Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
e6.2EnsayoLopoliticoenelarte:arte,politicaeinstituciones
Perl Entrar
HEMISPHERICINSTITUTEEMISFRICA
EMISFRICA6.2CULTURA+DERECHOS+INSTITUCIONES
TODOSLOSNMEROS
CABECERA
Buscar
ENG
buscar...
ESP
POR
FR
PARTICIPE
CULTURA+
DERECHOS+
INSTITUCIONES
ComentariosEditoriales
ENSAYOS
STAGINGCITIZENSHIP:PERFORMANCE,POLITICS,
ANDCULTURALRIGHTS
JessMarnBarbero
THEPUBLICSPHEREANDCULTURALRIGHTS:
CULTUREASACTION
GiselaCnepaKoch
URBANISMOCRTICO,INTERVENCIN
BIOREGIONALYESPECIESEMERGENTES
AlejandroMein
PHOTO:JULIOPANTOJA
Lopolcoenelarte:arte,polcaeinstuciones
NELLYRICHARD|ARCISUNIVERSITY
Abstract
Esteensayoanalisadosmodosejemplaresdelaconguracinhistricadelasrelacionesentrearteypolca
enlaformacinculturalchilenadelaslmascuatrodcadaselartedelcompromisoqueasumelatareade
representarlosinteresesdeclasedel"pueblo"yelartedevanguardia.Armandouncontrastecrcoentreel
arteasociadoalproyectodelaUnidadPopularylaproduccindelaEscenadeAvanzadadurantelosaosdela
dictaduramilitar,eltextoreejasobrelasactualescondicionesde(im)posibilidaddeestasdosestrategias
representacionalesyalmismoemporearmaelrolcentraldelarteylaestcaenlaconstruccinde
imaginarioscrcos.
LOPOLTICOENELARTE:ARTE,POLTICAE
INSTITUCIONES
NellyRichard
SUBVERSIVEIDENTITIES:INDIGENOUSCULTURAL
POLITICSANDCANADIANLEGALFRAMEWORKS,
OR,INDIGENOUSORPHANSOFTHESTATE
PeterKulchyski
NATURALRIGHTS,CULTURALRIGHTSANDTHE
POLITICSOFMEMORY
AndreasHuyssen
Dossonlosmodosejemplaresdeconguracinhistricadelasrelacionesentrearteypolca:elartedelcompromiso
yelartedevanguardia.
DOSSIER:AFUERADENTRODELA
UNIVERSIDAD
Elartedelcompromiso,querespondealmundoideolgicodelos60enAmrica
Lana,lesolicitaalarstaponersucreavidadalserviciodelpuebloyla
revolucin.Elarstanoslodebelucharcontralasformasdealienacinburguesas
delarteylamercanlizacindelaobra.Debe,adems,ayudaralprocesode
transformacinsocialrepresentando(hablandoporyenlugarde)losinteresesde
clasedelsujetoprivilegiadodelarevolucin:elpueblo.Asocurraenlas
exposicionesdelos70quetuvieroncarcterdeacontecimientopolcoculturalen
EXPOSICIN"LAS40MEDIDASDELA
UNIDADPOPULAR",MUSEODEARTE
CONTEMPORNEO,SANTIAGODE
CHILE,1971.
Chile,talescomoElpuebloenearteconAllendeyLas40medidasdelaUnidad
Popular.Enambasexposiciones,seconjugaeldeseodeacercarelartealpueblo,
deextenderloscircuitosderecepcindelasobrashacialomasivoparaqueelarte
penetreentodoelcuerposocialgraciasaldesarrollodenuevastecnologasde
reproduccinserialcomolaserigraa.Esastcnicasdereproduccinserialestaban
contenidasparadesmenrelfechismoburgusdelaobranicaalmulplicarsu
distribucinyaldemocrazaraselconsumodelosbienesculturales.Enesosaos,losaosdelaUnidadPopular,el
arstapasaaseruntrabajadordelaculturaensuafnporcrearunarteparaelpuebloyunartedelpueblo,es
decir,unarteenelcualtodosseamosparcipes,quenoseaslolaformadeentendersedeunaelitesinoquellegue
atodos,seacompardaportodosyseaalavezexpresinnmadenuestroserhistricoynacional(Aguil1983:3).
Paralasociologadelartedeesapoca,unasociologadeinspiracinmarxista,laobradebaserreejodelasociedad,
vehculodelmensajedelarstaqueexplicitasucompromisosocialatravsdelarteconcebidocomouninstrumento
deagitacinculturalquedebeserlefuncionalalamilitanciapolca.Latradicintericadelmarxismoqueinformael
pensamientosobrearteysociedaddelosaos60secaracterizaporunaaproximacinmsbiencontenidistaala
obra:unaobracuyasgurastemcasdebansubordinarseaunavisindemundoalineadaconelpuebloyla
revolucincomosignicadostrascendentales.Paralaretricadelartecompromedo,laideologacontenidoy
http://hemisphericinstitute.org/hemi/es/emisferica62/richard
PRECAUCIN:REALIDADDELOTROLADOLA
UNIVERSIDADNACIONALDECOLOMBIACOMO
FRONTERA
AdrianaMejaandAlejandroJaramillo
SOMOSESTUDIANTESNOSOMOSTERRORISTAS
RocoSilvaSansteban
CUERPO,DISCIPLINA,YTERRITORIO.SOBREEL
PERFORMANCEDE"OFICIOSDELCUERPO"
DavidLozano
INTERNALCONFLICTANDTHESECURITYCAMPUS:
THEUNIVERSITYATWARANDPEACE
SarahWolf
LLEGALAMINGAINDGENAALAUNIVERSIDAD
NACIONAL
DioscridesPrez
BRASILEAMRICALATINA,UNIVERSIDADE
EXPERIMENTAL
LucioAgra
1/5
03/05/2016
e6.2EnsayoLopoliticoenelarte:arte,politicaeinstituciones
representacinprecedealaobracomoeldatoquestadebeilustrar:ponerenimgenes.Enlosdebatesdelos70
quetuvieronlugarenelInstutodeArteLanoamericano,1AldoPellegrinidecaqueelartedebeponersus
instrumentosalserviciodelasociedadparaqueelmensajealalcancedelpueblotengalamayorclaridad
revolucionaria(41).Explicitudreferencialyecaciapedaggicasonloscriteriosdeldidacsmorevolucionarioquele
permiralarstasacudirlaconcienciacrcadelasociedad,empujandoelarteylarealidadhaciaunautopade
cambiosocialpreformuladadesdelapolca.
THEMASTERPLAN
PatrickAnderson
FUEGO
DorianLugoBertrn
Enelcontextosaturadodeideologismodelos70,ciertasdeclaracionesinsinuaban,sinembargo,unatensinentre,
porunlado,lasubordinacinmilitantedelaobraalaretricadelcompromisosocialy,porotro,laautonomadel
procesocreavo.DiceMarioCarreo,enelmarcodelosdebatesdelInstutodeArteLanoamericano:Vemosque
hayunapinturarevolucionariayunapinturaparalarevolucin[....]Yoesmoqueunapinturarevolucionariaes
aquellaquehacreadounlenguajeformal,unlenguajequelehadadounaindependencia,yunapinturaparala
revolucinesaquellaquenecesitahacerelarstacomoactolparalarevolucin(Aguil1983:35).Almarcaruna
diferenciaentrelapinturalparalarevolucinylapinturarevolucionaria,M.Carreoapuntaalatensinentre,
porunlado,lainstrumentalidaddelartequedeendelatomadeposicinideolgicadelarstay,porotro,la
independenciacreavadelasformasdelaobra.Elarstasubrayaas,aunqueseainvoluntariamente,unapotencial
contradiccinentrelapragmcadelaaccinrevolucionariaentregadaalaconngenciahistricosocialporunladoy,
porotro,elderechodelarteaautorreexionarcrcamentesobresuslenguajesyprocedimientosinternos.
DOUBLEBLIND
NicholasMirzoe
UNIVERSITY,NARCOCHINGADAZO,AND
HEMISPHERICNONCOOPERATION
PedroLasch
MULTIMEDIOS
ELMUSEOTRAVESTI
Sibienelcontextoarscodelos70enChile,queviveeufricamenteeltriunfode
laUnidadPopular,estenteramentemarcadoporlaretricaagitavadel
compromisosocialypolco,notodaslasprccasarscasinterpretandelmismo
"ELPRIMERGOLDELPUEBLO
CHILENO."BRIGADARAMONAPARRA
CONROBERTOMATTA,MURAL
REALIZADOENLAPISCINAMUNICIPAL
DELACOMUNADELAGRANJA,
SANTIAGODECHILE,1971.
modolafuerzadeestecompromiso.Porsulado,laBrigadaRamonaParrainserta
lasconsignasdelgobiernosocialistaenunrelatoiconogrcoquedesplazael
soporteindividualdelapinturaalosmuroscolecvosdelaciudadparaamplicar
laresonanciailustravayparcipavadesumensajedirecto.Porotrolado,el
grupoSigno(JosBalmes,GraciaBarrios,EduardoMarnezBonayAlbertoPrez)
interpelalaactualidadpolca,laguerradeVietnam,lainvasindeSantoDomingo,
laRevolucinCubana,etc.,atravsdelinformalismocomocitamodernizantedela
historiadelarteinternacional,yelige/ejercesuprotagonismoarscodesdela
plataformauniversitariaeinstucionaldelaFacultaddeArtesdelaUniversidadde
ChileydelMuseodeArteLanoamericano.Otrastendencias(FranciscoBrugnoli,VirginiaErrzuriz)preerendescartar
laexpresividadideolgicadelaadhesinrevolucionaria,paraentrarendilogoconelcodianosocialysusestcas
popularesdesdeelmontajedetexturasydeartefactosqueincrustabanlacosmcanorteamericanadelpopartenla
dislocadasintaxislanoamericanadelapobrezaydelsubdesarrollo.
BRIGADARAMONAPARRA,MURAL,
SANTIAGODECHILE.
Elnfasispolcosocialdelartedelos60,empujadohacialagrandilocuencia
verbalporlaideologarevolucionariadelhombrenuevo,descansabaendos
supuestosqueledabanorganicidadasurepresentacincolecva:elarstacomo
intelectualcompromedo,yLanoamricacomounaTotalidad.Queambas
guras,elintelectualylolanoamericano,hayanperdidosuemblemacidad
GiuseppeCampuzano
EXPERIENCES
ReginaJosGalindo
HAGIOGRAPHIES
JosAlejandroRestrepo
RESEASDELIBROS
CULTUREANDRIGHTSINBOLIVIA:THREE
ETHNOGRAPHICCONTRIBUTIONS
TobiasReu
DEBATESCRTICOSENAMRICALATINADENELLY
RICHARD
MichaelJ.Lazzara
LIBERALISMATITSLIMITSDEILEANARODRIGUEZ
CaridadSvich
explicaenparteporquelaretricadelartedelcompromisohacadoentaldesuso.
Loscontextosdeluchaspolcasysocialesdelosaosrevolucionarios
favorecieron,sinduda,unacaracterizacindelosarstassegnlacualstosdecidennoslocomprometersusobras,
haciendodeellasconstruccionesmuchomsexplcitasyvinculadasacircunstanciasinmediatas,[...]sinotambinser
agentesdecirculacindenocionesqueconciernenalordensocial,autorepresentarsecomoportadoresdeunamisin
desubversinprofca,intelectual,polcayestca(Giunta2001:33739).Hafracasadoestaimagendelarstaydel
intelectualdeizquierdaquemaximizabansusvnculosconelpardoolaclaseobreraandehablarennombredeun
nosotrosiluminadoporlatomadeconcienciadelsignicadolmodeloscombatesdelahistoria.Hoy,yano
puedenserpensadascomouniversalesnilaverdadnilarepresentacincolecvasdelosocialcuyaslgicasde
entendimientosehanfragmentadoypluralizado.Tambinsehanacotadolaszonasdeintervencinpblicasegnlos
trazadosdeautonomizacindisciplinariadecampossimblicoscadavezmsdiferenciadosdelapolca.
Elotrosupuesto,Lanoamricacomoreservaprimigeniadeunserautctono,queinspirabaconvocatoriascomolas
deAmricanoinvocotunombreenvanotambinsehadebilitado.Lateoradeladependenciaculturalque
dominlaescenapolcointelectualdelos60enAmricaLanaconsucrcaancapitalistaala
norteamericanizacindelconsumo,noshablabadeunesquemabinariodejerarquaysubordinacinentrePrimer
MundoyTercerMundo,desarrolloysubdesarrollo.Centroyperiferiaqueerantomadosentoncescomolocalizaciones
jas,rgidamenteenfrentadasporantagonismoslineales,deacuerdoaunatopograadelpoderquenohabasido
todavadesarculadaporlasredesmulcentradasdeloglobal.Latransnacionalizacindelmercadoculturalylas
desterritorializacionesmlplesdelasnocionesdeorigen,nacin,idendad,patrimonio,queleshicieronperder
estabilidadycoherenciaalasalegorasdelanacinydelconnente,dejaronsinarraigoaladefensasustancialistadel
serlanoamericano,connenteinalteradodeunapurezaverncula(1969).Asimismo,ladimensindelonacional
popularquesustentabaeselanoamericanismodelaizquierdadelos60,debirenunciaraconsiderarlopopular
comounarepresentacinhomogneaquedebamantenerseasalvodelacontaminacindelasindustriasculturales,
paraentenderlocomoelsioimpurodetransaccioneshbridasconlosmediosylasmediacionesdelomasivo.
TantoelPueblocomolaRevolucin,lasdoscategorasquesostenanelartedelcompromiso,handejadodeser
banderasmonumentalesdeluchaheroica.Sehadesgastadoelfervorpicodelopopularrevolucionarioypareciera
queelsocialismoslollegaapensarlosprocesosdetransformacinsocialbajolaenseadeloqueLaclauyMoue
llamandemocraciaradical,esdecir,unaarculacinmlpleydiferencialdeluchasparculares(declases,
grupos,intereses)queyanoaspiranalarepresentacinuniversaldeunavoluntadcolecvasinoalaconexin
transversaldediversasreivindicacionessectoriales.
Adiferenciadelartecompromedo,elartedevanguardianobuscareejarelcambiosocial(uncambioyadinamizado
porlatransformacinpolcadelasociedad)sinoanciparloypreguarlo,usandolatransgresinestcacomo
http://hemisphericinstitute.org/hemi/es/emisferica62/richard
TRABA JADORES,VILLANOSYAMANTES:
ENCUENTROSENTREINDGENASYESPAOLESEN
LACIUDADLETRADADEMARTAZAMBRANO
JoanneRappaport
OTHERCITIES,OTHERWORLDS:URBAN
IMAGINARIESINAGLOBALIZINGAGEDEANDREAS
HUYSSEN
LorenKruger
ELREVSDELANACIN:TERRITORIOSSALVA JES,
FRONTERAS,YTIERRASDENADIEDEMARGARITA
SERJE
DiegoFabinArvaloViveros
MISPLACEDOBJECTSMIGRATINGCOLLECTIONS
ANDRECOLLECTIONSINEUROPEANDTHE
AMERICASDESILVIASPIT TA
EricAmes
TERRITORYANDCITIZENSHIPINTHE
CONTEMPORARYSTATEDEBET TINANG'WENO
MichaelBirenbaumQuintero
COUNTINGTHEDEADDEWINNIFREDTATE
FelipeCalaBuenda
BABYLONGIRLSBYJAYNABROWN
MelissaBlancoBorelli
EARLYAMERICANWOMENCRITICS:
PERFORMANCE,RELIGION,RACEDEGAYGIBSON
CIMA
GwendolynAlker
2/5
03/05/2016
e6.2EnsayoLopoliticoenelarte:arte,politicaeinstituciones
detonanteaninstucional.
TambinelartedelaVanguardiahaentradoencrisis,altenerquedeberrenunciaravariasdesusmarcas
constuvas.ElfundacionalismodeloNuevoqueledaalavanguardiasufuerzaderuptura,decorteviolentoconel
pasadoysusacademicismos,sebasaba,modernamente,enunemporeclneadeavances,rupturasycancelaciones.
Eseempomodernistayanocoincideconlamulestracacinpostmodernadetemporalidadeshistricasquese
entremezclansiguiendoelanudamientoreversibledesusplieguesdediferimientoyreconstruccin.2Yanoesposible
creerenlafusinemancipatoriaarte/vidaquepersegualavanguardia,porquelatransformacindelasociedaden
imagen(Jameson1991)haproducidoelsimulacrobanaldeunaestezacindifusadelcodianoqueentregalosocial
alastecnologasmedicasdelapublicidadydeldiseo.Hacambiadoradicalmenteelfondodecontraste(la
academia,elmuseoylatradicin)sobreelcualserecortabaelgestodelatransgresinvanguardista:3laacademia,el
museoylatradicinhanperdidonormavidadinstucionalbajoeljuegoecleccistadelacitapostmodernaquelo
incorporatodoporigual(rupturasyconvenciones)asucatlogodevariedades,dejandoasalanegavidad
contestatariadelavanguardiacasisinsistemaderestriccionesydeprohibicionesalqueoponersetajantemente.
Enelcontextodeladictadurachilena,emergelaEscenadeAvanzadaquesevaledelcorteneovanguardistapara
conjugaruntripledeseodepolizacindelarte,deradicalidadformalydeexperimentalismocrco.LaEscenade
Avanzadareformul,desdenesdelosaos70,mecnicasdeproduccincreavaquecruzaronlasfronterasentrelos
gneros(lasartesvisuales,laliteratura,lapoesa,elvideoyelcine,eltextocrco)yqueampliaronlossoportes
tcnicosdelartealcuerpovivoyalaciudad:elcuerpo,enelartedelaperformance,actucomounejetransemico
deenergaspulsionalesqueliberaronenemposdecensuramrgenesdesubjevacinrebelde,mientrasquelas
intervencionesurbanasbuscabanalterarfugazmentelasrunascallejerasconsuvibrantegestodedesacatoal
encuadremilitaristaqueuniformabaelcodiano.
LaEscenadeAvanzada,hechadearte,depoesayliteratura,deescriturascrcas,secaracterizporextremarsu
preguntaentornoalascondicioneslmitedelaprccaarscaenelmarcototalitariodeunasociedadrepresiva;por
apostaralacreavidadcomofuerzadisruptoradelordenadministradoquevigilabalacensura;porreformularelnexo
entrearteypolcafueradetodadependenciailustravaalrepertorioideolgicodelaizquierdasindejar,al
mismoempo,deoponersetajantementealidealismodeloestcocomoesferadesvinculadadelosocialyexentade
responsabilidadcrcaenladenunciadelospoderesestablecidos.
desenfrenadapulsindesendoqueseabrahuecosenlasintaxisrepresivadeun
paisajedelanegacinylaclausura.Deunmodouotro,estasobrasfueron
transmisorasdeunanuevaenergasgnicaquelogrsurarelenmarquetotalitario
deladictadura.
SilasmetforasoblicuasdeestasobrasdelaAvanzadalograntodavasorprendernosconloarriesgadodesus
intervencionesydesmontajesretricos,esporque,pesealaurgenciadetenerquedenunciarlosabusosdela
dictadura,nuncarenunciaronadisputarlesalapolcayalaideologauncomplejoydesaantemargende
LAHISTORIAPOLTICADELNUNCAMSDEEMILIO
CRENZEL
ClaudiaBacci
FORDLANDIA:THERISEANDFALLOFHENRY
FORD'SFORGOT TENJUNGLEDEGREGGRANDIN
LindseyFreeman
HUMANRIGHTSINTHEMAYANREGIONDEPEDRO
PITARCH
HeatherA.Vrana
CIUDADANIASENESCENA.PERFORMANCEY
DERECHOSCULTURALESENCOLOMBIADEPAOLO
VIGNOLO
SusanaWappenstein
INSURGENTCITIZENSHIPDEJAMESHOLSTON
SeanT.Mitchell
THECULTURALPOLITICSOFSLAMPOETRYDE
SUSANB.SOMERS
KarenJaime
QUEERRICANS:CULTURESANDSEXUALITIESIN
THEDIASPORABYLARRYLAFOUNTAINSTOKES
FOTO:RONYGODSCHMITH.
FelipeMarnezPinzn
AT
LOTTYROSENFELD,"UNAMILLADE
CRUCESSOBREELPAVIMENTO".1979.
performancesdeCarlosLeppe),laciudad(lasaccionesurbanasdelCADAydeLoy
Rosenfeld),laprensa(eldiarioElMercurioenlaobradeCatalinaParra),la
visualidadfotogrcadelsistemadeidendad(lasfotoscarnenlaobrade
EugenioDiborn),etc.Todosestosnuevosmediosfueronsoportescreavosdeuna
AGAINSTWAR:VIEWSFROMTHEUNDERSIDEOF
MODERNITYDENELSONMALDONADOTORRES
efecto,laAvanzadasepensasmismacomounafuerzaarscadeoposiciny
resistenciaaladictadura,perolohizoatravsdevocabulariosyoperacionesde
signosquesesalieron,provocavamente,delrepertorioideolgicodelaizquierda
chilenatradicional.LaAvanzadahizoexplotarlosformatosdelsistemaarte
custodiadosporelacademicismodelapintura,abarcandoelcuerpo(las
AnabelleContrerasCastro
DO
LaEscenadeAvanzadamarcaelsurgimientodeprccasdelestallidoenelcampo
minadodellenguajeydelarepresentacin;prccasparalascualesslola
construccindelofragmentario(ysuselipsisdeunatotalidaddesunicada)logran
darcuentadelestadodedislocacinenelqueseencuentralanocindesujetoque
estosfragmentosretratanahoracomounaunidaddevenidairreconstuble.En
ELFUTUROYAFUE.SOCIOANTROPOLOGADEL@S
JVENESENLAMODERNIDADDEJOSMANUEL
VALENZUELAARCE
IselRodriguez
DIFERENTES,DESIGUALESYDESCONECTADOSBY
NSTORGARCACANCLINI
JuanCarlosNarvezGurrez
RESEASDEPERFORMANCE
CRNICADEACCIONESURBANAS,ENCUENTRO
2009
DioscridesPrez
ELLTIMOENSAYODELGRUPOCULTURAL
YUYACHKANI
PaolaHernandez
independenciaformal,deautoreexividadsignicante,quesenegabaalpedidodeexplicitudreferencialquehaca
pesarsobrelasprccasderesistenciaandictatorialeselsendocomndelaizquierdaortodoxa.Estediscordante
margendeautonomacomplejizproducvamenteelanlisissobrearteypolca,almulplicarlasfracturasylos
descalcesentretexto(laguralidaddelaobra)ycontexto(lareferenciahistricosocialdelgolpemilitar).Juntocon
insisrenlahiperconceptualizacindeloslenguajes,delossoportesylastcnicasdelarte,lasobrasdelaAvanzada
hicieronpruebadedesbordeimaginavo,alconstruirunmargenexploratorioquepermiquelostumultosdela
diferenciaylaalteridad(porejemplo,sexual,sipensamosenLeppe,enDvila,enElt)pudieraninmiscuirse,sin
rumbojo,enlosdiscursosdemasiadojosdelastotalizacionesideolgicas,delasgrandiosascomposicionespicas
CA JAFUERTEDEYURYFORERO
AlbertoBorja
HULAASRESISTANCEDEVICKYHOLTTAKAMINE
LiCornfeld
delArtedelaResistencia,paradesorganizarsumonumentalidadliberandolasmicroparculasdesubjevidades
trnsfugas.Estassubjevidadesfragmentadasyvagabundashablabanlenguajesgeneralmentedisconexospara
tesmoniardelodesintegradoynodelointegrador,lenguajesqueeranmiradosconmuchadesconanzatantoporla
izquierdaortodoxadeesosaoscomoporlasociologadelaculturaqueanalizabalasrelacionesentreautoritarismoy
sociedad.
Alirmsalldelatraslacininmediastaentreconngenciapolcayresistenciaarscaquedemandabalacultura
militante,elartedelaAvanzadasupodarelgirodeconstrucvoquelepermipasardeunartedecrcaalpoder
enrepresentacin(ladictadura)alacrcadelasrepresentacionesdepoder,esdecir,alanlisisydesmontajedetodas
aquellascodicacionesautoritariasyrepresivashechassistemayorden,enunciadosycomunicacin.Aeseartedela
Avanzadapodramosllamarlounartepolcocrco:unartequedesaalastramasdepoderydominanciaideolgico
socialesyculturales,generandoalternavasdesendoenlasbrechaseintervalosdelsistemahegemnico.Unarte,el
delaAvanzada,quemezclellodeladenunciasocialconexperimentacionesdesignosyconceptossucientemente
DEAMBULANCIASDETEATROLAMASCARA
PaolaMarn
AZULDEDANZACONTEMPORNEAINTEGRADA
CONCUERPOS
BrendaWerth
HUMOR
HISTORIETAS
DianaRaznovich
audacescomopararenovarlaconcienciadellenguajemismo,dellenguajearsco,comounazonaintensivade
choquesydisparosdelasignicacin.
http://hemisphericinstitute.org/hemi/es/emisferica62/richard
3/5
03/05/2016
e6.2EnsayoLopoliticoenelarte:arte,politicaeinstituciones
Elcambiodelescenariopolcoculturalquesignicelndeladictadurayelcomienzodelatransicinobliglos
proyectoscrcosaredenirseenfuncindeunnuevocontextoyanodeterminadoporlapolarizacinideolgicade
losextremos.Acomienzosdelos90,sediluyeronlosrgidoslmitesdeenfrentamientoterritorialentreloprohibidoy
locontestatarioquehabanmarcadoelperodoanterior,bajolaconsignablandadelconsenso(lademocraciade
losacuerdos,delospactosylasnegociaciones)ydelmercado(eldesatemodernizadorysufrenesneoliberal)que
forzaronlosocialalrealismoprccodelacomodo.Senormalizaronlascondicionesdeintercambioydilogopblicos
bajoelllamadocentristaalequilibrioylamoderacin.Seregularizaronlasreglasdeproduccinycirculacin
socialesdelasprccasculturales.Elcampodelartesefueinstucionalizando(debidoalosmecanismosdeapoyo
estatalalacreacin).Sefuecomercializandoeinternacionalizandograciasalaconsolidacindeunareddegalerasy
nuevaspolcascuratoriales.
AlcompararelpaisajearscodehoyconeldelaAvanzada,notamosunaredelimitacindelarteacamposacotados
deprofesionalizacinacadmica.Porunlado,quienespraccanhoylaescriturasobreartesvisuales,adiferenciadelas
vocesdesaliadasdelaAvanzadaquetransitabanporlaliteratura,lalosoa,lasociologaylacrcacultural,
procedenbsicamentedelcampodelahistoriaylateoradelarteconsutrazadoautnomodelenguajesinscritosen
laespecicidaddeunadisciplina.Porotrolado,elconnamientodelateoraylacricadeartealsoportegalersco
delcatlogo,hadebilitadolacapacidaddelartedeintervenirenzonasmsampliasderesonanciapblica.En
comparacinconlosemposdeladictadura,loqueloscircuitosprofesionalesdelarte(escuelasdearte,galeras
comercialeseinstucionales,curatorasyfondosconcursables)hanganadoenautonomizacinyprofesionalizacinde
campo,lohanidoperdiendoenfuerzadeagitacinydiseminacincrcoculturales.
Elpaisajearscolocalsevehoysobrepobladodeobrasque,graciasalosaportesdelFondart,4yanonecesitanvivir
locrcoexperimentalnicomopasinnicomodesao.Laregularidaddelossistemasdefondosylaplanicacinde
lasmecnicasdeproduccindeacuerdoalverosmilburocrcoinstucionaldelformatoproyectohanproducido
unefectonormalizadorydomescadorsobrelasobrasquepareceranhabereliminadodesuhorizontetensionalla
cuesndeldeseo(delainsasfaccin),delriesgo(delgustoporlonogaranzado)ydelconicto(lacapacidadde
generarturbulenciasdesendollevandolasfuerzasasutensionalidadmxima).Laestandarizacindetodauna
gramcadeproduccinarscabasadaenunaculturadecatlogosinternacionaleshaconverdolocrco
experimentalenunaretricaacademizantequereemplazlaaventuradelarteporelformulismodelacitaprevisible.
Ladominanteculturaldelcapitalismoavanzadohaconverdoenrasgodenitoriodelassociedadesdela
informacinydelacomunicacin,elpredominiodelovisual:laexhibicinylacirculacininnitasdelasimgenes
comosimulacrodeloreal.Deserestoas,quformapodraadoptarhoyelartecrcoparadesmarcarsedela
sobreexposicinmedicadeunarealidadentregadasinmsalacomercializacindelasimgenesconquelas
tecnologasdelovisualsellansupactoconelhipercapitalismo?Cmodeberaoperarunartequenoquiereduplicar
elsistema,mimezarseconsusefectosdereverberacinsignicante,sinosacudirsuprincipiodeintercambiabilidad
delossignosconalgnshockdepercepcinqueconsagrelasambivalenciasdelonoigual?
Pero,quserahoylopolcocrcoenelarte?
Desdeya,noesposiblecreerqueunaobrapuedaserpolcaocrcaensmisma(comosisecumplieraenellaalguna
programacidaddemtodoocomportamiento)yaquelopolcoylocrcoenelartesedenensiempreenactoyen
situacin,siguiendolacoyunturalidadtccadeunaoperacinlocalizadacuyaecaciadependedelaparcular
materialidaddelossoportesdeinscripcinsocialesqueseproponeafectar.Lopolcocrcoesasuntode
contextualidadyemplazamientos,demarcosyfronteras,delimitacionesydecrucesdeloslmites.Porlomismo,lo
queespolcocrcoenNuevaYorkoenKasselpuedenoserloenSanagodeChileyviceversa.Loshorizontesdelo
crcoylopolcodependendelaconngentetramaderelacionalidadesenlaqueseubicalaobraparamoverciertas
fronterasderestriccinocontrol,presionarcontraciertosmarcosdevigilancia,hacerestallarciertossistemasde
prescripcioneseimposiciones,descentrarloslugarescomunesdeloocialmenteconsensuado.
Esciertoquelanocindedistanciatancrucialparaelespritucrcosehatornadodudosa:yanohabra
externalidadalsistemacapitalscoporqueelsistemamismoespuraconguidadypromiscuidaddesignoscuyas
ramicacionesdepoderymercadoloinvadentodo.Quieredecirestoqueyanoexisteoportunidadparaelartede
desmarcarsecrcamentedeloeconmicosocialydelotecnocultural,ocupandounafranjainternaalsistema
dondelaexperienciademirarypensardieracualitavamentedelaprogramadaporlosmodosdeserializacin
dominante?Creoqueno.Alocrcoyloestcolesincumbelatareadeesmularunarelacinconelsendoque
organicelosmaterialesdelapercepcinylaconcienciasegndiseosalternavosalosquerigenlacomunicacin
ordinaria.Sibienyanocontamosconunexteriorpuroalaeconomaglobal,haybrechaseintersciosdentrodesu
lgicaquepuedenserusadosparacontraponersealostrcosdesignosdelcapitalismocultural.Peroesimportante
saberquenoeslomismohablardearteypolcaquedecirlopolicoenelarte.
Enelprimercaso,seestableceunarelacindeexterioridadentrelaseriearte(unsubconjuntodelaesferacultural)y
lapolcacomototalidadhistricosocial;unatotalidadconlaqueelarteentraencomunicacin,dilogooconicto.
Enelsegundocaso,lopolcoenelartenombraunaarculacininternaalaobraquereexionacrcamentesobre
suentornodesdesuspropiasorganizacionesdesignicados,desdesupropiaretricadelosmedios.Larelacinentre
arteypolcaendeaserexpresivayreferencial:buscaunacorrespondenciaentreformaarscaycontenido
social,comosiestelmofueseunantecedenteyadispuestoyconsignadoquelaobraluegovaatemazaratravs
deundeterminadoregistrodeequivalenciaytransguracindelsendo.Alcontrario,lopolcoenelarterechaza
estacorrespondenciadada(yacompuestaydispuesta)entreformaycontenidoparainterrogar,msbien,las
operacionesdesignosylastcnicasderepresentacinquemedianentreloarscoylosocial.Lopolcoenelarte
nombraraunafuerzacrcadeinterpelacinydesacomododelaimagen,deconictuacinideolgicoculturaldela
formamercancadelaglobalizacinmedica:unaglobalizacinquebuscaseducirnosconlaspautasvisualesdel
consumocomonicaescenogradelamirada.
NellyRichardescrcayensayista,autoradenumerososlibros.EstudiletrasmodernasenlaUniversitdela
http://hemisphericinstitute.org/hemi/es/emisferica62/richard
4/5
03/05/2016
e6.2EnsayoLopoliticoenelarte:arte,politicaeinstituciones
Sorbonne(ParisIV).FuefundadoraydirectoradelaRevistadeCrcaCulturalentre1990y2008.Dirigeactualmenteel
MagsterenEstudiosCulturalesdelaUniversidadARCISenSanago,Chile,ysedesempeacomovicerrectorade
Extensin,ComunicacionesyPublicacionesdelamismauniversidad.
Notas
1Estasexposicionesestnreferidasenlavaliosaedicinypublicacin,guiadaporGasparGalaz,deunmaterialde
conversacionesydebatesgrabadoen1971,conmovodeunencuentrodearstasycrcosdearteenelInstutode
ArteLanoamericano,dependientedelafacultaddeArtedelaUniversidaddeChile,bajoladireccindeMiguelRojas
Mix.EstesignicavodocumentofuepublicadoenlaserieCuadernosdelaEscueladeArte,UniversidadCatlica,
1997.
2RemitoalalecturaquehaceHalFosterenelprimercaptulodeElretornodeloreal,Lavanguardiaanesdesiglo,
Madrid:Akal.2008.
3Elmantenimientodelprogramaantagonista(delavanguardia)secomplejizaenormementecuandolapropiadurexa
delhorizontedecontrastedecae.LarigideznormavadelaAcademiaacabaporcederysuconjuntodecdigos,
tantoformalescomomorales,resultamuyprontopulverizado,detalformaqueelarstadelatransgresinsequeda
muyprontosinnegavidadcontralaquedenirse.JosLuisBrea.2003.Eltercerumbral:estatutodelasprccas
arscasenlaeradelcapitalismocultural.Madrid:CendeaC.p.14.
4FondoNacionaldeDesarrolloCulturalylasArtes.
Obrascitadas
Aguil,Osvaldo.1983.Plscaneovanguardista,antecedentesycontextos.Sanago:Cebneca.
Galaz,Gaspar(ed.).1997.CuadernosdelaEscueladeArte,N.4.UniversidadCatlicadeChile.
Giunta,Adrea.2001.Vanguardia,internacionalismoypolca;arteargennoenlosaossesenta.BuenosAires:
Paids.
Jameson,Frederic.1991.Ensayossobreposmodernismo.BuenosAires:EdicionesImagoMundi.
http://hemisphericinstitute.org/hemi/es/emisferica62/richard
5/5