Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
inteligencj
1. Uwagi wstpne
Uzasadniajc wag problematyki podjtej w tym tekcie odwoam si do nastpujcej
wypowiedzi Kazimierza Jodkowskiego:
Pierwsze wydanie synnej ksiki Kuhna wywoao wielkie poruszenie wrd filozofw,
historykw nauki, a take wrd samych uczonych. () Przyczyn tego byo zarwno
nowatorskie ujcie rozwoju nauki, jak te wiele kontrowersyjnych tez. Paradygmat sta
1
si pojciem popularnym, cho nie zawsze poprawnie uywanym.
Tre niniejszego artykuu zostaa zaprezentowana na III Oglnopolskim Forum Filozoficznym Modych w
Lublinie.
1
K. Jodkowski, Wsplnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe, Lublin, 1990, ss. 133-134.
2
Por. Z. Muszyski, Niewspmierno, ekwiwokacja i problemy znaczenia, ss. 173-222, w: tene, Z bada nad
prawd, nauk i poznaniem, Lublin, 1998, ss. 174-176, oraz K. Jodkowski, Niewspmierno. Studium
przypadku: kontrowersja ewolucjonizm kreacjonizm, ss. 127-172, w: Z. Muszyski, Z bada..., s. 128.
3
Zob. np. R. Penrose, Cienie umysu, tum. P. Amsterdamski, Pozna, 2000, ss. 25-26; J. Searle, wiadomo,
inwersja wyjanie i nauki kognitywne, tum. E. Hunca, ss. 144-177, w: Modele umysu, red. Z. Chlewiski,
Warszawa, 1999, ss. 164-167; oraz G. M. Edelman, Przenikliwe powietrze, jasny ogie. O materii umysu, tum.
J. Rczaszek, Warszawa, 1998, ss. 297-312.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI
2
W przeciwiestwie do zaprezentowanej oceny metodologicznego statusu kognitywistyki, w
pracy tej bd stara si argumentowa, e nauki kognitywne (a w szczeglnoci ich
najprniej rozwijajca si dziedzina teoria i praktyka sztucznej inteligencji) stanowi
metodologicznie dojrza dyscyplin wiedzy. Tem dla tego rodzaju podejcia s rozwaania
Marka Hetmaskiego4, w ktrych pokazuje on, e kognitywistyka jest dziedzin rozwijajc
si w zgodzie z kuhnowskimi wyznacznikami rozwoju nauki. Na podstawie tezy
Hetmaskiego w poniszych rozwaaniach postaram si omwi dwie rewolucje majce
miejsce w obrbie bada nad AI, paradygmatyczny charakter samych tych bada oraz
zasygnalizowa problem niewspmiernoci zachodzcej pomidzy podejciami typu GOFAI
i koneksjonistycznego.
Krtko mwic paradygmat stanowi wzorzec uprawiania bada w obrbie danej dyscypliny
naukowej.
Paradygmat charakterystyczny dla bada nad AI mona nazwa obliczeniowym. Jego sedno
mona wysowi w postaci twierdzenia, e procesy poznawcze dokonywane przez podmioty
kognitywne maj charakter procesw obliczalnych w sensie matematycznej teorii rekursji7.
Twierdzenie to, bdce konsekwencj analiz Alana Turinga8 prowadzi do zaoenia, e
sztuczne systemy poznawcze o stanach niecigych posiadaj zdolnoci poznawcze
jakociowo identyczne ze zdolnociami podmiotw naturalnych. Ujmujc t kwesti w
perspektywie epistemologicznej mona powiedzie, e procesy poznawcze s
charakteryzowane wycznie w sposb syntaktyczny. Zatem, kady z tych procesw jest
wyraalny za pomoc zbioru procedur formalnych skonstruowanych na podstawie
4
Zob. M. Hetmaski, Umys a maszyny. Krytyka obliczeniowej teorii umysu, Lublin, 2000, s. 34. Trzeba w tym
miejscu podkreli, e Hetmaski sygnalizuje tylko t kwesti i nie powica jej szczegowej uwagi w
prowadzonych przez siebie analizach.
5
Por. T. S. Kuhn, Raz jeszcze o paradygmatach, ss. 406-439, w: tene, Dwa bieguny. Tradycja i nowatorstwo w
badaniach naukowych, tum. S. Amsterdamski, Warszawa, 1985, s. 407.
6
T. S. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, tum. H. Ostromcka, Warszawa, 2001, s. 34.
7
Por. W. Marciszewski, Sztuczna inteligencja, Krakw 1998, s. 16.
8
Zob. A. Turing, Maszyny liczce a inteligencja, tum. B. Chwedeczuk, ss. 271-300, w: Fragmenty filozofii
analitycznej. Filozofia umysu, wybr: B. Chwedeczuk, Warszawa, 1995.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI
3
algorytmw zaimplementowanych w strukturze systemu przetwarzajcego informacje9.
Podejcie to prowadzi do akceptacji zespou przekona, ktre za Wodzisawem Duchem
mona przedstawi nastpujco:
Algorytmy manipulowania symbolami powinny wic pozwoli na odtworzenie
nieskoczenie zoonego zachowania za pomoc mechanicznie wykonywanych
mikroprocesw. Wynika std, e systemy przetwarzajce informacje, takie jak ludzkie
umysy, powinny da si zrozumie dziki badaniu algorytmw oraz badaniu sposobu
10
wewntrznej reprezentacji poj, czyli zwizkw symboli z tym, co one reprezentuj.
Zob. P. Koodziejczyk, Funkcjonalizm jako ontologia sztucznej inteligencji, s. 457, w: Byt i jego pojcie, red.
A. L. Zachariasz, Rzeszw2003, ss. 454-466.
10
W. Duch, Czym jest kognitywistyka?, ss. 9-49, "Kognitywistyka i Media w Edukacji", Nr 1/1998, s. 25.
11
H. Simon, Cognitive Science: The Newest Science of the Artificial, ss. 33-46, "Cognitive Science", Nr 4/1980,
s. 40.
12
Zob. H. Putnam, Mind and Machines, ss. 138-164, w: Dimensions of Mind. A Symposium, red. S. Hook, New
York, 1961.
13
Hetmaski pisze w tej kwestii: Jeli uniwersalna maszyna Turinga jest w stanie symulowa (modelowa)
dziaanie kadej cyfrowej maszyny, to moe si tak dzia wanie ze wzgldu na niezaleno dziaania takiej
maszyny na poziomie logicznym (obliczeniowym) od dziaania na poziomie fizycznym. M. Hetmaski,
Umys..., s. 71.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI
4
niezalena od fizycznej mimo, e s one w sposb oczywisty wzajemnie skorelowane.
Jest tak, poniewa funkcjonalno systemu sprawia wraenie cakowicie zdolnej do
wyjaniania [natury procesw poznawczych, przyp. P. K.] (...) rwnie
zadowalajco za pomoc pojcia umysowoci, jak i bez uwzgldnienia tego
14
terminu.
Na gruncie bada nad sztuczn inteligencj zwizek poj paradygmatu i nauki normalnej
najbardziej wyranie ujawnia si podczas analizy sposobu rozwizywania szczegowych
problemw na drodze do skonstruowania sztucznych podmiotw poznawczych. Obliczeniowe
rozumienie natury procesw poznawczych determinuje bowiem charakter dziaa
dokonywanych przez teoretykw AI. Zaleno t wida przy stosowaniu jzykw
14
S. Hanard, Computation Is Just Interpretable Symbol Manipulation; Cognition Isnt, ss. 379-390, w: "Minds
and Machines", Nr 4/1995, s. 384.
15
Por. V. Hardcastle, Computationalism, ss. 310-311, w: "Cognition", Nr 3/1195, ss. 303-317.
16
Problem ten dyskutuje np. Urszula egle rozwaajc ujcie treci stanw mentalnych w ramach
behawioryzmu semantycznego oraz identycznociowych i komputacyjnych teorii umysu. Zob. U. egle,
Wprowadzenie do problematyki filozofii umysu, ss. 111-129, w: "Kognitywistyka i Media w Edukacji", Nr
1/1998, ss. 116-121.
17
T. S. Kuhn, Struktura..., s. 33.
18
Zob. tame, s. 55.
19
Tame, s. 54.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI
5
programowania wysokiego poziomu (np. LISP-a) do konstruowania tak rnorodnych
systemw inteligentnych jak: napisanego przez Thomasa Evansa programu rozpoznawania
analogii midzy figurami geometrycznymi20, skonstruowanego przez Terrego Winograda
systemu rozumienia jzyka naturalnego SHRDLU21, czy te systemw ekspertowych, jak np.
MATHLAB-u i DENDRAL-a. uywajc terminologii Kuhna mona powiedzie, e
rozwizywanie amigwek22 w oparciu o paradygmat obliczeniowy wynika z faktu, e , jak
pisze David J. Chalmers,
() prawie kada przyczynowa organizacja, jak moemy sobie wyobrazi moe by
ujta jako opis obliczeniowy. Tak dugo, jak przyczynowa organizacja systemu moe
by analizowana w skoczonej liczbie dziaajcych na siebie czci (), to
organizacja ta moe zosta wyabstrahowana w opisie automatw zoonych, bd w
23
ramach jakiego innego formalizmu obliczeniowego.
Opis dziaania tego programu zawiera artyku: M. Minsky, Sztuczna inteligencja, tum. D. Gajkowicz, ss. 290308, w: Dzi i jutro maszyn cyfrowych, Warszawa, 1969, ss. 294-302.
21
Zob. T. Winograd, Understanding Natural Language, New York, 1972.
22
Na temat pojcia amigwki zob. T. S. Kuhn, Struktura..., ss. 73-86.
23
D. J. Chalmers, On implementing a computations, ss. 391-402, w: "Minds and Machines", Nr 4/1995, s. 397.
24
T. S. Kuhn, Struktura..., s. 152.
25
Por. P. Konderak, Obliczeniowe modele rozumienia jzyka naturalnego, ss. 7-24, w: "Philosophon Agora", Nr
1/1999, s. 16.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI
6
produkcji, ktry wprawdzie pozwala na somomodyfikacj systemw, ale nie umoliwia
wyjanienia warunkw kontekstowych, bdcych przecie podstaw komunikowania si w
jzyku naturalnym. Wanie to zjawisko mona potraktowa jako niewyjanialn anomali i
gwny powd przejcia do techniki sieci semantycznych stanowicej obecnie najbardziej
obiecujcy formalizm reprezentacji wiedzy.
W wietle powyszych rozwaa rysuje si antykumulatywny charakter rozwoju bada nad
sztuczn inteligencj. Mwic inaczej, rozwj bada nad AI ma charakter rewolucyjny.
Mwic sowami Kuhna, rewolucja jest to przejcie do nowego paradygmatu26. W przypadku
bada nad sztuczn inteligencj rewolucja polegaa na przejciu od paradygmatu, ktry Duch
nazywa klasycznym27 do wzorca koneksjonistycznego. Jako, e szeregowe podejcie do
programowania systemw inteligentnych nie przynioso oczekiwanych efektw, na pocztku
lat osiemdziesitych XX wieku podjto prb modelowania i obliczeniowego wyjaniania
zjawisk mentalnych w oparciu o badania neurofizjologiczne. Nadzieje zwizane z tym
nowym paradygmatem trafnie uj David E. Rumelhart piszc:
Dlaczego akurat komputer wzorowany na pracy mzgu miaby by szczeglnie
interesujcym rdem inspiracji? U podstaw przyjcia metafory komputerowej ley
ukryte zaoenie co do najwaciwszego dla nauki o poznawaniu poziomu
wyjaniania. () Postulowane przez nasze [koneksjonistyczne, przyp. P. K.]
modele operacje najtrafniej daoby si nazwa inspirowanymi neuronalnie. ()
Zamiast angaowa w proces przetwarzania olbrzymi liczb krokw
uporzdkowanych szeregowo () mzg dziaa szerokim frontem, angaujc
jednoczenie bardzo wiele elementw przetwarzania, wsppracujcych ze sob
rwnolegle dla wykonania zadania. Jestem przekonany, e m. in. z tych wanie
powodw przetwarzanie informacji rzdzi si zupenie innymi prawami oglnymi ni
28
te, do ktrych zdylimy ju przywykn.
7
metafory komputerowej i mzgowej. W ramach metafory komputerowej system kognitywny
jest maszyn Turinga lub automatem skoczonym stanowo31. Z kolei zdaniem zwolennikw
metafory mzgowej system kognitywny jest ukadem zoonym z zespou procesorw,
ktrymi kieruje procesor nadrzdny istniejcy w pewnym rodowisku32. Ta fundamentalna
rnica prowadzi do lingwistycznej niewspmiernoci innych kluczowych dla bada nad AI
poj. Pomijajc w tym miejscu przykady mona stwierdzi, e omawiane niewspmierne
podejcia daj biegunow wizj rozwoju teorii i praktyki sztucznej inteligencji. Analiza
efektw bada prowadzonych w zgodzie z metafor komputerow i mzgow pozwala
przypuszcza, e druga spord wymienionych zdaje si posiada wiksz moc
eksplanacyjn. Jest tak, poniewa dziki uwzgldnieniu zagadnienia interakcji systemw
kognitywnych ze rodowiskiem zewntrznym, kwestii ogranicze poznawczych oraz oparciu
automatyzacji wnioskowa na zasadzie rachunku prawdopodobiestwa (nie za teorii
rekursji) podejcie koneksyjne obejmuje filozoficznie doniosy problem intencjonalnoci
systemu bdcy warunkiem wygaszania sdw o izomorficznoci zachodzcej pomidzy
naturalnymi i sztucznymi podmiotami poznawczymi.
4. Uwagi kocowe
Poprzez zastosowanie kuhnowskiej metodologii do analizy wynikw bada nad sztuczn
inteligencj staraem si wykaza, e badania te s prowadzone w ramach dyscypliny
dojrzaej metodologicznie. Trzeba jednak podkreli, e prowadzone rozwaania mog by
traktowane wycznie jako wstp do gruntownego przebadania tematu. Aby jednoznacznie
okreli czy teoria sztucznej inteligencji jest dyscyplin naukow w sensie podejcia Kuhna
naleaoby dokadnie przeanalizowa problem zmiany paradygmatu, skutki tego rodzaju
zmiany oraz podda dyskusji szereg problemw zwizanych z zagadnieniem ontologicznej
niewspmiernoci istniejcych paradygmatw. Z racji, e ontologiczny status komputerw i
systemw AI wydaje si niejasny potrzeba wsppracy filozofw, kognitywistw, logikw i
psychologw, aby podj prb odpowiedzi na postawione kwestie.
31
Por. S. Bringsjord, M. Zenzen, Cognition is not computation: the argument from irreversibility, ss. 285-320,
"Synhese", Nr 113, 1997, s. 286.
32
Por. D. E. Rumerhart, Architektura..., s. 245.
P. KOODZIEJCZYK, Zastosowanie kuhnowskiego pojcia paradygmatu w analizie bada nad SI