Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
WSTP
1.1.
1.2.
1.3.
10
1.4.
Rys historyczny gazownictwa w Polsce
1.4.1. Znaczenie gazu koksowniczego w gazownictwie polskim.
1.4.2. Krajowe rda gazu
1.4.3. Import gazu ziemnego
1.4.4. Prognoza zapotrzebowania na gaz ziemny
1.4.5. Polski system gazowniczy
1.4.6. Gazocig tranzytowy Jama Europa Zachodnia
1.4.7. Rola magazynw gazu ziemnego w krajowym systemie gazowniczym
13
17
19
20
21
23
26
27
1.5.
28
1.6.
Sieci gazowe w standardach Unii Europejskiej
1.6.1. Unijne wymagania stawiane sieciom gazowym
1.6.2. Unijne wymagania stawiane stacjom gazowym
1.6.3. Unijne wymagania stawiane toczniom gazu
1.6.4. Unijne wymagania stawiane magazynom gazu
2.
2.1.
30
31
38
39
39
43
43
2.2.
Gsto gazw oraz ich mieszanin
2.2.1. Gsto gazu w warunkach normalnych
2.2.2. Gsto gazu w warunkach rzeczywistych
2.2.3. Gsto gazu wilgotnego
2.2.4. Gsto wzgldna gazu
44
46
46
47
47
2.3.
48
2.4.
49
2.5.
Lepko pynu.
50
2.6.
53
2.7.
Liczba Wobbego
54
2.8.
54
2.9.
Parametry krytyczne
55
2.10.
Krtka charakterystyka termodynamiczna gazw
2.10.1.
Metody obliczania wspczynnika ciliwoci gazu Z
2.10.2.
Niektre rwnania stanu gazw rzeczywistych
57
57
63
2.11.
69
2.12.
70
3.
3.1.
Stacje gazowe
3.1.1. Stacje gazowe rozdzielczo-pomiarowe
3.1.2. Stacje gazowe redukcyjno-pomiarowe
3.1.3. Oczyszczanie gazu w stacjach gazowych.
3.1.4. Podgrzewanie gazu na stacjach gazowych
3.1.5. Ukady redukcyjne w stacjach gazowych
3.1.6. Ukady pomiarowe na stacjach gazowych
3.1.7. Armatura gazowa na stacjach gazowych
3.1.8. Orurowanie stacji gazowych
3.1.9. Wymagania odnonie budowy i eksploatacji stacji gazowych
3.1.10.
Pojcia uywane przy uytkowaniu stacji gazowych.
77
77
77
78
79
80
81
83
84
85
86
87
3.2.
Przyrzdy pomiarowe uywane na stacjach gazowych
3.2.1. Gazomierz licznik gazu
3.2.2. Gazomierze zwkowe
3.2.3. Gazomierze turbinowe
3.2.4. Gazomierze rotorowe
3.2.5. Gazomierze miechowe
3.2.6. Gazomierze ultradwikowe
3.2.7. Gazomierze dziaajce w oparciu o si Coriolisa
89
89
90
92
96
97
99
101
3.3.
104
Przetworniki pomiarowe
3.4.
Zasada pomiaru i oblicze za pomoc zwek pomiarowych
3.4.1. Wspczynnik przepywu C
3.4.2. Liczba ekspansji
3.4.3. Wyznaczanie przewenia znormalizowanej zwki pomiarowej
3.4.4. Obliczenia iteracyjne
105
107
108
108
109
3.5.
Odcinek pomiarowy gazu
3.5.1. Sposoby pomiaru rnicy cinie na zwce
3.5.2. Kryza pomiarowa
3.5.3. Poczenie przetwornika pomiarowego ze zwk pomiarow
3.5.4. Przewody impulsowe
3.5.5. Podczenie czujnikw temperatury
109
109
110
111
112
112
3.6.
113
4.
120
4.1.
Przepyw laminarny
4.1.1. Prdko i lepko pynw w przepywach laminarnych
4.1.2. Przepyw pynu w rurocigu o przekroju koowym
120
121
122
4.2.
123
4.3.
Przepywy turbulentne
124
4.4.
125
4.5.
Wspczynnik liniowego oporu przepywu
4.5.1. Strefy przepywu
4.5.2. Chropowato rurocigw
128
129
133
4.6.
Wspczynnik oporu miejscowego
4.6.1. Opory spaww
4.6.2. Opory wzw
135
136
136
4.6.3.
4.6.4.
4.6.5.
4.6.6.
4.6.7.
4.6.8.
4.6.9.
136
137
138
139
139
140
141
4.7.
142
4.8.
145
4.9.
Przegld rwna do obliczania przepyww gazu w rurocigach rzeczywistych
4.9.1. Rwnanie Panhandlea 1
4.9.2. Rwnanie Panhandlea 2
4.9.3. Rwnanie Renouarda
4.9.4. Rwnanie Waldena 1
4.9.5. Rwnanie Waldena 2
4.9.6. Rwnanie Instytutu Technologii Gazu (USA)
4.9.7. Rwnanie WNIGAZ 1
4.9.8. Rwnanie WNIGAZ 2
4.9.9. Rwnanie Weymoutha
4.9.10.
Rwnanie Chodanowicza
4.9.11.
Rwnanie Odelskiego
4.9.12.
Rwnanie Krajowej Dyspozycji Gazem
147
148
149
150
150
151
151
152
152
153
154
154
155
4.10.
Wyznaczenie krzywej zmian cinienia wzdu gazocigu dalekosinego
4.10.1.
rednie cinienie gazocigu
4.10.2.
Gazocig wysokoprny jako magazyn gazu
155
157
158
4.11.
160
4.12.
161
5.
170
5.1.
Teoretyczne podstawy sprania gazw
5.1.1. Praca sprania
5.1.2. Moc sprarki
5.1.3. Wspczynnik sprawnoci oglnej sprarki
170
172
172
175
5.2.
176
Sprarki
5.3.
Sprarki tokowe
5.3.1. Zasada dziaania sprarki tokowej
5.3.2. Regulacja wydajnoci sprarki
5.3.3. Podstawowe parametry pracy sprarki
177
177
178
178
5.4.
Sprarki przepywowe (wirowe, odrodkowe)
5.4.1. Zasada dziaania sprarki przepywowej opatkowej
5.4.2. Zasada dziaania sprarki przepywowej tokowej
5.4.3. Regulacja sprarek przepywowych
5.4.4. Zalety i wady sprarek przepywowych
179
180
180
180
181
5.5.
Sprarki rotacyjne
5.5.1. Zasada dziaania sprarek rotacyjnych
5.5.2. Zalety i wady sprarek rotacyjnych
181
181
182
5.6.
182
5.7.
185
5.8.
187
5.9.
189
5.10.
191
5.11.
Chodzenie sprarek
5.11.1.
Okrelenie wspczynnika przenikania ciepa
5.11.2.
Obliczanie spadku temperatury w wymiennikach
192
193
194
5.12.
Tocznie gazu
5.12.1.
Podzia, lokalizacja i rozmieszczenie toczni gazu
5.12.2.
Wyposaenie toczni gazu ziemnego
5.12.3.
Charakterystyka waniejszych parametrw toczni gazu
5.12.4.
Aparatura kontrolno pomiarowa w toczniach gazu
5.12.5.
Obiekty pomocnicze wyposaenia toczni gazu
5.12.6.
Zagroenia i bezpieczestwo w toczniach gazu
197
197
199
201
202
202
204
5.13.
Telemetria i telemechanika w systemie przesyowym gazu
5.13.1.
Zadania i cele systemw telemechaniki
5.13.2.
Wymagania stawiane systemom telemechaniki
5.13.3.
Struktura organizacji i warunki realizacji systemu telemetrii
205
208
209
209
5.14.
212
6.
218
6.1.
czyszczanie gazocigw za pomocy tokw czyszczcych
6.1.1. Zastosowanie tokw czyszczcych
6.1.2. Rodzaje i budowa tokw czyszczcych
6.1.3. Czyszczenie gazocigu
218
218
219
222
6.2.
225
228
7.2.
228
7.3.
Kontrola stopnia nawonienia gazu ziemnego
7.3.1. Okrelenie intensywnoci zapachu przy uyciu odorymetru
7.3.2. Metoda ankietowania odbiorcw
7.3.3. Metoda pomiaru zuytego THT
231
232
234
234
7.4.
234
7.5.
Dozowanie rodka nawaniajcego do strumienia gazu
7.5.1. Nawanialnie knotowe
7.5.2. Nawanialnie barbotaowe (tzw przeburzajace)
7.5.3. Nawanialnie kontaktowe
7.5.4. Nawanialnie kontaktowo barbotaowe
7.5.5. Nawanialnie kroplowe
7.5.6. Nawanialnie wtryskowe
236
237
238
239
240
241
242
7.6.
244
7.7.
245
7.8.
246
8.
LITERATURA
249
1. WSTP
Wzrastajce zapotrzebowanie na surowce energetyczne, w tym na gaz ziemny
jako jedno z podstawowych rde pokrywajcych obecnie okoo 23% globalnego
zuycia energii podyktowao potrzeb rozbudowy sieci gazocigw przesyowych i
dystrybucyjnych. Moliwo budowy ekonomicznie uzasadnionych rurocigw w
wikszoci przypadkw zaley od stosowanego doboru i ustalenia zalenoci, ktrym
podlega przepyw gazu. Jest, zatem wane, aby ustalone na drodze oblicze parametry
przepywu jak najcilej odpowiaday rzeczywistym warunkom panujcym w gazocigu.
Zagadnienia doboru odpowiednich formu i zalenoci do obliczania przepyww
w rurocigach byy od dugiego czasu w wielu krajach wiata przedmiotem rozwaa
zarwno teoretycznych jak i prac eksperymentalnych. Otrzymane zalenoci, oraz wzory
empiryczne pozwalay na uzyskanie rozwiza obliczeniowych, ktre daj w miar
poprawne wyniki dla rnych rednic i dugoci gazocigw, zgodnych z zaoeniami
eksperymentalnymi. Uycie rwna dla innych zakresw stosowalnoci powoduje
powstawanie bdw trudnych do pominicia. A zatem, wybr odpowiedniej formuy
obliczeniowej ma istotne znaczenie przy projektowaniu systemu przesyowego gazu, jak
i jego dalszej eksploatacji.
Majc powysze stwierdzenia na uwadze autorzy skryptu, ktry jest
przeznaczony gwnie dla studentw Wydziau Wiertnictwa, Nafty i Gazu Akademii
Grniczo Hutniczej oraz wydziaw pokrewnych innych uczelni, zwaszcza o profilu
gazowniczym, ujli kompleksowo problemy dotyczce przepyww pynw w
rurocigach tak, aby przygotowa czytelnikw do wykonywania oblicze dotyczcych
projektw gazocigw. Materia skryptu zosta dobrany tak, aby da moliwie pene
przygotowanie teoretyczne do rozwizywania zagadnie wystpujcych w procesach
transportu gazu.
Skrypt skada si z siedmiu rozdziaw, w ktrych ujto krtk histori
gazownictwa w Polsce, podstawowe wasnoci gazw, omwiono zagadnienia pomiaru
ilociowego strumienia przepywajcego pynu, dynamik przepywu pynw w
rurocigach, spranie i przetaczanie paliw gazowych oraz oczyszczanie gazocigw i
nawanianie gazu. Na kocu kadego rozdziau podano przykady obliczeniowe, oraz
zadania, dobrane tak, aby ich dokadna analiza i rozwizanie pozwoliy na opanowanie
techniki obliczeniowej przedstawionych zagadnie.
Oprcz rozwaa teoretycznych skrypt zawiera wiele wskazwek praktycznych,
przygotowanych na bazie dowiadcze krajowych jak i zagranicznych, niezbdnych w
projektowaniu i eksploatacji systemu gazowniczego, a zwaszcza gazocigw
dalekosinych.
a)
b)
Rys 1.1 Zuycie energii pierwotnej w Polsce: a) w gospodarstwach domowych,
b) w przemyle
Wedug prognoz Midzynarodowej Agencji Energetycznej w roku 2010 udzia
gazu w zuyciu wiatowym ma wzrosn z 21% do 24% zuycia energii pierwotnej.
Wielkoci procentowego udziau zuycia paliw, w bilansie energii pierwotnej na wiecie
przedstawia rysunek 1.2.
Rys 1.2 Zuycie paliw w bilansie energii pierwotnej w wybranych krajach. (od lewej:
Algieria, Rosja, Wenezuela, Ukraina, Iran, Rumunia, Holandia, Wgry, Wielka
Brytania, Wochy, Kanada, USA, Niemcy, Dania, Norwegia, Francja, Polska, Europa
ogem, wiat ogem).
W Polsce przewiduje si, e udzia gazu w nonikach energii pierwotnej w roku
2010 wynosi bdzie okoo 21%.
a)
10
b)
Rys 1.3 Udokumentowane wiatowe zasoby gazu: a) na wiecie, b) w wybranych
krajach: (od lewej: Rosja, Iran, Katar, USA, Wenezuela, Norwegia, Holandia, Ukraina,
Wielka Brytania, Rumunia, Niemcy, Wochy, Polska, Dania, Wgry, Francja)
wiatowe oceny prognostycznych zasobw gazu ziemnego wynosz okoo 250
bilionw m3. Prognoza ta wskazuje, e udokumentowane zasoby gazu ziemnego na
wiecie bd nadal rosy. Zarwno wzrost zasobw, jak i dostpno gazu ziemnego
spowodoway, ze udzia gazu ziemnego w bilansie paliw pierwotnych na wiecie wzrs
do poziomu okoo 23,8%, przy czym w krajach Unii Europejskiej wynosi rednio okoo
21,5%, w tym:
w Holandii
41,5%,
w Wielkiej Brytanii
35,1%,
we Woszech
31,8%,
w Niemczech
21,3%,
w Belgii
19,7%,
we Francji
13,5%,
w Polsce
10,2%.
W Unii Europejskiej gaz ziemny jest obecnie drugim w kolejnoci nonikiem
energii po ropie naftowej. Jego udzia w energii pierwotnej wzrs z 6% w 1970 roku do
21,5% w 1998roku. Gwne motywy tego wzrostu to dostpno zasobw,
bezpieczestwo dostaw, wysoka sprawno uytkowania, konkurencyjno cenowa oraz
warto ekologiczna gazu. Opracowane przez Midzynarodow Uni Gazownicz
prognozy zuycia gazu w wiecie przewiduj wzrost z 2,2 biliona mn3 w 1998 roku do
3,2 bilionw mn3 w roku 2010, oraz 3,9 biliona mn3 w roku 2020. Na rysunku 1.4
przedstawiono najwikszych producentw gazu ziemnego w wiecie oraz wybranych
krajw Europy.
11
Rys. 1.4 Producenci gazu ziemnego; od lewej: Rosja, USA, Kanada, Wielka Brytania,
Algieria, Holandia, Norwegia, Niemcy, Ukraina, Wochy, Rumunia, Dania, Polska,
Wgry, Francja.
Produkcj gazu na rys. 1.4 przedstawiono w PJ (1015J) energii.
Prognozy wskazuj na szybki wzrost popytu na gaz ziemny do produkcji energii
elektrycznej. Zakada si, e popyt na gaz ziemny w wiecie do produkcji energii
elektrycznej wzronie z 0,6 biliona mn3 w 1998 roku do 1,1biliona mn3 w 2010 roku oraz
do 1,4 biliona mn3 w roku 2020. Analizujc zuycie gazu ziemnego oraz miejsca jego
produkcji naley stwierdzi, e istnieje konieczno midzynarodowego handlu gazem.
Na rys. 1.5 przedstawiono gwne kierunki wiatowego handlu gazem ziemnym.
Midzynarodowy transport gazu odbywa si w dwojaki sposb: przesy gazocigami w
formie gazowej oraz transport metanowcami w formie skroplonej jako LNG.
Europa Zachodnia
Pacyfik Zachodni i Azja
Suma
wiat
14,3
12,0
96,2
2630
16,6
16,2
113,6
3100
17,9
18,4
124,6
3400
19,0
20,5
133,9
3660
13
a wie o tym dotara dosy szybko na tereny polskie. Nic dziwnego, e w rny sposb
prbowano przekona si jak ten gaz si produkuje i jak wyglda wiato, ktre mona w
wyniku jego spalania uzyska. Z dokumentw historycznych wynika na przykad, e w
Warszawie ju w 1844 roku gazem owietlano plac zamkowy i paac przy Paacu
Kazimierzowskim. Gaz dowoono tu w zamknitych pojemnikach, ktre napeniano w
fabryce rzdowej machin" na Solcu. Istniaa tu zatem maa fabryczna gazownia,
jakich zreszt byo wicej w rnych miastach na terenach polskich (np. w Kaliszu, w
odzi). Rwnie we Wrocawiu ju w 1843 roku zapalono pierwsze lampy gazowe w
restauracji ,,Zota G" a produkowano go prawdopodobnie te w maej dowiadczalnej
gazowni. Wkrtce po zastosowaniu gazu do owietlania ulic, owietlenie gazowe
wkracza do wntrz budynkw pocztkowo o charakterze publicznym jak dworce, teatry,
gmachy urzdowe by w poowie lat 60 -tych XIX wieku znale si take w
mieszkaniach.
Gaz spalany by w formie pomieni wieccych o ksztacie motylka. Wtedy nie
znano jeszcze koszulek z siateczki tlenkw toru i cezu, ktra w pomieniu gazowym
rozarza si do biaoci. Ten rodzaj spotgowania wiata gazowego wynalaz Austriak
Auer dopiero pod koniec XIX wieku. Pierwszych prb z zastosowaniem tego wynalazku
dokonano dopiero w 1895 roku. Wynalazek okaza si by rewelacyjny, w lampach
gazowych stosowany jest do dnia dzisiejszego. W latach 70- tych XIX wieku dostrzeono
w gazie wglowym inne walory. Przyczyni si do tego znacznie wynalazek przez
Bunsena nowego rodzaju palnika gazowego, zwanego dzi palnikiem Bunsena.
Przekonano si, e gaz spalajc si pomieniem niebieskim wydziela znaczne iloci
ciepa i moe by znakomitym paliwem. Od tego momentu rozwj poszed take innym
torem. Zaczto produkowa rozmaite aparaty gazowe, a nawet sprzt domowy w ktrym
spalano gaz z odzyskiem ciepa. W muzeach gazowniczych do dzi przechowywane s
stare kuchenki gazowe, lodwki, elazka, maszynki do palenia kawy, lokwki fryzjerskie,
ogrzewacze wntrz, kominki, kocioki i termy na gaz. Z wszystkich tych urzdze
kuchenki gazowe, termy i koty gazowe, cho znacznie zmienione i unowoczenione
funkcjonuj do dzi i dziki nim potrzebny jest gaz i funkcjonuje gazownictwo.
W ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku i pocztku XX wieku gazownictwo
oparte o wgiel przeywa znaczny rozwj. Fakt, e stosuje si gaz jako paliwo,
wprowadza ca rewolucj w wielu dziedzinach ycia, zwaszcza w gospodarstwie
domowym, w rzemiole i przemyle.
Gazownie, zwaszcza due zabiegaj o klienta. Organizuj rne pokazy urzdze
gazowych i ucz jak je uytkowa, aby byo bezpiecznie, oszczdnie i wygodnie.
Podkrelaj zalety gazu jako paliwa. Przy takich gazowniach jak Warszawska, Poznaska,
Krakowska, Bydgoska czy dzka w latach midzywojennych powstaj sale pokazowe i
wystawowe. W Gazowni Warszawskiej z propagand gazu wychodzi si nawet na ulice
miasta. Gazownia dysponuje bowiem samochodem, na ktrym zamontowane s rne
urzdzenia gazowe stanowice wyposaenie azienek czy kuchni, a pokazy odbywaj si
po prostu na ulicach miasta. Robi si wszystko aby by bliej klienta i pozyskiwa go.
Organizowane s take kursy gotowania i pieczenia na gazie, ktre pozwalaj
gospodyniom domowym zapozna si w sposb praktyczny z nowym, wygodnym paliwem
i bezpiecznym jego uytkowaniem.
Od poowy XIX wieku do pierwszej wojny wiatowej na terenach polskich
powstay
122 gazownie, z tego w zaborze pruskim 93, w zaborze austriackim 16 i w zaborze
rosyjskim 13. Po uzyskaniu niepodlegoci w 1918 roku, w Polsce zlikwidowano
kilkanacie maych gazowni w byym zaborze pruskim, za w latach 1926 - 32 zbudowano
14
15
16
1901 roku, produkcj gazu wglowego zaprzestano w latach 40 - tych XX wieku, gdy
wtedy dopiero dotar tu gaz ziemny. W Drohobyczu gazownia wglowa powstaa w 1903
roku, a w 1925 roku uytkuje si tu ju gaz ziemny. W takich miastach jak Jaso, Kausz,
Stryj, Lww w latach 20-tych i 30-tych XX wieku przechodzi si na gaz ziemny
przestawiajc odpowiednio wszystkich odbiorcw na ten rodzaj paliwa.
W gospodarstwach domowych na szerok skal gaz ziemny zaczto stosowa
dopiero po II wojnie wiatowej, kiedy nastpi bardzo dynamiczny rozwj gazyfikacji
kraju. Okres II wojny wiatowej 1939 - 45 nie zahamowa rozwoju sieci przesyowej gazu
ziemnego. Niemieckie wadze okupacyjne w swoich fabrykach zbrojeniowych
potrzeboway duo gazu. W tym okresie znacznie zwikszone zostaje wydobycie gazu
ziemnego w obu zagbiach naftowych. Sieci przesyowe istniejce jako oddzielne zostaj
ze sob poczone. Gazocig przesyowy gazu ziemnego dociera a do Krakowa (1944
rok).
W 1951 roku pierwszy gazocig gazu ziemnego dociera a do Warszawy. Najwicej
gazocigw buduje si w latach 1968 - 1990 i w tym czasie te likwiduje si klasyczne
gazownie przestawiajc wszystkich dotychczasowych odbiorcw na gaz ziemny. Jest to
take okres, kiedy poczone zostaj w jedno dwa Zjednoczenia a mianowicie
Zjednoczenie Przemysu Gazowniczego i Zjednoczenie Grnictwa Naftowego w
Zjednoczenie Grnictwa Naftowego i Gazownictwa (1.01.1976r.). Odtd prowadzona jest
w Polsce cakowicie spjna polityka rozwoju w zakresie poszukiwa, wydobycia,
magazynowania, przesyu i dystrybucji gazu ziemnego. Skutkuje to rozwojem gazyfikacji
miast, przemysu i gospodarstw domowych. Skutkuje to modernizacj przemysu
gazowniczego w Polsce, postpem technicznym i technologicznym zmierzajcym w
kierunku poprawy bezpieczestwa energetycznego Kraju i bezpieczestwa dostaw gazu do
odbiorcy.
1.4.1. ZNACZENIE
POLSKIM.
GAZU
KOKSOWNICZEGO
GAZOWNICTWIE
17
18
21
22
a)
b)
Rys. 1.9 Struktura zuycia gazu w Polsce: a) w sektorze przemysowym, b) w sektorze
odbiorcw domowych.
1.4.5. POLSKI SYSTEM GAZOWNICZY
Polski system przesyowy skada si z dwch wsppracujcych ze sob
podsystemw:
systemu gazu ziemnego zaazotowanego o cieple spalania 28MJ/mn3,
systemu gazu wysokometanowego o cieple spalania 39MJ/mn3.
System przesyowy tworz gazocigi wraz z zespoami zaporowo upustowymi,
zespoami podczeniowymi, zespoami podczeniowymi toczni, stacje gazowe,
tocznie gazu oraz podziemne magazyny gazu.
Podstaw funkcjonowania krajowego systemu gazowniczego jest przesy gazu do
odbiorcw. Dostawa odbywa si poprzez system gazocigw przesyowych wysokiego
cinienia, dostarczajcych gaz ze rde zaopatrzenia do stacji gazowych wysokiego
cinienia, ktre zasilaj sieci rozdzielcze. Gazocigi wysokiego cinienia peni take
funkcj dystrybucyjn przesyajc gaz bezporednio do duych odbiorcw
przemysowych.
Eksploatowany system gazowniczy obejmuje 17,2tys. km gazocigw, w tym
15,4tys km gazocigw przesyowych wysokiego cinienia zasilanych gazem
wysokometanowym oraz 1,8 tys. km gazocigw zasilanych gazem zaazotowanym.
Dugo gazocigw dystrybucyjnych wynosi okoo 95,0tys km. W skad systemu
wchodzi 18 toczni gazu, 1708 stacji gazowych wysokiego cinienia, ponad 4000 stacji
23
24
a)
b)
Rys 1.11 Struktura wiekowa gazocigw w Polce: a) sie przesyowa, b) sie
rozdzielcza
W zalenoci od przyjtego wariantu rozwoju gospodarki i zuycia gazu
przewiduje si zwikszenie moliwoci przesyowej sieci gazocigw do 25 26tys km,
oraz zwikszenie iloci stacji redukcyjno pomiarowych pierwszego i drugiego stopnia
do okoo 14 000. Planuje si take rozbudow sieci dystrybucyjnej o okoo 35%, tj. 115
120tys km. Stan przyrostu dugoci sieci gazocigw w latach 1991 2000 pokazano
na rys. 1.12.
Od stycznia 2003 roku w zwizku z restrukturyzacj i prywatyzacj rozpoczo
dziaalno sze spek dystrybucyjnych ze 100% udziaem PGNiG. W strukturach
spek znalazy si dotychczasowe zakady gazownicze. Spki prowadz dziaalno na
obszarze dystrybucji oraz detalicznego odbioru gazu. Odpowiadaj one za remonty,
eksploatacj oraz rozbudow sieci dystrybucyjnej. Na terenie kraju funkcjonuj
nastpujce spki:
Dolnolska Spka Gazownictwa,
Grnolska Spka Gazownictwa,
Karpacka Spka Gazownictwa,
Mazowiecka Spka Gazownictwa,
Pomorska Spka Gazownictwa,
Wielkopolska Spka Gazownictwa.
Spki gazownicze posiadaj koncesj na przesy, obrt oraz dystrybucj gazu. Realizuj
roczn sprzeda gazu w wielkoci 7360 ty mn3 co stanowi okoo 60% sprzeday
PGNiG.
25
26
2010 2014
8,0mld mn3,
2015 2020
9,0mld mn3,
wyduenie dostaw o dwa lata (2021 2022) w ilociach po 9,0mld mn3 rocznie.
czne iloci gazu jakie bd do Polski dostarczane w okresie obowizywania
Protokou Dodatkowego ulegaj wic zmniejszeniu w stosunku do wielkoci
kontraktowych o 56.6mld mn3, czyli o 26.2%. Wydatki na import gazu z Rosji bd w
okresie obowizywania Protokou Dodatkowego nisze w porwnaniu ze
zobowizaniami kontraktowymi o ponad 5mld dolarw. Wynegocjowane iloci
stwarzaj realne moliwoci dywersyfikacji zaopatrzenia kraju w gaz przez wzrost
krajowego wydobycia lub import z innych kierunkw zalenie od rzeczywistego
poziomu zuycia gazu w Polsce
1.4.7. ROLA MAGAZYNW GAZU ZIEMNEGO W KRAJOWYM SYSTEMIE
GAZOWNICZYM
Jednym z zasadniczych elementw prawidowego funkcjonowania sieci
gazowniczej, pozwalajcym na bezawaryjne i cige dostawy gazu do odbiorcy s
magazyny gazu. Zapotrzebowanie gazu przez odbiorcw charakteryzuje si
nierwnomiernoci poborw w cigu roku. Zaley ona od rodzaju odbiorcw
pobierajcych gaz z sieci, oraz ich wzajemnego udziau procentowego.
Zapotrzebowanie na moc przez odbiorcw przemysowych zaley od technologii
uytkowania gazu, zasad ruchu zakadu, stopnia awaryjnoci urzdze i innych
czynnikw zakcajcych produkcje. Zapotrzebowanie na moc przez odbiorcw
komunalno - bytowych zaley gwnie od przebiegu temperatury otoczenia.
Nierwnomiernoci poboru gazu oglnie moemy podzieli na sezonowe i
dobowe. Dobowe wahania w poborze gazu w zasadzie mog by wyrwnywane poprzez
pewn pojemno magazynow rurocigw przesyowych gazu. Pocztkowo, budowano
magazyny gazw jako zbiorniki stalowe naziemne, lub podziemne. Jednak wykonanie
takiego typy magazynw suyo tylko do pokrywania dobowych nierwnomiernoci
poboru gazu. Wykonanie duych zbiornikw stalowych jest jednak mao opacalne, ze
wzgldu na due koszty utrzymania, wykonania, a take wielko obszaru
przeznaczonego pod taki magazyn gazu.
W celu pokrywania nierwnomiernoci sezonowych poboru gazu, zwizanych z
okresem lato zima, a take w przypadku dostaw gazu z jednego kierunku naley
budowa due magazyny gazw, ktre mog by wykonywane w: sczerpanych zoa
wglowodorw, strukturach zawodnionych, kawernach solnych, kawernach skalnych
oraz w wyrobiskach grniczych.
W Polsce konieczne jest wybudowanie podziemnych magazynw o pojemnoci,
co najmniej 4,5mld mn3 (tabela 1.7). Taki wzrost zapotrzebowania na gaz mia by by
osignity w cigu najbliszych 10 lat. Po zrealizowaniu tego programu pojemno
czynna krajowych magazynw gazu w 2010 roku osignaby ok. 25 % rocznego
zapotrzebowania na gaz, a ich zdolno dyspozycyjna dostaw przekroczya wielko 50
% szczytowych potrzeb.
Tabela 1.7. Potrzeba rozbudowy PMG w Polsce, dla optymistycznego wariantu
zapotrzebowania na gaz ziemny.
Rok
Parametr
3
Pojemno czynna[mld mn ]
Zdolno odbioru [mln mn3/dob]
Zdolno
napeniania
[mln
2000
2,0
35,0
17,0
2005
3,4
53,0
28,0
2010
4,5
80,0
37,0
27
mn3/dob]
Przy zakadanym zuyciu gazu w 2010 roku powstaa by rezerwa strategiczna
gazu i magazyny gazu mogyby by wykorzystane do wsppracy z gazocigiem
tranzytowym.
Obecnie w Polsce eksploatowanych jest siedem podziemnych magazynw gazu,
ktrych charakterystyk pokazano w tabeli 1.8. Sze z nich zlokalizowanych jest w
wyeksploatowanych zoach gazu ziemnego, jeden w kawernie solnej. S to: PMG
Brzenica, PMG Swarzw, PMG Husw, PMG Wierzchowice, PMG Janiny, PMG
Mogilno.
Tabela 1.8. Charakterystyka PMG eksploatowanych w Polsce.
Magazyn gazu
Pojemno czynna
[mln mn3]
Moc odbioru
maksymalnego
[mln mn3/dob]
Husw
400
5,8
Swarzw
90
1,2
Brzenica
65
0,9
Strachocina
115
1,2
Janiny
10
0,004
Wierzchowice
w budowie okoo 1200
4,3
Mogilno
w budowie okoo 487
13,0
suma
1500
26,4
Poza wyrwnaniem sezonowych dostaw gazu PMG speniaj nastpujce
funkcje:
umoliwiaj eksploatacj systemu gazowniczego przy staych ilociach
przesyanego gazu, co osiga si przez wysoki wspczynnik wykorzystania
systemu, co powoduje obnienie kosztw transportu gazu,
zabezpieczenie penych i nieprzerwanych dostaw gazu do odbiorcw,
umoliwienie prowadzenia eksploatacji z gazu ziemnego w sposb cigy,
moliwo odbioru staych iloci gazu importowanego,
tworzenie gospodarczych i strategicznych rezerw gazu w wypadku przerwania
dostaw gazu importowanego.
28
transport,
magazynowanie
wydobycie
rozdzia
wysokie cinienie
oczyszczanie,
uzdatnianie
odbir gazu
pomiar
redukcja
pomiar
redukcja
PMG
a)
wydobycie
magazynowanie
zaadunek
skraplanie
wyadunek
tran
t
spor
magazynowanie
odbir,
uytkowanie
regazacja
b)
Rys 1.13. Schematy rozprowadzania gazu ziemnego: a) gaz ziemny, b) gaz pynny
Przesy i rozdzia paliwa gazowego odbywa przy pomocy systemu gazocigw,
ktre wg Rozporzdzenia Ministra dziel si na:
sie gazow tj. system gazocigw poczony ze stacjami gazowymi,
toczniami gazu i magazynami gazu,
sie przesyow sie gazowa, ktr jest transportowane paliwo gazowe do sieci
dystrybucyjnej lub bezporednio do odbiorcy przemysowego,
sie dystrybucyjn sie gazowa, ktr dostarcza si paliwo gazowe do
odbiorcw zlokalizowanych na okrelonym terytorium.
Gazocigi magistralne su do przesyania gazu z rejonw jego pozyskania do
rejonu odbioru. Na trasie gazocigu przesyowego w odlegociach okoo 100 200km
rozmieszcza si tocznie gazu, ktre su do sprania gazu, do wymaganego cinienia
roboczego, dziki czemu gaz moe by dalej przesyany. Na wszystkich przeszkodach
terenowych, oraz rozgazieniach gazocigw montowane s zespoy zaporowe. W
okrelonych miejscach gazocigw buduje si stacje redukcyjno pomiarowe suce
do pomiaru iloci przesyanego gazu, oraz zmniejszania cinienia roboczego w
rurocigu. Od stacji redukcyjno pomiarowych rozpoczyna si system gazocigw
zasilajcych i rozdzielczych.
Gazocigi zasilajce s to rurocigi ktre dostarczaj gaz do poszczeglnych
czci miejskiego lub rejonowego systemu gazyfikacji. Sie tych gazocigw budowana
jest w ukadach piercieniowych, rozgazionych lub mieszanych (rys 1.14). Gaz z tych
gazocigw moe by czciowo odbierany na trasie przez odbiorcw, zwaszcza
przemysowych.
29
Q
Q
b)
a)
c)
Rys 1.14. Ukady sieci gazowych: a) rozgaziony, b) piercieniowy, c) mieszany.
Gazocigi rozdzielcze s to przewody niskiego lub redniego cinienia
dostarczajce gaz najbliej pooonym odbiorcom w sposb bezporedni, lub po
przejciu przez redukcje cinienia w szafkach redukcyjnych. Gaz dostarczany przez te
przewody odbierany jest w caoci. W zalenoci od penionych funkcji, ukadw
rozdzielczych oraz warunkw eksploatacji takich jak cinienie, ilo stopni zasilania
sieci gazowe moemy podzieli wg poniszego schematu (rys. 1.15).
sieci gazowe
rodzaj funkcji
cinienie robocze
struktura
ilo stopni
cinienia
gazociagi
magistralne
wysokiego
cinienia
[1,6 - 10MPa]
rozgazione
jednostopniowe
gazociagi
zasilajce
podwyszonego
redniego cisnienia
[0,5 - 1,6MPa]
piercieniowe
dwustopniowe
gazocigi
rozdzielcze
redniego
cinienia
[10kPa - 0,5MPa]
mieszane
trzystopniowe
przycza
gazowe
niskiego
cinienia
[poniej 10kPa]
30
32
33
materiaami dla kadej sieci gazowej zawarte s w projektach norm: prEN 12007-2 i prEN
12007-3. W przypadku przyczania nowych sieci gazowych do ju istniejcych, caa
procedura przyczania, powinna by starannie zaplanowana, a sama realizacja
przyczania powinna by przeprowadzona w taki sposb, aby zapewni bezpieczestwo
prac oraz cigo dostaw. Prace te powinny uwzgldnia przedsiwzicia, ktre zapewni
minimalny wylot gazu na zewntrz, dostarczenie odpowiednich aparatw oddechowych
oraz innego sprztu ochronnego personelu oraz przedsiwzicia zmierzajce do
zminimalizowania ryzyka zaponu, do zapanowania nad ewentualnym poarem.
Szczeglne rodki ostronoci dotyczce sieci gazowych zawarte s w projektach norm:
prEN 12007-2, prEN 12007-3 oraz prEN 12007-4.
Technologia wykonawstwa oraz materiay dodatkowe uyte do czenia rur
wg prENl 2007-3 oraz prEN 12732 powinny zapewni wytrzymao pocze rwn
wytrzymaoci materiaw podstawowych. czenie rur stalowych powinno by wykonane
wycznie za pomoc spawania elektrycznego. Kategori wymaga jakociowych pocze
spawanych w zalenoci od maksymalnego cinienia roboczego i grup materiaowych rur
okrelaj Polskie Normy. Wykonawcy zczy spawanych, w zalenoci od kategorii
wymaga jakociowych, powinni stosowa odpowiedni system jakoci; zatrudnia
fachowy personel wykonawczy, nadzoru spawalniczego i prowadzcy badania zczy.
Zcza spawane powinny by wykonywane zgodnie z uznanymi technologiami spawania i
instrukcjami technologicznymi spawania.
Jako zczy spawanych powinna by badana metodami nieniszczcymi lub w
razie wymaga dodatkowych metodami niszczcymi. Zgodnie z prEN 12007-2 rury i
ksztatki polietylenowe powinny by czone za pomoc pocze zgrzewanych czoowo
i elektrooporowo, a z rurami stalowymi za pomoc ksztatek polietylenowo - stalowych.
Odgazienia przy wykonywaniu wcze do czynnych gazocigw z polietylenu powinny
by wykonane z trjnikw siodowych. Po wykonaniu wszelkich prac montaowych
operator sieci jest odpowiedzialny za przejcie do eksploatacji sprawnej sieci gazowej.
Aby stwierdzi, e sie zostaa wykonana poprawnie naley podda j odpowiednim
badaniom cinieniowym. Procedury bada cinieniowych sieci gazowej powinny by
wybrane przez operatora sieci gazowej, spord metod podanych w prEN 12327.
Badania wytrzymaociowe oraz badania szczelnoci mog by przeprowadzone jako
badania wsplne przy zastosowaniu cinienia rwnego cinieniu testu
wytrzymaociowego. Badania powinny by przeprowadzane przez osoby kompetentne,
a z kadej prby powinny zosta sporzdzone prowadzone na bieco odpowiednie
protokoy, wyszczeglniajce dat wykonania badania oraz otrzymane wyniki. Sieci
gazowe powinny zosta poddane kocowemu odbiorowi technicznemu zdawczo odbiorczemu zgodnie z prEN 12327. Powinny by zastosowane odpowiednie procedury w
celu dokonania przekazania sieci gazowej do eksploatacji. Wszystkie kocowe odbiory
techniczne zdawczo - odbiorcze i rozruchy nowych instalacji gazowych powinny zosta
przeprowadzone przez osoby kompetentne, upowanione przez operatora sieci gazowej.
Podobne procedury powinny towarzyszy wycofywaniu z uytkowania sieci gazowych.
Eksploatacja nastpuje po przejciu sieci przez operatora. Dla prawidowej analizy
poprawnoci pracy sieci gazowej naley zaopatrzy j w odpowiedni ilo urzdze
pomiarowych.
Operator sieci gazowej powinien zapewni wymagany poziom nawonienia gazu,
wymagane cinienie w sieci oraz odpowiednie rodki dla bezpiecznego
funkcjonowania gazocigu. Operator sieci gazowych powinien ustanowi system
rejestracji dotyczcych tras istniejcych sieci gazowych i utrzymywa go w penej
sprawnoci przez cay okres ich eksploatacji. Dla zapewnienia bezpieczestwa oraz
cigoci dostaw gazu, operator sieci gazowej powinien zastosowa odpowiednie rodki
34
35
powyej DN 500-12m
dla gazocigw niskiego cinienia i redniego cinienia wraz z przyczami - 1m.
dla gazocigw prowadzonych w przecinkach lenych, powinien by zachowany
pas gruntu o szerokoci po 2 metry z obu stron osi gazocigu wolny od drzew i
krzeww.
Projektant moe ustali mniejsze lub wiksze strefy kontrolowane w przypadkach,
gdy wymagaj tego wzgldy techniczno - budowlane, konstrukcyjne lub eksploatacyjne.
Trasa gazocigu i armatura zabudowana na gazocigu powinny by trwale
oznakowane w terenie. Wg EN 334 gazocigi powinny by wyposaone w armatur
zaporow i upustow, ktra powinna mie konstrukcj oraz wytrzymao
mechaniczn umoliwiajc przenoszenie maksymalnych cinie i napre jakie
mog wystpi w gazocigu. Korpusy armatury powinny by wykonane ze stali lub
staliwa.
W gazocigach o maksymalnym cinieniu roboczym nieprzekraczajcym 1,6MPa
dopuszcza si stosowanie armatury z korpusami z eliwa sferoidalnego i cigliwego. W
gazocigach z tworzyw sztucznych dopuszcza si stosowanie armatury z tworzyw
sztucznych. Armatura zabudowana w gazocigach ukadanych pod powierzchni jezdni
powinna by zabezpieczona przed uszkodzeniem od obcie powodowanych
naciskami mechanicznymi. Zgodnie z prEN 1594 gazocigi sieci przesyowej powinny
by podzielone na odcinki wydzielone za pomoc armatury zaporowo - upustowej
zamykanej rcznie lub automatycznie bd za pomoc zdalnego sterowania. Przy
okrelaniu dugoci odcinkw naley wzi pod uwag ich rednic, cinienie i czas
oprnienia odcinka z gazu. Odlego midzy armatur zaporowo - upustow nie
powinna by wiksza ni:
20km dla gazocigw w drugiej klasie lokalizacji,
10km dla gazocigw w pierwszej klasie lokalizacji.
Tereny miejskie o zabudowie jedno lub wielorodzinnej, intensywnym ruchu
koowym, rozwinitej infrastrukturze podziemnej takiej jak: sieci wodocigowe,
cieplne i kanalizacyjne, przewody energetyczne i telekomunikacyjne, ulice, drogi oraz
tereny grnicze, zaliczane s do pierwszej klasy lokalizacji. Pozostae tereny zaliczane
s do drugiej klasy lokalizacji. Ustalenie klasy lokalizacji dokonuje operator sieci
gazowej w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.
Polska jako kraj nalecy do UE musi dostosowa do Europejskiej Dyrektywy
Gazowej wzgldy bezpieczestwa rurocigw. Wszystkie dostpne statystyki
wypadkw potwierdzaj, e przesy gazu rurocigami jest jednym z
najbezpieczniejszych sposobw transportu. Promowanie tego typu transportu oraz
36
dalszy rozwj sieci przesyowych to gwne cele polityki Unii Europejskiej. Obecnie
bezpieczestwo rurocigw nie jest objte regulacjami prawnymi UE. Debata na temat
objcia rurocigw regulacja prawn podobn do tej jak objte s instalacje
chemicznie trwa. Na podstawie ostatniego raportu Komisji Europejskiej wydaje si. e
wkrtce taka inicjatywa ustawodawcza zostanie podjta. Wprowadzenie regulacji
prawnej odnonie bezpieczestwa rurocigw ma za zadanie:
zapobiec powanym awariom rurocigw
ograniczy skutki ewentualnych takich awarii dla ludzi i rodowiska naturalnego.
Z przegldu istniejcych regulacji prawnych w krajach UE dotyczcych
rurocigw wynika, e kilka krajw czonkowskich UE nie posiada aktw prawnych
odnoszcych si do zagroe powanymi awariami rurocigw, a zatem inicjatywa
legislacyjna Unii Europejskiej w tym zakresie moe polepszy sytuacj. Polska jako
kraj tranzytowy dla gazu ziemnego dostarczanego do krajw UE bdzie musiaa
zminimalizowa ryzyko wystpienia awarii gazocigw przesyowych i zapewni cige
dostawy. Osignicia, jakie w tej dziedzinie mamy to otrzymany 26.04.2001 w
Warszawie przez EuRoPol GAZ SA. Certyfikat Bezpieczestwa dla polskiej nitki
gazocigu tranzytowego Jama- Europa Zachodnia, przyznany przez niezalen
midzynarodow organizacj certyfikacyjn Bureau Yeritas.
Certyfikat taki potwierdza, e projekt, budowa i sam gazocig odpowiadaj
najostrzejszym standardom jakociowym UE i stanowi on najlepsze midzynarodowe
wiadectwo jakoci. Przy budowie polskiej nitki gazocigu Jama Europa Zachodnia
szczegln uwag zwracano na ochron rodowiska naturalnego. Niezwocznie po
zakoczeniu budowy przywracano naturalne warunki i poprzednie ekosystemy, a w
kilku przypadkach rekonstrukcja ekologiczna powioda si tak dalece, e na terenach
budowy przywrcono ekosystemy, ktre zanikny tam wiele lat wczeniej.
Wejcie Polski do Unii Europejskiej i powizanie sieci transportowej UE z sieci
polsk bdzie miao dobry wpyw na rnicowanie kierunkw rde zasilania gazem
Polski. W przyszoci bdzie dochodzio do integracji sieci gazocigw w krajach Unii
Europejskiej. Bdzie ona miaa zrnicowane kierunki pozyskania gazu i wysoki
stopie bezpieczestwa energetycznego. Realizowana rozbudowa systemu
gazowniczego pozwoli na sprostanie nowym potrzebom w zakresie zapotrzebowania i
dostaw gazu, wynikajcych ze zmiany ich struktury, zarwno w odniesieniu do iloci
przesyanego gazu, jak i poboru szczytowego. Rozbudowa systemu gazowniczego,
szczeglnie zdolnoci magazynowych gazu jest bardzo kosztowna i dugotrwaa oraz
zaley od moliwoci uzyskania rodkw finansowych na ten cel. Zwikszenie
zagospodarowania gazu wymaga ustalenia jego cen na poziomie zabezpieczajcym
ponoszone koszty pozyskania, magazynowania i dostawy gazu do odbiorcw, jak
rwnie potrzeby rozwoju systemu gazowniczego Dziki uruchomieniu na przeomie
1992 - 1993 roku, dwch pocze systemw gazowniczych Polski i Niemiec
(winoujcie, Zgorzelec) moliwa staa si wsppraca midzy tymi systemami.
Poprzez poczenie pnocne dostarczamy do Niemiec ponad 30mln mn3 gazu rocznie.
Pomogo to przestawi niemiecki system z niskokalorycznego gazu produkowanego z
wgla na gaz ziemny wysoko metanowy. Tyle samo odbiera si poczeniem w
Zgorzelcu, co uatwio przestawienie polskich odbiorcw na Dolnym lsku z gazu
koksowniczego na gaz ziemny. Jednoczenie zawarto kontrakt, ktry umoliwi po
rozbudowaniu systemu odbioru, otrzymywanie nawet do 1.5mld mn3 gazu.
Plan rozwoju gazownictwa w Polsce jest cile zwizany z problemem
ekologicznym. Nadal notuje si wysoki poziom zanieczyszczenia rodowiska
spowodowanego w duym stopniu rodzajem stosowanych paliw i technologi ich
37
38
39
40
41
42
43
r =
pV = m RT
Z tego rwnania wynika zaleno
pv
=1
RT
(2.6)
gdzie:
R
T
(MR)
v
p
n
m
- gsto [kg/m3],
- indywidualna staa gazowa [kJ/kgK],
- rednia temperatura ukadu [K],
- uniwersalna staa gazowa [kJ/kmolK],
- objto waciwa gazu [mn3/kg],
- cinienie rednie ukadu [Pa],
- liczba moli skadnika lub mieszaniny,
- masa skadnika [kg]
W celu zastosowania rwnania (2.5) do oblicze dla gazw rzeczywistych do
rwnania wprowadzony zosta wspczynnik ciliwoci gazu, Z, ktry jest miar
odchyki gazu rzeczywistego od gazu doskonaego.
Zaleno wyraona rwnaniem (2.6) przyjmowana jest jako rwnanie
definicyjne wspczynnika ciliwoci Z.
44
(2.7)
(2.8)
(2.10)
p n V n = Z n n ( M R )T n
p nV n = m Z n R Tn
45
x = n
p xTn
Z xTx pn
(2.14)
M
M
nrz =
=
= nid
(2.16)
v mol v molid . Z n
Zn
gdzie:
M
- masa molowa gazu, lub mieszaniny gazw [kg/kmol],
vmol
- objto molowa rzeczywista [m3/kmol],
vmolid. - objto molowa idealna [mn3/kmol],
Z n = 1 X i bi
i =1
(2.17)
gdzie:
Xi
- udzia molowy i-tego skadnika w mieszaninie gazw,
bi
- wspczynnik sumacyjny i-tego skadnika mieszaniny gazw, z tabeli wasnoci
gazw.
2.2.2. GSTO GAZU W WARUNKACH RZECZYWISTYCH
Gsto gazu w warunkach roboczych (rzeczywistych) tj. przy cinieniu
bezwzgldnym px oraz temperaturze Tx obliczamy korzystajc z rwnania redukcyjnego
gazu (2.14), lub te rwnania Clapeyronea dla warunkw roboczych.
Rwnanie to mona zapisa w postaci:
W przypadku mieszaniny gazw, gsto obliczamy ze wzoru analitycznego w
postaci:
n
pn
n id =
X iM i
(2.18)
T n R m i =1
gdzie:
Rm
Tn
Mi
pn
Xi
46
x = n
(p
p p )Tn
p nTx K x
+ ''
(2.19)
gdzie:
pp
- cinienie pary wodnej nasyconej w temperaturze Tx [Pa],
47
S rz = S id
Z npow
Zn
(2.25)
gdzie:
- masa molowa gazu [kg/kmol],
Mg
Mpow - masa molowa powietrza [kg/kmol],
g
- gsto gazu [kg/m3],
pow - gsto powietrza [kg/m3],
npow - gsto powietrza w warunkach normalnych [kg/m3],
nid - gsto normalna idealna [kg/m3].
48
Z
RTP ZRT
P P
(2.30)
c=
ZRT
P2
oraz skracajc otrzymamy ostatecznie:
1 1 Z
(2.31)
c=
P Z P
Jest to rwnanie suce do obliczenia wartoci izotermicznego wspczynnika
ciliwoci gazu. W przypadku gazw doskonaych (Z=1) z rwnania (2.99) wynika
zaleno:
1
c=
(2.32)
P
Dla gazw rzeczywistych, przy zaoeniu, e wspczynnik ciliwoci gazu Z zmienia
si w niewielkim stopniu od cinienia, rwnanie (2.99) mona zapisa:
1
(2.33)
c
P
i =1 ni 1
gdzie:
Xi
- udzia objtociowy i-tego skadnika,
- wykadnik izentropy i-tego skadnika w warunkach normalnych.
ni
Wykadnik izentropy gazw zaley od cinienia i temperatury. Zaleno
wykadnika od warunkw termodynamicznych szacunkowo mona odczyta z
wykresw, ktre znajduj si w normach. Przykadowe wykresy wykadnika izentropy
dla gazu pokazano na rysunku 2.4.
49
20
0 0
C
10 0
0
C
40 0
C
- 60 0C
- 20 0 C
1,9
20
0 0
C
1,8
1,5
0
30
0
40
1,4
0
30
1,7
C
0
40 0 C
0
50
1,6
0C
1,6
150
100 0
C
-20 C
1,7
2,1
2,0
1,8
2,2
0 0C
80 C
1,9
2,3
- 100 C
wykadnik izentropy
0 0C
2,0
40 0C
wykadnik izentropy
2,1
500
1,3
1,5
1,2
1,4
1,1
10
15
20
25
30
35
cinienie MPa
1,3
10
15
20
25
30
35
cinienie MPa
a)
b)
Rys.2.4 Wykres zalenoci wspczynnika izentropy od cinienia i temperatury
a) dla metanu, b) dla azotu
Wykadnik izentropy dla gazw energetycznych w zakresie temperatur od
0
30 C do 600C i cinie od 0 do 7.0MPa zaleca wyznacza si ze wzorw:
gdzie:
T1
Tn
n
pn
p1
50
(2.38)
dW
dy
Wyraenie to jest znane jako matematyczny zapis pynnego prawa tarcia
Newtona. Lepko dynamiczna pynw jest jedn z najwaniejszych wielkoci
charakteryzujc wszystkie pyny rzeczywiste., ktr mona oblicza z rnych wzorw.
Dla gazu wielko lepkoci dynamicznej zaley od warunkw
termodynamicznych, w jakich si on znajduje, oraz od skadu gazu.
Dla warunkw normalnych lepko dynamiczn mieszaniny gazowej moemy
obliczy ze wzoru:
n
n =
i =1
ni
X i M i Tki
(2.39)
X
i =1
M i Tki
gdzie:
ni
Xi
Mi
Tki
- staa Sutherlanda.
Lepko dynamiczn paliw gazowych w zakresie temperatur od 300C do 600C,
oraz w zakresie temperatur od 0 do 7.0MPa mona obliczy z nastpujcych zalenoci
empirycznych:
0,0960T13
1 = n
+ 0,245 10 9 ( p1 p n )
T1 + 160
dla gazw zaazotowanych
0,0911T1
+ 0,234 10 9 ( p1 p n )
T1 + 138
dla gazw koksowniczych
1 = n
2
3
(2.41)
(2.42)
0,0849T1 3
1 = n
+ 0,120 10 9 ( p1 p n )
T1 + 110
(2.43)
gdzie:
(2.44)
= x
x
gdzie:
Z xTx pn
n p xTn
(2.45)
52
ze
etr
wi
po
gla
w
ek
n
t
le
azo
ut
dw
40
30
tan
me
Pa s
-6
13
27
12
7 0
C
n
tle
lepko dynamiczna 10
ar
go
n
Pa s
-6
lepko dynamiczna 10
50
11
0 C
r
wod
20
- 13
10
10
0
100
200
300
400
500
6
7
8
cinienie MPa
b)
a)
Rys 2.6 Zaleno lepkoci dynamicznej od cinienia i temperatury: a) dla rnych
gazw,
b) dla metanu.
53
wodr
siarkowodr
tlenek wgla
12 770
25 419
12 644
3 050
6 071
3 020
10 760
23 444
12 644
2 570
5 600
3 020
i =1 Gi
gdzie:
Gmw - dolna lub grna granica wybuchowoci mieszaniny gazowej[%obj],
p1,pn - cinienia parcjalne (czstkowe) skadnikw gazu [Pa],
Gi
- dolne, lub grne granica wybuchowoci i-tego skadnika gazu [% obj.].
54
T pk = X i Tki
(2.50)
i =1
cinienie pseudokrytyczne:
55
Ppk = X i Pki
(2.51)
i =1
1000
500
300
Pa
M
2
,
0
Pa
200
100
0,
1
gdzie:
Xi
- udzia molowy i-tego skadnika,
Tki
- temperatura krytyczna i-tego skadnika [K],
Pki
- cinienie krytyczne i-tego skadnika [Pa].
Uwaga: Definiowane parametry pseudokrytyczne nie s tosame parametrami
rzeczywistymi parametrami krytycznymi mieszaniny.
Pa
Pa
M ,5 M
0
0,3
a
MP
1,0
a
MP
a
2,0 5 MP
2,7 MPa
4,0
a
MP
7,0
50
30
20
10
5,0
3,0
2,0
1,0
0,5
0,3
0,2
0,1
0,05
0,03
0,02
0,01
0,005
0,003
0,002
0,001
-60
-40
-20
20
40
60
80
100
120
0
temperatura gazu C
Rys. 2.1 Wykres wilgotnoci bezwzgldnej w stanie nasycenia gazu ziemnego par
wodn w zalenoci od temperatury i cinienia.
56
2.10. KRTKA
GAZW
CHARAKTERYSTYKA
TERMODYNAMICZNA
57
temperatury minimum funkcji Z(p,T) staje si coraz mniej widoczne i gaz rzeczywisty
zachowuje si prawie jak gaz doskonay.
Przy wykonywaniu oblicze, w ktrych wystpuje wspczynnik ciliwoci
gazu Z dopuszcza si korzystanie z wykresu Standinga-Katza, ktry przedstawiono na
rys. 2.3. W celu dokonania okrelenia wielkoci wspczynnika Z naley obliczy
parametry zredukowane gazu, lub te pseudozredukowane mieszaniny gazw. Wykres
moe by stosowany tam, gdzie niewymagana jest dua dokadno obliczenia wartoci
wspczynnika ciliwoci gazu Z.
Dla pojedynczego gazu bdzie:
Temperatura zredukowana:
T
(2.52)
Tzr = r
Tkr
Cinienie zredukowane:
p
(2.53)
p zr = r
p kr
Dla mieszaniny bdzie:
Temperatura pseudo zredukowana:
T
(2.54)
Tpzr = n r
X i Tkri
i =1
(2.55)
i =1
n
p
A = 0,42748 X i 2zri,5
i =1 T zri
n
p
B = 0,08664 X i zri
T zri
i =1
0,5
(2.56)
(2.57)
gdzie:
Xi
- udzia molowy i-tego skadnika mieszaniny gazw,
pzri
- cinienie zredukowane i-tego skadnika,
Tzri
- temperatura zredukowana i-tego skadnika.
Po obliczeniu wspczynnikw A i B wstawia si je do rwnania RedlichaKwonga zapisanego w postaci:
Z
A
(2.58)
Z1 =
Z B Z +B
58
p kr =
Tk + X H 2 S
p k Tkr
1 X H 2 S 0.556
(2.61)
gdzie:
- skorygowana warto temperatury krytycznej [K],
Tkr
- skorygowana warto cinienia krytycznego [Pa],
pkr
XH2S - uamek molowy zawartoci siarkowodoru w gazie,
59
3,0
2,8
2,6
2,4
2,2
2,0
1,9
1,8
1.0
0.9
1,7
1, 1,0
1
5
1.1
1,6
0.8
a,
ps
eu
do
z re
du
ko
wa
na
1,5
1,45
0,7
1,3
0.6
1,2
1,3
zre
du
ko
wa
n
1,4
1,35
1,4
1 ,5
1, 6
1,7
pe
ra
tur
a
1,25
tem
1,2
0.5
1,8,9
1 0
2,
2,2
1,15
0.4
3,0
1,1
0.3
1.7
1.6
1.5
1.4
1.3
1.2
1,05
1.1
1.0
0.9
10
11
12
13
14
15
60
CO 2 %
100
90
80
15
70
60
25
50
40
= 30
30
=
20
20
10
=
34
,5
10
20 30 40
50 60
70 80 90 100
H 2S %
61
1 iZ
mi
(2.63)
Z = 1 + A1 mi = 1 + i
i =1 i! m T , x , = 0
i =1
gdzie:
Qg
T
p
dn
XCO2
XH2
62
Rwnanie wirialne
Stan gazw rzeczywistych mona najoglniej i najcilej opisa rwnaniami
majcymi posta wielomianw, w ktrych objto molowa, bd cinienie wystpuj
jako zmienne niezalene. Rwnania tego typu, nazywane s w literaturze rwnaniami
wirialnymi stanu, s to w zasadzie zalenoci empiryczne.
Podstawowym rwnaniem wirialnym stanu jest zaleno:
pv
B C D
Z=
= 1+ + 2 + 3 + K
(2.67)
RT
v v
v
'
' 2
' 3
= 1+ B T + C p + D p + K
Wystpujce w tym rwnaniu wspczynniki B, C, D nazywane s
wspczynnikami wirialnymi: B drugi wspczynnik wirialny, C trzeci wspczynnik
wirialny, itd.
Inn czsto stosowan postaci rwnania wirialnego, w ktrej cinienie jest
zmienn niezalen jest wzr:
pV = RT + B '' p + C '' p 2 + D '' p 3 + K
(2.68)
Wspczynniki wirialne wystpujce w rwnaniach (2.41) i (2.42) s ze sob
powizane. Porwnujc odpowiednie rwnania parami otrzymuje si nastpujce
zalenoci:
B '' = B ' RT = B
(2.69)
2
CB
(2.70)
C '' = C ' RT =
RT
D 3BC + 2 B 2
D '' = D ' RT =
(2.71)
( RT ) 2
Wartoci wspczynnikw wirialnych zale od rodzaju gazu oraz temperatury.
Wspczynniki wirialne okrelone s nastpujcymi wzorami:
B = b0 + b1T + b2T 2 + K
(2.72)
C = c0 + c1T + c 2T 2 + K
(2.73)
Rwnanie wirialne spenia dobrze opisuje gazy czyste, jak i mieszaniny gazowe.
Dokadno i zakres cinienia wzrastaj z liczb wspczynnikw wystpujcych w
rwnaniu, ktre ujmuj odchyki stanu gazu rzeczywistego od gazu doskonaego.
63
v b T v2
Wspczynniki a i b mona oblicza z zalenoci:
16
1
(2.80)
a=
p k v k2Tk
b = vk
3
4
Wniesiona przez Berthelota poprawka znacznie stabilizuje wspczynnik a, w
zwizku, z czym rwnanie (2.53) daje duo lepsze wyniki od rwnania van der Waalsa.
W zakresie wyszych temperatur oraz umiarkowanych cinie rwnanie Berthelota
stosuje si w wersji uproszczonej w postaci:
9 pr
6
1 2
pv = RT 1 +
(2.81)
128 Tr Tr
64
0,5
n
pri
0, 4278 X i 2,5
i =1 Tri
Z
Z=
n
n
p
p
Z 0, 08664 X i ri Z + 0, 08664 X i ri
Tri
Tri
i =1
i =1
(2.86)
65
c
a
b
pv 2 = RT v + B0 1 1 3 A0 1 (2.90)
v
v vT
A0 = X i A0i
(2.91)
i =1
B0 = X i B0 i
(2.92)
C = X i Ci
(2.93)
a = X i ai
(2.94)
b = X i bi
(2.95)
i =1
n
i =1
66
oznaczenia: A0, B0, a, b, c, oraz Tk i pk oblicze dokona mona np. przy pomocy
wzorw Marona Turnbulla:
2
T p'
A0 = A k' k
Tk p k
T p '
a = a ' k' k
Tk p k
'
0
(2.96)
(2.97)
T p'
(2.98)
c = c k' k
Tk p k
'
' Tk p k
(2.99)
B0 = B0 '
Tk p k
T p '
(2.100)
b = b ' k' k
Tk p k
Tak obliczone stae rni si od wartoci wyznaczonych dowiadczalnie, ale po
podstawieniu ich do rwnania otrzymuje si wyniki z bdem nie przekraczajcym kilku
procent. Obliczenia z rwnania parametrw T i v nie sprawia adnych trudnoci.
Natomiast obliczanie objtoci molowej jest dosy uciliwe ze wzgldu na uwikan
posta rwnania.
W tym przypadku naley stosowa metod kolejnych przyblie, lub te metod
graficzn, przy zaoeniu, e jeden z parametrw T lub p jest stay.
Znanych jest wiele rnych rwna stanu gazu, ktre zawieraj wicej ni dwa
wspczynniki stae. Rwnania te s ograniczone ,mniejsz liczb zaoe i dlatego
powinny by bardziej uniwersalne. Jednak wiksza na og liczba staych komplikuje
posta rwnania, co powoduje trudnoci w obliczeniach matematycznych.
Rwnanie stanu Soave Redlicha - Kwonga
W 1972 roku rwnanie Redlicha Kwonga zostao zmodyfikowane przez
a
Soavego. Autor zmieni czon rwnania
wystpujcy w rwnaniu na czon (a).
T
Dlatego rwnanie (2.56) moemy zapisa w postaci:
RT
a
p=
(2.101)
v b v(v + b )
gdzie:
a
- wspczynnik obliczany wg rwnania Redlicha Kwonga (2.57),
= (1 + m(1 Tr2 ))
(2.102)
gdzie:
Tr
- temperatura zredukowana.
Parametr m rwnania zaley od wartoci wspczynnika Pitzera i wyraa si
zalenoci:
m = 0.480 + 1.574 0.176 2
(2.103)
Czynnik acentryczny wprowadzony zosta w roku 1955 przez Pitzera jako
parametr korelujcy, majcy za zadanie scharakteryzowanie a-sferycznoci czstek gazu
(acentrycznoci). Rwnanie okrelajce czynnik acentryczny ma posta:
67
pv
pk
= log
(2.104)
gdzie:
- cinienie krytyczne [Pa],
pk
- cinienie nasycenia w temperaturzr T = 0.7Tk [Pa],
pv
- temperatura krytyczna [K].
Tk
Parametry rwnania Soave Redlicha - Kwonga wyraaj si nastpujcymi
zalenociami:
R 2 T k2
(2.105)
a = a
pk
RT k
b = b
(2.106)
pk
i
b = 0 . 08664
(2.107)
a = 0 . 42747
Zapisujc rwnanie stanu SoaveRedlichaKwonga w postaci ze wzgldu na
warto wspczynnika ciliwoci gazu Z otrzymamy rwnanie:
Z 3 Z 2 + (A B B 2 )Z AB = 0
(2.108)
gdzie wspczynniki A i B wyraaj si zalenociami:
( a ) p
bp
A=
B=
(2.109)
2
RT
(RT )
Parametry mieszane rwnania stanu wyraaj si nastpujcymi zalenociami:
(a )m = xi x j (ai a j i j )0.5
(2.110)
i
bm = xi bi
(2.111)
p=
v b ( v + b )2 cb 2
Parametry a, b oraz posiadaj takie samo znaczenie, jak w rwnaniu SoaveRedlicha-Kwonga. Parametr c zosta wprowadzony jako efekt analizy wartoci Zc oraz
b/vc = 0,253. Dla zoptymalizowanej wartoci c = 2 Peng i Robinson otrzymali warto
wspczynnika Zc = 0,307 oraz b/vc = 0,253. Bazujc na tak przyjtej wartoci
parametru c rwnanie stanu gazu Penga Robinsona przyjmuje posta:
RT
a
(2.113)
p=
v b v (v + b ) + b (v b )
Wprowadzajc klasyczne warunki dotyczce punktu krytycznego otrzymujemy
nastpujce parametry rwnania stanu:
68
R 2 T k2
pk
RT k
b = b
pk
i
b = 0 . 07780
a = 0 . 45724
Parametr rwnania zdefiniowany jest jako:
a = a
= (1 + m (1 T r0 .5 ))
(2.114)
(2.115)
(2.116)
(2.117)
69
ri
Xi =
r
Zni i
i =1 Zn i
- przeliczanie na udzia molowy z udziau masowego
gi
Xi =
n
g
Mi i
i =1 M i
- przeliczanie udziau masowego na objtociowy (molowy)
M
R
lub
ri = g i i
ri = g i i
M
Rz
gdzie:
- indywidualna staa gazowa staa gazowa,
Rz
- staa gazowa staa gazowa i-tego skadnika,
Ri
- masa molowa i-tego skadnika.
Mi
n
(2.131)
(2.132)
(2.133)
Z n = 1 X i bi
Zn = 0,99734
i =1
70
n =
nid
Zn
Obliczenie gstoci gazu w warunkach roboczych
Obliczenie cinienia absolutnego gazu
pa =1,6996MPa
pa = p1 + Pb
Obliczenie cinienia parcjalnego pary wodnej w temperaturze roboczej
1809,85
pw = 1,919kPa
log p w = 7,345
T1 33,72
Obliczenie gstoci pary wodnej w temperaturze roboczej
1652,67
w = 0,0143 kg/m3
log w = 4,723
T1 38,32
Obliczenie wzgldnego wspczynnika ciliwoci w warunkach roboczych
Z
K=
K = 0,96501
Zn
Gsto gazu w warunkach roboczych
1 = n
( p1 p w ) Tn
p nTK
+ w
w = 12,707kg/m3
Przykad 2.2
Obliczy wspczynnik ciliwoci gazu Z dla mieszaniny gazw korzystajc z rwnania
Redlicha-Kwonga. Mieszanina skada si z etanu, oraz azotu. Parametry ukadu s
nastpujce: rednie cinienie gazu P1 = 4,0MPa, cinienie barometryczne pb = 990hPa,
rednia temperatura gazu T = 285K.
Zestawienie danych:
Rodzaj
gazu
Masa
molowa
Cinienie
Lepko
Wspczy- Udzia
krytyczne dynamiczna
nnik
objtogazu
sumacyjny ciowy
[kg/kmol]
[kPa]
[Pas]
[b0,5]
[%]
C2H6
N2
30,07
28,0135
4880
3390
8,81 10-6
16,52 10-6
0,1
0,0224
Temperatura
krytyczna
45
55
[K]
305,83
126,2
Wykadnik
Normalny
izentropy wspczynnik
ciliwoci
[-]
[-]
1,19
1,4
0,99
0,9995
71
X :=
i
Zn
i
X =
i
Zn
i=1
0.452
0.548
M g :=
X M
i
M g = 28.944
i=1
kg
kmole
p1
Tr :=
Pr =
Pk
T
Tk
1.023
1.472
Tr =
i
0.768
1.862
A := 0.42748
X
i
2.5
i = 1
T
ri
( )
B := 0.08664
i=1
A = 0.37875
Pr
i T
r
B = 0.089662
Iteracja rwnania:
Warto startowa Z = 1
Z1 :=
Z1 :=
Z
ZB
Z
ZB
A
Z+B
A
Z+B
Z1 = 0.75091
Z1 = 0.68501
= 0.08776198
Z
ZB
A
Z+B
Z1 = 0.66169
= 0.034
Z
ZB
A
Z+B
Z1 = 0.65265
= 0.014
72
Z1 :=
Z
ZB
A
Z+B
Z1 = 0.64903
= 5.546 10
Z
ZB
A
Z+B
Z1 = 0.64756
= 2.264 10
Z
ZB
A
Z+B
Z1 = 0.64696
= 9.259 10
Normalny wykadnik
Udzia skadnika
[%]
izentropy ni
CH4
1,31
93
C2H6
1,19
2,5
C3H8
1,11
1,5
N2
1,30
1,0
CO2
1,40
2,0
Obliczenie wykadnika izentropy gazu w warunkach normalnych
1
n = 1 + n
xi
i =1 ni 1
n = 1 +
0,93 + 0, 025 + 0, 015 + 0,10 + 0, 020
1,31 1 1,19 1 1,11 1 1,30 1 1, 40 1
n = 1,2984
73
n =
i =1
ni
X i M i Tki
X
i =1
n = 10,21910-6 Pas
M i Tki
0,0960T
+ 0,245 10 9 ( p1 p n )
T1 + 160
lub ze wzoru na lepko dynamiczn gazu:
1 = n
1 = 11,0210-6 Pas
Cs
T1
273,15
= 11,0210-6Pas
= n
Cs
273,15
1+
T1
gdzie Cs - staa Sutherlanda, odczytana z tabeli wasnoci gazw dla metanu Cs = 164
Obliczenie wartoci wspczynnika ciliwoci gazu Z
Parametry zredukowane gazu
Temperatura zredukowana:
T
298
Tzr =
Tzr = 1,56
Tzr = r
Tkr
190,5
Cinienie zredukowane:
p
0,4 10 6
p zr =
pzr = 0,087
p zr = r
p kr
4598,8 10 3
wartoci wspczynnika ciliwoci gazu Z odczytana z wykresu Standinga Katza
Z = 0,96
Obliczenie gstoci gazu
pT Z
1 = n 1 n n
1 = 2,698 kg/m3
p n T1 Z
Obliczenie lepkoci kinematycznej gazu
1+
74
1
= 4,08 10-6 m2/s
1
Przykad 2.5
Obliczy cinienie gazu, pod ktrym dwutlenek wgla osignie gsto = 0,08g/cm3.
w temperaturze 00C korzystajc z rwna van der Walsa, Redlicha Kwonga oraz
Berthelota.
Dane:
Tk = 304K
Pk = 7,397MPa
Vk = 0,0957m3/kmol
M = 44 kg/kmol
Obliczenie objtoci molowej
M CO
44
vmol =
vmol = 55 10-5m3/mol
vmol =
0, 08
0.08664 RTk
b = 0,0296 [m3/kmol]
pk
RT
a
p = 3,0 [MPa]
0,5
p=
v b T v (v + b)
z rwnania Berthelota
16
a=
pk vk2Tk
a = 110 [N m4 K / mol2]
3
1
b = vk
b = 2,39 10-5 [m3/mol]
4
RT
a
p=
p = 2,98 [MPa]
v b T v2
Przykad 2.6
W fabryce zwizkw azotowych znajduje si pod cinieniem 0,2MPa przygotowana do
produkcji amoniaku mieszanina gazowa o skadzie masowym:gN2 = 0,82, oraz gH2 =
0,18.
Obliczy udziay objtociowe, udziay molowe, indywidualne stae gazowe, cinienia
parcjalne oraz mas czstkow mieszaniny
Dane:
MN2 = 28 kg/kmol
b=
75
MH2 = 2 kg/kmol
MR = 8314 kJ/kmol
Obliczenie indywidualnych staych gazowych
J
MR
RN2 =
R N 2 = 297
MN2
kgK
J
MR
R H 2 = 4157,3
MH2
kgK
Obliczenie staej gazowej mieszaniny gazw
n
J
R = g i Ri
R = 994
i =1
kgK
Obliczenie udziaw molowych i objtociowych mieszaniny
RH 2 =
Xi = ri
ri = g i
Ri
R
rN 2 = 0,246
rH 2 = 0,754
M Z = ri M i
MZ = 8,4 [kg/kmol]
i =1
76
77
z kierunku 1 na 2 i 3,
z kierunku 2 na 1 i 3,
rwnoczenie z kierunkw 1 i 2 na 3.
stacja o trjkierunkowym zasilaniu dla przepywu gazu:
z kierunku 1 na 2 i 3,
z kierunku 2 na 1 i 3,
z kierunku 3 na 1 i 2.
Powysze ukady technologiczne umoliwiaj zdalne i automatyczne sterowanie
przepywem gazu na stacjach dostosowujc przepyw gazu przez ukad technologiczny
do aktualnych potrzeb ruchowych wystpujcych w wle rozdzielczym. Wszystkie
operacje technologiczne i kontrolne w wzach realizowane s przez ukady
komputerowe.
Do podstawowych ukadw technologicznych stacji rozdzielczych zaliczamy:
ukady filtracyjne, ktre skadaj si najczciej z baterii filtrw zabudowanych
na gazocigach dolotowych do wza. W stacjach rozdzielczych najczciej stosowane
s
filtro-separatory,. S to urzdzenia, ktre su jednoczenie do oczyszczania gazu z
czstek staych i ciekych.
ukady pomiarowe, w stacjach rozdzielczych w zalenoci od konfiguracji stacji
montowane s na gazocigach dolotowych do stacji i wylotowych ze stacji. Su do
bilansowania poszczeglnych odcinkw sieci gazowej. Ukady pomiarowe musz by
dostosowane do maksymalnych i minimalnych przepyww gazu na poszczeglnych
kierunkach zasilania i rozbioru gazu.
ukady regulujce ( redukcyjne ), su do regulacji przepywu na poszczeglne
kierunki rozbioru gazu, tak aby zapewni odpowiedni wielko przepywu, oraz
ograniczy cinienie wylotowe do dopuszczalnego maksymalnego cinienia roboczego
danego gazocigu wylotowego. Ukady redukcyjne stosujemy zamiast ukadw
regulujcych w przypadku gdy istnieje dua rnica cinienia wlotowego do stacji i
maksymalnego cinienia dopuszczalnego na gazocigu wylotowym. Ukady regulujce
powinny zabezpiecza odpowiedni redukcje cinienia
ukady zabezpieczajce, stosowane na stacjach w celu zabezpieczenia
prawidowego ruchu gazu w stacji. Stosuje si je do: zabezpieczenia przed wzrostem
cinienia powyej dopuszczalnego na danym kierunku wylotowym, zabezpieczenia
przed przecieniem gazomierzy i filtrw gazu, zabezpieczenia przed skokowym
wzrostem przepywu przy przeczaniu z kierunkw zasilania o rnym cinieniu
dolotowym.
3.1.2. STACJE GAZOWE REDUKCYJNO-POMIAROWE
Stacje redukcyjno pomiarowe s w zasadzie stacjami niewymagajcymi
obsugi, oraz stanowi najliczniejsz grup stacji gazowych. Do podstawowych ukadw
technologicznych wystpujcych w tych stacjach zalicza si:
ukad oczyszczania gazu,
1.
ukad podgrzewania gazu ( w stacjach wysokiego cinienia ),
2.
ukad pomiarowy,
3.
ukad redukcyjny,
4.
ukad nawaniania gazu,
5.
kotownie,
6.
ukady AKP i telemetrii.
7.
78
80
82
G
q
a)
83
Q
G1
G1
G k1
Gr
Gn
G kn
Gr
G kr
Gk
b) c)
Rys. 3.2 Ukady pomiarowe gazu: a) typu U1, b) typu U2, c) typu U3, gdzie: G1,Gn
gazomierze uytkowe, Gr - gazomierz rezerwowy, Gk,kn,kr gazomierze kontrolne:
rezerwowe i robocze.
3.1.7. ARMATURA GAZOWA NA STACJACH GAZOWYCH
Do armatury gazowej stosowanej na stacjach gazowych zaliczamy:
reduktory cinienia, ktre powinny by dobierane wg charakterystyk
dostarczanych i deklarowanych przez producenta, tak aby zapewni po redukcji
wymagany strumie objtoci przepywajcego gazu, przy zakadanych
najwyszych i najniszych cinieniach wejcia i wyjcia z reduktora. Zaleca si,
aby masa reduktorw nie przekraczaa 80 kg, a konstrukcja reduktora powinna
umoliwia przegld i konserwacj, bez koniecznoci demontau,
zawory do rcznej regulacji cinienia, z moliwoci pynnej regulacji cinienia,
dopuszczane s do stosowania na stacjach redukcyjnych dla cinie nominalnych
do 1,6MPa. Stosowane zawory nie powinny ulega samoczynnemu zamykaniu,
oraz otwieraniu przez strumie przepywajcego gazu,
zawory szybko zamykajce, naley dobiera tak, aby przy zakadanym
maksymalnym strumieniu objtoci w warunkach najniszego cinienia
wejciowego nie powodoway nadmiernych spadkw cinienia. Zawory naley
dobiera wg dostarczanych charakterystyk producentw. Zawory powinny
posiada urzdzenia do rcznego otwierania oraz wskanik otwarcia. Zawory
mog stanowi cao z reduktorem. Czas zadziaania nie powinien by duszy
jak 2s,
zawory upustowe wydmuchowe, powinny by montowane za reduktorami
cinienia, a ich przepustowo powinna wynosi od 2 do 5% przepustowoci
nominalnej cigw redukcyjnych, na ktrych s zamontowane. Cinienie
otwarcia powinno by nastawione poniej cinienia zamykania zaworw
szybkozamykajcych, przy wzrocie cinienia powyej cinienia wyjciowego.
Czas reakcji nie powinien przekracza 2s. Otwarcie i zamknicie zaworw nie
powinno powodowa zakce pracy innych urzdze zabezpieczajcych.
Konstrukcja zaworw powinna umoliwia zmian nastaw regulacji cinienia bez
koniecznoci demontau rury wydmuchowej,
armatura upustowa i zamykajca (zawory, zasuwy), powinna by wyposaona we
wskaniki pooenia elementu zamykajcego. Sia potrzebna do zamknicia nie
powinna przekracza 350N.
Konstrukcja armatury gazowej powinna mie wytrzymao zapewniajc
przenoszenie maksymalnych napre, jakie wystpuj na gazocigach, powstajcych na
skutek cinienia, zmian temperatury, wibracji, osiadaniem elementw. Armatura
zewntrzna powinna by przystosowana do pracy w temperaturze od 290C do 600C.
Korpus armatury powinien by wykonany ze stali lub staliwa. Dla cinie do 1,6MPa
dopuszcza si wykonanie korpusu z eliwa sferoidalnego lub cigliwego. Dla cinie
roboczych do 0,4MPa korpus armatury powinien by wykonany ze stopw miedzi, lub
aluminium.
84
87
88
UYWANE
NA
STACJACH
89
q1 =
1 m ax ( dlaq n m ax ) n m ax
n
q1 =
q
1 m in ( dlaq n m ax ) n m ax
n
q1 =
q
1 m ax ( dlaq n m in ) n m in
n
q1 =
q
1 m in ( dlaq n m in ) n m in
(3.1)
(3.2)
(3.3)
(3.4)
gdzie:
n
gsto gazu w warunkach normalnych [kg/m3],
1max gsto gazu dla maksymalnego strumienia objtoci [kg/m3],
1min gsto gazu dla minimalnego strumienia objtoci [kg/m3],
90
b)
a)
c)
Rys. 3.3. Kryzy pomiarowe z mechanizmem wymiany: a) przykad typowej zabudowy
dwukomorowej "FIOMASTER" w cigu pomiarowym, b) obudowa dwukomorowa kryzy
firmy Pietro Fiorentini, c) gazomierz zwkowy dwukomorowy firmy PECO
Obudowa jednokomorowa pozwala na wymian kryzy bez koniecznoci
demontau odcinka pomiarowego. Obudowa dwukomorowa stosowana jest przewanie
na rurocigach o wikszych rednicach lub w stacjach pomiarowych nieposiadajcych
cigw pomiarowych rezerwowych. Schematy obudw zwek pomiarowych wraz ze
sposobem wymiany kryz pokazano na rys. 3.4.
b)
a)
Rys. 3.4. Schematy obudw i wymian kryzy: a) obudowa dwukomorowa, wymiana kryzy
bez koniecznoci obniania cinienie roboczego, b) obudowa jednokomorowa, wymiana
kryzy po obnieniu cinienia roboczego do atmosferycznego firmy Pietro Fiorentini.
Dopuszcza si do stosowania gazomierze zwkowe z wymiennymi kryzami,
pod warunkiem uzyskania akceptacji obudowy kryzy przez PGNiG oraz zatwierdzenie
typu przez Gwny Urzd Miar. Kryza z mechanizmem wymiany musi spenia take
wymagania stawiane przez norm ZN-D4006 2001r.
Wielko gazomierzy zwkowych naley dobiera wg tabeli 3.2, w zalenoci
od przewidywanych maksymalnych i minimalnych wielkoci przepywajcego
strumienia objtoci gazu przez gazomierz. Wartoci podane w tabeli 3.2 naley
traktowa jako orientacyjne.
Tabela 3.2 Parametry gazomierzy zwkowych
Wielko
DN
Qmax
Qmi [mn3/h]
gazomierza
[mm]
Jeden
Jeden przetwornik
0,5
[mn3/h]
p lub
przetwornik p
przetworniki p
GZ 50
50
120
10
30
GZ 80
80
300
30
90
GZ 100
100
450
50
150
GZ 150
150
1000
100
300
91
GZ 200
200
1800
180
540
GZ 250
250
2800
280
840
GZ 300
300
4000
400
1200
GZ 400
400
7200
720
2200
Dopuszcza si zastosowanie gazomierzy zwkowych o rednicach DN 450, 500,
600, 700, 800, 900 oraz 1000mm, wykonanych zgodnie z wymaganiami normy
ZN-4006:2000, jeeli przemawiaj za tym wzgldy techniczno ekonomiczne.
W celu zapewnienia odpowiedniej dokadnoci pomiaru strumienia objtoci za
pomoc gazomierza zwkowego, zestaw montaowy, jak i sam gazomierz musi
spenia wymagania normy ZN-G-4006:2001.
W celu uzyskania zakresu pomiarowego rwnego zakresowi pomiarowemu
przetwornika pierwiastkujcego, naley stosowa dwa przetworniki liniowe. Bd
sygnau wyjciowego przetwornika pomiarowego rnicy cinie pierwiastkujcego lub
liniowego powinien by mniejszy ni 0,25% grnej granicy zakresu, oraz nie powinien
przekracza 1,25% wartoci sygnau odpowiadajcego wartoci wielkoci mierzonej.
3.2.3. GAZOMIERZE TURBINOWE
Gazomierz turbinowy (rys. 3.5), jest to gazomierz, ktrego elementem
pomiarowym jest wirnik ze skrzydekami, obracajcy si z prdkoci proporcjonaln do
strumienia objtoci przepywajcego gazu. Gazomierze turbinowe znajduj
zastosowanie gwnie przy pomiarach rozliczeniowych gazu w sieciach przesyowych
wysokiego cinienia. Mog by one stosowane take przy cinieniach niszych, jednak
ich praca jest najbardziej korzystna przy wysokich cinieniach, kiedy wzrasta zakres
pomiarowy gazomierza, a obnieniu ulega efekt bezwadnoci turbiny.
b)
a)
Rys. 3.5 Gazomierze turbinowe: a) firmy Alsi GTE, b) firmy Gazomet typ TRZ 03
Korpus gwny gazomierza wykonany jest z aluminium, eliwa, eliwa
sferoidalnego lub te ze stali w ksztacie cylindra wraz z zintegrowanymi konierzami
sucymi do zamontowania gazomierza.
Gazomierze turbinowe zbudowane s z :
Zespou pomiarowego nazywanego inaczej komor pomiarow, skadajc si z:
prostownicy strumienia (kierownica strugi), ktra suy do zwikszenia
prdkoci przepywajcego gazu, majc za zadanie zapewnienie jednorodnego
profilu prdkoci gazu przepywajcego przez wirnik turbiny, poprzez
zlikwidowanie turbulencji przepywu przed wlotem do komory pomiarowej
gazomierza,
wirnika pomiarowego turbiny, wykonanego z du dokadnoci, z aluminium,
lub plastyku. opatki wirnika ustawione s skonie, co powoduje, e wpywajcy
gaz napiera na nie i wprowadza wirnik w ruch obrotowy. Wirnik turbiny
powinien by tak wykonany, aby zapewnia dokadny pomiar przy niskich, jak i
wysokich cinieniach pomiaru gazu.
92
b)
a)
Rys. 3.6. Schemat gazomierza turbinowego: a) budowa;1. zesp pomiarowy w skad
ktrego wchodzi: wirnik turbiny - 4,kierownica strugi - 3, 2. korpus gwny, 5. zesp
przeniesienia napdu, 6. zesp liczyda; b) przekrj gazomierza wyposaonego w modu
auto adjust
Zespou liczyda skadajcego si z przekadni zbatych, za pomoc, ktrych
zostaj zliczane obroty turbiny, przekazywane nastpnie na liczydo mechaniczne
zliczajce rzeczywist ilo przepywajcego gazu w mn3. Liczydo gazomierza powinno
by szczelne, a pokrywa obudowy powinna by odporna na promieniowanie
nadfioletowe. Liczyda mechaniczne gazomierzy turbinowych wyposaone s
standartowo w wyjcia elektryczne, do ktrych podcza si nadajniki impulsw niskiej
czstotliwoci LF, a take czasem w standardzie lub na zamwienie nadajniki impulsw
redniej i wysokiej czstotliwoci.
Nadajniki impulsw niskiej czstotliwoci montowane s przewanie jako
zewntrzne i mona je instalowa bez otwierania obudowy gazomierza i zrywania
plomb. Zainstalowane s w ten sposb, e jeden impuls nadajnika odpowiada jednemu
obrotowi ostatniego kka mechanizmu liczyda. Mog by one wykonane jako
nadajniki indukcyjne lub te jako kontaktowe. Nadajniki indukcyjnociowe przesyaj
sygna prdowy na wiksze odlegoci. Nadajniki impulsw wysokiej czstotliwoci
wsppracuj z przelicznikami sieciowymi typu CPS i przetwornikami wysokiej
czstotliwoci. Informacja przekazywana przez nadajnik pozwala na obserwacje zmian
chwilowych wielkoci objtoci przepywajcych przez gazomierz. Do gazomierza
mog by zainstalowane nastpujce typy nadajnikw:
93
3DN, natomiast odlegoci skrajnie wystajcych czci gazomierza, ktre wystaj poza
korpus gazomierza, mierzone od jego osi nie powinny przekracza 150mm plus 1,5DN.
Dwuturbinowy modu auto adjust (stosowany w gazomierzach Alsi
Equimeter) przystosowuje gazomierze do speniania dodatkowych czynnoci,
polegajcych na sygnalizowaniu nieprawidowoci w pracy urzdzenia. Modu pozwala
na automatyczne samokorygowanie mierzonych wielkoci i niwelowanie bdw,
bdcych wynikiem zuycia elementw gazomierza. Pierwsza z lewej (rys. 3.6b),
robocza turbinka, peni rol klasycznego wirnika i wykonuje swe zadanie podajc
informacje o przepywie do systemu pomiarowego. Druga turbinka o minimalnym
nachyleniu opatek obraca si ze sta prdkoci w stosunku do wirnika roboczego.
Proporcja obrotw jest fabrycznie ustalona, a jakakolwiek jej zmiana moe by lokalnie
lub zdalnie zinterpretowana.
Nawet nieznaczne uszkodzenie lub pocztek procesu zuycia oysk jest
uchwytne. Dodatkowe urzdzenia elektroniczne mona tak zaprogramowa, aby na
bieco korygoway mierzone przepywy i prezentoway je w poprawnych wielkociach
Z technicznego punktu widzenia gazomierze turbinowe dziaaj jak turbiny gazowe, lecz
pracujce bez obcienia. Moc indukowana na turbinie wynika z koniecznoci pokrycia
strat oporw tarcia mechanicznego wystpujcych w oyskach i przekadniach, a take
z faktu istnienia strat przepywu na opatkach turbiny. Najczciej spotykanym
rozwizaniem jest przepyw osiowy, i jest to wwczas gazomierz turbinowy osiowy.
Gazomierze turbinowe stosuje si do najniszego przepywu, ktry wynosi
0,8mn3/h przy zakresowoci obcienia 1:50. Dla maych wartoci strumienia
przepywajcej objtoci gazu siy tarcia w oyskach gazomierza s wiksze od si
czynnych powodujcych obrt turbiny, co powoduje, e turbina gazomierza nie obraca
si.
Zasada pomiaru przepywajcego medium przez gazomierz turbinowy polega na
pomiarze porednim. Niemierzona jest bezporednio objto przepywajcego gazu,
lecz liczba obrotw turbiny. Podczas pracy gazomierza zakada si, e prdko
obrotowa turbiny jest proporcjonalna do strumienia objtoci gazu. W rzeczywistoci
wielko ta zalena jest jeszcze od takich wielkoci jak lepko kinematyczna, gsto,
moment tarcia w oyskach, rednica korpusu, rednica piasty, rednica zewntrznej
turbiny, ilo i grubo opatek, nachylenie opatek, dugo turbiny, skok linii rubowej.
Gazomierze turbinowe powinny spenia wymagania normy PN-92/M-54832/03.
Do pomiarw naley stosowa gazomierze turbinowe osiowe, o dugoci rwnej 3DN, z
przyczami konierzowymi, wyposaone w liczydo mechaniczne. Nie zaleca si
stosowania gazomierzy turbinowych z oyskami trwale nasmarowanymi
(samosmarujcymi).
Gazomierze turbinowe s precyzyjnymi urzdzeniami pomiarowymi. W celu
zapewnienia ich prawidowego funkcjonowania naley dokadnie przestrzega instrukcji
producenta, oraz instrukcji montaowych. Gazomierze turbinowe w wykonaniu
standardowym przeznaczone s do pracy w pozycji poziomej, oraz instalowane na
odcinkach prostoliniowego przepywu gazu. Dopuszcza si pionowy monta
gazomierzy, do napywu z gry, jednak tylko dla gazomierzy, ktre s wykonywane na
specjalne zamwienie. Sposb instalowania pionowego naley jednak szczegowo
uzgadnia z producentem przepywomierzy.
Gazomierze turbinowe starszej generacji wymagaj przewanie dugich, prostych
odcinkw dopywowych, ktre montowane s przed gazomierzem. Przed odcinkiem
dopywowym powinien by zamontowany filtr gazowy w celu dokadnego oczyszczenia
gazu z czstek, co najmniej do 10m, w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniem
wirnika turbiny, ktry jest wraliwy na uszkodzenia mechaniczne. W nowoczesnych
94
25000
750
2500
1300
800
500
a)
b)
Rys. 3.8 Gazomierze rotorowe: a) firmy Common b) firmy Romet.
Obrt rotorw jest przenoszony przez sprzgo magnetyczne i system przekadni
do gwki liczyda. Informacja o iloci gazu, ktry przepyn przez gazomierz jest
wskazywana na sumatorze (liczydle mechanicznym), natomiast nadajniki HF i LF
umoliwiaj wspprac gazomierza z zewntrznymi urzdzeniami elektronicznymi, np.
korektorem CMK-01, CMK-02 i innymi pracujcymi w standardzie okrelonym przez
norm branow ZN-G-4005 2001r.
96
b)
a)
Rys. 3.10 Gazomierz miechowy: a) widok, b) przekrj
Gazomierz miechowy zbudowany jest z dwch komr pomiarowych z
odksztacalnymi membranami (mieszkami).Mieszki wykonane s przewanie z tkanin
syntetycznych gumowanych (dawniej koziej skry). Mechanizm pomiarowy pracuje na
zasadzie swobodnej membrany. Ruch mechanizmu wywoany jest rnic cinie
midzy krcem wlotowym a wylotowym gazomierza. Komor pomiarow jest
przestrze midzy ruchom membran, a obudow gazomierza. Cztery podzielone
syntetycznymi membranami komory pomiarowe zostaj na przemian napeniane i
oprniane w czasie pracy.
Przekadnia przegubowa przenosi ruch mieszkw na waek korbowy. Waek
korbowy poprzez zasuwy steruje przepywem gazu. Ruch obrotowy przekadni
przenoszony jest poprzez sprzgo magnetyczne na liczydo. Efektem tego s mae siy
dziaajce na oyskowania oraz cicha praca gazomierza, a rozwizanie konstrukcyjne
oparte na zasadzie swobodnej membrany umoliwia zastosowanie mechanicznej
korekcji temperaturowej dla ustalonej temperatury odniesienia. Gazomierze s
produkowane w obudowie z blachy stalowej czonej na zakadk w wersji dwu - lub
jednokrcowej. Zastosowane materiay zapewniaj wysoki poziom jakoci gazomierzy.
Regulacja mechanizmu pomiarowego odbywa si poprzez system
wskazwkowy. Gazomierze miechowe, a zwaszcza stosowane do pomiarw
przemysowych posiadaj nadajnik impulsw, do przesyania danych. Gazomierze
miechowe powinny spenia wymagania normy PN-94/M-54832/02. Wielko
gazomierza naley dobiera w zalenoci od przewidywanych obcie maksymalnego i
minimalnego. Wielkoci stosowanych gazomierzy miechowych podano w tabeli 3.5,
wedug ktrej w zalenoci od rednicy i wielkoci przepywajcego gazu, naley
ustala wielko gazomierza.
Tabela 3.5 Wielko gazomierzy miechowych
Obcienie
Wielko rednica nominalna
Obcienie
minimalne
gazomierza
DN [mm]
maksymalne
Qmin [mn3/h]
Qmax [mn3/h]
G 1,6
20
2,5
0,016
G 2,5
25
4
0,025
G4
25
6
0,040
G6
25
10
0,060
G 10
40
16
0,100
G 16
40
25
0,160
G 25
50
40
0,250
G 40
80
65
0,400
G 65
80
100
0,650
98
G 100
G 160
100
150
160
250
1,000
1,600
a)
b)
Rys. 3.11. Gazomierz ultradwikowy: a) widok gazomierza, b) zasada dziaania
Zastosowanie techniki cyfrowej przetwarzania sygnaw umoliwia bardzo
dokadny pomiar czasu przejcia fali ultradwikowej, a co si z tym wie zapewnia
dokadny pomiar przepywu. Ze wzgldu na zastosowan cyfrow technik obrbki
sygnaw osignito wyjtkowo du stabilno pomiaru.
99
100
102
103
104
a)
b)
Rys. 3.13 Przetworniki rnicy cinie firmy Pnefal: a) widok, b) budowa
Przetworniki cinienia s to urzdzenia, ktre dokonuj pomiaru rnicy
cinienia, jaka oddziaywuje na membrany przetwornika, za porednictwem cieczy
wypeniajcej
(np. olej), ktry wypenia komor gowicy. Poprzez oddziaywanie na spryst
membran pomiarowa, poczon z czujnikiem (np. piezoelektrycznym) stanowic
ruchom elektrod kondensatora rnicowego, rejestrowane jest przemieszczanie si
membrany, ktra powoduje zmian pojemnoci kondensatora. Zmiana pojemnoci
przetwarzana jest na sygna elektroniczny przetwornika i przekazywana do ukadu
pomiarowego. Wykalibrowany czujnik pomiarowy pokazuje nam rnic cinienia,
ktr mierzy przetwornik.
Przelicznik elektroniczny, jest to urzdzenie elektroniczne wchodzce w skad
zestawu korekcyjnego, realizujce przetwarzanie i przeliczanie sygnaw wejciowych,
wskazywanie wynikw kocowych i porednich, kontrolujce prac zestawu
korekcyjnego, oraz zapewniajce wspprac z innymi urzdzeniami
P'
P'
F
P
jest, wic wielkoci sta, w zwizku, z czym prawo cigoci przepywu moemy
zapisa w nastpujcy sposb:
F W
F W
qm = 1 1 = 2 2 = const
(3.5)
v1
v2
gdzie:
qm
- wydatek masowy [kg/s]
w1
- prdko przepywu pynu w przekroju FI [m/s]
w2
- prdko przepywu pynu w przekroju FII [m/s]
v1
- objto waciwa pynu w przekroju FI [kg/m3]
v2
- objto waciwa pynu w przekroju FII [[kg/m3]
F1, F2 - pole przekroju strumienia [m2]
Wydatek masowy mona wyznaczy dziki temu, e jest on zwizany z rnic
cinie na zwce pomiarowej, w stopniu niepewnoci podanym w normie PN-EN ISO
5167, nastpujcym rwnaniem:
dla parametrw przed zwk:
C
d 2
qm =
1
2p 1
(3.6)
4
1 4
lub dla parametrw za zwk:
C
d 2
qm =
2
2p 2
(3.7)
4
1 4
gdzie:
C
- wspczynnik przepywu (sposb obliczenia podano w dalszej czci),
- przewenie =d/D,
1
- liczba ekspansji przed zwk,
2
- liczba ekspansji za zwk,
d
- rednica zwki w warunkach roboczych [m],
D
- rednica wewntrzna rurocigu [m],
p
- cinienie rnicowe [Pa],
1
- gsto pynu przed zwka [kg/m3],
2
- gsto pynu za zwk [kg/m3].
Znajc wartoci liczby ekspansji 1 przed zwk, rnic cinie przed i za
zwk p oraz cinienie statyczne za zwka p2 moemy obliczy liczb ekspansji za
zwk z nastpujcego rwnania:
p
2 = 1 1 +
(3.8)
p2
Wydatek objtociowy pynu obliczamy korzystajc z zalenoci:
q
qv = m
(3.9)
gdzie:
106
- przewenie =d/D,
d
- rednica zwki w warunkach roboczych [mm],
D
- rednica wewntrzna rurocigu [mm],
p
- cinienie rnicowe [Pa],
1
- gsto gazu w warunkach roboczych przed zwk [kg/m3],
n
- gsto gazu w warunkach normalnych [kg/m3],
1
- liczba ekspansji przed zwk.
3.4.1. WSPCZYNNIK PRZEPYWU C
Obliczenie wspczynnika przepywu C przeprowadza si za pomoc wzorw,
ktre zale od sposobu pomiaru cinienia na zwce pomiarowej. Pomiar cinienia na
zwkach moe by: przytarczowy, konierzowy oraz tzw. D i D/2 (patrz rozdz. 3.5.1)
Dla przytarczowego pomiaru rnicy cinienia wspczynnik przepywu C
obliczamy z rwnania:
C = 0 ,5959 + 0 , 0312 2 ,1
0 , 75
(3.11)
10 6
0 ,1840 + 0 , 0029
Re D
W przypadku konierzowego pomiaru rnicy cinienia wspczynnik przepywu
oblicza si z wzoru w postaci:
C = 0,5959 + 0,0312 2,1 0,1840 8 +
8
2 ,5
0, 75
(3.12)
106
2,286 4 0,8560 3
+
0,0029
D
D 1 4
Re D
Natomiast dla pomiaru rnicy cinie tzw. metod D i D/2 wspczynnik
przepywu obliczamy ze wzoru:
2, 5
C = 0, 5959 + 0, 0312
0, 09 L1 4 (1 4 )
2 ,1
0,1840 + 0, 0029
8
2 ,5
10 6
Re D
0 ,75
(3.13)
0, 0337 L'2 3
107
2 ,5
10 6
Re D
0 ,7
10 6
10 L1
0,123e 7 L1 )
+ ( 0, 043 + 0, 080 e
Re
(3.14)
4
0, 031 ( M 2' 0, 8 M 2' 1,1 ) 1,3
4
1
gdzie:
0 ,8
19000
A =
(3.15)
ReD
2 L'2
'
(3.16)
M 2 =
1
W zalenoci od rodzaju pomiaru rnicy cinie, wartoci odlegoci L1 oraz L2
s takie same jak w powyszych zalenociach przy obliczeniach prowadzonych ze
wzoru Stolza.
3.4.2. LICZBA EKSPANSJI
W czasie dokonywania pomiarw przy pomocy kryz, dla wszystkich rodzajw
odbioru cinienia, liczb ekspansji naley oblicza korzystajc ze wzoru empirycznego
w postaci:
p
(3.17)
1 = 1 0, 41 + 0, 35 4
p1
gdzie:
- przewenie =d/D,
p
- cinienie rnicowe [Pa],
108
D - rednica rurocigu
d - rednica
kryzy
a)
D - rednica rurocigu
d - rednica
kryzy
L 2 = 25,4mm
L 1 = 25,4mm
L 2 = 0,5D
L1 = D
b)
109
Q
b
a
c
c)
Rys. 3.15. Sposoby odbioru cinienia na zwce pomiarowej: a), typu D i D/2 b)
konierzowy, c) przytarczowy szczelinowy dla wysokiego cinienia.
Przy projektowaniu odcinka pomiarowego naley zgodnie z norm ZN-G 40051995 dla kryz przestrzega dugoci prostych i gadkich odcinkw rurocigu przed i za
zwk pomiarow.
W przypadku braku moliwoci spenienia warunkw wymaganych w normie w
odcinek rurocigu przed zwk pomiarow naley zamontowa prostownic strumienia
strugi, ktrej zadaniem jest zmniejszenie turbulencji przepywu gazu.
Na rys. 3.16a, b ,c pokazano przykadowe rozwizania konstrukcyjne prostownic
strumienia gazu (przekroje). Dugoci prostownic, oraz odlegoci ich montau w
zalenoci od kryzy pomiarowej ujte s w normie PN-93/M-53950/01.
b)
c)
a)
Rys. 3.16 Prostownice strumienia: a) prostownica K-Lab NOVA, b) prostownica NEL
(Spermana) c) prostownica Gallaghera.
3.5.2. KRYZA POMIAROWA
Mierzc wydatek przepywajcego gazu mierzymy prdko, ktra jest wyraona
poprzez cinienie dynamiczne. Rnic cinie uzyskujemy dziki wmontowaniu
wsposiowo z osi rurocigu kryzy o ksztacie koowym. Wmontowana kryza powinna
spenia szereg warunkw, ktre zapewniaj prawidowe jej funkcjonowanie.
Powierzchnie kryzy (dopywowa, odpywowa) powinny by paskie i wzajemnie
rwnolege. Wikszo wielkoci konstrukcyjnych kryzy i jej obudowy stanowi
wielokrotno rednicy kryzy d, lub te rednicy rurocigu D.
Przy konstrukcji odcinka pomiarowego naley zwrci szczegln uwag na
fakt, e rednica wewntrzna piercieni mocujcych przy piercieniowym odbiorze
cinienia nie bya mniejsza od rednicy wewntrznej rurocigu przesyowego Dw. Na
rys. 3.17 przedstawiono schemat znormalizowanej kryzy pomiarowej.
110
E
powierzchnia
dopywowa
powierzchnia
odpywowa
kt sfazowania
e
d
krawd
dopywowa
krawdzie
odpywowe
E - grubo kryzy
D - rednica rurociagu
d - rednica kryzy
e - dugo otworu kryzy
POMIAROWEGO
ZE
ZWK
orn
ik
przetw
o
cinie rnik
nia
a)
b)
Rys. 3.18 Schemat podczenia przetwornika cinie (rnicy cinie):a) na rurocigu
pionowym z przetwornikiem poniej otworw impulsowych, b) na rurocigu poziomym z
przetwornikiem powyej osi rurocigu
W przypadku przepywu cieczy nagazowanej, przetwornik cinienia naley
montowa powyej osi gazocigu wg schematu jak na rys. 3.19.
W przypadku przepywu gazu w rurocigu, ktry zanieczyszczony jest czstkami
wody lub te kondensatu przetwornik cinienia musi by zamontowany poniej osi
rurocigu. Na przewodach impulsowych naley wwczas zamontowa naczynia
oddzielajce, ktre oddzielaj ciecz od gazu. Przykadowy schemat takiego podczenia
przetwornika pokazano na rys. 3.20.
ik
orn
etw a
prz snieni
ci
ik
orn
etw a
prz snieni
ci
111
4 5
7
8
112
a)
b)
0
Rys 3.22 Podczenie czujnika temperatury: a) pod ktem 45 , b) pod ktem prostym
Jeeli pomiar temperatury wykonywany jest po stronie odpywowej zwki
pomiarowej, wwczas pomiar naley skorygowa na skutek izotermicznego rozprania
si gazu. Jeeli iloraz straty cinienia do cinienia bezwzgldnego p1jest wikszy ni
0,02 to wwczas temperatur gazu przed zwka naley oblicza wg nastpujcego
wzoru:
p1
T1 = T 2
p1
(3.20)
gdzie:
T1
- temperatura gazu przed zwka [K],
T2
- temperatura gazu za zwka [K],
p1
- cinienie gazu przed zwka [Pa].
113
x = 20,48 kg/m3
Obliczenie wydatku objtociowego gazu
1d 2
C
qng = 56549,89 mn3/h
q ng = 0, 0039986
p 1
4
1
n
Przykad 2
Obliczy rednic kryzy pomiarowej do pomiaru wydatku objtociowego gazu dla
nastpujcych danych: rednica gazocigu D = 200 mm, cinienie rnicowe p =
35000Pa, prdko gazu na kocu gazocigu W = 16 m/s, cinienie gazu na kocu
rurocigu P1 = 3,5MPa, temperatura gazu na kocu rurocigu T = 298 K, cinienie
barometryczne b = 996hPa, wilgotno gazu = 75 %, skad gazu: C1 = 70 %, C2 = 3,5
%, C3 = 1,5 %, CO2 = 5,0 %, N2 = 20,0 %, konierzowy pomiar cinienia
Zestawienie wasnoci fizycznych skadnikw gazu ziemnego
Skad
Udzia
Masa
Wspczynnik
Xi
Mi [kg/kmol]
Xi Mi
Sumacyjny bi
C1
C2
C3
CO2
N2
Skad
0,70
0,035
0,015
0,05
0,20
Lepko gazu
i
[Pa s]
16,043
30,070
44,097
44,010
28,013
Wykadnik
izentropy
[i]
0,0490
0,100
0,1453
0,0819
0,0224
Cinienie
krytyczne
Pki [Pa]
C1
10,22 10-6
1,31
4598.8 103
C2
8,51 10-6
1,19
4880 103
C3
7,46 10-6
1,14
4250103
-6
CO2
13,76 10
1,3
7386103
N2
16,52 10-6
1,4
3390 103
Warunki normalne wg PN:
Pn= 101325 [Pa]
Tn= 273,15 [K]
MR= 8314 [J/Kkg]
Obliczenie bezwzgldnego cinienia statycznego
p1 = P1 + b
p 1 = 3 ,5 10 6 + 99600 = 3 ,5996 [ MPa ]
Obliczenie masy molowej mieszaniny gazowej
11,2301
1,05245
0,661455
2,2005
5,6026
Temperatura
krytyczna
Tki [K]
190,555
305,83
369,82
304,2
126,2
M g = Xi Mi
i =1
114
0,5
n
Pr
i
A = 0,427 X i
2,5
i =1
Tri
n
Pr
B = 0,0864 X i i
Tri
i =1
( )
A=0,110961
B= 0,043964
Z B Z +B
warto startowa Z = 1
1
A
Z1 =
Z1 = 0,9397
1 B 1+ B
dla Z = 0,9397
0,9397
A
Z1 =
Z1 = 0,93628
0,9397 B 0,9397 + B
zbieno iteracji
Z Z1 = 0,00342271 warunek zbienoci nie zosta speniony
dla Z = 0,93628
0,93628
A
Z1 =
Z1 = 0,93607
0,93628 B 0,93628 + B
zbieno iteracji
Z Z1 = 0,000208
Warunek zbienoci iteracji zosta speniony zatem wspczynnik ciliwoci gazu Z
wynosi Z1= 0,93607
Obliczenie gstoci gazu
gsto normalna idealna
n
p
nid = n ( xi M i )
nid = 0,926 [kg/m3]
R Tn i =1
gsto normalna rzeczywista gazu n
n =
id
Zn
wspczynnik ciliwoci gazu w warunkach normalnych
Z n = 1 xi bi
i =1
n =
id
Zn
gsto gazu wilgotnego
( p1 p p ) Tn
1 = n
+ bis
p a T1 K 1
wzgldny wspczynnik ciliwoci
Z
K1 =
zn
gsto pary wodnej nasyconej
Zn=0,99764
n = 0928 [kg/m3]
K1=0,93828
115
1652 , 67
4 , 723
38 , 32 + T1
bis = 10
1809,85
7 , 345
T1 33, 72
K
p p = 10
pp = 3,139 [kPa]
dla otrzymanych wielkoci warto gstoci gazu wilgotnego wynosi:
1 = 32,19581 [kg/m31
Obliczenie lepkoci dynamicznej gazu
w warunkach normalnych
(
n
n =
i =1
x i M i Tki
(x
n
i =1
M i Tki
i =1 i 1
dla gazw zaazotowanych
0,342
0, 0160
( p1 pn )
(T Tn ) 103
K1=1,35841
1 = n + 3
K
10 Pa
1
Obliczenie masowego wydatku przepywu
qm = w F
Wyznaczanie przewenia zwki pomiarowej
Wydatek objtociowy gazu qv
D 2 W P1 Tn n
qv =
4 Pn T1
1
obliczanie liczby ekspansji :
p
= 1 (0,41 + 0,35 4 )
p1
obliczenie wspczynnika A2
1 Re
A2 =
D 2 h 1
pocztkowe wartoci zmiennych iteracji:
C1 = 0,590
qm=16,183 [kg/s]
qv = 0,503 [m3/s]
= 0,99670
A2 = 0,34314
116
1 = 0,96
obliczenie wartoci wspczynnikw
A2
= 0,606
X =
X2
C1 1
=
2
1+ X
0 , 25
= 0,71983
2 ,1
0,1840 + 0,0029
3
2,5
10 6
Re D
0 , 75
C = 0,54319
+ [0,09 L1 4 1 4 0,0337 L2 3 ]
liczba ekspansji kryzy
p
1 = 1 (0,41 + 0,35 4 )
1=0,99639
p1 K 1
sprawdzenie kryterium dokadnoci:
A2 X C
A2
A2 X C
< 1 10 4
A2
A2 = 0,04444
Warunek nie zosta speniony. Naley wykona kolejny krok iteracji rwnania, dla
nowych wartoci zmiennych pocztkowych:
1 = 0,99639
C1 = 0,54319
obliczenie wartoci wspczynnikw
X =
X2
=
2
1+ X
A2
= 0 , 634
C1 1
0 , 25
= 0,73175
2 ,1
0,1840 + 0,0029
3
2,5
10 6
Re D
0 , 75
C=0,54028
+ [0,09 L1 4 1 4 0,0337 L2 3 ]
liczba ekspansji kryzy
p
1 = 1 (0,41 + 0,35 4 )
1=0,99635
p1 K 1
sprawdzenie kryterium dokadnoci:
A2 X C
A2
A2 = 5,39322 10-3
Warunek nie zosta speniony. Naley wykona kolejny krok iteracji rwnania, dla
nowych wartoci zmiennych pocztkowych:
1 = 0,99635
C1 = 0,54028
obliczenie wartoci wspczynnikw
A2
= 0,637
X =
C1 1
X2
=
2
1+ X
0 , 25
= 0,73316
117
2 ,1
0,1840 + 0,0029
3
2,5
10 6
Re D
0 , 75
C=0,53993
+ [0,09 L1 4 1 4 0,0337 L2 3 ]
liczba ekspansji kryzy
p
1 = 1 (0,41 + 0,35 4 )
1=0,99634
p1 K 1
sprawdzenie kryterium dokadnoci:
A2 X C
A2
A2 = 6,51191 10-4
Warunek nie zosta speniony. Naley wykona kolejny krok iteracji rwnania, dla
nowych wartoci zmiennych pocztkowych:
C1 = 0,53993
1 = 0,99634
obliczenie wartoci wspczynnikw
X =
X2
=
2
1+ X
A2
= 0 , 633
C1 1
0 , 25
= 0,733333
2 ,1
0,1840 + 0,0029
3
2,5
10 6
Re D
0 , 75
C=0,539634
4 1
+ [0,09 L1 4 1
0,0337 L2 3 ]
liczba ekspansji kryzy
p
1 = 1 (0,41 + 0,35 4 )
1=0,99634
p1 K 1
sprawdzenie kryterium dokadnoci:
A2 X C
A2
A2 = 7,319671 10-5
1 4 C 2
p
1 4 + C 2
Obliczenie masowego wydatku przepywu
C 2 d2
qm max =
2 p 1
4
1 4
=17069 [Pa]
qvmax=16,182 [kg/s]
118
2.
119
120
a)
b)
Rys.4.1 Rozkad prdkoci przy przepywie laminarnym a) pynw idealnych, b) pynw
rzeczywistych.
Dla pokonania si tarcia pyn, przy przepywie wzdu rurocigu musi wykona
prac rwn iloczynowi si tarcia przez drog przepywu. Przyjmujc, e rurocig
wzdu caej dugoci ma niezmienn rednic, oraz pyn przepywajcy traktowany jest
jako nieciliwy, prdko przepywu pynu wzdu rurocigu jest staa na caej
dugoci. Rnic cinie, wymagan do pokonania si tarcia, oraz pozostaych oporw
przepywu nazywamy strat cinienia w rurocigu. W strumieniu pynu rzeczywistego o
skoczonych wymiarach do oblicze hydrodynamicznych nie moemy przyjmowa
rwnomiernego rozkadu prdkoci w caym poprzecznym przekroju przepywajcego
strumienia. Do oblicze przyjmuje si tzw. prdko redni przepywajcego pynu.
4.1.1. PRDKO
I
LAMINARNYCH
LEPKO
PYNW
PRZEPYWACH
gdzie:
r
R
F = r2
( p1
p2
(4.4)
(4.5)
r 2 ( p1 p2 ) p1 p2 r
=
=
2 rL
L
2
(4.8)
(4.10)
dr
L 2
skd:
p p2 r
dr
(4.11)
dw = 1
L 2
Cakujc otrzymane wyraenie w granicach od 0 do w, oraz od r do R:
W
R
1 p1 p2
(4.12)
0 dw = 2 r L rdr
otrzymamy zaleno:
p p2 2
w= 1
(4.13)
(R r2 )
4 L
Zaleno (4.13) jest rwnaniem drugiego stopnia. Zatem rozkad prdkoci
pynu w rurocigu, w poprzecznym przekroju strumienia jest paraboloid obrotow.
Prdko maksymalna wmax wystpuje w takim przypadku w osi rurocigu dla r = 0.
122
p1 p2 2
R
(4.14)
4 L
Korzystajc z rwna (4.13) i (4.14) mona obliczy prdko warstewki pynu
w odlegoci r od osi rurocigu:
r 2
wr = wmax 1
(4.15)
R
Prdko rednia dla przepywu laminarnego wynika z warunku
geometrycznego, e objto paraboloidy obrotowej jest rwna objtoci walca o tej
samej podstawie, i poowie wysokoci. Po uwzgldnieniu tej zalenoci we wzorze
(4.14)
otrzymuje
si
wzr
Hagena Poiseuillea na prdko redni w postaci:
2
wmax ( p1 p2 ) R
wr =
=
(4.16)
2
8 L
gdzie:
- cinienie na pocztku rurocigu [Pa],
p1
- cinienie na kocu rurocigu [Pa],
p2
R
- promie rurocigu [m],
2
Re = 2000
Re = 30 000
Re = 300 000
V r
o rurocigu
RUROCIGACH
DLA PYNW
125
- gsto [kg/m3],
h
- wysoko niwelacyjna [m],
V
- objto pynu [m3].
Zapisane rwnanie Bernouliego (4.28) wyraa sum energii kinetycznej
(prdkoci) mw2/2, energii cinienia (praca przetaczania) pV oraz energii potencjalnej
(pooenia) mgz. Dla kadego przekroju strugi pynu doskonaego znajdujcego si w
ruchu ustalonym pod dziaaniem wycznie si cienia, suma energii cinienia, energii
prdkoci i energii pooenia jest wielkoci sta.
W przypadku pynu rzeczywistego, ktry posiada lepko, rwnanie Bernouliego
mona, uzyska poprzez dodanie do rwnania (4.28) dla pynu doskonaego straty
energii wyraonej rwnaniem (4.27).
:
m w2
m w2 L
+ p V + m g h +
= const
(4.29)
2
2d
Rwnanie Bernouliego (4.31) mona zapisa w postaci rniczkowej:
w2
w2
p
d
L + d
d
(4.30)
+
+ dh = 0
g
2 gd
2g
W celu obliczenia oporw przepywu w rurocigach przyjto nastpujce
zaoenia:
- rurocig jest prosty o niezmiennej rednicy i bez odgazie,
126
(4.31)
2 gd
2g
g
Jeeli dokona si zaoenia, e prdko przepywu jest staa rwnanie (4.31)
przyjmie posta:
p p2
w2 L
+ h1 h2 + 1
=0
(4.32)
2 gd
g
skd po przeksztaceniu otrzymamy:
w2
(4.33)
p 2 p1 =
L + g ( h1 h2 )
2d
gdzie:
p1
- cinienie na pocztku rurocigu [Pa],
- cinienie na kocu rurocigu [Pa],
p2
127
w=
1m
/s
w=
0,2
0,5
m
0m
m
mm
D=
0,3
30
250
D=
D=
m/
s
40
0,5
0,4
1 ,5
2m
/s
/s
0m
m
1,0
0,7
3m
D=
w=
w=
00m
m
2,0
w=
50
D=
70
D = mm
80m
m
D=
10
0m
m
D=
125
mm
D=
150
mm
D=
200
mm
mm
D=
60
50m
D=
mm
40m
32
D=
3,0
D=
25m
5,0
4,0
D=
10,0
7,0
/s
0,1
0,07
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
10
20 30 40 60 100
200
3000
1
d 5m
= m
20
d mm
=
25
m
m
d
=
40
d m
= m
50
m
m
d
=
75
d
= mm
10
0m
d
=
15 m
d 0m
=
1 m
d 75m
=
20 m
0m
d
m
=
30
0m
d
m
=
4
d 00m
=
d 50 m
= 0m
d 600 m
= m
80 m
0m
d
m
=
10
00
m
m
10
6
5
4
3
2
10
100
60
50
40
30
20
Wm/s
Rys. 4.6 Straty cinienia odniesione do odcinka 100 m rurocigu przy przepywie wody.
1
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
10 000 30 000
100 000
V m3 / h
Rys. 4.7. Prdko przepywu gazu w rurocigu w zalenoci od rednicy oraz wydatku
gazu
128
( P ,T ) =
n
( P ,T )
( P ,T ) = x
(4.36)
STREFY PRZEPYWU
32w L
w2
L
=
(4.40)
2 gd
d2
oraz rozwizujc zaleno ze wzgldu na liczb oporu liniowego :otrzymujemy:
64 g 64
=
(4.41)
=
wd g wd
Korzystajc z rwnania definicyjnego liczby Reynoldsa (4.19), otrzymamy
ostatecznie:
64
=
(4.42)
Re
Wzr ten suy do obliczania wspczynnika oporu liniowego w strefie
przepywu laminarnego dla rur hydraulicznie gadkich. Na podstawie tej zalenoci
funkcyjnej = f(Re) skonstruowano wykres zalenoci wspczynnika od liczby
Reynoldsa Re pokazany na rys. 4.8.
przepyw laminarny
przepyw tubulentny
0,20
0,10
0,07
0,05
0,04
0,03
25
50
100
150
300 000
200 000
50 000
30 000
20 000
10 000
5000
3000
2000
1000
500
0,01
100 000
0,02
Re
Rys. 4.8 Zaleno wspczynnika oporu liniowego od liczby Reynoldsa dla rur
stalowych bez szwu hydraulicznie gadkich
- Strefa przepywu przejciowego (strefa II)
Strefa ta charakteryzuje si on nieustabilizowanym przepywem, w ktrym moe
istnie przepyw laminarny, lecz zaburzony nie wraca do przepywu laminarnego jak w
pierwszej strefie przepywu. Obszar ten mieci si w granicach liczb Reynoldsa od 2000
do 4000. Obszar ten charakteryzuje przejcie od obszaru przepywu laminarnego do
przepywu burzliwego. Liczb oporu przepywu dla tego obszaru mona obliczy ze
wzoru Zajcenki w postaci:
= 0,025 3 Re
(4.43)
- Strefa przepywu turbulentnego w rurach hydraulicznie gadkich (strefa III),
Strefa ta obejmuje przepywy w zakresie liczby Reynoldsa od 4000 do 100 000 i
dotyczy turbulentnego przepywu w rurocigach hydraulicznie gadkich. Do obliczenia
liczby oporu przepywu liniowego w tym zakresie suy wzr Blasjusa w postaci:
= 0,3164 Re 0, 25
(4.44)
Dla przepyww turbulentnych w rurocigach hydraulicznie gadkich w zakresie
liczb Reynoldsa w granicach od 100 000 - 5106, w celu obliczenia wspczynnika
liniowego oporu przepyww zaleca si stosowanie wzoru Nikuradse w postaci:
= 0,0032 + 0,221 Re 0, 237
(4.45)
6
W przypadku liczb Reynoldsa powyej 10 wspczynnik liniowego oporu
przepywu oblicza si z uniwersalnego wzoru Prandtla Karmana w postaci:
130
= 2 lg Re 0,8
(4.46)
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
II
IV
1/ = 30,6
1/ = 60,0
1/ = 126
III
1/ = 252
1/ = 507
0,2
2,6 2,8 3,0 3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4 4,6 4,8 5,0 5,2 5,4 5,6 5,8 6,0
log Re
Rys. 4.9 Wykres zalenoci wspczynnika oporu liniowego od liczby Reynoldsa oraz
chropowatoci wzgldnej wg Nikuradzego.
Do obliczenia wspczynnika oporu liniowego w strefie IV Colebrook i White
podali wzr w postaci:
2,51
1
(4.47)
= 2 lg
+
Re 3,71
Rwnanie Colebrooka Whitea (4.47) w wyniku gruntownej analizy
porwnawczej (teoretycznej jak i dowiadczalnej) zosta uznany za najdokadniejszy ze
wszystkich zalenoci okrelajcych wspczynnik w IV strefie przepywu.
Z uwagi na uwikan posta rwnania (4.47) po jego przeksztaceniu, wzr na
obliczenie wspczynnika oporu liniowego ostatecznie podawany jest w postaci:
1
k
4,518 Re
lg
(4.48)
= 2 lg
+
7 3,71d
Re
Drugim rwnaniem do obliczania liczby oporu liniowego w obszarze
przejciowym od rur hydraulicznie gadkich, do rur z zupen chropowatoci jest
rwnanie Waldena, ktre stosowane jest przy obliczeniach dla gazocigw
wysokoprnych w postaci:
1
k
6,1
= 2 lg 0,915 + 0,268
(4.49)
d
Re
- Strefa przepywu turbulentnego rozwinitego (strefa V)
131
(4.53)
200 d
Badania i dowiadczenia, majce na celu wyznaczenie zalenoci wspczynnika
oporu od liczby Reynoldsa Re oraz chropowatoci przeprowadzi J. Nikuradse.
Dotyczyy one przepyww w rurach ze sztuczn chropowatoci cianek, co
przedstawione zostao na wykresie na rys. 4.10.
132
0,04
przepyw turbulentny
0,02
0,018
0,016
0,014
0,012
0,010
0,009
0,008
0,007
Re kr = 2320
0,03
d/k = 20
d/k = 40
przepyw laminarny
0,1
0,08
0,07
0,06
0,05
krz
yw
ag
r an
icz
d/k = 100
na
obs
za
hyd r prze
rau py
licz wu
nie w r
ga ura
dki ch
ch
d/k = 200
d/k = 500
d/k = 1000
d/k = 2000
d/k = 5000
d/k = 10 000
d/k = 50 000
d/k = 100 000
2 3 4 6 10 3 2 3 4 6 10 4 2 3 4 6 10 5 2 3 4 6 10 6 2 3 4 6 10 7 2 3
liczba Reynoldsa Re
Rys. 4.10 Wspczynnik oporu liniowego przepywu (liczba liniowego oporu) dla rur
hydraulicznie gadkich i chropowatych, dla przepyww laminarnych i turbulentnych
4.5.2. CHROPOWATO RUROCIGW
Wspczynnik oporu liniowego jak wczeniej wspomniano zaley od rodzaju
przepywu, wartoci liczby Reynoldsa Re, jak te chropowatoci wzgldnej rury . Miar
chropowatoci wzgldnej jest stosunek najwikszej nierwnoci (chropowato
bezwzgldna k) na wewntrznej ciance rury do jej rednicy d:
k
=
(4.54)
d
gdzie:
- chropowato wzgldna,
k
- chropowato bezwzgldna [m],
d
- wewntrzna rednica rurocigu [m].
Wielko chropowatoci zaley od stanu wewntrznej cianki rury i moe mie
rne wartoci. Techniczna gsto chropowatoci jest mniejsza i nie moe by
okrelona przez podanie wielkoci nierwnoci na ciance rury. Schlichting
zaproponowa, dla oceny technicznej chropowatoci, utworzenie skali chropowatoci
normalnej w oparciu o chropowato piaskow, poniewa ta ostatnia przebadana jest w
duym zakresie liczb Reynoldsa oraz chropowatoci piaskowej wzgldnej = k/d.
Bezporedni pomiar chropowatoci powierzchni wewntrznej rury wykonuje si za
pomoc np. profilografometru.
Niemoliwe jest dokadne wyznaczenie chropowatoci, gdy dany jest tylko czas
uytkowania i rodzaj rurocigu oraz skad transportowanego gazu. Wtedy moliwe jest
tylko orientacyjne oszacowanie tej wielkoci z racji zalenoci chropowatoci od
szeregu czynnikw. Chropowato rur wzrasta z okresem uytkowania gazocigu.
Wzrost ten jest wynikiem dziaania korozji na ciank rurocigu. Na przykad
skadowanie rur przez okres 2 3 lat moe spowodowa dwu lub trzykrotny wzrost
chropowatoci.
Graniczna chropowato wzgldna gr stanowi kryterium rozgraniczajce stref
rur hydrauli cznie gadkich (III strefa przepywu) od strefy rur chropowatych (strefy IV i
V przepywu). Dla rur z chropowatoci, graniczn mona obliczy jej warto ze wzoru
Filonienko Altsula w postaci:
18log Re 16, 4
(4.55)
gr =
Re
133
134
4.6.
(4.58)
gdzie:
135
1, 5
(4.62)
gdzie:
sp
W 1 F1
F2
W2
P1
P2
(4.66)
F
F
= 2 1 lub
= 1 2
F1
F1
(4.71)
d 22
(4.72)
= 1 2
d1
Jest to rwnanie suce do obliczenia oporw przepywu w rurocigach gdzie
nastpuje gwatowne rozszerzenie przekroju poprzecznego. Naley wspomnie, e
powyszy wzr jest suszny w przypadku zaoenia rwnomiernego rozkadu prdkoci,
oraz bez uwzgldnienia tarcia. Mimo tych zaoe rwnanie to jest powszechnie
stosowane w praktyce.
4.6.4. OPORY W GWATOWNYCH PRZEWENIACH RUROCIGW
W przypadku gwatownych zwe przekrojw poprzecznych rurocigw (rys.
4.12) wystpuj straty energii strumienia powstae gwnie na skutek uderze oraz
wirw tworzcych si przy przejciu z przekroju wikszego do przekroju mniejszego. Po
pewnym czasie wiry umiejscawiaj si w przestrzeniach martwych, a na przebieg strugi
decydujcy wpyw wywiera dawienie.
1
F1
W1
F2
W2
P2
P1
137
hstr
w2
1 1
1 w22 = 2
=
2g
2g
(4.75)
gdzie:
2
= 1
(4.76)
= 0 + 1
(4.77)
0.45
0.42
0.375
0.33
0.29
0.25
0.20
0.15
0.0
W2
138
d 2
d = k 2 1
(4.78)
d1
0.13
0.17
0.26
0.41
0.71
0.90
1.03
1.12
k
W1
d2
W2
Rys. 4. 14 Konfuzor
Wspczynnik oporw miejscowych kf w tym przypadku moemy wyznaczy ze
wzoru:
2
3
d1 d1 d1
1 +
(4.79)
+ +
kf =
4d 2 d 2 d 2 d 2
139
0,5
0,30
0,4
0,25
0,3
R/d = 1
0,20
0,2
k/d = 0,0020
k/d = 0,0015
k/d = 0,0010
k/d = 0,0005
rura gadka
0,1
0,15
R/d = 2
0,10
R/d = 4
0,05
0
10
20
9 10
Re / d
30
40
R/d = 10
rura gadka
50 60 70 80 90
b)
a)
Rys. 4.15 Wspczynnik oporu miejscowego dla kolan kol: a) o kcie rozwarcia 900, b)
dla rnych ktw rozwarcia
Dla kolan warto wspczynnika oporu lokalnego zaley od stosunku promienia
gicia do wewntrznej rednicy rury, oraz od chropowatoci wzgldnej cianek. Oba
wykresy wykonane zostay dla liczby Reynoldsa Re=0.2106. W przypadkach innych
parametrw przepywu, jak i dla kolan segmentowych warto wspczynnika oporu
lokalnego mona odczyta z tabel zawartych w normie PN-70/M-34034, lub obliczy z
zalenoci:
3.5
d
(4.80)
kol = 0.131 + 0.159
r 180
gdzie:
d
- rednica nominalna kolana [mm],
r
- promie krzywizny [mm],
- kt rozwarcia kolanka[0].
-wspczynnik oporu miejscowego dla kolanek.
k
4.6.8. OPORY PRZEPYWW W TRJNIKACH
Trjniki oglnie moemy podzieli na trjniki skone i proste. Warto
wspczynnika (liczby) oporu miejscowego zaley od tego czy::
nastpuje rozdzielanie strumienia, przy prdkoci redniej pynu przed
1.
trjnikiem,
2.
nastpuje czenie strumieni, przy prdkoci redniej za trjnikiem.
Warto wspczynnika oporu miejscowego, w zalenoci od rodzaju trjnika
moe by odczytana z wykresu (rys. 4.16), lub z tabel zamieszczonych w normie
PN76/M34034.
140
10
0
6
4
3
0,4
0,8
2
1
0,7
= 90
= 60
0,6
= 60
= 45
0,4
0,2
= 45
0 0,4 0,7 1
2 3 4 5 7 10
kt rozwarcia trjnika V 0 / V c
kt rozwarcia trjnika
3
V0/ Vc
b)
a)
Rys. 4.16 Warto wspczynnika oporu miejscowego :a) dla trjnikw przy dzieleniu
strumienia, b) dla trjnikw przy czeniu strumienia
4.6.9. OPORY PRZEPYWW W URZDZENIACH DAWICYCH
Do urzdze dawicych przepyw w rurocigach zaliczamy: zasuwy, zawory,
przepustnice itp. W czasie obliczenia dokadnych strat cinienia dla przepywu przez te
urzdzenia napotyka si na due trudnoci. W zwizku, z czym straty cinienia na tych
ksztatkach wyznaczane s na drodze dowiadczalnej. Jest zrozumiae, e wspczynnik
oporu miejscowego armatury zaley gwnie od kta odsonicia czci przelotowej.
Zasuwy wspczynnik oporu miejscowego zaley gwnie od ilorazu H/d,
czyli tzw. stopnia otwarcia zasuwy.
gdzie:
d
- rednica wewntrzna zasuwy,
H
- wysoko otwarcia zasuwy.
Przepustnice (zawory klapowe) wspczynnik oporu miejscowego zaley
od stopnia otwarcia zasuwy, ktry charakteryzuje kat nachylenia klapy zamykajcej.
Zawory kulowe wspczynnik oporu miejscowego zaley od stopnia
otwarcia, ktry charakteryzuje kat rozwarcia.
Wartoci wspczynnika oporu miejscowego , w zalenoci od rodzaju
zastosowanej armatury przedstawione s w tabelach, zamieszczonych w normie
PN76/M34034.
Do obliczania strat cinienia na oporach miejscowych wedug przytoczonych
wzorw konieczna jest rednica gazocigu, a przy projektowaniu czsto rednica ta nie
jest znana. W takim przypadku naley ustali wstpnie wielko strat miejscowych, np.
na podstawie zaoonej z gry rednicy, a nastpnie po znalezieniu rednicy gazocigu
obliczy dugo ekwiwalentn i przeprowadzi sprawdzenie rachunku. W zwykych
sieciach miejskich strata cinienia na oporach miejscowych stanowi niewielk cz
cakowitej straty cinienia w granicach 510% i w praktyce oblicza si j tylko w
przypadku krtkich odcinkw gazocigw o skomplikowanej konfiguracji. Z tego
powodu przy obliczaniu takich gazocigw miejscowe opory zwykle ocenia si tylko w
procentach oporw liniowych.
Oglnie rzecz biorc, celowo uwzgldniania oporw miejscowych w
gazocigach przesyowych zaley od rzeczywistej wielkoci wyciekw spoiwa, co ustala
si przez pomiary. Przy niewielkich wyciekach spaww mona opory te pomin. Opr
armatury ma znikomy wpyw w stosunku do oporu liniowego na duych dugociach
magistrali gazowych. Przy waciwie wykonanych poczeniach spawanych spadek
cinienia na oporach miejscowych nie przekracza 35% cakowitej straty cinienia
141
142
( p1
p 2 ) R p T x d 5 2 T n2 2 p x2
1 6 S g p x L p n2 T x2
(4.89)
Tn
pn
Rp
( p1
p2 )d 5 px
(4.90)
S g L Tx
Cinienie px przyjmuje si jako rednie cinienie w gazocigu niskiego cinienia,
ktre wynosi px = 102774Pa. Wstawiajc to cinienie do rwnania (4.90) oraz wartoci
pozostaych staych takich jak: , pn, Rp, oraz Tn otrzymamy ostatecznie rwnanie w
postaci obliczeniowej:
8
q n = 1 6 .2 5 4
( p1
p2 )d 5
S g L Tx
(4.91)
gdzie:
Qn
p1
p2
d
L
Tx
143
Zg 41,3 45,7 50,1 54,6 59,0 63,4 67,8 72,2 76,7 81,1 85,4 89,8 94,2
Rwnanie Altszula
Kolejnym rwnaniem empirycznym uwzgldniajcym wspczynnik oporu
liniowego , chropowato wzgldn oraz liczb Reynoldsa Re jest rwnanie Altszula:
d qn2
4
(4.97)
p1 p2 = 4, 218 10 + 53.407
Sg L
qn d 5
144
68
= 0 . 11 +
Re
gdzie:
p1
p2
qn
d
L
Sg
0 . 25
(4.98)
RUROCIGACH
145
146
Tx Z x pn
(4.110)
p x Tn
wstawiajc rwnanie (4.110) do rwnania zaleno (4.109) otrzymamy:
T pn
4
(4.111)
w1 =
qn x
2
p x Tn
d
Wstawiajc zaleno (4.111) do rwnania (4.108) oraz przeksztacajc ze
wzgldu na wydatek gazu w warunkach normalnych otrzymamy:
qx = qn
qn =
gdzie:
qn
p1
p2
d
L
Sg
Rp
Tn
Pn
Z1
Tn
4 Pn
Rp
(p
2
1
p 22 ) d 5
S g T1 Z 1 L
(4.112)
q n = 0 .0 3 5 8 5 1 8
(p
2
1
p 22 ) d 5
S g T1 Z 1 L
(4.113)
147
148
p2 p2
q n = 0.246489 10.8539 2
d 2.6182
(4.119)
TL
ZS g
Jest to rwnanie Panhandlea 1,
Ze wzgldu na cinienie rwnanie (4.119) przyjmie posta:
q 1 .8 5 3 9
p12 p 22 = 1 3 .4 1 4 Z T L S g0 .8 5 3 9 n4 .8 5 3 9
(4.120)
d
gdzie:
qn
p1
p2
d
L
Sg
T
Z
p12 p 22
q n = 0.336898
d 2.53
(4.122)
0.961
ZS g TL
ktre, po przeksztaceniu na rnic cinie przyjmuje posta:
q 1 .9 6
p12 p 22 = 8 .4 4 3 Z T L S g0 .9 6 1 n4 .9 6
(4.123)
d
gdzie:
qn
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
p1
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
p2
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
149
T
Z
p 2 p 22
q n = 0.199098 1
d 2.6481
(4.127)
Z S g T L
ktry po przeksztaceniu na rnic cinie ma nastpujc posta:
q 1.82
p12 p 22 = 18.872 Z T L S g n4.82
(4.128)
d
Otrzymane zalenoci (4.127) i (4.128) s rwnaniem Renouarda.
gdzie:
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
qn
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p1
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
- gsto wzgldna gazu,
Sg
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu.
4.9.4. RWNANIE WALDENA 1
Na podstawie bada dowiadczalnych na gazocigach dalekosinych
prowadzonych przez H. Waldena otrzymano empiryczn zaleno na wspczynnik
liniowego oporu przepywu dla liczby Reynoldsa w zakresie od 2105 do 1107 w
rurocigu w postaci:
= 0.148 Re 0.17
(4.129)
.
Po wstawieniu lepkoci gazu = 1.1210-5Pas i wstawieniu zalenoci (4.129),
rwnanie Waldena 1 przyjo posta:
150
0.545
p12 p 22
q n = 0.198655
d 2.635
(4.130)
0.835
Z S g T L
ktre po przeliczeniu na spadek cinienia ma posta:
q 1 .8 3 5
p12 p 22 = 1 9 .4 0 8 Z T L S g0 .8 3 5 n4 .8 3 5
(4.131)
d
gdzie:
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
qn
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p1
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu.
4.9.5. RWNANIE WALDENA 2
Dla liczb Reynoldsa Re >1x107, w strefie V przepywu z uwzgldnieniem
wartoci chropowatoci wzgldnej, a pomijajc liczb Reynoldsa, Walden otrzyma
wzr, w ktrym wspczynnik oporu liniowego zosta opisany zalenoci:
= 0.0668 0.1858
(4.132)
Po uwzgldnieniu tej zalenoci w podstawowym rwnaniu energetycznym
Jacoba rwnanie Waldena 2 na wydatek ma posta:
0.5
p12 p 22
2.5
q n = 0.1389452
(4.133)
d
0.1858
Z
S
T
L
g
ktre po przeksztaceniu na spadek cinienia ma posta:
q2
(4.162)
p12 p 22 = 51.798 0.1858 ZTLS g n5
d
gdzie:
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p1
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
qn
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu,
151
p2 p2
q n = 0.192926 1 0.818 2
d 2.650
(4.135)
Z S g T L
ktre po przeksztaceniu na spadek cinienia w gazocigu ma posta:
q 1.818
2
2
0.818
p1 p 2 = 19.914 ZTLS g
n4.818
(4.136)
d
gdzie:
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p1
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
qn
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu,
4.9.7. RWNANIE WNIGAZ 1
Rwnanie na obliczenie wspczynnika liniowego oporu przepywu dla liczb
Reynoldsa z przedziau od 8105 do 4.2106 opracowane w Instytucie Naukowo
Badawczym Przemysu Naftowego byego ZSRR ma posta:
= 0.224 Re 0.185
(4.137)
.
Po wstawieniu do rwnania oglnego Jacoba otrzymano rwnanie WNIGAZ 1:
0.551
p 2 p 22
q n = 0.185125 1
d 2.653
(4.138)
Z S g T L
ktre po przeksztaceniu ze wzgldu na spadek cinienia ma posta:
q 1.815
p12 p 22 = 21.357 ZTLS g n4.815
(4.139)
d
gdzie:
p1
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
qn
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu.
4.9.8. RWNANIE WNIGAZ 2
W Instytucie Naukowo Badawczym Przemysu Naftowego byego Zwizku
Radzieckiego opracowano druga zaleno dla V strefy przepywu, dla liczb Reynoldsa
Re > 107 ktra ma posta:
= 0,0508 0, 4
(4.140)
152
p12 p 22
2.5
q n = 0.050572
(4.141)
d
0.4
Z S g T L
a po przeksztaceniu na spadek cinienia bdzie:
q2
(4.142)
p12 p22 = 391, 008 0,4 ZTLS g n5
d
gdzie:
p1
- cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p2
- cinienie na kocu gazocigu [Pa],
- wydatek objtociowy gazu w warunkach normalnych [mn3/s],
qn
d
- rednica wewntrzna gazocigu [m],
L
- dugo gazocigu [m],
Sg
- gsto wzgldna gazu,
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu,
= 0, 0094 d
1
3
(4.143)
Badania dotyczce okrelenia wspczynnika oporu przepywu przeprowadzono
laboratoryjnie, a jako medium przepywajce uyto powietrza. Wzr kocowy po
wstawieniu zalenoci do rwnania Jacoba przyjmuje posta:
0 ,5
p12 p 22 16
q n = 0.124131
(4.144)
d 3
Z
S
T
L
g
153
p12 p 22
2.6
q n = 0.324648
(4.147)
d
Z S g T L
ktra po przeksztaceniu ze wzgldu na rnic kwadratw cinie ma posta
qn2
2
2
p1 p2 = 9.488 ZTLS g 5,2
(4.148)
d
:
gdzie:
p1
p2
qn
d
L
Sg
T
Z
p12 p 22
2.625
q n = 0.331442
(4.150)
d
Z S g T L
ktry po przeksztaceniu ze wzgldu na rnic kwadratw cinie w gazocigu ma
posta
qn2
p12 p22 = 9.103 ZTLS g 5,25
(4.151)
d
gdzie:
p1
p2
qn
d
L
Sg
154
T
Z
p12 p22
q = 301,955 d
(4.152)
S g ZLT
Rwnanie to uywane jest z uyciem nastpujcych oznacze i jednostek:
q
- wydatek gazu [mn3/h],
- rednica nominalna gazocigu[cm],
dw
p1,
- cinienie na pocztku gazocigu [MPa],
p2
- cinienie na kocu gazocigu [MPa],
L
- dugo gazocigu [km],
T
- rednia temperatura gazu w gazocigu [K],
- gsto wzgldna gazu,
Sg
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu.
2,653
w
p
w
p = f(L)
p = f(L)
w = f(L)
w = f(L)
L B)
A)
Rys. 4.17 Krzywe zmian cinienia i prdkoci przepywu pynw wzdu rurocigu, a)
dla pynw nieciliwych, b) dla pynw ciliwych.
W celu wykrelenia krzywej zmian cinienia w gazocigu konieczne jest
wyznaczenie zalenoci midzy cinieniem a dugoci gazocigu. Celem dokonania
wyprowadzenia rwnania na cinienia w dowolnym przekroju gazocigu naley zaoy,
e rozpatrywany rurocig ma sta rednic, nie posiada adnych rozgazie, a na caej
dugoci gazocigu nie nastpuje odbir gazu oraz przez rozpatrywany gazocig
przepywa okrelona ilo gazu qn.
Przyjmuje si, e na pocztku gazocigu panuje cinienie p1, a na kocu
gazocigu cinienie p2. W dowolnym przekroju rozpatrywanego rurocigu, w dowolnej
L
155
Px
P2
x
0
x-1
L
(4.157)
gdzie:
px
- cinienie w dowolnym punkcie gazocigu [MPa],
p1
- cinienie na pocztku gazocigu [MPa],
- cinienie na kocu gazocigu [MPa],
p2
x
- dugo zadanego odcinka gazocigu, Przyjmujc zaoenie w rwnaniu (4.157)
dla x = Lkryt px = 0 mona napisa nastpujc zaleno:
p2
L
= 1
(4.158)
p1
Lkryt
gdzie:
Lkryt -dugo gazocigu na kocu, ktrego cinienie wynosi zero.
Zaleno (4.158) przedstawia uoglnion charakterystyk dowolnego gazocigu
redniego lub wysokiego cinienia i wyraa prawo zmiany cinienia wzdu gazocigu.
Przyjmujc, e L/Lkr zmienia sie w granicach od 0 do 1, za p2/p1 odpowiednio
od 1 do 0 mona narysowa krzyw przedstawiajc zmian cinienia gazu w rurocigu
wzdu jego trasy. Krzywa taka pokazana jest na rys. 4.19.
156
p 2 / p1 1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
L/L
kr
(4.159)
(4.160)
dp
0
(4.161)
Dokonujemy podstawienia:
p12 = a i p12 p 22 = b
(4.162)
157
dp =
a b d
(4.163)
3
2
pr =
( u ) 2
3 b
1
(4.167)
2
2
pr =
p1 ) p1 ( p1 p2 ) 2
(
2
2
3 ( p1 p2 )
pr =
2 ( p13 p23 )
3 ( p12 p22 )
2
2
2 ( p1 p2 ) ( p1 + p1 p2 + p2 )
pr =
3
( p1 p2 )( p1 + p2 )
2 p12 + p1 p2 + p22
pr =
p1 + p2
3
p22
2 p1 + p2
p
+
1
3 p1 + p2 p1 + p2
Ostatecznie rwnanie na rednie cinienie w gazocigu ma posta:
p 22
2
(4.168)
p r = p1 +
3
p1 + p 2
rednie cinienie w gazocigu dla przepywu pynw sabo ciliwych oraz
nieciliwych jest redni arytmetyczn cinie brzegowych.
p + p2
(4.169)
p a = 1
2
pr =
DN 1000mm
70 000
60 000
DN 800mm
50 000
DN 600mm
40 000
DN 500mm
30 000
DN 400mm
20 000
DN 300mm
10 000
0
25
50
75
100
L [km]
p 22 max
2
p r max = p1 max +
(4.171)
3
p1 max + p 2 max
Odpowiednio dla niepenego stanu gazocigu bdzie:
159
p 22mi
2
(4.172)
p rmi = p1mi +
3
p1mi + p 2 mi
Majc okrelone wartoci cinie rednich w gazocigu z rwna (4.171) i (4.172)
mona obliczy odpowiednio iloci zmagazynowanego gazu.
d 2 Tn pr max
Qgn max =
L
(4.173)
4
pn Z ( psr )T
oraz:
p
d 2 Tn
Qgn min =
L
r min
(4.174)
4
pn Z ( psr )T
Ilo gazu, jaka jest moliwa do wyrwnania dobowych nierwnomiernoci
poboru gazu jest rnic iloci wyraonych rwnaniami (4.173) i (4.174):
Q = Qgn max Qgnmi
(4.175)
gdzie:
Qgnmax - ilo gazu przy penym stanie gazocigu,
Qgnmi - ilo gazu przy niepenym stanie gazocigu,
Znajc wspczynnik nierwnomiernoci poboru gazu mona ustali, w jakim
stopniu dany gazocig wysokoprny pozwala na wyrwnanie dobowych nierwno
miernoci poboru gazu.
(P1 P2 )/ L
3
3
3
3
3
/s]
/s]
/s]
/s]
/s]
[%]
[%]
[%]
[%]
[nm
[nm
[nm
[nm
[nm
[MPa}
0.069404 39.308650 43.9669 11.9 41.4433 5.4 37.4453 - 4.7 39.2149 - 0.2
0.067903 39.400343 43.4558 10.3 40.9526 3.9 37.0044 - 6.0 38.7492 - 1.6
0.069399 39.751471 43.9553 10.6 41.4417 4.2 37.4439 - 5.8 39.2134 - 1.4
0.068863 39.814325 43.7803 9.7 41.2641 3.6 37.2847 -6.3 39.0448 - 1.9
0.075303 42.087907 45.9259 9.1 43.3248 2.9 39.1314 - 7.0 41.0005 - 2.6
0.074570 42137983 45.6864 8.4 43.0947 2.3 38.9252 - 7.6 40.7821 -3.2
0.073835 41599957 45.4452 9.2 42.8629 3.0 38.7175 - 6.9 40.5621 - 2.5
160
wx = 1.895m/s
px = 0.399MPa
x = 2.69kg/m3
Re = 21490.51
Liczba Reynoldsa jest wiksza od 2320, a wic przepyw jest przepywem turbulentnym
Przykad 4.2
Rurocigiem polietylenowym o rednicy DN = 80mm i dugoci L = 150m dostarczana
jest woda do bezcinieniowego zbiornika wyrwnawczego z wydajnoci 36m3/h.
Rnica wysokoci midzy poborem wody, a wpywem do zbiornika wynosi h = 15m.
Lepko dynamiczna wody, w temperaturze 100C wynosi = 0.001305 Pas. Cinienie
barometryczne pb = 998hPa. Obliczy cinienie, jakie powinna wytworzy pompa w
celu dostarczenia wody do zbiornika.
Dane:
161
rednica rurocigu
Cinienie barometryczne
Lepko dynamiczna gazu
Rnica wysokoci
Wydatek wody
Dugo rurocigu
DN = 80mm
pb = 998hPa
= 0.001305Pas
h = 15m
q = 36.0m3/h
L = 150m
Korzystamy z rwnania:
162
0.760
2
3600 0.785 0.15
Wspczynnik oporu miejscowego wynosi 3,8
Przykad 4.5
Rurocigiem o rednicy wewntrznej dw = 160mm przepywa gaz ziemny o gstoci
n = 0.79kg/mn3 z wydajnoci qn = 9150mn3/h. Cinienie gazu na pocztku gazocigu
wynosi
p1 = 3.8MPa. rednia temperatura gazu w gazocigu wynosi Tx = 285.15K. Lepko
dynamiczna gazu wynosi = 10.7410-6Pas. Chropowato bezwzgldna gazocigu
k = 0.5mm. Obliczy wspczynnik liniowego oporu przepywu.
Dane:
rednica wewntrzna gazocigu
dw = 160mm
Cinienie na pocztku gazocigu
px = 3.8MPa
Gsto normalna gazu
n = 0.790kg/nm3
Lepko dynamiczna gazu
= 10.7410-6Pas
Wydatek przepywajcego i gazu
qn = 9150nm3/h
rednia temperatura gazu
Tx = 285.15K
Chropowato bezwzgldna
k = 0.5mm
Obliczenie redniej prdkoci gazu w gazocigu
q
4 q n p n Tx
wx = x =
wx = 3.52 m/s
F d w2 p x Tn 3600
Obliczenie lepkoci kinematycznej gazu w warunkach roboczych
p n Tx
=
= 0.378610-6 m2/s
=
g
T n Px n
Obliczenie liczby Reynoldsa
Przy zaoeniu, ze gsto wody wynosi 1000kg/m3.
w dw
Re = x
Re = 1487585.84
163
7 3,71d
Re
Obliczenie gstoci wzgldnej gazu
= 0.0434
Sg =
Sg = 0.61
g
pow
164
Re
Obliczenie gstoci wzgldnej gazu
X = Re
Sg =
g
pow
Sg = 0.61
p1 = 3.382MPa
p1 = 3.438MPa
165
Przykad 4.8
Gazocigiem o rednicy nominalnej DN = 820mm przepywa metan z prdkoci w =
10m/s. Pocztkowe cinienie gazu wynosi p1 = 7MPa, a dopuszczalny spadek cinienia
na dugoci gazocigu L wynosi 60% wartoci cinienia pocztkowego. rednia
temperatura gazu w gazocigu wynosi Tr = 289K. Obliczy dugoci gazocigu wg
rwnania Odelskiego, na ktr moemy przetoczy gaz oraz wykreli krzyw spadku
cinienia.
Dane
rednica gazocigu
dw = 820mm
prdko przepywu gazu
w = 10m/s
cinienie na pocztku gazocigu
p1 = 7.0MPa
spadek cinienia
p = 60% cinienia pocztkowego = 4.2 MPa
rednia temperatura gazu
Tr = 289K
temperatura normalna
Tn = 273.15K
cinienie normalne
Pn = 101325Pa
gsto normalna gazu
ng = 0.72kg/mn3
gsto powietrza
p = 1.293kg/m3
Obliczenie cinienia p2
p2 = p1-p
p2 = 2.8MPa
p2
2
Psr := p 1 +
Psr = 5.2MPa
p1 + p2
3
Obliczenie wydatku przepywajcego gazu w rurocigu
d2
q=
w
q = 5.28 m3/s
4
Obliczenie wspczynnika ciliwoci gazu Z
parametry krytyczne metanu
Tk := 190.6 K
Pk := 4598.8kPa
parametry zredukowane
Tzr :=
Pzr :=
Tg
Tk
Psr
Pk
Tzr = 1.516
Pzr = 1.131
g
p
Sg = 0.56
dugo gazocigu
Rwnanie Odeskiego ma posta
166
qn2
d 5,25
Po przeksztaceniu tego rwnania ze wzgldu na L bdzie:
( p12 p2 2 ) d 5.25
L = 111656.9m = 111.657km
L=
9.103 Z T S g qn 2
p12 p22 = 9.103 ZTLS g
0.5
7.0
MPa
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
Przykad 4.9
Obliczy dugo gazocigu L wg rwna do oblicze gazocigw niskiego cinienia, na
jak przetoczymy gaz (metan) przepywajcy przez gazocig o rednicy 508mm z
prdkoci 10m/s. Cinienie pocztkowe w gazocigu p1=0,4MPa, a dopuszczalny
spadek cinienia na dugoci L wynosi 35% wartoci cinienia pocztkowego. Gsto
wzgldna gazu Sg=0,6, a rednia temperatura gazu w gazocigu T = 230C
Dane
rednica gazocigu
d = 508mm
prdko przepywu gazu
wg = 10m/s
cinienie pocztkowe gazu
p1 = 0.4MPa
spadek cinienia
p = 35% cinienia pocztkowego p=0.26 MPa
rednia temperatura gazu
T = 300K
temperatura normalna
Tn = 273.15K
cinienie normalne
Pn = 101325Pa
167
3
p1 + p2
Obliczenie parametrw zredukowanych:
Tk= 190.6 K, pk= 4598.8kPa
T
Tzr = 1.574
Tzr = sr
Tk
p
pzr = 0.073
pzr = sr
p
Odczytana warto wspczynnika ciliwoci gazu Z z wykresu Standinga Katza
wynosi:
Z = 0.995
Obliczenie wydatku przepywu gazu w warunkach rzeczywistych
d2 F
qx = wg F =
q = 2.027 m3/s
4
psr qx Tn
qn= 6.162 mn3/s
qn =
Z pn Tsr
Obliczenie wspczynnika oporu liniowego
gsto gazu w warunkach rzeczywistych
psr
=
=2.176 kg/m3
Z R Tsr
liczba Reynoldsa
wg d
Re =
Re = 6142000
168
169
170
P0
bata
adia
a
trop
poli
ma
ter
izo
P [bar]
Vp
Vm
V1
Vs
p n
(5.5)
T2 = T1 2
p1
Z rwnania (5.11) wynika, e temperatura kocowa zaley od stosunku sprania
p2/p1, wykadnika politropy n oraz temperatury gazu zasysanego. Dopuszczalna
temperatura gazu po spreniu nie powinna przekracza 1700C, co zwizane jest z
odpornoci oleju uywanego do smarowania sprarki. Na rys. 5.7 przedstawiono zysk
pracy, ktry mona otrzyma przez zastosowanie sprarki dwustopniowej. W czasie
pierwszego cyklu sprania proces odbywa si po politropie dochodzc do punktu ,,C,
nastpnie nastpuje schodzenie gazu w chodnicy midzystopniowej do okrelonej
temperatury, przez co znajdujemy si w punkcie ,,D na wykresie. Od punktu ,,D
nastpuje spranie gazu na drugim stopniu sprania wedug przemiany politropowej
dochodzc do punktu ,,E. Wypenione powierzchnie na wykresie ukazuj zysk pracy,
jaki jestemy w stanie odzyska w czasie sprania dwustopniowego.
171
P [ at ]
F E
8
ma
t er
izo
6
4
C
D
po
li
tro
pa
ad
iab
ata
A
V
p n
(5.6)
V 2 = V1 2
p1
temperatur gazu po spreniu wyraa wzr (5.11),
praca teoretyczna potrzebna na sprenie 1mn3 gazu w warunkach cinienia i
temperatury gazu na wlocie do sprarki midzy cinieniami p1i p2 okrela
rwnanie:
p2
Lt = Vdp
(5.7)
p1
p n
V = V1
(5.8)
p1
Wstawiajc zaleno (5.8) do rwnania (5.7) i wykonujc cakowanie otrzymuje si
zaleno na prac sprania gazu wedug przemiany politropowej:
n
Lt =
p1V1
n 1
gdzie:
n
p1
p2
V1
Lt
n 1
p
2
1
p1
(5.9)
- wykadnik politropy,
- cinienie ssania (na wlocie sprarki) [Pa],
- cinienie toczenia (na wylocie sprarki) [Pa],
- objto gazu po spreniu [mn3/h],
- praca sprania dla danej przemiany [J].
172
p
n
2
(5.10)
1
N id =
p1 q1
p1
n 1
pn qn
p
n
2
(5.11)
T1 Z 1
1
N id =
n 1 Tn
p1
p n q n T1 Z 1
p2 n
n
N eP =
(5.13)
n 1 3600 Tn s p1
n
n
p
q
T
Z
p
p
n
n n 1 1
m
2
N eP =
(5.14)
+
2
n 1 3600 Tn s p1
p
m
lub przy duej rnicy cinie, oraz dla rnych temperatur na pierwszym i na drugim
stopniu ssania sprarki lepszym jest zastosowanie wzoru w postaci:
n 1
n 1
n
n
pn qn
p
p
n
m
2
N eP =
Z 1T1
1 + Z 2 T2
1 (5.15)
p m
p1
n 1 3600 Tn s
0,
n >1, otrzymamy wzr na obliczenie cinienia midzystopniowego w postaci:
pm = p1 p2
(5.16)
Z uwagi na moliwo wystpowania zrnicowanych stosunkw sprania i
rnych temperatury gazu na ssaniu poszczeglnych stopni sprania, powodujce
173
n 1 3600 Tn s
n 1
n 1
n 1
(5.17)
Z T p1 m n 1 + Z T p 2 m n 1 + Z T p 3 n 1
2 2
3 3
1 1 p
p1 m
p 2 m
gdzie:
pm
- cinienie midzystopniowe [Pa],
p1m, p2m
- cinienia na pierwszym i drugim stopniu sprania [Pa],
p3
- cinienie kocowe sprania, toczenia [Pa],
Z1, Z2, Z3
- wspczynniki ciliwoci dla poszczeglnych stopni sprania,
n
- wykadnik politropy,
Tn
- temperatura normalna [K],
T1, T2, T3
- temperatury ssania na poszczeglnych stopniach sprania [K],
s
- wspczynnik sprawnoci,
pn
- cinienie normalne [Pa],
Vn
- wydatek gazu [mn3h],
NeP
- moc efektywna sprarki dla sprania politropowego [W].
1000 n p22 n
c=
1
27 n 1 p12
0,7355
T1
Tn
(5.20)
gdzie:
NT
- moc toczenia gazu [kW],
S
- wspczynnik sprawnoci wolumetrycznej (0,750,85),
q
- wydatek toczni [tys. mn3/h],
T1
- temperatura gazu po stronie sscej [K],
n
- wykadnik politropy,
p2/p1 - wspczynnik spru.
174
gdzie:
Ni
moc potrzebna do sprania gazu, nazywana moc indykowan,
m.
wspczynnik sprawnoci mechanicznej sprarki, ktry okrela straty energii
na pokonanie oporw tarcia w oyskach i w ruchomych czciach kompresora itp.
Zawiera si on w granicach 85 do 95%.
Stosunek mocy teoretycznej potrzebnej do izotermicznego sprania gazu NiT, do
mocy indykowanej Ni nazywa si wspczynnikiem sprawnoci izotermicznej
indykowanej iz lub inaczej wspczynnikiem sprawnoci sprania kompresora.
Rzeczywista wielko tego wspczynnika zawiera si w przedziale od 60 - 80%.
Wielko wspczynnika sprawnoci izotermicznej indykowanej wyraa si wzorem:
N
iz = iT
(5.22)
Ni
wstawiajc rwnanie (5.22) do (5.21) otrzymamy zaleno w postaci:
N iT
(5.23)
Ne =
i m
Iloczyn wspczynnikw sprawnoci i oraz m. mona zastpi wspczynnikiem
cakowitej sprawnoci kompresora s. Wspczynnik cakowitej sprawnoci kompresora
s zawiera si w przedziale 65 do 85% i zaley gwnie od: rozwiza konstrukcyjnych
sprarki, jakoci wykonawstwa kompresora, cinienia ssania, szybkoci przesuwu
toka, stopnia sprania, wydajnoci kompresora oraz stanu technicznego maszyny.
Wspczynnik cakowitej sprawnoci kompresora jako funkcj stopnia sprania r dla
rnych typw kompresorw przedstawiono na rys. 5.8.
175
90
kompresory powietrzne m = 300 - 400 obr./min.
80
70
60
50
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
stosunek sprania r
5.2. SPRARKI
Do przesania gazu gazocigiem konieczna jest energia w postaci cinienia
naturalnego (zoowego), bd te wytworzonego za pomoc maszyn do sprania.
Instalowanie urzdze do sprania wymagane jest zarwno na zoach gazu, w celu
podniesienia cinienia gazu do wartoci cinienia panujcego w gazocigu
dalekosinym, jak i na trasie gazocigu przesyowego, w celu wyrwnywania strat
cinienia wywoanego oporami przepyww.
W zalenoci od ilorazu absolutnego cinienia na wypywie do absolutnego
cinienia dopywowego maszyny do sprania i przetaczania gazw mona podzieli
na:
wentylatory,
dmuchawy,
sprarki.
W dalszej czci skryptu omawiane bd sprarki.
Ze wzgldu na zasad dziaania sprarki moemy podzieli na:
tokowe, nazywane inaczej jako objtociowe lub te wyporowe, w ktrych
proces sprania przebiega pulsacyjnie i jest skutkiem zmniejszania objtoci
gazu wprowadzonego do zamknitej przestrzeni
odrodkowe, tzw. przepywowe lub te turbosprarki, w ktrych gaz jest
sprany w sposb cigy, zwykle na skutek przetaczania za pomoc szybko
obracajcego si wirnika z wiecem opatek
rotacyjne, obrotowe, ktre zaliczaj si do typu sprarek wyporowych.
Ze wzgldu na ilo stopni sprania sprarki moemy podzieli na:
jednostopniowe, jednostopniowe wielocylindrowe (dla sprarek tokowych),
wielostopniowe, posiadajce co najmniej dwa stopnie sprania gazu.
Ze wzgldu na zastosowany napd sprarki moemy podzieli na:
napd silnikiem gazowym,
napd turbin gazow,
napd elektryczny.
Sprarki moemy scharakteryzowa przy pomocy nastpujcych wielkoci:
wydajno, tj. objtociowe natenie przepywajcego gazu przez sprark
podawan w mn3/s,
176
177
zaoonego cinienia toczenia, poczym nastpuje otwarcie zaworu tocznego i gaz jest
wtoczony do gazocigu po stronie wylotowej sprarki.
Sprarki tokowe posiadaj samoczynny rozrzd zaworw, ktry jest
dostosowany do regulacji wydajnoci sprarki.
5.3.2. REGULACJA WYDAJNOCI SPRARKI
Regulacja wydajnoci sprarki tokowej moe mie charakter regulacji cigej,
lub te okresowej. Regulacja ciga moe by realizowana poprzez:
zmian prdkoci obrotowej,
dawienie gazu w rurocigu ssawnym,
zmian wielkoci przestrzeni szkodliwej,
podwieszanie zaworw ssawnych podczas czci suwu sprania,
poczenie krcw tocznego z krcem ssawnym w celu czciowego powrotu
gazu.
Regulacj w sposb okresowy nastpuje poprzez:
okresowe wyczenie sprarki z ruchu,
okresowe otwieranie zaworw ssawnych (sposb ekonomiczny),
wyczenie z pracy czci cylindrw przy sprarkach wielocylindrowych
rwnolegych.
5.3.3. PODSTAWOWE PARAMETRY PRACY SPRARKI
Dziaanie sprarki tokowej mona scharakteryzowa za pomoc podstawowych
parametrw roboczych, ktre maj wpyw na konstrukcj oraz wskaniki energetyczne
sprarek. Do nich mona zaliczy :
bezwzgldne cinienie ssania sprarki, mierzone na krcu ssawnym
sprarki - ps
bezwzgldne cinienie toczenia sprarki, - mierzone na krcu tocznym
sprarki - pt
stosunek sprania, czyli iloraz cinienia toczenia do cinienia ssania sprarki.
-
W sprarkach wielostopniowych przyjmuje si w wikszoci przypadkw dla
wszystkich stopni sprania t sam warto stosunku sprania,
cinienie midzystopniowe - pm,
W sprarkach wielostopniowych jest to cinienie cakowite, panujce midzy
stopniami sprarki. O wielkoci tego cinienia decyduje cinienie ssania oraz stosunek
sprania
temperatura wlotowa (ssania), mierzona na krcu sscym sprarki - Ts,
temperatura kocowa toczenia sprarki - Tt
Jest to temperatura gazu wytaczanego przez zesp sprajcy. Warto
temperatury kocowej zaley od charakteru procesu sprania, oraz chodzenia gazu,
prdko obrotowa sprarki - n,
Prdko obrotowa sprarki posiada bezporedni wpyw na wydajno,
objto skokowa sprarki - Vsk,
Jest to wielko wyznaczona ruchem toka przy jednym penym obrocie wau. Od
objtoci pierwszego stopnia zaley wydajno sprarki. W sprarkach
wielostopniowych objto stopni decyduje o stosunku sprania na poszczeglnych
stopniach, oraz o cinieniu midzystopniowym,
wydajno objtociowa sprarki q.
-
178
179
180
181
Tn p1 1
p
qn = 0,9960
no S1ij ( 2 F Ft ) 1 sm 1 (5.24)
p1
T1 pn Z
gdzie:
qn
no
S1
F
Ft
sm
n
i
- ilo cylindrw sprania w jednej sprarce [szt],
j
- ilo sprarek [szt],
p1
- cinienie ssania [Pa],
p2
- cinienie toczenia [Pa],
Tn
- temperatura normalna [K],
- cinienie normalne [Pa],
pn
T1
- obliczeniowa temperatura gazu [K],
Z
- wspczynnik ciliwoci gazu - w przyblieniu moe by okrelany np. ze
wzoru:
p
Z = 1 1
(5.25)
500
Optymalny stopie sprania sprarki r, okrelany jako iloraz cinienia
toczenia do cinienia ssania p2/p1 zaley przede wszystkim od przepustowoci
gazocigu, wielkoci nakadw na budow i eksploatacj toczni gazu (niezalenych i
zalenych od mocy zainstalowanych sprarek) oraz od charakterystyk zuycia energii
przez sprarki. Ze wzgldu na minimaln moc, jaka jest wymagana do sprenia gazu,
dla k stopni sprania, stopie sprania okrela zaleno:
1
p k
r = 2
p1
(5.26)
gdzie:
k
- ilo stopni sprania.
Zakadajc, e znamy: natenie przepywu, rodzaj gazu oraz zakadajc, e
cinienie pocztkowe p1 odpowiada cinieniu rwnemu wytrzymaoci cianki rury przy
danej staej rednicy i temperaturze, mona przyj, e moliwo przesyu gazu na
pewn odlego L jest funkcj, ktra zaley od stopnia sprania r. Moemy, t funkcj
zapisa:
r2 1
L = L 2
(5.27)
r
Okrelajc zapotrzebowanie na moc potrzebn na sprenie i przetoczenie 1mn3
gazu, moemy zapisa funkcj:
1
N = N r m 1
(5.28)
gdzie: m = n/(n-1)
n
- wykadnik politropy,
Zalenoci funkcyjne odlegoci przetaczania gazu, oraz mocy sprarki
zapisane rwnaniami (5.27) i (5.28), od stopnia sprania gazu przedstawiono na rys.
5.4.
183
1,0
L = f [(r - 1) / r ]
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
1,0 1,2 1,4 1,6 2,0 2,2 2,4 2,6 2,8 3,0 3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2
wspczynnik spru r
184
380
360
340
320
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
przepustowo 10 3nm 3
400
100
80
60
40
optymalny
wspczynnik spru r
20
1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
wspczynnik spru r
185
186
187
188
5.9. TURBINY
GAZOWE
PRZEPYWOWYCH
JAKO
NAPD
SPRAREK
189
do sieci
do komina
3
4
190
turbiny niskiego cinienia (6), gdzie schadzaj si do temperatury okoo 4500C 4800C.
Turbina napdza sprark (7). Spaliny wylotowe z turbiny niskiego cinienia
przechodz nastpnie przez wymiennik ciepa (3), gdzie przeponowo ogrzewaj
sprone powietrze, a nastpnie odpywaj do komina.
Turbiny gazowe obecnie znajduj coraz czstsze zastosowanie w
kogeneracyjnych ukadach wytwarzania energii. Kogeneracja jest to skojarzone
wytwarzanie ciepa i energii elektrycznej przy maksymalnym ograniczeniu strat przesyu
i transformacji. Wykorzystywana z du wydajnoci energia chemiczna paliwa wpywa
na obnienie kosztw energii przy jednoczesnym zredukowaniu emisji dwutlenku wgla
i innych zanieczyszcze towarzyszcych spalaniu. Proces skojarzonego wytwarzania
energii elektrycznej i cieplnej charakteryzuje si tym, i na jednostk czasu przypada
okrelona ilo energii elektrycznej i cieplnej. Zasada ta wynika z genezy stosowania
skojarzenia czyli skrcenia acucha przemian termodynamicznych a wic zmniejszenie
strat egzergii. Egzergii, ktra towarzyszy procesom nieodwracalnym, a powodowana jest
tarciem, mieszaniem i przepywem energii.
Najnowsze agregaty kogeneracyjne su do wytwarzania energii elektrycznej,
cieplnej, chodu i pary za pomoc silnikw zasilanych: gazem ziemnym, biogazem,
olejem napdowym, ktre s alternatyw dla aktualnych dostawcw energii. Sprawno
ukadw wynosi od 83,3 do 89,4% przy dyspozycyjnoci rocznej rednio 94%.
Agregaty kogeneracyjne mona instalowa wszdzie tam, gdzie wystpuj
jednoczenie zapotrzebowania na energi elektryczn i ciepln np. pywalnie, baseny,
szpitale, hotele, pensjonaty, supermarkety, stacje paliw z myjniami samochodowymi,
mleczarnie, masarnie, browary, budynki mieszkalnie, osiedla mieszkaniowe oraz wiele
innych. Do urzdze realizujcych zaoenia kogeneracji zaliczaj si gwnie ukady
gazowo parowe duych mocy, elektrociepownie z turbinami gazowymi w przypadku
rednich mocy oraz silnikami spalinowymi w przypadku mocy rednich i mniejszych.
Do maych ukadw skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej
zaliczane s ukady generujce moc od 5 do 2000kW. Natomiast do ukadw rednich
zalicza si skojarzone ukady generujce moc powyej 2000 do 20000 (50000)kW.
Poniewa energia elektryczna jest produktem o atwej konwersji w inne uyteczne
formy energii naley ukady skojarzone dobiera ze wzgldu na potrzeby cieplne.
Potrzebami tymi mog by przygotowanie ciepej wody uytkowej (najczstszy
przypadek), cele technologiczne lub ukady absorpcyjne chodnicze co zawa zakres
zastosowa do mocy od 20-2000kW.
191
D
1
M2 , P2
192
tA
A
t1
A
t2
B
tB
c
e
F (T1 T2 ) = B F (T2 TB )
(5.33)
gdzie:
193
F (TA TB )
1
1
e
+ +
(5.38)
194
tA 1
t 1
- dt A
tB 1
tA
t 2
- dt B
tB
dF
1
tA 2
B2
F1
L1
tA 2
tA
dF
t 2
+ dt B
tB
tB 2
tB 1
1
F1
L1
X
Qc = GA c p A dTA
(5.43)
195
GA Cp A dTA
(5.46)
kc T
std po scakowaniu bdzie:
2
Cp dT
(5.47)
F = GA A A
kc T
1
Wstawiajc rwnanie (5.47) do rwnania (5.41) otrzymamy:
2
Cp dT
(5.48)
Qc = GA A A kc Tm
kc T
1
Dokonujc porwnania stronami rwna (5.48) i (5.43) otrzymamy:
2
2
c p A dTA
Tm
(5.49)
GA c p A dTA = GA
T
1
1
std:
dF =
tm =
c
1
2
p0 A
dT A
c p A dT A
(5.50)
T
Jeeli zaoymy, e ciepo waciwe dla gazu cpA const po scakowaniu otrzymamy:
1
T A 2 T A1
(5.51)
2
dT A
1 T
Zmian temperatury moemy przedstawi zalenoci liniow w postaci:
T = aTA + b
(5.52)
Wstawiajc zaleno (5.52) do rwnania (5.51) otrzymamy:
T T A1
Tm = 2 A 2
(5.53)
dT A
1 aT A + b
Oraz wykonujc dziaanie cakowania otrzymamy:
T A 2 T A1
aT A 2 aT A1
Tm =
=
(5.54)
aT A 2 + b
aT A 2 + b
1
ln
ln
a
aT A1 + b
aT A1 + b
poniewa zgodnie z zalenoci (5.52) :
T2 = aTA 2 + b
oraz T1 = aTA1 + b
(5.55)
to rwnanie (5.54) przyjmie posta:
T2 T1
Tm =
T2
ln
T1
gdzie:
tm - rednia logarytmiczna rnica temperatur [K],
t1
- rnica temperatur na wlocie do wymiennika ciepa [K],
t2
- rnica temperatur na wylocie wymiennika ciepa [K].
tm =
(5.56)
196
(5.57)
gdzie:
p1 - cinienie na pocztku gazocigu [Pa],
p2 - cinienie na kocu gazocigu [Pa],
Px- cinienie w dowolnym miejscu gazocigu [Pa],
x=Lx/L
W praktyce gazowniczej istnieje szereg rwna, ktre su do obliczania
oporw przepywu w gazocigach wysokiego cinienia. Rozwizanie tych rwna ze
wzgldu na dugo gazocigu pozwala, przy zaoeniu odpowiedniego stosunku
sprania, lub obliczenia dugoci krytycznej, na okrelenie odlegoci midzy
poszczeglnymi toczniami na trasie gazocigu.
Niektre ze stosowanych powszechnie rwna zostay przedstawione i
omwione w rozdziale 4, podrozdzia 4.9. Z punktu widzenia praktyki, kade z rwna,
moemy przeksztaci ze wzgldu na dugo gazocigu L, a nastpnie obliczy
odlego usytuowania toczni gazu. Nastpnie za pomoc analizy optymalizacyjnej
ustali dugo gazocigu, o wymaganej przepustowoci, optymalne parametry ukadu
przesyowego gazu, do ktrych nale: rednica gazocigu, liczba toczni porednich i
odlegoci midzy nimi, stosunek sprania oraz cinienie wlotowe i wylotowe na
toczni gazu. Dla przykadu przy wykorzystaniu kilku rwna na przepustowo
gazocigu przeprowadzono przykadowe obliczenia dla gazocigu wysokoprnego o
rednicy DN = 400mm, ktrym przepywa gaz ziemny o gstoci normalnej n =
0,7175kg/mn3 z wydatkiem qn = 68 000mn3/h. Cinienie gazu na pocztku gazocigu
198
T1
L
T2
L
odbiorcy
gazu
T3
L
P
P1
P2
L
199
a)
b)
c)
14
8
7
5
9
10
11
4
12
13
Rys. 5.15. Schemat technologiczny toczni gazu. 1. kolektor wlotowy, 2. sprarki tokowe,
3. odolejacz gazu, 4. kolektor wlotowy, 5. filtr gazu (odpylacze olejowe), 6. gazocig magistralny, 7.
zasuwy wlotowe, 8. zasuwa obejciowa, 9. zasuwy wylotowe, 10. zasuwa obejciowa, 11. zwka
pomiarowa, 12. wymienniki ciepa, 13. odolejacz, 14. gazocig doprowadzajcy gaz do toczni.
200
Natomiast przy toczniach zoowych gaz jest zasysany na 1-szy stopie, poczym
toczony jest na chodnic midzystopniow i nastpnie powraca przez zbiornik
antypulsacyjny na ssanie 2-go stopnia, gdzie po spreniu kierowany jest do chodnicy
kocowej, przechodzc przez odolejacz, armatur odcinajca, zawr zwrotny do
kolektora tocznego toczni.
Krce ssce i toczne sprarek na kadym stopniu sprania s czone
obiegiem, na ktrym zamontowane s: kurek odcinajcy, oraz tzw upustwka z
kurkiem. Su one do:
odcienia cylindrw sprarki kadego stopnia sprania przy jej rozruchu,
obcienia cylindrw sprarki po rozruchu,
odgazowania i odpowietrzenia orurowania sprarki
W orurowaniu jako armaturze odcinajcej stosowane s przewanie kurki kulowe
z napdem pneumatycznym, lub hydraulicznym, zdalnym sterowaniem, oraz napdem
rcznym. Stosowane na toczniach wymienniki ciepa, w celu schadzania gazu
spronego, lub te chodnice midzystopniowe i kocowe przewanie s typu gaz powietrze (rurowe), wspomagane wentylatorami, natomiast rzadziej paszczowo rurowe,
z
chodzeniem
typu
gaz - woda.
Po spraniu kocowym przy wylocie do kolektora tocznego montowane s
odolejacze (13) najczciej typu bezwadnociowego, w ktrym nastpuje zmiana
kierunku przepywajcego strumienia gazu. Odolejacze te pracuj ze skutecznoci
okoo 50%, tzn. wyapuj okoo poowy unoszonego wraz z gazem oleju uywanego do
smarowania cylindrw sprarek.
Cykliczny sposb pracy sprarek tokowych powoduje due zmiany cinie
gazu na ssaniu i toczeniu. Pulsacje te maja ujemny wpyw na napenianie cylindrw
sprarek jak rwnie wymuszaj drgania mechaniczne w orurowaniu toczni gazu. W
celu zminimalizowania pulsacji cinienia oraz wpywu na stabiln prac sprarek i
orurowania stosuje si na ssaniu i toczeniu tzw. zbiorniki antypulsacyjne. S to tumiki
pulsacji typu pojemnociowego z wewntrznym ksztatowaniem przebiegu
poszczeglnych strumieni gazu.
5.12.3. CHARAKTERYSTYKA WANIEJSZYCH PARAMETRW TOCZNI
GAZU
-
201
202
5.
203
5.13. TELEMETRIA
I
TELEMECHANIKA
PRZESYOWYM GAZU
SYSTEMIE
205
206
system dyspozytorski
prognozowanie
krtko i
dugoterminowe
symulacjia i
optymalizacja
wizualizacja
BRAMA
FRONTEND
stacja
wzowa
stacja
wzowa
stacja
wzowa
stacja
wzowa
stacja
wzowa
system wizualizacji
stacja
lokalna
stacja
lokalna
stacja
lokalna
stacja
lokalna
panel wizualizacji
stacja
telemetryczna
ukady AKPiA
obiekt
technologiczny
209
ru
kie
nek
stacja centralna
u
ring
nito
mo
stacja wzowa
stacja lokalna
stacja lokalna
stacja lokalna
kie
run
ek
ste
row
ani
a
stacja wzowa
stacja lokalna
stacja lokalna
stacja lokalna
210
211
5.
6.
-
pk n
p n q n Ts Z
n
Ne =
1
Ne = 50070,53W
n 1 3600 Tn s p s
212
p n
Tk = 631,34K = 3580C
Tk = Ts k
p
s
Temperatura spranego gazu jest wysza od temperatury dopuszczalnej, ktra wynosi
1700C. Naley, zatem zastosowa spranie wielostopniowe, oraz obliczy moc
sprarki dla sprania wielostopniowego.
obliczenie cinienia midzystopniowego
zakadamy ze wystarczy spranie dwustopniowe
pm = ps pk
pm = 0,1643MPa
obliczenie temperatury gazu po pierwszym stopniu sprania
w celu kontroli, czy wystarcz nam dwa stopnie sprania gazu
n 1
p n
Tk = 425,84K=153,260C
Tm = Ts m
ps
Temperatura dopuszczalna nie jest przekroczona. Wystarczy spranie dwustopniowe
gazu. Zakadamy, ze gaz sprany jest schodzony do temperatury gazu zasysanego.
obliczenie mocy sprarki dwustopniowej
n 1
n 1
n
n
p
V
T
Z
p
p
n
k
n n s
m
Ne = 39843,51W
Ne =
+
2
n 1 3600 T n s p s
p
m
p n
Tk = 364,66K=91,50C
Tk = Ts k
ps
Temperatura spronego gazu jest nisza od temperatury dopuszczalnej, w zwizku, z
czym stosujemy sprark jednostopniow.
obliczenie mocy sprarki
n 1
p n q n Ts Z
p
n
k
Ne =
1
Ne =9529,14W
n 1 3600 Tn s p s
213
Przykad 3
Obliczy powierzchni wymiany, oraz gwne parametry chodnicy midzystopniowej
gazu w sprarce, dwustopniowej, ktra spra gaz w iloci qg = 500mn3/h od cinienia
absolutnego
ps = 0,2MPa do cinienia absolutnego pk = 2,0MPa. Temperatura gazu zasysanego
wynosi
Ts = 288,15K. Temperatura wody dopywajcej do chodnicy, Tw1 = 281,15K, a
temperatura wody wypywajcej z chodnicy Tw2 = 313,15K. Zakada si, ze gaz po
pierwszym stopniu sprania zostaje schodzony do temperatury wynoszcej Tgm =
293,15K.Do konstrukcji chodnicy zastosowano rurki stalowe o rednicy wewntrznej
=
25mm
i
gruboci
cianki
dw
e = 2,0mm
Dane:
ilo spranego gazu
Gg = 500mn3/h
cinienie ssania
ps = 0,2MPa
cinienie toczenia
pk = 2,0MPa
temperatura gazu zasysanego
Ts = 288,15K
wykadnik politropy
n = 1,3
wspczynnik ciliwoci
Z = 0,90
wspczynnik sprawnoci sprarki s = 0,78
temperatura normalna
Tn = 273,15K
cinienie normalne
pn = 101325Pa
temperatura wody za chodnic
Tw2 = 313,15K
temperatura wody przed chodnic Tw1 = 281,15K
temperatura gazu po schodzeniu Tgm = 293,15K
ciepo waciwe metanu
cp = 2,155 kJ/kg K
grubo cianki rurek
e = 2,0mm
wspczynnik przejmowania ciepa z czynnika chodzonego
A = 95,0 kJ/m2 hK,
wspczynnik przejmowania ciepa ze cianki wymiennika B = 2200 kJ/m2 hK,
wspczynnik przewodzenia ciepa
c = 256,94 kJ/mhK,
obliczenie temperatury gazu po spreniu
n 1
p n
Tk = 490,4K
Tk = Ts k
ps
Temperatura dopuszczalna jest przekroczona.
dwustopniowe
obliczenie cinienia midzystopniowego
pm = ps pk
pm = 0,632MPa
217,250C
Naley
zastosowa
spranie
p
Tm1 = 375,94K
Tm1 = Ts m
102,790C
ps
obliczenie rnicy temperatur gazu w wymienniku
T = Tm1 Tgm
T = 82,790C
obliczenie iloci ciepa odbieranego w chodnicy
Q = G g c p T
Q = 500 0,715 2,155 82,79
Q = 63 782,45[kJ/h]
obliczenie redniej logarytmicznej rnicy temperatur
214
A B
obliczenie powierzchni wymiennika ciepa
Q
F = 22,8 m2
F=
k t m
P 2 P22
q n = 0.199098 1
d 2.64 81
Z
S
T
L
g
ktre po przeksztaceniu ze wzgldu na dugo L ma posta:
215
Lkr =
(p
2
1
p22 ) D 4,82
18,872 q1,82
n S g ZT
216
5.
6.
217
ZA
POMOCY
TOKW
218
Korpus
Nos
litego poliuretanu, do rednicy toka 150mm, lub jako element stalowy, dla rednic
powyej 150mm.
Korpus oprcz czenia wszystkich elementw konstrukcji w jedn cao
umoliwia take montowanie elementw dodatkowych jak stalowe szczotki czyszczce
czy poliuretanowe noe do zeskrobywania osadw, a take tarcze aluminiowe w celu
zbadania owalnoci rurocigu. W korpusach tokw mona rwnie montowa sondy
umoliwiajce jego lokalizacj. Maksymalne cinienie robocze w rurocigu przy
zastosowaniu tego rodzaju tokw nie powinno przekracza 12MPa, a minimalny
promie skrtu na uku powinien si waha w granicach od 1,5 do 3D. Toki
dwukierunkowe znajduj zastosowanie do: wykonywania testw hydrostatycznych,
usuwania zanieczyszcze takich jak: parafiny, piasek, rdza, osuszania gazocigw,
kalibracji, wstpnej analizy dronoci, oraz separacji mediw przepywajcych przez
rurocig.
Toki jednokierunkowe (rys. 6.2.b), s to przewanie toki manszetowe, z
piercieniami (manszetami) gumowymi, lub z piercieniami poliuretanowymi, o duej
elastycznoci manszetw, ktre pracuj przy wikszej powierzchni styku z rurocigiem i
lepiej si do niego dopasowuj. Materia piercienia powinien charakteryzowa si du
twardoci oraz odpornoci na cieranie materiau.
Korpus toka manszetowego czsto wyposaa si w elementy dodatkowo
wspomagajce proces czyszczania takie jak. szczotki stalowe oraz noe poliuretanowe
tzw. lemiesze, suce do zeskrobywania osadw np. parafiny.
a)
b)
Rys. 6.2. Toki czyszczce: a) tok dwukierunkowy, b) tok jednokierunkowy sparowany
Toki manszetowe jednokierunkowe znajduj zastosowanie do: testw
hydrostatycznych, usuwania zanieczyszcze, osuszania gazocigw, kalibracji oraz
separacji mediw. Parametry pracy i wymogi stawiane czyszczonym gazocigom s
takie same jak dla tokw dwukierunkowych.
Tok manszetowy (rys. 6.3) zbudowany jest z rury stalowej (4) oraz kilku
gumowych lub poliuretanowych elementw uszczelniajcych (manszeta) (1),
umocowanych na rurze przy pomocy stalowych elementw mocujcych (2). Manszet
przylega szczelnie do cianek rury w gazocigu, dziki czemu tok tworzy w
oczyszczanym gazocigu szczeln zapor, prowadzi tok w rurocigu, oraz usuwa
zanieczyszczenia. Tok wzdu osi moe posiada przelot (5), umoliwiajcy wypyw
strumienia gazu o maym nateniu przepywu, lecz o duej prdkoci, co powoduje
rozdmuchiwanie nagromadzonych w gazocigu pyw.
6
222
11
6
do zbiornika
zanieczyszcze
do zbiornika
zanieczyszcze
pocztek odcinka do
dalszego czyszczenia
luza kocowa
10
9
luza pocztkowa
224
6.2. POLEROWANIE
RUROCIGU
WEWNTRZNYCH
POWIERZCHNI
D2
D1
=3
00
R
gaz
piasek
150
= 300
Q
100
L1
L2
L3
226
7. NAWANIANIE
GAZU
ZIEMNEGO
JAKO
BEZPIECZESTWA UYTKOWNIKW GAZU
ELEMENT
227
sieci, zmniejszenia tym samym straty gazu przy jego transporcie i dystrybucji, oraz
niebezpieczestwo wybuchu mieszaniny gazowo powietrznej.
7.1. NIEKTRE
OKRELENIA
I
DEFINICJE
NAWANIANIA GAZU ZIEMNEGO
-
DOTYCZCE
228
229
merkaptan metylowy
merkaptan butylowy
trzeciorzdowy TBM
merkaptan
izopropylowy
tetrahydrotiofen THT
10
-3
4 6 8 10
-2
4 6 8 10
-1
4 6 8 10 2 4 6 8 10
Temperatura wrzenia
[0C]
121,1
64,2
-96,1
1,1
Temperatura krzepnicia
[0C]
0
Temperatura mtnienia
[ C]
-20,0
0,014
0,21
Prno par
[bar](15,5 0C)
0,9987
0,8002
Gsto
[g/cm3]
0,75 0,1
0,5 0,1
Wyczuwalno zapachu
[mg/m3 10-3]
19,0
Temperatura zaponu
[0C]
200,0
Temperatura
[0C]
samozapalenia
Granice Wybuchowoci
[% obj].
- dolna
1,1
- grna
12,1
Minimalne stenie odorantu (THT) w paliwie gazowym nie moe by mniejsze
ni
8 mg/mn3. Natomiast dawk zalecan jest 15mg/mn3. Przy akcjach wykrywania
nieszczelnoci naley wprowadzi do gazocigu dawk okoo 3-krotnie wiksz od
dawki normalnej, czyli tj. 3 15mg/mn3 45mg/mn3, jednak nie wicej jak 60mg/mn3.
W okresie zimowym mona stosowa wysze dawki THT, wynoszce do 30mg/mn3.
Naley pamita jednak, e podstawowym kryterium prawidowoci procesu nawaniania
jest wyczuwalno nawaniacza (odoranta) w mieszaninie nawonionego paliwa
gazowego z powietrzem. Stopie wyczuwalnoci zapachu paliwa gazowego powinien
3
wg
normy
by
w
zakresie
2
PN-87/C-96001.
231
zapachu
0
0,5
zapachu
zapach niewyczuwalny
bardzo saby zapach
ZAPACHU
PRZY
UYCIU
232
intensywno
zapachu
warto progowa
0,40
0,30
1
saba
2
3
0,20
rednia
5
6
7
0,10
silna
8
9
10
0
5
10
15
20
25
bardzo
silna
30 mg/m3
gaz nawoniony
2
powietrze
4
2
oczyszczenia powietrza stosowany jest filtr z wglem aktywowanym (3). Stosunek iloci
gazu do iloci powietrza ustala si na podstawie wskaza manometrw rnicowych (2).
Jeeli stenie odorantu w gazie okrelone jest na podstawie zapachu, wwczas
zawarto odoranta dla osignicia drugiego stopnia zapachowego, przy zawartoci 1%
gazu w powietrzu moe by okrelana na drodze analitycznej.
Poniewa metoda badania intensywnoci zapachu za pomoc odorymetru jest
metoda bardzo subiektywn, std aktualnie do bada wykorzystuje si metod
manganometryczn, lub te chromatografii gazowej.
Metod manganometryczn naley stosowa do oznaczania w paliwach
gazowych o zawartoci THT powyej 5mg/mn3 gazu. Metoda ta polega na reakcji
utleniania THT w kwanym rodowisku nadmanganianu potasu do sulfolanu
czterometylowego. Proces utleniania przebiega wedug nastpujacej reakcji:
5(CH 2 )4 S + 4 KMnO4 + 6 H 2 SO4 5(CH 2 )4 SO2 + 4MnSO4 + 2 K 2 SO4 + 6 H 2 O
Metoda ta, jest metod prost w oznaczaniu, lecz jest uciliwa ze wzgldu na
dugi czas potrzebny do wykonania oznaczenia, ktry wynosi okoo 3 godzin.
Metoda chromatografii gazowej polega na chromatograficznym rozdzieleniu
czterohydrotiofenu (THT) od innych skadnikw gazu. Zawarto THT w gazie
obliczana jest na podstawie uzyskanego chromatogramu. Do analizy stosuje si
chromatograf z detektorem pomieniowo jonizacyjnym, chromatografy wyposaone w
detektory elektrochemiczne przystosowane do oznaczania wycznie samych zwizkw
siarki (merkaptany, siarkowodr THT), lub chromatografy z detektorami fotometryczno
pomieniowymi.
7.3.2. METODA ANKIETOWANIA ODBIORCW
Metoda ankietowania odbiorcw, jest specyficzn metod kontroli intensywnoci
zapachu gazu u odbiorcw. Sposb i forma ankietowania powinny by ustalone
indywidualnie w zalenoci od warunkw miejscowych tak, aby obejmoway 1%
odbiorcw w roku. Przeprowadzone ankiety naley analizowa na bieco,
wprowadzajc w razie potrzeby zmiany w ustalonej dawce rodka nawaniajcego.
7.3.3. METODA POMIARU ZUYTEGO THT
Metoda pomiaru zuytego THT, ilo odorantu wprowadzonego do gazu mona
obliczy przez odczyty poziomu cieczy w rurce pynowskazu, uwzgldniajc przy tym
ksztat i wymiary zbiornika oraz ciar waciwy rodka nawaniajcego. Obliczon
wielko w mg/mn3 naley porwna z zalecan dawk odorantu oraz z wynikami
oznacze analitycznych stenia rodka nawaniajcego w gazie. Kontrol zuycia
odorantu naley prowadzi nie mniej ni raz w miesicu.
235
236
Nn
gdzie:
qg
- natenie przepywu strumienia bocznikowego [dm3/s],
qz
-cakowite natenie strumienia przepywu gazu [mn3/s],
N
- ilo nawaniacza potrzebna do nawonienia gazu [mgTHT/mn3gazu],
Nn
- rozpuszczalno THT w metanie (wg tabel) [mgTHT/mn3gazu].
Ilo nawaniacza, jaka jest potrzebna do nawonienia gazu w zalenoci od
zawartoci skadnikw oblicza si wg nastpujcych zalenoci:
dla gazw zawierajcych tlenek wgla powyej 3% objtociowo:
A
(7.2)
N =K
0,025
dla gazw o zawartoci tlenku wgla poniej 3% objtociowo
100 5
N =K
(7.3)
B
gdzie:
A
- udzia CO2 w gazie [%],
B
- udzia gazu przy dolnej granicy wybuchowoci [%].
Nawanialnia knotowa (rys. 7.4) jest rodzajem nawanialni kontaktowych, ktre
pracuj na zasadzie dyfuzyjno - absorbcyjnego wprowadzenia rodka nawaniajcego
(THT) do strumienia bocznego gazu, podczonego do gwnego rurocigu
przesyowego. Za pomoc piercieniowej przepustnicy dawicej regulowany, ilociowy
strumie boczny gazu doprowadzany jest do zbiornika nawaniajcego.
Nastpnie gaz przepywa przez nasycony rodkiem nawaniajcym knot
wbudowany w zbiornik nawaniajcy i absorbuje z niego oraz z pary odorant, ktry
wypenia zbiornik nawania, a do penego nasycenia. Stopie nasycenia zaleny jest od
cinienia i temperatury panujcej w zbiorniku. Jedn z moliwoci regulacji dozowania
237
rodka nawaniajcego jest zmiana powierzchni knota poprzez jego wsuwanie lub
wysuwanie z rurocigu.
Ksztat, sposb i miejsce umieszczenia knota s rne i zale od rozwiza
konstrukcyjnych proponowanych przez poszczeglnych wytwrcw. Knot moe by
umieszczony na boczniku (tzw. bajpas), wwczas regulacja iloci dodawanego
rodka nawaniajcego polega na zmianie rnicy cinie, uzyskiwanej za pomoc
spitrzajcego elementu nastawczego, zwykle przepustnicy lub zasuwy, lub moe by
zainstalowany w rurocigu gwnym. Po przejciu przez ten zbiornik strumie gazu
kierowany jest z powrotem do gazocigu, gdzie czy si ze strug gwn. Po ich
zmieszaniu powinno otrzyma si wymagany stopie nawonienia gazu. Stopie
nawonienia przepywajcego gazu kontroluje si ubytkiem odoranta w zbiorniku
obiegowym przypadajcym na jednostk czasu i odnoszc si do zmierzonej iloci
przepywajcego gazu.
6
3
THT
THT
11
5
14
8
1
13
13
13
12
12
12
6
10
239
6
2
11
8
10
6
2
11
1
8
5
10
6
6
2
5
6
5
10
8
6
241
1
10
5
11
6
10
8
12
12
242
243
244
jako obiekt wolnostojcy (wiata, budynek) na terenie stacji gazowej, jako samodzielny
obiekt, lub jako wydzielone pomieszczenie stacji gazowej ze szczelnymi przegrodami
budowlanymi posiadajce nie otwierane okna i drzwi samozamykajce o odpornoci
ogniowej co najmniej FSO, w odlegoci wikszej ni wyznaczona strefa zagroenia
wybuchem od pomieszcze z ogniem otwartym. Odlego od ogrodzenia nie powinna
by mniejszej od poziomego zasigu strefy zagroenia wybuchem i nie mniejsza jak
2m. Zasigu strefy zagroenia wybuchem dla nawanialni gazu naley przyjmowa wg
zasad podanych w ZN-G-8101:1998.
ciany, osony boczne, stropy, dachy, stropodachy, zadaszenia, drzwi oraz
posadzka nawanialni powinny by wykonane z materiaw niepalnych. Elementy
konstrukcyjne budynku z instalacj do nawaniania gazu ziemnego powinny mie
odporno ogniow wynikajc, z obcienia ogniowego tego budynku. Posadzka
powinna by odporna na dziaanie rodka nawaniajcego, nieprzepuszczalna,
nienasikliwa, nieiskrzca i nie gromadzca adunkw elektrostatycznych oraz
powinna
by
zgodna
z
wymaganiami
PN-92/E-05203. Drzwi powinny otwiera si na zewntrz i mie konstrukcj
zapobiegajca iskrzeniu mechanicznemu. Pomieszczenia, w ktrych znajduj si
instalacje do nawaniania powinny mie co najmniej wentylacj grawitacyjn, (nawiew
i wywiew). czny przekrj otworw nawiewnych powinien by nie mniejszy ni
0,5% powierzchni posadzki pomieszczenia. Konstrukcja zadaszenia, stropu, dachu,
lub stropodachu powinna by lekka, nie przekraczajca 750N/m, lub posiada
powierzchni odciajc. Zadaszenie, strop, dach lub stropodach powinien
zabezpiecza instalacj do nawaniania przed promieniowaniem sonecznym i
opadami atmosferycznymi.
Instalacja do nawaniania moe by wykonana we wsplnym obiekcie z innymi
urzdzeniami stacji gazowych lub toczni gazu, pod warunkiem oddzielenia
pomieszczenia z instalacj do nawaniania od pozostaych urzdze cianami penymi,
w sposb szczelny i z niezalenym wejciem. Dopuszcza si montowanie instalacji do
nawaniania przy cianach majcych otwieralne okna lub drzwi wejciowe do budynku
stacji gazowych lub toczni gazu w odlegoci wikszej ni 2m (mierzonej w
poziomie) od tych otworw. W centralnym systemie nawaniania gazu instalacje do
nawaniania naley lokalizowa na terenie toczni gazu lub stacji rozdzielczych lub w
wybranych punktach gazowej sieci przesyowej. W lokalnym systemie nawaniania
gazu nawanianie zaleca si prowadzi na gazocigu wyjciowym ze stacji gazowej
wysokiego cinienia.
Wszystkie elementy instalacji do nawaniania, znajdujce si pod cinieniem
powinny mie wytrzymao odpowiadajc maksymalnemu cinieniu nawanianego
gazu oraz by odporne na naprenia mechaniczne i termiczne mogce wystpi w
tych elementach.
245
246
247
248
8. LITERATURA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
Abramowski T.: ,,Problemy eksploatacji sieci gazowej wysokoprnej i toczni gazu. Materiay
konferencyjne, Krynica 1995r.
Anysz J.: ,,Polski system przesyowy gazu i jego integracja z systemem europejskim. Gaz Woda
i Technika Sanitarna 6/2002r.
Anysz J.: ,,Spki gazownictwa PGNiG S.A.. Nafta-Gaz, 6/2003r.
Arbeitsblatt G-281. ,,Technische refeln fur die gute und prufung vor. Odorimetteln. DVGW
Verein das Gas und Wasserfaches. Lipiec, 1968r.
Barczyski A., Kolecki A.: ,,Informacja techniczna dotyczca technologii nawaniania gazu
ziemnego. WOZG, Pozna, 1993r.
Bkowski E., LubinieckaI.: ,,Zagadnienia normalizacji, certyfikacji i aprobat technicznych w
wietle dyrektyw Unii Europejskiej dotyczce urzdze gazowniczych. Forgaz 2000r.
Bednarski R. ,,Perspektywy rozwoju gazownictwa w Polsce. Materiay Polskiego Grnictwa
Naftowego i Gzownictwa S.A. Warszawa 10/1998r.
Bednarski R., Tokarzewski J.: ,,Gazownictwo w Polsce. Nowoczesne Gazownictwo 2(2)/1997r.
Beattie J. A., Bridgeman O. C.: ,,Proc. Am. Acad. Arts. Sci. 63, 229, 1928r.
Benedict M., Webb G. B., Rubin L. C.: ,,J. Chem. Phys. 10, 747, 1942r.
Bczkowski W.:,,Rurocigi energetyczne. Wydawnictwa Naukowo Techniczne. Warszawa
1963r.
Baeczak W.: ,,Urzdzenia do nawaniania i nawilania gazw bezwonnych i wysuszajcych.
Patent PRL nr 114059-02.01.1983r.
Brodowicz K.:,,Teoria wymiennikw ciepa i masy. Pastwowe Wydawnictwa Naukowe,
Warszawa 1982r.
Budziski Z., Froski A., Matkowski A., Nawrocka-Fuchs B., Ostoja-Domaradzki W.,
Paruszewski R., Pasnykiewicz J., Siewierski A., Tokarzewski J., Tombak J.:,,Historia
Gazownictwa Polskiego. Polskie Zrzeszenie Inynierw i Technikw Sanitarnych-Zarzd
Gwny, Warszawa 2002r.
Cerbe G.: ,,Grundlagen der Gastechnik. Carl Hanser Verlag, 1998r.
Ciemniak Z.:,,Urzdzenia do nawaniania bezwonnych gazw. Patent PRL nr 9460731.12.1977r.
Cierniak W.: ,,Automatyczny ukad dozujcy do nawaniania gazu. Patent PRL nr 9235431.12.1977r.
Dawidowicz S.: ,,Zarys termodynamiki gazu ziemnego. Wydawnictwa GH. Krakw 1986r.
Dbrowski J. I inni.: ,,Urzdzenie do automatycznego nawaniania gazw o zmiennym
przepywie. Patent PRL nr 77887-10.06.1975r.
Dietrich A.: ,,Zagadnienia analizy ryzyka systemu przesyu gazu ziemnego. Forgaz 2000r.
Driesen H. E.: ,,Grundlegende anforderungen an odorimettel. DVGW Forschungsstelle
Gastechnik 1985r.
Dokumentacja rozruchowa przepywomierzy ultradwikowych firmy NIVUS sp. z o.o.
Dudziski R.: ,,Perspektywy rozwoju polskiego przemysu gazowniczego w rozszerzonej Unii
Europejskiej. Nafta-Gaz, 6/2003r.
Duliski W.: ,,Opory przepywu dla gazocigw dalekosinych oraz wykres spadku cinienia dla
rwnania Panhandlea. Nafta 1/1960r.
Duliski W. Ropa C.: ,,Nowoczesne rozwizania w zakresie nawaniania gazw palnych.
Materiay XXXIII Zjazdu Gazownikw Polskich. Opole, 1993r.
Duliski W., Jewulski J.: ,,Analiza porwnawcza rwna dla obliczania oporw przepywu w
gazocigach dalekosinych. Zeszyty Naukowe AGH nr 240/1989r.
Duliski W., Ropa Cz., Nowosawski W.: ,,Nawanianie gazu. Zeszyty Naukowe AGH,
Wiertnictwo, Nafta, Gaz zeszyt 7/1990r.
Fasdd H. G., Wahle N. H.: ,,Der Antriebsgasverbrauch in Turboverdichterstationen fur den
Erdgastransport
Methoden
der
planerischen
Berechnung
und
Ergebnisse.
Zeitschshriftenaufsatz Ruhrgas, gwf Gas/Erdgas. 12/1999r.
Fedorowicz R., Koodziski E., Solarz L.: ,,Komputerowe modelowanie przesyu gazu. Oficyna
Wydawnicza Cyber, Warszawa 2002r.
Fidziski A., Tokarzewski J.: ,,Rozwj przemysu gazowniczego w Polsce. Nafta-Gaz 6/1997r.
Froski A.: ,,Technologia stosowania tokw w gazownictwie. Nafta-Gaz 1992r.
Gero S.: ,,Moliwoci rozwoju zuycia gazu w energetyce, stan obecny i perspektywy sektora
gazowego w przyszoci. Materiay PGNiG S.A. Warszawa 2000r.
249
[33]
[34]
[35]
[36]
[37]
[38]
[39]
[40]
[41]
[42]
[43]
[44]
[45]
[46]
[47]
[48]
[49]
[50]
[51]
[52]
[53]
[54]
[55]
[56]
[57]
[58]
[59]
[60]
[61]
[62]
[63]
[64]
[65]
[66]
[67]
[68]
[69]
250
[70]
[71]
[72]
[73]
[74]
[75]
[76]
[77]
[78]
[79]
[80]
[81]
[82]
[83]
[84]
[85]
[86]
[87]
[88]
[89]
[90]
[91]
[92]
[93]
[94]
[95]
[96]
[97]
[98]
251
[99]
[100]
[101]
[102]
[103]
[104]
[105]
[106]
[107]
[108]
[109]
[110]
[111]
[112]
[113]
[114]
[115]
[116]
[117]
[118]
[119]
[120]
[121]
[122]
[123]
[124]
[125]
[126]
[127]
[128]
[129]
[130]
[131]
[132]
[133]
[134]
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001r. ,,W sprawie warunkw technicznych,
jakim powinny odpowiada sieci gazow. Dz.U. Nr 97, poz. 1055 z dnia 11 wrzenia 2001r).
Skwarczyski S.: ,,Rodzaje nawanialni stosowanych w Polsce Nowoczesne Gazownictwo 1
(VI) 2001r.
strona internetowa: http://www.rsnot.com.pl
strona internetowa: http://www.pgnig.pl
strona internetowa: http://www.rynekgazu.pl
Stacharczyk J.: ,,Automatyczny ukad dozujcy. Patent PRL nr 94635-31.12.1977r.
Staczak P.: ,,Krajowy system przesyowy gazu i PMG. Nafta Gaz 6/2003r.
Szarwara J.: ,,Termodynamika chemiczna. Wydawnictwa Naukowo Techniczne, Warszawa
1985r.
Szilas A. P.: ,,Produktion and transport of oil and gas. Part A. Flow mechanies and
productions. Budapest 1995r.
Szokowski S., Borowicz W., Kalemba K.: ,,Nowe techniki i technologie w przesyle i
dystrybucji. XXXV Zjazd Gazownikw Polskich, Mikoajki 1999r.
widziski J. ,,Gazowe perspektywy Nafta Gaz Biznes 12/1999r.
Szablowski K.: ,,Sprarki wirowe. Pastwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1963r.
Tatys Z.: ,,Gaz ziemny w Polscestan zasobw i moliwoci wzrostu wydobycia. Nafta-Gaz,
6/2003r.
Walden H.: ,,Badanie przepywu gazu w chropowatych gazocigach. Gaz Woda i Technika
Sanitarna 4/1954r.
Walden H., Piekarski M.: ,, Analiza i weryfikacja dowiadczalna wybranych wzorw na
obliczenie gazocigw przesyowych. Gaz Woda i Technika Sanitarna 9/1991r.
Walden H.: ,, Analiza wzorw do oblicze przepywu gazu. Gaz Woda i Technika Sanitarna
7/1961r.
Walden H.: ,, Analiza wzorw do oblicze przepywu gazu wgazocigach magistralnych. Prace
Naukowe PWJiS zeszyt 3/1998r.
Walden H.: ,, Badanie wspczynnika oporw hydraulicznych w rurach technicznych w zakresie
przepywu burzliwego. Zeszyty Naukowe P.W. Budownictwo 4/1960r.
Walden H.: ,,Mechanika pynw. Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1991r.
Walden H., Stasiak J.: ,,Mechanika cieczy i gazw. Pastwowe Wydawnictwa Naukowe
Warszawa 1965r.
Warczak W.: ,,Sprarki zzibnicze. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne Warszawa 1987r.
Warowny W.: ,,Termodynamiczne funkcje konfiguracyjne substancji gazowych przedstawione za
pomoc funkcji wirialnych. Gaz Woda i Technika Sanitarna 7 (53) 1979r.
Warowny W.: ,,Wspczynnik ciliwoci definicje i zalenoci termodynamiczne.
Nowoczesne Gazownictwo 4 (III) 1998r.
Warowny W.: ,,Wspczynnik ciliwoci pomiary i obliczenia Nowoczesne Gazownictwo 1
(V) 2000r.
Warowny W.: ,,Wspczynnik ciliwoci pomiary i obliczenia Nowoczesne Gazownictwo 3
(V) 2000r.
Warych J.: ,,Oczyszczanie gazw. Procesy i aparatura. Wydawnictwa Naukowo Techniczne,
Warszawa 1998r.
Wilk Z.: ,,Gaz Ziemny. Wydawnictwo lsk, Katowice 1964r.
Winiewski S.: ,,Wymiana ciepa. Pastwowe Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1990r.
Witkowski A.: ,,Sprarki wirnikowe. Politechnika lska, Gliwice 1990r.
Witold S., Michaowski, S. Trzop S.: ,,Rurocigi dalekiego zasigu. Wydawnictwo Fundacja Odysseum
1995r.
Zachwieja R.: ,,Pomiar objtoci przepywajcego gazu przy pomocy gazomierzy turbinowych
TTB Techniki i Technologie Bezwykopowe. 2003r, nr2.
Zachwieja R.: ,,Pomiar strumienia objtoci przepywajcego gazu za pomoc przepywomierzy
ultradwikowych. Materiay niepublikowane.
Zajda R.: ,,Schematy obliczeniowe gazocigw. Projektowanie sieci gazowych. r.1. Zaoenia
do oblicze gazocigw. Centrum Szkolenia Gazownictwa. Warszawa 2001r.
Zajda R.: ,,Zmodyfikowane zasady okrelania nate przepywu gazu dla duych odbiorcw.
Nowoczesne Gazownictwo 2/1997r.
Zajda R.: ,,Wzowo-odcinkowa metoda symulacji pracy sieci gazowych w warunkach stanw
ustalonych. Nafta Gaz 7/1994r.
Zaleska-Bartosz J., Patkowska H.: ,,Wpyw gazocigu tranzytowego na rodowisko
przyrodnicze. Nafta-Gaz 6/1997r.
252