BRONISAWGACZYSKI

OGRD WARZYWNY
NA 200 METRACH KWADRATOWYCH
JAK Z TAKIEGO OGRDKA MIE DOSY
JARZYN NA CAY ROK NA TRZY OSOBY
WYDANIE SIDME WZNOWIONE

Wydane staraniem i wysikiem

2015
1

Gosyprasy:
Wszystkozasadnicze, aconastrczamu moewtpliwoci,znajdujeczytelnikopisane,
pomimo maej objtoci ksieczek, tak systematycznie i szczegowo,
e miao, nie widzc poprzednio takich robt nigdy, zabiera si do nich wedle podanych
przepiswmoe.
(Prof.JzefBrzeziskiwOgrodnictwie).

Doskonale odczuwa B. Gaczyski czego mionik pocztkujcy nie wie i jakie kwestie
nastrczmunajwicejwtpliwoci.Dzikitemumidzyautoremiczytelnikiemnawizujesi
atwo ni porozumienia, a ksieczka staje si cennym doradc
iniezbdnymprzewodnikiem.Jakotakapowinnasiznalewrkachkadegoposiadacza
maegoogrdka.
(St.SchnfeldwPrzegldzieOgrodniczym).

PRZEDMOWADO7GOWYDANIA
Ksieczka niniejszajest pierwsz, jak napisa i wyda jej autor po 20latachosobistej
pracywogrodzie.
Przezkrytykksieczkatabyaprzyjtanaogbardzoprzychylnie.
W oglnym chrze yczliwych recenzji jedna tylko bya nieprzychylna i w tej gwnym
zarzutem byo, e autor przesadza, e plony w ksieczce niniejszej przewidywane s
niemoliwe.Bogdybyna200m.kw.monamiewarzywwartoci200z.(wedugcenzr.
1927)tona100hektarachmonabyobyichwyprodukowazamilionzotychiwaciciel
100 hektarowego ogrodu byby milionerem jak pisa autor recenzji. Argument pozornie
suszny,ktryatwomoewprowadziwbdludzinieprzywykychdocisegomylenia.
Rzeczwtem,ewarzywasproduktemnietylkoziemi,aletakepracy.
Ot na naszych 200 metrach kw. chcc mie obiecane w tej ksieczce wyniki, trzeba
pracowa godzin dziennie, tak to jest powiedziane we Wstpie". To nie jest duo dla
czowieka, ktry lubi prace w ogrodzie, ale to jest bardzo duo w stosunku do tak malej
przestrzeni.Prostyrachunekmwi,egdybywaciciel100hektarowegoogroduchciawoy
tylepracy w kade 200 m. kwadr. to musiaby trzyma 500 ludzi stalepracujcych po 10
godzindziennie,cokosztowaobygoniemniejni300.000zotychrocznie.Musiabywicby
milioneremzanimrozpoczbytakiegospodarstwo.Musiabyoprcztegobywariatem,eby
pracowana100hektarachwedugsystemuodpowiedniegodlaamatorapracujcegona200
m.kw.Miabyniewtpliwieolbrzymie,niebywaezbiory,alejestrzeczwtpliw,czymgby
wszystkowporsprzedaiczymiabyjakiezyski.Wnaszym200metrowymogrdkuzbytdo
wasnejkuchnijestpewnyipracajestbezpatnajestlepiejnibezpatna,bojestjaksport
rdem zdrowia i rozrywki. Moemy wic tutaj nie obawia si zbyt intensywnego
gospodarstwa.
A e to, co w niniejszej ksieczce obiecuje si jako zbiory, nie jest ani niemoliwe, ani
nawetbardzotrudne,tegonajlepszymdowodemstysiceogrdkwwedugniejodkilkulat
prowadzonych w ronych stronach Polski oraz setki listw otrzymanych przez autora,
stwierdzajcych, e ludzie, ktrzy nie mieli pojcia o uprawie rolin, dziki tej jednej
ksieczce z powodzeniem uprawiali ogrdek i nawet za swoje warzywa brali nagrody na
wystawach.
Fakt, e ksieczka ta w 7ym roku po napisaniu wychodzi w 7ym wydaniu wiadczy
zapewnetake,ebyapotrzebnaieokazaasipoyteczna.
W poprzednich wydaniach kosztowaa z. 1. Obecnie wobec koniecznej powszechnej
oszczdnociwydanazostaawszacieskromniejszej,abymogakosztowatylko50groszy.

Autor.

WSTP
Mylipracaotodwierzeczy,ktretworzbogactwonarodw.Wobronieprzedzimnem,
przedgodem,przedchorob,ludzkoposiadattylkobroskuteczn:myliprac.
My,Polacy,musimybardziej,niinnenarodydbaotoebystosowanajlepszemetody
pracy,ebywyzyskawszystkiemoliwocipowikszeniaoglnegobogactwa,atymsamym
siy. Jestemybowiem otoczeni ssiadami,ktrzypatrznanas, jak na zdobycz, ktrasi
wymkna.
Rolnictwo nasze dobrze zrozumiao t prawd i jest od dawna w bardzo wielkiej czci
Polskizorganizowanewsposbnowoczesny,stosujcyzdobyczemylinaukowejdopracyna
roli.Wrolnictwiemylipracaidrkawrk.
Nie mona tego samego, niestety, powiedzie o polskim ogrodnictwie. To te produkty
ogrodniczezamiaststanowipotnyartykuwywozusdotychczaskuwielkiemuwstydowi
PolakwprzywoonewogromnejilocizzagranicydoPolski.
Niebdtutajwyliczawszystkichprzyczyn,ktresinatozoyy.
Wska tylko na jedn: znikomo maa w porwnaniu do innych krajw liczba ludzi
uprawiajcychwasnorcznieswjmayogrdek.
Sprawataposiadadueznaczenienarodowoekonomiczne.
Bopoliczmytylko:Ogrdeknadwustumetrachkwadratowych,taki,jakiwtejksieczce
jestopisany,wymagajednejgodzinypracydziennie,albo6godzinpracynatydzieipowinien
dajarzynza200zotych.OtwNiemczech,dokoajednegotylkomiastaLipskaznajdujesi
30.000 takich maych ogrdkw. Ludzie uprawiajcy te swoje ogrdki powicaj im po 6
godzintygodniowopracypozagodzinamiswychzwykychzaj.Caatapracarazemwzita
(180,000 godzin tygodniowo) rwna si pracy 3,000 ludzi, ktrzy by si wycznie temu
powicili, pracujc po 10 godzin dziennie. A rezultat tej pracy to przede wszystkim zbir
jarzyncznejwartociokoo6ciumilionwzotych.
A nastpnie ci ludzie, pracujc pojednej godzinie dziennie wogrodzie, zyskuj zdrowie,
dobrywygldipogodducha.
Prcztegojeszczeodywiajsisamiiichrodzinywznacznejczcijarzynamiwieymi,
czyli otrzymuj pokarm najlepszy i najzdrowszy, jaki jest na wiecie. Najnowsze badania
naukowe nad witaminami dowiody, e w jarzynach, a szczeglnie w saacie i szpinaku
znajdujsipierwiastkinieocenioneiniezastpionedlaodywieniazmczonegoorganizmu
ludzkiego.
Wemy teraz pracownikw w miastach polskich: ogrodw nie maj i godziny po pracy
spdzajwdusznychlokalach,napowietrzuprzebywajtylkoprzypadkiemiodywiajsi
kartoflamiozdobionymisiekanwoowin.
Dopkitakbdzie,doptyrywalizacjazssiademzZachodubdziebardzotrudna.

Na szczcie ju s znaki, ktre pokazuj, e bdzie inaczej. Ju modzie nasza coraz

powszechniejgarniesidosportu,aknieruchuipowietrza.Jeelitenprdrozszerzysina
caespoeczestwo,torozpowszechnisitennajszlachetniejszyzewszystkichsportwpraca
wewasnymogrdku.Sportcichyjakrybowstwo,zajmujcyjakpolowanieidajcyzdobycz
rwniesmacznipoywnjakrybyizwierzyna,tylkoowielezdrowsza.
Rzadkoktowieenatakiejprzestrzenijak200m.kw.monawyprodukowajarzyntyle,e
wystarczyichnacayrokdlarodzinyzoonejztrzechosb,jeelibdziemyliczylidzienniepo
kg.rnychjarzynnaosob.Ogrodyunaszwykleszakadaneowielezaduewstosunku
doilocipracy,jakmoemyimpowici,orazwstosunkudopienidzy,jakiemoemywyda
nanawozyinarozsad.
Dwiecie metrw kwadratowych to przestrze, ktr atwo naby i jeszcze atwiej
wydzierawi nie naley te wikszego zakada ogrodu warzywnego, jeeli nie moemy
powicimuwicejpracy,ni6godzinnatydzie.
Wieleosbzwlekazzaoeniemwasnegoogrdkadlatego,eniewiejaktozrobi.Niewie,
jakrozplanowaogrdek.Niewie,ileczegozasiaczyzasadzi.Niewie,ileijakichtrzeba
kupi nasion lub rozsady. Samo pielgnowanie rolin daleko mniej ludzi przestrasza, ni
trudnoobmyleniaco,gdzie,kiedyiileposiaiposadzi.
Dlatychwanieludzi,ktrzybojsizacz,zostaanapisananiniejszaksieczka.
Ciktrzyjumajaiprowadzogrdki,mogzniejdowiedziesionowszychmetodach
hodowanianiektrychjarzyn.Mogteoszczdzisobietruduobliczania,ilejakiegopotrzeba
nasienianadanprzestrzeiilepotrzebapowiciprzestrzeninadanewarzywo,abymie
plonspodziewanyznajdtubowiemnatogotowewzoryiobliczenia.
DajBoe,ebytaksieczkaprzyczyniasichowmaejczcidotego.ebykiedy,z
czasem wcaej Polscepowstaomaychogrdkw tyle,ileichjestdokoajednegomiasta
Londynu,toznaczypmiliona.
Wytworzyybyonernychwarzywza100milionwzotychailedaybyzdrowialudnoci,
tegonapienidzezupenieniedasipoliczy.

PLANOGRDKAWARZYWNEGONA200M.KW.
Ogrdnaszma18metrwdugocii11,1metraszerokoci.
rodkiem wzdu ogrodu idzie uliczka szerokoci 70 cm. obramowana rabatami
kwiatowymiszerokoci20cm.Zarabatamizagony,po10zagonwpokadejstronieuliczki.

Pomidzyzagonamiwydeptujemypodsznurcieki

Kady zagon ma 1 m. 20 cm. szerokoci i 5 metrw dugoci. Pomidzy zagonami

wydeptujemy pod sznur cieki na 30 cm. tak, e zagon razem z jedn ciek bdzie
mia1m.50cm.szerokoci.
Na kocu ogrodu jest pojednej stronie miejsce na szparagi 3metryszerokoci i 5m.
dugociapodrugiejstronie,takiesamomiejscepodzielimynatrzyczcinierwne.
Plantacjarabarbaru(Nr.22)zajmieczwartczcaegomiejsca,rozsadnik(Nr.23)take
czwartcz,apozostapoowprzeznaczymynakompost.
Bliejrodkaogrodu,pomidzyzagonami4ymi5ymalbo16ymi17ymwkopiemybeczk
nawod,ktrbdziemynapenialijednegodnia,abynastpnegodniadopiero,kiedywoda
ogrzejesiiwchonietrochpowietrzapodlewanaszezagony.

Narzdziaminiezbdnymidopracywogrodzies:sznur,opata,grabie,motyka,motyczka
amerykaska(opisanaprzyzagonachNr.7,8i9)ipolewaczka.
Nazagonie1ymsiejemynajpierwkarotk,potemfasol.
Na2imi3immarchewipietruszk.

Planogroduwarzywnegona200metrachkwadratowych

Na4ymi5ymburaki.
Na6ymcebulapotemfasol.
Na7ym8ymi9ymgroszek,apniejkukurydz,brukiewirzep.
Na10ymrzodkiewk,potemfasolkpniejjeszczerazfasolk.
Topolewejstroniecieki.
Poprawejstroniehodujemynazagonach11,12,13i14ymsaat,kapustikalarepk,
apotemszpinak.
Na15i16ymgroszek,apotempomidory.
Na17i18szpinak,apotemogrkiibrukselk.
Wreszciena19ymi20ymwczesnekartoflepoktrychzasadzimytruskawki.
NarabatachkwiatowychzasiejemywMarcualboKwietniurzadkopojednymrzdzie
rowegomakupolnego(PapaverRhoeas).Aagdytenprzekwitnieusuniemygoinajego
miejsceposadzimynagietki,zasianewkocuMajanarozsadniku.
Potrzebnenasionaiprzewidywanyplon1

Ilo
ZagonNr.

NAZWYUPRAWIANYCH

potrzebneg

Przewidywany

WARZYW

onasienia

plon[kg]

[g]
1

KarotkaParyska
FasolaCudFrancji

100

1kgsuchego
ziarna

2,3

4,5
6

MarchewNantejska

10

20

PietruszkaCukrowa

porcja

Rzodkiewkarowazbiaymkocem

15

Burakiegipskiewikowe"

15

40

300sztuk

15

FasolaSansRiva`e

100

12kgstrczkw

GroszekWithamWonder

100

KukurydzaSzekler

50

10

Cebula(dymka)

Tablica ta dotyczy pierwszego roku uprawy. W ostatnim rozdziale omawiamy zmiany, jakie nastpi w dalszych
latach.

GroszekStens

50

porcja

30

50

porcja

10

Rzodkiewkarowazbiaymkocem

10

RzodkiewkaSopellodowy"

10

Herkules"

10

FasolaSansRivale

200

24

10

KapustaDithmarska

porcja

120

150sztukrozsadykalarepki

porcja

10

SaataFaworytkaRudolfa

porcja

10

100

20

300

10

BrukiewtaMasowa
9

GroszekStens
RzepaPetrowska

10

RzodkiewkaWrzburskaalbo

1114

SaataKrlowamajowych
Saatatapnowyrastajcana
nasienie

SzpinakNobel
GroszekkarowvDeGrace"albo
WithamWonder
15,16

24sztukirozsadypomidorw

50

SzpinakNobel
17,18

19,20

100

20

25

KapustabrukselkaHerkules"

porcja

Kartoflewczesne(szeciotygodniowe)

6000

30

150

5straczkw

OgrkiPrzybyszewskie"

270sztukrozsadytruskawek
21

30sztukszparagw
FasolaMasterpiece

3ziarna
22

3rolinyrabarbaru
Sonecznik

porcja

Nagietki(Calendulaoff.)Princeof
Orange

porcja

Maczek(PapaverRhoeas)

porcja
Razem:

519

Sztucznenawozynacayrok:
20kg.PlantogenuII(ajeeliziemiajestbardzolekkatoPlantogenuI)lubteinnejdobrej
nawozowejmieszankiogrodowej.

10

Dokoa miejsca przeznaczonego na kompost zasiejemy w Kwietniu kilkanacie ziaren

sonecznika.
Takwoglnychzarysachprzedstawiasiplannaszegoogrdka.
Zaczonatablicawskazuje,ileijakiegonakadyzagonpotrzebanasieniaijakiegomona
spodziewasiplonu.
Dalejpodajemyuoonywedugzagonwszczegowyopis,kiedyijakierobotywykonywa
naley.
W kocu za podajemy skrcony przegld tych robt na wszystkich zagonach, uoony
wedugczasu,czyli,takzwanykalendarzykrobt.

ZAGONnr.1
Jaknajwczeniejnawiosndakg.Plantogenu,przekopa,zrwnaizasiawosiem
rzdwnazagoniekarotparysk,kadcpojednymziarnkucojedencentymetr.Powzejciu
przerwatak.ebyrolinypozostayco4centymetry.Karotka,jakkadamarchewwschodzi
dopierowparalbokilkatygodnipozasianiu.Otmogabyatwostasiofiarchwastw.
Najlepszobronprzeciwchwastombdzieutrzymaziemiwpulchnoci.Wtymceludobrze
jestraznadwatygodnie,powierzchnigrabiamiporuszy,ajukoniecznietrzebatozrobipo
kadym wikszym deszczu. Spulchnienie powierzchni Ziemi chroni doln warstw przed
wysychaniem i dlatego zastpuje dwa lub trzy podlania, a jest od podlewania atwiejsze
iprdzejdajesiwykona.WCzerwcusprztamykarot,rozsypujemyrwnonazagoniekg
gipsu, przekopujemy, grabimy i siejemy fasol Cud Francji (o ziarnie zielonym, atwo
gotujcymsiibardzosmacznym)wtrzyrzdynazagonie.Rzdywyznaczamypodsznur.
Rowkiwktrychmamypooynasionamuszby5do6cm.gbokie,jeeliziemiajest
lekka,piaszczysta,a3cm.jeeliziemiajestcika.Kadziemynasieniecopicentymetrw
ziarnoodziarna.W810dnifasolawschodzi.Najpniejwtrzytygodniepozasianiutrzeba
motykspulchniaziemipomidzyrzdamifasoli.Pniejtrzebatorobicodwatygodnie
dopkifasolanierozroniesinatyle,ezacieniajcprzestrzemiedzyrzdami,chwastw
itakniedopuci.Wbardzolekkiej,ipiaszczystejziemidobrzejestobsypafasoltak,jaksi
obsypujekartofle(patrzopisrobtnazagonachNr.1920).Jednakowoanimotykowa,ani
obsypywafasolinienaleynigdywwczas,kiedyrolinysmokre,czytozpowodudeszczu
czy z powodu rosy, a to nie tylko dlatego, e atwo wtedy zabrudzi strczki, ale gwnie
zpowoduniebezpieczestwagrzybka,ktryczstopojawiasiwanieskutkiemobsypywania
ziemimokrychliciistrczkw2.
WSierpniubdziemyzbierapotrochuztegozagonafasolkdojedzenianazielono,agdy
dojrzejeweWrzeniu,wdziepogodny,zbierzemywszystkiestrczkiirozoymynastrychu,
2

Grzybek ten to rdza fasoli (Uromyces appendiculatus. Link.). Wskazana ostrono zachowana jest powszechnie
przy uprawie fasoli we Francji.

11

ebyprzeschyidojrzaydoreszty.Krzakifasolipozostawimynazagonachpotoebyjezaraz
przykopa,jesttobowiemwymienitynawzzielony,niegorszyodubinu.
Poywno fasoli rwna si poywnoci misa z tuczonych wow. Jeeli wemiemy pod
uwag, e przykopanie rolin po zebraniu strczkw zastpuje dobre nawiezienie
kompostem jeeli jeszcze zwaymy, e jest to rolina, ktrej nie tyka prawie aden
szkodniktozrozumiemy,jakbardzotarolinazasugujenaupraw.

ZAGONnr.2
JaknajwczeniejnaWiosndakg.Plantogenu,przekopa.zrwnaizasiaprzetarte
nasieniemarchwinantejskiejwpirzdwnazagonie,kadcziarnkoodziarnkaco1cm.
pomidzy kade dwa ziarnka marchwi pooymy po ziarnku rzodkiewki rowej z biaym
kocem. Marchew moe bardzo dugo lee w ziemi, zanim powschodzi (4 tygodnie),
alewkrtcepokaesirzodkiewkaibdziemywidzielirzdywjakichzasianajestmarchew;
bdziemymogliple,motykowabezobawyzniszczeniakiekujcegonasieniamarchwi.
Kiedymarchewpowschodzi,trzebabdzierzodkiewkusunimarchewprzerwatak,eby
jednarolinaoddrugiejbyao6cm.Dalszaopiekatakasamajakprzykarocie(zagonNr.1).

ZAGONnr.3
Postpujemy z tym zagonem zupenie tak samo jak z poprzednim z t tylko rnic,
e naznaczywszy sobie pi rzdw na zagonie na trzech rzdach siejemy marchew
nantejskanadwchpietruszkcukrow. Pomidzy ziarnapietruszkipooymyrwnie
ziarnarzodkiewki.abymcrozpoznarzdyioczycizagonzanimmarchewipietruszka
powschodz.

ZAGONYnr.45.
Buraki,jakwszystkiejarzynykorzeniowe,nieznoszwieegonawozu,alelubiziemi
pulchn, gboko uprawn. To te bardzo jest poyteczne dla burakw i dla wszystkich
korzeniowych,jeelizagony,naktrychmajbyzasianejuprzedzim,najesieni,zostay
gboko przekopane sposobem podanym przy opisie robt na zagonach
19ymi20ymzttylkornic,ekopicnajesieni,zostawimypowierzchninierwn,
abyjaknajwikszailoziemibyawystawionanakolejnedziaaniemrozuiwilgoci,kopic
natomiast wiosn albo latem, zaraz grabimy i rwnamy powierzchni, aby ziemia nie
wysychaa.
WpoowieKwietniadamyinatezagonypo1/2kg.Plantogenu,przekopujemy,zrwnamy
izasiejemyburakiegipskiewrzdachco20cm.,toznaczyw6rzdwnazagonie,kadc

12

ziarnkoodziarnkaco7cm.WSierpniuiWrzeniumonabdziejumiesporoburakwna
wczeniejszy uytek, przerzedzajc rzdy, a na pocztku Padziernika trzeba wszystkie
wykopaabyjuwicejnierosybocojeszczemogzyskanawielkocitostracna
smaku.

ZAGONnr.6.
Cebulatakenieznosiwieegonawetjesiennegonawozu,acowicej,nieznositake
gbokiej uprawy. wiey nawz wywouje nietrwao i psucie si cebuli, a na gboko
przekopanych zagonach otrzymalibymy bujne i pikne roliny, ktreby miay wszystkie
zalety,tylkotejednwad,eniewytworzyybyprawiewcalecebul.Cebulaudajesidobrze
tylkonatakiejziemi,ktraskutkiemduszejuprawyjestpoywnaipulchna.Wpierwszej
poowieMarcadajemypkilogramaPlantogenuisadzimyw7rzdwnazagonieco10cmna
rzdziedymkdrobn.

13

Sadzi trzeba pytko jak wskazuje rysunek. Ten zagon wymaga najbardziej starannego
i czstego pielenia. W kocu Czerwca lub na pocztku Lipca sprztamy cebul,
rozsiewamy 1/2 kg. gipsu i zasiewamy w trzy rzdy na zagonie, sposobem opisanym przy
zagonieNr.1fasolkpiechot.Tylko,etutajbdzienamchodziooto,ebystrczkibyy
smaczne bo ziarno ju i tak pewnie nie dojrzeje, wybieramy wic odmian o strkach
delikatnych,bezwkiennajlepiejodmianSansRivale.

ZAGONYnr.789.
KtosiejegrochwMarcu,zbieragowgarncuaktosiejewMajuzbierawjajujeststare
przysowie.Totepostaramysiezasiajaknajwczeniej.Grochbowiemnieboisiwiosennych
przymrozkw. Nawozi obornikiem zagonw nie bdziemy, damy tylko po p kilograma
Plantogenunakadyzagon,przekopiemy,zrwnamyizasiejemy:
a)nazagonie7ym100gramwgroszkuDeGrace",ajeszczelepiejWithamWonder
wtrzyrzdynazagonie,ukadaziarnkaco4cm.nagboko5cm.
b)nazagonie8ymi9ympo50gramwgroszkuTelefon",ajeszczelepiejwymienitej
szwedzkiejodmianyStens(Stensrter")wdwarzdynazagonie,kadcziarnkaco5cm,
natsamgboko5cm.
Jeelichcemy,ebynamwrbleigobieniewyjadayzasianegogrochutomusimysiew
wykonawnajwikszymprzedptakamisekrecie.Wtymcelusiejemydopieropozachodzie
socaiuwaamy,ebyzagonbydobrzezrwnanyiebyanijednoziarnkoniepozostaona
wierzchu.Gdybymyspostrzegli,ewrblespenetrowaynasztajemnic,totrzebanaci
setk koeczkw 30 cm. dugich i powtyka je w ziemi po obu brzegach kadego zagona,
tak aby wystaway o 20 cm. nad ziemi i wziwszy szpulk nici granatowej albo czarnej,
zygzakiemprzeple,nadzagonem,pomidzykoeczkami,takjaksiprzeplatasznurowada
ubucika.Narysunkuwidadoskonale,jaktotrzebazrobi.

14

Czywrblemajkrtkiwzrokipotykajsioteniciczytepodejrzewajwtemjak
zdrad, do, e boj si bardzo takiego urzdzenia. Skoro tylko groch powschodzi, trzeba
ziemi pomidzy rzdami poruszy motyczk amerykask, narzdziem, bez ktrego nie
monaobejsiwogrodzie,jeelisichcemieadnejarzynyiniechcesitraciczasuna
mudnpraczwyczajnmotyk.

Narzdziem tem, ktre nazywaj spulchniaczem, pracuje si jak grabiami. Spulchnianie

ziemipomidzyrzdamirolin,wykonywasiniemtrzyrazyprdzejiatwiej,nizwyczajn
motyk. Potrzeba 3 minuty czasu, eby nie pieszc si, spulchni tem narzdziem, jeden
zagonnaszegoogrdka.PotrzebagodzinPopracowa,ebyspulchnitemnarzdziemziemi
wcaymnaszymogrdku.
Powinnimy to zrobi po kadym obfitym deszczu. Bdziemy wwczas mieli zapewnion
wilgo dla naszych rolin i moemy zato tydzie nie podlewa. Kiedy ju nasz groszek
wyronienajakie10cm.,trzebanazagonach8ymi9ymdagazistetyczki,wtykajcje
w ziemi wzdu rzdw w pozycji pochylonej do rodka zagona, aby si spotkay
wierzchokami.DeGrace(wzgldnieWithamWonder"),ktryzasialimynazagonie7ym
jestkarowyiniepotrzebujechrustu.

15

Najwczeniej,bojuwkocuMajaalbonapocztkuCzerwcabdziemymoglijegroszek
ztego7gozagona.Oberwawszystrczkizmodymgroszkiem(dowyuskiwania),przekopiemy
zagonznawozem,dajcjaknajwicejnawozuizakopujcjednoczeniecingroszku,ktra
stanowiwybornynawzzielony.Zarazzasiejemykukurydz(50gramwnasienia)Bydgosk
albowgiersk"Szekler"wdwarzdynazagonie.Poniewazagonma1m.20cm.szerokoci,
wickadyrzdbdzieoddalonyodbrzeguzagonao30cm.,apomidzyrzdamibdzie60cm.
Ziarnkoodziarnkapooymyco5cm.Gbokoprzykrycianasieniawlekkiejziemipowinna
byte5cm.Gdypowschodzi,przerwiemytak,ebyrolinaodrolinypozostawaao30cm.
Pozostawiamywtedynacaymzagonieokoo50rolin.Raznadwatygodnietrzebaziemi
pomidzyrolinamispulchni,akiedyrolinywyrosnna30cm.,trzebajeobsypa,takjak
siobsypujekartofle.Podwchtygodniachtrzebajeobsypaporazdrugi.Kukurydzamadwa
rodzajekwiatw,wiechkwiatwmskichnaczubkuorazkosy(kolby)kwiatweskichna
dole.Kadakolbajestszczelnieotulonalimi(pokrywami)iukazujetylkokitzielonna
ksztat piropusza. Ot kiedy zawi si owoce, kity te bledn,
tracblasksowemmarniej.Wwczasnaleypostpizwierzchokamirolinytakjak
pszczoypostpujztrutniami.Trzebajewyci,zostawiajctylkojedenlinadnajwysz
kolb.Jednoczenietrzebausunwszystkieodygi,nieposiadajcekolborazpdyboczne,
wychodzce z dolnych kolanek. Tym sposobem przyspieszamy znacznie dojrzewanie
kukurydzy. Dojrzaa kukurydza (ziarno) zawiera 10 proc. cia biakowych i prawie 5 proc.
tuszczu, jest tedy jednym z najpoywniejszych pokarmw, ale niedojrzaa, cho mniej
poywna,jestdalekosmaczniejsza.Zupeniezielonejeszczekolby,ugotowanewlekkoosolonej

16

wodziedajsijecakowicieistanowizewieemmasemwymienitjarzyn.Dobrajest
take na wp dojrzaa, kiedy dopiero wyglda z pod pokrywy wwczas jada si j po
amerykasku z dwch stron trzymajc palcami jak ustn harmonijk i ogryzajc ziarna
wieem masem posmarowane. Towarzystwo jedzce kukurydz, wyglda jak dziwna
orkiestra,ktramazaczgrananowychinstrumentach.Zwyklejednizdrugichsimiej
iwszyscydobrzesibawi.
Nazagonie8ym i9ymgroszekTelefon",wzgldnieStens" danam strczkiwwczas,
kiedyjuna7ymzagoniebdzierosakukurydza.Pozbiorzestrczkwprzykopujemyciny
(mniejwicejwkocuCzerwca)beznawozu;zaraztenazagonie8ymposadzimytrzyrzdy
rozsady brukwi tej, zwanej Masow", ktr uprzednio w poowie Maja zasialimy na
rozsadniku(zagonek23);sadzimyco20cm.narzdzie,czylipotrzebanam75sztukrozsady.
Taodmianabrukwi, przyrzdzonatakjaksi przyrzdzamodkalarepkstanowi bardzo
smaczn potraw. Do zasiania brukwi na rozsad potrzeba nam na rozsadniku 25 cm.
normalnego zagona czyli nieca trzeci cz metra kwadratowego miejsca oraz gram
nasienia(okoo250ziaren);zrobimywpoprzekzagona5rzdkwco5cm.rzdekinakadym
rzdkuco2cm.jednoziarnko;powzejciuprzerwiemytak,ebyinarzdkachrozsadazostaa
co5cm.
Natomiast na zagonie 9ym zasiejemy rzep Petrowsk" w cztery rzdy na zagonie
(5 gramw nasienia); zasiejemy rzadko, a po wzejciu przerwiemy, zostawiajc roliny
co30cm.Wraziesuszytrzebarzeppodlapozateminnejpielgnacji,prczutrzymania
ziemi w pulchnoci, nie potrzeba. Rzepa Petrowska stanowi smaczn jarzyn i dobrze
przechowujesiprzezzim.

ZAGONnr.10.
JaknajwczeniejwMarcuprzekopiemynaszzagon,zrwnamy,poczemodwrotnstron
grabizgarniemyziemizerodkazagonakubrzegom,takbynaokoozagonautworzysiwa
ochronnywysokoci12cm.Nastpniemusimyzdoby5taczekziemikompostowej;ziemit
rozsyparwnonazagonieizagonzmotykowa(niekopa),takabyziemikompostowdobrze
zmieszazwierzchniwarstwziemizwykej.Otrzymamytymsposobemwarstwokoo8cm.
ziemidobrejpulchnej,naktrejmoemyzasiarzodkiewk.Waochronnynaokoonaszego
zagonabdziemiaokoo8cm.wysokoci,poniewadodajcziemikompostowpodnielimy
poziomzagonaojakie4cm.Zasiejemyrzodkiewk(wMarcu)wjedenacierzdwnazagonie,
wyznaczajc rzdy co 10 cm. Na rzdzie pooymy ziarnko od ziarnka co jeden centymetr.
Chccmiekolejnozbioruorazrozmaitowrzodkiewkach,chcctakewyprbowajakie
rzodkiewkiudadzsiwnaszymogrdku,zasiejemyodrazutrzyodmiany:4rzdyrzodkiewki
Rowej z biaym kocem, 3 rzdy rzodkiewki Sopel lodowy" oraz 4 rzdy szkaratnej
Wrzburskiej(olbrzymiej),ktranieparcieje.

17

Rzodkiewka, jeeli ma by dobra, musi by koniecznie podlewana. Wa ochronny jaki

zrobilimynaokoozagonazaoszczdzinamrobotyiwodyprzypodlewaniu,wodabowiemnie
bdziezzagonaciekaanacieki.Prcztegoochronionnaszerzodkiewkiprzedsuszcym
wiatrem.
W pierwszej poowie Maja musimy ukoczy zbir rzodkiewki po czym rozsypujemy na
naszymzagonie1/2kg.Plantogenuoraz1/2kg.gipsu,przekopiemyizasiejemywtrzyrzdy
fasolSansRivalewybornodmianotychstrkachbezwkien.
WpoowieLipcajubdziemymieliduostrkw,resztzbierzemywkocuLipca,zaraz
przekopiemyzagon,zakopujccin.damyznowu1/2kg.Plantogenuizasiejemyjeszczeraz
fasol,tsamodmianSansRivalewyborndojedzenianazielonoawaciwienato.
Sposbsianiaorazpielgnowaniafasolizostajuopisanyprzyzagonie1ym.
ZbirwkocuWrzeniaipierwszejpoowiePadziernika.
Zalecamytutajstosunkowoduosiafasoli:Mamyfasolnazagonie1ymna6ymiteraz
na10ymdwarazywcigu lata.Jednakowo noweodmianyfasolistanowiwstrczkach
jednznajsmaczniejszychjarzyn,acowicejdajsiniezmiernieatwozakonserwowana
zim.Wskatutajnajprostszysposbkonserwowaniazielonychczytychstrkwfasoli.
Fasolk uoy w czystej wyparzonej beczuce, albo kamiennym garnku warstwami
3do4cm.grubociprzesypujckadwarstwwarstewksoli.Nakilogramfasolkitrzeba
liczy200gramwsoli.Przykry okrgdeszczukobcionumytymkamieniem.Wten
sposbprzechowanfasolktrzebaprzedugotowaniemwymoczywwodzieprzez12godzin:
wtedyjestdoskonaaismakujejakwiea.

ZAGONYnr.11121314.
Najlepiejbyoby,gdybytezagonybyyjunajesienidobrzenawiezione(furjednokonnna
4zagony)orazgbokoprzekopane.Jeelitoniebyowykonanetrzebabdziepostarasi
okompost,albodobrzerozoonynawz(podobniejszydoziemiczarnejnidognoju)idamygo
mniej o poow, ni dalibymy wieego nawozu na jesieni. Damy tylko po dwie taczki na
kadyzagon,jaknajwczeniejnawiosn.OprcztegodamypojednymkilogramiePlantogenu
nakadyzagon.Przekopiemyzagonyizrwnamy.
WdrugiejpoowieMarcazasiejemynawszystkichczterechzagonachsaat,dajcsiedem
rzdwnakadymzagonieikadcziarnkado2cm.Potrzebujemy5gramwnasieniasaaty
Krlowa Majowych" i 5 gr. "tej, pno wyrastajcej w nasienie" (Dippego). Na kadym
zagoniezasiejemynarzdach1,3,5i7ymowt"Dippego,anarzdachparzystych2,4i
6ymzasiejemyKrlowMajowych".
WpierwszejpoowieKwietniazasiejemynarozsadnikukapustwczesnDithmarsk"i
kalafioryDuskiewczesne".Potrzebanamdotego1i1/2gramanasieniakapustyima

18

porcjnasieniakalafiorw3,ktrezasiejemynarzdkachzrobionychco5cm.wpoprzek
normalnegozagonakadcnarzdachziarnkaco2cm.
Gdypowschodzi,przerwiemytak,abynarzdachrozsadapozostaarwnoco5cm.
Poniewarzdkibdmiay120cmdugoci,wicotrzymamy24sztukinakadymrzdzie
a wszystkiego 240 sztuk rozsady. Dla ochrony przed tzw. pchek ziemn, maym
chrzszczykiem,ktryczstoczynispustoszeniewrozsadzie,posypiemyzieminarozsadniku
gipsemliczc100gr.na1metrkwadratowyizmotykujemy.
Czstepodlewanieprzezsitkozimnwodwpoudniejestmoenajlepszymrodkiemwalki
z pchek ziemn. Nie trudno jest zrobi sobie przyrzd do apania tych skaczcych
chrzszczw. Potrzeba w tym celu umocowa drek metrowej dugoci w denku jakiego
blaszanegopudekaodkonserwalboodherbatyLiptona,wntrzetegopudekawysmarowa
smoalbolepemiprzyrzdgotowy.Kiedyteraz,trzymajczadreknakryjemypudekiem
rolin,wwczasprzeraonenagciemnocipchekiskaczdogryiprzylepiajsidocian
pudeka.
W drugiej poowie Kwietnia, kupimy 150 sztuk adnej rozsady wczesnej kalarepki
i posadzimy j na tych samych rzdach, na ktrych jest saata Krlowa Majowych"
tzn. w 3 rzdy na zagonie, ale nie bliej jak co 40 cm. na rzdzie, uwalniajc od saaty
po10cm.pokadejstroniekalarepki.Jednoczenierozsypiemynakadymzagoniepo1/2kg.
Plantogenu.
WpierwszejpoowieMajajusaataKrlowa"bdziemogabycodzienniepodawanado
obiadu. W drugiej poowie Maja Krlowa" zniknie jak sen zoty, ale natomiast bdziemy
dobierali si do "tej Dippego", ktrej mamy po cztery rzdy na kadym zagonie i ktra
powinna zaopatrzy nas w t najlepsz i najzdrowsz ze wszystkich jarzyn jeszcze przez
poowCzerwca.
WpoowieMajasiejemynarozsadniku2gramysaatyFaworytkaRudolfa".Zrobimyrzdy
co5cm.,jakdlakapusty,tylko,ezasiejemygciejnarzdzie(co1cm.).WpoowieMaja
rwnienauwolnionychpoKrlowej"rzdach,czylinatychsamych,naktrychronieju
kalarepka sadzimy na zagonach 11, 12 i 13ym na przemian z kalarep rozsad kapusty
co40cm.narzdzie.Potrzebanamnaobsadzenietrzechzagonw115sztukrozsadykapusty.
Nazagonie14ymsadzimyzamiastkapusty,kalafiory,takeco40cm.,aletylkowdwa
rzdynazagonie,zostawiajcnarodkowymrzdziesamtylkokalarepk.
W poowie Czerwca uprztamy saat ta Dippego" oraz koczymy zbir kalarepki.
Staranniemotykujczagonydajemypo1/4kg.Plantogenunakadyzagonisadzimywzita
zrozsadnikasaatFaworytkRudolfa",takrzadkojakkapust(co40cm.)wczteryrzdyna
zagonie,t.j.tam,gdziebyasaatataDippego".Zuyjemynato200sztukrozsadysaaty.
Co nam jeszcze zostanie saaty na rozsadniku, to posadzimy tam, gdzie skutkiem jakiego
3

Potrzebne nam bd tylko 24 sztuki rozsady kalafiorw.

19

przypadku wytworzyo si puste miejsce. W drugiej poowie Lipca, jeeli bdziemy pilnie
podlewaliwraziesuszyispulchnializiemiprzykadejpogodzie,aszczeglniejpodeszczu,
otrzymamypiknegwkiwybornejsaaty.WSierpniulubpocztkuWrzeniabdziegotowa
kapusta. Bronic kapusty przed najwikszym jej szkodnikiem, zielon gsienic znanego
biaegomotyla(PierisBrassicae),trzebaniszczykupkitychjaj,ktretenmotylskadapod
spodemlicirolinkapustnych.
Kiedy za gsieniczki wylgn si, trzeba je niszczy dopki s malekie. Gdybymy
natomiast dopucili do tego, e gsienice wyrosy due to obierajc z nich kapust
i rozdeptujc z gniewem uwaajmy, ebymy nie niszczyli najwikszych ich wrogw. Ot
najwikszym wrogiem gsienic s owady z pozoru podobne nieco do komarw, w gruncie
rzeczy pokrewne osom, zwane ichneumonami. Nie posiadaj one da we waciwym
znaczeniuiukuczowiekaniemog,posiadajnatomiastorganbardzopodobnydoda,
ktry suy im do nakuwania gsienic i skadania jajek im pod skr Ichneumon robi to
z wielk znajomoci anatomii, nakuwajc dokadnie w tym miejscu i tak gboko,
jak potrzeba, eby gsienica ya z t ran jak najduej i moga swym ciaem wykarmi
gsieniczki,ktrewylgnsizjajekichneumona.Najzdolniejszapielgniarkawszpitalunie
jest w stanie zrobi tak precyzyjnie zastrzyku dominiowego nie mwic ju o tym,
eprzezrokniezrobitylezastrzykw,ileichneumonwcigujednegodnia.Jeelibdziemy
niszczyligsieniceponakuwane,towyrzdzimywielkprzysugrodowikapustnika.
Alejakpozna,ktregsienicesnakute?

20

Ichneumonpoznajeodrazuinigdynienakujejuraz,chobyprzezinnego,chobyprzed
chwil,nakutejgsienicy.
My te moemy pozna przynajmniej te gsienice, w ktrych ju yj i rozwijaj si
gsieniczkiichneumona.Sonewidoczniechoreimajlun,jakbyobwisskr.Aprzy
pewnej wprawie nauczymy si poznawa czarn plamk, ktra powstaje na ciele gsienicy
w miejscu nakutym, i tym gsienicom pozwolimy y przez przyja dla ich wroga
ichneumona.Przysposobnocizaznaczam,eistniejtysiceodmianichneumonw,zktrych
kadaskadajajkawinnejodmianiegsienic.
Uprztnwszy kapust we Wrzeniu, damy na kady zagon po taczce albo po dwie
kompostu albo dobrze przegniego nawozu, przekopiemy zagony, zrwnamy i zasiejemy
wszerzdwnazagonie(20cm.pomidzyrzdami)szpinakNobel".Trzebazasiatak,
eby na wszystkie cztery zagony wystarczyo 100 gramw nasienia. Pielgnacja zwyka,
wporprzerwa,ziemispulchnia,podlawraziesuszy.Bdziemymieliztychzagonwpod
dostatkiemszpinakupnjesieni,wzimie,amoejeszczeinawiosn.
Kalafiory (na zagonie 14ym) wymagaj pilniejszego podlewania i spulchniania ziemi,
nikapusta.Raznamiesicwartojepodlawod,wktrejrozpuszczonyjestPlantogenII
(1gramna1litrwody).Gotowebdwtymsamymczasie,cokapustaipoichuprztniciu
taksamozasiejemyszpinak.

ZAGONYnr.1516.
Jaknajwczeniejnawiosn(wMarcu)damypojednymkg.Plantogenunakadyzagon,
przekopiemyizarazzasiejemygroszekkarowyWithamWonderlubgdybytejodmianynie
monabyodosta,todeGrace".
Zasiejemygotaksamo,jaknazagonie7ym.
W kocu Maja uprztniemy groszek, przykopiemy cin, kupimy 2 tuz. adnej rozsady
pomidorw,najlepiejodmianyDuskieeksportowe"alboKondines"iposadzimywdwarzdy
nazagonie,co80cm.narzdzie.
Jaktylkopokaesipierwszybukietpczkwkwiatowych,naleyuciwierzchoekodygi
nad tym bukietem i mode pdy boczne usun z wyjtkiem jednego znajdujcego si pod
pdem kwiatowym. Pierwszy gwny kwiat najlepiej wyci, gdy daby on owoc wielki,
ale karbowany. Zostawi w tym bukiecie (jak i w nastpnych) 6 owocw. Pd,
ktry zostawilimy, ci bdziemy w ten sam sposb, to znaczy po zakwitnieniu utniemy
wierzchoekipdyboczneznowuoprczjednego.Gdytenzaowocuje,wytniemywierzchoki
iwszystkiepdyboczne.Zostawiamyzatemnakadejrolinietylkotrzybukietyiwbukiecie
po6owocw.Wrezultaciebdziemymieli18owocwadnych,prawidowych,wagioglnej

21

okoo3kg,icojestbardzowane,wszystkieowoce(przy
normalnej pogodzie) dojrzej na pniu, a tylko takie s
smaczne. Ten sposb hodowli pomidorw stosowa
zwielkimpowodzeniemprof.DybowskiwPuawach.
Opisany wyej sposb ciciapomidorw jest doskonay,
jeeli chodzi o to, eby mie pomidory due, pikne
i smaczne imiejejaknajwczeniej(jeelijednaknie
chodzioto,ebyichmiejaknajwicej).
Dowiadczenia

wykonane

pod

kierunkiem

.p.prof.F.KotowskiegowZakadzieWarzywnictwaSzkoy
Gwnej Gospodarstwa Wiejskiego w Skierniewicach
wykazay, e wiksze zbiory daj pomidory, jeeli,
prowadzc je na jeden pd, nie bdziemy ucinali
wierzchoka gwnego pdu ani nad pierwszym, ani nad
drugimbukietem,autniemygodopierowkocuLipcalub
na pocztku Sierpnia, to znaczy, nad 4ym lub 5ym
bukietem.

ZAGONYnr.1718.
Jaknajwczeniejnawiosndapo2taczkikompostunazagon,przekopa,zrwnaizasia
szpinak w siedem rzdw na zagonie Na kady zagon potrzeba 50 gramw nasienia.
Po wzejciu przerwa tak, aby odlego pomidzy rolinami bya nie mniejsza ni 10 cm.
Jakwyrosnnatyle,ezejdsilimi,przerwajeszczerazizostawico20cm.Dokoca
Majaukoczyzbirszpinaku,poczymzagonpotrzsnnawozemiprzekopa.
Koo1goCzerwcawykopawzduzagona(porodku)rowek30cm.szeroki,20cm.gboki,
napeni przegniym nawozem albo kompostem i przykry ziemi wydobyt z tego rowka.

22

Powstanie tym sposobem wzniesienie, jak gdyby wa wzdu zagona. Na tym wzniesieniu
zasiaogrki"Przybyszewskie",kadccoparcentymetrwziarnkodoziarnka.Powzejciu
przerwa,abyrolinyzostayco25cm.
Kiedyjubdmiaypotrzydobrzerozwinitelicienaleyuszczknwierzchoekkadej
rolinie,abylepiejrozwinysibocznepdy,ktrenajobficiejowocuj.Czstespulchnianie
ziemi i podlewanie (wieczorem) nie za zimn wod to wszystko czego ogrek wymaga,
oprczpogody.
W2lub3tygodniepowysianiuogrkwobsadzimybrzegi17goi18gozagonakapust
brukselsk, sadzc kupion od ogrodnika rozsad (20 sztuk) co 110 cm., czyli po 10sztuk
nakadymzagonie.Dlategotakrzadko,ebyniecieniowazanadtoogrkw.Ktochcerozsad
sam wyhodowa, niech zasieje w kocu Kwietnia na gruncie 1 gram nasienia odmiany
Herkules".Zasiatrzebataksamo,jakkapust.Powzejciunaleyprzerwa,anastpnie
rozsad rozpikowa" jak mwi ogrodnicy, to znaczy: przesadzi dajc wiksze odlegoci
pomidzyrolinami.
WSierpniuiWrzeniuzbirogrkw.WListopadzieiGrudniuzbirbrukselki.

ZAGONYnr.1920.
Jeeli te zagony nie byy nawiezione na jesieni, to na wiosn jak najwczeniej uyni
ziemikompostem,orazrozsypapo1/2kg.Plantogenunakadyzagon,zagonyprzekopa
i zrwna. W Kwietniu zasadzi w trzy rzdy na zagonie, co 25 cm. na rzdzie, wczesn
odmiankartofli.Potrzebanato6kg.rednichkartofli(120sztukpo50gramw).Jeeligrunt
jest piaszczysty to sadzi na 10 cm. gboko i rkami dobrze kby ziemi przykry
i przycisn. a potem dopiero pulchnej ziemi na wierzch przysypa, a to dlatego, aby nie
wysychay, lec pytko i luno. W trzy tygodnie po zasadzeniu kartofli, zanim jeszcze
powschodz, trzeba zagony starannie wygrabi, aby tym sposobem zniszczy wschodzce
chwastyipowierzchniewpulchnociutrzyma.Jeszczetydziepniejrozsypapo1/4kg.
Plantogenunakadyzagon,akiedykartoflenatylepowschodz,ejuwyraniewidabdzie
rzdy,wjakichzostayzasadzone,wwczasnaleywykonapierwszemotykowanie.Bdne
jest, jakkolwiek rozpowszechnione, mniemanie, e okopujemy kartofle dla wyniszczenia
chwastwmotykujemyprzedewszystkimdlaspulchnieniaziemi,abyciepoipowietrzemiay
dostpdokorzeni,orazdlazap0bieeniachwastom.Jeeliwporwykonamywskazanetu
roboty,tochwastwniebdzietrzebawyniszcza,boichwcaleniebdziekartoflewczenie
rozwinsiichwastwniedopuszcz.
Mniejwicejwdwatygodnie,popierwszymmotykowaniu,okopujemykartofleporazdrugi,
obsypujcjejednoczenie.
Wlekkimgruncieobsypujemyniewysoko,na35cm.,alezatodoszeroko:tworzymy
rodzajniskiegowauopowierzchnizaklnitej,takabywodadeszczowaspywaazbrzegw

23

tegowaunienazewntrz,leczkurolinom.Obsypywaniekartoflijestunaszwyklewlekkich
gruntach wykonywane le, bo za wysoko i ze spadkiem na zewntrz, co wpywa na
zmniejszenieiopnienieplonu.Gdybypotempokazaysijeszczejakiepojedynczechwasty,
totrzebajeoczywiciewyrwa.WciguLipcabdziemypodbieranaszekartoflenamode,
awpocztkuSierpniawykopiemyreszt.
Zaraz po wykopaniu kartofli dajemy na nasze dwa zagony 4 dobre taczki przegniego
nawozuoraz1kg.gipsu(wszystkojednopalonego,czyniepalonego)iprzekopujemyjegboko
wnastpujcysposb:wpoprzekzagonaNr.7wykopujemyzarazodbrzegurowekszerokoci
okoo40cm4.ZiemiztegorowkaodrzucimynauliczknaprzeciwzagonaNr.9.Nastpnie
przekopiemydnotegorowkairozrzucamywnimjedndwunastprzeznaczonegonatedwa
zagony nawozu. Po czym naznaczymy sobie miejsce na nastpny rowek, rwnolegy do
pierwszego, tej samej szerokoci i gbokoci; kopic ten drugi rowek przerzucamy z niego
ziemidopierwszegorowka.Nastpnieprzekopujemydnodrugiegorowkairozkadamyna
nimdrugporcjnawozu.Naznaczamymiejscenatrzecirowek.Kopiemygoiprzerzucamy
zniegoziemidodrugiegorowkaitd.dokocazagona.
Czym zapenimy ostatni rowek na tym zagonie? Ziemi wydobyt z 1go rowka zagona
Nr.8,ktryzaczniemykopaoddrugiegokocat.j.odtegokoca,przyktrymzakoczylimy
zagon Nr. 7. Przekopujc tym samym sposobem zagon Nr. 8 dojdziemy wreszcie do owej
uliczki,naktrejleyziemiawyrzuconazpierwszegorowkazagonaNr.7iktraposuynam
dozapenieniaostatniegorowkazagonaNr.8.Pozostaonamtylkozagrabiizrwnazagony.
Prostepodprki,chronicetruskawkiprzedzabrudzeniemziemi.
Przygotowawszy w ten sposb ziemi, sadzimy jak najwczeniej w Sierpniu w dzie
pochmurnyalbowieczoremrozsadtruskawek5 wtrzyrzdynazagonie,sadzcnakadym
rzdzieco30cm.grupztrzechrolin.
Odlegopomidzyrolinamiwjednejtakiejgrupie(tworzcejtrjkt)niechbdzie10cm.
Takichgrupwypadnienamwtedynakadymrzdziepo15.anacaymzagonie45.Poniewa
obsadzamytruskawkamidwazagony,wicpotrzebanam45x3x2=270rolin.Sadzctakgsto
otrzymamyzarazwnastpnymrokupozasadzeniuzbiro100%wikszy,niprzynormalnym
rzadkimsadzeniu.Aletemusimypamita,ebywdwalatapozasadzeniu,toznaczypo
drugimzbiorze,ktrybdziejeszczeobfitszyodpierwszegotruskawkarninaszskasowa,
zagonyskopaizasiananichubinalbofasolk.Wtrzecimbowiemrokudaabynamtaka
plantacjaniewieleitobardzolichego,drobnegoowocu.Totecorokbdziemysobiezakada
jeden nowy zagon truskawek i adnego nie bdziemy trzymali duej, ni dwa lata. Tym
sposobemzmaejprzestrzenibdziemymielimoliwienajwiksziloowocu.
Sadzc truskawki, trzeba pamita o tym, eby dobrze dookoa roliny ziemi obcisn.
Pozasadzeniutrzebaoczywiciepodla.Dalszapielgnacjapoleganautrzymaniuzagonw
4
5

A gbokoci 25 cm
Odmiany Royal Sovereign, albo Docteur Morere, albo Madame Moutot, albo row Lois Gauthier, albo wreszcie
biaa Annasowa

24

wczystocizapomocpieleniaorazpytkiegoporuszaniaziemi(najlepiejmaymigrabkami
poniewa truskawki maj korzenie pytko i oczywicie nie lubi, eby im kto korzenie
kaleczy).
Nastpnie trzeba pamita o podlewaniu. Truskawki potrzebuj duo wody i zwaszcza
w czasie owocowania adna rolina nie odwdzicza si tak sowicie za podlewanie, jak
truskawki. Podczas kwitnienia nie mona podlewa sitkiem, eby kwiatw, bro Boe, nie
zamoczy.
W Padzierniku nasze truskawki urosy ju due i maj wsy. Ot te wsy trzeba im
obci, a ziemi pomidzy rolinami przykry nawozem, uwaajc, eby same roliny,
azwaszczaich rodkipozostaynieprzykryte.Sercetruskawkibowiemnieznosinawozu,
aleponiewakorzeniepotrzebujciepegoprzykryciawicnaszetruskawkibdzadowolone
ztakiegokoucha,tymbardziej,etocozniegoprzezzimwziemiwsiknie,toposuyna
wiosnnapokarmdlakorzenipoywnyiatwostrawny.

Plonnastpnegoroku.t.j.pierwszyplondajenajpikniejszeinajwikszeowoce.Gdyby
groziprzymrozekwczasiekwitnieniatruskawek...
Apoczympoznamyczyprzymrozek,,grozi"?
Poznamypotym:jeeliwkocuKwietnia,albonapocztkuMajapogodajestjasna,
nieboczysteiwiatrPnocny.WschodnialboPnocnoWschodni,toprawienapewnomona
spodziewasi,ewnocybdzieprzymrozek.
Otgdybygroziprzymrozek,trzebakonieczniezabezpieczytruskawki,poniewajeden
przymrozekmoenamzniszczynietylkorozwinitekwiaty,aleite,ktreswpczkach.
S dwa dobre sposoby zabezpieczenia maej plantacji truskawek przed wiosennym
przymrozkiem. Kto zbiera stare gazety i ydowi ich jeszcze nie sprzeda ten moe
zabezpieczy truskawki, przykrywajc je gazetami. eby gazety nie leay bezporednio na
truskawkach, trzeba podoy gazie, albo zrobi rodzaj niskiego rusztowania z Prtw.
Drugiegosposobumoeuyten,ktomawpobliulasimoedostagaziwierkowychalbo
jodowych. Dla zabezpieczenia naszej plantacji wystarczy 90 gazek wierkowych,
dugoci 60 cm. Trzeba je w ziemi powtyka na rzdach pomidzy krzaczki

25

truskaweknaksztatgazistychtyczekdogrochu.
Powstaniesztucznylasek,ktrydoskonalezabezpieczynaszetruskawki.Idrugjeszcze
bdziemymieliztegolaskukorzy:kiedygazkiuschniigyopadn,tododamyjeszcze
trochtakichsamychigiezlasuibdziemymielidoskonaeprzykrycieziemi,zabezpieczajce
owoce przed pobrudzeniem. Najlepsz odmian truskawek, dajc wczesny i obfity zbir
wielkich,kulistychowocwjestRoyalSovereign.

21.SZPARAGARNIA
Nasza szparagarnia ma 3 metry szerokoci, dugoci za tak, jak wszystkie zagony
5metrw.Jeszczenajesieni(najlepiej),albojaknajwczeniejnawiosndajemytrzydobre
taczkinawozustajennegoiprzekopujemytak.jakpodtruskawki.
WKwietniuwykopiemynanimwzdudwarowki,szerokoci35cm.igbokoci20cm6.
takebyodrodkadorodkapomidzytymirowkamibyaodlego150cm.Odrodkarowka,
dobrzeguzagonabdziewtedy75cm.Wrowkachtychpowtykamykokimetrowejdugoci
co33cm.,czyli15sztukwjednymrowku.

Przy kadym koku posadzimy jedn jednoroczn karp szparagow, rozkadajc pasko
korzenie,przykrywajcpytko(34cm.)ziemiiudeptujc.
Karpy szparagowe kupimy (30 sztuk) jednoroczne, a bro Boe nie dwu ani trzyletnie.
OdmianwybierzemybdDArgenteullbdBrunwick";obydwieteodmianysdobre.
W pierwszym roku po zasadzeniu szparagw, moemy zasia w Maju dwa rzdy fasoli
pomidzy rzdami szparagw oraz po jednym rzdzie na brzegach naszego szparagowego
zagona,ktryma3metryszerokoci.Razem4rzdyfasolinacopotrzebujemy150gramw
nasienia. Wybierzemy odmian Masterpiece (Majstersztyk) wyborn odmian angielsk
izbierzemyczciowonastrczki,areszt,gdydojrzeje.
6

W ziemi piaszczystej, dla szparagw najlepszej. W zwilejsze ziemi do jest 15cm.

26

Rowki, w ktrych posadzilimy szparagi, pozostawimy w pierwszym roku niezasypane.

Ziemi pomidzy szparagami i fasolk utrzymujemy oczywicie w czystoci i pulchnoci,
a kiedy szparagi wyrosn, przywiemy je do kokw, ktre powtykalimy przy sadzeniu.
Skutkiemrobtprzyspulchnianiuziemiipieleniu,rowkinaszesameprzezsibdsipowoli
zasypyway.Wdrugimrokuzasypiemyjezupenie,damy2kg.Plantogenu,rozsypujcrwno
na caym zagonie i pomidzy rzdami szparagw zasiejemy tylko jeden rzd fasolki
apobokachnic.
W trzecim roku wczenie na wiosn damy znowu Plantogenu, przekopiemy zagon
i uformujemy nad kadym rzdem szparagw wa ziemny wysokoci 20 cm. biorc ziemi
zpomidzyrzdwizbrzegwzagonatak, ernicapoziomupomidzyrodkiemzagona
agrzbietamiwawwyniesieskutkiemtegodo30cm.
W tym roku, to znaczy w dwa lata po zasadzeniu, nie tylko moemy, ale powinnimy
wycinaszparagi.
DowiadczeniarobionewNiemczechwykazay, ewycinanieszparagwwtymroku,nie
tylko nie osabia rolin, ale dobroczynnie wpywa na ich rozwj. Pod jednym warunkiem:
wczenie skoczy wycinanie, to znaczy wycina wszystko, co tylko pokae si w cigu
KwietniaiMaja,alezatowCzerwcuniewycinanic.Piszemywycina"aleradzimyraczej
wyamywaszparagibeznoa,unikniesiniebezpieczestwakaleczeniakarpy.
Poukoczeniuzbiorutrzebawayziemnerozrzuci,zagonzrwnaiszparagarnizasili
alboobornikiem(trzytaczki),alboda2kg.Plantogenu.
W nastpnych latach moemy zbir szparagw przecign do poowy Czerwca
ajunajpniejdow.Jana.
Zawsze po ukoczonym zbiorze trzeba szparagarni zasila, pniej ciny przywiza
dopalikworazziemispulchniaiutrzymywawczystoci.
Najesieni,kiedycinypokn,zwykledopierowListopadzie,trzebajeobcitunad
ziemiikonieczniespali.Prawienapewnobowiemwciniespoczwarkiszkodnikw,ktre
mogybynamwnastpnymalbopniejszychlatachzniszczycaszparagarni.Jednoczenie
rozrzucamynanaszejszparagami5kg.mielonegowapnaniepalonegoagdybytrudnobyo
takiego wapna dosta to zwietrzaego miau wapiennego, jakiego peno jest w skadach
wapna.

22.RABARBAR
Naszaplantacjarabarbaruzajmiezagonnormalnejszerokoci(120cm.)idugoci3metry.
Skada si bdzie z 3ch rolin odmiany Wiktoria ulepszona", ktre kupimy i posadzimy
wczesn wiosn na ziemi przygotowanej tak jak pod szparagi. Ilo potrzebnego nawozu

27

obliczamysobie,biorcpoduwag,enaszaplantacjarabarbarujestczteryrazymniejszaod
naszej szparagami. Corocznie, jak najwczeniej na wiosn, podlejemy rabarbar pynnym
nawozem oraz rozsypiemy na nim 1/2 kg. Plantogenu. Corocznie te przez szereg lat ta
malekaplantacjabdzienamdawaaokoo15kg.ogonkwliciowych,zktrychmoemy
miekompotdoskonaywporze,kiedyjuniemajabek,ajeszczeniemaczereni.Pierwszy
zbir(wrokpozasadzeniu)bdzieoczywiciemniejszy.Wyamujcogonkiliciowebdziemy
uwaalinato,ebyniewyamywawicej,nijedntrzeciczwszystkichlici,jakiema
rolina.Wybierzemyzawszelicienienajmodszeinienajstarszeleczrednie.Powyamaniu
lici damy rolinie odpocz przez cay tydzie, a leeli pogoda jest chodna i ddysta,
to 2 tygodnie. Pdy kwiatowe bdziemy wycinali przedtem, zanim zakwitn, kwitnienie
bowiemwyczerpujerolin.Prcztegobdziemyziemiwnaszejplantacjiotrzymywaliczysto
ipulchnie,awraziesuszypodlejemyrzadko,leczobficie.

23.ROZSADNIK
Taknazywamyzagon,naktrymsiejemypoto,ebywzeszyroliny.Gdyniecopodrosn
przesadzimyjenainne,staestanowisko.
Jakhodowarozsadkapusty,brukwi,saatyomwilimyprzyzagonach,powiconychtym
rolinom.
Tutaj dodamy tylko, e mode roliny wraliwsze s na susz, ni roliny dojrzae lub
dojrzewajce.Szkodziimtakezanadtopalcesocewdzieupalny.Dlategopodczasupau
w poudniowych godzinach trzeba cieniowa rozsad na rozsadniku, t.j. zasoni j, choby
gazetami.
Mode rolinki, ktrych tak wiele hoduje si tutaj na niewielkiej przestrzeni, silniej
wyczerpuj ziemi, ni due roliny na zagonach. Trzeba tedy dobrze kompostem albo
przegniym nawozem rozsadnik uyni. Nie mona te duej, ni przez dwa lata z rzdu
trzymarozsadnikanatymsamymmiejscu.Podwchatachtrzebaw tymmiejscuzasia
groch,albofasol,arozsadnikprzenietam,gdziebyafasola,albogroch,alboogrki.

24.KOMPOST
Wyraz kompost pochodzi tak samo jak i kompot, od aciskiego wyrazu compositum (co
znaczy:zoony)tylko, ezwikszsusznoci.Kompotybowiemjadamyczstozsamych
tylkojabek,albozsamegorabarbaruakompostjestnaprawdbardzozoony.

28

Jesttowogrodzieskarbonka,doktrejskadasiwszystkieodpadkizogrodu,zwyjtkiem
rolinchorychlubnapadnitychprzezszkodnikiaitenaleyspaliiwpostacipopioudana
kompost. Skada si tam take wszystkie odpadki z kuchni, z wyjtkiem szka, porcelany
i popiou z wgla kamiennego. Wylewa si tam mydliny, pomyje, nawet nawz ludzki nie
mwiconawoziezwierzcym,ktregotrzebaodczasudoczasudapewnilonakompost,
jeeli ten kompost ma by w przyszoci dla rolin istotnie posilny. Nawozy wszelkie,
a szczeglniej ludzki naley przykrywa ziemi i przesypywa wapnem. Wapna nie trzeba
aowadokompostuwwczasniebdzieonnigdywydzielaadnegozapachu.Zyzapachto
dzwonekalarmowy,woajcyowapnoioziemialbomiatorfowy.Zyzapachtoulatniajce
sigazy,wrazzktrymiulatujwpowietrzenajistotniejsze,najwaniejszeczcinawozuczy
kompostu. Nie tylko wtedy ze wzgldu na ssiadw, ale i ze wzgldu na swoj kiesze,
zewzgldunadobroswojegoogrdka,trzebapilnowaabyniebyozegozapachu.
Miejsceprzeznaczonenakompostdzielimynapoowiskadamywszystkotylkonajednej
poowie.Kiedystososigniewysoko1m.25cm.trzebagoprzeoynadrugpoowmiejsca
przeznaczonego na kompost, przesypujc ziemi i wapnem. Trzeba go wwczas uoy
wksztaciepryzmyopowierzchnigrnejzaklnitejtak,abywodalubmydlinyktrymi
bdziemypolewalikompost,nieciekaypobokachawsikaydorodka.Najesienitrzebago
przeoyjeszczeraz.Wzimiedobrzejestzamarznitebryykomposturozrba,abymrz
wnikagbiej.Kompostpielgnowany,abyniewysychaiprzeoony23razymoebypo
jednymrokuzdatnydouytku.

29

KALENDARZROBT
Nr.

ROBOTYDOWYKONANIA

zagona

MARZEC
1
23

Zasiakarotkparysk.
Zasiamarchewnantejsk,pietruszkirzodkiewkrowzbiaym
kocem".

6
78

Zasadzidymk.
ZasiagroszkiDeGrace"iTelefon"(jeszczelepiejniskiWithamWonder"
iwysokiStens").

10

ZasiarzodkiewkRowzbiaymkocem",Sopellodowy"iWrzbursk"
(alboHerkules").

1114

Da8taczekkompostuigbokoprzekopa.ZasiasaatKrlowe
Majowych"itDippego".

15,16

ZasiagroszekkarowyDeGrace"albo(lepiej)WithamWonder".

17,18

Da4taczkikompostu,przekopa,zrwnaizasiaszpinakNobel".

19,20

Dakompostupo2taczkinazagoniprzekopa.

21

Da3taczkinawozuiprzekopatak,jakpodtruskawkitylkogbiej.

22

Posadzi3rolinyRabarbaru

KWIECIE
4,5
1114

Da1kg.Plantogenu7.Zasiaburakiegipskie.
WpoowiemiesicazasianarozsadnikukapustDithmarsk"ikalafiory
Duskie".Wdrugiejpoowiemiesicaposadzikalarepk(150sztuk)
ida2kgPlantogenunaczteryzagonyczylipo1/2kg.nazagon.

17,18

Przerwaszpinak(pozostawirolinyco10cm.narzdzie).Zasiana
rozsadnikubrukselkHerkules"(1gram).

19,20
21

Zasadziwczesnekartofle(6kg.).
Posadziszparagi.

Albo innej dobrej mieszanki nawozowej.

30

Nr.

ROBOTYDOWYKONANIA

zagona

MAJ
8

WpoowiemiesicazasianarozsadnikubrukiewtMasow"
(1gramnasienia)takjaktojestopisaneprzyzagonie8ym.

10

Uprztnrzodkiewk.Rozsia1/2kg.Plantogenui1/2kg.gipsu.Zasiafasol
SansRivale

1114

DopoowymiesicauprztnsaatKrloweMajowych".Posadzikapust
(115sztuk),nazagonach11,12ana14ymkalafiory(24sztuki).Zasiana
rozsadnikusaat"FaworytkRudolfa".

15,16

Oberwagroszek,przekopaciniposadzi24sztukipomidorw"Duskie
eksportowe"alboKondines".

17,18

Dokocamiesicaukoczyzbirszpinaku.Zasiaogrki.

19,20

Napocztkumiesicawygrabizagony.PniejdaPlantogeniokopajak
tylkorzdybdwidoczne.Podkoniecmiesicadrugieokopanieiobsypanie
kartofli.

21

Zasiapomidzyszparagamifasol(150gr.).

CZERWIEC
1

Sprztkarotki.Da1/2kg.gipsu.ZasiafasolCudFrancji".

Uprztamygroszek"DeGrace"(lubWithamWonder").Dajemy34taczki
nawozu,przekopujemy,rwnamyisiejemykukurydz.

WkocumiesicaobrywamyresztstrczkwTelefonu"(lubStens"),
przekopujemycinisadzimybrukiewMasow".

1114

DopoowyCzerwcauprztnsaattDippego.Dapo1/4kg.
Plantogenunazagoniokopa.Posadziwzitazrozsadnikasaat"Faworytk
Rudolfa"wczteryrzdyco40cmnarzdzie.

15,16

Przycinapomidory.

17,18

Pobrzegachzagonwzasadzikapustbrukselsk.

21

Da2kg.Plantogenunaszparagarni.
Wpniejszychlatachdatosamodopieropoukoczeniuwyamywania
szparagw,t.j.podkoniecmiesica.

31

Nr.

ROBOTYDOWYKONANIA

zagona

LIPIEC
6

Uprztncebul.Da1/2kg.gipsu,przekopa,zrwnaizasiafasolkSans
Rivale(100gr.).

OberwaresztstrczkwgrochuStenslubTelefon,przykopacini
zasiarzepPetrowska(5gr.).

10

OberwaresztstrczkwfasoliSansRivale,przykopacin.Da1/2kg.
PlantogenuizasiafasolSansRivale''(100gr.).

1114

SprztsaatyFaworytkaRudolfa".

516

Przycinapomidory.

1920

Wcigucaegomiesicapodbieramykartofle.

SIERPIE
1
4.5

ZaczynamyzbirfasoliCudFrancji''(nazielono).Czciowyzbirburakw
(przerywanie).Rozpoczsprztkapusty.

1114

Zbirpomidorw.

1516

Zbirogrkw.

1718

Wykoparesztkartofli.

1920

Wykonaprygolwk(gbokiekopanie)znawozem.dajcpo2taczki
nawozuorazpo1/2kg.gipsunazagon.PosadzitruskawkiRoyalSovereign
(270sztuk).

21

Zbirfasoli"Masterpiece".cinprzykopa.

WRZESIE
1
4,5

ZbirresztyfasoliCudFrancji"(nasucheziarno).
Czciowyzbirburakw.

ZaczzbirfasoliSansRivale.

10

ZbirfasoliSansRivate.

1114

Ukoczysprztkapustyikalafiorw.Da2taczkikompostunakady
zagon,przekopaizasiaszpinak.,Nobel.

15,16

Zbirpomidorw.

17,18

Zbirogrkw.

32

Nr.
zagona

ROBOTYDOWYKONANIA
PADZIERNIK

2,3

Zbirmarchwiipietruszki.

3,5

Napocztkumiesicawykoparesztburakw.

UkoczysprztfasolkiSansRivaleiprzechowajnazimsposobem
opisanymprzyzagonie10ym.

10
17,18

UkoczyzbirfasoliSansRivale"
Zbirbrukselki.WListopadziealbowGrudniuprzesadzibrukselk
zkorzeniamiwpiasekdopiwnicy.Bdziemymielibrukselkprzezcazim.

19,20

Obciwsytruskawek,ziemipytkoporuszyiprzykry
nawozempozostawiajcsamerolinynieprzykryte.

21

Obcicinszparagwtunadziemiispali.
Da5kg.mielonegowapnaalbomiauwapiennego.Wszystkieuwolnioneod
warzywzagonyjaknajgbiejprzekopaNr.:110znawozem,aNr.:1118
baznawozu.Niegrabi,apozostawinazimpowierzchnijaknajbardziej
nierwnwbryach,ebymrzmiadostpjaknajgbiej.
Gdyziemiazamarznieprzykryszpinaknazagonach1114limialbo
drobnym,krtkimnawozemkoskim.

Uwaga:OdKwietniadoWrzeniawszystkiezagonyspulchnia,awraziesuszypodlewa.

33

NASTPNELATA
W nastpnych latach bdziemy hodowali burakw i wczesnych kartofli tylko po jednym
zagonieibdziemyzakadalicorokpojednymzagonietruskawekwSierpniupowczesnych
kartoflach. Co rok take skasujemy w Lipcu jeden zagon truskawek i zasiejemy na tym
zagoniefasolk.
Tym sposobem bdziemy stale mieli truskawki na trzech zagonach: na jednym nowe
zaoone w Sierpniu po wczesnych kartoflach, na drugim zeszoroczne, dajce najwiksze
owoce,inatrzecimdwuletnie,dajcenajwikszyzbir,ktrepozbiorzezostanusuniteina
ichmiejscubdzieposianafasolka.
Nie bdziemy w drugim roku uprawy hodowali tych samych warzyw na tym samym
miejscu.
To, co hodowalimy na zagonach od 1go od 8go wcznie, bdziemy teraz hodowali na
zagonachod11godo18gozttylkornic,enazagonie14ym,gdziewypadaobyda
buraki,damy,jakjuwspomnielimy,wczesnekartofleiponichtruskawki.
Toza,cohodowalimynazagonach9ym,10ymitd.do18go,bdziemywdrugimroku
hodowalinazagonach1ym,2gimitd.do10go.
Wtrzecimrokuprzywrcimywszystkonatesamemiejsca,najakichbyywpierwszym,
toznaczy,ewszystkiewarzywabdznowunatychnumerachzagonw,najakichsopisane
wtejksieczce.
Jedna tylko bdzie rnica: na zagonie 4ym bd zamiast burakw wczesne kartofle,
a po nich truskawki, natomiast truskawki z zagona20gobd w Lipcu usunite i naich
miejscubdzieposianafasolka.
Wdalszychlatachbdziemystaledylidotego,ebyto,cowjednymrokubyopojednej
stronieciekiwnastpnymbyopodrugiej.CoroktakewLipcuusuniemyjedenzagon
truskawek,awSierpniuzaoymynowy.

34