar de grens tussen 'jou' (bewuste aanwezig

En vooral hoe we ons een eigenaar voorsrellen die het

heid) en 'de wereld' (waarnemingen en gewaarwordin,

gen) , russen 'waarnemer, en 'h et waargenomene , tus-

lichaam bewoont, een 'ik' die er door ingekapseld is,

die het lichaam als een auto of een boot door het leven

sen 'binnen' en 'buiten', tussen 'subject' en 'object', wat

stuurt. Deze 'ik' wil verlicht worden en wordt daarom

vind je dan? Die imaginaire grens die we 'ik' noemen is

verondersteld zich 'niet met het lichaam te identif!ce

een idee, een mentaal beeld, een soort luchtspiegeling,

ren', en probeert zich in plaats daarvan te identifice

nietwaar?

ren met zuiver gewaarzijn. Die 'ik' die denkt dat hij

De aanwijzing 'ik ben niet het lichaam' die we in

zich moet identificeren of niet identificeren met dit of

veel spirituele leringen tegenkomen is een poging om

met dat is de kernillusie. Maar het lichaam zelf is vol

te wijzen op iets dat voorbij de illusie van ingekapseld

strekt werkelijk. Niet het abstracte lichaam waarover

en afgescheiden zijn gaat. Het is een poging vragen te

we denken en dat we ons voorstellen. Maar het echte

stellen bij de exclusieve identificatie met het lichaam

lichaam, dat geen ding is dat je vast kunt pakken of

als wat 'ik' ben en de neiging her lichaam (zijn roe

los kunt zien van de rest. Het echte lichaam is zuiver

stand, uiterlijk, neigingen, gedragingen en wat het

ervaren, zuiver zijn, zuiver gewaarzijn. Her is het hele

vermag) persoonlijk te nemen. De aanwijzing 'ik ben

universum.

70

71

Ik heb gemerkt dat het werken met het lichaam een

van krachtigste manieren is om grenzeloosheid te re
aliseren. Het beoefenen

van

krijgskunst en andere

vormen van bewegen, zingen, chanten, dansen, vrij

en, meditatief onderzoek van lichamelijke gevoelens,

Je leven niet persoonlijk opvatten:

wat wil dat zegg en:

methodes van lichaam-gewaarzijn zoals Feldenkrais

-die zijn allemaal zeer bevrijdend, transfarmerend en
prettig geweest. Met het lichaam werken of spelen kan
ingebeelde beperkingen wegnemen en de heelheid van
zijn openbaren op een manier die het denken niet kan
begrijpen of formuleren. Deze non-conceptuele ver
kenningen vinden plaats op een dieper niveau dan dat
van de cognitieve geest.
Ons lijden is mentaal en conceptueel - het gaat
helemaal over de verhalen in ons hoofd - de atlas in

Het universum staat bol van actie,

plaats van de landstreek zelf Alles wat ons uit ons

maar er is geen 'actor:

hoofd haalt, uit het geestelijk malen dat we doen, en

- Nisargadatta Maharaj

naar de vitaliteit van concrete aanwezigheid en gewaar

zijn brengt is in potentie zeer bevrijdend.
Ga diep in het lichaam en je zult helemaal geen li
chaam vinden. In geen enkele zin.

anneer non-dualistisch onderricht spreekt over

het niet persoonlijk opvatten van de gebeurte

nissen in ons leven ('de post niet aannemen' zoals Nis

argadatta placht te zeggen), of wanneer dit onderricht
zegt dat 'de persoon' een soort luchtspiegeling is, is dat
niet bedoeld om de aanwijsbare persoon in elk opzicht
te ontkennen of om te suggereren dat 'verlichte men
sen' niet van elkaar te onderscheiden amorfe klodders
worden zonder gevoelens of persoonlijkheid. Het be
tekent niet dat je je naam moet opgeven en rondbazui
nen dat je niemand bent, noch wil het zeggen dat als je

72

73

Ik heb gemerkt dat het werken met het lichaam een

van krachtigste manieren is om grenzeloosheid te re
aliseren. Het beoefenen

van

krijgskunst en andere

vormen van bewegen, zingen, chanten, dansen, vrij

en, meditatief onderzoek van lichamelijke gevoelens,

Je leven niet persoonlijk opvatten:

wat wil dat zegg en:

methodes van lichaam-gewaarzijn zoals Feldenkrais

-die zijn allemaal zeer bevrijdend, transfarmerend en
prettig geweest. Met het lichaam werken of spelen kan
ingebeelde beperkingen wegnemen en de heelheid van
zijn openbaren op een manier die het denken niet kan
begrijpen of formuleren. Deze non-conceptuele ver
kenningen vinden plaats op een dieper niveau dan dat
van de cognitieve geest.
Ons lijden is mentaal en conceptueel - het gaat
helemaal over de verhalen in ons hoofd - de atlas in

Het universum staat bol van actie,

plaats van de landstreek zelf Alles wat ons uit ons

maar er is geen 'actor:

hoofd haalt, uit het geestelijk malen dat we doen, en

- Nisargadatta Maharaj

naar de vitaliteit van concrete aanwezigheid en gewaar

zijn brengt is in potentie zeer bevrijdend.
Ga diep in het lichaam en je zult helemaal geen li
chaam vinden. In geen enkele zin.

anneer non-dualistisch onderricht spreekt over

het niet persoonlijk opvatten van de gebeurte

nissen in ons leven ('de post niet aannemen' zoals Nis

argadatta placht te zeggen), of wanneer dit onderricht
zegt dat 'de persoon' een soort luchtspiegeling is, is dat
niet bedoeld om de aanwijsbare persoon in elk opzicht
te ontkennen of om te suggereren dat 'verlichte men
sen' niet van elkaar te onderscheiden amorfe klodders
worden zonder gevoelens of persoonlijkheid. Het be
tekent niet dat je je naam moet opgeven en rondbazui
nen dat je niemand bent, noch wil het zeggen dat als je

72

73

vrouw sterft, het doel is er niet door beroerd te worden

waargenomen, is er nog steeds, maar bij de volwassene

en het niet 'persoonlijk te nemen.'

is die ervaring van ongebroken heelheid overschaduwd

Waar op gewezen wordt is niet onthechting of on

en in zekere mate verduisterd door alle ideen die ver

gevoeligheid, maar juist totale intimiteit, ongefllterde

worven zijn en die vervolgens over de zuivere eenvoud

gevoeligheid - de afwezigheid van scheiding - non

van het ervaren van dit moment heen worden gelegd.

dualiteit. Niets bestaat onafhankelijk van de rest, en al

We hebben geleerd te focussen op de atlas in plaats van

les is niets dan onophoudelijke verandering. Wanneer

op het land zelf Wat het meest dichtbij, meest evident,

we geboren worden is deze naadloze onmiddellijkheid

meest onloochenbaar is zien we over het hoofd- het

evident, hoewel we er in dat stadium natuurlijk geen

ervaren van dit moment nu, zoals het is - en we rich

ideen over hebben of het in woorden formuleren.

ten ons in plaats daarvan op de verhalen, kwalificaties,

Maar wanneer we pas geboren zijn is er simpelweg een

ideen, overtuigingen, verklaringen en abstracte cate

open, bewuste aanwezigheid en het ongedeelde gebeu

gorien erover- de abstracte atlas.

ren van het moment- honger stroomt over in voed

Laten we een voorbeeld nemen. 'Chicago' is een

sel, stroomt over in slaap, stroomt over in geluiden,

woord, een idee, een kwalificatie, iets op een kaart.

en vormen en kleuren en warmte en beweging. Wat

Maar op welk gebied slaat dit woord? We kunnen niet

ons betreft hebben we in dat stadium van het leven

ontkennen dat er iets is dat we Chicago noemen, maar

geen naam, geen leeftijd, geen geslacht, geen ras, geen

wanneer we goed kijken naar wat dit iets precies is,

nationaliteit, geen maatschappelijke status, geen doel,

merken we dat we niet exact kunnen zeggen wat 'Chi

geen gebreken, geen verhaal. We leren al die dingen en

cago' is, want her is altijd in beweging en de grenzen

we leren onszelf te beschouwen als een afgescheiden,

ervan zijn in werkelijkheid niet bestaand, veranderlijk

blijvend individu, ingekapseld in een lichaam-geestor

en poreus. Het bord 'Welkom in Chicago' verkondigt

ganisme, iemand die losstaat van deze wereld, die op

een wettelijk grens, maar op de grond zelf (of in de

de wereld gekomen is, iemand die 'uitziet op' de wereld

lucht) vind je eigenlijk geen scheiding tussen Chicago

en die er ' in' leeft. Maar die scheiding is bedacht. Wan

en de aangrenzende stad. De aarde zelf is een aan

neer we zoeken naar dit 'lichaam', deze 'geest', deze

eensluitend, ondeelbaar proces, net als de lucht. Het

'persoon' of deze 'wereld', is het enige dat we vinden

meer dat Chicago aan een kant begrenst gaat de stad

een radicaal stromen en onophoudelijke verandering

in en uit met de getijden en de golven, wat het totaal

waarin alles onscheidbaar is van al het andere.

onmogelijk maakt om een echte plek te bepalen waar

Die totale, onbegrensde ervaring die de baby heeft

Chicago eindigt en Lake Michigan begint. Alleen op

waarin het leven als n ongedeelde gebeurtenis wordt

de kaart lijkt Chicago op een vast, duidelijk omlijnd

74

75

object. Maar in werkelijkheid is het niets dan onbe

Evenmin kunnen we ontkennen dat er iemand met een

grensde, onophoudelijke verandering. We kunnen

unieke persoonlijkheid is die we Joan noemen. Maar

Chicago niet ontkennen, maar we kunnen er evenmin

we kunnen er niet precies de vinger op leggen wat deze

echt greep op krijgen.

' oan ' is of waar ze precies begint en eindigt of wat haar

J

We kunnen niet ontkennen dat Chicago een uniek

karakter precies is, want dat verandert allemaal en is in

en onderscheiden karakter heeft, iets eigens dat totaal

beweging en niet te scheiden van al het andere in het

anders is dan San Francisco, London, Bombay of welke

universum dat zogenaamd 'nietJoan' is. Als we het naad

andere stad dan ook heeft. Maar nogmaals, we kun

loze en samenhangende karakter van alles werkelijk zien

nen niet precies vastsrellen wat dar karakter is, wanr

en de manier waarop alles n voortdurend veranderend

ook dat verandert altijd en laar zich van verschillende

verschijnsel is, dan beseffen we dat er in Joan geen on

kanten zien. De een zier het anders dan de ander. Als

afhankelijke uitvoerder aan het roer zit die kiest voor

je in Chicago bent, of juister gezegd, als Chicago Hier/

haar sombere bui, net

Nu verschijnt, heeft dit gebeuren dar Chicago heet een

stad Chicago huist. We gevenJoan er niet de schuld van

onmiskenbare werkelijkheid- geuren, geluiden, ruim

dat ze is zoals ze is, net zo min als we zouden proberen

zo

min als er zo'n entiteit in de

telijke dimensies, kleuren, vormen, bewegingen- maar

van Chicago LosAngeles te maken. We erkennen dat de

dit alles is een vluchtig verschijnsel dat je niet kunt

' oan ' noemen het gevolg

unieke weerpatronen die we J

vastpakken of vasthouden. Het heeft geen intrinsieke,

zijn van ontelbare oorzaken en omstandigheden.

wezenlijke, blijvende, objectieve realiteit. Zelfs de ge

bouwen die zo stevig lijken vallen langzaam uit elkaar.

In die zin zeggen we dat we ons weer niet persoon

lijk opvatten en praten we erover dat de afgescheiden

En wat dacht je van het weer? We vatten in Chi

mens niets dan een illusie is. Maar we ontkennen niet

cago het weer niet op als een persoonlijke belediging

dat er iets is dat we Joan noemen of dat ze een duide

- we verwijren her de stad nier dat ze een bewolkte

lijk karakter heeft. We zouden ook niet ontkennen dat

dag heeft. We hebben niet her gevoel dat de stad op

dit organisme met de naam Joan haar hand kennelijk

zettelijk somber werd in een onafhankelijke vrije wils

open en dicht kan doen wanneer ze dat wil - maar

uiting, dar ze ' erop uit' was ons 'een hak te zetten', of

wanneer we goed zoeken naar de bron van de impuls

dat ze 'niet goed genoeg haar best deed' om zonnig te

en het vermogen om die handeling te verrichten, vin

zijn. We onderkennen daarentegen dat een bewolkte

den we geen centrale uitvoerder aan het roer. Het hele

dag het gevolg is van ontelbare oorzaken en omstan

universum toont zich als dit openen en sluiten van de

digheden waarvoor geen eigenaar, schepper of uitvoer

hand en deze zich ontvouwende gebeurtenis met de

der bestaat.

naamJoan.

76

77

Wanneer je dus hoon dat de persoon een vorm van

illusie is, of dat het lichaam een bedacht idee is, of
dat je je leven niet persoonlijk hoeft op te vatten, ver

Wat is dit?

wijzen dergelijke uitspraken naar de vloeiendheid, de

heelheid, de leegte, die hier en nu is. Het wil niet zeg
gen dat je niet rouwt als je echtgenoot sterft of dat
je in psychologische of sociale zin geen 'grenzen' meer
hebt. Het betekent niet dat je al je karaktertrekken of
neurotische tics verliest. Het betekent niet dat je je niet
excuseert wanneer je iemand kwetst of een fout maakt,
of dat je geen meningen of voorkeuren meer hebt, dat
je nooit doelen stelt, moeite doet of ergens om geeft.
Het betekent niet dat je je hand niet kunt openen en
sLuiten, dat je je focus of aandacht niet schijnbaar wille
keurig kunt verpLaatsen, dat je ieder functioneel gevoel

Op elk zogenaamd moment is er alleen

van identiteit als een bepaald lichaam-geestorganisme

een volstrekt ongevormde, onverklaarbare

verliest of dat je niet weet wat het versehit is tussen jou

gebeurtenis.

en je computer. Het betekent alleen dat je geen van

- Darryl Bailey

deze dingen persoonlijk opvat. Je kunt zelfs het leven

veel intenser voelen wanneer je het niet persoonlijk
neemt. Dit gaat niet om 'onpersoonlijk' zijn in de zin
van onthecht, gedissocieerd of niet betrokken. Het is
niet je terugtrekken uit het leven of je menselijkheid

Beschrijvingen zijn menigvuldig en tegen

strijdig. De werkelijkheid is eenvoudig...
Alleen, wanneer je probeert die te beschrij
ven en te verklaren, laten de woorden je in

ontkennen. Integendeel. Het is totale nabijheid- geen

de steek.

scheiding. Je herkent dat dit allemaal (je verdriet, je

neurose, je meningen, je daden) n totale naadloze

- Nisargadatta Maharaj

gebeurtenis is, niet te scheiden van de wind, de bo

men, de oceanen, de getijden, de planeten, de sterren,
de melkwegen, de zwarte gaten en het gewaarzijn dat
het allemaal aanschouwt.

78

eem weer een moment de tijd om op te houden

met lezen en gewoon te waarderen wat er nu ge79

beurt. Wees volledig aanwezig voor de geluiden, geu

Dar is een denkbeeldig probleem, zoals wij ons in de

ren, aroma's, visuele beelden, lichamelijke gewaarwor

eenentwintigste eeuw allemaal realiseren, maar voor

dingen - niet die etiketten, maar wat er gebeurt zelf,

mensen in vroegere eeuwen leek het zeer reel. En onze

dit onmiskenbare en volstrekt onmiddellijke ervaren,

eigen bedachte raadsels lijken ons even reel.

nu. Wat is dit?

'Ben ik er nog wel als ik gestorven ben?' of: 'Ben ik

Het verstand wil onmiddellijk een antwoord geven.

al verlicht?' of: 'Heb ik een vrije wil?' kunnen volmaakt

Het wil dit uitzoeken - alles benoemen, in categorien

verstandige vragen lijken, maar ze zijn net zo absurd

onderbrengen, verklaren, begrijpen, analyseren, van

als je afvragen wat er met je zal gebeuren wanneer je

gen, formuleren, beheersen. Zo werkt het denkvermo

van de rand van de aarde afstapt.

gen dat ons goede diensten bewijst in bepaalde basale

Her denken deelt de wereld op in stukken en pro

overlevingssituaties zoals het verzamelen van voedsel,

beert dan uit te zoeken wat er het eerst is, de kip

het bouwen van een onderkomen of het vinden van

of het ei (het brein of bewustzijn, geest of materie),

de weg door nieuw terrein. Her heeft ons op de maan

alsof dit een zinvol probleem is, alsof de 'dingen' die

gebracht en aan de rop van de voedselketen. Onze ab

we met elkaar proberen te verzoenen werkelijk be

stracte kaarten zijn functioneel gezien noodzakelijk en

staan. Het denken in beelden is ons van dienst zolang

nier te versmaden, maar hoe accuraat de kaart ook is,

we niet vergeten dat die beelden op hun best slechts

her is nooit het land zelf. En toch hebben we een sterk

betrekkelijk waar zijn, maar nooit absoluut waar. Bij

geconditioneerde neiging de kaart voor het land aan te

voorbeeld: 'De aarde draait als planeet om de zon.'

zien. Dat doen we zonder ons ook maar te realiseren

Dit is een relatieve waarheid. Ze is functioneel waar.

dat we het doen.

We gaan het zeker niet ontkennen. Maar in absolute

Enkele van onze meest algemene ideen zijn zo

zin is er niet zoiets als een 'aarde' of een 'zon', want dit

alom aanwezig en hardnekkig dat we uit het oog ver

zijn bedachte abstracties van wat in feite voortdurend

liezen dat het eigenlijk ideen zijn. 'De wereld', 'het li

een veranderende, onvoorstelbare, ongedeelde, on

chaam', 'de geest', 'het zelf ', 'bewustzijn,' 'gewaarzijn',

kenbare, naadloze stroom is, een vluchtig verschijnsel

'non-dualiteit' - we strooien die woord-ideen in het

in het bewustzijn.

rond zonder ons ooit af te vragen waar we eigenlijk

Wanneer we erachter proberen re komen wat 'de

over praten. En voordat we het weten raken we ver

betekenis van het leven' is, of'de aard van de werkelijk

dwaald in een zekere verwardheid over ideen, bijna

heid', of wanneer we proberen met een bedacht begrip

zoals wanneer je je af zou vragen war er met je gaat

van bewustzijn, totaliteit, God of de grond van zijn op

gebeuren als je van de rand van de platte aarde afstapt.

de proppen te komen, raken we uiteindelijk gefrus-

80

81

treerd en verward. Elk bedacht beeld van de werke

Iernaai gewoon het weer van het leven is en dat het niet

lijkheid is altijd aan twijfel onderhevig en geen enkele

persoonlijker is of meer betekent dan een sombere dag.

metafysische formulering bevredigt ooit ons diepe ver

Het is een voorbijgaand verschijnsel en het volgende

langen naar waarheid.

moment is alles weer anders.

Wat dat diepe verlangen van het hart bevredigt is

Denken en taal zijn prachtig gereedschap. Maar

het wegvallen van de poging alles begrijpelijk te ma

woorden zijn intrinsiek abstract en een afspiegeling van

ken. Natuurlijk betekent dat niet dat we niet toch,

iets. Ook als ze het niet proberen, is het onvermijdelijk

op een functionele manier, een relatief begrip van

dar ze het naadloos stromende leven vaak bevriezen

de dingen hebben in het dagelijkse leven. Maar we

en opdelen, en daarmee het illusoire, bedachte optre

proberen niet meer vat te krijgen op de totaliteit, de

den van individuele, onafhankelijke vormen teweeg

grond van zijn te begrijpen of achter de zin van het

brengen die door de tijd heen standhouden. Telkens

leven te komen. In plaats daarvan geven we ons ont

wanneer we dus over her leven proberen te denken,

spannen over aan simpelweg het leven zijn. We leren

raken we vaak gemakkelijk in de war. We raken in de

te herkennen (te zien, aan te voelen) wanneer we iets

war omdat we over 'dingen' proberen na te denken en

vastgrijpen of vastzetten, en in die herkenning komt

met elkaar verzoenen die eigenlijk niet bestaan. Welke

er vanzelf een vermogen om ons te ontspannen en los

formulering we ook gebruiken om de werkelijkheid

te laten. Wanneer we niet meer proberen alles te om

te beschrijven, ze is nooit helemaal juist. Denken kan

rafelen, ontdekken we dat het niet ontrafeld hoeft te

nooit grip krijgen op de werkelijkheid van dir-hier-nu.

worden en in feite niet ontrafeld kan worden! Wan

De werkelijkheid is te vloeiend, te direct, te dynamisch

neer we niet meer wanhopig proberen er greep op te

om opgedeeld en gevangen re worden in het abstracte

krijgen, merken we dat er niets ontbreekt en dat er

net van woorden.

niets te grijpen is.

Als we zeggen: 'Dit is het', creren de woorden juist

Wanneer we zo ver komen dat we eenvoudigweg

de kloof die ze willen overbruggen. Als we zeggen: 'AI

Hier/Nu zijn, verdwijnen al onze verwardheid en pro

les is Een', is het er een te veel. Als we het 'niets' noe

blemen als sneeuw voor de zon. Natuurlijk kunnen we

men, lijkt dat de onmiskenbare aanwezigheid van alles

nog steeds een lekke band of terminale kanker heb

te loochenen. Als we beweren dat 'er niets te doen valt',

ben, maar dat is geen probleem meer. Daar is niets

lijkt daarmee de noodzaak alles te doen waar het leven

verwarrends meer aan. Onze neurotische gewoonten,

ons toe aanzet miskend te worden. Als we beweren: 'Er

onze zogenaamde karakterfouten, onze ogenschijnlijke

is wel iets te doen', klinkt dat alsof er iets anders vereist

imperfecties, fouten en gebreken- je beseft dat dit al-

is om te kunnen zijn wat we al zijn.

82

83

De dualistische geest grijpt, concretiseert, beweert, ont

is open genoeg om ook weerstand en verkramptheid in

kent en fixeert. Hij neemt standpunten in en klampt

te sluiten. Verkramptheid is gewoon een andere vorm

zich vast aan die standpunten, ziet ze aan voor de wer

die vormloosheid kortstondig aanneemt, zo'n vluch

kelijkheid. Hij identificeert zich met zijn standpunten

tig verschijnsel zonder intrinsieke werkelijkheid. Niets

en voelt zich bedreigd wanneer ze in twijfel worden ge

hoeft anders te zijn dan het is. We hoeven wat er op dit

trokken. Maar je vastklampen aan elke abstracte kaart

moment gebeurt niet te definiren of te verklaren, dat

van de werkelijkheid is de eeuwig veranderde feitelijk

kunnen we niet eens!

heid van dir-hier-nu missen.

Dat betekent niet dat we geen woorden meer kun

Het enige echte antwoord op'Wat is dit?' is bewust

zijn en zien.

nen gebruiken. Woorden kunnen nuttige aanwijzingen

zijn, maar als we denken dat'Hier/Nu' of'gewaarzijn',
'leegte', 'het zelf', 'cao', 'boeddhanatuur', 'eenheid' of
'heelheid' een relatief 'iets' is dat we kunnen vastpak
ken, dan hebben we van her absolute weer een denk
beeldig object gemaakt. Maar waar deze woorden alle
naar wijzen is nier iets. Her is het niet-iets (de leegte,
het naadloze, het grenzeloze, de ongevormde aard) van
alles. Leegte (of eenheid) kan niet waargenomen wor
den als object zoals we een spiegel, een filmdoek of een
oceaan kunnen waarnemen, wat de reden is waarom
deze analogien allemaal op een bepaald moment de
plank misslaan. Aan de andere kant is er paradoxaal
genoeg niets dat we kunnen zien en geen enkele rich
ting waarin we kunnen kijken waar niet leegte is.
Wanneer we niet meer proberen onze ervaring van
dit moment op welke manier ook vast te grijpen of te
beheersen, wanneer we totaal willen dat die ervaring
precies is zoals ze is, dan verandert er iets.
De denkbeeldige bel spat uit elkaar. We zien dat hier
en nu altijd onbelemmerd, onbegrensd en open is. Het

84

85

Niet iets maken uit niets & niet

van niets iets maken

niets blijvend is, wat kan dan verganke

lijk zijn, beide ofgeen van beide?

Als

-Nagarjuna
Is het zo dat er verschillende manieren zijn
om naar n object te kijken ofis het zo dat
we verschillende beelden ten onrechte heb
ben aangezien voor n object?

-Dogen
Ervaring vindt alleen in het heden plaats;
buiten, en los van, ervaring bestaat er niets.

- Ramana Maharshi
87

Er is een groot verschil tussen geloven dat jij

vangen. Alle vaste standpunten loslaten en je nergens

niet de auteur bent en niet geloven dat jij

aan vasthouden, in idee-loze aanwezigheid verblijven

de auteur bent.

-dit is leegte.
Het is de aard van bewustzijn om altijd van niets
- Wayne Liquorman

iets te maken-dat is wat bewustzijn doet (of is) -en

de zich ideen vormende (graaiende) geest wil zelfs

are leegte is het loslaten van vaste ideen, alle

greep krijgen op 'niets' en ook daarvan een nog gro

overtuigingen doorzien (niet verwerpen of

ter iets maken dat we op ons altaar kunnen zetten en

afwijzen, maar doorzien), je bewust worden van de

aanbidden. Maar al het waarneembare en voorstelbare

grondeloosheid van Hier/Nu. Leegte zou je ook kun

is ook maar een vluchtig verschijnsel in dit ongedeelde

nen omschrijven als de weidsheid, de openheid, de vi

gebeuren.

taliteit van concrete aanwezigheid.

We proberen deze voortdurend veranderende, con

We kunnen ons heel gemakkelijk laren hypnotise

crete werkelijkheid met ideen te benaderen, of we

ren door onze metaforen, woorden, ideen en analo

jagen bijzondere ervaringen en geestestoestanden na,

gien- zelfs door die ideen die bedoeld zijn om ons

in ons zoeken naar transcendentie waar die nooit te

uit deze hypnose te wekken. Het denken probeert al

vinden is. Ware non-dualiteit heeft niet te maken met

tijd op alles greep te krijgen, in plaats van zich over te

bijzondere ervaringen of juiste formuleringen. Het is

geven aan de idee-loze leegte van Hier/Nu.

slechts dit, op deze plek, op dit moment.

De grote boeddhistische leraar Nagarjuna stond

Bewust zijn is verblijven in het onvoorstelbare en

erom bekend dat hij wees op de bedrieglijkheid van al

grondeloze. Het is de afwezigheid van de grijpende en

die manieren waarop wij proberen van de werkelijk

vastzettende beweging. Het is de bereidheid om zonder

heid een idee te maken en er greep op te krijgen. Hij

handvatten en voetsteunen te leven, om bij de vraag te

deed dat zonder ooit de juiste manier aan te reiken om

blijven zonder te zoeken naar een antwoord. Bewust

je er een idee van te vormen. De geest wil wanhopig

zijn is openstaan.

de juiste formulering hebben, maar Nagarjuna gaf die

Bij het horen van de wind door de bladeren is er

nooit. Hij onderkende dat ideen nooit de waarheid

geen blijvende vorm, geen verdeeldheid, geen schei

kunnen zijn. Als we beweren dat er een zelf is of dat er

ding, geen 'ik' los van de wind, geen luisteraar los van

geen zelf is of dat vrije wil bestaat of dat er geen vrije

het geluid, geen geluid los van de luisterende aanwe

wil is, is het nooit helemaal juist omdat woorden het

zigheid. Zonder denken is er alleen maar het onmid

vloeiende en ongrijpbare karakter van alles niet kunnen

dellijke ruisen.

88

89

Het denken komt er naderhand bij en zegt: 'Ik hoor

en geen object' is, is dat alleen maar meer bagage, weer

wind door de bladeren.' Onmiddellijk neemt het hele

een geloof om te verdedigen of aan te twijfelen.

bedachte beeld vorm aan in de geest, als een luchtspie

Iedereen kan de correcte antwoorden vanuit de

geling, een plaatje waarin er plotseling sprake lijkt te

non-dualiteit gemakkelijk oplepelen, als je het een

zijn van subjecten en objecten, oorzaken en gevolgen

maal snapt en er slag van krijgt. Dat kan tijdelijk heel

en acteurs die bestaan, onafhankelijk van hun hande

bevredigend zijn: 'Nu heb ik het allemaal op een rijtje.

lingen. In deze bedachte illusie maak 'ik' me zorgen

Alles is eenheid.' Maar als dit woord 'eenheid' alleen

over verlicht worden, en wil het denken per se dat de

maar weer een vorm van vastzetten en vastgrijpen is,

uiteindelijke werkelijkheid meer inhoudt dan 'alleen

dan zal de geest direct opnieuw gaan twijfelen: 'Mis

maar' dat ruisen. Dat kan niet genoeg zijn! Het den

schien is alles geen eenheid. Hoe weten we dat het zo

ken begint iets groters en beters na te jagen om het

is.' Het woord is slechts een woord. Als we zeggen:

gemis en de onzekerheid op te heffen die het net heeft

'Alles is huppeldepup,' is het meteen duidelijk dat we

gecreerd! Het stelt zich de uiteindelijke werkelijkheid

eigenlijk helemaal niets hebben gezegd! En hetzelfde

voor als iets dat het hoopt te vinden, een laatste in

geldt wanneer we zeggen: 'Alles is eenheid.'

zicht, een bijzondere ervaring, iets anders dan hier en

Op zijn best ontstaan woorden vanuit leegte en los

nu. Rond en rond gaat de denkende geest op zijn tred

sen weer op in leegte, als pijlen die vanzelf breken op

molen, achter de denkbeeldige wortel aan.

het moment dat ze hun doel vernietigd hebben. Maar

Maar her non-duale absolute is dat simpele, onmid

woorden kunnen ook voortkomen uit de gretige geest

dellijke, idee-loze ruisen van de wind. En uiteindelijk

of hem onopzettelijk porren tot actie en een subtiele

zien we in dat zelfs gedachten en de spiegelwerelden die

(of niet zo subtiele) vlucht zijn uit de openheid (en

ze spinnen ook een soort energetisch geruis is en dat

waargenomen kwetsbaarheid) van de naakte kern,

er niets buiten die grenzeloze compleetheid is. Zelfs

een beweging naar de (veiliger, uit het oogpunt van

de illusie van vastheid en afgescheidenheld is niets dan

de geest) mentale wereld van gedachtestructuren en

geruts.

geloofsstelsels bedoeld om gemak, enthousiasme, be

Maar alleen in gedachten bestaat er ogenschijnlijk

tekenis en veiligheid te verschaffen, en wat we verder

een 'ziener' en iets dat gezien wordt. Wat wij feitelijk er

nog denken dat aan Hier/Nu ontbreekt. Wanneer dat

varen is slechts rotaal zien, zonder grens tussen subject

gebeurt stollen woorden en construeren ze illusies in

en object. Dit is geen filosofie om in te geloven, maar

plaats van die op te lossen en af te breken.

een tastbare werkelijkheid om te onderkennen. Als we

Natuurlijk is er in absolute zin geen verdeeldheid,

ons vastklampen aan de filosofie dat er 'geen subject

constructie of deconstructie- het is allemaal eenheid,

90

91

Het denken komt er naderhand bij en zegt: 'Ik hoor

en geen object' is, is dat alleen maar meer bagage, weer

wind door de bladeren.' Onmiddellijk neemt het hele

een geloof om te verdedigen of aan te twijfelen.

bedachte beeld vorm aan in de geest, als een luchtspie

Iedereen kan de correcte antwoorden vanuit de

geling, een plaatje waarin er plotseling sprake lijkt te

non-dualiteit gemakkelijk oplepelen, als je het een

zijn van subjecten en objecten, oorzaken en gevolgen

maal snapt en er slag van krijgt. Dat kan tijdelijk heel

en acteurs die bestaan, onafhankelijk van hun hande

bevredigend zijn: 'Nu heb ik het allemaal op een rijtje.

lingen. In deze bedachte illusie maak 'ik' me zorgen

Alles is eenheid.' Maar als dit woord 'eenheid' alleen

over verlicht worden, en wil het denken per se dat de

maar weer een vorm van vastzetten en vastgrijpen is,

uiteindelijke werkelijkheid meer inhoudt dan 'alleen

dan zal de geest direct opnieuw gaan twijfelen: 'Mis

maar' dat ruisen. Dat kan niet genoeg zijn! Het den

schien is alles geen eenheid. Hoe weten we dat het zo

ken begint iets groters en beters na te jagen om het

is.' Het woord is slechts een woord. Als we zeggen:

gemis en de onzekerheid op te heffen die het net heeft

'Alles is huppeldepup,' is het meteen duidelijk dat we

gecreerd! Het stelt zich de uiteindelijke werkelijkheid

eigenlijk helemaal niets hebben gezegd! En hetzelfde

voor als iets dat het hoopt te vinden, een laatste in

geldt wanneer we zeggen: 'Alles is eenheid.'

zicht, een bijzondere ervaring, iets anders dan hier en

Op zijn best ontstaan woorden vanuit leegte en los

nu. Rond en rond gaat de denkende geest op zijn tred

sen weer op in leegte, als pijlen die vanzelf breken op

molen, achter de denkbeeldige wortel aan.

het moment dat ze hun doel vernietigd hebben. Maar

Maar her non-duale absolute is dat simpele, onmid

woorden kunnen ook voortkomen uit de gretige geest

dellijke, idee-loze ruisen van de wind. En uiteindelijk

of hem onopzettelijk porren tot actie en een subtiele

zien we in dat zelfs gedachten en de spiegelwerelden die

(of niet zo subtiele) vlucht zijn uit de openheid (en

ze spinnen ook een soort energetisch geruis is en dat

waargenomen kwetsbaarheid) van de naakte kern,

er niets buiten die grenzeloze compleetheid is. Zelfs

een beweging naar de (veiliger, uit het oogpunt van

de illusie van vastheid en afgescheidenheld is niets dan

de geest) mentale wereld van gedachtestructuren en

geruts.

geloofsstelsels bedoeld om gemak, enthousiasme, be

Maar alleen in gedachten bestaat er ogenschijnlijk

tekenis en veiligheid te verschaffen, en wat we verder

een 'ziener' en iets dat gezien wordt. Wat wij feitelijk er

nog denken dat aan Hier/Nu ontbreekt. Wanneer dat

varen is slechts rotaal zien, zonder grens tussen subject

gebeurt stollen woorden en construeren ze illusies in

en object. Dit is geen filosofie om in te geloven, maar

plaats van die op te lossen en af te breken.

een tastbare werkelijkheid om te onderkennen. Als we

Natuurlijk is er in absolute zin geen verdeeldheid,

ons vastklampen aan de filosofie dat er 'geen subject

constructie of deconstructie- het is allemaal eenheid,

90

91

maar nogmaals, dat is gemakkelijk gezegd. Maar de

menukaart stilt nooit onze honger. De vitaliteit van
aanwezigheid, de weidsheid en onmiddellijkheid van
zijn, alleen dit bevredigt ons diepste verlangen, wam
alleen dit is echt.

Niet een, niet twee

Bewust worden betekent alles loslaten, niet nog er

gens aan vasthouden. Wees je dus gewaar hoe gemak
kelijk het is om iets te maken van niets, en 'niets' te
maken tot iets. Als je voelt dat je je vastklampt aan een
geweldig idee of troostende gedachte, een bijzondere
ervaring of geestestoestand, laat het gaan.
Er is een oude zen-dialoog waarin de zen-meester
zijn leerling alsmaar vertelt dat hij het moet laten val
len; ten slotte zegt de leerling dat hij niets meer heeft
om te laten vallen, waarop de meester zegt: 'Laat dat

Voordat ik met zen begon, waren er bergen

vallen!'

en dalen. Toen ik eenmaal zen ging beoefe

In een ander zen-verhaal hebben de leraar en de leer

ling tot diep in de nacht zitten praten. Eindelijk vertelt

nen, waren er geen bergen en geen dalen.

In verlichting zijn er bergen en dalen.

de leraar de leerling dat het tijd is dat hij vertrekt en

teruggaat naar zijn slaapvertrekken. De leerling doet

-Oud zen-verhaal

de deur open en zegt: 'Het is heel donker buiten.' De

leraar biedt de leerling een brandende kaars aan om de

De mannier van Boeddha is, in principe,

weg naar huis te vinden. Op het moment dat de leer

om de vele en de enkele te ontwijken.

ling het lichtje aanpakt, blaast de leraar hem uit.

-Dogen
Hoed je ervoor je vast te klampen aan de
helft van een paar.
-HuangPo
92

93

oals alle golven de ongedeelde beweging van n

oceaan zijn, is alles in het universum een naadloze

en grenzeloze eenheid. Bergen en dalen zijn n vloei

ende gebeurtenis die niet uiteen kan worden getrok
ken. Wijzen hebben dit het ene zelf of de ene geest
genoemd. Deze alomvattende en ongedeelde eenheid
is alles wat er is, en alles wat er is, is dit. De illusie van
afgescheiden zijn doorzien is een wezenlijke realisatie
op het pad-zonder-pad van bevrijding. Tegelijkertijd is
het iedereen duidelijk dat appels geen sinaasappels zijn
en dat bergen geen valleien zijn. Daarom zegt men: de
waarheid is niet n, niet twee.
Ons gewone, dualistische gezichtspunt is dat er een
inwendig iemand ('ik') is die uitkijkt op een afgeschei
den, onafhankelijke, objectieve wereld buiten mij.
Deze buitenwereld lijkt talloze afzonderlijke objecten
en miljoenen mensen te bevatten, van wie wordt aan
genomen dat ze ieder een onafhankelijke entiteit met
een vrije wil zijn.
Als we gaan mediteren, als we boeken over non-du
aliteit lezen of als we eenvoudig beter gaan kijken, ont
dekken we dat er geen echte grens is tussen 'binnen' en
'buiten', dat alles n ondeelbaar geheel is, dat er geen
'ik' is. We gaan opmerken wat hetzelfde is alle verschil
lende ervaringen. We beseffen dat er geen bergen en
geen valleien zijn, geen zelf en geen ander-dan-zelf
Maar als we ons vastklampen aan eenheid en veel
vuldigheid ontkennen, als we gehecht raken aan leeg
te, is dat nog steeds dualistisch, want we blijven aan
n kant van een denkbeeldige scheidslijn. In de kern

94

van die gehechtheid zit nog een gevoel van iemand die
eraan vasthoudt niemand te zijn. Echte verlichting in
vesteert niet in 'niemand zijn'. Zij ziet heelheid maar
ontkent de verschillen niet, noch ziet zij

ze

over het

hoofd. Het non-duale absolute behelst de relatieve

werkelijkheid, maar is er niet aan gebonden en wordt
er ook niet door verward. Eenheid omvat het vermo
gen bergen van dalen te onderscheiden. Zij omvat de
ervaring een bepaald karakter in het spel van leven
te zijn. Bewust zijn is het zien van zowel de relatieve
waarheid in elke levenssituatie als de absolute waarheid
en het raakt niet gefixeerd op, of blijft steken in, een
van beide. Ware non-dualiteit erkent dat bergen en da
len niet te scheiden zijn en kent het verschil ertussen.
Non-dualiteit ontkent geen van beide aspecten van de
hele waarheid.
Wat betekent dit praktisch gezien? Het betekent
dat we niet zo hard moeten proberen geen persoon te
zijn of dat we al onze verlangens, meningen en voor
keuren moeten opgeven. Het betekent dat als we op
ons werk bepaalde verantwoordelijkheden hebben, het
waarschijnlijk geen goed idee is onze baas te vertel
len dat er niemand is die deze verantwoordelijkheden
op zich neemt en er geen keus is of iets gedaan wordt
of niet. Als een moeder rouwt over de dood van haar
enig kind, is het misschien niet de meest heldere uiting
van non-dualiteit om haar in die situatie te vertellen
dat haar kind slechts een luchtspiegeling was en dat er
niets echt gestorven is. Als we kwetsende dingen tegen
onze partner schreeuwen is het, wanneer we onderken95

nen wat we gedaan hebben, natuurlijk om wroeging en

Helderheid en verwardheid zijn aspecten van n on

spijt te hebben en zich te verontschuldigen. Dit doet

deelbaar geheel en we kunnen er verschil tussen zien.

het leven zelf. In veel van dergelijke gewone situaties

Er is alleen maar het tijdloze, altijd aanwezige nu en

kan het in feite vermijding, oneerlijkheid, gebrek aan

er is geschiedenis, evolutie en het plannen van de toe

mededogen of gewoon stupiditeit zijn om je exclusief

komst. Ik ben onbegrensd gewaarzijn en ik ben Joan.

te fixeren op absolute waarheid en de relatieve werke

Alles is volmaakt en compleet zoals het is en ik kan een

lijkheid te ontkennen. Context is belangrijk.

lekke band verwisselen of mijn kinderen naar school

Wanneer we bewust zijn als grenzeloze aanwezig

sturen om iets te leren. Beide kanten van de medaille

heid, wanneer we weten dat er niets en niemand is om

zijn waar. Zen-meesters hebben deze realisatie wel 'het

te verdedigen, wanneer we beseffen dat we het hele

samensmelten van verschil en eenheid' of 'grondeloos

universum bevatten, dan is het een veel natuurlijker en

heid' genoemd. Verlichting ziet dat bergen en dalen

waarschijnlijker reactie dat we onze fouten erkennen en

'niet n, niet twee' zijn. Zoals mijn eerste zen-leraar

ons ervoor verontschuldigen dan dat we non-duale pla

zei: 'Je bent volmaakt zoals je bent, maar dat betekent

titudes papegaaien. Afweer, schuldgevoel en verwijt ont

niet dat er geen ruimte is voor verbetering.'

staan vanuit de misvatting, die ze ook nog voeden, dat

we allemaal gesoleerde, onafhankelijke individuen zijn
die hun leven in eigen hand hebben. Maar spijt, verdriet,
mededogen en verantwoordelijkheid zijn de natuurlijke
bijproducten van bewust zijn en helder zien.
Bergen en dalen (verlichting en begoocheling, re
latief en absoluut, goed en kwaad, zelf en niet-zelf)
zijn bedachte abstracties van wat in feite een naadloze
stroom is. Ze bestaan alleen in relatie tot elkaar. Ze zijn
iets dat in het bewustzijn verschijnt. Bewustzijn is juist
het opdelen van het ongedeelde, het vormgeven van
het vormloze, het zichtbaar maken van het onzichtba
re. Alle vormen die verschijnen zijn niets dan vormloze
beweging, n naadloos geheel waar niets los van staar.
En toch verwarren we, relatief gesproken, in de film
van her waakbestaan een berg niet met een dal.

96

97

Wat moet ik doen?

Meer dan in enige andere tijd in de geschie

denis, staat de memheid op een kruising.
Het ene pad leidt naar wanhoop en extreme
hopeloosheid. Het andere naar volledige
uitroeiing. Laten we bidden dat we de wijs
heid hebben om juist te kiezen.
- Woody Allen
Ik heb gemerkt dat alles veel gemakkelijker
werd toen ik niet meer verwachtte te win
nen. Je doet afstand van je meesterwerk en
je zinkt in het echte Meesterwerk.
- Leonard Cohen

99

ledereen gedraagt zich naar zijn aard.

konden vernietigen, alsof we de keus hebben, alsof er

Daar is niets aan te doen, maar hoeft ook

Hier/Nu meer dan n mogelijkheid is, alsof we een

niet betreurd te worden.

schip zijn dat dreigt te zinken.

Maar maken wij werkelijk onze gedachten, be
- Nisargadatta

slissen we wat we denken, wat we willen, wat we

doen? Of is dat hele beeld van een uitvoerend zelf

Het enige dat iedereen ooit kan doen is het

met vrije wil niets meer dan hoe we geleerd hebben

lichaam, de behoefte, interesse, drang en

om ons over alles ideen te vormen en na te den

actie te zijn die de natuur op een bepaald

ken over onze ervaringen? Deze kaart die een zelf

moment biedt.

voorstelt met een vrije wil is zo algemeen geaccep

teerd als de werkelijkheid dat niet veel mensen er
- Darry Bailey

ooit aan twijfelen. Het lijkt hun heel gevaarlijk om

daar aan te twijfelen. Maar steeds meer bevestigt de

"Wt jij doet, doe ik; wat jij hebt gedaan,

neurologie de afwezigheid van een uitvoerend zelf.

heb ik gedaan. Niemand doet het- alles ge

De oude zen-meesters en advaita-wijzen ontdekten

beurt op zichzelfin de weidse open ruimte.

deze afwezigheid zonder over kwantumfysica of een

entwintigste-eeuwse neurologie te kunnen beschik

-Toni Packer

ken. Zij steunden op de directe ervaring en dat is

waar intelligente meditatie of meditatief onderzoek

anneer we ons leven persoonlijk opvatten en

zich eigenlijk mee bezighoudt.

ons uitsluitend identificeren met het personage

Wanneer we naar de bron van onze ademhaling

dat bestaat uit lichaam en geest, en wanneer we geloof

zoeken, de bron van onze woorden als we spreken

hechten aan het populaire idee dat dit personage begif

of de bron van onze gedachten als ze verschijnen, of

tigd is met een vrije wil, dan voelt het als een enorme

als we proberen te zien wat zich gewaar is dat het ge

last om 'het goede te doen' en het spel te winnen, of

waar is, ervaren we misschien een vluchtige, bewuste

het spel nu geld verdienen, de wereld redden of ver

waarneming van het niets, het opheffen van de illusie

licht worden is. We voelen een geweldige druk om er

van afgescheiden zijn, een gevoel van onbegrensd zijn,

achter te komen wat wij moeten doen. Alsof er iemand

alsof al het grijpbare plotseling als sneeuw voor de zon

is die de lakens uitdeelt en de show regisseert, alsof we

is verdwenen, een kortstondig gevoel van vrije val in

het konden verpesten en op ons eentje het universum

lege ruimte.

100

101

Deze ervaring op zich is niet belangrijk. Wel belangrijk

kan 'kiezen' rijk en succesvol te zijn of kan stoppen

is de ontdekking dat we de bron van onze gedachten,

met een verslaving, dat als we lijden, dit komt doordat

impulsen en daden niet kunnen lokaliseren. Wanneer

we ervoor kiezen om te lijden, wrijft men gemakkelijk

we goed kijken, merken we dat we eigenlijk niet kun

zout in de wond. Dergelijke noties zijn vooral wreed

nen zeggen hoe we de eenvoudigste dingen doen, zoals

wanneer iemand al decennia lang probeert degene te

het openen en sluiten van onze hand of het lezen van

worden die hij denkt dat hij moet zijn, ernaar verlangt

de woorden op deze bladzij, en evenmin kunnen we

bevrijd te zijn van een zeker dwangmatig gedrag en

iemand vinden die deze handelingen doet terwijl ze

alle methoden voor zelfverbetering en behandelwijzen

plaatsvinden. Ze gebeuren gewoon.

onder de zon probeert, zonder enig succes.

Heb jij ervoor gekozen om de politieke neigingen,

Het denken stelt zich een God voor buiten zich en

de seksuele voorkeuren of de interesses en hartstoch

een innerlijk zelf dat aan de touwtjes trekt, de baas is.

ten, de talenten en vermogens te hebben die je hebt?

Maar als je goed kijkt ontdek je dat er noch buiten

Kies je tot welke bezigheden je je voelt aangetrokken

noch binnen een onafhankelijke entiteit te vinden is

of welke mensen je aantrekkelijk en interessant vindt

die de show runt of vrijelijk kiest wat hij wil, wat hij

om mee om te gaan, welke nieuws- en informatiebron

denkt, waar hij om geeft en wat hij doet. Wanneer je

nen jou betrouwbaar lijken en welke niet? Besloot je

een lekke band hebt en daar hoe dan ook op reageert

genteresseerd te zijn in de vragen die je tot dit boek

op dat moment, is die reactie de beweging van het le

hebben gebracht?

ven, evenals de band die lek raakt. Er vindt handeling

Als iemand die een lange geschiedenis van versla

plaats, er worden schijnbare keuzes gemaakt, maar er is

ving en dwangmatigheid heeft gehad, begrijp ik uit de

geen dader achter de daad, geen kiezer achter de keu

eerste hand hoe sterk die krachten zijn, en ik weet ook

zes, geen beslisser achter de beslissingen, geen denker

dat er talloze naruurkrachten en invloeden vanuit de

achter de gedachten, geen ziener achter het zien. Dit

opvoeding aan te pas komen. Het is gemakkelijk ze

zonder omwegen te beseffen is wakker worden uit de

te zien als morele en spirituele gebreken en onszelf of

trance van verwijt, schaamte, schuldgevoel, vergelding

anderen er de schuld van te geven dat ze niet in staat

en wraak, die alle berusten op het idee dat er in elk li

zijn er naar believen 'uit te stappen' of 'gewoon nee te

chaam-geestorganisme een uitvoerder aan het roer zit,

zeggen'. Maar in feite kunnen we er niet altijd 'uitstap

een onafhankelijke eenheid van bewustzijn, een zelf

pen'. Met mensen simpelweg vertellen, zoals sommige

dat vrijelijk kiest wat het wil doen.

spirituele leringen doen, dat we een keus hebben, dat

Wanneer we dit goed begrijpen betekent het niet

we onze eigen werkelijkheid scheppen, dat iedereen

dat we seriemoordenaars niet meer in de gevangenis

102

103

zullen stoppen of niet al het mogelijke zullen doen om

die schade berokkent, maar er zal ook de erkenning

kinderverkrachters bij kinderen vandaan te houden,

zijn dat deze mens de opvattingen die hij heeft even

maar misschien hoeven we deze onfortuinlijke mensen

min 'kiest' als ik 'kies' voor tegenovergestelde opvat

niet ook nog te schande te maken en te veroordelen.

tingen. Deze afwezigheid van keuze betekent niet dat

Misschien kunnen we de seriemoordenaar of de kin

deze persoon niet het volgende moment van gedachten

derverkrachter met mededogen bezien, wetende: 'Dat

zou kunnen veranderen, maar als hij dat doet zal het

kon ik zijn, als God mij niet genadig was'. En mis

niet uit vrije wil zijn, want iets dergelijks bestaat niet.

schien zullen we onszelf met mededogen behandelen

Hoewel het wereldbeeld van deze mens achterlijk en

als we er niet in slagen aan onze eigen idealen te be

verkeerd is in mijn ogen, kan ik niettemin zien dat er

antwoorden.

in dit universum plaats is voor alles. Tenslotte is het er

Ondanks dit begrip wordt niet bepleit dingen te

allemaal! Vanuit het perspectief van evolutie en de over

ontkennen of geen 'verantwoordelijkheid te nemen' in

leving van de soort, dienen de teugels en tegenwichten

de zin dat we onze fouten onderkennen en erkennen,

die sommige mensen met andere ideologien leveren

doen wat we kunnen om ons te verontschuldigen of

een zekere overlevingsfunctie, of misschien zorgen ze

iets recht te zetten, en misschien in het vervolg anders

vanuit het perspectief van Kosmisch Vermaak gewoon

zullen handelen (als we kunnen). Het wijst daarente

voor mooi drama. Maar op een of andere manier hoort

gen op de mogelijkheid om te begrijpen dat we op elk

het er allemaal bij. Het gebeurt allemaal. Het is zoals

moment het enige doen wat op dat moment mogelijk

het is. Dat ik dit grotere plaatje zie wil niet zeggen dat

is en dat ieder ander dat ook doet. Niets wat er gebeurt

ik niet nog steeds mijn meningen zal hebben of mijn

is persoonlijk.

rol zal spelen, maar er zal ook de erkenning zijn dat wij

Dat wil niet zeggen dat ik geen mening heb, maar

allemaal het Ene Zelf uitdrukken, dat we samen n

eerder dat ik die heb in een grotere context. Als ie

totale visie en n totale beweging doen ontstaan, dat

mand bijvoorbeeld denkt dat homoseksualiteit of ge

alles een aspect is van dezelfde oneindige zelfrealisatie,

slachtsverandering God een gruwel is, dat klimaatver

allemaal n dans, en dat ieder van ons op elk moment

andering bedrog is of dat blanken de wereld zouden

doet wat op dat moment het enig mogelijke is.

moeten regeren - zal ik het zeer zeker niet met diegene

eens zijn. In sommige gevallen probeer ik wellicht

zo

iemand van gedachten te doen veranderen of doe ik

Betekent dit dat het volgende moment al bepaald

is? Kunnen we zien dat het 'volgende moment' eigen
lijk maar een fantasie is?

alles wat ik kan om ervoor te zorgen dat hij of zij niet

handelt vanuit dergelijke opvattingen op een manier

104

105

Keuze en keuzeloosheid

Ademje? Ofwordje geademd? je hoeft niet

te antwoorden. Er is geen essentieel verschil.
- Steve Hagen

k heb blijkbaar bijna veertig jaar geleden 'de keus

gedaan' om niet meer teveel alcohol te drinken. Ik

was het grootste deel van een decennium aan het eind
van mijn tienerjaren en voor in de twintig zwaar ver
slaafd aan drank en drugs. Gezien de hoeveelheid ver
schillende dingen die ik innam en het zeer risicovolle
gedrag dat ik vertoonde, is het echt een wonder dat ik
die tijd van mijn leven overleefd heb. Ik had gemak
kelijk kunnen sterven, in veel gevallen, en ik had ge
makkelijk iemand anders kunnen ombrengen. Ik had
dikwijls black-outs, was vaak gewelddadig, werd wak-

107

ker in de gevangenis of in her ziekenhuis of in bed bij

nemen, maar voor het grootste deel leek het perfect

iemand die ik me niet herinnerde ooit eerder gezien te

te werken.

hebben. En toen wist ik plotseling op een dag dar her

De drie decennia daarna dronk ik zelden en dacht ik

voorbij was. Door louter toeval liep ik bij een medi

er bijna niet aan. Drugs voor ontspanning heb ik nooit

sche afspraak voor iets anders een arts-therapeut tegen

meer gebruikt. In de jaren dat ik zwaar dronk, rookte

het lijf die gespecialiseerd was in het werken met alco

ik verscheidene pakjes per dag, maar met roken was ik

holici en drugsverslaafden. Ik had over haar gehoord,

helemaal gestopt. Ik kreeg nieuwe vrienden en bewoog

en ik vroeg haar ter plaatse me te helpen nuchter te

me in sociale kringen waar mensen nooit dronken, of

worden. Ze stemde toe. Op dat moment wist ik dat er

alleen matig, en waar niemand ooit drugs gebruikte. Ik

iets onherroepelijk veranderd was, dat mijn dagen als

hield me bezig met krijgskunst, beoefende zen, behaal

dronkelap voorbij waren.

de een graad in creatief schrijven, leefde en werkte in

Mijn therapeut benaderde verslaafdheid niet als

een centrum voor meditatieretraites, schreef boeken en

een ziekte waar ik geen macht over had, maar meer

anikelen over gewaarzijn en non-dualiteit. Bijna dertig

als een gedrag waar ik om verschillende redenen onbe

jaar leidde ik mijn leven in nuchterheid. Bij zeldzame

wust voor koos. Zij geloofde dat ik me er bewust van

gelegenheden nam ik een glas wijn bij het eten, maar

kon worden hoe ik die keus maakte en welk voordeel

er verstreken jaren tussen het ene glas en het andere.

ik van het drinken had. Ik kon dan bewust een an

Alcohol was geen punt meer.

dere keus maken, om mezelf niet te gronde te richten

Toen kwamen er verscheidene jaren, na al deze

en ik kon nieuwe manieren leren om al die positieve

jaren van nuchter zijn, ergens tijdens de hormonale

dingen te doen die ik met alcohol trachtte re berei

omwenteling van de menopauze en de ontreddering

ken, zoals creativiteit de ruimte geven en remmingen

na de dood van mijn moeder, waarin ik me af en toe

los re laten. Mijn therapeut dacht dat permanente

overgaf aan overmatig drinken, een patroon waarvan

onthouding niet altijd nodig was, en dar een voor

ik overtuigd was geweest dat het voorgoed verdwenen

malige alcoholgebruiker kon leren rnatig te drinken

was. Het drinken was bij lange na niet zo extreem of

als de onderliggende problemen die er de oorzaak van

destructief als jaren daarvoor het geval was geweest.

waren in therapie aangepakt waren. We hebben een

Ik zat niet op elk uur van de dag en nacht in bars te

jaar samengewerkt: waarin mijn leven drastisch veran

drinken. Ik werkte niet enorme hoeveelheden sterke

derde. In het begin hield ik helemaal op met drinken.

drank weg, gecombineerd met drugs en sigaretten. Ik

Daarna probeerde ik met toestemming van mijn the

vocht niet en werd niet wakker in de gevangenis zon

rapeut matig te drinken. Er waren enkele hobbels te

der enige herinnering aan de avond ervoor. -Het waren

108

109

een paar glazen wijn op sommige avonden, niet elke

wustzijn me onwenselijk toescheen, maar dat ik er

avond, in mijn eigen huis. Soms kon ik er alleen maar

echt lichamelijk van walgde. Er was op die momen

n nemen en dan stoppen, maar vaker dronk ik twee

ten een openheid, een teerheid, een gevoeligheid die

en soms zelfs drie glazen. M en toe dronk ik de hele

niet bedwelmd wilde worden.

fles leeg. Volgens mijn normen voelde het, gezien mijn

geschiedenis, beslist verslaafd en overmatig.

Er was een nieuwsgierigheid ten aanzien hiervan en

een vertrouwen in het proces. Ik was in gezonde mate

In de loop van de paar jaren erna, 'besloot' ik

bezorgd over mijn drinken, maar ik was nooit bang dat

verscheidene malen helemaal te stoppen met drin

ik weer teruggeworpen zou worden in dat volkomen

ken, maar voor ik het wist, begon ik er weer mee.

uit-de-hand-lopende en onbeheerst destructieve drin

'Ik' was duidelijk niet de baas. Maar door alles heen

ken dat ik decennia terug had gedaan. Ik wist met ze

aanschouwde gewaarzijn moeiteloos alles wat er ge

kerheid dat ik die kant niet opging. Ik kan niet uitleg

beurde - merkte de drang om te drinken op, hoe dat

gen hoe ik dit wist, maar ik wist het. Zoals ik met een

voelde in het lichaam, welke gedachten pleitten voor

stellige zekerheid weet dat ik fijngehakte lever nooit

en tegen drinken, hoe het voelde om de fles te ko

lekker zal vinden en ik nooit wiskundeleraar op een

pen, open te maken, het eerste glas in te schenken, de

middelbare school zal worden. Ik weet het gewoon.

eerste slok te nemen, hoe ik me voelde na het eerste

Na een paar jaren af en toe op deze manier drinken

glas, wat het was dat me soms een tweede glas deed

en moeiteloos gewaar zijn van de hele zaak zoals ze

nemen, hoe ik me de volgende morgen voelde. Er wa

gebeurde, ontstond er een beslult om nooit meer te

ren zeer interessante ontdekkingen tijdens dit proces.

drinken.

Ik merkte bijvoorbeeld dat ik, hoewel ik het gevoel

Dit besluit voelde totaal anders aan dan alle eerdere

dat ik na een glas wijn had heel erg fijn vond, er ei

beslissingen die gefaald hadden. Het leek niet uit het

genlijk niet meer van genoot naarmate ik dronkener

verstand te komen, niet uit het deel van mij dat in ge

werd, vooral als ik meer dan twee glazen dronk. Toch

vecht met het drinken was, maar eerder uit non-duaal

dwong iets me vaak door te gaan, ook al genoot ik

bewustzijn, de onvoorwaardelijke liefde die nergens

eigenlijk niet van het gevoel dat ik erbij kreeg. Ik ging

een probleem mee heeft. Dit was niet het dualisti

op een aantal stille meditatieretraites van een week in

sche, op angst gebaseerde verlangen om te stoppen dat

die jaren dat ik af en toe dronk en ik ontdekte dat,

voortkomt uit de gedachte dat 'ik' in moeilijkheden

midden in de retraite, wanneer het gewaarzijn heel

zat en geholpen moest worden. Dit kwam vanuit een

helder was, niet alleen de gedachte aan het drinken

afwezigheid van strijd en afgescheidenheid. Er was een

van een glas wijn en het bedwelmen van mijn be-

voelbaar verschil dat ik niet helemaal onder woorden

110

111

kan brengen, maar het kenmerk was een bepaalde ze

gebeurt. Zogenaamde oorzaken en gevolgen zijn maar

kerheid, de afwezigheid van twijfel die ik nooit had

achteraf bedachte verhalen.

kunnen produceren of bewerkstelligen. Het was pre

Zoals veel mensen heb ik schijnbaar de keus ge

cies dezelfde soort ervaring die ik destijds in 1973 had

maakt me te onthouden van roken en drinken. Maar

gehad, toen ik voor het eerst nuchter werd. Ik wist

wat inspireerde me en stelde me in staat deze 'keuzes'

zonder een greintje twijfel dat er iets volkomen ver

toen te maken? Waarom werkte het toen wel en niet

anderd was toen ik mijn therapeut voor de eerste keer

bij de eerdere pogingen die gefaald hadden? Wat ver

ontmoette. Her was anders dan al die eerdere keren dar

anderde er toen het besluit aanvoelde alsof het uit non

ik had geprobeerd te stoppen en faalde. Ik wist dat ik

duaal gewaarzijn kwam en die stellige zekerheid eraan?

niet zou terugvallen. Niemand kan een dergelijke ze

Wat stelt me in staat me aan deze keuzes te houden op

kerheid bewerkstelligen of een dergelijke verandering

elk gegeven moment van verleiding? Waarom kon ik

laten gebeuren. Bij beide gelegenheden kwam her dui

soms een enkel glas wijn nemen en soms niet in staat

delijk niet door mij.

zijn de verleiding van een tweede glas te weerstaan? Als

De therapeut bij wie ik jaren geleden nuchter werd

we er heel intensief naar kijken, vinden we geen en

noemde nuchter zijn een keuze. Zij geloofde dat de

kelvoudige oorzaak, geen gemakkelijke verklaring. Zo

mens de macht had, niet het spul. De AA daarentegen

het iets is, is het een oneindig en onnaspeurlijk web

schrijft een weg naar herstel voor die begint met toege

van oorzaken en omstandigheden. Omdat ik en vele

ven dat we machteloos zijn ten aanzien van de drug en

anderen erin geslaagd zijn met drinken en roken te

dat alleen een grotere macht dan wijzelf ons kan red

stoppen, volgt daar dan uit dat iedereen dat ook kan?

den. Mijn therapeut meende dar volledige, permanen

Dat had ik kunnen denken als her dwangmatige vin

te onthouding nier noodzakelijk was. De AA gelooft

gerbijten er niet was geweest, waarmee ik vanaf mijn

dat absoluut wel. Dit zijn twee verschillende modellen,

jeugd geworsteld heb.

verschillende plannen, verschillende instructies, maar

Ik heb meer keren 'een besluit genomen' om daar

ze wijzen beide op herzelfde vrij zijn van verslaafdheid.

mee op te houden dan ik kan tellen, maar het heeft

Ze zien het en komen er beide op een andere manier.

sinds dit geschreven is, ondanks mijn grootste inspan

Niemand heeft iets te zeggen over het plan waartoe we

ningen, niet langer dan op zijn langst een paar maan

ons voelen aangetrokken, of die we per ongeluk tegen

den gewerkt. Vroeg of laat, tenminste tot nu toe, lijkt

komen, of die werkt voor ons. En uiteindelijk weten

de dwang of wat het stuurt sterker te zijn dan het

we niet werkelijk waarom we beginnen te drinken of

verlangen en de intentie om het niet te doen. Ik heb

hoe we gestopt zijn of hoe of waarom er ook maar iets

elke behandeling die je kunt bedenken geprobeerd, en

112

113

tot nu toe komt de dwang steeds terug. Natuurlijk is

mediteer, ik doe alles wat in mijn macht ligt om niet

de drang om dit te doen het grootste deel van elke

op mijn vingers te bijten. En steeds weer is die ver

gewone dag afwezig, anders zou ik voortdurend op

onderstelling dat ik het kan beheersen fout gebleken.

mijn vingers bijten en dat doe ik niet. Meestal doet

Ondanks mijn grootste inspanningen om het niet te

alleen al de gedachte om op mijn vingers te bijten

doen, voel ik mij weer gedwongen op mijn vingers te

pijnlijk en onaantrekkelijk aan. Het afgelopen jaar is

bijten. Mijn eed faalt. Maar als een bokser die weigert

een paar keer, zomaar, heel mysterieus, de hele dwang

uitgeteld te worden, sta ik op en probeer ik het weer.

een maand of langer weggeweest zonder dat ik dat van

Ik hernieuw mijn eed. Keer op keer word ik neerge

plan was of het probeerde te stoppen -hij verdwijnt

haald, en keer op keer sta ik op en probeer het weer. En

eenvoudig en is totaal afwezig. Op dergelijke momen

'ik' doe dit niet. Het leven beweegt op alle mogelijke

ten is het niet zo dat ik me verzet tegen de drang - de

manieren door deze steeds veranderende vorm Joan,

drang is volkomen verdwenen. Dit is heel fantastisch

zweert eden en breekt ze, bijt op haar vingers en bijt er

en heerlijk wanneer het ongevraagd een maand lang

niet op. Oppervlakkig bekeken lijkt deze dwangneu

of langer gebeurt. Ik vind dat dan heel hoopvol. Maar

rose een vorm van lijden, een ongelukkige toestand,

tot nu toe komt het dan allemaal op een dag, uit het

een obstakel. En in veel opzichten is dat zeker zo. Maar

niets, en om geen waarneembare reden net zo mysteri

het heeft me ook een inzicht in de aard van het leven

eus weer terug. De overweldigende drang komt terug,

gegeven dat ik op geen enkele andere manier had kun

de onmogelijkheid om er weerstand aan te bieden, het

nen krijgen.

dwangmatige bijten, de onmogelijkheid om ermee

Ik begrijp van mijn ervaring met vingerbijten hoe

op te houden, de hele toestand is plotseling in al zijn

het komt dat sommige mensen nuchter kunnen wor

kracht terug. Ook al komt het deze keer niet terug, ik

den en nuchter kunnen blijven, terwijl andere mensen

heb genoeg ervaringen van wel.

het niet kunnen, of waarom sommige mensen zich er

Mijn ervaringen met de dwangneurose van het vin

niet van kunnen weerhouden zulke verschrikkelijke

gerbijten heeft me een diep en onweerlegbaar inzicht

dingen te doen als kleine kinderen te mishandelen of

gegeven in de dwangmatige aard van het leven, de

seriemoorden te plegen. Het lijkt wel of we een keus

manier waarop het allemaal vanzelf gebeurt. De notie

hebben wanneer onze daad overeenkomt met onze

dat ik op de een of andere manier weloverwogen kan

aanvankelijke intentie, maar vaak blijkt het niet zo te

beslissen of opzettelijk kan kiezen om met bijten op

zijn. Op het ene moment willen we stoppen met roken

te houden steekt steeds weer de kop op. Ik 'besluit' te

en op het volgende willen we liever een sigaret dan dat

stoppen. Ik zweer een eed. Ik meen het echt. Ik bid, ik

we willen stoppen. Kunnen we kiezen wat we willen

114

115

of welk verlangen er op een bepaald moment wint?

moeder, betere dochter of betere echtgenoot zijn, niet

Waarom voelen sommige mensen een overweldigende

in staat zijn te stoppen met roken, depressief zijn, niet

dwang om genocide te beramen, terwijl de meesten

in staat zijn eruit te komen, niet genoeg aanwezig zijn

van ons een dergelijke drang niet voelen? Waarom

'in het nu', dat we te veel denken en dagdromen en ga

hebben sommige mensen blijkbaar meer wilskracht of

zo maar door- alsof er een enkele entiteit, 'ik' geheten,

een betere impulsbeheersing dan anderen? Is alles een

in dit lichaam-geestorganisme steekt die het zou kun

kwestie van keuze?

nen en zou moeten klaarspelen om het schip beter te

Hersenwetenschap wijst steeds duidelijker uit dat

besturen.

tuele of morele kracht en zwakte hebben beschouwd

Maar zo'n entiteit is niet te vinden. Een neum

wetenschapper heeft de hersenen pas vergeleken met

in feite het gevolg zijn van genetica, neurologie, hor

een 'team van rivalen'; veel van onze drijfveren blijven

monale en neumchemische veranderingen, problemen

onder het niveau van bewuste waarneming. Niemand

met het endocriene stelsel, onontdekte hersenaandoe

zwaait de scepter- God niet, Zeus niet, 'ik' niet. Dat

ningen en een massa andere factoren zoals voeding,

zijn allen imaginaire personages (tenzij we God op een

vroege jeugdervaringen, socio-economische omstan

heel andere manier begrijpen).

veel dingen die we lang als een psychologische, spiri

digheden, ons tijdsgewricht, posttraumatische stress,

En toch, als we onszelf en anderen pijn doen, is

blootstelling aan elektromagnetische velden of giftige

er een natuurlijk verlangen om een manier te vinden

chemische stoffen en allerlei ogenschijnlijk wlekeurige

ermee op te houden. Dit verlangen is de beweging

dingen waarvan je nooit zou veronderstellen dat ze in

van het leven zelf, evenals het deelnemen aan een ont

vloed hebben op je 'keuzes' over zoiets als vingerbijten

wenningskuur, beginnen met meditatie, aan een Fel

of roken. De vorm van je keel en je luchtpijp kunnen

denkrais les meedoen, aan yoga doen, lezingen over

bijvoorbeeld leiden tot niet vastgestelde slaapstoornis

radicale non-dualiteit bijwonen of waar het leven ons

sen die recentelijk in verband zijn gebracht met zaken

ook maar toe aanzet. Soms werkt het middel. Wan

als depressie en ADD, die op hun beurt een verlangen

neer de juiste omstandigheden samenkomen, vindt er

zouden kunnen opwekken je over te geven aan een

nuchter worden of ontwaken uit de droom van afge

troostend, verslavend en kalmerend type gedrag.

scheiden zijn plaats, wordt haat met liefde beantwoord

We veroordelen onszelf heel erg dat we zijn zoals we

of gebeurt het oplossen in grenzeloze aanwezigheid.

zijn - dat we niet genoeg geld verdienen, niet flitsend

Wanneer andere omstandigheden samenkomen, vindt

genoeg zijn, teveel eten, te dik zijn, niet vaak genoeg

dronken worden plaats of geloof in de illusie van af

naar de sportschool gaan, boos worden, geen betere

gescheiden en ingekapseld zijn; wordt haat met haat

116

117

beanrwoord of is er sprake van totale fascinatie met ge

deze gedachten en verhalen en van erkenning van het

dachten en ideen. Dit overkomt niemand. Niemand

grotere plaatje, het gewaarzijn dat alles waarneemt, de

maakt uit welke remedies we ons geroepen voelen te

onbegrensdheid van de essentie, dan smelt al dit psy-

proberen en welke uitkomst ze zullen hebben. Wan

chische leed.

neer we zien hoe weinig keus er is bij alles, is er me

In de loop van de tijd is de intensiteit van dit dwang-

dedogen met onszelf en anderen wanneer het allemaal

matige vingerbijten minder geworden. Het komt min

niet zo gaat als we denken dat het zou moeren.

der vaak voor en is dan minder ernstig; ook is het er

Het is een enorme opluchting geweest om echt te

langere tijd niet. Maar wat misschien belangrijker is,

zien dat er geen centrale uitvoerder is die kiest wat hij

ik voel geen schaamte meer over deze dwangimpuls.

wil doen of wat de uitkomsten zullen zijn van wat er

Ik ben bereid te accepteren dat hij tot het eind van

gedaan is, en om echt te snappen hoe onpersoonlijk

mijn leven bij me zal zijn, mocht dat gebeuren. Van

onze innerlijke weersystemen zijn. Sommige lichaam

zelfsprekend wil ik graag dat hij weggaat, en ik hoop

geestorganismen kennen meer stormachtig weer dan

dat het gebeurt. Maar ik voelde me altijd gekweld door

andere, net zoals er op sommige geografische plaatsen

deze dwangneurose en door mijn onvermogen haar te

meer storm voorkomt dan elders; het is nuttig noch

beheersen. Ik geloofde alle verhalen in mijn geest over

relevant onszelf met anderen te vergelijken. Ook is

wat deze neurose over mij zei, dat ik een onverlichte

het heel bevrijdend te beseffen dat verandering altijd

verliezer was en dat dit natuurlijk niet zou gebeuren als

komt volgens haar eigen tijdschema en niet volgens

ik alleen maar beter mijn best deed om vaker 'gewaar te

het tijdschema dat het verstand bedenkt. Vooral in

zijn' en 'in het nu te zijn'. Het is een grote opluchting

onze gehaaste, moderne fastfood cultuur zijn we ge

deze verhalen niet langer te geloven. Ze steken nog wel

neigd onmiddellijk resultaat te willen, maar het leven

eens de kop op en af en toe hebben ze me nog in hun

zit gewoon zo niet in elkaar. De meeste veranderingen

greep en lijken even geloofwaardig, maar de hypnoti

in de natuur gaan langzaam.

sche betovering duurt niet lang. Het wordt snel duide

Telkens wanneer dit lichaam-geestpersonage ge

naamd Joan een echte, vaste entiteit lijkt, wanneer ik

lijk dat deze verhalen en het personage in het centrum

een bedrieglijke voorstelling van zaken zijn.

vaststel dat ik dit personage ben, wanneer de verhalen

Ik heb zowel de opluchting te onderkennen dat nie

over 'Joan de neurotische vingerbijtster' geloofwaardig

mand de touwtjes in handen heeft direct ervaren als

en echt lijken, is er lijden. De feitelijke fysieke pijn van

de betrekkelijke waarde van zaken als therapie, medi

het bijten op mijn vingers verbleekt bij die psychische

tatie, de krijgskunst en werken aan lichaamsbewustzijn

pijn. Maar wanneer er sprake is van onrwaken uit al

om nieuwe mogelijkheden beschikbaar te maken. Ik

118

119

heb gezien hoe het lichaam-geesrorganisme - het brein

voor het land of erbij blijven dat het de Enige Echte

en het zenuwstelsel - nieuwe manieren kan leren om

Kaart is. Dogmatische non-dualiteit is een tegenstrij

te functioneren. Naast het blootleggen van vele voor

digheid in zichzelf, dus telkens als we merken dat we

dien onvermoede oorzaken voor gedrag dat eerder be

op een bepaalde abstracte ideologie, model of kaart

schouwd werd als geestelijke of morele zwakte, heeft de

gefixeerd raken, zal het er ons misschien toe bewegen

hersenwetenschap ook ontdekt dat het brein een grote

ons af te vragen wt we zo absoluut zeker weten. Deze

plasticiteit heeft- het kan veranderen zoals we ons eer

vraag voert ons snel terug tot de naakte werkelijkheid

der nooit konden voorstellen. Natuurlijk is er geen on

van Hier/Nu die niet op een idee stoelt, die niet ge

afhankelijke, handelende persoon die ook maar iets over

formuleerd kan worden.

deze verandering te zeggen heeft. We leren deze nieuwe

De geest wil altijd dingen vastpinnen, greep op iets

manieren om te functioneren niet op bevel, omdat ie

krijgen, vaste grond onder de voeten zoeken. Hij heeft

mand het wil. Dit leren en transformeren gebeurt gro

eindeloos veel ideen over hoe alles is en war 'ik' zou

tendeels zelfs buiten het bewuste gewaarzijn om. Maar

moeten doen om mezelf te verbeteren en in een betere

leren vindt wel plaats (wanneer de benodigde voorwaar

positie geraken dan waarin ik me bevind.

den samenkomen). Radicale non-dualiteit betekent dus

Als we geluk hebben, gaan we inzien dat het ver

niet dat we al dergelijke activiteiten moeten afzweren.

stand het heft niet in handen heeft en nooit gehad

Het betekent eenvoudigweg dat het hele universum ze

heeft, dat de 'ik' die het pretendeert te zijn slechts een

laat gebeuren zonder dat er een oorzaak voor is. In non

denkbeeld is dat over wat we op dit moment ervaren

dualiteit wordt onderkend dat er niets is dat we moeten

heen is gelegd, dat we nergens heengaan, want we zijn

doen (anders dan precies wat we doen), maar ons wordt

altijd Hier/Nu. En als we geluk hebben, raken we

niet verteld niets te doen. Dat is een groot verschil.

meer genteresseerd in Hier/Nu dan in onze gedach

We kunnen over dergelijke activiteiten spreken

ten, herinneringen en fantasien over een andere po

in de taal van keuze en verantwoordelijkheid, of we

sitie (met inbegrip van onze gedachten over hoe in de

kunnen erover spreken in de taal van niet gekozen

toekomst Hier/Nu te komen). Als we geluk hebben

gebeurtenissen, maar dat zijn slechts verschillende

zijn we meer genteresseerd in de grondloosheid van

manieren om dezelfde gebeurtenissen te beschrijven

de actuele, directe ervaring dan in het hopeloze project

of voor te stellen, verschillende kaarten van hetzelfde

van te proberen greep te krijgen op het onverklaarbare

land. Zoals altijd is wat echt belangrijk is het land,

en voortdurend veranderende gebeuren van het leven.

niet de kaart. Het is goed om de kaart te gebruiken,

We proberen het leven niet meer te formuleren tot

maar we raken verdwaald wanneer we het aanzien

een ideologie waaraan we ons kunnen vasthouden; in

120

121

plaats ervan lossen we op in eenvoudigweg het leven

zijn, precies zoals het is.
Waar we ook gaan, hier zijn we altijd, en we kun
nen altijd erop vertrouwen dat het leven zich precies zo

Gewaarzijn

ontvouwt zoals het is.

Door gedachten als 'war als' en 'als alleen maar' en
'ik ben er nog niet' en 'dit is het niet' en 'dit zou niet
zo moeten zijn' gaan we ons ellendig voelen. We kun
nen niet 'besluiten' dergelijke gedachten niet te heb
ben. Dat werkt niet. Maar misschien merken we dat,
door eenvoudig te zien hoe dit soort van zoeken en
grijpen naar en 'ruziemaken met de werkelijkheid' tor
stand komt, deze gewoonten en neigingen van de geest
geleidelijk uitgehold worden. Door deze mentale in
spanning (telkens weer) eenvoudig te zien terwijl

ze

er

is en die te herkennen als een vorm van lijden, zullen

deze gewoonten vanzelf afnemen.

p dit moment is er de naadloze onmiddellijkheid

van ademen, gewaar zijn, voelen, denken, zijn

-de geluiden van het verkeer, de warme bries, de dan

Maar verwacht nier dat ze allemaal tegelijk ver

sende schaduwen op de muur, het bewegen van vingers

dwijnen, voorgoed, zoals we graag zouden willen wan

over het toetsenbord - de opperste eenvoud van wat er

neer we ons 'de volmaakte ik' of 'het pijnvrije leven'

nu gebeurt. Er is niets verwarrends aan het moment

voorstellen-juist die verwachting betekent nog meer

van nu, tot we erover gaan nadenken. We kunnen dit

gezoek, nog meer 'als alleen maar'. Het leven gebeurt

naadloze gebeuren conceptueel opdelen met woorden,

zoals het gebeurt. En bij de meesten van ons kunnen

maar wat we daarmee creren is alleen maar een kaart.

die oude gewoontebewegingen van de geest zich op

Het land zelf is altijd naadloos. Ik zeg dit steeds weer

oneindig veel manieren voordoen. Er komt geen eind

omdat je het gemakkelijk vergeet, en omdat ik op het

aan het bewust worden, evenmin als er een eind komt

punt sta een paar dingen in kaart te brengen.

aan Hier/Nu. En of er nu sprake is van zoeken of van

In verschillende boeken en lezingen over non-du

zich ontspannen, verkramping of verruiming, denken

aliteit worden de woorden gewaarzijn en bewustzijn

of niet-denken, vingerbijren of geen vingerbijren, het

door verschillende schrijvers anders gebruikt en dit

is allemaal onderdeel van de dans.

vaak door dezelfde schrijver op verschillende momen-

122

123

ten. Dat kan verwarrend zijn, en het is nuttig je te her

dacht en het denken. Bewustzijn noch aandacht noch

inneren dat de verwarring altijd in de kaart zit en niet

denken kunnen zonder gewaarzijn optreden, maar ge

in het land.

waarzijn is geenszins afhankelijk van bewustzijn, aan

Ik gebruik het woord bewustzijn om te verwijzen

dacht of denken om er te kunnen zijn. Gewaarzijn is

naar de film van het waakbestaan, alles wat waar

wat het denken ziet en een gedachte herkent als een

neembaar en voorstelbaar is, dit hele waarneembare

gedachte. Het is wat bewustzijn kent. Het is het licht

verschijnsel. Ik gebruik het woord gewaarzijn op twee

achter aandacht. Het is aandacht. Bewustzijn, aandacht

verschillende manieren, f als de alomtegenwoordige

en het denken komen en gaan alle. Gewaarzijn ziet al

grond van bestaan f als het licht achter aandacht.

deze. Gewaarzijn heeft zelf geen eigenschappen.

Het is in beide gevallen hetzelfde gewaarzijn, slechts

Als de alomtegenwoordige grond van bestaan of het

een ander aspect ervan dat belicht wordt. Aandacht,

uiteindelijke subject, heeft gewaarzijn geen tegenpool

zoals ik het woord gebruik, verwijst naar een bepaalde

en geen ander. Het is het water in elke golf, en het is

gerichtheid op een object van gewaarzijn, aandacht

hetgeen blijft wanneer al het waarneembare en voor

schenken aan iets in het bijzonder, terwijl gewaarzijn

stelbare verdwijnt. In die zin komt en gaat gewaarzijn

geen focus of object heeft. Het gewaarzijn kijkt naar

nooit en wordt nooit groter of kleiner, want het is alles

alles en sluit alles in. Het is een ander woord voor

wat er is.

Hier/Nu. Denken is het mentale proces dat reflec

Sommige schrijvers gebruiken het woord bewust

teert op wat er in het gewaarzijn verschijnt- benoe

zijn in deze absolute betekenis, en sommige schrijvers

men, ordenen, verdelen, speculeren, plannen en wat

gebruiken bewustzijn noch gewaarzijn in de betekenis

er verschijnt analyseren. Bewustzijn schept diversiteit

van uiteindelijke werkelijkheid. Sommige schrijvers

en variteit, maar bewustzijn zonder denken (louter

zeggen dat gewaarzijn de eerste verschijning, de eerste

waarneming) is naadloos en onmiddellijk. Denken

manifestatie (of imaginatie) is die komt en gaat. En in

is nodig om het idee van scheiding, verdeeldheid en

derdaad verdwijnt elke nacht in de diepe slaap het eer

conflict te scheppen. Het denken handelt in concep

ste, pure gevoel van gewaarzijn, verdwijnt de gedachte

ten, abstracties en modellen. Het is intrinsiek dua

van gewaarzijn, verdwijnen al deze woorden en ver

listisch en representatief. Gewaarzijn daarentegen is

dwijnt degene die dit alles graag zou willen uitzoeken.

non-conceptueel, holistisch, onmiddellijk en direct

Wat blijft is onnoembaar. Per definitie is het niet waar

(onoverdacht).

neembaar of voorstelbaar. Of we het nu oergewaarzijn,

Gewaarzijn is aanwezig vr bewustzijn, aandacht

het Uiteindelijke Subject, de Uiteindelijke Werkelijk

en het denken; het is aanwezig tijdens bewustzijn, aan-

heid, het Absolute, het Zelf, Bewustzijn, Eenheid of

124

125

Huppeldepup noemen doet er eigenlijk nier toe, zo

lang we begrijpen hoe we de woorden gebruiken.
Hoe we dit onnoembare absolute ook noemen, het
is geen object. Het bestaat niet als 'iets' dat losstaat
van de rest, want het is dat wat geen tegendeel heeft
en waarvan er geen andere bestaat. Het is de leegte van
alles, het niet-iets, de ongrijpbare vormloosheid. Het
verschijnt als gewaarzijn, als bewustzijn, als denken,
als waken en dromen, als diepe slaap, als het gevoel
iemand te zijn en als het gevoel grenzeloze, onper
soonlijke aanwezigheid te zijn. Het is de tijdloosheid
en ruimteloosheid die verschijnt als tijd en ruimte.
Het is alles, maar het is niets in het bijzonder. Het is

werk zoals Feldenkrais. Het is de intelligentie die licht

werpt en illusies laat verdwijnen. Het is de intelligentie
die licht werpt op illusie en haar doet verdwijnen.
Wanneer we over gewaarzijn als het licht achter
aandacht spreken, is het belangrijk om te onderken
nen dat de denkende geest (die doet alsof hij 'mij' is)
niets te zeggen heeft over deze kracht. Gewaarzijn is er
eerder dan die beweging van het denken die preten
deert de schepper van mijn leven te zijn. Hoewel we
dus enige zeggenschap lijken te hebben over waar we
onze aandacht op richten, kunnen we het gewaarzijn
niet naar believen manipuleren of 'gebruiken' voor de
doeleinden die het denken verzint. We kunnen alleen

overal en altijd evenzeer en volledig aanwezig, alles wat

maar oplossen in gewaarzijn of gewaarzijn zijn. En hoe

we kunnen benoemen (Bewustzijn, Gewaarzijn, het

wel we niet niet gewaarzijn kunnen zijn, in de ruimere

Uiteindelijke Subject, het Zelf, het Absolute) klinkt

zin van her woord, kunnen we wel niet gewaar zijn in

onvermijdelijk als iets, zodra we er een woord voor

deze beperktere zin van het woord. We zijn soms afwe

hebben, maar we kunnen nooit echt vastleggen wat

zig, afgeleid, onoplettend of dom. Het beoefenen van

hetgeen is waar we over praten. Zoals met ieder 'ding'

gewaarzijn gaat om oplettender, opmerkzamer, meer

dat de geest probeert vast te pakken, is er, als we goed

aanwezig en bewuster te zijn van wat er is.

kijken, niets (los van alles).

Wanneer mensen over 'gewaarzijnsbeoefening' of

Dat mag klinken als zelfverbetering, maar para

doxaal genoeg heeft gewaarzijn het juist niet nodig om

gewaarzijn als de sleutel tot bevrijding spreken, wordt

anders te zijn dan precies zoals het is. Her gaat niet de

her woord gewaarzijn gebruikt om te wijzen naar de

oorlog aan met de dingen zoals ze zijn, het brengt ze

kracht achter aandacht. Her is in deze zin dat mensen

alleen aan het licht. Het laat alles zichzelf ongedaan

spreken over het cultiveren van gewaarzijn of dat je op

maken. Gewaarzijn is onvoorwaardelijke liefde, totale

verschillende momenten meer of minder gewaar bent.

toewijding. Het accepteert alles.

In deze zin van het woord is gewaarzijn het voornaam

Ik heb het hiervoor gehad over hoe gewaarzijn me

ste ingredint van inzichtmeditatie, non-conceptueel

van mijn drankverslaving heeft afgeholpen, hoe er een

onderzoek, intelligente psychotherapie en lichaams-

natuurlijk gewaarzijn was van het hele proces zoals

126

127

het zich ontvouwde tot de beslissing om er mee op te

met verbetering, reparatie en vervolmaking van dit

houden uiteindelijk spontaan ontstond door het leven

imaginaire 'ik', waarvan gezien wordt dat die maar een

zelf. Je kon in dat voorbeeld zien dat gewaarzijn in zijn

illusie is. Dat betekent niet dat we geen interesse meer

eigen tempo werkt, dat het niet door 'mij' gemanipu

hebben om te helen wat gebroken is of te verhelderen

leerd kan worden, dat er vele andere natuurkrachten

wat onhelder en verward is, maar onze interesse komt

en opvoedingsinvloeden een rol speelden in wat zich

voort uit liefde in plaats van uit angst. We verzetten

ontvouwde en dat uiteindelijk niemand echt weet

ons niet tegen het leven zoals het is en proberen er niet

waarom ik ophield met drinken.

voor te vluchten en streven niet naar een persoonlijk

Gewaarzijn (of aandacht) brengen naar verschil

resultaat dat 'mij' bijzonder maakt.

lende plekken in het lichaam, of naar verschillende

Als we verstrikt raken in het streven naar een der

denk- en gedragspatronen is als licht aandoen in een

gelijke bijzondere prestatie, of als we ons beginnen te

donkere kamer. Er worden dingen geopenbaard, ver

verbeelden dat 'ik' nu verlicht ben en alles overstegen

helderd en opgelost. Maar als we proberen deze fantas

heb, is dat idee nu juist een kant-en-klare begooche

tische kracht te 'gebruiken' om een bepaald resultaat

ling en een nieuw zelfbeeld om te beschermen en te

te krijgen en vooral als we onmiddellijke, ingrijpen

verdedigen. Gewaarzijn onthult dergelijk bedrog; het

de en blijvende resultaten willen hebben, worden we

brengt het aan het licht.

meestal teleurgesteld. Het kan gebeuren dat een oude

Veel mensen wijden hun leven op een of andere ma

gewoonte meteen en voorgoed met n grote lichtflits

nier aan het cultiveren van gewaarzijn en dat is prach

verdwijnt om nooit terug te komen, maar vaker is dit

tig. Uiteindelijk is gewaarzijn de grote oplosser. Het

niet het geval. En zelfs wanneer iets wel volledig en

lost grenzen en beperkingen op, het lost leed op, het

voorgoed lijkt te verdwijnen, zelfs dan weten we nooit,

laat elke fixatie verdwijnen. Daardoor blijft alleen de

zoals mijn ervaring met drinken laat zien, wanneer het

grond-zonder-grond over, de openheid die alles toelaat

misschien terugkomt. Uiteindelijk ontdekken we dat

en nergens aan vasthoudt.

het eigenlijk niet belangrijk is of een oude gewoonte

Aandacht is altijd beperkt en tijdelijk. De lens van

weer opduikt of niet, de gewoonte om je te identifi

aandacht gaat van de ene focus naar de andere, op de

ceren met lichaam en geest, en je ingekapseld te voe

zelfde manier waarop al het andere in het universum

len als personage, inbegrepen. Al dergelijke ervaringen

gebeurt. Geen enkel individu trekt

worden gezien als kortstondige, onwezenlijke verschij

drang en het 'besluit' om op een bepaald moment aan

ningen in gewaarzijn, ook de 'ik' die beweert deze er

dacht te schenken aan mijn linker voet komt voort uit

varingen te hebben. Er is steeds minder preoccupatie

oneindig veel oorzaken en omstandigheden; het vermo-

128

aan

de touwtjes. De

129

gen dit te doen hangt af van de conditie van brein en

het licht in de duisternis. En zij verbergt zich ook niet

lichaam. Maar we zijn meer dan deze geconditioneerde

in het licht om de duisternis te vermijden.

verschijning, daarom is bewustwording altijd een even

Heelheid omvat alles, het licht en het donker. In

wicht tussen de herkenning dat alles binnen de verschij

de natuur zijn er vele valse starts, er is veel afval, veel

ning een ongekozen, geconditioneerde gebeurtenis is,

individuen die jong sterven en zich nooit helemaal

en tegelijkertijd de ontdekking van het ongeconditio

ontwikkelen. Sommige bloemen bevriezen voordat

neerde gewaarzijn dat geen oorzaak heeft (de grenzeloze

ze ooit in bloei komen. Sommige golven sterven weg

liefde, het open hart, de ongedeelde energie, het onein

terwijl andere torenhoog worden en prachtig voortrol

dige potentieel) en dat onze ware aard is.

len, maar het is n oceaan die het allemaal doet. Al

Omdat gewaarzijn illusies

volkomen laat ver

les is onderdeel van het natuurlijke proces. Voortijdig

dwijnen denken sommige leraren die focussen op het

wegsterven of nooit tot bloei komen klinkt tragisch en

cultiveren van gewaarzijn, dat elk probleem ermee op

verschrikkelijk oneerlijk als we ons identificeren met

gelost kan worden. Veel mensen geloven dat verlichting

een afgescheiden deeltje, maar vanuit het perspectief

op magische wijze elk menselijk vlekje zal wegpoetsen,

van het geheel hoort het er allemaal bij.

zo

dat problemen als depressie, angst of verslaving voor

Wanneer beseft wordt dat elk moment zonder zelf

altijd zullen verdwijnen en we nog lang en gelukkig

is, dan mag alles op zijn eigen manier, in zijn eigen

zullen leven als we genoeg mediteren of ons bewust

tempo gebeuren, zoals het sowieso doet. De hele in

worden van onze ware aard. En als dat niet gebeurt, als

spanning om 'hier en nu te zijn' valt weg, samen met

die problemen zich blijven voordoen, dan vinden we

degene voor wie alles anders moet zijn dan zoals het

onszelf een mislukkeling. Of we denken dat de goeroe

is. We worden ons bewust van de heldere, sterke vita

een bedrieger is omdat hij nog steeds menselijke zwak

liteit die zich manifesteert als de geluiden van regen en

heden en onvolmaaktheden heeft.

verkeer, de smaak van thee, de koele bries, de groene

Er zijn zelfs veel biologische, chemische, neurologi

bladeren die fonkelen in het zonlicht en dansen in de

sche, psychologische, medische of sociale omstandighe

wind, de witte wolken die langs de blauwe hernel drij

den die niet opgelost kunnen worden door gewaarzijn

ven, de rode brandweerauto die met loeiende sirene

alleen; verlichting betekent niet dat al deze problemen

voorbijschiet. Dit is het buitengewone wonder van het

plotsklaps verholpen zijn. Verlichting ziet eenvoudig

gewone leven. Het is altijd beschikbaar, maar alleen

dat alle omstandigheden en uitingen van leven een on

maar hier en nu.

persoonlijk verschijnsel zijn zonder blijvende kern. Zij

De transformatie door middel van gewaarzijn zoals

beziet ze met mededogen en grenzeloze liefde. Zij ziet

ik die heb beschreven kan plaatsvinden in de context

130

131

van formele meditatie of een andere spirituele beoefe

heid, dufheid, verveling, depressie, angst, rusteloos

ning in een traditionele setting, zij kan plaatsvinden

heid, agitatie, boosheid, zorgen, shock, verslaving en

door boeken te lezen over fundamentele non-dualiteit

alle andere vormen van betrokken, bewolkt, turbulent

die je steeds weer zeggen: 'Dit is het, precies zoals het

en stormachtig weer. Niets wordt weggelaten. Bewust

is', ze kan plaatsvinden door een vorm van lichaams- of

worden is niet een eeuwig zonnige dag. Maar wanneer

energiewerk, ze kan vanzelf op een volkomen informele

er een verschuiving plaatsvindt van verstrikt zijn in het

manier plaatsvinden. Transformatie gebeurt misschien

denken naar volledig aanwezig zijn als open gewaar

helemaal niet op een niveau warop de rationele, cog

zijn, eindigt het lijden. We gaan ontdekken dat ons

nitieve geest het kan begrijpen of onder woorden kan

zogenaamde probleem, ons lijden, alleen nu opgelost

brengen. De intelligentie van gewaarzijn, of van het

kan worden, niet gisteren of morgen of eens en voor

leven, opereert op een niveau dat dieper en hoger is

altijd, maar alleen nu.

dan de cognitieve geest.

Verleden en toekomst bestaan alleen als bedenksel

Een bepaalde zen-leraar gaat zelfs w ver dat hij zegt

of als herinneringen en fantasien die hier en nu ver

dat helderheid overschat wordt. Hij vindt za-zen voor

schijnen. Maar gewaarzijn is non-conceptueel, tijdloos

zonsopgang (zitmeditatie) krachtig, juist omdat je nog

en direct. Het is Hier/Nu.

half in slaap bent, in die sfeer waarin de onbewuste,

Woorden vormen slechts een aanwijzing. In wer

dromende geest en de leegte van de diepe slaap nog

kelijkheid is er geen scheiding tussen denken en ge

heel erg aanwezig zijn. En ik denk zo dat sommige

waar zijn, tussen bewustzijn en gewaarzijn of tussen

mensen misschien hetzelfde resultaat krijgen door in

gewaarzijn en de uiteindelijke werkelijkheid, tussen

bed te blijven! In Feldenkrais-training werd het zelfs

vorm en leegte, tussen diepe slaap en de fllm van het

beschouwd als horende bij het proces, als je tijdens de

waakbestaan of tussen samsara en nirwana. Dit zijn

les in slaap viel en het werd nooit ontraden. Men er

veel woorden voor n gebeurtenis. De woorden ver

kende dat het brein en zenuwstelsel nieuwe informatie

delen slechts schijnbaar wat feitelijk ongedeeld is. Ten

opnamen en verwerkten op een ander niveau dan dat

slotte zijn woorden allemaal 'lawaai en opwinding,

van bewuste waakzaamheid.

zonder enige betekenis'.

Er is geen toverformule voor transformatie, geen

Wanneer we ontwaken uit de verwarring van woor

zilveren kogel [verwijzing naar een boek van Stephen

den, uit wat het brein in kaart brengt en uit de verha

King, waarin een weerwolf wordt gedood met zilveren

len over hoe alles werkt, de verhalen over oorzaak en

kogels-vert.); uiteindelijk wordt onderkend dat onbe

gevolg, vooruitgang en regressie- wanneer we wakker

grensdheid net zo aanwezig is als spanning, verkrampt-

worden uit al dat lawaai en die opwinding, realiseren

132

133

we de ongedeelde eenvoud van wat is. Dit naakte zijn

is meteen duidelijk, onvermijdelijk en volkomen on
voorstelbaar. Het kan niet verklaard of begrepen, ge
formuleerd of ontcijferd worden. We kunnen het niet

Valt er iets te doen?

bevatten en we kunnen het niet afwijzen. Dit is het, op

deze plek, op dit moment, precies zoals het is.

Realisatie is niet iets nieuws dat je kunt

verwerven...
Realisatie bestaat eruit het verkeerde idee
kwijt te raken dat je niet gerealiseerd bent.
- Ramana Maharshi

Zodra je begrijpt dat het onechte tijd nodig

heeft en wat tijd nodig heeft onecht is, ben
je dichter bij de werkelijkheid, die tijdloos
is, altijd in het nu...
Als je tijd nodig hebt om iets te bereiken,
moet het onecht zijn.
Het echte is altijd bij je; je hoeft niet te
wachten om te zijn wat je bent.

134

135

je moet je geest alleen niet uit je weg laten

geconditioneerde patronen, het moment

gaan om ernaar te zoeken.

waarop je aanwezig wordt. Tot je dat punt

bereikt, ben je onbewust, spiritueel gespro
ken. Dit betekent dat je gedwongen wordt

- Nisargadatta Maharaj

op een bepaalde manier, volgens de condi

De vraag is niet: wat moet ik in de toe

tionering van je geest, te denken, voelen en

komst doen om het te krijgen, maar eerder:

handelen...

wat doe ik nu dat me verhindert het op dit

Aanwezigheid is de sleutel. Het nu is de

moment te realiseren?

sleutel.
- Eekhart Tolle

-Alan Watts

In eenvoudig aanwezig zijn bij wat er op

\%nneer we gewaarzijn betrachten, vindt,

ofwe het weten ofniet, genezing plaats ...

dit moment is, zij het heerlijk ofpijnlijk,

een deur die gesloten

openbaart zich een geweldige vrijheid.

was

gaat open... als

de deur opengaat, zien we dat het heden

Die kan niet in woorden beschreven of

absoluut is en dat, in zekere zin, het hele

verklaard worden. Het is de vrijheid om

universum op dit moment, in elke seconde,

totaal, moeiteloos te zijn zoals de dingen

begint. En de genezing van het leven zit in

op dit moment zijn.

die seconde van eenvoudig gewaarzijn...

-Toni Packer

Genezing is altijd gewoon hier zijn, met

een simpele geest.

anneer mensen de fundamentele boodschap

- Charlotte Joko Beek

van non-dualiteit horen, dat alles een gebeurre

nis is waarin je geen keuze hebt, dat er geen zelf is en

136

Keuze impliceert bewustzijn - een hoge

niets te bereiken, denken ze vaak dat dit betekent dat

graad van bewustzijn. Zonder dat heb je

ze

geen keuze.

of hun tennisspel verbeteren. Maar waar deze non-du

Keuze begint op het moment waarop jeje

ale boodschap naar verwijst is dat dit alles best mag

niet meer identificeert met de geest en zijn

gebeuren, maar dat er nooit een onafhankelijke uit-

niet 'zouden moeten' mediteren of aan yoga doen

137

voerder is die het doet. Er is nooit een denker achter

de gedachten of een doener achter de daad. Het afzon
derlijke individu dat we lijken te zijn, is slechts een
verschijning, een mentaal beeld, een verhaal, een idee,
een illusie. Onze echte ervaring, als we er aandacht aan
schenken, is grenzeloos en naadloos, steeds anders en
alomtegenwoordig, uiterst direct en zonder afschei
ding. Alles wat er gebeurt is de ongedeelde beweging
van het leven zelf
In het filmverhaal van het waakbestaan kunnen we
inderdaad herstellen van een verslaafdheid, leren om
stress beter te hameren, of een diepgaande verlich
tingservaring hebben, maar niets hiervan is - als her
plaatsvindt - het gevolg van individuele vrije wil, al
kan het zo lijken, en er is niemand in her centrum
van deze gebeurtenissen die erdoor verbeterd wordt,
want een dergelijke afgescheiden, blijvende entiteit be
staat in feite niet. Ons hele spirituele avontuur, alle
magnifieke verlichtingservaringen en alle momenten
van ogenschijnlijke terugval zijn maar een schijnver
toning. De vormen die verschijnen lijken op het eerste
oog misschien concreet en echt, maar kijk beter en de
hele show blijkt niet concreter te zijn dan rimpelingen
op een vijver of rook die omhoog kringelt.
Bezigheden als, meditatie, yoga of psychotherapie
lijken misschien nuttig binnen de fllm van het waak
bestaan, al is elk verhaal dat we formuleren over oor
zaak en gevolg, of verbetering, natuurlijk een opgelegd
idee. Maar met die waarschuwing in gedachten, kan ik
zeggen dat ik in mijn eigen leven de transformerende

138

kracht van verschillende vormen van bewustzijnstrai

ning, zoals meditatie, onderzoek, Feldenkrais en psy
chotherapie ervaren heb, en ik heb ook de bevrijdende
invloed van boeken en bijeenkomsten over fundamen
tele non-dualiteit ervaren. Al deze gebeurtenissen heb
ben blijkbaar een rol gespeeld om het imaginaire pro
bleem te doorzien, om te zien hoe het lijden gecreerd
en instandgehouden werd, om te ontwaken uit het
droom-gelijke 'verhaal van mijn leven' en de eenvoud
van louter aanwezigheid en de vrijheid niets meer no
dig te hebben dan wat er is, te ontdekken.
Betekent dit dat deze bezigheden dit inzicht, deze
pure aanwezigheid of deze vrijheid veroorzaakten, of
dat ze het onontbeerlijke recept vormen voor ieder
ander om hetzelfde resultaat te krijgen? Nee, her be
tekent alleen dat dit in mijn ervaring hetgeen is wat
er gebeurde. En zelfs dan is het allemaal een verhaal,
een memale constructie achteraf Niets is er werkelijk
gebeurd. Hier/Nu heeft geen oorzaak. Het is niet het
resultaat van iets anders. Waarheen we ook gaan, we
komen nooit dichter bij Hier/Nu. Welke veranderin
gen er ook plaatsvinden in de golven, ze zijn nooit
meer of minder de oceaan. Er kunnen veranderingen
plaatsvinden, maar ze maken alleen relatief verschil
uit, in het filmverhaal van het waakbestaan. Wanneer
we wakker worden uit een droom, verdwijnen her
droom-probleem en de droom-oplossing allebei. Alles
was schijn.
Er is geen manier om te worden wat we al zijn en
wat er al is. Indien zoiets als meditatie, satsang, boeken
139

zoals dit of bijeenkomsten over fundamentele non-du

Om aan het licht te brengen wat evident, onvermijde

aliteit enig nut heeft, ligt dat in het bloodeggen van de

lijk en nooit-niet-hier is, is een benadering nodig die

illusie dat er iets ontbreekt, dat er tijd is waarin je iets

niet op resultaat gericht is, een benadering die nergens

kunt bereiken, en dat er iemand is die getransformeerd

heen gaat, een benadering die volstrekt nutteloos en

moet worden. Maar juist door hun aard versterken

zonder doel is. Een dergelijke benadering begint met

planmatige bezigheden of oefeningen deze illusies in

de herkenning dat er niemand is die verlicht moet

zekere zin alleen maar (met inbegrip van de niet-be

worden en dat elke zogenoemde verlichting zich af

oefening van fundamentele non-dualiteit zodra we die

speelt in de droom-gelijke film; en of er op een bepaal

formaliseren door een boek te schrijven of een bijeen

de moment verlichting is of begoocheling er daarom

komst te houden) en dus heeft men al dergelijke bezig

eigenlijk helemaal niets toe doet, want het is allemaal

heden en oefeningen soms vergeleken met het blussen

onderdeel van de show en niets ervan is persoonlijk.

van brand met vuur of het verkopen van water aan de

oever van de rivier.

Natuurlijk maakt het praktisch gezien in het alle

daagse leven een enorm verschil of we lijden of bevrijd

Alleen maar het idee aannemen dat 'alles n' is, dat

zijn van lijden. Daarom blijven beoefening en niet-be

er 'geen zelf ' is, dat 'alles volmaakt is wals het is', als

oefening vaak voorkomen; ze zijn evenzeer het werk

een filosofie of een geloof, zal het fundamentele onge

van de natuur als de wind en de getijden en de omloop

mak en verlangen dar om te beginnen tot de spirituele

van de planeten.

zoektocht heeft aangezet niet oplossen. Geloof wordt

Eenvoudige gewaarzijn-meditatie is eigenlijk niets

altijd overschaduwd door twijfel en heeft de neiging af

meer of minder dan beschikbaar en zonder oordeel

te brokkelen wanneer het moeilijk wordt. En daarom,

aandacht schenken aan wat je nu ervaart zonder je er

zolang er illusie en lijden is, zal praktijk in een of andere

ideen over te vormen. Je hoeft niet in de lotushou

vorm waarschijnlijk ook wel blijven voorkomen, of het

ding te zitten. Je kunt dit doen als je in de bus zit.

de praktijk is van alcohol drinken, de praktijk van koop

Dat genieten van louter zijn en gedachteloze aanwezig

ziekte, de praktijk van meditatie (formeel of spontaan),

heid lost het imaginaire probleem op en openbaart de

of de praktijk om naar advaira-leraren te luisteren die je

grenzeloosheid die geen centrum heeft. Zonder enig

vertellen dat er niemand is die iets beoefent. Zaken als

concreet onderzoek van deze aard blijven we gemakke

meditatie, satsang en bijeenkomsten over non-dualiteit

lijk steken in denken over dit alles en in pogingen het

zijn wegen om de denkbeeldige aard van het probleem

intellectueel op te lossen door analytisch te denken en

bloot te leggen en de non-duale grenzeloosheid die nooit

te filosoferen. Dat loopt vaak uit op frustratie- het na

afivezig is geweest bloot te leggen.

jagen van de spreekwoordelijke wortel op de nooit ein-

140

141

digende tredmolen - en leidt vaak tot het aannemen

door een kracht buiten ons worden voortgedreven, is

van een nieuw geloof en nieuwe dogma's - het dogma

dat eigenlijk ook niet de waarheid. Het is meer zo dat

van non-dualiteit. Maar echte non-dualiteit is geen ge

loof of dogma. Het is de altijd aanwezige, voortdurend
veranderende, geheel directe en onvermijdelijke actua
liteit die zich op dit moment moeiteloos presenteert.
Maar ja, als 'meditatie' eenmaal iets bijzonders is ge

er niets wordt voortgedreven, omdat alles wat er is,

deze naadloze beweging is, en wij zijn dat.
En als die naadloze beweging van het leven is er
een onmiskenbaar vermogen op dit moment om mijn
hand 'naar believen' open en dicht te doen; het zou ab

worden, iets dat we proberen te doen, dan kan het ge

surd zijn dat te ontkennen. En toch kan ik geen enti

makkelijk een obstakel worden. We benaderen het dan

teit vinden die deze handeling begint, tot stand brengt,

met een doelgerichte, dualistische instelling. We streven

beheerst of doet, en ik kan je evenmin venellen hoe

ernaar goed te zijn in mediteren en voelen ons nu eens

'ik' dit doe. Oe impuls om mijn hand op een gegeven

trots en dan weer ontmoedigd, al naargelang we succes

moment te openen is afkomstig uit het hele univer

lijken te hebben of blijkbaar niet slagen in wat we ons

sum, evenals de talloze dingen die deze handeling mo

ook maar verbeelden dat er van ons verwacht wordt. We

gelijk maken (brein, zenuwen, spieren, botten, water,

denken misschien dat ons doel is het denken te stoppen

lucht, zonlicht enzovoort). Er is niets verwarrends aan

of dat ons doel is kalm en vol liefde en vreugde te zijn.

de feitelijke gebeurtenis van het openen en sluiten van

We proberen steeds maar ervaringen van helderheid of

mijn hand. De verwarring begint wanneer ik over deze

gelukzaligheid te herhalen, en we streven naar een mo

handeling ga nadenken en een abstracte, metafysische

numentale doorbraak, een denkbeeldige verlichtingser

stelling probeer te formuleren over vrije wil of het zelf.

varing. We krijgen het idee dat meditatie spiritueel is en

Dan wordt deze eenvoudige handeling plotseling zeer

kijken niet. Dan kan fundamentele non-dualiteit je

verwarrend en paradoxaal. Zij lijkt alleen maar verwar

tv

een goede opdonder geven.

Als het verstand dat hoort, stelt het zich natuurlijk
onmiddellijk een finale gebeurtenis voor- een beslis

rend en paradoxaal omdat woorden en ideen de wer

kelijkheid nooit kunnen vangen.
Wanneer

de

juiste voorwaarden samenkomen,

sende klap, een explosieve transformatie, een eind

kan het lichaam-geestorganisme op allerlei manieren

streep die 'ik' eindelijk kan behalen. Het probleem dat

leren of geoefend worden zodat het meer keuzes, be

we proberen op te lossen heeft in feite nooit bestaan.

tere keuzes, meer beheersing, verfijndere beheersing,

Er zijn dus inderdaad dingen te doen, of beter ge

meer mogelijkheden heeft, of hoe we het ook willen

zegd, er zijn dingen die kunnen gebeuren, maar nie

stellen. Een geoefende atlete heeft meer keuzes, meer

mand doet ze. En toch, als we denken dat we passief

beheersing, meer mogelijkheden hoe ze haar lichaam

142

143

wil laten bewegen dan iemand zonder die opleiding

Hoewel er dus in zeker opzicht geen keuze is, moet

en oefening. Spirituele richtingen die je iets te doen

je nog altijd (wanneer het leven je daartoe beweegt)

bieden, functioneren vrijwel net zo als adetiekrraining.

eten koken, een baan krijgen, piano spelen, aan medi

Dergelijke leringen spreken dat vermogen aan om hier

tatie gaan doen, een afkickprogramma volgen, voor de

en nu te handelen, intenties te formuleren, keuzes re

Olympische Spelen trainen, herone spuiten of wat er

maken, obstakels te overwinnen, door te zetten.

maar via dit personage gebeurt. Je zit niet maar bewe

Terwijl de meeste toonaangevende versies van de

gingsloos op de bank 'niets te doen', in de hoop dat er

grote spirituele tradities het bestaan van de vrije wil

op magische wijze eten zijn weg naar je mond vindt. Er

meesral wel aannemen, en zich wel richten tot het illu

is een kracht hier op deze plek die handelt en dat ben

soire afgescheiden zelf en zeer dualistisch van opvatting

jij. Jij voorziet in je levensonderhoud, doet boodschap

zijn, is het ook mogelijk om dat vermogen Hier/Nu

pen, kookt eten, brengt het eten van het bord naar je

vanuit een concreet, non-duaal perspectief aan re spre

mond en kauwt het. Dit alles is de levensstroom die

ken, zonder op enige wijze te veronderstellen dat een

moeiteloos vanzelf gaat op de enig mogelijke manier,

afgescheiden zelf met een vrije wil werkelijkheid is. De

en toch, in je ervaring, doe jij het, al is er in werke

duidelijkste leringen, traditionele of niet traditionele,

lijkheid, als jij goed kijkt, nooit een 'jij' los van deze

doorzien wel het illusoire zelf, maar ze erkennen ook

gebeurtenis te vinden.

het vermogen om hier en nu te handelen, en ze weten

Deze kracht die handelt is niet het fantoom 'ik', de

dat dit vermogen, deze mogelijkheid om antwoord te

denkbeeldige uitvoerder, die slechts een illusie is. Even

geven in potentie- onder de juiste voorwaarden- ge

min is het de denkende geest die alleen maar doet alsof

cultiveerd en verfijnd kunnen worden, grotendeels op

hij zeggenschap heeft en die achteraf met de eer gaat

dezelfde manier als een atleet of een schilder zijn vaar

strijken. De bron van alle actie gaat vooraf aan het den

digheden door oefening kan ontwikkelen.

ken en aan elke denkbeeldige uitvoerder die volgens ons

Naruurlijk vindt al die training, oefening, dat ver

de show rum. We ervaren deze kracht, die bron direct,

mogen en die volharding plaats door oneindig veel

allemaal. Hij leest Hier/Nu deze woorden. Hoe zou 'ik'

oorzaken en omstandigheden en zou op dat moment

(of iets) anders kunnen zijn dan deze creatieve kracht,

niet anders kunnen zijn dan precies zoals het is. Er

deze universele intelligentie, deze oerenergie, deze be

is geen onafhankelijke uitvoerder die ook maar iets

wuste aanwezigheid? Dit is echt alles wat er is.

'doet'. Her is het leven zelf dat handelt. Niettemin kan

Hoewel alles n ongedeelde, naadloze energie is, zijn

het gebeuren onder de juiste condities. En jij (deze be

appels ook weer geen peren. De neurowetenschap heeft

wuste aanwezigheid die hier nu is) bent het leven zelf.

aangetoond dat bij iedere handeling een ander gedeelte

144

145

van de hersenen betrokken is, en vanuit onze ervaring

vankelijkheid van helder gewaarzijn en concreet zijn?

kunnen we allemaal een voelbaar verschil waarnemen

Dezelfde intelligentie die leen lopen, fletsen, zwem

tussen actie die spontaan voortkomt uit non-duale aan

men, deze woorden lezen. Het komt vanzelf door het

wezigheid of helder gewaarzijn ('in de flow' of 'in het

vermogen om hier en nu te handelen. Er zit geen 'actor'

nu' zijn) in regenstelling tot actie die op de een of an

achter de actie. Het is het leven dat gebeurt. Niemand

dere manier geremd of een verspreking is als gevolg van

kan echt verklaren hoe deze verandering plaatsvindt

dualistische denkpatronen wals twijfel, aarzeling en kri

-het leven vindt er zijn weg in op dezelfde manier als

tiek op onszelf Alles is n werkelijkheid en we kunnen

het leven ontdekt hoe je moet fletsen of zwemmen. Je

verschillende aspecten van die werkelijkheid vaststellen.

zou in moeilijkheden komen als je moest beschrijven

Het is allebei waar. Niet n, maar twee.

hoe 'jij' een van die dingen doet of instructies moest

Wanneer de hypnotische betovering van dwangma

opschrijven waarmee een ander zou kunnen leren fiet

tig, disfunctioneel, egocentrisch denken ons in haar

sen of zwemmen, en toch kunnen deze vaardigheden

macht heeft, voelen we ons gespannen, verkrampt,

ontdekt worden.

rigide en gevangen. We voelen ons afgescheiden. De

Evenzo kunnen we ontdekken wat het betekent om

ontdekking die ons bevrijdt is geen filosofie of geloof.

geen moeite te doen, je te omspannen in de grond

Het is het oplossen van het denkbeeldige probleem in

zonder-grond van het en nu, het Hart te openen, een

de beschikbaarheid van Hier/Nu.

voudigweg te zijn. Dit gebeurt allemaal niet op bevel

Wanneer het bewustzijn zich kan omspannen in de

of door een wilsbesluit. Het is het wegvallen van een

eenvoud van zuivere aanwezigheid, gaat er iets open.

dergelijke op resultaat gerichte inspanning, en het is

We zijn in harmonie met een grotere intelligentie, of

het wegvallen van ieder geloof dat wij aan de rouwtjes

beter gezegd, de illusie dat we daarvan gescheiden zijn

trekken, dat wij de show runnen. En afhankelijk van

valt weg. Dit is wat Leonard Cohen bedoelde toen hij

de weersomstandigheden van een bepaald moment en

zei: 'Je geeft je meesterwerk op en je zinkt weg in het

een bepaald lichaam-geestorganisme kan dit vermogen

echte Meesterwerk.' Je geeft de poging om het leven te

om de denkende geest te ontspannen, het denkbeeldi

beheersen of je weg naar bevrijding te bedenken op,

ge probleem te doorzien en zich bewust te worden van

en je geeft je over aan wat je al bent en niet niet kunt

het moment van nu meer of minder moeilijk zijn om

zijn, deze immer aanwezige, alomvattende nabijheid

aan te spreken. Soms is dat vermogen tot omspanning

die moeiteloos vanzelf plaatsvindt.

niet beschikbaar en zo niet, vat het niet persoonlijk op.

Wie of wat is het dat van gespannenheid en inge

En zo ja, vat dat ook niet persoonlijk op! Of er sprake

pakt zijn door het denken kan veranderen in de ont-

is van ontspanning of spanning, het is allemaal een

146

147

onverkiesbare gebeurtenis waar het hele universum bij

uit de weg gaat; plotseling weten we onmiddellijk, met

betrokken is. Uiteindelijk is er niets op te geven en

absolute zekerheid wat we moeten doen of zien we de

niets dat zich moet ontspannen.

Misschien is de vraag 'wat doe ik?' nuttiger dan

oplossing van het probleem. Ik neem aan dat iedereen

dit ervaren heeft.

'wat moet ik doen?' Vragen wat we 'moeten' doen lokt

Wanneer actie ontstaat uit heldere, bewuste aan

denken uit, en vooral denken over de denkbeeldige

wezigheid, die ook omschreven zou kunnen worden

toekomsr.Terwijl 'wat doe ik?' gewaarzijn oproept, ge

als de afWezigheid (of doorzichtigheid) van elke inge

waarzijn van het moment zoals het is. In plaats van te

beelde afgescheidenheld vanuit de naadloosheid van

verdwalen in een geestelijk gebied van denkbeeldige

zijn,wanneer dat gebeurt, opent zich een totaal nieuwe

mogelijkheden en 'moeten', komt onze aandacht terug

mogelijkheid. Op dat moment verdwijnt verslaving,

bij louter de gewaarwordingen en bewegingen van dit

haat lost op in liefde, oude ruzies eindigen, en niets

moment. En in deze naakte werkelijkheid is er geen

hoeft door te gaan in de richting die het daarvr nam.

probleem, geen zelf, geen scheiding.

Zeg ik dat we niet zouden moeten denken? Natuur
lijk niet. Denken is deel van wat het universum doet.

Er is nergens weerstand tegen. Het is een directe, tast

bare, ervaren werkelijkheid wanneer dit gebeurt, niet
een ideologie of een geloof.

Denken gebeurt vanzelf- we weten echt niet op voor

We zijn ogenschijnlijk gebonden door conditione

hand wat onze volgende gedachte is- 'de denker' die

ring, door het oneindige web van oorzaak en gevolg,

onze gedachten lijkt te creren is zelf een gedachte, een

genen en opvoeding. Maar wanneer we erkennen dat

mentaal beeld. Sommige van onze gedachten zijn nut

er eigenlijk niets bestaat (of op zichzelf staat) zoals we

tig en functioneel, maar we zien wel dat veel van ons

denken, wat is er dan nog gebonden of vrij?

denken, misschien het meeste wel, niets doet dan leed

Wanneer een atleet echt 'in de flow' is, is hij in to

en verwarring veroorzaken. Met gewaarzijn kunnen

tale overgave, n met het hele universum. Hij is het

we gaan voelen wanneer het denken niet meer nut

Meesterwerk. Er is geen aarzeling, geen zelfzucht, geen

tig is, wanneer het overgaat in dwangmatig gepieker.

zelfkritiek, geen twijfel, geen reserve, geen weerstand,

Hoe meer we met gewaarzijn naar een gedachtestroom

geen afgescheidenheid. Als je dit ervaren hebt, weet je

kijken, hoe beter we kunnen aanvoelen waar die niet

wat ik bedoel. En je kunt het zien gebeuren bij grote

meer functioneel is. Uiteindelijk komen de helderste

atleten. Voor andere dieren is het hun natuurlijke ma

en de meeste echt creatieve beslissingen, ontdekkin

nier van zijn. Alleen mensen hebben genoeg intelligen

gen en doorbraken uit een sfeer die het verstand totaal

tie om het contact met deze moeiteloosheid te verlie

te boven gaat. Helderheid komt wanneer het denken

zen en verknoopt te raken in het nadenken over alles.

148

149

Omdat we zo in de knoei raken, hebben we zaken als

deze moeiteloze stroom, en dus zijn we dit altijd al. We

meditatie, satsang, yoga, Feldenkrais, psychotherapie

beelden ons alleen afgescheidenheid in.

en advaira-onderricht om de knopen re ontwarren en

Aangezien 'de flow' of 'het nu' in werkelijkheid de

ons te doen ontwaken uit onze verwarring. Wij bren

alomtegenwoordige grond van zijn is en niet iets speci

gen deze dingen niet teweeg, evenmin als we ons brein,

aals dat we ontberen en moeten verwerven, is dit ver

ons lichaam of onze verwardheid maken; al deze din

mogen om er in te verwijlen of je ervan bewust te wor

gen doet her leven zelf.

den meer iets ongedaan maken dan iets maken. Met

Zen-beoefening wordt vaak beschreven als leren

gewaarzijn doorzien we eenvoudig de gedachten die

hoe 'in de flow' te zijn of 'in het nu', niet slechts af en

ons vertellen dat 'dit het niet is', de gedachten die stel

toe tijdens een atletiekevenement of in een meditatie

len dat er een 'ik' is die afgescheiden is van 'de flow',

retraite, maar in het leven als geheel. Vanzelfsprekend

iemand die nodig ergens anders moet zijn dan juist

zijn alle ervaringen, ook elke ervaring van 'in de flow'

hier.

of 'in het nu' zijn, voorbijgaand van aard. Ze komen

Tegelijkertijd voelen we de gespannenheid, de on

en gaan, maar het is niet werkelijk 'het nu' of 'de flow'

rust van het zoeken en graaien. Als we ons gewaar wor

die komt en gaat. War komt en gaat zijn de gedachten

den hoezeer we ons vastklampen, gaan we ontdekken

en verhalen, de misvattingen die de alomtegenwoor

hoe we ons kunnen ontspannen en openstellen- niet

dige, alomvattende grond van zijn lijken te verduiste

streven, geen weerstand bieden, maar eenvoudigweg

ren. Wat ik Hier/Nu noem, wat soms Oorspronkelijk

rusten. Dit rusten betekent geen passiviteit of inac

Gewaarzijn, her Primaire Subject, Leegte, Boeddha

tiviteit. Het zou een marathon kunnen betekenen of

natuur, de Tao, her Oorspronkelijk Gezicht, de Ene

een berg beklimmen, kinderen opvoeden of een mo

achter alle maskers, het Zelf wordt genoemd, dit is er

nument voor sociale rechtvaardigheid oprichten. Maar

nooit nier. War komt en gaar zijn de altijd verande

we ontdekken hoe we alles wat we doen met zoveel

rende gevoelens, waarnemingen, ervaringen, gedach

mogelijk rust en gemak kunnen doen- door met de

ten, verbeeldingen en ideen die Hier/Nu lijken. 'In de

stroom mee te gaan in plaats van ertegen te vechten.

flow' of 'in het nu' zijn heeft dus niets re maken met

Deze ontdekking en leren hoe het moet gebeurt in

iets krijgen dat ontbreekt, maar eerder met doorzien

zijn eigen tempo, niet volgens het schema dat het ver

wat blijkbaar in de weg zit, de graaiende en zoekende

stand bedenkt. Falen hoort er bij. Het draait niet om

beweging van de geest ontspannen, je laten gaan in de

volmaaktheid. Soms lijkt deze omzetting van graaien

moeiteloze stroom die het leven is. De woorden zijn

naar omspannen mogelijk en soms niet. We krijgen

nooit de juiste, aangezien we nooit iets anders zijn dan

vaak het idee dat 'verlichte mensen' permanent in een

150

151

staat van verruimd bewustzijn verkeren, terwijl wij van

ons gewoon kunnen ontspannen in de altijd verande

onszelf denken dat wij iemand zijn die telkens in en uit

rende maar altijd aanwezige evidentie, wanneer we de

deze verlichte staat gaan. We hebben niet in de gaten

gedurige aard van vergankelijkheid beseffen, wanneer

dat die 'iemand' die 'permanent gevestigd' is of 'nog

gewaarzijn openstaat voor zijn eigen grenzeloosheid,

steeds heen en weer zwalkt' een fictieve schepping is,

dan vinden we precies hier waar we zijn, echte vrijheid

samengesteld door denken, geheugen en verbeelding.

en geluk. Hier/Nu, ofwel de flow, is onze natuurlijke

Bevrijding betekent ontwaken uit dat bedachte

staat, ons ware zelf. En dit ware zelf is niet minder to

beeld en onderkennen dat er geen weg uit Hier/Nu

taal aanwezig als we in dwanggedachten verloren op

voert. Bevrijding betekent niet dat je 'altijd' in welke

onze vingers bijten of als we ons gespannen en afge

bijzondere staat van bewustzijn dan ook bent, want

scheiden voelen.

al het waarneembare en voorstelbare is niets dan stro

Eerst weten we niet eens wat dat betekent- 'Ware

ming. En de 'ik' die ogenschijnlijk 'mijn ervaringen'

Zelf ', Hier/Nu', 'oergewaarzijn', 'bewuste aanwezig

heeft is een illusie, een mentaal beeld, een verzameling

heid', ongedeeld zijn', 'aanwezigheid in het nu', 'het

voortdurend veranderende gedachten, herinneringen

Meesterwerk'. Als deze woorden niet meer voor je zijn

en verhalen. Wie heeft er dan precies last van dit heen

dan begrippen of ideen, heb je misschien het gevoel

en weer zwalken? Wie is er niet verlicht?

dat je er niets van begrijpt. Natuurlijk ervaar je in feite

Ook als je niet 'in de flow' zit en je afgescheiden

elk moment bewuste aanwezigheid en ongedeeld zijn,

voelt, is dat niets dan ongedeelde grenzeloosheid die

en is er echt niets anders dan 'het Meesterwerk', dit

zich voordoet als verdeeldheid en afscheiding. Het

ben je, dit is alles wat er is, maar misschien herken je

pad-zonder-pad is telkens weer zien hoe we het verhaal

dat nog niet. In dit stadium lijk je een beetje op Helen

vertellen van 'dit is het niet' en 'ik ben er nog niet'.

Keller, voordat ze het woord water begreep. Je tast in

Wakker worden is zien hoe verwarring en twijfel ont

het duister. En je hebt geen keus. Er is duisternis tot

staan, de misvatting zien, het graaien en het zoeken

die verdwenen is.

die op dit moment het gevoel van gemis veroorzaken

Dit klinkt vreselijk. Maar nogmaals, het klinkt al

en in stand houden, zien dat degene die dit probleem

leen vreselijk vanuit het standpunt van onwetendheid.

heeft imaginair is, en zien dat er niets ontbreekt aan

Wanneer je ten slotte wat is wel onderkent, in al zijn

het geheel, dat je niet kunt mislukken.

eenvoud en onmiddellijkheid, besef je dat het er nooit

Wanneer we een bijzondere ervaring of geestestoe

niet was. Je beseft dat je nooit echt verdwaald was, dat

stand najagen (of proberen kwijt te raken), raken we

niets wat er Hier/Nu verschijnt persoonlijk is, noch de

altijd gefrustreerd en teleurgesteld. Maar wanneer we

onwetendheid, noch het ontwaken uit onwetendheid.

152

153

Je beseft dat 'jij' niet dit denkbeeldige deeltje bent dat

Je kunt misschien zeggen dat onze beoefening in dit

heen en weer gaat tussen het licht en het duister en

stadium van onze weg, als we eenmaal uit de eerste

probeert voorgoed in het licht te blijven, maar dat jij

hand weten wat bewust zijn werkelijk is, is helder krij

de hele zaak bent. Jij omvat absoluut alles. Je beseft dat

gen hoe we ons verwijderen van de eenvoud van Hier/

het bewolkte, sombere, betrokken, stormachtige weer

Nu, hoe we helemaal in verwarring raken, hoe we ons

evenzeer onderdeel is van het Meesterwerk als het hel

lijden veroorzaken-dit niet helder krijgen door erover

dere, zonnige, kalme weer.

te denken en het te analyseren, maar door ons ervan

En wanneer dat herkend wordt, opent zich een mo

bewust te zijn terwijl het gebeurt.

gelijkheid die er eerder niet was. Wat bedoel ik daar

Ik bedoel hier geen grote inspanning mee, gericht

mee? Laten we een voorbeeld nemen. Wanneer je een

op zelfverbetering, en ik bedoel ook geen traditionele,

baby bent, moet je ontdekken hoe je je kunt omrollen

formele onderneming. Ik heb niets tegen traditionele

en hoe je moet kruipen. Je bent niet geboren met het

vormen, maar die zijn beslist niet essentieel om bewust

vermogen tot een van deze dingen. Je hebt het vermo

te worden en kunnen in de weg staan als ze een nieuwe

gen in potentie, maar dat weet je nog niet. Voordat je

vorm worden van verslavende fascinatie of een nieuw

deze vermogens echt zelf ontdekt staan deze mogelijk

project ter zelfverbetering.

heden nog nier tot je beschikking. Maar als je

een

Hoe her ook in verschillende mensen tot stand

maal ontdekt hebt, komen ze steeds meer beschikbaar

komt, er is inderdaad een gevoeligheid, een onderschei

en met enige oefening, steeds beter bereikbaar.

dingsvermogen, een vermogen los te laten dat ontwik

ze

Evenzo de mogelijkheid het denkbeeldige pro

keld, geoefend en verbeterd kan worden wanneer de

bleem te doorzien, uit de hypnotische trance van af

juiste voorwaarden aanwezig zijn. Alleen, de bron van

gescheiden en ingekapseld zijn te ontwaken, en een

dit alles is niet het illusoire, afgescheiden 'ik' en het

voudigweg dit moment van nu te zijn, gewoon zoals

ontstaat nier in het denken. Het denken beschrijft al

het is -van denken naar zijn gaan-dit is een moge

leen de dingen achteraf. Maar er is een vermogen om

lijkheid (en in zekere zin een vermogen) die ontdekt

re reageren dat hier aanwezig is, en het leven-dat door

wordt en dan op de ene of andere manier geoefend

jou heen werkt - ontdekt en verfijnt dit vermogen.

(formeel of informeel, bewust of onbewust), niet

Deze ontdekking en verfijning is niet iets dat 'ik' op

door 'jou', maar door her leven zelf. In de loop van

bevel kan bekokstoven. Het is eerder

tijd {en altijd alleen maar nu) komt deze nieuwe mo

spontaan herkent dat mijn vuist of mijn hart of mijn

gelijkheid misschien steeds meer beschikbaar, wordt

geest dichtgeknepen is, en in het herkennen dat iets

steeds beter bereikbaar.

dichtgeknepen is, verschijnt plotseling het vermogen

154

zo

dat gewaarzijn

155

om het orgaan te ontspannen en te openen. Zoals bij

Het hoort bij bewustwording om gevoelig te worden

in slaap vallen is het een loslaten. Maar in plaats van in

voor hoe we ontmoedigd raken, hoe we ons afsluiten,

slaap vallen, is dit wakker vallen.

en waartoe we ons wenden voor bedrieglijke troost.

Geen enkele verbale formulering (keus of geen

Bewust worden is je gewaar worden van de neiging

keus, zelf of geen zelf, beoefening of geen beoefening)

over jezelf te oordelen, je falen persoonlijk op te vat

kan de werkelijkheid van bewustwording vastleggen,

ten, terecht te komen in wanhoop, zelfmedelijden, de

zo min als we in onze voorstelling kunnen vastleggen

pressie, frustratie, boosheid of waartoe we ook maar

hoe zwemmen, fietsen of het lezen van deze woorden

komen als we geloof hechten aan het verhaal dat we

plaatsvindt. Soms gebeurt dit bewust worden en op

een zielepoot zijn die het niet goed kan doen. Dit al

lossen gemakkelijk en snel, soms gebeurt het langzaam

les zien is genoeg. Gewaarzijn en handelen gaan hand

en met veel momenten van kennelijke terugval, soms

in hand. We hoeven het niet mentaal te analyseren of

gebeurt het helemaal niet. Het leven vindt zijn eigen

proberen opzettelijk veranderingen aan te brengen op

weg met veel krommingen en bochten en veel klaar

grond van onze ideen over wat er 'zou moeten' gebeu

blijkelijke vergissingen onderweg.

ren; feitelijk werkt dat zelden. Alleen je bewust zijn

Soms- vaak- overstemt de macht der gewoonte

van het huidige moment, zoals het is, en duidelijk zien

inderdaad het vermogen om zich tot eenvoudige aan

wat er gebeurt- niet wat we denken dat er gebeurt- is

wezigheid te ontspannen. En dan helpt het om je te

transformerend. De meest diepgaande transformatie

realiseren dat we in dit hele onpersoonlijke proces geen

vindt plaats wanneer we niet proberen te veranderen,

keuze hebben. Anders blijven we hangen in zelfver

wanneer we gewoon maar Hier/Nu wakker zijn.

wijt, moedeloosheid, vergelijking met anderen en in

het verhaal dat we een mislukkeling zijn.

Wakker, bewust, worden wil zeggen onderscheid

maken tussen de beschrijving en de feitelijkheid van

Maar aan de andere kent ben je, als je het vermo

dit moment van nu. Bevrijding is eenvoudig het land

gen tot reactie die Hier/Nu is uit het oog verliest,

zelf zijn, dat wat we reeds zijn en niet niet kunnen zijn.

net als iemand die op genade wacht om je hand te

De verwarring zit hem altijd in de landkaart. Elk ver

kunnen openen, of als een baby die op God wacht

haal over verbetering (of mislukking), hoe betrekkelijk

om hem om te draaien en naar de andere kant van

waar het ook lijkt, is de zoveelste illusie om te doorzien

de kamer te brengen. Je laar jezelf buiten het geheel,

terwijl ze verschijnt. Het kost denken, herinnering en

door je af te scheiden van God, door over het hoofd

fantasie om het te verzinnen. Waar je ook gaat, Hier

te zien dat je vermogens horen bij hoe God (of het

ben je, en er is nooit mr hier-zijn dan er op dit mo

geheel) werkt.

ment is, welke gedaante Hier/Nu ook aanneemt.

156

157

Op het ogenblik van sterven en elke nacht in de diepe

de naderende olifant, zouden de leerlingen gezegd heb

slaap en eigenlijk ieder moment verdwijnt alles. Wij

ben: ' Aha... u gelooft niet echt dat alles Een is (of dat

verdwijnen. In de diepe slaap verdwijnt zelfs het aller

alles een droom is), want als u dat wel deed, waarom

eerste, zuivere gevoel van gewaarzijn of aanwezigheid.

zou u dan wegspringen?' Waarop Shankara uitlegde dat

Niets dat waarneembaar of voorstelbaar is resteert.

zijn impuls om opzij te springen voor de aanvallende

Wat een opluchting! De vrede en vrijheid van de diepe

olifant ook onderdeel was van de Een, (of de droom)

slaap is een prachtige aanwijzing voor het wakker val

waarover hij sprak. Op dezelfde manier horen de am

len. Wakker vallen is geen daad van intense inspanning

bitie om het lijden te verlichten en de daden die uit die

in het streven naar volmaaktheid, maar de afwezigheid

ambitie voortkomen ook bij de non-duale grenzeloos

van interesse ervoor. Het is geen staat van goed volge

heid. Zij erkent eenvoudig dat niets van dit alles door

houden, ononderbroken mindfulness, maar eerder een

mij komt of enige intrinsieke, objectieve werkelijkheid

zich ontspannen in de klare helderheid en waakzaam

heeft. Non-duale grenzeloosheid houdt ook destructief

heid die er nooit niet is.

gedrag en wreedheid in, ook weer met de erkenning dat

Hier/Nu is alles wat er is. Elke kortstondige vorm,

er geen dader achter dergelijke daden steekt en dat niets

elke golf van de zee, elk personage in het levensspel is

enige blijvende werkelijkheid heeft. Het leven omvat zo

een totaal unieke uiting van het geheel. In absolute zin

wel de kankercellen als de witte bloedplaatjes, zowel het

bestaan er geen vergissingen. Elke schijnbare disfunc

roofdier als de prooi, zowel de parasiet als de gast, zowel

tie is onderdeel van het grotere functioneren. Maar dat

Hitler als Boeddha, en uiteindelijk is alles een droom

betekent niet dat we niet kunnen mediteren, mislei

gelijke verschijning die in rook opgaat.

ding doorzien, gewaarzijn cultiveren, plannen maken

Wat je moet doen? Wat doe je? Wat je ook doet op

voor de toekomst of werken aan de bescherming van

dit moment is het enige dat er dit moment kan ge

het milieu. Zoals de witte bloedplaatjes die het bloed

beuren. In de tijd die het kostte om die zin te lezen, is

reinigen, is alles onderdeel van de dans. En net als een

alles in het hele universum volkomen veranderd. Hoe

dans, is alles een vorm van spel. Het gaat nergens heen.

echt was het allemaal? Jij blijft onaangeraakt door wat

Het heeft geen hoger doel.

er ook gebeurt, niet omdat je er ver van af staat of on

Er is een verhaal over Shankara, de grote meester

verschillig bent, maar omdat je er onlosmakelijk mee

van de advaita vedanta in India. Enkele van Shankars

verbonden bent. 'Jij' en 'de wereld' hebben geen sub

leerlingen stormden op hem af met een olifant, om de

stantie, geen onafhankelijk bestaan.

bewering van hun leraar: 'alles is Een' (of 'alles is een

Al ons lijden en verwarring over wat we moeten

droom') te toetsen. Toen Shankara opzij sprong voor

doen, al ons schuldgevoel en kritiek en schaamte, al

158

159

onze schijnbare dilemms zitten hem in de landkaart,

niet in het land zelf. Dat hoef je niet in vertrouwen
aan te nemen of te geloven. Je moet het ontdekken.
En deze ontdekking is een daad van het hele univer
sum. Het gebeurt vanzelf. En zoals alles, gebeurt het

Beheersing en overgave

alleen nu.

Ons ware zelfrealiseren is loslaten. Dat is

eigenlijk alles- alleen maarje overgeven aan
deze openheid. .. - W weten eigenlijk niet hoe
het loslaten gebeurt. W willen het weten,
zodat we het zelfkunnen doen... Maar gelei
delijk aan merken we dat loslaten eigenlijk
niet ons werk is. Maar het is onze taak om te
leren dingen te laten zijn zoals ze zijn.

-Jon Bernie

wtlarom span je je in? ALleen omdat je op

resultaat uit bent, op iets buiten jezelf.. Zie
dus eerst hoeje voortdurend moeite doet.
-Jean Klein

160

161

Discipline is niet zozeer een kwestie van dit

ofdat doen, maar van stil zijn. Niet dat dit
geen moeite zou kosten. Maar de moeite is
allemaal gericht op de wezenlijke taak, de
taak om geen moeite te doen.

Inspanning is een teken van strijd tussen

onverenigbare verlangens.
Die moeten gezien worden zoals ze zijn
- dan alleen verdwijnen ze.

Als we gaan erkennen hoe pijnlijk een verslaving

is, proberen we haar te beheersen. We gaan er de strijd
in niet slagen, voelen we ons zo verschrikkelijk slecht
dat het mislukt is, dat we ons nog meer dan ooit willen
overgeven aan de verslaving, zodat we ons weer beter
kunnen voelen! We lijken wel gevangen in een ver
schrikkelijke kringloop van strijd tussen tegenstrijdige
verlangens: het verlangen te stoppen en het verlangen
eraan toe te geven.

- Nisargadatta
e fundamentele aard van ons lijden als mens lijkt
heel veel op een verslaving. Het is een onhan

dige gewoonte om je te verwijderen van het Hier/Nu

in de richting van iets dat we ons voorstellen als min
der pijnlijk en prettiger of spannender, een beweging
die tijdelijke bevrediging schenkt, gevolgd door steeds
toenemende onbevredigdheid.
Hoewel verslaafd gedrag per definitie onbeheers
baar is, gaat het paradoxaal genoeg helemaal om de
poging om te beheersen wat we ervaren en er iets be
ters van te maken dan het op dit moment blijkbaar is.
En op de korte termijn lijkt deze inspanning vaak te
werken. Een ogenblik lang voelen we ons misschien
inderdaad beter. Maar op de lange duur maakt versla
vingsgedrag het probleem erger. Hoe meer we krab-

162

etterende wond.

mee aan. We proberen te stoppen en wanneer we daar

-Broeder David Steindl-Rast, O.S.B.

ben, hoe meer het jeukt, en voor je het weet heb je een

Beide verlangens zijn een verwijdering van de feite

lijkheid van Hier/Nu in de richting van iets dat wordt
verondersteld wenselijker te zijn. Wanneer we eraan
willen toegeven, hunkeren we naar het genot van de
verslavende bezigheid en wanneer we willen stoppen,
verlangen we naar de droom van het verlost zijn van
de verslaving. Verlangen te stoppen, denken dat we
'zouden moeten' stoppen, trachten te stoppen; heel
die strijd tussen het verlangen om te stoppen en het
verlangen om eraan toe te geven - het is allemaal on
derdeel van de verslaafdheid (en verschilt van werkelijk
stoppen).
Werkelijk stoppen kan alleen Hier/Nu, en het is
niet: je afkeren van. Het is opengaan, vaak omschre
ven als overgave. Overgave is het eind van verzet en
streven (niet voor eeuwig, maar nu, op dit moment).
Je overgeven is een totale acceptatie van wat is - he
lemaal niets doen om je af te keren van wat is of je

163

tot iets beters te wenden. Gewoon aanwezig zijn bij

Bij mijn vingerbijten is het zo dat wanneer het verhaal

het stille punt of Hier/Nu, volledig ontvankelijk voor

dat ik 'ik' ben, dit mens met die verschrikkelijke, be

het leven zoals het op dit moment is. Dat is dus niet

schamende, neurotische kwaal, waar 'ik' mee om moet

afstandelijk getuige zijn waarin je je van het leven dis

zien te gaan, te beheersen en te verhelpen, opdat 'ik'

tantieert, maar totaal dichtbij het leven zijn, totaal bij

eindelijk ok kan zijn- wanneer dat verhaal ophoudt

dit moment, precies zoals het is.

en er alleen maar het gevoel is van tanden op vingers en

Je veroordeelt jezelf niet langer om zoals je nu wer

spanning in de kaak, is het duidelijk dat deze gevoelens

kelijk bent, of om wat je op dit moment precies doet.

en die stuk-gekauwde vingers niet minder heilig, niet

Wanneer verzet en streven wegvallen, wanneer oordeel

minder het Meesterwerk zijn dan knoestige bomen en

en analyse verstomd zijn, wat is er dan over?

stormwinden en alle dwingende natuurkrachten. Er is

Misschien ontdek je, wanneer er geen verzet is tegen

geen 'Joan' meer die apart staat van deze gevoelens,

helemaal in de hel verkeren, dat de hemel zich opent

geen verhaal over wat 'verlicht' of 'neurotisch' is, geen

en samsara zijn ware aard van nirwana openbaart.

zorg om er iets aan te veranderen, geen verhaal dat 'ik'

Maar de valstrik is, als je de hel omarmt als strategie

niet zo goed ben als Ramana Maharshi. Er is alleen de

om je naar de hemel te brengen, dat het niet werkt.

onvoorstelbare gang van het leven, zonder een buiten

Alleen de algehele afwezigheid van wensen dat wat is

staander/waarnemer die het beoordeelt of evalueert.

op welke manier dan ook anders is, laat de denkbeel

Het hindert niet of Joan meer somber weer kent dan

dige bel van afgescheidenbeid uiteenspatten. Niemand

iemand anders. Joan is prima, precies zoals ze is, maar

kan het doen. Net als met sterven of in slaap vallen.

feitelijk is ze helemaal niet zus of zo, want alles is altijd

Het is de afwezigheid van elk doen, de afwezigheid

aan verandering onderhevig. Herhaling bestaat niet.

van controle, de afwezigheid van inspanning, de afwe

Elk ogenblik is een nieuw universum. Alleen in het

zigheid van elke bezorgdheid om wat er gebeurt. Het

denken lijkt het steeds maar weer 'die ik met mijn eeu

is loslaten, oplossen, ontspannen. Dit loslaten begint

wige neurotische gewoonte.'

met zelfs de behoefte aan loslaten op te geven, want de

Aan de ene kant vindt dit loslaten van zelfinteresse

behoefte om in slaap te vallen houdt ons wakker, net

plaats door genade, en aan de andere kant, zoals we

zoals het gebod om je over te geven een vorm is van

besproken hebben, neem je kennis op (wanneer dat

vasthouden en streven naar beheersing. Ware overgave

gebeurt, wanneer aan de juiste voorwaarden is vol

is de afwezigheid van verzet, zelfs tegen vasthouden, als

daan), een kennis waar geen moeite aan te pas komt,

het leven zich op dit moment zo manifesteert. Over

je doet niets en bent gewoon maar zoals je bent. En dit

gave is de afwezigheid van proberen je over te geven.

loslaten begint en eindigt met de realisatie dat er niets

164

165

hoeft te gebeuren, dat alles genade is, precies zoals het

(dwangmatige) beweging in het leven naar het vinden

is. Het is de afWezigheid van denken of geloven dat er

van een uitweg uit het lijden. In een zekere praktische

iets anders moet gebeuren.

context is dit functioneel en bewijst het ons een goede

Als we merken dat we onszelf veroordelen en

dienst. In de natuur wordt niet elke moeite met succes

de huid vol schelden omdat we last hebben van een

beloond. Maar als we nauwkeurig observeren, zouden

dwanghandeling, dan is het veroordelen en schelden

we kunnen ontdekken dat een groot deel van mense

onderdeel van de dwangneurose. Deze dwangneurose

lijk lijden de behoefte en de inspanning is om uit het

als een vijand beschouwen en die vervolgens met ge

lijden te komen en zouden we tot onze verbazing kun

weld proberen te bestrijden of te elimineren versterkt

nen merken dat de grootste verlichting is: geen verlich

alleen maar de dwanghandeling en het gevoel een ge

ting nodig hebben.

soleerd individu te zijn die deze neurose heeft. Wat

Natuurlijk kun je wel een aspirientje nemen, naar

echt werkt is meer verwant aan de krijgskunst aikido,

de tandarts gaan, een afkickprogramma volgen, naar

waarin men mee beweegt met de energie van de te

een meditatieretraite gaan of een lekke band plakken.

genstander, in plaats van recht op hem af te gaan en

Het verwijst naar iets veel dichterbij.

hem met brute tegenkracht te willen overmeesteren.

Ware vrijheid is niet de vrijheid om te doen waar we

In plaats van proberen situaties te beheersen of iets te

zin in hebben, maar het is de vrijheid om te zijn zoals

bereiken ligt de nadruk eenvoudig op Hier/Nu wakker

we zijn. Ware vrijheid heeft geen problemen met be

zijn en onderkennen dat deze dwangneurose ook een

perking- het is totaal vrij en binnen de beperking on

volmaakte zet in het Meesterstuk is.

beperkt. Vrijheid is de ontspanning die zo groot is dat

Hier/Nu zijn kost geen tijd. Alles wat tijd kost is

ze geen probleem heeft met verkrampen en gespannen

bedrieglijk. Dit is een belangrijke aanwijzing. Verbete

raken. Het leven houdt verkramping en verruiming,

ring, vooruitgang of 'een beter mens' worden kost tijd.

lijden en bevrijding in.

Zoeken kost tijd. Proberen kost tijd. Van iets verlost

Bevrijding en lijden persoonlijk opvatten, denkend

raken kost tijd. Weer op retraite gaan kost tijd. Over

dat het een wel zonder het ander kan, is een waanidee.

een fractie van een seconde 'in het nu zijn' kost tijd.

Bevrijding lijkt moeilijk te vinden, alleen maar om

Overgave is tijdloos en moeiteloos.

dat het zo alomvattend is, zo altijd volledig aanwezig.

Overgave onderkent dat er niets is buiten het ge

We zien haar over het hoofd door ernaar te zoeken.

heel. Het Meesterstuk is alles wat er is en het enige

In het zoeken ernaar stellen we ons voor dat we ervan

dat er is, is het Meestersruk Zelfs zoeken en probe

gescheiden zijn, dat dit het niet is, dat 'het' iets is dat

ren zijn deel van het Meesterstuk. Er is een natuurlijke

we ergens buiten onszelf kunnen vinden.

166

167

Niemand kan kiezen aan een dergelijke zoektocht te

beginnen of ermee op te houden. Het is zoals het leven
zelf loopt, op een onpersoonlijke, dwangmatige ma
nier. Zoeken is alleen een probleem vanuit het stand

De stroom: inademen

punt van de denkbeeldige zoeker die het zoeken op

en uitademen

zijn persoon betrekt en zich dan een einde aan het zoe
ken voorstelt (en zoekt). Maar vanuit het standpunt
van het geheel komt er geen eind aan het zoeken. Het
is juist de aard van het leven dat het altijd ergens naar
streeft. De rivier zoekt de zee, metaaldeeltjes zoeken de
magneet, de bij zoekt de bloem. Bepaalde vormen van
zoeken vallen misschien weg. Joan zoekt bijvoorbeeld
geen vergetelheid meer in alcohol en drugs; ook zoekt
ze geen verlichting meer. Die speciale vormen zijn ver
dwenen. Maar er komt geen eind aan het zoeken in
ruimere zin. En er hoeft geen enkele vorm van zoeken

r zijn twee bewegingen of invloeden die wij al

lemaal in ons leven kunnen waarnemen. Een is

te verdwijnen of anders te zijn dan precies zoals het op

de beweging waarin men tracht als vorm te overleven

dit moment is. Er is geen zoeker (en geen vinder); die

en de andere is de beweging waarin men verlangt zich

is er nooit geweest. Er is eenvoudig de totale beweging

over te geven aan vormloosheid en de afwezigheid van

van het leven.

ervaring. Het ene moment willen we rondrennen,

De beste manier om lijden te beindigen is het

van alles doen, dingen maken, verhalen vertellen, de

volledig te aanvaarden. En als het aanhoudt, wees er

wereld verkennen. Het volgende moment willen we

nieuwsgierig naar - kijk er goed naar en zie hoe het

ons neerleggen, de ogen sluiten, alles laten vallen en

zich ontvouwt- zie waar het uit bestaat, waar het van

gaan slapen. Elke dag ervaren we een beweging van de

gemaakt is (de gedachten, de gevoelens, de verhalen,

vormloosheid van de diepe slaap naar de vormen van

de activiteiten)- kijk of dat allemaal echt is, of iemand

het droomleven en het waakbestaan en dan weer terug

het doet- en kom erachter, nu op dit moment, of lij

naar de vormloosheid van diepe slaap. In de loop van

den een keuze is. Er is geen goed of verkeerd antwoord.

een jaar doorlopen we diezelfde cyclus in de seizoe

Dit is een vraag om mee te leven en te onderzoeken.

nen: ontkiemen en tot bloei komen, vrucht dragen en

sterven. Als jong kind zijn we gretig om de wereld te

168

169

verkennen, alles aan te raken. In de ouderdom, als we

of totaal gehandicapt worden. Onze huizen en steden

naar de dood toe gaan, zijn we er steeds meer tevreden

worden met regelmaat omvergeblazen door orkanen,

mee om niets te doen, te slapen, volledig te verdwij

verpletterd door aardbevingen, verteerd in branden,

nen. Het leven stroomt natuurlijkerwijs door deze cycli

aan flarden geschoten in oorlog. We hebben ontdekt

van duisternis en licht, zomer en winter, geboorte en

dat onze planeet een miniem en kwetsbaar stofdeel

dood, grijpen en ontspannen, verruiming en verkram

tje in een enorme kosmos is. Vanuit dit uitkijkpunt

ping, inademen en uitademen, prettige ervaringen en

ziet ons leven er volstrekt onbetekenend en absurd

onaangename ervaringen. Het getij komt in en gaat

zinloos uit.

uit, de maan wast en neem af, alles in n ongedeelde

beweging.

Er is iets in ons dat weet dat alles ok is, dat zelfs

als het hele universum explodeert alles goed is. Iets in

Maar we delen het mentaal op en kiezen partij. We

ons weet intutief dat alles wat we kunnen waarnemen

zien onszelf als afgescheiden. We denken dat we bui

een soort droom is en dat we de Opperdromer zijn, de

ten de levensstroom staan, of misschien in de stroom

leegte die tegelijk het weefsel van elke droom is en wat

voortsnellen als een boot door stroomversnellingen.

blijft bestaan wanneer de droom verdwenen is.

Het lijkt een dringende noodzaak om als deze schijn

Maar we vergeten het. We nemen de droom heel

bare vorm te overleven. We denken dat we ons leven

serieus. We delen alles op en denken dan dat het of/of

in de hand moeten houden, het universum moeten

is, dat we moeten kiezen tussen inademen en uitade

beheersen, iets moeten doen, iets van onszelf moeten

men of tussen het relatieve en het absolute. We heb

maken. Als we tot het spirituele geneigd zijn, ver

ben het idee dat eeuwige lente is wat we willen. We

beelden we ons dat we op de een of andere manier de

denken dat meditatie spiritueel is en televisie kijken

stroom moeten worden of belichamen. Aangezien we

afleiding, ' zonde van de tijd', een val uit genade, iets

de stroom al zijn, is deze inspanning eigenlijk heel ko

dat we 'horen' te vermijden. We willen het hele etmaal

misch, als een vis die rondzwemt op zoek naar water.

door 'in de flow' zijn. Ons vastklampend aan het idee

Maar we zien de grap er niet van in.

van een bepaalde gedaante die toch al nooit echt heeft

Het lijkt alsof 'ik' het middelpunt van het uni

bestaan, verzetten we ons tegen oud worden en ster

versum ben en alsof 'mijn' inspanning om ergens te

ven alsof dat problemen waren die overwonnen moe

komen, om iemand te worden, om als deze vorm te

ten worden, alsof het ons doel was deze gedaante met

overleven en het 'goed' te doen, een zeer serieuze en

de naam 'ik' eeuwig jong en in leven te houden. We

belangrijke zaak is. Maar tegelijkertijd zien we dat al

drinken ami-verouderingsdrankjes en ondergaan plas

les sterft. Ons lichaam kan in een ogenblik uitgewist

tische chirurgie om ons weer jong te laten lijken. Dit

170

171

is ons menselijk lijden en de grap is dat het allemaal

ingebeeld is.
In werkelijkheid zijn we niet gescheiden van de
stroom, en ook niet in de stroom. We zijn de stroom.
Er is alleen maar stroom. We kunnen nu niet niet
hier zijn.
Elke ogenschijnlijke vorm (ook deze planeet) sterft
en raakt onderweg in meer of mindere mate gekneusd,
gebutst, gemangeld, gebroken en invalide. Maar dit
lijkt alleen een probleem wanneer we deze schijnbare
vormen ten onrechte aanzien voor losstaande, onaf
hankelijke, blijvende entiteiten, in plaats van te onder
kennen dat ze kortstondige verschijningen zijn in wat
in werkelijkheid een doorlopende flux is.
Of we ertoe bewogen worden voor een baby te zor
gen, een tuin te onderhouden, een wond te helen, heel
te maken wat gebroken is, of dat we ertoe bewogen
worden een moord te plegen, dronken te worden, een
oorlog te ontketenen of de hele dag in bed te liggen
huilen, alles, ook onze interesse in wakker worden en
ons verlangen te gaan slapen is zoals het leven gaat.
En vanuit het perspectief van heelheid hoeft 'op' niet
altijd te triomferen over 'neer' en hoeft een of ander
imaginair deeltje geen winnaar te worden. Dat hoort
allemaal bij de droom.
Het leven zelf is heel simpel. Het huidige moment
is heel simpel. Maar wanneer we het in ideen probe
ren te gieten of te formuleren, dan lijkt het met het
verstand in strijd. We horen dat er geen pad naartoe
leidt, dat we altijd Hier/Nu zijn, dat 'dit' het 'is' en

172

toch is er blijkbaar een soort progressieve reis of ver

schuiving van verwarring en lijden naar helderheid en
bevrijding. We zeggen dat alles n is en toch kunnen
we een tastbaar verschil ontwaren tussen de verlichte
wijzen en de misleide gek, tussen momenten van wak
ker zijn en momenten van verwarring, tussen Helen
Keller voordat ze het woord 'water' begreep en Helen
Keiler na dat moment waarop de hele wereld van men
selijke communicatie en relaties plotseling voor haar
openging. We zeggen dat er niets te doen valt, dat alles
volmaakt is zoals het is, maar waarom nemen we dan
nog de moeite om het te zeggen?
Wanneer we bewust worden, krijgen we niets en zijn
we nergens heen gegaan! En toch is bewustwording het
verschil tussen hemel en hel. Maar paradoxaal genoeg
is bewustwording de realisatie dat het onbegrensde ab
solute zowel hemel als hel inhoudt. Het verlangen de
hel te vermijden en alleen de hemel te ervaren blijkt
een aspect van de hel te zijn, een soort betovering of
sirenenzang. Er bestaat niet zoiets als omhoog zonder
omlaag of een eeuwig zonnige dag. Bevrijding om
vat de hele rit, niet slechts de onderdelen die we fijn
vinden. Alleen wanneer we ons inbeelden dat we een
afz.onderlijk fragment in een gefragmenteerde wereld
zijn, willen we alleen de hemel en geen hel. Bevrijding
betekent het eind van alles op je persoon betrekken en
proberen eeuwig de hemel te hebben. Bewustwording
is de bereidheid om in de hel te verkeren, de bereid
heid om te falen, alle menselijke onvolkomenheden te
bezitten, precies zo te zijn als we op dit moment zijn.

173

Dat betekent niet dat we elke belangstelling in het ont

waken uit lijden en waandenken verliezen, maar dat
we weten waar vrijheid woont. We weten dat die niet
ergens buiten ons is. Ze is niet het gevolg van ergens
van bevrijd zijn, iets bereikt hebben of iets beter ma
ken. Het is geen bijzondere ervaring, anders dan die we
nu hebben. We begrijpen dat de uitweg uit ons lijden

Als we nu eens echt volmaakt zijn,

precies zoals we zijn

eruit bestaat dat we geen uitweg meer nodig hebben!

Als we nu eens echt volmaakt zijn, precies

zoals we zijn?
je kunt niet niet in genade leven. Alles aan
jou is helemaal absoluut volmaakt juist.
- Tony Parsons

Geen enkel schepsel schiet tekort in heelheid.

Waar het ook staat, het kan zijn plaats in
nemen.
-Dogen

174

175

Nog niet in je meest dronken, zielige, meest

zen ons gemakkelijk in spijt, teleurstelling, zelfverwijt

hysterische momenten, zelfi dan niet kun

en zelfhaat. We trekken ons schijnbare fouten per

je uit deze heldere en heilige volmaaktheid

soonlijk aan.
Wat zou het betekenen om echt te begrijpen dat we

vallen.

volmaakt zijn zoals we zijn?

- J. Matthews

Wanneer we beseffen dat alles wat er gebeurt een

uiting is van die ene werkelijkheid dan beseffen we dat

We willen alleen goed zijn en we willen alle

we eigenlijk niet kunnen falen. Wij zijn de hele wereld

kwaad wegnemen. Maar dat is omdat we

-wij zijn Boeddha en Hitler, wijsheid en dwaasheid,

vergeten dat het goede samengesteld is uit

goed en kwaad, helderheid en verwardheid - het hele

niet-goede elementen. je kunt niet alleen

pakket. We zijn er niet langer door geobsedeerd om

goed zijn. je kunt niet hopen dat je het

van 'mij' een succes te maken, nummer n te zijn,

kwaad kunt wegnemen, omdat dankzij het

het spel te winnen of volmaakt te worden. We willen

kwaad goed bestaat, en vice versa.

misschien nog wel ons best doen, maar niet om op een

betere plek te komen en iedereen te slim af te zijn en

- Thich Nhat Hanh

eindelijk 'iemand' te zijn.

Ik heb gehoord dat er in het Tibetaanse boeddhisme

Moge het zijn zoals het is.

een gebed bestaat dat luidt: 'Help me om de zinloos

heid van alles te zien.' Ik hoor dit niet als een uitspraak
- Karl Renz

van nihilistische wanhoop, maar als een erkenning dat

niets ergens naartoe gaat, want het is al hier, helemaal

ijn karateleraar placht te zeggen dat het ken

compleet. Wat er ook gebeurt, het hoort er allemaal

merk van een ware meester niet was: volmaakt

bij, en het mooie daarvan is dat het geen betekenis

heid, maar het vermogen om door te gaan wanneer je

heeft buiten zichzelf. In plaats van: 'Moge het zijn zo

een fout had begaan, alsof er niets gebeurd was - door

als ik het graag wil' wordt ons gebed: 'Moge het zijn

te gaan alsof de fout die je begaan had helemaal vol

zoals het is.'

maakt was.

Wanneer we goed kijken, merken we dat we het

Daarmee in contrast staat onze gewoonlijke nei

licht niet van het duister kunnen scheiden. Toen ik in

ging, wanneer we een fout begaan, om vernederd en

mijn latere tienerjaren en als vroege twintiger zoveel

wanhopig in te storten en het op te geven. We verlie-

dronk en veel drugs gebruikte, heb ik mijn hersens en

176

177

mijn gezondheid misschien op allerlei manieren be

schadigd en als alcoholverslaafde veel destructieve din
gen gedaan die mijzelf en anderen pijn deden. Maar
ik heb ook een zekere wijsheid, inzicht en mededo
gen verworven die ik misschien op geen enkele andere
manier had gekregen. Was mijn alcohol- en drugsmis
bruik dan tenslotte een 'slechte' zaak? En hoe zit het
dan met mijn dwang tot vingerbijten, die me zoveel
geleerd heeft over de dwangmatige aard van het leven
en de vrede die komt met acceptatie- zou mijn leven
of het universum als geheel beter zijn geweest als deze
dwangneurose mij bespaard was gebleven? Kunnen we

'Het is God die aan het kruis hangt,' schreef hij, 'spij
kers door handen en voeten, tonend dat zelfs dit lijden
heilig is, God is, leegte is, Alleen Maar Dit is.'
Volmaaktheid is niet ergens anders waar we een
maal hopen aan te komen - een magisch oord waar
onze neurose helemaal verdwenen en onze artritis ge
nezen is, waar onze partner zich precies zo gedraagt als
we wensen, onze luidruchtige buren eindelijk stil zijn
en de wereld ten lange leste in een vredig en liefdevol
Utopia getransformeerd is. Dat is fantasie. Het is de
helft van twee. Volmaaktheid is de hele hutspot. Ze
sluit alles in. Zelfs God aan een kruis genageld.

zeggen dat het 'beter' voor het universum was geweest

als de holocaust niet had plaatsgevonden, als Thich
Nhat Hanh de verschrikkingen van de V ietnamese
oorlog niet had doorstaan, als Shunryu Suzuki en Ra
mana Maharshi en Nisargadatta Maharaj niet allemaal
aan kanker waren doodgegaan, als Alan Watts en Ch
gyam Trungpa allebei niet zoveel hadden gedronken
of als Osho zijn zesennegentig Rolls-Royces niet had
gehad? Alles is zoals het is. En zoals Thich Nhat Hanh
zegt: rozen en afval zijn niet te scheiden - de roos is
afhankelijk van de compost en de compost van de roos
- ze omvatten elkaar in n totaal proces dat hij inter
zijn noemt. En in laatste instantie is ons hele leven en
dit hele universum een sneeuwvlokje dat op de warme
aarde valt. Plof, en het is weg! Hoe werkelijk was het?
Een vriend schreef me onlangs dat hij het beeld van
Christus aan het kruis op een heel andere manier zag,
als een aanwijzing voor het heilige karakter van alles.

178

179

Het pad-zonder-pad naar Hier /Nu

je ware aard is iets dat nooit voor jou

verloren gaat, ook niet in momenten van
misleiding, noch krijg je die op het moment
van Verlichting... Ik verzeker je dat alle
dingen al sinds het prille begin vrij van
slavernij zijn.
- Huang Po

je kunt geen voet verkeerd zetten, omdat

niets en niemand ergens heengaan. Jij' bent
geen individu op reis naar ze/frealisatie.
Het is allemaal een spel van verschijningen.
- Nathan Gill

181

Het oneindige zit niet ergens anders te

wachten tot wij het waardig zijn.
- Tony Parsons

Terwijlje het spirituele pad bewandelt,

wordt het wijder, niet smaller, totdat het op
een dag zoveel breder wordt dat er geen pad
over is.
- Wayne Liquorman

et pad-zonder-pad van hier naar hier is een

denkbeeldige reis, zoiets als Dorothea's reis van

Kansas naar Oz en weer terug. Net als Dorothea ein

digen we precies waar we begonnen. In werkelijkheid
zijn we nergens heen gegaan, want Nu/Hier is alles
wat er is. Maar de verhalen en overtuigingen die ons
iets anders laten denken zijn doorschijnend geworden,
waardoor het immer-aanwezige evidente in het volle
gewaarzijn kan verschijnen. Als we terugdenken lijkt
er een reis over een zekere lengte van tijd of misschien
een plotseling moment van bewustwording ergens in
het verleden te zijn geweest, maar dat is allemaal een
soort droom. Er is geheugen en verbeelding nodig om
het op te roepen. We zijn in werkelijkheid nergens ge
weest. We zijn altijd hier geweest. Het is altijd nu ge
weest. En zelfs 'wij' zijn maar een illusie.
Vaak hebben we het idee dat het spirituele pad veel
zwaar werk met zich meebrengt om onszelf schoon te
182

maken en te zuiveren. We denken dat ons doel is boos

heid, depressie, verwardheid, angst, verslaving, luiheid
en alles wat we als 'negatief ' en 'onverlicht' beschou
wen, kwijt te raken. We denken dat ons streven moet
zijn iemand te worden die liefdevolle vriendelijkheid
uitstraalt en die nooit boos of defensief wordt. We pro
beren 'het slechte ik' in 'een goed ik' te veranderen,
wat ongeveer net zo goed lukt als van Chicago Los An
geles maken. We stellen ons spiritueel leven voor als
een soort politile operatie waarin we ons trachten te
beheersen, verbeteren, oppoetsen en perfectioneren tot
we ten slotte ons Ideale Zelf, de Verlichte Ik bereiken
die eindelijk volmaakt ik-loos is. We willen iemand
zonder zelf en zonder gebreken worden. Maar deze
hele onderneming is een volstrekte misvatting van het
pad-zonder-pad. Deze aanpak leidt tot momenten van
euforie (die vaak gepaard gaan met nervositeit, zelfin
genomenheid of hoogdravendheid) gevolgd door frus
tratie, teleurstelling, ontmoediging en het verhaal een
mislukkeling te zijn.
Pogingen om 'de hele tijd' in een bepaalde erva
ringstoestand te verkeren is lijden. In plaats van voor
namelijk te focussen op de verschillen tussen de ene er
varing en de andere, kunnen we misschien opmerken
wat er hetzelfde is, of er denken bij komt of niet, of
we de afwas met aandacht doen of automatisch, of we
onze partner liefde tonen of hem uitschelden, naar een
krimi kijken op

tv

of in meditatie zitten- het zijn, het

hier-zijn, het nu-zijn, het zo-zijn is immer aanwezig,

als het water in iedere golf.

183

Soms vindt er Hier/Nu plaats wat wij als verlichting

gehaald, terwijl men zich in begoocheling altijd ftxeert

beschouwen en soms treedt op war wij als begooche

op en blijft steken in de ene of de andere kant van een

ling beschouwen en beginnen we te beseffen dat er

denkbeeldige scheidslijn.

niemand is die zich deze verschijnselen kan toe-eige

Elke nacht in de diepe slaap verdwijnt alles wat

nen. Het zijn onpersoonlijke, onderling afhankelijke

waarneembaar en voorstelbaar is volledig en degene

aspecten van n ongedeeld geheel. Grenzeloze een

die graag verlichting wil hebben verdwijnt ook. Dit

heid omvat wwel verlichting als begoocheling.

is vrede. In verlichting wordt herkend dat deze ab

Bij verlichting wordt herkend dar alles de heilige

solute vrede immer-aanwezig is, dat ze de aard van

werkelijkheid is, zelfs misleiding! Terwijl bij misleiding

Hier/Nu zelf is. De afwezigheid die aanwezig is in de

de heilige werkelijkheid buiten de persoon wordt ge

diepe slaap (de afwezigheid van zowel aanwezigheid

wcht, die zich inbeeldt dat 'dit' het 'nier is'. Bij be

als afwezigheid) dat is Hier/Nu. Alle ervaringen, de

goocheling wordt alles wat er gebeurt op de persoon

hele ftlm van het waakbestaan, zelfs de meest sublie

betrokken, terwijl bij verlichting wordt gezien dat

me verlichtingservaringen, ook verlichting zelf, zijn

niets persoonlijk is. In het geval van verlichting wordt

alle verschijnselen als in een droom. Niets daarvan

onvoorwaardelijk alles bemind en in alles alleen God

doet er eigenlijk toe zoals wij ons inbeelden. Al het

gezien, terwijl men in het geval van begoocheling vij

waarneembare en voorstelbare zit in de film, zelfs de

anden en obstakels ziet, dingen die bedwongen en uit

eerste, pure gewaarwording van bewuste aanwezig

geroeid moeten worden. Het beramen van genocide

heid. Onze ware aard, het ultieme subject, de grond

komt voort uit begoocheling. Er is extreem dualistisch

zonder-grond, is onvoorstelbaar.

denken voor nodig. Maar als je God overal ziet, wordt

En toch is deze absolute afwezigheid niet anders

zelfs genocide herkend als de heilige werkelijkheid als

dan het verkeerslawaai en de smaak van de thee hier,

zodanig vermomd. Er is niets dar niet eenheid is. Bij

op dit moment. Vorm is leegte en leegte is vorm. Dit

verlichting wordt onderkend dat er geen verlichting

zijn slechts andere woorden voor n naadloze werke

is zonder begoocheling, dar verlichting en begooche

lijkheid.

ling samen ontstaan, terwijl men bij begoocheling met

Hoe meer we ons afstemmen op de onopgesmukte

zichzelf in oorlog is. In begoocheling wil men de we

werkelijkheid van Hier/Nu, hoe meer alle pogingen

reld schoonwassen van begoocheling.

om te definiren wat is, wegvallen.

In verlichting wordt eenheid herkend, maar wordt

Naarmare we langer het pad-zonder-pad bewan

het verschil tussen appels en peren niet ontkend. In

delen, verdwijnt langzamerhand de scheidslijn tussen

verlichting wordt relatief en absoluut niet door elkaar

'meditatie', 'satsang' en 'de rest van het leven', tegelijk

184

185

met iedere notie van wat 'spiritueel' of 'niet spiritu

imaginaire probleem creert en vervolgens probeert op

eel' is. We doen niet meer zo hard ons best om gewaar

te lossen. Het gaat niet om een bijzondere ervaring die

te zijn als we de afwas doen, om onszelf te definiren

je nooit hebt gehad of die je je herinnert van jaren gele

als gewaarzijn en niet als het individu of om te obser

den, maar het gaat om het opmerken van het feitelijke

veren en 'gewaar' te zijn en niet verstrikt te raken in

ervaren Hier/Nu, welke vorm het ook aanneemt. Dat

ons drama. Al dit moeite doen om spiritueel te zijn

kost geen inspanning omdat het reeds het geval is. Het

verdwijnt. Er kan nog wel een zekere toewijding be

idee: 'dit is het niet' valt eenvoudig weg.

staan aan aanwezigheid en een belang in het doorzien

bevrijding,

verlichting

of bewustwording

van illusie. We kunnen nog wel mediteren, satsangs

moeite en oefening? Misschien wel, misschien ook

bezoeken af boeken over non-dualiteit lezen, maar het

niet. Het kost wat het kost om te beseffen dat er niets

gebeurt zonder ideen op te doen, zonder verwachtin

nodig is om te zijn wat je al bent. De truc is dat dit

gen, zonder bijkomend doel, anders dan het gewoon te

besef geen geloof is waar we op een intellectuele ma

doen omdat dat het leven is.

nier op uit kunnen komen en dan op het leven leggen,

Er kunnen bijzondere ervaringen komen, maar ze

maar het is nu de gedachten doorzien die het illusoire

zijn niet belangrijk. Het gaat niet om het hebben van

probleem scheppen - gedachten als: 'ik ben er nog

ervaringen. Ook niet om filosofie. Non-dualiteit is net

niet', 'dit is het niet' of: 'als ik maar kon ophouden

zo min een filosofie als de smaak van koffie of het ge

in al deze gedachten vast te lopen, dan zou ik verlicht

luid van verkeer dat is. Het is ontwaken uit filosofie.

zijn.' Het valse als vals zien is de spontane activiteit van

Als het denken zich manifesteert en zegt: 'ik heb

Kost

het leven zelf.

er slechts een intellectueel begrip van, geen feitelijke,

Er is geen spirituele weg of aanwijzing die voor ie

directe ervaring,' is dit een gedachte en vertelt het een

dereen geldt. De ene mens neigt naar een zeer gestruc

verhaal. Als er geloof wordt gehecht aan dit verhaal, be

tureerde benadering, een andere naar een benadering

ginnen we onmiddellijk te zoeken naar een bijzondere

die toegankelijker en spontaner is. Voor sommigen

ervaring, een andere dan die we nu hebben. Maar wie

is dagelijks mediteren volgens een rooster of met een

heeft dit probleem? Wie is deze 'ik' die er zogenaamd

groep mediteren misschien essentieel. Voor anderen

nog geen directe ervaring mee heeft gehad? En waar

staan dergelijk activiteiten juist in de weg. Wat we op

zouden we die ervaring vinden, anders dan HieriNu?

het ene moment nodig hebben kan iets anders zijn dan

Is er niet een onmiskenbare, directe ervaring op dit

we op een ander moment nodig hebben. Er is niet n

moment (horen, zien, aanvoelen, gewaar zijn, ademen,

juiste manier. En natuurlijk is elk mens of elke bezig

zijn)? Wees je gewaar hoe het denken er opeens is, het

heid waarvan we later vaststellen dat deze 'de oorzaak

186

187

van onze bewustwording' is, slechts n schakel in een

deringen ook in de film van het waakbestaan voorko

oneindige ketting van droom-gelijke gebeurtenissen,

men zijn als de veranderingen die in een droom optre

een netwerk dat alles in het hele universum omvat.

den. Ze lijken heel belangrijk te zijn tijdens de droom,

Onze ergste vergissingen zijn even essentieel voor dit

in de context van de droom, maar bij het ontwaken

denkbeeldige proces als onze grootste inzichten. Ware

verdwijnt de hele wereld van de droom volkomen.

bewustwording is eenvoudig de realisatie dat er nooit

Ontwaken is het einde van spiritualiteit in de gebrui

iemand gebonden was. De uiteindelijke werkelijkheid

kelijke zin van dat woord.

is zonder oorzaak en zonder voorwaarde. Niets brengt

Met dat in gedachten kunnen we verschillende

haar tot stand, want ze is alles wat er is en was nooit

non-duale verkenningen (of gebruiken, als je ze zo wilt

afwezig. We hoeven ons echt nooit zorgen te maken

noemen) speels benaderen, als natuurlijke en spontane

over wat we 'zouden moeten' doen. We kunnen gerust

activiteiten van het leven. Zoals kunst, muziek of dan

zijn dat we het altijd al doen, dat het precies is wat er

sen zijn het manieren waarop het leven zichzelf onder

nu ontstaat, gewoon zoals het is.

zoekt, geniet, openbaart, liefheeft en vermaakt. Het is

En als we niet kunnen ophouden met ons zorgen

een oneindige, nooit eindigende Zelf-realisatie.

maken, geen probleem. Ook dit is slechts een be

weging van energie, een vluchtig verschijnsel in een
droom. Deze hele film van het waakbestaan, ons to
tale spirituele avontuur, alles wat we kunnen ervaren,
alle zorgen en alle momenten van gelukzaligheid, al
het waarneembare en voorstelbare, het is allemaal niet
substantiler dan een droom. Pogingen om uit de
droom te komen zijn onderdeel van de droom. Dege
ne die aan de droom wil ontsnappen is een personage
in de droom. De uiteindelijk dromer staat al buiten
de droom, ongebonden door de droom, en de droom
zelf is slechts een verschijning. Alle vormen die in deze
droom-gelijke film van het waakbestaan verschijnen
(gebouwen, auto's, mensen, gedachten, gevoelens,
emoties) zijn even vergankelijk en even onstoffelijk als
wolkenformaties. Welke schijnbaar belangrijke veran-

188

189

De kunst van nergens

naar toe gaan

Mediteren is als het verwelkomen van vuur

in ons bewustzijn...
Op het gebied van ware meditatie is er niet
zoiets als een mediterende ofmeditatie. Er
valt niets te doen.
- Anam Thubten

Men ontspant zich in een ongekunstelde,

ontvankelijke weidsheid die noch een staat
van zelfbewuste meditatie is noch een
afwezige staat van afgeleid zijn.
- Steven Batchdor

191

Blijfzonder ambitie, zonder het geringste

verlangen, naakt, kwetsbaar, onbeschermd,
onzeker en alleen, volkomen open naar het
leven, het verwelkomend zoals het plaats
vindt, zonder de zelftuchtige overtuiging
dat alles je genot ofvoordeel, materieel of
zogenaamd spiritueel, moet opleveren.

et woord 'meditatie' wordt gebruikt voor zo veel

verschillende zaken, en mensen begeven zich om

zo veel verschillende redenen in meditatie, dat ik de

neiging heb het woord helemaal te vermijden. Waartoe
ik mensen uitnodig is onderzoeken wat het is om een
voudig Hier/Nu wakker te zijn, gewaar te zijn, open
aandacht te geven aan de feitelijke directe ervaring
zonder ook maar iets wat er gebeurt als een afleiding of

- Nisargadatta Maharaj

een onderbreking te beschouwen, zonder te proberen

het op enige wijze te veranderen of bij te stellen is.

Meditatie heeft niet te maken met het heb

ben van fijne gevoelens, blije gevoelens.
Het gaat niet om veranderen, ofergens
komen. Dat op zich is defundamentele
misvatting. Maar het observeren van dit
verlangen verheldert het al. Ul gaan begrij
pen dat ons uitzinnige verlangen om beter
te worden, om 'ergens te komen' zelfeen
illusie is, en de bron van lijden.

Dit kan gebeuren als je rustig in een leunstoel zit,

het kan in de bus gebeuren terwijl je naar je werk rijdt,
het kan in een wachtkamer gebeuren vr een afspraak
met de dokter, in een vliegtuig of op een bank in het
park. Het kan gebeuren onder het lopen door de na
tuur of onder her lopen door de stad. Het kan in je
keuken of in een gevangeniscel gebeuren, in een zie
kenhuisbed of op kantoor. Leg een ogenblik lang (of
dat ogenblik nu een paar seconden, een paar minuten,
een paar uur of een paar dagen duurt) de tijdschriften,

- Charlotte Joko Beek

de boeken, de iPod, de smartphone neer. Zet de com

puter, de radio, de

Meditatie begint nu, op deze plaats. Het

kan nergens anders ofop een ander moment
beginnen...
In meditatie keren we terug naar waar we
al zijn - dit verschuivende, veranderende,
altijd aanwezige nu.

tv

uit. Leg je breiwerk en je rozen

krans neer. En wees eenvoudigweg aanwezig, met lege

handen. Zie wat zich openbaart.
Het zoeven van het verkeer, het lied van een vogel,
het vage geluid van een relevisie in een andere kamer.
Regendruppels die aan een groen blad hangen, een
peuk in de goot, wolken die door de blauwe lucht drij
ven. De geur van bloemen, de stank van uitlaatgassen

- Steve Hagen

192

van de stadsbus, de zoetheid van door regen bezwan-

193

gerde lucht. Ademhalen, spanning in de borst, een

instandgehouden en of er een manier is om zonder te

misselijk gevoel in de buik, pijn in de schouder, een

lijden op pijn of pijnlijke omstandigheden te reageren.

gewaarwording van warmte of kou. De weidsheid die

Misschien word je je bewust van de exquise schoon

alles doordringt.

heid en volmaaktheid van alles, zoals het is. Dit is ware

Dergelijk onderzoek haalt je uit het mentale gebied

van gedachten naar het concrete gebied van zintuiglijk

meditatie, maar je kunt het waarschijnlijk beter geen

naam geven.

gewaarzijn. Het geeft je een onmiddellijke, doorvoelde

Deze eenvoudige wakkerheid ontstaat misschien op

ervaring van vloeiendheid, vergankelijkheid en weids

een formele manier of misschien spomaan in je keu

heid. Adem, geluiden en gewaarwordingen kunnen

ken, terwijl je een kop koffie drinkt. Hoe ze ook ont

niet vastgepakt of vastgehouden worden - ze zijn een

staat is de enig mogelijke manier waarop ze op dit mo

beweging zonder grenzen of naden. In feite zijn den

ment kan ontstaan. Als het beoefenen van zen in jouw

ken en zich ideen vormen ook een beweging zonder

Hlm van het waakbestaan opduikt, dan is zen blijkbaar

grenzen of naden, maar het is veel gemakkelijker dat

nodig voor jou, tot het dat (misschien) niet meer is.

op te merken bij zintuigwaarnemingen dan met ge

Voor iemand anders komen dezelfde inzichten die via

dachten en ideen. Door eenvoudigweg hier te zijn als

zen-beoefening tot jou komen misschien terwijl hij op

gedachteloos gewaarzijn, ervaar je dus direct dat alles

een parkbank zit of een kind opvoedt. Er is niet n

verandert en dat het hele leven naadloze, ongedeelde

pad het juiste, en uiteindelijk is er helemaal geen pad.

beweging of aanwezigheid is. Er is geen afstand tussen

Er is alleen maar Hier/Nu.

jou en wat er nu gebeurt. Het is volstrekt onmiddel

lijk. Jij bent dit.

Mijn verhaal is dat ik van formele zen-beoefening

naar Toni Packer ging, een voormalige zen-leraar die

Kan er, terwijl gedachten opkomen, gezien worden

de traditie, de hirarchie, de rituelen, ceremonies en

dat het slechts gedachten zijn, dat ze misschien niet

dogms van zen achter zich liet. Ik leefde en werkte

gevolgd of geloofd hoeven te worden, dat ze niet de

vijf jaar in Toni Packers retraitecentrum. We hadden

objectieve weergave van de werkelijkheid zijn die ze

toen nog stille retraites waarbij we lange periodes in

beweren te zijn? Kun je zien hoe deze gedachten on

meditatie zaten, maar het schema was altijd faculta

middellijk mentale films en verhalen creren en hoe

tief, we konden zitten op leun- en ligstoelen zowel als

verleidelijk deze verhalen zijn, hoe echt ze lijken? Kun

op meditatiekussens, we konden wanneer we maar zin

je het verschil opmerken tussen denken en voelen?

hadden door het bos wandelen of een dutje doen en

Door eenvoudig aandacht aan dit moment te schen

er was geen beoefening in de gebruikelijke betekenis

ken, ontdek je misschien hoe lijden wordt gecreerd en

niet het tellen van de ademhalingen of het werken aan

194

195

een koan - we werden eenvoudig uitgenodigd om ons

moet proberen dergelijk meditatief onderzoek 'de hele

gewaar te zijn van alles wat er gebeurde, om de adem

tijd' te doen. Aan de andere kant wijs ik op iets dat niet

haling te voelen, de geluiden van de regen te horen en

buiten de rest van je leven staat dat je maar eens per

het gevoel van een afgescheiden 'ik' te onderzoeken en

dag doet terwijl je in lotushouding op een kussen zit.

te zien of dat echt was. Daarna raakte ik betrokken bij

Het is je hele leven. Maar dat betekent niet dat je nooit

de advaita-satsangwereld, en uiteindelijk bij de funda

televisie kijkt of je voortdurend bewust probeert te zijn

mentele non-dualiteit. Formele meditatie was voor het

van al je gedachten, gevoelens en gedragingen.

grootste deel afgelopen, hoewel ik nog altijd graag stil

Dit onderzoek is niet bedoeld als een doelgerichte

zit en 'niets doe" als ik me daartoe geroepen voel, maar

opdracht tot zelfverbetering. Op zijn best onthult het

ik zie het niet meer als 'meditatie'.

misschien iets over de aard van de werkelijkheid door

Wanneer ik nu uitnodig tot een soort meditatief

af en toe de boel een beetje te vertragen, de situatie

onderzoek stel ik geen opzettelijke 'beoefening' voor in

te vereenvoudigen en veel dingen die altijd onze aan

de zin van in een speciale, rechte houding zitten en de

dacht opeisen af te werpen, waardoor aan het licht kan

ademhalingen tellen, een mantra herhalen of heel erg

komen wat vaak over het hoofd wordt gezien. Maar

je best doen om 'aanwezig te zijn'. Ik ben niet tegen die

verbeeld je niet dat er iets bijzonders aan het licht zal

dingen als je je ertoe aangetrokken voelt, maar waar ik

komen. Het gaat er niet om een bijzondere ervaring te

op wijs ik iets veel eenvoudigers. Ik wijs op een manier

hebben of een bijzonder inzicht te krijgen. Het is niets

van zijn die ontvankelijk en moeiteloos is. Dat betekent

meer of minder dan de uiterste eenvoud van wat is,

niet dat je maar dom in onafgebroken dagdromerij weg

precies zoals het is.

zakt of zwelgt in dwangmatige gedachten en verhalen, al

Als je inderdaad merkt dat je een van deze sugges

zal dat van tijd tot tijd gebeuren, maar misschien zou je,

ties ingespannen volgt met het idee je te verbeteren of

wanneer dat gebeurt en wanneer je het opmerkt, kun

iets te bereiken, merk deze beweging van de geest dan

nen zien of je het kunt loslaten en kunt terugvallen in de

slechts op, zie haar voor wat ze is, merk op welke span

moeiteloze eenvoud van concrete ervaring: het verkeer

ning het geeft en ontspan je, als je kunt, weer in de

horen, de ademhaling voelen, naar de regen luisteren,

eenvoud van dit moment (horen, zien, voelen, gewaar

het lichaam voelen, kou of warmte voelen - je eenvou

zijn, zijn). En als je je niet kunt ontspannen, mag dan

dig bewust zijn van de pure werkelijkheid van alles wat

gewoon maar gespannen zijn van jezelf. Gespannen

zich voordoet, hoe het ook is.

heid is niet meer dan een energetische beweging - er

Je hele leven gaat gepaard met allerlei bezigheden

is niets mis mee. Het is niet 'slecht'. Het zou pijnlijk

en geestesgesteldheden, dus ik suggereer niet dat je

kunnen zijn, maar het leven is ook pijn. Bevrijding is

196

197

de vrijheid die het leven heeft om precies te zijn zoals

heel draaglijk is en misschien zelfs interessant. Er kan

het is, niet zoals het zou kunnen zijn, kon zijn of zou

zich een natuurlijke nieuwsgierigheid ontwikkelen,

moeten zijn. Je gaat nergens naartoe. Hier/Nu is het

een interesse om deze fundamentele onlust te onder

enige dat er is, en het is al helemaal aanwezig.

zoeken, erachter te komen wat het is, niet door erover

Wanneer je al je gewoonlijke bezigheden stopt en

na te denken, het te benoemen of er een verhaal over

rust als open gewaarzijn, merk je misschien dat het

te vertellen, maar door het met gewaarzijn helemaal

denken alle kanten op vliegt. In plaats van dat je je ge

tot op de bodem uit te zoeken. Misschien ontdek je

lukzalig en kalm voelt, lijkt het misschien dat je meer

dat deze onlust niet hetzelfde blijft en dat er in de kern

denkt dan ooit tevoren. Waarschijnlijker is het dat je

helemaal niets is.

je slechts meer gewaar bent van dwangmatig denken

Het is ook niet ongebruikelijk dat mensen die be

dan ooit tevoren, en natuurlijk is de poging om niet

ginnen met mediteren allerlei dingen over zichzelf op

te denken een verloren strijd. Als dit gebeurt, wees je

merken die ze niet eerder hadden gezien. Als je merkt

dan dus eenvoudig gewaar dat je denkt, en ontspan je

dat jij (of andere mensen) zich op een manier gedragen

zodra mogelijk weer in eenvoudig aanwezig zijn- ter

die niet past bij je ideen over hoe jij (of anderen) zou

wijl je de geluiden hoort van het verkeer of vogels die

den moeten zijn- als je ziet dat jij (of iemand anders)

zingen, de gevoelens in het lichaam ervaart, de adem

manipulatief bent, wraakzuchtig, passief-agressie, vol

haling voelt, de weidse openheid opmerkt van deze

zelfbeklag, egocentrisch, gierig, kritisch, zelflngeno

grenzeloze aanwezigheid die alles omvat en nergens

men, opdringerig, kruiperig of hoe dan ook, kun je

weerstand aan biedt.

misschien ook zien dat er niemand is die het daarin

Wanneer mensen voor het eerst in meditatie zitten

voor het zeggen heeft. Je kiest er niet met opzet voor

of een stille retraite doen, waarin al hun gebruikelijke

zo te zijn als je op dit moment bent en iemand anders

bezigheden wegvallen en er niets te doen valt dan te

ook niet. Alles gebeurt vanzelf. Wellicht zie je dat je

zijn, is het niet ongewoon dat ze een vorm van ont

gedachten een soort afscheiding van de hersenen zijn

houding doormaken. Er kunnen storende gevoelens

die ongevraagd komen en dat je impulsen, neigingen

en gewaarwordingen optreden, met inbegrip van dat

en daden voortkomen uit het leven zelf. En je merkt

fundamentele kerngevoel van ontevredenheid, ruste

misschien dat er een wijdere context is, dat je het on

loosheid en onlust die onze menselijke activiteit zozeer

begrensde gewaarzijn bent waarin jouw karakter ver

stimuleert. Maar als je gewoon maar blijft zitten met

schijnt, dat je de hele voorstelling bent en gadeslaat.

de zuivere gewaarwordingen van dit ongemak en het

Misschien merk je dat er in deze weidsheid ruimte

allemaal laat zijn zoals het is, merk je misschien dat het

is voor alle ogenschijnlijke gebreken en onvolmaakt-

198

199

heden van het leven om precies zo te zijn als ze zijn.

lyseren, een schuldige aan te wijzen, oordelen te vellen,

Wanneer we ons realiseren dat we het hele universum

ons positieve en negatieve toekomstige scenario's voor

omvatten, dat we een zaadje van zowel Boeddha als

te stellen, te zoeken naar een oplossing: Dit is onver

Hitler in ons hebben, dat we het hele schouwspel zijn,

draaglijk. Als het nog erger wordt, wat dan? Hier ga ik

dan krijgen we een vanzelfsprekend mededogen met

kapot aan. Waarom overkomt me dit? Ik kan niet ge

iedereen en alles, omdat ze zijn zoals ze zijn. We ne

loven dat je me dat aangedaan hebt. Dit is niet eerlijk.

men de hele boel niet meer zo serieus.

Ik ben een zak. Ik kan niets goed doen. En als... ? Als...

Het gaat er dus niet om je tekortkomingen uit te

maar... Misschien moet ik...

roeien en niets dan gelukzaligheid en kalmte te ervaren.

Is het mogelijk naar al die gedachten te luisteren

En als er pijn is-als je merkt dat je schijnbaar gevan

zoals je naar het geluid van wind en regen luistert, als

gen zit in pijnlijk dwanggedrag, als je je gedeprimeerd,

een onpersoonlijke beweging van de natuur? Is het

angstig, boos of verdrietig voelt, als je lichamelijk pijn

mogelijk de gedachten te laten gaan, de aandacht weg

of ongemak ervaart, als je in een omgeving of een situ

te trekken van de verhalen en terug te brengen naar

atie zit die je onaangenaam of ongewenst vindt-zou je

louter de feitelijkheid van dit moment - de gewaar

kunnen kijken of het mogelijk is alle onaangename of

wordingen in het lichaam, de verkeersgeluiden, het ge

verontrustende gevoelens die er komen eenvoudigweg

voel van aanwezigheid? Wat gebeurt er met degene die

te ervaren, zonder te proberen iets ervan weg te du

lijdt wanneer er alleen maar de concrete, energetische,

wen, zonder een resultaat van dit onderzoek te willen

naakte werkelijkheid is van dit moment? Misschien

hebben, zonder te proberen de situatie te begrijpen, te

ontdek je dat het hele verhaal van je leven niet zo de

analyseren of te verhelpen, zonder deze te veroordelen

gelijk in elkaar steekt als wel lijkt en dat er denken

-maar haar eenvoudig te ervaren zoals ze is.

Misschien merk je hoe het denken zich wil af

en fantasie voor nodig is om het lijden en de ellende

gaande te houden.

wenden van dit simpele, naakte ervaren, hoe dit het

Door eenvoudig aanwezig te zijn voor alles wat er

illusoire slachtoffer creert en het idee van tijd {her

gebeurt zonder ons ervan af te keren, leren we dat het

eindeloos opnieuw afspelen van voorbije gebeurtenis

mogelijk is open te staan voor deze onaangename of

sen, de angst voor toekomstige ellende, de hoop op

beangstigende ervaringen waarvan we vaak denken dat

een toekomstige oplossing). Onze gewoontereactie op

we eraan kapot gaan of ze niet overleven -pijn, onge

lijden is nadenken over het ogenschijnlijke probleem

mak, bezorgdheid, depressie, boosheid, bedroefdheid,

-steeds weer voor ons te halen wat er gebeurd is, het te

angst. Door alleen maar aanwezig te zijn zonder ons

benoemen, er verhalen over te construeren, het te ana-

ervan af te keren, ontdekken we dat als we niet krab-

200

201

ben waar het jeukt, het uiteindelijk weggaat. Evenzo

deze kop koffie, deze toiletpot. Mis het dus niet door

merken we, in geval van pijn, dat deze erger wordt en

ergens anders te kijken. Zoals mijn eerste zen-leraar

overstelpend lijkt door ons enegen te verzetten, door

tegen me zei is vorm niet heilig, maar laat vorm het

ons in te spannen, door te proberen eraan te ontko

heilige verschijnen.

men, terwijl de pijn, wanneer we ons er volledig voor

Je merkt al snel op dat elke ervaring de immer-aan

openstellen en ons ontspannen, niet meer overweldi

wezige wakkerheid openbaart die er nooit niet is, zoals

gend is en zelfs interessant kan worden. We ontdekken,

het scherm dat elk beeld in de film laat verschijnen en

door er goed naar te kijken dat 'pijn' niet massief is,

dat zichtbaar is als elke scne van de film, ongeacht of

maar dat hij bestaat uit steeds wisselende trillingen die

het een gewelddadige scne is of een tedere, of zoals de

komen en gaan. Natuurlijk lopen we soms inderdaad

spiegel die even aanwezig is in en als elke weerspiege

weg of krabben we waar het jeukt. Het gebeurt. Het

ling, of het water dat zich manifesteert in elke golf;

gebeurt door oneindig veel oorzaken en omstandighe

die wakkerheid is immer-aanwezig ondanks wat er

den en op dat moment kan het niet anders. Het gaat

verschijnt, nooit vanwege wat er verschijnt. Net zoals

er niet om dat we onszelf om de oren slaan wanneer de

elk element van een droom met de dromer te maken

werkelijkheid niet beantwoordt aan onze perfectionis

heeft, is alles wat er in de film van het waakbestaan

tische idealen. Het gaat erom dat alles te doorzien.

verschijnt nooit iets anders dan Jij (de ene-zonder-een

In zen wordt veel aandacht gegeven aan ademha

ling, houding, hoe de wc schoon te maken, hoe je de

tweede) die jou met steeds nieuwe vermommingen en

steeds nieuwe facetten van jezelf verrast.

meditatiezaal binnenkomt en verlaat, hoe je je rijst

Wanneer dit gezien is, kan het zijn dat je nog steeds

kom vasthoudt. Voor de nieuwkomer die verlangend

meningen hebt en passende acties onderneemt in de

streeft naar verlichting, lijkt deze focus op de simpel

film van het waakbestaan om te doen wat het beste

ste details van het gewone bestaan volkomen naast de

lijkt, maar je handelt niet langer vanuit valse zekerheid

essentie te zijn, absurd oppervlakkig en triviaal. Maar

of een denkbeeldig afgescheiden zijn. Je onderkent dar

eigenlijk is het een manier om de leerling te wijzen op

alle verschillende personages in het spel- de goeden en

dit moment en om de gebruikelijke neiging tegen te

de slechten - jij zelf bent. Zelfs wanneer het allemaal

gaan om over de werkelijkheid na te denken en op te

heel serieus lijkt, is er een herkenning van de grotere

gaan in abstracties en ideologien. Het is een manier

context en een weten dat het alles een spel zonder wer

om te zeggen dat verlichting nu of nooit is-het is niet

kelijkheid is.

theoretisch, filosofisch, metafysisch of mystiek - het

En als je merkt dat je verwerpt wat er verschijnt,

is uiterst eenvoudig - het is hier in deze ademhaling,

je ertegen verzet of het veroordeelt, het allemaal heel

202

203

serieus neemt, ingaat tegen zoals het leven is, je ge

is slechts de grenzeloze onmiddellijkheid van Hier/Nu

rriteerd, boos of verontwaardig voelt, kan dit een

-net zoals het is.

prachtige gelegenheid zijn om te vragen wie of wat

Alle roestanden en ervaringen komen en gaan. Het

zich bedreigd voelt en wat de kern is van deze er

non-duale absolute is geen ervaring, noch is het een

gernis. Misschien merk je dat het uiteindelijk altijd

staat waarin 'het individu' komt, permanent of tijde

gaat over het imaginaire 'ik', en het komt altijd neer

lijk. Het 'individu' is een kortstondige verschijning die

op doodsangst, angst voor vernietiging. Iers bedreigt

komt en gaat binnen non-duale grenzeloosheid.

'mij' en mijn voortbestaan. Deze bedreigingen zijn

Bevrijding is houden van wat is-houden van jezelf,

misschien relatief reel in sommige situaties, maar

precies zoals je bent, houden van de wereld zoals hij is,

in een diepere zin gebeurt er niets ooit zoals we den

houden van het leven met al zijn gebreken. Je speelt

ken dat het gebeurt. Wat er ook verschijnt blijkt na

je rol, precies zoals je die speelt, wat je niet niet kunt

beter onderzoek zonder blijvende vorm of essentie te

doen, en geniet van het schouwspel. Je bent al thuis. Je

zijn. We zouden kunnen ontdekken dat er niemand

bent het altijd geweest. Er is echt geen manier waarop

is die gekwetst kan zijn en er niets is dar ons kan

je niet Hier/Nu kunt zijn. Falen is niet eens mogelijk.

kwetsen. Natuurlijk betekent dat niet dar je voor een

We bevinden ons nooit echt in de gebondenheid

rijdende bus langsloopt of lichamelijk en emotioneel

waarin we ons gevangen wanen. Het probleem dat

geen pijn meer hebt. Het betekent slechts dat niets

we zo hard proberen op te lossen is denkbeeldig. De

blijft hangen.

'ik' die we proberen te verbeteren bestaat niet eens. In

Wanneer mensen pas met meditatie of een ande

ware meditatie ontdek je dat allemaal rechtstreeks, niet

re spirituele bezigheid beginnen, of wanneer ze voor

ergens in de roekomst door jaren van ijverig oefenen,

het eerst naar een bijeenkomst gaan of een boek over

niet gisteren in de een of andere herinnerde ervaring,

fundamentele non-dualiteit lezen, verbeelden ze zich

niet eens en voor altijd, maar nu, op dit moment. Het

meestel dat dit gaat over zelfverbetering en iets berei

pad is altijd Hier/Nu. En het meest bevrijdende in

ken. Het pad-zonder-pad (het directe pad) gaat in feite

zicht is dat er niets nodig is. Dit is het al, precies zoals

over zien dat er geen 'zelf ' is dat is afgescheiden van de

het is.

rest van het universum. Er is geen 'ik' die afwisselend

helder en verward is, 'het snapt' of 'het verliest', zich
nu eens identificeert met onbegrensd gewaarzijn en
dan weer met het personage. De grens russen 'spiritua
liteit' en 'de rest van het leven' bestaat eigenlijk nier. Er

204

205

Onderzoek: wat is hetr

Het doordringen tot dit mysterie vereist dat

men het niet tegenwerkt door het antwoord
al in te vullen, ofhet nu een metafysisch
voorstel is ofeen godsdienstige overtuiging.
Men moet de gewoonte om een woord of
gezegde te zoeken om daarmee de leegte die
door de vraag zichtbaar gemaakt is te vul
len, opschorten.
- Steven Batchdor

Wimneer we beginnen te onderzoeken wat

ons tegenhoudt om de waarheid te realise
ren, komen we tot het besefdat er eigenlijk
niets is. Er zijn geen obstakels.
-Anam Thubten

207

Zelfonderzoek leidt direct tot Zelfrealisatie

door de obstakels weg te nemen die maken
datje denkt dat het Zelfniet reeds gereali
seerd is.

De vragen die in concreet, meditatief onderzoek ge

steld worden hebben een ander karakter dan de vragen
die ons op school gesteld worden. Deze meditatieve
vragen zoeken geen antwoorden, alhoewel we met het
verstand gemakkelijk antwoorden kunnen leveren. Als

- Ramana Maharshi

we ook maar enige tijd in het spirituele wereldje heb

ben rondgelopen, kennen we waarschijnlijk alle 'cor

Wie (of wat) ben ik?

Wt is dit hier, op dit moment?
Wnneer al het waarneembare en voorstel
bare verdwijnt, wat blijft er dan over?
Wt was je gezicht voordat je ouders gebo
ren waren?
Wie overkomt dit allemaal?

recte' antwoorden op deze vragen. Wat ben ik? 'Zuiver

bewustzijn,' zouden we kunnen denken. Of (als we nog
niet zo veel spirituele boeken hebben gelezen), zeggen
we misschien, 'ik', of geven onze naam. Of (nog een
'gevorderd' antwoord) we zouden kunnen zeggen, 'he
lemaal niets.' Of: 'lege ruimte.' Of: 'Het Ene Zelf.' Als
we naar onze computer kijken en vragen: Wat is het?,
zouden we subtieler kunnen zijn en zeggen: 'energie,'

eze vragen verlangen geen bedachte antwoorden.

'bewustzijn,' 'Eenheid' of 'leegte.' Maar zie nu meteen

Het is het werk van het verstand om antwoorden

dat dit allemaal woorden zijn. Etiketten. Misschien

te vinden. Dat is wat het doet. Het is een overlevings

verwijzen ze naar iets dat geen woord en geen concept

functie. En op een bepaald gebied werkt het uitstekend.

is. Maar de woorden zelf zijn niet waarnaar ze verwij

Maar wanneer het aankomt op deze uiteindelijke vra

zen.

gen, werkt het helemaal niet. Alle antwoorden die we

fourneren zijn slechts loze woorden, loze ideen.
Reiken naar is een van onze vroegste en meest pri

Het is betrekkelijk gemakkelijk om de juiste ant

woorden te leren- praten kost niets. Maar deze vragen
roepen iets heel anders op. Ze roepen ons op om in

maire overlevingsreflexen. We reiken met onze handen,

de open ruimte van niet-weten te vallen, om 'de ge

met onze buik en met onze geest. Onze menselijke con

woonte om naar een woord of gezegde te reiken om

ditionering versterkt de neiging om naar antwoorden te

daarmee de leegte die door de vraag zichtbaar gemaakt

reiken. Op school worden we beloond voor de juiste

is te vullen, op te schorren.' Deze vragen nodigen ons

antwoorden en we voelen ons dom als we

niet ken

uit te ontdekken wat nooit echt in woorden of ideen

nen. Daarom is het eerst misschien heel ongemakkelijk

gevat kan worden, hoewel het zeker met woorden om

en vreemd om niet naar een antwoord te reiken.

schreven of aangeduid kan worden.

208

ze

209

Onderzoek kan ook betekenen: leven met een vraag

staan dan de drang, de intentie en het vermogen om

die ons interesseert. Bijvoorbeeld: Bestaat vrije wil?

dat te doen? Werkt het altijd?

Of: Wie maakt keuzes? Of: Hoe komt een besluit echt
tot stand?

Misschien merk je dat besluiten plaatsvinden, en

dat je niet precies kunt vaststellen hoe het gebeurt of

In plaats van kijken wat anderen over dit onder

wat ze in beweging zet. We praten wel over 'vrije wil'

werp hebben gezegd en dan het 'correcte' antwoord

en 'determinisme,' maar uiteindelijk zijn dit slechts

te geven, wat we ook denken dat het is, nodigt on

idee-matige modellen. Zoals de plaatjes in het anato

derzoek ons uit om zelf te kijken, te luisteren en te

mie-boek kunnen ze nooit het veranderlijke en slor

zien. Hoe nemen we inderdaad een besluit? Dit is een

dige van het leven zelf vangen.

prachtige vraag om te verkennen door nauwkeurig en

Een dergelijk meditatief onderzoek begint met het

goed naar besluitvorming te kijken terwijl die plaats

loslaten van al je antwoorden en overtuigingen, en met

vindt. Tijdens onze dagelijkse bezigheden zouden we

niet weten wat je zult vinden, altijd open staan voor

dus echt kunnen kijken, heel goed kijken, hoe keuzes

de mogelijkheid iets totaal nieuws en onverwachts te

tot stand komen. Dat zouden kleine kunnen zijn, of

zien.

je zult opstaan nadat je een tijd gezeten hebt, of grote

Bij bevrijding gaat het er niet om eindelijk het juis

zoals of je zult trouwen of een nieuwe baan zult ne

te antwoord te krijgen of een superieure oplossing te

men. Kijk echt goed en nauwkeurig terwijl het aan de

ontvangen. Het gaat om het doorzien van het denk

gang is. Zie het heen en weer gaan van de gedachten

beeldige probleem (de misvatting) die de kern vormt

die er vanzelf opkomen en die pleiten voor deze of

van ons lijden en onze verwarring. Elk antwoord, elke

gene richting. Zie of je het beslissende moment kunt

oplossing die we ontvangen en waar we aan vast hou

pakken waarop de ene kant ten slotte wint en of je

den is een nieuw probleem. Onderzoek lost alle ant

iemand kunt vinden die macht heeft over wat er ge

woorden op.

beurt. Zie of je de 'jij' kunt vinden die je gedachten

Onderzoek is ook een manier om al onze gedachten

lijkt voort te brengen. Is deze denker of beslisser aan

en overtuigingen in twijfel te trekken. Als het denken

het roer echt te vinden? Onderzoek dit alles niet door

begint en zegt: 'Ik heb mijn leven verwoest,' of: 'Hij

erover na te denken, maar door het veel aandacht te

had dat niet moeten doen,' of: 'Het land gaat naar de

geven, met gewaarzijn.

bliksem als zij de verkiezing wint,' zouden we, hoe

Beheers je de gedachten die opkomen? Weet je wat

overtuigend en redelijk deze gedachten ook lijken,

je volgende gedachte zal zijn? Zelfs als het lijkt of je

over elk van deze gedachten de vraag kunnen stellen:

ervoor 'kiest' positieve gedachten te hebben, waar ont-

Kan ik zeker weten dat dit waar is? Hoe voel ik me

210

211

wanneer er geloof wordt gehecht aan deze gedachte?

Hoe zou het voelen als er geen geloof werd gehecht
aan deze gedachte? Zoek de antwoorden niet door te
denken, maar voel deze vragen diep in je hele lichaam
en geest. Zie wat zich openbaart. Misschien merk je

Je omdraaien om de denkbeeldige
tijger aan te kijken

dat je nergens volkomen zeker van kunt zijn, behalve

dat je hier nu bent, en misschien merk je dat je zonder
je overtuigingen helemaal gelukkig en ok zou zijn.
In tegenstelling tot zoeken, dat op resultaat ge
richt is en dat voortkomt uit een gevoel van onte
vredenheid en onvolmaaktheid, is dit meditatieve
onderzoek geworteld in nieuwsgierigheid, interesse
en liefde. Ongeveer zoals een minnaar de geliefde wil
leren kennen, is dit non-duale, niet van ideen uit
gaande onderzoek een daad van liefde en toewijding.
Ongeveer zoals een kind de wereld met open nieuws

on-duale verkenning en meditatief onderzoek is

een benadering van praktische aard. Het is niet

gierigheid en verwondering onderzoekt, is dit soort

mentaal of abstract. Het is direct en ervaringsgericht.

onderzoek een vorm van spel en zelfontdekking. Het

In plaats van te proberen ons lijden te verdoezelen

is niet iets dat je ooit af hebt. Het zoeken van ant

door troostende overtuigingen, heeft deze benadering

woorden en ervaringen kan wegvallen {als je geluk

te maken met feitelijk rechtstreeks verkennen wat vrij

hebt). Maar onderzoek is een levenslange verkenning

heid, vrede en geluk in de weg lijkt te staan, wat eng,

en ontdekking die nooit af is. Het is een manier van

vreselijk, en onverdraaglijk lijkt. Geloven dat de tijger

zijn. Het is zelfs wat het leven zelf is.

die je achterna zit slechts een luchtspiegeling is, is n

ding, maar het is totaal iets anders om je echt om te
draaien, de tijger te omarmen en het zeker te weten.
Dit omarmen is niet iets dat je n keer doet en het
dan gedaan is. Het is iets dat telkens kan plaatsvinden
wanneer een tijger opduikt. Bij sommige mensen ver
schijnen meer tijgers dan bij anderen. Je met anderen
vergelijken of je afvragen wanneer je eindelijk klaar zult

212

213

zijn met je laatste tijger is een misvatting. En je kunt

dat nergens heen gaat (Nu/Hier). Er valt niets te berei

alleen maar doen wat je kunt. Soms draai je je niet om

ken, en niets te vrezen.

en omarm je de tijger niet - soms word je overmand

door angst, nemen oude gewoonces het over en ren je

En wanneer het anders lijkt, draai je dan eenvoudig

om en omarm de tijger, en zie zelf hoe het is.

weg. Je vlucht naar alles wat jou troost en ontsnapping

biedt. En dat is ok. Perfectionisme is ook maar een
denkbeeldige tijger. Als er dus weggerend moet wor
den, als je wakker wordt met een kater, wanhopig, dan
begin je hier, waar je bent, op dit moment. Je draait
je om naar de kater en de wanhoop. Dat is je nieuwe
tijger.
En dit 'omdraaien en aankijken' is geen moeizaam
zelfverbetering-project waar je al tandenknarsend hard
voor moet werken. Het gaat niet om spiritueel correct
zijn. Het is een overgave, een ontspanning, je open stel
len, een loslaten, een oplossen. Helemaal niets doen.
Hier/Nu is niet altijd gelukzalig. Het kan alles be
halve gelukzalig zijn. Maar paradoxaal genoeg begin
nen we juist door alles te laten zijn zoals het op dit
momene is en ons er niet van af te keren te ontdekken
waar gelukzaligheid (of vreugde, of vrede, of liefde, of
vrijheid) hem nu echt in zit, en wat haar verhindert.
We realiseren ons dan dat de enige gelukzaligheid hier
is, in de essentie van dit moment. En dat het lijden be
tekent om weg te lopen of het elders te zoeken- ergens
'daar'- in te toekomst, ergens anders.
De geest neigt altijd tot vastzetten en verstoffelij
ken. Verlichting wil zeggen ontwaken uit onze verha
len, ideen en overtuigingen over hoe het is, onze be
schrijvingen en etiketten. Het is een pad-zonder-pad

214

215

Ben ik al verlicht

Als je

wacht op iets dat moet gebeuren, op

de komst van de werkelijkheid, zulje eeu
wig wachten, want de werkelijkheid komt
noch gaat.
- Nisargadatta Maharaj

Verlichting lijkt niet op een plotselinge

realisatie van iets mysterieus. Verlichting is
niets dan ontwaken uit illusies en terugke
ren tot de werkelijkheid van het leven.
- Uchiyama

217

Verlichting is in essentie eenvoudigweg hier

zijn.
-Jon Bernie

A lle woorden als 'bewustwording'

.1"\.'wakker worden' of 'bevrijding'

of 'verlichting',
zijn potentieel

zo misleidend dat ik altijd geneigd ben geen van deze

woorden ooit weer te bezigen. Waarom? Omdat het

Vrlichting is niet wat je denkt, maar eer

enige altijd nu is. Omdat het licht niet losstaat van het

der de ultieme, onvoorstelbare oplossing in

duister, en verlichting niet losstaat van waan. Omdat

alles wat IS.

er geen permanent verlicht iemand is. Het idee alleen

al is een waanvoorstelling. Zogenaamde verlichting
- Wayne Liquorman

is niet persoonlijk. Het overkomt niet mij. De golf is

nooit iets anders geweest dan water dat golft. Zodra

Het Zelfis altijd gerealiseerd, en al wie

mensen vaststellen dat zijzelf of anderen 'permanent

beweert gerealiseerd te zijn is geheid een

verlichte mensen' zijn, begint de flauwekul.

vuige oplichter.

Aangezien alles in verandering is, is wat we 'iemand'

noemen niet echt dezelfde van het ene moment tot het
- Karl Renz

andere. Een duurzame vorm bestaat niet, en niets staat

los van al het andere in het universum. Dus wie zou er

Spirituele bevrijding bevrijdt je van de

ellende - en wekt fantasien op van jezelf
vervolmaken.

precies verlicht zijn?

leder zogenaamd 'ontwaakt en verlicht iemand,'
als we berhaupt van zoiets kunnen spreken, is alleen
Hier/Nu verlicht, niet voor eeuwig en altijd, omdat er

- Darry Bailey

geen eeuwig en altijd is. Er is alleen Hier/Nu. Zoge

naamde bewustwording of verlichting is de realisatie

Bewust worden is een doorgaand proces.

dat deze onbegrensdheid niet in een persoon zit inge

Niemand wordt eens en voor altijd bewust.

sloten, dat er slechts naadloze eenheid is waar niets los

Er is geen grens aan wakkerheid, evenmin

van staat.

als er een grens is aan bezieling. .. De verras

Er is een hedendaagse zen-leraar die een verlichte

sing in de verrassing van elke nieuwe ontdek

vergelijkt met een voetganger om zo het kortstondige

king is dat er steeds meer te ontdekken is.

en ongrijpbare karakter van een persoon die dat schijn

baar is, te illusteren. Wanneer de voetganger zit, wat

-Broeder David Steindl-Rast, O.S.B.

218

gebeurt er dan met de voetganger? Die is er niet! Het

219

is als vragen wat er met mijn vuist gebeurc wanneer

ding) die het weersysteem in elk willekeurig lichaam

ik mijn hand open of wat er met mijn schoot gebeurt

geestorganisme tot stand brengen. De hoeveelheid en

wanneer ik opsta. De verlichte (net als de voetganger,

hevigheid van de stormen hebben misschien weinig of

de vuist of de schoot) is een activiteit, een kortstondige

niets te maken met zogenaamde bewustwording of ge

formering van de ongedeelde vormloosheid.

brek daaraan.

Natuurlijk kunnen we, relatief gesproken, in de

In de l oop van een leven kan er iets van onze neu

praktijk zeggen dat sommige mensen helderder of

rose verdwijnen en iets anders nier. Sommige neuro

meer bewust zijn dan anderen, in de zin dat ze min

tische patronen herhalen zich misschien minder vaak,

der verward zijn, minder in beslag genomen door

minder hevig of korcstondiger, maar alles is mogelijk.

waanideen, minder gefascineerd door de film van het

In sommige gevallen verergeren dergelijke patronen

waakbestaan, meer geaard in de eenvoud van concrete

misschien zelfs of keren onverwacht terug na een lange

aanwezigheid. Maar er is geen volmaakt iemand, tenzij

afwezigheid, misschien vanwege een verandering in de

we met volmaaktheid alleen maar bedoelen: alles pre

hormoonhuishouding of neurochemie, door een her

cies zoals het is.

sentumor of een medische aandoening die misschien

Zelfs als enkele uitzonderlijke mensen inderdaad

zelfs nooit wordt ontdekt.

een plotselinge, geweldige, schijnbaar blijvende trans

Hoe meer helderheid er is, hoe duidelijker het

formatie doormaken, overkomt dat zeker niet ieder

wordt dat er niets persoonlijks aan is, en daarom doet

een, en het hoeft niet bij iedereen te gebeuren; er is

het er niet meer toe of er neurotische conditionering is

zelfs niemand bij wie ook maar iets hiervan gebeurc

of dat die verdwijnt. Er kan nog steeds een natuurlijk

- er is slechts deze ongedeelde eenheid die alles en

verlangen zijn om te genezen of te verhelderen, zijn

iedereen omvat. Waar dergelijke woorden als 'bevrij

best te doen en zichzelf of anderen geen schade te be

ding', 'bewustwording' of 'verlichting' naar verwijzen

rokkenen, maar wanneer het duidelijk is dat niemand

is het doorzien van eigenaarschap en de realisatie van

macht heeft over wat er gebeurt, dan is wat er ook

wat immer-aanwezig, ongedeeld, niet te omvatten en

gebeurt geen bron meer van schuldgevoel, schaamte,

inclusief is.

verwijt of trots. Er is geen behoefte om het zelfbeeld te

Niemand in de film van het waakbestaan is zonder

emotionele en psychische weersomstandigheden. De
ene mens kent meer stormachtig weer dan de andere;

beschermen of een zogenaamd verlicht 'iemand' te zijn

die nooit fouten maakt.
Er is een wijdverbreide neiging om spirituele lera

er zijn oneindig veel oorzaken en omstandigheden (er

ren te idealiseren en op een voetstuk te plaatsen, vooral

felijkheid, hormonen, neurochemie, aanleg en opvoe-

overleden goeroes. En veel levende leraren aanvaarden

220

221

deze projecties maar al te graag en maken zichzelf en

was overstijgt. Als dergelijke kletspraat verdacht ego

ieder ander wijs dat ze staan boven alle vormen van

centrisch, dualistisch en herinneringen oproepend aan

menselijk dwalen, onzekerheid, verwarring of ongeluk

de meest competitieve aspecten van de maatschappij

kig zijn. Maar wanneer leraren erop staan dat

als geheel klinkt, komt dat misschien wel omdat het

ze

nooit

meer fouten maken of boos worden, of dat schandalige

dat ook is.

dingen die ze doen een vorm van 'dwaze wijsheid' is

Daarmee wil ik niet zeggen dat elke leraar even hel

en dat ze het doen voor je bestwil, hou dan maar de

der is, of dat alle wegen identiek zijn of dat ze allemaal

hand op de knip. Het is volkomen mogelijk om het

naar hetzelfde doel leiden. Evenmin wil ik de relatieve

ene moment totaal verlicht te zijn en het andere mo

werkelijkheid van evolutionaire ontwikkeling ontdek

ment geheel en al 'waanzinnig. Die fluctuatie is juist

ken. Maar ik ben altijd op mijn hoede voor hen die

de aard van het leven.

beweren tot een niveau te zijn gestegen dat nooit eer

Ik kan veel 'verhalen over verlichtingservaringen'

der door iemand anders is bereikt. De helderste leraren

vertellen over wat er in mijn leven is veranderd, wat

die ik ben tegengekomen zijn de gewoonste. Ze zijn

er is weggevallen of opgehelderd, maar die verhalen

nederig, niet pompeus. Ze beweren niet iets te bezitten

vereisen allemaal geheugen en verbeelding om ze te

dat de rest van ons niet heeft. Ze bekrachtigen hen die

verzinnen en te construeren. Hoe relatief waar ze ook

bij hen komen zodat ze hun eigen beste leraren zijn in

mogen zijn, het is altijd fictie. Of de verhalen over mij

plaats van aan te moedigen tot afhankelijkheid of de

of jou of Ramana Maharshi gaan, de persoon die cen

neiging autoriteitsfiguren te idealiseren en hen op een

traal staat heeft niet meer massa of substantie dan een

voetstuk te plaatsen. De beste leraren werpen je terug

golf in de oceaan. En uiteindelijk is de grootste ver

op jezelf.

andering de realisatie dat alle verandering slechts het

En zelfs de beste leraren maken fouten. We zijn

onpersoonlijke spel van de immer-aanwezige, alom

allemaal mens. Hopelijk erkent een goede leraar zijn

vattende oceaan is.

fouten en blijft hij niet lang verward. Hij weet waar

Het verstand houdt ervan zaken naast elkaar te zet

waarheid woont. Hij zoekt haar niet meer buiten zich.

ten en te vergelijken, en je zult sommige mensen horen

Maar dat betekent niet dat hij niet nog steeds leert of

benadrukken dat hun leer, of de leer waarmee ze zich

dat hij 'het allemaal weet.'

identificeren, de hoogste, meest gevorderde, diepzin

Erkennen dat een leraar menselijk is wil niet zeg

nigste, meest fundamentele leer van alle is. Je hebt er

gen dat iedereen even bewust is of in elke situatie een

bij die beweren een stadium van verlichting te hebben

zelfde verantwoordelijkheid en autoriteit zou moeten

bereikt die alles wat de mensheid voorheen bekend

hebben. Het wil slechts zeggen dat er geen enkele golf

222

223

dichter bij het water is dan iedere andere golf, dat geen
enkele 'leraar' en geen enkele 'leerling' echt bestaat, be
halve als kortstondige activiteiten zoals het lopen van
de voetganger.

Vele wegen naar huis

Verlichting is een woord. Mensen gebruiken dit

woord op verschillende manieren. Maar wat mij be
treft is waar het naar verwijst geen persoonlijk bezit
of oorkonde van een spirituele academie. Het is geen
finish die je overgaat of een staat waarin je 'voor eens
en altijd' bent.
Bevrijding betekent niet Het Antwoord hebben.
Het wil niet zeggen dat we erachter zijn gekomen hoe
het universum werkt, maar eerder dat de kriebelende
noodzaak om overal achter te komen zich oplost. De
zeepbel van afgescheiden en ingekapseld zijn spat uit

Alles gebeurt vanzelf, heel spontaan...

een en het enige wat er is, is deze onverklaarbare ge

Wnneer er inspanning nodig is, verschijnt

beurtenis, precies zoals hij is. Er is niemand die erbui

er inspanning. Wnneer moeiteloosheid

ten staat en probeert het te begrijpen, te beheersen, te

belangrijk wordt, zal ze zich doen gelden.

verhelpen of er iets uit te halen. Er is slechts wat is,

zoals het is. Dit is geen prestatie. Het is de herkenning

-Nisargadatta Maharaj

van wat altijd zo geweest is.

In leegte botst er niets met iets.

De meest verlichte figuren in zen worden vaak ge

portretteerd als zorgeloze dwazen die zich nergens aan
vasthouden. Ze zien duidelijk dat er niets is om vast te

-Toni Packer

grijpen en er niemand is die het doet.

n laatste instantie heeft deze hele advairaleer iets met

bevrijding te maken. Misschien zouden we kunnen

zeggen dat bevrijding het eind is van bevrijding ergens

anders zoeken of je verbeelden dat bevrijding er op
enige wijze anders uitziet dan hier, dan nu. De uitein-

224

225

delijke bevrijding is het wegvallen van het hele idee

onderzoek, methoden, rituelen enzovoort aan om het

van bevrijding!

valse als vals te ontmaskeren en mensen zich bewust te

Sommige leringen ondermijnen al je pogingen om

laren worden van hun ware aard. Soms is dit nuttig, en

ergens te komen, om jezelf te verbeteren, om iets uit

soms versterkt dit juist de notie dat 'dit het niet is' en

niets te maken. Ze bieden een beschrijving van de

laat mensen steeds meer verstrikt raken in pogingen

werkelijkheid, maar nooit een beschrijving hoe die te

zichzelf te verbeteren en zich dan verwijten te maken

verbeteren. Ze laten geen enkele bewegingsruimte om

wanneer ze het maar niet goed lijken te kunnen doen.

je te verwijderen van de uiteindelijke waarheid dat dit

Sommige leringen bieden wat ik graag de 'inzoom'

het is, precies hier, alleen nu. De schoonheid en de

benadering van bewustwording noem, terwijl andere

doeltreffendheid van deze fundamentele uitingen is nu

gaan voor de 'uitzoom' -benadering. De ' inzoom' -bena

juist gelegen in hun totale weigering op welke manier

dering spoort je aan zorgvuldig aandacht te schenken

dan ook een compromis te sluiten wat betreft de uit

aan de bezigheden van het dagelijkse leven - de afwas

eindelijke waarheid. Ze bieden geen enkele uitweg of

doen, de vloer vegen, thee drinken, inademen, uit

iets dat je zou kunnen doen. Je hebt helemaal niets aan

ademen. Ze bevelen misschien zelfs aan dat je diep in

hen. Ze verijdelen elke poging om ergens te geraken of

gewaarwordingen gaat, met gewaarzijn, of dat je mid

het leven te beheersen. Deze leringen hameren onge

dels een vorm van yoga, ademwerk, of een somatische

nadig hard op de illusoire aard van de onwezenlijke 'ik'

of sensorische bewustzijnsmethode met het lichaam

aan wie iets lijkt te ontbreken en die er ogenschijnlijk

werkt. De 'uitzoom' -benadering lijkt in precies de te

voor zou kunnen kiezen om te mediteren of bewust te

genovergestelde richting te gaan. Die leidt je aandacht

worden. Soms treft deze onwrikbaar absolute en fun

naar wat er aan al het waarneembare en voorsrelbare

damentele boodschap doel en spat de zeepbel van het

voorafgaat. Er zou je verteld kunnen worden dat de

denkbeeldige ingekapseld zijn uiteen, en soms blijven

hele film van het waakbestaan en het hele bewustzijn

mensen slechts achter met een gevoel van verwarring

niets meer dan een droom is. Ze instrueren je mis

en verbijstering; in beide gevallen is alles de uiting van

schien om je niet op de vorm te concentreren, maar

het goddelijke, precies zoals die is. Er is geen weg eruit

op de ruimte om de vorm heen, of ze dragen je op

en geen weg erin.

het gewaarzijn dat alles gadeslaat te zijn. Ze kunnen

Andere leringen erkennen het non-duale absolute,

je uitnodigen je af te vragen wat zich gewaar is dat

maar hechten er ook belang aan het relatieve verschil

het gewaar is en wat zich daar dan weer van gewaar is,

tussen helderheid en verwarring waar te nemen. Deze

tot al het waarneembare en voorstelbare is uitgewist

leringen bieden oefeningen, contemplatie, verkenning,

en dat het niet te lokaliseren uiteindelijke subject, de

226

227

grond-zonder-grond die aan alles voorafgaat, het ge

mige leraren dragen je op met aandacht de vloer te

heim verborgen in diepe, diepe slaap, het enige is dat

vegen, en andere zullen je zeggen dat jouw aandach

overblijft.

tige geveeg maar een droom is. Het leven is heerlijk

Wie hebben het bij het juiste eind? De compromis

speels en divers. We zullen de Ene Ware Weg of de

loze 'dit-is-het'-mensen of de op beoefening georin

Ene Volmaakte Uiting die voor iedereen en altijd

teerde 'wees-hier-en-nu' -lui? De 'inzoom'-mensen of

geldt niet vinden, tenzij de weg die we vinden hele

de 'uitzoom' -mensen?
Na mijn ervaring in het proberen van al deze ver
schillende benaderingen vind ik dat ze uiteindelijk al

maal geen weg is - anders bekend als de heelheid die

absoluut alles omvat- en die kunnen we niet vinden
want hij is alles wat er is.

lemaal verwijzen naar dezelfde plaats-zonder-plaats,

De beste leraren zijn als de zen-meester die je een

dezelfde grondloosheid, hetzelfde oplossen van elke

kaars overhandigt om je weg naar huis bij te lichten

denkbeeldige scheiding en elk imaginair probleem. Ze

en hem dan uitblaast. Zij vernietigen je fixaties en

gaan anders te werk om dit te realiseren. Elke manier

zagen de poten onder je stoel vandaan. Wanneer je

heeft andere sterke punten en kent andere potentile

je hand uitsteekt naar een reddingsboei om niet te

valkuilen. Er is geen 'juiste' weg. We kunnen redetwis

verdrinken, geven ze die een zet, zodat je er niet bij

ten over de schijnbaar tegenstrijdige modellen en for

kunt. Ze geven je geen valse hoop en strelen je ego

muleringen, maar in de werkelijkheid waarnaar zij alle

niet. Ze stellen zichzelf niet voor als iets bijzonders.

wijzen, blijft er geen enkel twistpunt en geen enkele

Ze werpen je terug op je eigen redmiddelen, op de

verwardheid over.

eenvoud van louter zijn. Ze maken je bewust van de

Zoom dicht genoeg in, ga diep in elke gewaarwor

ding of elke vorm, en je komt tot dezelfde vormloos

werkelijkheid dat je nergens heen kunt, dat er geen

verder is, dat dit het is.

heid, dezelfde leegte als je ontdekt als je uitzoomt

Ik hou van veel verschillende uitingen van non

voorbij het onbekende naar de weidsheid voorbij al

dualiteit. En hoewel ik zeker significante verschillen

het bekende. Volg een waarachtig pad helemaal tot

kan zien tussen de ene richting van het boeddhisme

het eind en je zult hier zijn, op dezelfde plaats-zonder

en de andere, tussen het boeddhisme en advaita of

plaats die zoals de fundamentele non-dualiteit zegt im

russen deze en gene leraar, elk op hun eigen unieke

mer-aanwezig en onvermijdelijk is.

manier wijzen ze je op de plaats-zonder-plaats waar

Voor sommige mensen is zen-monnik zijn de vol

alles zich oplost.

maakte uiting. Voor anderen is bier drinken en me

De geest houdt ervan te focussen op hoe de ene leer

ditatie lariekoek noemen, de volmaakte uiting. Som-

te vergelijken is met de andere. Hij houdt van alle rod-

228

229

del over wat deze leraar vindt van de andere. Hij wil er
graag achter komen wie er meer of minder bewust is
dan iemand anders. Maar waar hebben we het eigen
lijk over - op deze plaats, op dit moment?

De eenvoud van wat is

p ieder moment is er slechts wat er nu gebeurt.

Soms zijn er gedachten en mentale films. Soms

lijken ze geloofWaardig en soms niet. Soms is de lucht

helder en soms is hij bewolkt. Soms is er een gevoel een
afgescheiden individu te zijn die een positie verdedigt
en vecht om te overleven. Soms is er alleen maar open
en ongedeelde grenzeloosheid van gewaarzijn zonder
middelpunt en zonder behoefte iets te verdedigen of
zich ergens tegen te verzetten.
Soms lijkt het stuk touw op een slang. De film van
het waakbestaan lijkt echt. We beven van angst, vallen
woedend uit, huilen van wanhoop en rennen achter
het niet bestaande meer in de woestijn aan om onze
dorst te lessen. En dan worden we wakker. De film is
afgelopen. Alles wat er zogenaamd gebeurde bestond
alleen in de verbeelding.
230

231

Het pad-zonder-pad (ook wel bekend als het leven)

zichtbaar. Het is zo subtiel als ruimte, en toch is het

kan bij tijd en wijle een langdurig en moeizaam ge

vaster dan de grond onder je voeten. Geen woord kan

ploeter lijken. In de film zijn er dorre vlaktes, sombere

het vangen, en toch is elk woord alleen dat. Het is niet

stukken, hartverscheurende momenten, donkere tij

een bijzondere ervaring of een bewustzijnsstaat, het is

den. In veel opzichten is het leven gewoon vaak rond

niet een object of een substantie die gezien of gepakt

uit hard. Maar het geheim van bewustwording is dat

kan worden, het is niet een abstracte formulering, het

telkens wanneer we wakker worden, hetgeen alleen nu

is niet een of andere mystieke essentie of transcenden

gebeurt, dit alles als sneeuw voor de zon verdwijnt als

tale werkelijkheid die buiten de warboel van het ge

het landschap van een droom. Het enige dat blijft is

wone dagelijkse leven staat. Het is slechts dit, precies

het verkeersgeluid, de gewaarwordingen van de adem

zoals het is.

haling, kwetteren van een vogel, de subtiele ding-loos

Wanneer we bewust zijn, verliest onze hele spiritu

heid van dit moment, bruisend van leven, hartstikke

ele reis zijn serieuze karakter. Die lost op als een wol

volledig en volmaakt, precies zoals het is.

kenformatie. In werkelijkheid liep er niemand hard

Hier/Nu is de Geliefde naar wie we verlangen.

weg van een tijger en werd er niemand echt van dit

We voelen ons aangetrokken tot de Geliefde, worden

gevaar gered. Het hele probleem bestond nooit echt.

naar de Geliefde toe getrokken, en deze aantrekking,

Het was maar een droom.

dit verlangen komt echt uit ons eigen hart, onze ware

Als je dit beseft ben je geheel vertrouwd met de we

aard, maar dit beseffen we eerst niet. We zoeken buiten

reld zoals hij echt is (en niet zoals we denken dat hij is),

ons naar de Geliefde in veel verschillende gedaanten

open voor alles, je vasthoudend aan niets.

-in een intieme relatie, een leraar, een goeroe, een ver

Telkens wanneer ik ontmoedigd ben of merk dat

lichtingservaring. En ten slotte passeren we in een mo

ik overweldigd word door een gevoel van wanhoop

ment van bewustwording de poort-zonder-poort. We

en hopeloosheid, wanneer ik maar merk dat ik kook

beseffen dat de Geliefde Hier/Nu is, en in de liefde,

van intolerante woede over een of ander onrecht of

zo merken we, is er geen scheiding, de Geliefde is alles

wreedheid in de wereld of dat ik wegloop van wat me

wat er is, de leegte die uitbarst in wolken en bomen

bang maakt, worstel om het gat van leegte en twijfel

en puntenslijpers en onweersbuiten en lampen en con

te vullen met een troostvol geloof, is dat een uitnodi

centratiekampen en meditatiecentra en woorden op

ging om waar te nemen dat het denken weer eens de

een computerscherm.

illusoire 'ik' heeft gematerialiseerd en de eenvoud van

Hier/Nu is vormloos, en toch verschijnt het in elke

Hier/Nu heeft bedekt met een of ander verhaal, een of

gedaante. Het is onzichtbaar, en toch is het overal

andere imaginair probleem. Ik heb gemerkt dat elke

232

233

poging om me te verzetten tegen wat er gebeurt of te

afgoderij. Wanneer je ophoudt iets te zoeken, ontdek

streven naar iets beters het gevoel van onbevredigdheid

je het opene en onmiddellijke van wat is.

alleen maar versterkt. Elke overtuiging die ik aanneem

om mezelf betekenis en troost te verschaffen lijkt al
gauw betwijfelbaar. En toch, wanneer alles waaraan ge
twijfeld kan worden wegvalt, verdwijnt iedere twijfel.
Wanneer weerstand en streving stopt, verdwijnt het

Hier en nu zijn is een beschrijving van de werke

lijkheid, niet een voorschrift om te volgen ten einde
ergens anders te komen. De heilige werkelijkheid is al
hier, helemaal compleet. En als je denkt dat het anders
is, hou dan eenvoudigweg stil, kijk en luister.

probleem. Ik verdwijn. Er bestaat alleen nog maar dit

huidige moment, zoals het is.
Uiteindelijk is er een groeiend vertrouwen in de
eenvoud van wat is. We gaan inzien dat alles wat er
gebeurt slechts een andere vorm is die het leven aan
neemt, een andere wolkenformatie die door de lucht
drijft. En we beseffen dat elk moment volledig is in
zichzelf, dat dit genoeg is, dat er niets meer of anders
nodig is.
Ware vrijheid is de bereidheid het leven toelaten te
zijn zoals het is, hoe het zich ook voordoet. Deze be
reidheid wordt in de monothestische godsdiensten
tot uiting gebracht als 'Uw wil geschiede'. Paradoxaal
genoeg is er in het volkomen accepteren van alles zo
als het is ruimte waardoor er iets waarlijk nieuws en
creatiefs in beeld kan komen. En deze ruimte is er
nooit niet.
Het wonder van het leven, dat wat geheiligd is, de
liefde in de kern van elke minnaar en geliefde, dat is in
elke gedaante evenzeer aanwezig. Wat is het? We kun
nen het zuiver gewaarzijn, leegte, God, de Tao noemen
- maar zodra we het benoemen, neemt het in de geest
vorm aan als iets. En dat is de meest basale vorm van
234

235

Net wanneer je het snapt,

is het voorbij!

Er is geen happy end.

Dat is de schoonheid ervan.
-Kar! Renz

Ik zou vast wel behoorlijk woest kunnen

zijn over wat me overkomen is, maar het
is moeilijk woedend te blijven, wanneer er
zoveel schoonheid op de wereld is.
Soms heb ik het gevoel dat ik alles tegelijk
zie en dat het teveel is, mijn hart zwelt op
als een ballon op het punt van knappen.
En dan denk ik er weer aan me te ontspan
nen, en niet meer te proberen het vast te
houden, en dan stroomt het als regen door
me heen en kan ik niets dan dankbaar237

heid voelen voor echt elk moment van mijn

stomme leventje.
- Lester (commentaarstem), na in zijn hoofd
geschoten te zijn in de film American Beauty,
scenario van Alan Ball
at de grootste zen-meester of advaita wijze re

aliseerde en belichaamde is niet anders dan dit

onvoorstelbare dat er nu gebeurt, dat voortdurend

verandert en altijd compleet is. Bevrijding is zo een

voudig, zo moeiteloos, zo volkomen beschikbaar, zo
absoluut vrij. Het is niet de vrijheid om te doen wat we
willen of om te worden wat we denken dat we zouden
moeten zijn, of iedereen naar onze ideen te vormen.
Het is daarentegen de vrijheid om eenvoudig te zijn
wat we zijn.
Dat, ontdek ik telkens weer, is de grootste opluch
ting, dat je nergens naartoe hoeft en niets hoeft te wor
den.
Er is alleen wat er nu is, de grenzeloze eenheid die
volstrekt alles omvat en die niets vasthoudt. Soms lijkt
het of we dit simpele zijn kunnen herkennen of toe
laten, en soms kunnen we het blijkbaar niet. In tij
den van stress komen oude gewoonten vaak terug en
nemen het heft in handen. Dan springen we weer op
onze denkbeeldige tredmolen van lijden. De droom
van afgescheidenbeid en gebrek lijkt geloofwaardig.
We jagen de wortel na. Het komt voor. Maar dit is al
lemaal de gang van het leven, moment na moment dat
238

in rook opgaat. Het is niet persoonlijk. En ten slotte

zien we, bij het ontwaken, in de diepe slaap of in het
stervensuur dat er eigenlijk nooit iets gebeurd is.
De geest houdt ervan gedealiseerde schilderingen
te geven van Hoe Het Leven Zou Moeten Zijn en Hoe
Ik Zou Moeten Zijn. De werkelijkheid echter heeft
een geweldig vermogen om al onze ideen te verslaan.
Hoe meer we in staat zijn ons te ontspannen en
er open voor te staan dat het leven precies is zoals het
is, hoe meer deze onvoorwaardelijke liefde beschikbaar
komt. En wanneer ze niet beschikbaar is, is ze het niet.
Bloemen gaan open en sluiten zich weer. De lucht
wordt helder en weer bewolkt. Op sommige plaatsen
is meer stormachtig weer en zijn er meer donkere da
gen dan op andere plaatsen. Zo is het leven. Je bewust
worden van de smetteloze eenvoud van wat is, is niet
iets dat n keer voorkomt en dan niet weer. Er komt
geen eind en er is geen begin van deze oneindige Zelf
realisatie, en soms doet het verrekt veel pijn.
Jaren geleden woonde ik een concert van een po
pulaire volkszanger bij. Hij leidde het publiek bij het
zingen van een couplet, en we begonnen de woorden
eindelijk te leren en er gevoel voor te krijgen en toen
was het afgelopen. 'Het leven is als een lied,' grapte de
volkszanger. 'Net wanneer je het onder de knie begint
te krijgen, is het voorbij.' Dat is geen slecht nieuws. Zo
is het gewoon. Alles speelt zijn rol en dan sterft het en
wordt tot voedsel voor iets anders, in een eindeloze cy
clus waarin niets verspild wordt en niets ooit echt ver
loren gaat. In die zin, kunnen we eigenlijk nooit onze

239

tijd verspillen, ons leven verliezen of de boot missen.

Waar we ook heengaan, hier zijn we. Zelfs de schijn
bare vergissingen zijn alle onderdeel van het proces,

Dankbetuiging en

het zand waar de parel van gemaakt is.

Tijdens het laatste jaar van haar leven zei mijn moe
der, vijfennegentig jaar oud, vaak: 'Het is zo bevrij
dend te beseffen dat niets er eigenlijk toe doet.' Ze zei
het blij, opgelucht, alsof er een last was weggenomen.
Ze zei ook keer op keer: 'Hou van jezelf.'
Liefde ziet het Ware Zelf, het grenzeloze absolute,
juist hier in de warboel en onvolmaaktheid van dit
menselijk leven. Liefde ziet dat niets zo belangrijk is
als wij gewoonlijk denken, en tegelijkertijd erkent zij
alles als de heilige werkelijkheid.
Uiteindelijk wordt het steeds eenvoudiger. Naar de
wolken kijken, de vogels horen zingen, een kop koffie
drinken, in- en uitademen, op je vingers bijten, met je
tenen wiebelen, je hart openen, Hier/Nu zijn- dit dar
je niet niet kunt zijn - niets is belangrijker dan juist
dit.

ij zonder veel dank aan D Allen voor de vraag die

de aanzet is geweest voor dit boek. D Allen, Col

leen Loehr en Natan Gill, jullie dank ik voor jullie

onschatbare feedback op dit manuscript en voor jullie
vriendschap.
Veel andere leraren, goeroes, collega's en vrienden
hebben geholpen het pad-zonder-pad van Hier tot
Hier door de jaren heen te verlichten, sommige wor
den in dit boek aangehaald (andere niet), en ik dank
jullie allen.
Als laatste, maar niet minder belangrijk, bedank ik
Julian en Catherine Noyce zeer hartelijk voor het pu
bliceren van mijn boeken.

240

241

Eerder verschenen bij

uitgeverij Samsara

Adams, Robert-Stilte van het hart, deel 1

Adams, Robert- Stilte van het hart, deel 2
Adyashanti- Dansende leegte
Adyashanti- Ware meditatie
Adyashanti -Het einde van je wereld
Adyashanti-Genade
Alles over Niets (boek met 2 dvd's}
Balsekar, Ramesh-Er was eens ...
Bancroft, Anne -Woorden van Boeddha
Beintema, Rita- Jnana yoga in de praktijk
Bernie, Jon -Alledaagse vrijheid
Bongers, Sally-Alledaagse verlichting
Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei-Leven zonder tranen
Boogaard, Han v.d.-Dat wat Is
Byrom, Thomas- Het hart van bewustzijn
Caraway, Morgan-Een aangename ontgoocheling
Cohen, AJan- Bent

net zo gelukkig als uw hond?

Cohen, A1an-Wijsheid uit het hart

Crowley, Gary-Van hier naar hier

Delden, Jan van-Terug van nooit weggeweest

Liquorman, Wayne-Never mind

Delden, Jan van-Zelfrealisatie, is dit nu alles?

Lucille, Francis- Eeuwigheid NU!

Delden, Jan van-Vele wegen, n thuis

McKenna, Jed-Spirituele verlichting? Vergeet het maar!

Dych, William -Anthony de Mello, een bloemlezing

McKenna, Jed-Spiritueel Incorrecte Verlichting

Foster, Jeff-Leven zonder middelpunt

McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering

Poster, Jeff-Een buitengewone afWezigheid

McKenna, Jed-Notities

Foudraine, Jan-Metanoia

Mello, Anthony de-Bewustzijn

Gangaji -Vrijheid in overgave

Mello, Anthony de-De weg van stilte

Gieles, Lenne -Thuis

Morinaga, Soko-Van leerling tot meester

Glassman, Bernie -Oneindige cirkel

Nisargadatca Maharaj-In woord en beeld

Greven, John-En

Norquist, Steven-De waarheid over verlichting

Hamill, Sam I Lao Tse-Tao Te Tsjing

Oever, Jan van den-Ik weet niet wie ik ben

Harding, Deuglas-Open voor de bron

Parsons, Tony-Zoals het is

Harrison, Steven - Zoek geen antwoord

Parsons, Tony- Niemand hier

Harrison, Steven-Het gelukkige kind

Parsons, Tony-Niemand daar

Harrison, Steven-En-zijn in relaties

Parsons, Tony-Alles en Niets

Hartong, Leo-Ontwaken in de droom

Parsons, Tony-Het open geheim

Heyboer, Amon - De fllosofle van een oorspronkelijke geest

Raaijmakers, Annette-Volledig vrij

Heyboer, Anton-T he philosophy of an original mind

Ram Tzu -Wie zoekt zal niet vinden

Hillig, Chuck-Verlichting voor beginners

Ramana Maharshi- In woord en beeld

Hillig, Chuck-Parels voor de ziel

Rigter, Bob-Zen tijd

Hyde, Unmani Liza-Ik ben het leven zelf

Rossum, Jan van-Je bent niet wat je denkt

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

Schoonderwoerd, Sirnon-Een christen op satsang

Joncheere, Zo-Leven als God

Sengcsan-Oorspronkelijke Geest

Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles - Zomaar verlicht

ShantiMayi-Ons hart weet alles

Katz, Jerry-Non-Dualiteit

Shapiro, Isaac-Het gebeurr vanzelf

Keers, Wolter-Vrij zijn

Smic, Alexander-Kennendbeid

Keers, Woleer-Jnana Yoga

Smit, Alexander-Geschenk van het Absolute

Kicken, Patriek & Smit, Paul-Praten over bewustzijn

Smit, Paul-Non-dualiteit voor managers

Kiloby, Scott- Liefdes stille revolutie

Smit, Paul- Verlichting voor luie mensen

Koehoorn, Jan-Zelfonderzoek

Spira, Rupert-De helderheid der dingen

Krishnamurti, U.G.-De denkbeeldige geest

Sterren, Paul v.d.-Verlichting in een lege verpakking

Lake, Gina-Het mechanisme van verlangen

Sylvester, Richard-Geen zelf, geen ander

Lamroers van Toorenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nou n?

Tathagata, Florian-Zijn

Lamroers van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd

Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie

Lawry, Kalyani-Sailor Bob Adamson, leven en leer

Tollifson, Joan-Ontwaken in het alledaagse

Tollifson, Joan- Niets om je aan vast te houden

Vingerwijzingen -Artikelen uit tien jaar InZicht
Watts, Alan - Word wat je bent
Wei Wu Wei - Onwerelds wijs
Whenary, Roy- De structuur van zijn
Zuijderhoudt,

C.B.- Meester Eekhart versus advaita

Voor een overzicht van onze titels

(met tekstfragmenten)
kunt u ook kijken op onze website:
www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor

bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief of een catalogus aanvragen.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1016 AZ Amsterdam

Telefoon: 020- 5550366

Fax: 020- 5550388

E-mail: info@samsarabooks.com

Dit boek gaat over spirituele bevrijding. Dat betekent niet

het einde van aardbevingen, oorlogen, faillissementen,
werkeloosheid en kanker, en het betekent niet een leven
zonder verdriet, depressie, angstige bezorgdheid of
verslaving Bevrijcng is vrijheid vinden in bep rking en
.

volmaaktheid in onvolmaaktheid. Het is de vrijheid om

precies te zijn zoals we zijn. Maar wat

zn we? Wat is

werkelijk hier, nu? Waar gaat het leven over? Is er een

methode die tot bevrijding leidt of versterkt dat idee nu
jui st de illusie dat er iemand is die gebonden is en dat
bevrijding 'ergens daar' in de toekomst ligt? Dergelijke
kwesties worden in dit boek onderzocht.
Het is er niet op uit antwoorden te geven, maar eerder
om de aannames achter de vragen te ondermijnen, om de
imaginaire aard van onze ogenschijnlijke problemen en
dilemma's bloot te leggen. Dit boek vraagt om een
luisterend oor en een open blik. Het heeft niet de bedoeling
nieuwe overtuiging n aan t leren, maar het is een
uitnodiging om te ontdekken wat geen geloof nodig heeft
om te kunnen z ijn

ISBN 97894-91411076