Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
RevistaCubanadeEndocrinologa
versinOnlineISSN15612953
RevCubanaEndocrinolv.16n.3Ciudaddela
Habanasep.dic.2005
MiSciELO
Servicios
personalizados
Servicios
Personalizados
Revisinbibliogrfica
Articulo
InstitutoNacionaldeEndocrinologa.
DepartamentodeEndocrinologaPeditrica
Hipotiroidismosubclnico.
Actualizacin
Dra.JulietaGarcaSez,1Dr.CMFrancisco
CarvajalMartnez,2Dr.PedroGonzlez
Fernndez3yDra.CMDaysiNavarroDespaigne4
ArticuloenXML
Referenciasdel
artculo
Comocitareste
artculo
Enviararticulopor
email
Indicadores
CitadoporSciELO
Linksrelacionados
Resumen
Compartir
Otros
Lautilizacindetcnicasultrasensiblesparala
Otros
determinacindetirotropina(TSH)han
posibilitadounincrementonotabledeldiagnstico
Permalink
dehipotiroidismosubclnico(HSC),trastornoque
sepresentaencualquieretapadelavida(con
mayorfrecuenciaenlaterceraedad)conpredominiodelsexofemeninoy
relacionadofrecuentementeconlapresenciadeanticuerpos
antitiroperoxidasa(antiTPO).AunquepordefinicinelHSCesasintomtico,
lamayoradelospacientesrefieren,almenos,unsntomaquepodraser
expresindelHSC.Eltratamientomedicamentosooelexpectantesonlas
teraputicasrecomendadas,aunquenoexisteconsensointernacional
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
1/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
respectoadecidirunauotra.Losdiferentesaspectosquegiranalrededor
deestetrastorno,lacontroversiasobrelaconductateraputica,ascomo
lodispersodelaspublicacionessobreeltemaylautilizacinenlaprctica
clnicaenCubademtodosultrasensiblesparaprecisarlosnivelesdeTSH,
motivaronlarealizacindeestarevisin.
Palabrasclave:Hipotiroidismosubclnico,hipotiroidismo,TSH,anticuerpos
antitiroperoxidasa.
Definicin
Elhipotiroidismosubclnico(HSC)seconsiderauntrastornoqueocurreen
individuosgeneralmenteasintomticos,ysecaracterizaporelhallazgode
cifraselevadasdelahormonaestimulantedeltiroidesotirotrofina(TSH)
connivelesnormalesdehormonastiroideas.Apesardeserunproblema
frecuente,sumanejoteraputicoysusignificadoclnicoson
controversiales.14
AlgunosautoresconsiderancomoHSCalaumentodelaTSHporencimade
losvaloresdereferenciaotroscuandolosnivelesdeestahormonaestn
entre520mU/L(realizadoporradioinmunoanlisis,RIA)yparaotrosse
requiereademslapresenciadeanticuerposantiperoxidasa(antiTPO)
positivos.Serecomiendarealizarunasegundadeterminacindetirotrofina
paraexcluirunposibleerrordelaboratorio.Unaspectoimprescindiblees
excluirotrassituacionesqueseacompaandeaumentosdiscretosdeTSH,
nopordficitdehormonastiroideas,comosonlarecuperacindeuna
enfermedadnotiroidea,estadoderesistenciaperifricaalashormonas
tiroideas,insuficienciarenal,dficitdeglucocorticoidesyenfermedades
psiquitricasagudas,demaneraquelasintomatologayelinterrogatorio
sondeinestimablevalor.1,5
Sinonimia
Hipotiroidismoligero,hipotiroidismopreclnico,hipotiroidismobioqumico,
reservatiroideadisminuida,prehipotiroidismo,fallotiroideoligeroy
disfuncintiroideasubclnica.6
Frecuencia
Enlapoblacingenerallaprevalenciaesde1a10%,durantelainfancia
de3,4al6,0,2,7enlasmujeresmayoresde60aosescasidel20,0yen
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
2/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
loshombresmayoresde74aosdel16,0.8El5080%deellostienen
anticuerposantitiroperoxidasa(antiTPO)elevadosyvaloresdeTSHpor
encimade10mU/L.911
Etiologa
HastaelmomentolaetiologadelHSCnoestaclarada,aunquesesealan
mltiplestrastornosrelacionadosconelriesgodepadecerestacondicin,
entrelosqueconsideramos:disfuncintiroideaprevia,bocioasociadoa
trastornosautoinmunesocondeficienciadeyodo,poscirugaoradioterapia
sobrelaglndulatiroides,enfermedadesautoinmunesnotiroideascomola
diabetesmellitustipo1,elvitiligo,laanemiaperniciosa,laanemia
hemolticaautoinmune,lacanicieprecoz,elenvejecimientoyelconsumo
demedicamentos(litio,amiodarona,antitiroideosdesntesis,radioyodo,
expectorantesquecontienenyodurodepotasioyotros).Enlos
antecedentesfamiliaresdeestospacientesserecogenlaenfermedad
tiroidea,laanemiaperniciosa,ladiabetesmellitustipo1ylainsuficiencia
suprarrenalprimaria.1,8,12
Enreasnodeficientesdeyodo,latiroiditiscrnicaautoinmuneesla
responsabledelamayoradeloscasosdeHSCespontneo.2
Durantelainfanciaesfrecuentesuhallazgoenpacientesconafecciones
genticas,comosonelsndromedeDown(32%)13yelsndromede
Turner(8%).14Porotrolado,hastael18%delosniosconbociopor
tiroiditisautoinmunepresentanhipotiroidismosubclnico.Sehasugerido
quelasustitucinhormonalinsuficienteenelhipotiroidismoprimarioyen
elbociodishormonognicoescausafrecuentedeestetrastornodurantela
niez.15
SehaobservadolapresenciadeHSCenniostratadosconcarbamazepina,
cidovalproicoyduranteeltratamientodelahepatitisBylaC,ascomo
dellinfoma,coninterfernalfa,locualserelacionaconlaaparicinde
defectosenlaorganificacindelyodo.2,15,16Duranteeltratamientocon
GHRHpuedeaparecerHSCcentralennioscondeficiencialatentedeTRH,
quepodraponersedemanifiestoconlapruebadeestimulacincon
TRH.17,18
OtrosmedicamentosserelacionanconlaaparicindeHSCpormecanismos
annoesclarecidos,comoocurredespuseltratamientocontamoxifeno
enpacientesconcncerdemama.Medicamentoscomolametoclopramida
ylasfenotiazidasinterfierenenlavaneurodopaminrgica,yocasionan
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
3/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
modestaselevacionesdelasconcentracionessricasdeTSH.2
EltabaquismosehavinculadoconelincrementodelaTSHlos
mecanismosimplicadosanpermanecensindefinir.2Enelanexo1se
encuentranresumidoslostrastornosasociadosconelriesgodepadecerde
HSC.
Fisiopatologa
Laactividaddelasclulastirotropasadenohipofisariasseencuentra
moduladaporlaaccindemecanismosdecontrol:supresoresy
estimuladores,efectosejercidosporlaaccindelatriyodotironina(T3),
procedentedeladesyodacindelatiroxina(T4)mediantelasdesyodasas
tipoII,lacualactasobrereceptoresnucleareshipotalmicose
hipofisarios.Deestaforma,ladisminucindelasconcentracionessricas
delaT4disminuyelacantidaddeT3quellegaalreceptornucleartirotropo
ydeterminaunincrementoenlasecrecindeTSH.Unavezactivadoeste
mecanismo,seponeenmarchalarespuestacompensadoradeltiroides
paraincrementarlasecrecindeT4.Estemecanismoseiniciaancuando
estadisminucinnohaafectadoaotrostejidosynoexisten
manifestacionesclnicas.19
Losnivelesplasmticosdelashormonastiroideasseencuentranenel
lmiteinferiornormalyesfrecuentedetectarvaloresdeTSHentre415
mU/LcuandolaFT4(T4libre)disminuyeligeramentehasta0,6ng/dL,o
inclusoseencuentraenelvalorinferiordelrangodenormalidadenfin,
quelagransensibilidaddelosservomecanismosnegativosreguladoresde
lafuncindelejehipotlamohipfisotiroideodeterminanloshallazgos
biolgicosquecaracterizanelHSC.15
Asintomtico?
EltrminoHSCimplicalaausenciademanifestacionesclnicastpicasdela
hipofuncintiroideaestablecida,perolamayorpartedelospacientes
refierenalgnsntomay/osignoexplicadoporestetrastorno,8comoson:
lapresenciadepielseca,intoleranciaalfro,decalambresmusculares,
constipacin,fatiga,lentitudmental,depresin,obesidad,entreotros,
aunqueenalgunosestudiosestossntomasnofueronmsfrecuentesen
pacientesconHSCqueenlaspersonaseutiroideasdeigualedady
sexo,1,11,20esdecir,quepuedenexistirsignosysntomasinespecficos
dedisfuncintiroideaqueseponendemanifiestoconunadecuado
interrogatorio,loquesuelesucederdespusdeobtenerunresultado
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
4/17
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
interrogatorio,loquesuelesucederdespusdeobtenerunresultado
anormalenlaspruebasdefuncintiroidea.Durantelaniez,
manifestacionesinespecficascomocansancio,aumentodepeso,etc.
puedenserexpresindeestetrastorno.15
21/3/2016
Efectossobrelosnivelessricosdelpidos
Laasociacinentrehipotiroidismoclnicoehipercolesterolemia,ascomosu
relacinconlacardiopataisqumica,esconocidadesdehacevarias
dcadas.20Sinembargo,larepercusindelHSCsobrelosnivelesde
lpidoscirculantesestmuchomenosdefinidaloshallazgoshastael
momentosonenextremocontroversiales,puesdiversosreportessugieren
quelasconcentracionesdecolesteroltotalplasmticoseencuentran
elevadasenestospacientes,comparadosconcontroleseutiroideos.21
Tambinsecomunicaconcentracioneselevadasdelaslipoprotenasdebaja
densidad(LDL)ydisminucindelaslipoprotenasdealtadensidad(HDL),
quesonconocidosfactoresderiesgoparalaenfermedadcoronaria
isqumica.22,23
Lasconcentracionesplasmticasdehomocistena,actualmentereconocidas
comofactorderiesgoindependienteparaeldesarrollodelaenfermedad
ateroesclertica,puedenencontrarseelevadasenpacientescon
HSC.1,24,25
Depresin
Aproximadamentedel10al15%delospacientesdiagnosticadosde
depresinpresentantrastornossubclnicosdelafuncindeltiroides.Sibien
elHSCnoseconsideraunacausaaisladasuficienteparadesencadenar
depresin,sseplanteaquepuededisminuirel"umbral"yfavorecer,conla
unindeotrosfactores,suaparicin.1
EnmujeresconHSCyniveleselevadosdeanticuerposantitiroperoxidasa
sehaobservadounamayorsusceptibilidaddepadecerdepresin.26Por
otraparte,PapadimitriouyAyala27hansealadolaasociacinde
disfuncintiroideasubclnicacontrastornosbipolaresafectivos.
Funcincardaca
SesugierequeelHSCconstituyeunindicadorderiesgodeateroesclerosis
ydeinfartodelmiocardio,conloquesehademostradolapresenciade
deterioroendotelialenestospacientes,comopresagiode
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
5/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
ateroesclerosis.2832
Trastornosenlafuncinsistlicaydiastlicadelventrculoizquierdose
sealanenpacientescondisfuncintiroideapreclnica.Estudiosrecientes
reportanunincrementoeneltiemposistlico,quemejoratrasel
tratamientoconlevotiroxina.Nosehansealadoafectacionesenelritmo
cardaco.2
Sistemareproductoryembarazo
AunquenosehacomprobadounaasociacinsignificativaentreHSCy
funcindelsistemareproductor,sereportantrastornosdelafaselteaen
mujerescondisfuncinpreclnicatiroidea.2
LapresenciadeautoanticuerpostiroideosenmujeresconHSCserelaciona
conlarecurrenciadeabortos.Lapreeclampsiasemanifiestaenpacientes
conHSC,aunquelacausanohasidobienestablecida.1
Haddow33encontrunadisminucindelcocientedeinteligencia(IQ)enlos
hijosdemadrescondisfuncintiroideasubclnica,comparadocongrupos
controles,yladisminucinfueanmayorenloshijosdelaspacientesque
nuncarecibierontratamientoconlevotiroxinaduranteelembarazo.Estos
hallazgoshansidoreportadosporotrosautores.34
Funcinneuromuscular
Existenreportesdetrastornosenlaconduccinnerviosayenlafuncin
muscularenpacientesconHSC.Losparmetrosquereflejanlaactividad
neuromuscularestndisminuidosyseincrementantraseltratamientocon
levotiroxina.35
Beyer36demostrunarelacindirectaentrenivelesdecreatinin
fosfocinasaydeTSHyunarelacininversaconlaT4libre.Otrosautores
handemostradoenpacientesconHSCelevacindellactatosricodurante
elejerciciomoderado.35
Otrosefectos
Ayala2reportunincrementoreversibledelapresinintraocular(mayora
los18mmdeHg)enestospacientes,aunquelacausadeestetrastornono
sehaesclarecido.
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
6/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
Porotraparte,Heymann37demostrque5de7pacientesconanticuerpos
antiTPOpositivospresentabanurticariarecurrente,lacualrespondiconel
tratamientosustitutivodehormonastiroideas.Enelanexo2seresumen
loshallazgosclnicosydelaboratorioasociadosfrecuentementealHSC.
Diagnstico
Lasguasdetamizajedeenfermedadtiroidea,publicadasen1990porel
ColegioAmericanodeClnicos(AmericanCollegeofPhysicians),
recomendabanprecisarlosnivelesdeTSHenaquellaspersonasque
presentabanhipotiroidismonoreconocidoperosintomtico,
fundamentalmenteenmujeresmayoresde50aos.Eneseaolasguas
nosugeranlabsqueda,enpoblacingeneral,de"alteraciones
subclnicas"conlafinalidaddeiniciaruntratamientotemprano.38
En1998,lasnuevasguasyarecomendabanladeterminacindeTSHen
mujeresmayoresde50aos,seguidasdeunadeterminacindetiroxina
libre,deobtenervaloresdetirotrofinaporencimade10mU/L.39,40
LaAsociacinAmericanadeTiroidesrecomienda,enlasguasdedeteccin
dedisfuncintiroideadelao2000,ladosificacindeTSHdespusdelos
35aosdeedadycada5aos,sobretodoenmujeres,enparticular
duranteelembarazo.41
SegnlaintensidaddelaumentodelaconcentracindeTSHsedistinguen
3gradosdeHSC:42
GradoI:4,59,9mU/L.
GradoII:1020mU/L.
GradoIII:>20mU/L.
Enresumen,serecomiendalabsquedadehipotiroidismosubclnicoen:
Nioyadolescente.
TodopacienteconanticuerposantiTPOpositivos.
Enpacienteysusfamiliaresdeprimergradoconenfermedad
autoinmunerganoespecfica.
Pacientebajotratamientoalfainterfernantesyhasta1ao
despus.
Mujeresconbocioyabortoshabituales.
Mujerescondepresinymalarespuestaanteeltratamiento
antidepresivo.
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
7/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
Enpacientesconhiperlipoproteinemias.
PacientesconsndromedeTurner.
PacientesconsndromedeDown.
Pacientesconpolineuropataperifricadeetiologanoclara.
Progresinhaciaelhipotiroidismoclnico
LafrecuenciadeprogresindelHSChacialahipofuncinclnicasepresenta
enel520%deaquellospacientesconTSHporencimade10mU/Lyque
presentanademsanticuerposantitiroperoxidasapositivos,sobretodoen
pacientesdeedadavanzada.Encambio,nosehaencontradoquelos
anticuerposantitiroglobulinatenganigualpredictivo.43,44
Porotraparte,lasmujeresconTSHelevadayttulosdeanticuerpos
positivostienen38vecesmayorprobabilidaddeprogresarhaciael
hipotiroidismomanifiestoquelasquenopresentanestascaractersticas.45
Trataronotratar?
Losresultadosdelosestudiosqueevalanlamejoradelasintomatologa
coneltratamientoconlevotiroxinasoncontroversiales.Comotoda
teraputica,losbeneficiospotencialesdebensuperarelriesgodelaterapia
enelHSC.Teniendoencuentaquemnimoscambiosenlas
concentracionesdeFT4respectoalestadodeeutiroidismodeterminan
variacionesrpidasdelaTSHporencimaopordebajodelintervalonormal
dereferencia,15sesugierevalorareltratamientosustitutivo,sobretodosi
existehipercolesterolemiaymayorsusceptibilidadparalaprogresinhacia
elhipotiroidismoclnico,comoocurreenpacientesdelaterceraedad,con
nivelesdeTSHsuperioresa10mU/LyconantiTPOcirculantes.2,4650
Otrosinvestigadoresrecomiendanquenoesnecesarioeltratamientocon
hormonastiroideasteniendoencuentaquemuchospacientesnose
beneficiaran.Porelcontrario,sepodraincrementarelriesgodeocasionar
unhipertiroidismoiatrognico(sehasealadounaincidenciadehasta20
%)yconlunaprobableexacerbacindelasmanifestacionesdeuna
cardiopataisqumicasubyacente.12,50
DemaneraqueenelHSC,eltratamientomedicamentosoolaobservacin
sonconductasaceptadasyrazonablesatendiendoacadapacienteen
especfico.Enelconsensosobreeldiagnsticoyeltratamientodelas
afeccionesdeltiroides,realizadoenCuba(2004),sesugiereelusode
levotiroxinasdicaendosisadecuadasparanormalizarlaTSH,siexiste
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
8/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
presenciadeanticuerposantitiroperoxidasapositivos,dislipidemiaovalores
deTSH>10mU/L,ascomounincrementoprogresivodelaTSH,Mientras
queenaquellospacientesquenocumplanestoscriterios(ancianoscono
sincardiopata,conelevacionesmnimasdeTSHysinantiTPO),oexistan
otrosimpedimentos,sesugieremantenerunaconductaexpectante.51
Hastaelmomento,laAmericanCollegeofPhysiciansnoencuentrapruebas
suficientesparapronunciarseafavoroencontradeltratamiento
sustitutivo.38
Lasafeccionesobsttricasyginecolgicas,comolaanovulacin,la
infertilidad,lasmenorragias,losabortosarepeticinylahipertensin
gestacional,mejorantraseltratamientosustitutivo,porloqueseranotras
causasparainiciareltratamientoconhormonastiroideas.1
Elusodelevotiroxinaenlospacientesaquejadosdetrastornoscardacos
muestrabeneficios,yaqueseacompaadeunadisminucindela
resistenciavascularperifrica,mejoradeladisfuncindiastlicaydela
fraccindeeyeccindelventrculoizquierdoduranteelejercicio.52,53
Lalevotiroxinasdicaseadministraenunadosisnicavaoral.Laedaddel
paciente,lacausaqueoriginaladisfuncintiroidea,lasmanifestaciones
clnicasylaasociacinaenfermedadescardacasdeterminanladosisfinal
ylaformadeinstauracindeltratamiento.
Sedeberaportarlacantidadmnimadehormonastiroideaspara
normalizarlaTSH.Generalmentesecomienzaenadultosconunadosisque
oscilaentre2550mcg/dayenmayoresde60aos.Porlogeneral,se
requiereel50%deladosishabitualdeladulto.Enelcasodelospacientes
cardipatassecomenzarcondosismenores(entre12,5y25mcg/da).1
Deformageneral,unadosisde5075mcg/dasuelesersuficientepara
normalizarlosnivelesdeTSH.Entrelas48semanasdetratamientose
realizarunanuevadeterminacindeTSHyunavezalcanzadoslosniveles
normales,bastarconuncontrolanual.1,53
Enniosyadolescentes,porlasaccionesdelashormonastiroideassobre
elcrecimientolongitudinal,lamaduracinesqueltica,motora,
neurosensorialylacapacidadintelectual,18yteniendoencuentaqueentre
5y10%delosniosyadolescentesconHSCtienenlaposibilidadde
progresarhaciaelhipotiroidismomanifiesto,sugerimosunaconductams
intervencionista.Eltratamientoseiniciatambincondosisbajas,entre25
50mcg/da,quesemodificanendependenciadelosnivelesdeTSH.Los
cambiosdeladosisserealizanconintervalosqueoscilanentre4y6
semanas.Unavezencontradaladosisdeseada,loscontrolesserealizarn
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
9/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
cada612meses.18
Eldesarrollocientficoactualpermiteunamejorcomprensindela
patogeniadelHSCsinembargo,quedaanmuchoporaclarar.Mientras
estoocurra,esperamosqueestaactualizacinleaportealos
endocrinlogosyaotrosprofesionalesdelasaludconocimientosnecesarios
paraqueensuprcticaclnicadiariapuedantenerunaconductaloms
razonableposibleenestospacientes.
Anexo1.EventosasociadosalriesgodepadecerHSC
Enfermedades
autoinmunesrgano
especficas
Diabetesmellitustipo1.
Vitligo.
Anemiahemoltica
autoinmune.
Canicieprecoz.
Afeccionesgenticas
asociadasa
autoinmunidad
SndromedeDown.
SndromedeTurner.
Usodemedicamentos
Litio.
Amiodarona.
Drogasantitiroideas.
Radioyodo.
Tamoxifeno.
Metoclopramida.
Fenotiazidas.
Otros.
Tabaquismo
Anexo2.Hallazgosclnicosydelaboratorioasociadosfrecuentementeal
hipotiroidismosubclnico
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
10/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
HallazgosclnicosasociadosalHSC
Manifestacionesinespecficas:
Intoleranciaalfro.
Astenia.
Aumentodepeso.
Manifestacionescardiovasculares:
Trastornosdelafuncinsistodiastlicadel
ventrculoizquierdo.
Manifestacionesdigestivas:
Constipacin.
Manifestacionesdelsistemanerviosoymuscular:
1.Sistemanerviosocentral:
Fatigaylentitudmental.
Alteracionespsiquitricas(depresin,trastorno
bipolarafectivo).
2.Neuromusculares:
Trastornosdelaconduccinnerviosayfuncin
muscular.
Manifestacionesdelsistemareproductor:
Trastornosdelafaseltea.
Preeclampsia.
Riesgodeabortos.
HallazgosdelaboratorioasociadosalHSC:
TSH:elevada.
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
11/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
T3yT4:normales.
AntiTPO:positivo.
Colesterolelevado.
LDLcolesterol:elevado.
HDLcolesterol:disminuido.
Summary
Updatingonsubclinicalhypothyroidism
Theuseofultrasensitivetechniquesfordeterminationofthyrotropine(TSH)
hasmadeitpossibletosubstantiallyraisethepossibilitiesofdiagnosisof
subclinicalhypothyroidism(SCH).Thisisadisorderthatmayoccurinany
lifestage(morefrequentlyintheolderage)mainlyinfemalesandmostly
relatedtothepresenceofantithyroidperoxidaseantibodies(antiTPO).By
definition,subclinicalhypothyroidismisasymptomaticbutthemajorityof
patientsreportatleastasymptomthatmightbeexpressionof
hypothyroidism.Drugandexpectanttherapiesarethemostrecommended
typesoftreatment,althoughthereisnointernationalconsensuson
decidingtheuseofoneortheother.Thedifferentaspectsofthisdisorder,
thecontroversyaboutthetherapeuticbehaviortobeadoptedaswellasthe
scatteredpublicationsaboutthistopicandtheuseofultrasensitive
methodsinCubanclinicalpracticetoestablishthelevelsofTSHmotivated
thisliteraturereview.
Keywords:subclinicalhypothyroidism,TSH,antithyroidperoxidase
antibodies.
Referenciasbibliogrficas
1.MadrooFreireMJ.Hipotiroidismosubclinico25/06/03.Guiasclinicas.
20033(15)(http://www.fisterra.com)
2.AyalaA,MarkD,LadensonMD.Whentotreatmildhypothyroidism.
EndocrinolMetabolClinNorthAm.200029:399415.
3.RodrguezHierroF,FerrerA.Hipotiroidismoytiroiditis.En:JArgente,A
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
12/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
Carrascosa,RGracia,FRodrguezHierro.TratadodeEndocrinologa
Peditricaydelaadolescencia.EditorialDoyma,Barcelona.2000:70118.
4.WeisselM.Possibleconsequencesofsubclinicalhypothyroidism.ActMed
Austriaca.200330:937.
5.RodrguezGonzlezJC.Pruebashormonaleseinmunolgicasparala
evaluacindelafuncintiroidea.RevCubanaEndocrinol200415:1627.
6.WillemFElteJ,MuddeAA,NieuwenhuijzenKrusemanAC.Subclinical
thyroiddisease.PostgradMedJ.199672:14146.
7.PaoliValeriM,MamanAlvaradoD,JimenezLopezV,AriasFerreiraA,
BianchiG,ArataBellabarbaG.Frequencyofsubclinicalhypothyroidism
amonghealthychildrenandthosewithneurologicalconditionsinthestate
ofMrida,VenezuelaInvestClin.200344:20918.
8.KarlinNJ,WeintraubN,ChopraIJ.Currentcontroversiesin
endocrinology:screeningofasymptomaticelderlyforsubclinical
hypothyroidism.JAmMedDirAssoc.20045:3336.
9.DiezJJ,MolinaI,IbarsMT.Prevalenceofthyroiddysfunctioninadults
overage60yearsfromanurbancommunity.ExpClinEndocrinolDiabetes.
2003111:4805.
10.DiezJJ,IglesiasP.Spontaneoussubclinicalhypothyroidisminpatients
olderthan55years:ananalysisofnaturalcourseandriskfactorsforthe
developmentofovertthyroidfailure.JClinEndocrinolMetab.
200489:48907.
11.CanarisGJ,ManowitzNR,MayorGM,RicgwayEC.TheColoradothyroid
diseaseprevalencestudy.ArchInter.2000100:52634.
12.MahmoodS,IslamMM,SiddiquiNI,HossainGA,ChakrabortyRK,
AkhterN,etal.Prevalenceofantithyroidmicrosomalantibodyinthyroid
patientsofendemicgoitrearea.MymensinghMedJ.200413:410.
13.RubelloD,PozzanGB,CasaraD,GirelliME,BoccatoS,RigonFetal:
NaturalcourseofsubclinicalhypothyroidisminDownsyndrome:
prospectivestudyresultandtherapeuticconsiderations.JEndocrinol
Invest.199518:3540.
14.ChiovatoL,LarissaD,BendinelliG,TonaccheraM,MarinoM,Mammoli
C,etal.Autoinmunehypothyroidismandhyperthyroidisminpatientswith
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
13/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
Turnerssyndrome.EurJEndocrinol1996134:56875.
15.PastorJ.HipotiroidismoSubclnico.BolSocVolPediatr.200121:1423.
16.BiniEJ,MehandruS.Incidenceofthyroiddysfunctionduringinterferon
alfa2bandribavirintherapyinmenwithchronichepatitisC:aprospective
cohortstudy.ArchInternMed.2004164:23716.
17.ShermanSI,GopalJ,HaugenBR.Centralhypothyroidismassociated
withretinoidXreceptorselectiveligands.NEnglJMed.1999340:10759.
18.ArgenteJ,CarrascosaA,GraciaR,RodrguezHierroF.Pruebas
funcionalesenendocrinologapeditricayenlaadolescencia.En:Argente
J,CarrascosaA,GraciaR,RodrguezHierroF.TratadodeEndocrinologa
PeditricaydelaAdolescencia.EditorialDoyma,Barcelona.2000:1395
440.
19.EscobarHF,EscobarF,MorrealeG.Fisiologadeltiroides.En:Dieguez
C,PaviaC,YturriagaR(eds).Tiroides.Madrid.McGrawHill
Interamericana.1999:140.
20.ZulewskiH,MullerB,ExenP,MiserezAR,StaubJJ.Estimationoftissue
hypothyroidismbyanewclinicalscore:evaluationofpatientswithvarious
gradesofhypothyroidismandcontrols.JClinEndocrinolMetab.
199782:7716.
21.KungAWC,PangRWC,JanusED.Elevatedserumlipoprotein(a)in
subclinicalhypothyroidism.ClinEndocrinol.200343:4459.
22.ItoM,TakamatsuJ,SasakiI,HiraiwaT,FukaoA,MurakamiY,etal.
Disturbedmetabolismofremnantlipoproteinsinpatientswithsubclinical
hypothyroidism.AmJMed.2004117:6969.
23.PaoliValeriM,GuzmanM,JimenezLopezV,AriasFerreiraA,Briceno
FernandezM,ArataBellabarbaG.Atherogeniclipidprofileinchildrenwith
subclinicalhypothyroidism.AnPediatr(Barc).200562:12834.
24.LindemanRD,RomeroLJ,SchadeDS,WayneS,BaumgartnerRN,
GarryPJ.Impactofsubclinicalhypothyroidismonserumtotal
homocysteineconcentrations,theprevalenceofcoronaryheartdisease
(CHD)andCHDriskfactorsintheNewMexicoElderHealthSurvey.
Thyroid..200313:595600.
25.AtabekME,PirgonO,ErkulI.Plasmahomocysteineconcentrationsin
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
14/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
adolescentswithsubclinicalhypothyroidism.JPediatrEndocrinolMetab.
200316:12458.
26.RomaldiniJH,SgarbiJA,FarahCS.Subclinicalthyroiddisease:
subclinicalhypothyroidismandhyperthyroidismArqBrasEndocrinol
Metabol.200448:14758.
27.PapadimitriouGN,CalabreseJR,DikeosDG,ChristodoulouGN.Rapid
cyclingbipolardisorder:biologyandpathogenesis.IntJ
Neuropsychopharmacol.20051:112.
28.ArrivieJ,SbragiaP,DenizotA,PaganelliF,OliverC.Cardiovascular
symptomsandrisksofsubclinicaldysthyroidismRevMedInterne.
200425:20716.
29.ImaizumiM,AkahoshiM,IchimaruS,NakashimaE,HidaA,SodaM,et
al.Riskforischemicheartdiseaseandallcausemortalityinsubclinical
hypothyroidism.JClinEndocrinolMetab.200489:336570.
30.CikimAS,OflazH,OzbeyN,CikimK,UmmanS,MericM,etal.
Evaluationofendothelialfunctioninsubclinicalhypothyroidismand
subclinicalhyperthyroidism.Thyroid.200414:60509.
31.LuboshitzkyR,HererP.Cardiovascularriskfactorsinmiddleaged
womenwithsubclinicalhypothyroidism.NeuroEndocrinolLett.
200425:2626.
32.FoldesJ,BanosC,WinklerG.Subclinicalhypothyroidismand
arteriosclerosis.OrvHetil.2004145:16017.
33.HaddowJE,PalomakiGE,AllanWC.Maternalthyroiddeficiencyduring
pregnancyandsubsequentneuropsychologicaldevelopmentofthechild.N
EnglJMed.1999341:54955.
34.CaseyBM,DasheJS,WellsCE,McIntireDD,ByrdW,LevenoKJ,etal.
Subclinicalhypothyroidismandpregnancyoutcomes.Obstet
Gynecol..2005105:23945.
35.MonzaniF,CaraccioN,SicilianoG.Clinicalandbiochemicalfeaturesof
muscledysfunctioninsubclinicalhypothyroidism.JClinEndocrinololMetab.
199782:33158.
36.BeyerIW,KarmaliR,DemeesterMirkineN.Serumcreatininekinase
levelsinovertandsubclinicalhypothyroidism.Thyroid.19988:102931.
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
15/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
37.HeymannWR:Chronicurticariaandangioedemaassociatedwith
thyroidautoinmunity:Reviewandtherapeuticimplications.JAmAcad
Dermatol.199940:22932.
38.Screeningforthyroiddisease.PositionspapersAnnInternMed.
1998129:1413.
39.WoeberK.UpdateontheManagementofhyperthyroidismand
hypothyroidismArchInternMed.2000160:106771.
40.HelfandM,RedfernC.Screeningforthyroiddisease:Anupdate.Ann
InternMed.1998129:14458.
41.ATAGuidelinesfordetectionofthyroiddisease.AnnInternMed.
2000160:15735.
42.DelangeF,CzernichowP.Hypothyroidism.En:BeltrandJ,RapapportR,
SizonenkoP(eds).Pediatricsendocrinology.WilliamsWilkins.1993:252
63.
43.HuberG,StaubJJ,MeierC,MitracheC,GuglielmettiM,HuberP,etal.
Prospectivestudyofspontaneuscouerseofsubclinicalhypothyroidism:
prognosticvalueofthyrotropin,thyroidreserve,andthyroidantibodies.J
ClinEndocrinolMetab.200287:32216.
44.KekPC,HoSC,KhooDH.SubclinicalThyroidDisease.SingaporeMedJ.
200344:595600.
45.VanderpumpMP,TunbridgeWM,FrenchJM.Theincidenceofthyroid
disordersinthecommunity:atwentyyearfollowupoftheWhickham
survey.ClinEndocrinol(Oxf)199543:5568.
46.LucasMartinAM.Subclinicalhypothyroidism:totreatornottotreat?
MedClin.2004122:1823.
47.LockRJ,MardenNA,KempHJ,ThomasPH,GoldieDJ,GompelsMM:
Subclinicalhypothyroidism:acomparisonofstrategiestoachieve
adherencetotreatmentguidelines.AnnClinBiochem.200441:197200.
48.GartnerR.Subclinicalhypothyroidismdoesithavetobetreated?MMW
FortschrMed.2004146:379.
49.LaurbergP,AndersenS,BulowPedersenI,CarleA.Hypothyroidismin
theelderly:pathophysiology,diagnosisandtreatment.DrugsAging..
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
16/17
21/3/2016
Hipotiroidismosubclnico:Actualizacin
200522:2338.
50.LindstedtG,EliassonM.Insufficientevidencefortheneedofscreening
andtreatmentofsubclinicalthyroidfunctiondisorders.Evidencebased
analysisLakartidningen.2005102:302.
51.Consensoeneldiagnsticoytratamientodelasafeccionesdeltiroides.
RevCubanaEndocrinol200415:5072.
52.RipoliA,PingitoreA,FavilliB,BottoniA,TurchiS,OsmanNF,etal.
Doessubclinicalhypothyroidismaffectcardiacpumpperformance?
Evidencefromamagneticresonanceimagingstudy.JAmCollCardiol.
200545:43945.
53.TaddeiS,CaraccioN,VirdisA,DardanoA,VersariD,GhiadoniL,etal.
Impairedendotheliumdependentvasodilatationinsubclinical
hypothyroidism:beneficialeffectoflevothyroxinetherapy.JClin
EndocrinolMetab.200388:37313.
Recibido:6dejuliode2005.Aprobado:17deseptiembrede2005.
Dra.JulietaGarcaSez.InstitutoNacionaldeEndocrinologa.ZapatayD,
Vedado,
CiudaddeLaHabana,Cuba.Email:endoped@infomed.sld.cu
1EspecialistadeIGradoenMedicinaGeneralIntegral.Residentedetercer
aoenEndocrinologa.
2ProfesorTitular.EspecialistadeIIGradoenEndocrinologa.Investigador
Titular.
3ProfesorAuxiliar.EspecialistadeIIGradoenEndocrinologa.Hospital
PeditricoDocente"WilliamSoler".
4ProfesoraTitular.EspecialistadeIIGradoenEndocrinologa.
InvestigadoraTitular.http://www.fisterra.com)
20161999,EditorialCienciasMdicas
Calle23#654entreDyE,Vedado
CiudaddeLaHabana,CP10400
Cuba
ecimed@infomed.sld.cu
http://scielo.sld.cu/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S156129532005000300006#cargo
17/17