'

GARY CROWLI!Y

VAN

HIER

NAAR HIER

VNIIchting als bestemming

CS)

Van hier naar hier

Van hier naar hier

Verlichting als bestemming

Gary Crowley

samsara

Aan de Lezer

Beste lezer,

Gary Crowley 2006

Oorspronkelijke uitgave: GL Design, Boulder, CO, USA
Oorspronkelijke titel: From here to here
Nederlandse uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2009
Vertaling: Han van den Bogaard
Omslagontwerp: Erik Th:

.erikrhedesign.com

www

foto omslag: Gilles Cohen

Dit kleine boekje over verlichting is bewust beknopt

gehouden. Toch hebben veel eerdere lezers benadrukt
dat het goed zou zijn als ik je aan zou moedigen toch
vooral de hele tekst te lezen. De lichte pijn die gepaard
gaat met het onder ogen zien van wat is in de eerste
helft van het boek legt de noodzakelijke fundering

Lay-out: Studio 28, Hillegom

voor de vreugde en vrijheid die in de tweede helft van

ISBN: 978-90-77228-81-4/ NUR 728

je die misloopt.

het boek gerealiseerd wordt - ik zou niet willen dat

Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder

schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341, 1016 AZ Amsterdam
.samsarabooks.com

www

Geheel de uwe,
Gary Crowley

Inhoud

Hoofdstuk 1
- Begrijpen wat is

Hoofdstuk 2
-De wetenschap

van

wat is

17

Hoofdstuk 3
-De illusie van wat is

41

Hoofdstuk4
-De illusie van de bewuste wil

55

Hoofdstuk 5
-Goedgemaakt Inzicht

65

Hoofdstuk 6
- Herorintatie: ik ben gewaarzijn

75

Hoofdstuk 7
- Re-integratie: ontwaken tot verlichting

83

Hoofdstuk 8
-Van hier naar hier

97

Nawoord

103

Hoofdstuk

Begrijpen

wat

is

"\ Jerlichting is ontstellend eenvoudig. Vragen om

Y trent verlichting worden vaak gecompliceerd, maar
het antwoord blijft altijd eenvoudig: ontwaken tot ver
lichting is het directe resultaat van vrij zijn van de illusie
van een afzonderlijk zelf. Een diepgaand begrijpen van
deze uiterst eenvoudige waarheid voorziet je van alles
wat nodig is voor een ontwaken tot verlichting.
Verlichting is wat we zijn. Er valt niets te winnen, er
is alleen het herkennen ervan. De eenvoud van verlich
ting is op allerlei manieren tot uitdrukking gebracht:

Ik ben, maar er is geen 'ik:

WeiWuWei

je bent het waarnemen, niet de waarnemer.

Ch'an

je zoekt naar wat op zoek is.

De heilige Franciscus van Assisi

boek verwijst 'inzicht' of 'inzien' naar een onmiddel

lijke herkenning van wat is. We kunnen allemaal wel
momenten terughalen waarop we kennis van iets in

Dat wat zoekt, is wat gezocht wordt.

Boeddhistische Schrift

ons hoofd hadden, maar die was dan niet gentegreerd,

en was daarom niet meer dan een theoretisch denk
beeld. Als kind kan je de kennis zijn bijgebracht dat

De bovenstaande citaten geven allemaal uitdrukking

vuur heet is, maar tot het moment dat je je hand boven

aan de eenvoud van verlichting. De reeks voorbeelden

een vlam hield was er geen werkelijk inzicht mogelijk.

die gegeven kunnen worden is eindeloos; ik heb toe

Als je nu vuur ziet is er sprake van inzicht, een onmid

vallig een zwak voor de voorbeelden die het in zeven

dellijke herkenning dat vuur heet is, zonder weet te

woorden doen. Je zult er al snel achter komen dat het

hoeven hebben van abstracte concepten over wat is.

vatten van de essentie van deze uitspraken alles is wat

Zonder inzicht loop je de eenvoud van verlichting

de spirituele zoeker nodig heeft, want je bent altijd al

mis. Mt inzicht kan er niet aan de eenvoud van ver

verlicht.

lichting voorbij gegaan worden. De dichter Roemi

Je denkbeeldige zelf is nooit meer hetzelfde als het

bracht deze gedachte als volgt tot uitdrukking:

eenmaal doorzien is. Na een jarenlange spirituele zoek

tocht las ik n voetnoot van Wei Wu Wei die alles

Ik leefde op de rand

veranderde:

van de waanzin, wilde redenen weten,

klopte op een deur. Hij gaat open.

Eenmaal vrij zijn we niet nummer Een, het

Ik klopte steeds van binnenuit! 2

eerste van al onze objecten, maar Nul- hun

universele en Absolute Subject. 1

Ontwaken tot verlichting is een reis van hier naar hier,

niet van hier naar daar. Je kunt nergens heen en er valt

Deze voetnoot bracht een verschuiving in mijn orin

niets te bereiken. Verlichting is simpelweg een ontwa

tatie teweeg die niet meer ongedaan valt te maken. Hij

ken voor wat altijd al het geval is geweest. Er is alleen

was ontstellend eenvoudig, en inzicht was het enige

maar het doorzien van onze eigen onwetendheid. De

wat er voor nodig was.

reis wordt een cirkel omdat hij eindigt waar hij begon,

Inzicht is herkenning, helder zien. Het is niet het

maar aan de eindstreep ervaar je dezelfde wereld vanuit

zelfde als kennis. In het dagelijks leven zijn de woor

een volkomen ander perspectief. Het gevolg is dat je

den 'inzicht' en 'kennis' vaak uitwisselbaar, maar in dit

valse identiteit moeiteloos in het niets oplost.

10

11

De bevrijding van een denkbeeldig, afzonderlijk zelf

Kijk eens naar de tekening van de zwarte kubus hier

doet zich moeiteloos voor als doorzien wordt wat er

onder. Zie je de zwarte kubus, veilig opgeborgen in de

in feite nooit geweest is. Het valse zelf, dat uiteinde

hoek?

lijk niet echt is, wordt daarmee vernietigd. Daarna

blijft er alleen nog over wat we zijn, en dat is verlich
ting.
Wat als er voor ontwaken tot verlichting alleen in
zicht nodig is? Wat als dat inzicht de bevrijding van
een denkbeeldig zelf met zich meebrengt, iets wat je
niet eens ooit bent geweest? Zou je bereid zijn iets los
te laten wat je nooit was als dat ruimte zou maken voor
een ontwaken tot verlichting?
Het meesterwerk van de verlichting is er al. Je hoeft
er alleen maar wakker voor te worden. Ontelbare
meesters hebben dat bevestigd. Van n wijze wordt
gezegd dat hij bij zijn ontwaken uitriep: 'Is dat alles
wat het is?' Hij moest lachen en ging verder met waar
hij mee bezig was.
Zoeken naar verlichting is als zoeken naar een bril
die boven op je hoofd zit. Alle inspanningen om de
bril te vinden worden belachelijk als je de situatie een
maal doorziet. Het is heel grappig om te ontdekken
wat er al die tijd al was.
Wat als het enige ingewikkelde aan verlichting
het opmerken was van wat er altijd al is geweest?
Hoe zou je geen pret kunnen hebben na al dat zoe
ken? Misschien barst je ook wel in lachen uit als je
je realiseert dat verlichting al die tijd 'boven op je
hoofd' heeft gezeten, in geduldige afwachting van
zijn ontdekking.
12

Kijk nu nog eens naar deze tekening, maar zie hem

dan als een grote witte kubus waar de voorste hoek
uit verwijderd is. Wat eerst een kleine zwarte kubus
in een hoek was, is nu een grote witte kubus waarvan
de voorste hoek verdwenen is. Merk ook op dat je het
plaatje op elk punt in de tijd maar op n manier kunt
zien. Op elk gegeven moment is er sprake van een of
lof- situatie, en kan hij niet beide tegelijk zijn.
13

Ontwaken tot verlichting lijkt op je realiseren dat je

tegemoet getreden als het inzicht er eenmaal is. Houd

niet de kleine zwarte kubus in de hoek bent, maar de

dat alsjeblieft in je achterhoofd tijdens het lezen van de

grote witte kubus. Alles wordt volkomen anders, en

hoofdstukken die volgen.

toch is alles nog precies hetzelfde als het eerst was. Het

Verlichting is direct beschikbaar voor hen die in

verschil zit hem in het uitgangspunt. Het inzicht ere

staat zijn onder ogen te zien

eert de ruimte om dat wat is op een ander manier te

daar op heldere en beknopte wijze behulpzaam bij te

zien.

zijn door de oorzaak van je lijden bloot te leggen. Wees

Het inzicht dat hiervoor nodig is, is uiteindelijk

heel eenvoudig, maar de valse identiteit ontmaskeren

wat

is. Dit boek tracht

gewaarschuwd: als de wortels van het lijden eenmaal

zijn blootgelegd, zijn ze voor altijd veranderd.

vereist niettemin wel een bepaalde mate van precisie.

Lijden komt voort uit het in stand houden van de

Mensen hebben een griezelige aanleg voor zelfbedrog

hoogst gewaardeerde bezitting van allemaal, het denk

als het gaat om het ontdekken

hun eigen essentie.

beeldige zelf. Het denkbeeldige zelf is het losgeld dat

Ironisch genoeg lijken spirituele zoekers een natuur

betaald moet worden door de spirituele zoeker. Als de

lijke neiging te bezitten om in de tegenovergestelde

pijl van inzicht de roos raakt, is je denkbeeldige zelf

richting te zoeken dan waar hun ontwaken ligt.

het slachtoffer. Als dat niet erg aantrekkelijk klinkt, is

van

Als kinderen die het eind van de regenboog naja

dit geen boek voor jou. Maar als het je nieuwsgierig

gen, zijn spirituele zoekers er voor altijd bijna, want ze

maakt, laten we dan beginnen aan de reis van 'hier

jagen een illusie na die altijd net buiten hun bereik

naar hier'.

zal

blijven. Het najagen van de illusie eindigt als er sprake

is van inzicht, want dan kom je tot het besef dat waar
je naar op zoek bent geweest al beschikbaar is, hier en
nu. Daarom zal alleen een helder en eenduidig door
zien van je illusie je door het zelfbedrog heen loodsen
naar een ontwaken tot verlichting.
Verlichting

kan wel eens in een heel andere hoek

liggen dan waar je steeds hebt gezocht. Al je inspan

ningen tot nu toe kunnen best wel eens vergelijkbaar
zijn met het trekken aan een deur waar je alleen maar
tegen hoeft te duwen om hem open te laten gaan.
Nogmaals, zulke situaties worden met een glimlach
14

15

Hoofdstuk

De wetenschap van wat is

e wetenschap heeft de serieuze spirituele zoeker

altijd geholpen om het wonder dat we elk mo

ment ervaren beter te begrijpen. Sommige mensen zijn

misschien bepaald niet blij met het idee dat je door de
lens van de wetenschap kunt kijken om spiritualiteit te
bevorderen, maar alleen een dogma heeft last van die
lens. Degenen die op zoek zijn naar de waarheid heb
ben niets te vrezen. De komende bladzijden zouden in
principe het proces van een diepgaand spiritueel ont
waken in gang kunnen zetten.

Voorbewuste besluiten
Onze reis van hier naar hier begint bij het onderzoeken
hoe je neurologisch stelsel de hoeksteen van je valse

17

identiteit creert: een denkbeeldige bewuste wil. Hier

hebt kunnen kiezen) alle intellectuele, psychologische

en verder in dit boek verwijst het woord neurologisch

en emotionele predisposities bevat die tot uitdruk

stelsel naar hoe je hele zenuwstelsel functioneert als

king zullen worden gebracht door het neurologisch

gevolg van zijn structuur en programmering. Bewuste

stelsel dat je gerfd hebt. De draagwijdte van, en aan

wil verwijst naar je vermogen om bewust te kiezen, uit

leg voor al die eigenschappen zit in je genetische code

eigen vrije wil, hoe je staat ten opzichte van de wereld

ingebakken.

die je elke dag tegenkomt.

Bovendien heb je ook niet bewust gekozen voor de

Vanuit wetenschappelijk perspectief is het je neu

omgeving waarin je neurologisch stelsel zich voortdu

rologisch stelsel dat de wereld gewaar wordt, interpre

rend ontwikkeld heeft toen je nog een kind was. Het

teert en bewust waarneemt, en kiest voor de positie die

gezin en de cultuur waarin je bent opgegroeid heb je

je in de wereld zult innemen. We zullen onze aandacht

heel duidelijk in de schoot geworpen gekregen, net

voornamelijk richten op de hersenen zelf omdat ze

als je lichamelijkheid. Je had dus niets te kiezen ten

dienst doen als de primaire, maar ook de uiteindelijke

aanzien van de vroege omgevingsfactoren die de snelle

fysieke filter van je ervaring, en omdat er zonder de

ontwikkeling van je neurologisch stelsel kneedden en

hersenen geen sprake is van een bewust gewaarzijn dat

afstemden.

onderzocht kan worden. Het zal duidelijk worden dat

Tot zover is er weinig waar je het mee oneens zou

begrijpen hoe ons neurologisch stelsel werkt, de rich

kunnen zijn. We erven bepaalde individuele neigin

ting zal wijzen die onze reis moet nemen.

gen, en onze omgeving kneedt ze. Francis Crick, de

Nobelprijswinnaar die het DNA, dat je unieke geneti

De meeste mensen zijn het erover eens dat er geen

sche code vormt, ontdekte, zegt het heel mooi:

sprake is geweest van een bewuste keus als het gaat om

het DNA dat je van je ouders gekregen hebt toen je

Laat ik het er op houden dat genen ... de

verwekt werd. Iedere redelijke wetenschapper zal het

brede structuur van het zenuwstelsel lijken

er ook mee eens zijn dat dit DNA de blauwdruk levert

aan te leggen, maar dat ervaring nodig is om

voor de fysieke opmaak van je lichaam. De kleur van

de vele details van haar structuur in te stellen

je ogen, je huidskleur, potentile lengte, aanleg voor

en te verfijnen; dit is vaak een proces dat het

bepaalde ziekten, etc. zijn vastgelegd in het DNA dat

hele leven doorgaac.3

opgeslagen ligt in de kern van elke cel in je lichaam.

Diezelfde redelijke wetenschapper zal het er ook

De conditionering van je neurologisch stelsel door de

mee eens zijn dat je DNA (waarvoor je niet bewust

omgeving vindt gedurende je hele leven plaats, maar

18

19

het is wel belangrijk om te zien dat je conditionering is

aangeboren opmaak. De meesten onder ons hebben

begonnen op het moment dat het DNA van je ouders

een neurologisch stelsel dat van nature noch angstig,

zich samenvoegde en jouw unieke genetische blauw

noch verveeld is, maar ergens in het midden ligt. (4)

druk creerde. De biochemie van je moeder was on

Naruurlijk konden we daarin ook geen bewuste keuze

middellijk van invloed op je neurologische ontwikke

maken.

ling. Of ze nu goedgestemd of neerslachtig was, boos

Zeggen dat je je niet bewust bent van het grootste

of angstig, haar chemie speelde een rol in hoe jouw

deel van de neurologische activiteit van de hersenen is

neurologisch stelsel zich ontwikkelde, en dat is weer

een enorm understatement. Zelfs de opslag van je her

van invloed op de wijze waarop je de wereld tot op de

inneringen verloopt voorbewust. Je kiest niet bewust

dag van vandaag ervaart.

de herinneringen uit die opgeslagen worden en de her

Stel bijvoorbeeld dar je moeder abnormaal gespan

inneringen die genegeerd worden. Het is het limbisch

nen was tijdens de zwangerschap. Er is aangetoond dat

systeem in je hersenen dat bepaalt welke herinnerin

hoge niveaus van een bepaald stresshormoon {norepi

gen belangrijk genoeg zijn om te worden opgeslagen.

nefrine) het embryo voor altijd schade toebrengen. Te

De enige 'werkelijkheid' die een neurologisch stelsel

veel norepinefrine kan twee structuren diep in de her

zich dus herinnert, is een waarneming gebaseerd op

senen {de hippocampus en de amygdala) overgevoelig

herinneringen die niet bewaard zijn gebleven op basis

en hyperactief maken. Deze twee voorbewuste delen

van een bewuste keuze van jouw kant.

van de hersenen beslissen wanneer angst een passende

respons is. Als

Maar het wordt nog mooier: je interpretatie van

overactief zijn, zal heel je neurolo

het heden is eveneens gebaseerd op de herinneringen

gisch stelsel doorgaans angstiger op her leven reageren

die opgeslagen liggen in die neurologische database

ze

dan dat van anderen. Dit type neurologisch stelsel is

die niet gevuld is op basis van een bewuste keuze van

van nature bang. De voorbewuste structuren van de

jouw kant. Eigenlijk is het DNA, dat herinneringen

hersenen zitten gewoon zo in elkaar. Daar komt geen

en reactiepatronen van je voorouders vasthoudt, sa

bewuste keus aan te pas.

men met je persoonlijke herinneringen, het prisma

Het tegenovergestelde kan zich ook voordoen.

waardoor de wereld wordt genterpreteerd. Of dat

Deze twee hersenstructuren, de hippocampus en de

prisma resulteert in een waarneming van de wereld

amygdala, kunnen tijdens hun ontwikkeling te weinig

die roodgekleurd is of meer weg heeft van een donke

geprikkeld worden, wat resulteert in een van nature

re schaduw, is niet aan jou, maar het is wel het prisma

verveeld neurologisch stelsel dat voortdurend op zoek

waarmee jouw interpretatie van de werkelijkheid ge

is naar prikkels. Bewuste keus speelt geen rol in deze

filterd wordt.

20

21

De meeste leken en wetenschappers zijn het met elkaar

Het zou inmiddels geen verrassing meer

eens dat de neurologische ontwikkeling als embryo en

moeten zijn dat de 'geest' waar we het over

als kind niet gepaard gaat met het maken van bewuste

hebben eigenlijk een commissie is - laten

keuzes, met bewuste wilsbesluiten. De vraag die we nu

we het ons voorstellen als een commissie die

onder ogen dienen te komen is de volgende: zijn de

samenkomt in een vergaderruimte in de kel

schijnbare keuzes die we maken als volwassene gekop

der van het Witte Huis... De bijeenkomst

peld aan enige vorm van bewuste wil?

wordt gestart door de prefrontale cortex...

De rest van dit hoofdstuk laat zien dat je bedrading

die de situatie al geruime tijd heeft zitten

in de vorm van genetische patronen, en je gedragspa

inschatten en nu diverse strategien voor

tronen zoals die gevormd worden door conditionering

legt. .. De cingulate anterior... weegt de

vanuit de leefomgeving, niet alleen maar de filters zijn

voors en tegens van de strijdplannen van de

waarmee de werkelijkheid wordt waargenomen; het

prefrontale cortex af en geeft een richtlijn

zijn ook de neurologische dictators die onze reacties

aan ... de motorische schors- die een stapel

op situaties aansturen, op lichamelijk zowel als geeste

motorische herinneringen (dat wil zeggen:

lijk en emotioneel vlak. Je hebt geen bewuste keuze ten

gedragsmemen) doorbladert, een fluisterses

aanzien van de wijze waarop je neurologisch stelsel een

sie heeft met de parietalis superior-regio- en

situatie inschat, en geen bewuste keuze in de reactiepa

dan snel een gedetailleerd actieplan voorlegt.

tronen die het als mogelijkheden beschouwt. Je reactie

Op dat moment komt de president de ka

in de vorm van lachen of huilen, je angstig of veilig

mer binnenlopen, volkomen onwetend van

voelen, boos zijn of opgetogen, zijn voorbewuste reac

wat zich allemaal heeft afgespeeld, neemt

ties in de hersenen, gebaseerd op herinneringen waar

de lege stoel aan het hoofd van de tafel, en

je niet op basis van bewuste keuze prioriteit aan kunt

wordt ingelicht omtrent de eindconclusie.

geven. Ze komen voort uit een overgerfd en gecondi

De president stapt vervolgens op, houdt een

tioneerd neurologisch stelsel dat niet is opgebouwd op

persconferentie en doet alsof hij zelf beslo

basis van een bewuste keuze van jouw kant.

ten heeft wat er gedaan moet worden... Het

Global Brain, het boek van Howard Bioom, illu

bewustzijn en zijn theorien staan zo ver

streert op een prachtige manier het voorbewuste beslis

van de wereld af dat we vaak geen flauw idee

singsproces in de menselijke hersenen. Je hoeft geen

hebben wat er aan de hand is...

aandacht te besteden aan de anatomie van de herse

nen. Geniet maar gewoon van de rondleiding.

22

23

Wat je beschouwt als een 'bewuste keus' wordt bepaald

Elk moment van ons gewaarzijn gaat gepaard met een

door voorbewuste mechanismen in de hersenen. De

massaal 'wegsluizen' van neurologische interpretaties

keus is daardoor per definitie niet bewust. Laten we

die uiteindelijk uitgefilterd worden en onze bewuste

eerlijk zijn: het zou net zoiets zijn als de vroegere Sov

ervaring binnengebracht worden. Stel je voor: een

jetleiders die beweerden dat ze gekozen waren door het

enorme hoeveelheid neurologische interpretatiestro

volk, terwijl er in feite maar n kandidaat op de ver

men die allemaal samenkomen, of doorgesluisd wor

kiezingslijst had gestaan en het volk geen zeggenschap

den, in een keurig gefilterde waarneming die we be

had gehad over wie dat was. Alleen maar zeggen dat

wust ervaren. De interpretatie van elk moment is het

iets bestaat, betekent nog niet dat het ook werkelijk

resultaat van een uitsorteren van alle meningen van

bestaat.

talloze commissies. Elke levenssituatie wordt vergele

Howard Blooms analogie van de commissiebijeen

ken met, en gesteld tegenover onze voorouderlijke en

komst vormt een mooi voorspel tot het begrijpen van

persoonlijke herinneringen om te beslissen welke in

de voorbewuste activiteiten van de hersenen. Maar we

formatie het meest relevant is.

moeten ook oog hebben voor de immens gecompli

Om het nog meer in perspectief te zetten, neem de

ceerde werking van de hersenen om volledig te kun

analogie van Howard Bioom (en dat is een hele mooie!)

nen bevatten hoezeer we er, als bewuste denkers, 'naast

met betrekking tot n commissie en vermenigvuldig

zitten'.

die met duizend. Stel je een stadion voor dat gevuld is

Elk mogelijk bewustzijn dat we hebben van de

met duizend verschillende commissies die een situatie

werking van onze hersenen vormt nog niet eens de

proberen te interpreteren. Elke commissie communi

top van de spreekwoordelijke ijsberg. Je hersenen

ceert met zichzelf en heeft ook leden die op en neer ren

bevatten meer dan honderd miljard cellen. Elke cel

nen om andere commissies van informatie te voorzien.

is door middel van synapsen met honderdduizend

Sommige commissies zijn gespecialiseerd en sommige

andere cellen verbonden. Die synapsen geven voort

zijn algemeen, sommige richten zich meer op het verle

durend informatie door. Als je uitgaat van een con

den terwijl andere zich bezighouden met de toekomst,

servatieve schatting van n verrichting per seconde,

maar allemaal sluizen ze hun bevindingen door naar uit

berekenen de hersenen een quadriljoen handelingen

voerende commissieleden die alles filteren, en sommige

per seconde. Dat is duizend keer sneller dan de snel

groepen om meer informatie vragen en tegen andere

ste supercomputers, en dat betekent dat hun vermo

groepen zeggen dat ze voor deze ene seconde genoeg ge

gen elke computer die we ons op dit moment kunnen

hoord hebben, maar dat ze zich over n of twee secon

voorstellen ver overtreft.

den weer moeten melden met meer informatie.

24

25

Sommige commissies sturen informatie door over

geen zeggenschap over het besluitvormingsproces. Er

hoe de huidige situatie zich verhoudt tot recente

is geen sprake van bewuste keus, er komt geen bewuste

gebeurtenissen. Andere commissies stellen vast in

wil aan te pas.

aties in het recente verleden. Weer andere commis

Je ervaart wat je hersenen beslissen dat

je zult ervaren, niet noodzakelijkerwijs wat er in feite
gebeurt.

sies richten zich op de samenhang van de huidige

Je ervaring wordt op alle niveaus bepaald door je

bevindingen in relatie tot eerdere bevindingen. Sa

overgerfde neurologische stelsel en zijn latere conditi

menhang heeft een bijzonder hoge prioriteit voor

onering door middel van het samenwerken van neuro

je neurologisch stelsel. Bepaalde gegevens worden

nen tijdens levenssituaties die het hoofd worden gebo

hoeverre deze situatie overeenkomt met andere situ

soms zelfs genegeerd om het gevoel van samenhang

den. Beide functioneren op een voorbewust niveau en

in stand te kunnen houden. Tot slot moeten er be

geen van beide gaat gepaard met een bewuste keuze in

sluiten worden genomen die de bevindingen recht

welke vorm dan ook

doen en als geheel zin geven. Er bestaat daarom een

sterk verlangen naar volledigheid. De hersenen zul
len zich zelfs dingen verbeelden (dat wil zeggen:

Aanleg geconditioneerd door omgeving

dingen verzinnen als dat nodig is) om een gevoel

van volledigheid tot stand te brengen.

De klassieke discussie of

nature dan wel nurture ons

Uiteindelijk fliteren de hersendelen die verantwoor

maakt tot wie we zijn, gaat voorbij aan het meest voor

delijk zijn voor de definitieve beslissingen deze gigan

de hand liggende punt: zowel nature als nurture geven

tische hoeveelheid 'doorgesluisde' informatie en sturen

vorm aan ons neurologisch stelsel, dat op zijn beurt

die naar de stadiontunnel ter wille van onze bewuste

weer vorm geeft aan alles wat we ervaren. De geneticus

ervaring. Deze commissies analyseren en heranalyseren

Matt Ridley vat het mooi samen:

elke situatie voordat ze met een scene op de proppen

komen die bewust ervaren kan worden.
Op deze manier wordt je bewuste ervaring bepaald

Overgerfde aanleg dringt door in alles wat

we doen, en is flexibel. Er is geen aanleg die

door een actief, constructief, voorbewust proces, en is

verstoken is van omgevingsinvloeden; er zijn

hij niet alleen maar een eenvoudige gespiegelde waar

geen omgevingsinvloeden die verstoken zijn

neming van wat zich voordoet. Hij wordt geconstru

van aanleg. Zeggen dat dat niet zo is, is net

eerd door commissies die in achterkamertjes uit het

zoiets als zeggen dat de oppervlakte van een

zicht aan het werk zijn. Ze zijn voorbewust, en je hebt

veld bepaald wordt door zijn lengte en niet

26

27

door zijn breedte. Elk gedrag is het product

Maar de schorpioen wist de brulkikker ervan

van een instinct dat vorm krijgt door erva

te overtuigen dat hij zoiets nooit zou doen.

ring.7

Hij sprong op de rug van de kikker, en daar

gingen ze. Natuurlijk stak de schorpioen,

We erven allemaal enorme hoeveelheden genetische

toen ze eenmaal halverwege waren, de brul

neigingen die leidend zijn voor hoe we situaties be

kikker in zijn rug.

oordelen en hoe we erop reageren. Die situaties zijn

weer leidend voor hoe ons neurologisch stelsel gecon

Terwijl de brulkikker aan het sterven was, zei

ditioneerd wordt, en dat is vervolgens leidend voor

hij: 'Waarom heb je me gestoken? Nu gaan

hoe we steeds maar weer opnieuw situaties beoorde

we allebei dood!'

len en erop reageren. Hoe we zijn als mens heeft dus

alles te maken met het van onze voorouders overge

De schorpioen antwoordde: 'Omdat ik nu

erfde neurologisch stelsel dat geconditioneerd wordt

eenmaal

zo

in elkaar zit'.

door het leven dat we meemaken. Dat neurologisch

stelsel (dat buiten bereik van enige vorm van bewuste

Bet heeft geen zin om de schorpioen na te dragen wat

wil ligt) bepaalt je individuele ervaringen en reacties

hij gedaan heeft. Dat is wat zijn neurologisch stel

in het leven.

sel doet! Dat is wat is. De aard van wat is ontkennen

Als we het hebben over de menselijke natuur, moet

brengt geen verandering in de aard van wat is. Mensen

ik vaak denken aan het klassieke verhaal van de schor

hebben ook een aard. Als je er vanuit het juiste per

pioen en de kikker:

spectief naar kijkt, laat die aard zichzelf heel duidelijk

zien. In Candide schreef Voltaire:

Een schorpioen moest naar de overkant van

een vijver, maar kon niet zwemmen. Hij zag

'Geloof jij', zei Martin, 'dat haviken altijd ge

een brulkikker op een lelieblad zitten en

wend zijn geweest om duiven te eten als ze

vroeg of die hem mee wilde nemen naar de

die tegenkwamen?'

overkant.
'Ongetwijfeld', zei Candide.
'Ik neem je niet mee', zei de brulkikker. 'Je

28

gaat me vast steken met je staart, en dan ga

'Nou', reageerde Martin, 'als haviken altijd al

ik dood'.

zo in elkaar hebben gezeten, waarom vind je

29

dan dat de mensheid wel zou moeten veran

deren?'8

De illusie van het kiezen:

experimenten in de sociale wetenschappen

Het menselijk neurologisch stelsel kan zeker verande

Zonder twijfel lijkt het alsof we vele bewuste keuzes in

ren op basis van nieuwe conditionering, en doet dat

ons leven maken, maar er is een enorm verschil tussen

ook. En de hoeveelheid gedragspatronen die we bezit

keuzes waar we om bewust van zijn, en keuzes die bewust

gemaakt worden. We kunnen wel de indruk hebben dat

ten is veel groter dan die van de havik waar hierboven

over gesproken werd. Maar de illusie van een bewust

we kiezen voor een opleiding, dat we ervoor kiezen om

kiezen voor zulke veranderingen is niet meer dan dat:

geen crimineel te zijn of anderen niet bewust pijn te

een illusie.

doen enzovoorts. Maar als we er nog eens goed naar

De algemene aard van elk neurologisch stelsel

als mens en als individu is wat hij is, en de aard van

kijken blijkt het bewust maken van die keuzes geen

werkelijk feit te zijn.

elke persoon wordt echt niet bepaald door enige

In de jaren '60 deden de psycholoog Walter Misehel

vorm van bewust willen. In de keten van oorzaak

en twee van zijn medewerkers wat ik het 'beroemde

en gevolg zal de manier waarop ons neurologisch

marshmallow-experiment' noem.9 Daarin werd de

stelsel reageert altijd consequenties hebben. Als je

impulscontrole van een groep kinderen van vier jaar

neurologisch stelsel je naar het oosten voert, wordt

getest. De onderzoeker nam elk kind mee naar een

het geconditioneerd door het naar het oosten gaan,

observatieruimte en gaf het daar een marshmallow.

maar zal het de ervaring en conditionering mislo

Vervolgens gaf hij het kind de keuze uit twee moge

pen die gekoppeld is aan het naar het westen gaan.

lijkheden: 1) Het kind kon de marshmallow meteen

Als naar het oosten gaan te saai of pijnlijk wordt,

opeten, maar dan kreeg het er niet nog een, of 2) Het

zal je neurologisch stelsel waarschijnlijk een andere

kind kon een kwartier wachten zonder de marshmal

richting gaan zoeken. Sommige consequenties zul

low op te eten, en dan kreeg het er nog een. Als het

len je neurologisch stelsel in voldoende mate ben

kind kon wachten, zou hij of zij twee marshmallows

vloeden en wijzigen om je neurologische neigingen

krijgen. Als het kind niet kon wachten, kreeg hij of zij

een verschuiving te laten doormaken; andere con

er maar n.

sequenties hebben dat niet. Dat is gewoon wat is,

Ongeveer een derde van de kinderen wachtte tot

en daar hebben wij in bewuste zin verder niets over

de onderzoeker terugkwam en kreeg de extra marsh

te zeggen.

mallow. Een derde kon niet wachten en at de marsh

mallow meteen op. Een derde hield zich een tijdje in,

30

31

maar niet lang genoeg om recht te hebben op de extra

stelsel is voorbewust. Reacties op situaties doen zich

marshmallow.

voor, en die noemen we besluiten. Maar werkelijk be

Deze kinderen gingen verder met hun leven en wer

wust besluiten maakt geen deel uit van dat proces.

den twaalf tot veertien jaar later opnieuw door de we

De miljarden neuronen in je hersenen zijn in hun

tenschapper opgezocht. Hij wilde zien of er verschil

gezamenlijke reactie op het leven op een manier met

len waren opgetreden tussen de kinderen die over een

elkaar gaan samenwerken die jouw neurologisch stel

sterke impulscontrole beschikten en de kinderen met

sel werkelijk uniek maakt. Zelfs identieke tweelingen

een zwakke impulscontrole. De resultaten lieten zien

met hetzelfde DNA ontwikkelen zich neurologisch op

dat degenen die over een sterke impulscontrole be

absoluut unieke wijze. Ons neurologisch stelsel creert

schikten toen ze vier jaar waren, als jongeren veel beter

een ordening van belangrijke en minder belangrijke

presteerden in psychologisch, sociaal en academisch

waarden, behoeften en verlangens op ervaringsniveau

opzicht. De aanleg was er al op de leeftijd van vier jaar.

die uniek voor onszelf is en bepaald wordt door onze

De zogenaamde 'keuzes' die deze kinderen onderweg

aangeboren neurologische neigingen en de manier

maakten waren al in hoge mate benvloed door hun

waarop ons neurologisch stelsel zich gedurende ons le

aangeboren en geconditioneerde neurologisch stelsel

ven ontwikkeld heeft.

zoals dat zich tot dan toe had ontwikkeld.

Je reageert op basis van de wijze waarop de voorbe

De hoeveelheid impulscontrole die een neurolo

wuste waarneming van een situatie door je neurolo

gisch stelsel bezit heeft werkelijk effect op de besluiten

gisch stelsel zich kruist met de voorbewuste ordening

die dat neurologisch stelsel gedurende het leven maakt.

van behoeften en wensen zoals die zich in jouw vol

Al die besluiten om de school af te maken, geen crimi

komen unieke neurologisch stelsel heeft ontwikkeld.

neel te worden etcetera, werden voorbewust genomen

Als je neurologisch stelsel 'onmiddellijke bevrediging'

door je aangeboren en geconditioneerde neurologisch

hoger op de ranglijst heeft staan dan 'later meer be

stelsel. Dat je het geluk had geboren te worden met

vrediging', gaat je neurologisch stelsel voor onmiddel

een keurig neurologisch stelsel dat behoorlijk adequaat

lijke bevrediging. Dat eet dan de marshmallows van

geconditioneerd is door de omgeving, betekent nog

het leven op. Punt uit. Al die besluiten vinden buiten

niet dat je dat bewust hebt gedaan.

het bewuste zijn plaats, ook al word je je er later wel

Neemt je neurologisch stelsel besluiten? Ja, je neu

bewust van.

rologisch stelsel neemt besluiten. Betekent dat dat je

Als een neurologisch stelsel nog meer conditio

werkelijk iets te kiezen hebt? Nee, dat betekent het

nering ondergaat die de ranglijst verandert, gaat dat

niet. De besluitvormingsstructuur van je neurologisch

neurologisch stelsel anders reageren. Als pesten hoger

32

33

op de ranglijst staat dan aardig zijn, reageert het neu

voltageverhoging ging gepaard met een toename van

rologisch stelsel met pesten. Als het pesten leidt tot

het aantal pijnschreeuwen, hartproblemen en ang

een klap op de neus, kan de rangorde veranderen. Het

stige smeekbeden van degene die de schokken kreeg

is allemaal een kwestie van genetische aanleg en con

toegediend (de acteur) om te mogen stoppen met het

ditionering, oorzaak en gevolg. Het is nature en nur

experiment. Niemand stopte echter met het toedie

ture, en er is geen sprake van bewuste controle. Als

nen van schokken aan de student op basis van deze

een neurologisch stelsel een klap op zijn neus krijgt en

eerste noodsignalen.

verandert, betekent dat nog niet dat er sprake was van

een bewuste keuze om te veranderen, ook al is het zich

...niet n van de veertig proefpersonen in

uiteindelijk wel bewust geworden van het besluit om

dit onderzoek stopte met zijn taak van Le

te veranderen.

raar als het slachtoffer voor het eerst begon

In de jaren '60 deed Stanley Milgram een inmid

te eisen dat hij niet verder hoefde; en later

dels zeer bekend experiment dat op uiterst levendige

evenmin, toen de reactie op elke schok, in

wijze de neurologische tirannie reflecteert waaronder

de woorden van Milgram, 'zonder twijfel een

we zuchten. Hij nam veertig normale mensen en ver

angstig schreeuwen' was geworden.10

telde hen dat ze deel uitmaakten van een studie naar

de manier waarop 'negatieve versterking' van invloed is

Alle veertig proefpersonen dienden de studenten wil

op leerprestaties. In werkelijkheid was dat een faade.

lens en wetens schokken tot wel 300 volt toe. Au! Je

De wetenschappers wilden onderzoeken hoe de veertig

stopcontact thuis levert maar 220 volt, en dat doet al

vrijwilligers zouden reageren op mensen die ze autori

behoorlijk zeer! Tweederde bleef het slachtoffer schok

teit toedichtten.

ken toedienen tot 450 volt zolang degene die ze autori

De veertig mensen werd gevraagd een student (een

teit toedichtten (iemand in een witte laboratoriumjas)

acteur die niet werkelijk schokken kreeg toegediend)

hen bleef aanmoedigen om door te zetten. Gelukkig

elektrische schokken toe te dienen als hij een vraag niet

was het schokken geven in scene gezet. Maar de 'nor

goed beantwoordde. Degene die de schokken toedien

male' mensen die de schokken toedienden wisten dat

de en de student zaten in twee naast elkaar gelegen ka

niet. Een groot deel van de proefpersonen vond het

mers. Ze konden elkaar horen via een intercom, maar

steeds moeilijker om de hendel over te halen als het

ze konden elkaar niet zien.

voltage toenam; maar ze deden het wel. Alles wat ze

Tijdens het experiment werd het voltage van ie

dere schok verhoogd met elk fout antwoord. Elke
34

wisten was dat iemand die ze autoriteit toedichtten zei

dat ze door moesten gaan.

35

We willen allemaal graag geloven dat wij anders zou

diend. Deze professionals dachten dat alleen een ab

den handelen. Leg deze studie aan wie dan ook voor,

normaal persoon door zou gaan met schokken geven.

en zonder uitzondering heeft die persoon het gevoel

Ze konden er niet verder naast zitten. Je voorbewuste

dat hij of zij de uitzondering vormt. In werkelijkheid

neurologische functioneren bepaalt je reactiepatronen.

spreken de feiten dat tegen. Dit experiment is herhaald

De illusie van een bewuste wil zit diep, maar het is wel

in Australi, Itali, Spanje, Duitsland, Nederland en

een illusie.

Jordani, en liet dezelfde resultaten zien.11 Er is sprake

In een ander bekend geworden onderzoek werden

van een voorbewuste neurologische respons waar we

proefpersonen een heel andere richting ingestuurd door

geen bewuste controle op kunnen uitoefenen als we

ze in een omgeving te plaatsen waarvan ze zich volko

in gezelschap zijn van een persoon die we autoriteit

men bewust waren dat die niet echt was. Een professor

toedichten.

aan de Stanford universiteit, Phil Zimbardo, liet nor

Als je er even over nadenkt is het eigenlijk niet zo

male, goed aangepaste studenten deelnemen aan een

mysterieus. We zijn als kinderen allemaal opgevoed

onecht gevangenisexperiment. Dat leek allemaal heel

door ouders en leraren wier autoriteit ons hielp om

onschuldig, maar de resultaten verdienen wel onze

onze weg in de wereld te vinden; als we negeerden

aandacht. De website van professor Zimbardo zegt er

wat ze ons opdroegen had dat vaak negatieve conse

het volgende over:

quenties. We buigen voortdurend voor autoriteiten als

dokters, politieagenten en accountants als het gaat om

Wat gebeurt er als je goede mensen in een

lichamelijke en geestelijke gezondheid, persoonlijke

slechte situatie plaatst? Wint de menselijk

veiligheid en belastingen. Dat komt ons best vaak ten

heid het van het kwaad, of overwint het

goede, en dus neemt ons neurologisch stelsel het voor

kwaad? Dit zijn enkele van de vragen die

bewuste besluit om ons langs het pad van de instem

we ons stelden in deze dramatische simula

ming te leiden, zelfs als het niet zeker is dat het ons

tie van het gevangenisleven, die werd uitge

voordeel oplevert.

voerd in de zomer van 1971 in de Stanford

Negenendertig professionele psychiaters en psycho

universiteit.

logen werd gevraagd om de uitkomst te voorspellen

vr dit schokkende experiment werd uitgevoerd. Al

U zult wellicht versteld staan van de manier

lemaal onderschatten ze het percentage proefpersonen

waarop we getracht hebben een antwoord te

dat zou doorgaan met schokken toedienen ondanks

vinden op deze vragen, en van wat we gevon

het schreeuwen van de mensen die ze kregen toege-

den hebben. Ons onderzoek naar de psycho-

36

37

logie van het gevangenisleven, dat twee we

gaan. Geen enkele medische professional of leek in de

ken had moeten duren, moest na slechts zes

experimenten van Milgram of Zimbardo voorspelde

dagen voortijdig worden afgebroken vanwege

hoezeer ons neurologische stelsel voorgeprogrammeerd

de effecten die de onderzoekssituatie had op

is. Voor iemand die bezig is met een spirituele zoek

de deelnemende studenten. In slechts enkele

tocht kan het belang hiervan niet onderschat worden.

dagen werden onze bewakers sadistisch en

Als je, ondanks alle bewijs, nog steeds niet gelooft

onze gevangenen depressief, waarbij ze teke

dat ons aangeboren en geconditioneerde neurologisch

nen van extreme spanning te zien gaven.

stelsel onze interpretaties van, en reacties op situaties

bepaalt, dan vraag ik je heel serieus om er over na te

Het experiment moest halverwege gestopt worden

denken waar ze dan wel door bepaald worden. Is dat

omdat de bewakers de gevangenen (hun klasgeno

de tussenkomst van God? Is het iets anders waar we

ten!) mishandelden. De (zogenaamde) gevangenen

ons niet bewust van zijn? Merk op dat geen van deze

stonden onder dermate veel spanning dat ze samen

alternatieven de bewuste wil weer een rol toedicht. Het

zweringen tegen de bewakers begonnen te smeden.

spijt me dat ik zo op mijn strepen ga staan, maar als

De onderzoeksomgeving nam heel snel de eigen

we ons er niet bewust van zijn kan er gewoonweg geen

schappen van een echte gevangenis aan. Hij bracht

sprake zijn van bewuste wil.

reacties teweeg die in ons neurologisch stelsel gepro

Het verhaal over je neurologische functioneren dat

grammeerd zitten. Kennelijk was hun bewuste wil

je hierboven gelezen hebt, laat zien dat je ervaring van

met voorjaarsvakantie.

het hebben van een bewuste wil in feite een illusie is.

En van de studenten in het Zimbardo-experiment

Het volgende hoofdstuk gaat na hoe die illusie werkt.

droeg voor de grap een zonnebril met spiegelglazen,

net als een van de boosaardige gevangenisbewakers
in de film Cool Hand Luke. De student verklaarde
later dat hij verbaasd en beschaamd was over de mate
waarin hij op de bewaker in de film was gaan lijken.
Toen zijn voorbewuste neurologisch stelsel de beslis
sing eenmaal had genomen, had hij nog maar heel
weinig bewust te kiezen.
Het concept van de bewuste wil gaat voorbij aan
de neurologische tirannie waaronder lichamen gebukt

38

39

Hoofdstuk

De illusie van wat is

ls de bewuste wil een illusie is, zoals hier beweerd

:wordt, dan is het belangrijk om te begrijpen hoe

illusies werken. Als de hersenen bezig zijn met het in

terpreteren van de wereld, werken ze voornamelijk als
een naar patronen zoekende machine. Zowel om t e
kunnen overleven als o m pragmatische redenen, zijn
de hersenen voortdurend op zoek naar continuteit.
Probeer je eens even voor te stellen hoe het zou zijn
als je hersenen dat niet zouden doen. Elke situatie die
je elke dag weer tegen zou komen zou dan in alle op
zichten een gloednieuwe ervaring zijn. Stel je voor hoe
lang je dan nodig zou hebben om je 's morgens voor te
bereiden op de nieuwe dag!
Het gevoel van continuteit heeft zo'n hoge priori
teit dat onze hersenen vaak iets doen wat de gemiddel
de persoon moeilijk kan geloven: ze verzinnen dingen.

41

Onze hersenen bedenken vaak concepten en zien vaak

Gedurende je hele leven wordt je zenuwstelsel geprik

patronen die volkomen denkbeeldig zijn. De mense

keld, maar je hersenen beslissen voorbewust wat er in

lijke hersenen geven absolute voorrang aan samenhang

feite ervaren en waargenomen wordt. Dat geldt ook

en volledigheid boven nauwkeurigheid, zodat ze een

voor je illusie van de bewuste wil. Je neurologisch stel

denkbeeldige continuteit kunnen waarborgen.

sel heeft besloten om de ervaring van de wereld op een

bepaalde manier te interpreteren, maar veel daarvan 'is
er eigenlijk niet'.
Het Kanizsa Vierkant kent talloze varianten. Je
neurologisch stelsel is in staat om zich van alles te ver
beelden dat er eigenlijk niet is. Kijk eens even naar elk
van de onderstaande vormen en merk dan de illusies
op die je neurologisch stelsel creert. Bedek vervolgens
n of twee onderdelen van de afbeelding met je vinger
en kijk dan wat er met de illusie gebeurt.

Bovenstaande afbeelding wordt een Kanizsa Vierkant

genoemd. Het is een goed voorbeeld van een patroon
dat je ziet, maar dat er niet werkelijk is. In feite is er al
leen maar sprake van vier zwarte pacmanvormen, maar
je geest denkt dat hij een vierkant ziet. Het vierkant
lijkt zelfs helderder te zijn dan de dezelfde kleur wit
van het papier eromheen. Het vierkant 'is er eigenlijk
niet', zegt men dan. Als je n of twee van de pacman

"...- "'

,....

nen met je duim bedekt, verdwijnt de illusie van het

A: de Kanizsa driehoek

B: de volumetrische worm van Tse

vierkant.

C: de spijkerbol van Idesawa

D: het 'zeemonster' van Tse

42

43

De bewuste wil is slechts n van de denkbeeldige pa

De meeste neurologische stelsels zien concentrische

tronen die het lichaam een gevoel van continuteit ge

cirkels uit het midden van de afbeelding naar voren

ven terwijl ze er in werkelijkheid eigenlijk niet zijn. Op

komen. Ze zien ook witte stippen op de kruispunten

deze manier kunnen je hersenen wijs uit het ervaren

van de lijnen. De denkbeeldige concentrische cirkels

van de wereld op basis van de tijd. Deze manier van

en witte stippen zijn voorbeelden van iets wat 'juiste

ervaren is typerend voor de meeste menselijke neuro

voortzetting' wordt genoemd. Je hersenen proberen

logische stelsels. De bewuste wil aanzien voor wat ze

wijs te worden uit de informatie die binnenkomt door

is, een illusie, is de eerste stap op weg naar leven wals

alle punten aaneen te rijgen. Dat doen ze door dingen

je werkelijk bent. Als de lijm van de illusie oplost, kan

te verzinnen die er niet zijn.

de valse identiteit op natuurlijke wijze ophouden te

De tekening hierboven bevat zoveel individuele

bestaan. Voor degene die bezig is met een spirituele

kruispunten dat je neurologisch stelsel die niet kan

zoektocht is het doorzien van de illusie van de bewuste

verwerken. Het is dan zinvoller om cirkels en stippen

wil de basis voor ontwaken.

te verzinnen bovenop het feitelijke ontwerp. De indi

Let goed op wat er gebeurt als je naar de afbeelding

hieronder kijkt.

viduele kruispunten kunnen met elkaar verbonden wor

den door de illusie, zodat het eigenlijke ontwerp beter
te verwerken is. Al die denkbeeldige lijnen en stippen
zijn te vergelijken met je denkbeeldige bewuste wil. Ze
zijn er niet echt, ook al ervaar je ze wel.
De handelingen van alle menselijke lichamen
zijn eigenlijk alleen maar neurologische reacties
op situaties. Als de zwarte lijnen te vergelijken zijn
met de situaties die je neurologisch stelsel mee heeft
gemaakt, dan zijn de kruispunten de momenten
waarop je neurologisch stelsel reageerde met een
gedachte, gevoel of handeling. De denkbeeldige
concentrische cirkels staan voor het verhaal dat je
bedenkt over alle bewuste keuzes die je had ten aan
zien van de situatie. De denkbeeldige stippen staan
voor de denkbeeldige 'bewuste keuze' die je uitein
delijk hebt gemaakt.

44

45

Je kunt de witte cirkels en stippen zien en gewaarwor

den. Maar als je goed oplet, snap je dat het illusies zijn.
Die concentrische cirkels en stippen zijn te vergelijken
met de bewuste wil waarmee je je een weg door het
leven baant Ze
.

lijken alleen maar echt.

Bewuste wil bestaat in feite niet, maar we ervaren

hem wel. Simpel gezegd is de bewuste wil een schim
menspel dat we onszelf inbeelden! Het neurologisch
stelsel dat overgerfd werd en vervolgens nauwkeurig
werd afgesteld op basis van je levenservaring, fabri
ceert voorbewust je gedachten, gevoelens en hande
lingen. Nergens in het proces doet zich enige bewuste
keuze voor.
Lees deze alinea alsjeblieft nog een keer!
Je bewuste wil is een denkbeeldig stuur dat voor
je is neergezet tijdens de treinreis die leve n genoemd
'

'

wordt. Je kunt wel in de illusie leven dat je de trein in

Deze statische afbeelding lijkt heel actief te zijn in de

ogen van je neurologisch stelsel. Hij trilt en flikkert.
Het lijkt een driedimensionale bol, en als je er lang ge

elke gewenste richting kunt sturen, maar het spoor van

noeg naar kijkt verschijnen er bloemblaadjes die steeds

je neurologisch stelsel bepaalt waar de trein heengaat.

veranderen.

Kijk eens een paar seconden naar de volgende afbeel

sche beeld kijkt zijn voorbeelden van wat men 'opti

ding.

sche vervorming' noemt. Het neurologisch stelsel dat

Kijk er eens goed naar.

De illusies die zich voordoen als je naar dit stati

jouw visuele data interpreteert is bijzonder gevoelig

voor hoeken, maar met zoveel zwarte en witte hoeken
kan je neurologisch stelsel niet omgaan. Omdat het
voortdurend op zoek is naar continuteit, probeert het
de overweldigende hoeveelheid gegevens te verwerken
door de illusies van beweging, driedimensionaliteit en
vloeibaarheid te creren, maar in feite is het een ver
keerde neurologische interpretatie.

46

47

Jezelf waarnemen als een entiteit die door het leven

niet langer bij machte om haar voor de gek te houden.

gaat met een bewuste wil die voortdurend in actie is,

Alles verandert als je eenmaal achter het gordijn kijkt,

is eveneens een verkeerde neurologische interpretatie

zelfs als alles gewoon nog hetzelfde lijkt.

uit naam van continuteit. Als je op bewust niveau alle

De illusie van de bewuste wil is heel sterk. Veel men

'hoeken' van oorzaak en gevolg voor elke situatie in je

sen op een spirituele zoektocht hebben zoveel minach

leven zou moeten verwerken, zou je daar overweldigd

ting voor de concepten die hier gepresenteerd worden,

door worden. Je voorbewuste neurologisch stelsel doet

dat het authentiek onderzoek in de weg staat. Alles wat

zijn best om de stukken die je een gevoel van continu

degenen die ontwaakt zijn kunnen doen, is hen die de

teit geven, eruit te vissen en negeert de rest. De illusie

inrentie hebben om te kijken te wijzen op de illusie

van de bewuste wil is niet meer dan een globaal gevoel

van de bewuste wil. Blijf jezelf voor ogen houden dat

van continuteit dat wordt gecreerd door ons neuro

zo'n onderzoek de moeite waard is. Alleen als je ont

logische stelsel.

dekt

wat

is, ben je in staat te verblijven in

wat

is.

Het heeft veel weg van de blinde vlek in je gezichts

veld die veroorzaakt wordt door de aanwezigheid van je
oogzenuw. Op de plaats waar die zenuw zich vasthecht

Mentale en emotionele reflexen

aan je netvlies bevinden zich geen lichtreceptoren, en

dus moet je neurologisch stelsel gokken en de lege plek

Net zoals ons lichaam lichamelijke reflexen bezit, bezit

zo goed mogelijk invullen. Je merkt de altijd aanwe

onze geest mentale en emotionele reflexen. Het enige

zige blinde vlek nooit op omdat hij verborgen wordt

verschil is dar mentale en emotionele reflexen gekop

door een illusie. Op dezelfde manier is je denkbeeldige

peld zijn aan de illusie dat er bewust voor gekozen

bewuste wil alleen maar een denkbeeldige opvulling

wordt.

voor alle voorbewuste besluitvormingsprocessen van je

neurologisch stelsel.

Er is een oud kermisspelletje uit het W ilde Westen

dat leuk is om een keer uit te proberen. Eerst moet je

Kijk nog eens naar de afbeeldingen hierboven. De

ergens een pot van heel dik glas zien te vinden. Stop

illusie verdwijnt niet als je eenmaal door hebt dat het

vervolgens een grote, agressieve ratelslang in de pot.

een illusie is. In de film The Wizard of Oz wordt het

Plaats dan je hand stevig tegen de buitenkant van de

gordijn opzij geschoven en komt er een gewone man

pot en staar naar de ratelslang. Houd je hand tegen de

tevoorschijn die een apparaat bedient dat de afbeel

pot gedrukt als de ratelslang toehapt.

een tovenaar projecteert. Dorothy kan zowel

Voor degenen die geen ratelslang bij de hand heb

de illusie als de werkelijkheid zien, maar de illusie is

ben zal ik zeggen wat er gebeurt: iedereen trekt zijn

ding

48

van

49

hand terug als de ratelslang toehapt. In het Wilde Wes

geboren en geconditioneerde neurologis ch stelsel van

ten zag de ene cowboy na de andere hoe zijn vrienden

iedere cowboy.

weddenschappen afsl oten en verloren. Dan probeerde

Nu kom t het leuke gedeelte: ons neurologisch stel

hij het zelf en ging hij ook de mist in. Het is een licha

sel kan veran deren als er sprake is van nieuwe conditi

te trekken

onering. Je ne urologis ch stelsel maakt deel uit van de

van de pot. Het lichaam re ageert gewoon. Er is geen

keten van oorzaak en gevolg, net als alle andere dingen.

sp rake van enige ke uze.

Veel cowboys die hun geld de eerste keer verloren had

m elijke m en sel ijke reflex om je hand weg

De kermisklant begreep dat de reacties van de

den, hadden niet de neiging om de weddenschap een

c owboys geen kwestie van bewuste wil was. AJs we

tweede keer aan te nemen. Dat is nieuwe conditione

het hebben over een lichamelijke reflex zullen de

ring. Andere cowboys daarentegen bezaten een neuro

mees ten van ons toegeven dat daar geen werkeljke

logisch stelsel waarin zich geen verandering voordeed,

'keuze' bij komt kijken. Het reactiepatroon zit heel

en zij bleven wedden tot ze

die p in ons systeem, en als we geconfronteerd worden

In bei de gevallen zijn ze zich misschien wel bewust ge

met een

b epaalde situatie volgt ons

lichaam gewoon

het programma.

al hun geld kwijt wa ren.

worden van de keuzes die ze maakte n, maar dat waren

geen keuzes die bewust werden gemaakt.

De illusie van de bewuste wil maskeert s i mpe lweg

het feit dat onze mentale en emotionele 'keuzes' neu
r ol o gische reflexen zijn, net als onze licha mel i jke re

Ons neurologisch stelsel is een lus

flexen. Ze zijn al leen veel meer persoonlijk bepaald.

De cowboys die beslot en hun zuurverdiende centen
te vergokken, kozen daar niet voor op de manier zoals
wij die ons meestal voorstellen. Hun mentale en emo
tionele neurologische pa tronen liepen gewoon over
de ke rm is en zagen een man die hen de kans bo od
om op een makkelijke manier wat geld te verdienen.

Somm igen namen de weddenschap a an ; anderen

niet. Dat hing af van de gedachten en gevoelens die
opkwamen toen ze de kermisklant tegenkwamen, en

beschikken,

die waren voorbewuste al gekozen. De situatie speelde

Als mensen over een bewuste wil zouden

zich vervo lgens af op basis van de reactie van het aan-

zouden ze in staat zijn tegen hun eigen neuro logisch

50

51

stelsel in te gaan. Maar ons neurologi sch stelsel is alles

anatomische elementen. Maar hoe dieper je doordringt

wat we hebben om een situatie in te schatten en erop

in je fysiologie hoe onbewuster de mechanismen van

te reageren. Het fu nctioneren van je neu rologi sch stel

je reacties worden. Hoe bewust ben je je bijvoorbeeld

sel heeft veel weg van gl ijden langs de 'lus van Moe

van je hypofyse? Daar ben je je totaal niet bewust van.

bius' die hierboven afgebeeld staat en die alleen maar

Dat is het hele punt. D egenen die nog steeds hopen

voortdurend terugloopt in zichzelf Je neurologisch

hun denkbeeldige bewuste wil te redden, stel ik voor

stelsel schat situaties voortdurend in, en reageert erop,

om nogmaals na te gaan: als het niet ons neurologisch

via het prisma van zijn vroegere erfenis en conditione

stelsel is dat inschattingen maakt en reageert, wat doet

ring; de gevolgen van die inschattingen worden vervol

dat dan wel?

gens weer nieuwe inschattingen aan de hand waarvan

De soefi-mysticus Gurdjieff zei dat mensen gewoon

je neurologisch stelsel gevormd en geconditioneerd

'zakken vol chemicalin' zijn. De Nobelprijswinnaar

wordt. Je kunt met geen mogelijkheid ontsnappen aan

Francis Crick zei: 'Je bent niets meer dan een pakketje

de lus, en dus is er geen ruimte voor het bestaan van

neuronen'.13 Mensen zijn wandelende neurologisc he

een bewuste wil. Je kijkt altijd naar het heden door

stelsels. Punt uit. In de eeuwigdurende keten van oor

de lens van je neurologische verleden, want dat is het

zaak en gevolg, onze wereld, kun je niet bewust kiezen

enige instrument waarover je beschikt.

voor de schakels in je keten, en anderen kunnen dat

Onze illusie van de bewuste wil wordt versterkt op

ook niet. Net zoals de spaken ac hteruit lijken te be

de momenten dat we lijken te kiezen voor iets wat al

wegen in een wiel dat vooruit draait, is de bewuste wil

bezig is te gebeu ren in de keten van oorzaak en gevolg.

een illusie die je neurologisch stelsel creert om wijs te

De neurologische patroonherkenningsmachine die we

worden uit zijn ervaren van de wereld.

'hersenen' noemen schenkt geen aandacht aan de ke

Je neurologisch stelsel beweegt mee met de getijden

ren dat er niet datgene gebeurt waar we voor kiezen,

van het lot en wordt heen en weer geslingerd in de

en dus leeft de illusie van de bewuste wil voort. 'Con

golven der omstandigheden. Een afz.onderl ij k individu

tinuteit ten koste van alles' is de dagelijkse mantra van

met bewuste wil is de illusie die ik het 'ik' noem, en

ons neurologisch stelsel.

het 'ik' is wat de meeste mensen denken dat ze zijn. Er

Hier willen sommigen wellicht een poging doen

bestaat geen bewuste wil, en dus bestaat er ook geen

om dieper door te dringen in de menselijke fysiologie

' ik'. Het 'ik' is een mythe, iets wat je je inbeeldt. Als

om het spook van de bewuste wil bloot te leggen. Je

je je zo sterk identificeert met een denkbeeldig 'ik', is

bent wellicht gentr igeerd door de cingulate anterior,

ontwaken niet mogelijk. Je hebt staan slaan tegen een

interacties tussen basale ganglia of andere d iepliggende

muur die niet eens bestaat.

52

53

Hoofdstuk 4

De illusie

van

de bewuste wil

ls eenmaal gezien kan worden dat de 'ik'-techniek,

I\.de gewoonte om de wereld vanuit de

positie van

een onafhankelijke entiteit met een bewuste wil te be

schouwen, een kwestie van valse identiteit is, is al het
zware werk al gedaan. Dit hoofdstuk richt zich op een
definitief 'doorzien' van de illusie van de be wuste wil,
zodat je vrij zult zijn

om

het eeuwige van wat je bent

in de hoofdstukken hierna te omarmen.

Laten we eens kijken naar een vaak niet nader on
derzochte aanname die het denkbeeldige 'ik' overal
met zich meesleept. Het is de illusie dat 'ik en ande
ren controle hebben over wat we denken'. Je kunt er
heel makkelijk doorheen kijken, maar toch gebruiken
mensen haar voortdurend om er hun intermenselijke

contacten betekenis mee te geven. Probeer bijvoor

beeld het volgende proefje eens uit:
55

Kies een onderwerp waar je ongeveer tien

neurologisch stelsel wel eens een hekel

aan

iemand ge

minuten over wilt nadenken. Je doel is om

had terwijl het dat niet wilde? Zou iedereen niet gewoon

tien minuten lang alleen maar over dat on

kiezen om het werk waar hij iedere dag naartoe gaat leuk

derwerp te denken.

te vinden, als hij daar bewust voor kon kiezen? Als de

bewuste wil meer was dan een illusie, zouden je lichaam

Neem

pen en papier en schrijf elke ge

en geest dan niet veel beter behandeld worden? Serieus,

dachte op die je de komende tien minuten

zouden een hoop dingen in je leven niet heel anders zijn

hebt. Merk op hoeveel gedachten je te bin

als de bewuste wil daadwerkelijk zou bestaan?

nu

nen schieten die niets met je onderwerp te

maken hebben. Dat zullen er een hoop zijn.

Snijdt het werkelijk hout om te geloven dat men

sen er bewust voor kiezen om te zijn zoals ze zijn? Als
een verslaafde, iemand die depressief is, of zelfs iemand

en dat is heel belangrijk - wat je ook

die anderen mishandelt en daar voortdurend spijt van

doet, denk niet aan een roze nijlpaard als je

heeft er eigenlijk voor zou kunnen kiezen om beter

met deze oefening bezig bent. Oeps!

te functioneren, zou hij dat dan niet doen denk je?

Denk je dat hij er bewust voor kiest om ongelukkig

Beantwoord na de oefening deze vraag: als

te zijn en zijn eigen leven te vergallen? Zelfs degene

ik geen controle heb over mijn gedachten,

die actief hulp heeft gezocht? Echt, als de bewuste wil

waarom zou ik dan denken dat andere men

zou bestaan, wie zou er dan bewust en met zijn volle

sen dat wel hebben?

verstand voor kiezen om een puinhoop van zijn leven

te maken als hij gewoon een eind kon maken aan wat

Gedachten en gevoelens verschillen niet van andere

lichaamsprocessen. De bloedsomloop, celdeling, spijs
vertering enzovoorts vinden allemaal plaats zonder dat
we er bewust controle over uitoefenen. We worden ons
misschien wel bewust van onze gedachten en gevoe
lens, maar dan hebben we er nog steeds geen controle
over. Dat kan wellicht schokkend zijn, maar dat is ge
woon

wat is.

Is je neurologisch stelsel ooit wel eens verliefd ge

weest op iemand terwijl het dat niet wilde? Of heeft je
56

er verkeerd gaat en kon doen wat nodig was om zijn

leven te verbeteren?
Sommigen van jullie zullen de bovenstaande vragen
beantwoorden door te zeggen: 'Ok, goed. Als je dan
echt op je strepen gaat staan... ik denk dat zo iemand
er niet bewust voor kiest om ongelukkig te zijn.' Dat
laat alleen nog de voorbewuste hersenmechanismen
over om de besluiren te nemen!
Veel mensen op een spirituele zoektocht doen moe
dige pogingen om hun vervagende bewuste wil te red57

den door een versie van de grote uitzondering naar

voren te schuiven, zoals 'maar hoe zit het dan met het
arme kind uit de binnenstad dat het besluit neemt om

op vragen wie het gevecht zou winnen tussen De On

gelooflijke Hulk en Spiderman. Geen van deze super
helden bestaat! Dat, nogmaals, is het hele punt.

de kwaliteit van zijn leven te verbeteren en dat ook

doet? Is dat dan geen voorbeeld van bewuste wil in
actie?'
De grote uitzondering bewijst alleen maar dat
het niet over de bewuste wil gaat. Ik reageer vaak
met een andere vraag: 'Hoe zit het dan met de hon
derden andere kinderen die niet weten te ontsnap
pen aan de binnenstad? Als die zouden beschikken
over een bewuste wil, zouden ze dan ook niet kiezen
voor een beter leven?' Of nog beter: 'Hoe zit het
dan met al die kinderen die er voor kozen om te
ontsnappen en vervolgens faalden? Hoe zit her dan
met h.un bewuste wil? Ze kozen ergens voor, maar
her lukte niet.'
Het idee van bewuste willen die elkaar beconcur
reren schiet nog meer gaten in de illusie. Van hoeveel
bewuste wil is er sprake als je bewuste wil uitgescha
keld kan worden door de bewuste wil van iemand an
ders? Als je ooit bent overvallen, overweldigd of tegen
je zin door een geliefde bent verlaten, kun je aanvoelen
dat we echt geen controle over gebeurtenissen hebben.
Hoe is her voor die denkbeeldige bewuste wil als de
bewuste wil van iemand anders de jouwe opzij schuift?
Het leidt meestal tot een hoop lijden, want je hele
identiteit is gebaseerd op deze ene illusie.
Maar houd voor ogen dat die vraag over verschil
lende bewuste willen die met elkaar botsen neerkomt
58

Balletje-balletje
Een afZonderlijk 'ik' dat verlichting najaagt is het klas
sieke 'balletje-balletje' van de spirituele zoektocht. Ter
wijl de goochelaar drie bekers rond schuift, verbergt
hij het balletje tussen zijn vingers. Hoe serieus je ook
zoekt, het denkbeeldige balletje komt nooit onder de
beker tevoorschijn die jij uitkiest, want het is er hele
maal niet en kan dus nooit gevonden worden! Als je
meegaat in de illusie word je altijd gefopt. Een 'ik' met
zijn illusie van bewuste wil kan het 'balletje-balletje'
van de verlichting nooit winnen.
Er is geen 'ik' met een bewuste wil die iets doet!
Mensen zijn niet meer dan marionetten waarvan de
draden onzichtbaar zijn gemaakt door de illusie van
de bewuste wil. Net doen alsof de draden er niet zijn
veroorzaakt lijden. Het zien van de neurologische dra
den doet het bewustzijn keren in de richting van een
ontwaken tot verlichting.
Jolly Charlie's Amusement Park, of 'Jaalee Chaal
ee's', zoals de neurologische stelsels uit Rhode Island
het uitspreken, had een hele leuke attractie toen ik nog
een klein klnd was. Hij bestond uit een reeks kleine
bootjes die bevestigd waren aan een rail die onder het
water liep. Hoewel de route van de bootjes van tevoren
59

vaststond, waren we allemaal volkomen gefixeerd op

De bewuste wil is niets anders dan een vals gerucht.

het besturen van onze bootjes. We draaiden als gek

Dit valse gerucht, dit niet bestaande spookbeeld, is

ken aan het stuur om te voorkomen dat we tegen de

de oorzaak geweest van al je lijden. De illusie

boeien zouden varen die we onderweg tegenkwamen,

b ewuste wil is de boosdoener die jouw spirituele ont

en waren ontzettend tevreden over onszelf als we een

waken tegenhoudt, maar net als alle illusies wordt ze

ramp maar net wisten te voorkomen. We vermaakten

alleen maar in stand gehouden door een gebrek aan

ons geweldig als we langs onze ouders kwamen en naar

onderzoek en een verlangen om te geloven wat niet

hen zwaaiden. Wat was er op die leeftijd nou leuker

waar is. Geloven in de bewuste wil is als een kind dat

dan kapitein van een boot zijn?

gelooft dat er een monster in de kast zit. Het kind is

Voor de volwassenen was het boottochtje natuurlijk

echt heel bang,

maar

van

de

een eenvoudig onderzoekje lost

een volkomen andere e rvaring. De volwassenen begre

het probleem snel op. Volwassenen doen gewoon de

pen dat het besturen van de bootjes n grote illusie

kast open en kijken.

was. Ze konden niet meer terugstappen in de droom

Als iemand die bezig is met een spirituele zoektocht

van een klein kind. De droom doorzien verandert de

ben je van nature nieuwsgierig naar

droom voor altijd. En toch deden de volwassenen niet

is niet bij iedereen het geval. De meeste mensen gaan

wat

is. Maar dat

hun best om de illusie van hun kinderen om zeep te

volledig op in de illusie en koesteren geen verlangen

helpen. Er diende zich in de natuurlijke loop der ge

om hem te doorzien. Je nieuwsgierigheid heeft je tot

beurtenissen altijd een moment aan dat het kind over

de rand van de afgrond gebracht. Er is nu nog maar

genoeg levenservaring beschikte

n vraag: is er een verlangen om over de rand heen te

om

de illusie door te

hebben. Door zulke inzichten werd het kind volwas

sen.
Op dezelfde manier is het 'ritje' van een lichaam

kijken?
'Kom naar de rand', zei hij.
'Maar meester, er is nog zoveel dat we niet weten.'

met bewuste wil ook niet meer dan een illusie, een kin

'Kom naar de rand', zei hij.

derlijke fantasie. Als het inzicht eenmaal doorbreekt,

'Maar meester, we moeten nog meer oefenen.'

wordt alles anders. En toch blijft alles ook hetzelfde.

'Kom naar de rand', zei hij en hij wees naar bene-

Het lichaam maakt nog steeds de rit van her leven,

den. 'En kijk gewoon'.

maar met de onmogelijkheid om bewust de boot te

Ze keken ... Ze begrepen het. . . Ze vlogen weg.

sturen, blijven we over als het bewustzijn van de rit.

Door de illusie van de bewuste wil te onderzoeken

We blijven in volkomen vrijheid over als het er varen

wordt het volgende duidelijk:

van elk moment.

60

61

- Er was geen bewuste wil betrokken bij het

Als je het zo ziet, kun je dan werkelijk geloven dat je

kiezen

handelingen gebaseerd zijn op een bewuste wil? Uit

van

het aangeboren neurologische

stelsel van het lichaam. Er was geen bewuste

wil betrokken bij de manier waarop dat aan
geboren neurologische stelsel zichzelfafstelde
op basis van de levenssituaties

waaraan

het

eindelijk bestond je bewuste wil gewoon niet- het was

n g rote illusie. Nu wordt het tijd dat je ontdekt hoe
die illusie lijden veroorzaakt, en dat je de vrijheid er
vaart die je vindt in

wat is.

het hoofd moest bieden.

- Interpretaties en waarnemingen van het
leven doen zich voor aan de hand

van

het

voorbewust trechteren, filteren en doorslui

zen van neurologische input waarover je geen
bewuste controle hebt.
- Op basis

van

de beperkte mogelijkheden

zoals die bepaald worden door onze voorbe

wuste neurologische mechanismen, worden er
bepaalde gedachten, gevoelens en reacties ge
selecteerd

om

bewust ervaren te worden. Het

bewuste deel van ons roept zichzelf vervolgens

uit tot eigenaar

van

de ervaringen waar het

zich pas later bewust van wordt, maarwaar het

niet bewust voor gekoz en heeft.
- Wat de gevolgen

van

die voorbewuste inter

pretaties van, en reacties op een sit uatie ook

mogen zijn, deze nieuwe effecten conditio
neren je neurologisch stelsel verder (buiten
je bewuste controle om), en

zo

gaat het spel

door.
62

63

Hoofdstuk 5

Goedgemaakt Inzicht

eilers weten dat de snelheid van een schip op

zichzelf geen accurate maatstaf is voor de wer

kelijke afstand die wordt goedge maakt ten opzichte

van de bestemming. De wind kan hen heel snel in
een bepaalde ric ht ing laten gaan, maar dat kan een
richting zijn die ze niet wensen. Bij het zeilen gaat
het om Goedgemaakte Snelheid (GS). Dat is de wer
kelijke afstand die wordt afgelegd in de richting van
een doel.
Op dezelfde manier is Goedgemaakt Inzicht uitein

delijk het enige wat er voor de spir ituele zoeker toe

doet. Dat is de werkelijke vooruitgang die geboekt
wordt met het doorzien van de illusie van het afzon
derlijke zelf. Vergeet niet dat een echte illus ie niet zo
maar een voor de hand liggende absurditeit is. Ze bezit
aspecten die heel geloofwaardig zijn. Daarom is het een
65

illusie, en daarom ook kan ogenschijnlijke voortLitgang

vaak misleidend zijn voor de spirituele zoeker.

een ladder nodig heb om uit de kuil te komen?' De

ontwaakte wijst opnieuw op het feit dat er nooit een

De werkelijke waarde van een spirituele leer wordt

kuil is geweest en dat de zoeker er nooit in is geval

dus afgemeten aan de mate waarin hij ons bevrij dt van

len. 'Dank u', antwoordt de zoeker, 'zou een touw

de illusie van een afzonderlijk zelf Beseffen dat er geen

niet beter zijn om me uit deze kuil te helpen ? De

'

'

'ik' is dat doet , betekent: 'Het is met mij gedaan' (let

ontwaakte wijst dan nogmaals op het feit dat de zoe

op de dubbele betekenis!). Alleen de realisatie dat je

ker niet in een kuil zit.

'

altijd al vrij was blijft over.

In alle eerlijkheid onderzoeken

Dit is hoe het gesprek voelt voor iemand die tot

op het meest

ontwaken is gekomen. Maar de ontwaakte blijft met

fundamentele niveau, doet het inzicht van de spirit uele

groot mededogen de richting wijzen. Op een dag ziet

zoeker tot wasdom komen. Het loslaten van onjuiste

de spirituele zoeker in dat 'de kuil' niet meer was dan

uitgangspunten gebeurt vanzelf naarmate het inzicht

een illusie. De zoeker en de ontwaakte kunnen dan

wat is,

zich verdiept. Wt is is er altijd en wacht

ge duldig op

samen lachen

om

hoe simpel het allemaal is.

zijn ontdekking. Daar is geen strijd voor nodig. De

spirituele nieuwsgierigheid die je eigen i s voldoet. Eer
lijk onderzoek stuurt die nieuwsgierigheid gewoon de
juiste richting in om je Goedgemaakt Inzicht

zo

Zoals eerder aangegeven is de globale structuur van

mogelijk te maken.
Een vraag: 'Wat

Onderzoek

groot

zou

je moeten doen om uit een

kuil re komen waar je nooit in bent gevallen, maar wel

denkt te zijn ingevallen?'

ons neurologisch stelsel aangeboren en wordt hij af

gesteld aan de hand van de ervaringen die we tijdens
ons leven opdoen. De neigingen die eigen zijn aan ons

'Niets', is het antwoord dat meestal gegeven

neurologisch stelsel verkiezen samenhang en volledig

wordt, maar dat slaat de plank mis . Her inzicht

heid vaak boven juistheid. Maar voor de oprechte spi

moet aanwezig zijn dar je nooit in een kuil gevallen

rituele zoeker is juistheid van het allergrootste belang.

bent, and e rs stop je niet met je pogingen om eruit te

Voor ontwaken is alleen inzicht in wat is nodig, maar

komen. De spirituele zoeker vraagt degene die ont

nauwkeurigheid is noodzakelijk voor het ontstaan van

waakt is hoe hij uit de kuil van afgescheidenheid en

dat inzicht.

lijden kan komen. De ontwaakte wijst op het feit

Het onderzoek dat volgt is gewoon een nieuwe er

dat de zoeker helemaal nooit in een kuil is g evallen.

varing, maar die kan helpen om de wijze waarop je

'Dank
66

'

u,

an twoord de zoeker, 'maar denkt

dat ik

neurolo gisch stelsel gewoonlijk naar de w ereld kijkt,

67

ongedaan te maken. Met elke herhaling van het on

onderzoek zodra het verlangen tot inzicht weer de kop

derzoek worden er als het ware een paar naden van een

opsteekt.

denkbeeldige dwangbuis losgeknipt waarin je ogen

Vergeet niet dat denken dat je het antwoord weet,

schijnlijk vastgebonden zit. Op een bepaald punt is er

nooit hetzelfde is als het antwoord ontdekken. Hope

genoeg materiaal losgeknipt en kom je zonder enige

lijk ben je al tot het besef gekomen dat vrij h eid vaak

moeite los. Alles wat overblijft is de werkelijkheid v an

vervat ligt in de details die nog niet onderzocht zijn.

wat je bent.
Je hebt dan nog steeds geen

co ntro le'

'

over je neu

rologisch stelsel, maar dit onderzoek brengt een ver

Oefening

schuiving teweeg in de wijze waarop je geneigd bent de

dingen te interpreteren op vooroewust niveau. Dit on

Dit is een proces dat uit verschillende delen bestaat.

derzoek laat je gewoon anders kj

i ken naar de keten van

Maak een begin door een gebeurtenis te selecteren

oorzaak en gevolg. Een sterker gevoel van welbevinderr

en haal die gebeurte nis vervolgens stapsgewijs weer

is meestal wat er voortkomt uit Goedgemaakt Inzicht.

naar boven. Deze s impele oefening is een laagdrem

Wat volgt is een korte reeks vragen. De antwoor

pelige manier om te begrijpen wat is en om de vrede

den liggen voor de hand voor degenen die de vooraf

en vrijheid te ervaren die voortkomen uit Goedge

gaande hoofdstukken gelezen hebben, en n mogelijk

maakt Inzicht. De oefening kost weinig moeite, en

antwoord staat zelfs onder elke vraag aangegeven. De

doet alleen een beroep op je eigen spirituele nieuws

vragen worden gesteld om je inzicht te verdiepen en je

gieri g h eid.

gewaarzijn een andere richting in te sturen. In het gun

stigste geval helpen deze vragen je het vernauwde blik

1) Denk aan een situatie, in verleden of toekomst,

veld te doorzien dat je onwetendheid in stand h.oudt.

die nog steeds negatieve gedachten en gevoelens op

Lees, overweeg oprecht, en beantwoord de vragen die

roept. Schrijf die situatie op of spreek hem ha rdop

gesteld worden. Voor sommigen zal hun inzicht zich

uit. Maak ruimte voor de i ntensiteit van de beelden

het effectiefst verdiepen als ze het schriftelijk of hardop

en gevoelens die opkomen. Laat ze zo diep mogelijk

doen. Bij anderen is lopen tijdens de oefening bijron

tot je

der effectief Inzicht door er varing is het doel.

ten' en 'zou moeten' die j e denk e n naa r voren brengt,

doordringen. Geef alle o ordelen over 'had moe

Net als duiken in een koude bergstroom zullen ve

een kans. Neem bewust waar hoe het neurologisch

len van jullie dit onderzoek heel verfrissend vinden. Je

stelsel v an het lichaam op de situatie reageert. Schrijf

kunt er heel veel aan hebben, dus geef je over aan dit

alle reacties op ofspreek ze hardop uit. Het is belang-

68

69

r ijk dat je neu rologisch stelsel de gewaarwordingen

Is er eni ge vorm van bewuste wH betrokken bij de wijze

van dit moment zo v olledig mogelij k tot zich door

waarop hun neurologische stelsels deze of welke andere

laat d ri n gen dus houd je niet in.

situatie dan ook gewaar worden, opvatten, construeren

en waarnemen?

2) Beantwoord de v ol gende vragen zo goed m ogelijk.

Vergelijk jouw antwoord met de antwoorden die in
sief onder elke vraag staan a angegeven

cur

Nee, een neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is

geen bewuste wil bij betrokken.

Is er enige vorm van bewuste wil betrokken bij het kie

Is er enige vorm van bewuste wil betrokken bij de wijze

zen van de gedachten en gevoelens die in hun neurolo

waarop mijn neurologisch stelsel deze of welke andere

gische s telsels opkomen?

situatie dan ook gewaar wordt, opvat, construeert en

waarneemt?

Nee, een neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is

geen bewuste wil bij betrokken.

Nee, mijn neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is

geen bewuste wil bij betrokken.

Is er enige vorm van bewus te wil betrokken bij de re

ac tie van hun neurologische stelsels op deze situatie of

Is er enige vorm van bewuste wil betrokken bij het kie

zen van de gedachten e n ge voelens die in mijn neuro
logisch s telsel opkomen?

welke andere situatie ook?

Nee, een neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is
geen bewuste wil bij betrokken.

Nee, mijn neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is

geen bewuste wil bij betrokken.

Hoe zou ik me voelen als ik die persoon of personen was?

Ik zou me precies hetzelfde voelen als zij omdat ik hun

Is er en ige vorm van bewuste wil b etrokken bij de r e

neurologisch stelseL zou hebben, dat precies zo reageert als

actie van mijn neurol ogisch stelsel op deze situatie of

het doet.

welke andere situatie ook?

Nee, mijn neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is
geen bewuste wil bij betrokken.

4) Keer

nu

terug naar de oorspronkelijke situatie en

bekijk de volgende vragen eens.

Had ik gebruik kunnen maken van bewuste wil

3) Denk nu eens aan een of meerdere anderen die bij

om controle uit te oefe nen op mijn gedachten, ge

de situatie betrokken waren en beantwoord dezelfde

voelens en reactiepatronen ten aanzien van deze situ

vragen no g een keer.

atie?

70

71

Nee, mijn neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is geen

Kun je mededogen voelen opkomen voor je eigen neu

bewuste wil bij betrokken.

rologisch stelsel en dat van anderen?

Dit onderzoek ten aanzien van deze situatie of an

Was deze situatie anders voor de ander(en) als het gaat

om het gebruik maken van bewuste wil

om

cont role

uit te oefenen op hun gedachten, gevoelens en reactie

dere situaties herhalen kan veel inzicht geven. Merk

op dat er een verschuiving plaatsvindt in je gevoel van
welbevinden als je inzicht zich verdiept.

patronen?

Nee, een neurologisch stelsel doet wat het doet. Er is

6) We gaan nu terug naar het bredere perspectief.

geen bewuste wil bij betrokken.

Denk eens na over de volgende vragen.

Hoe is het om deze situatie te ervaren vanuit het in

stelsels in elkaar zitten en werken niet afhankelijk is

zicht dat mijn neurologisch stelsel of dat van anderen

van een bewuste wil?

Zie ik in dat de wijze waarop alle neurologische

geen bewuste wil ter beschikking heeft?

Er wordt alleen maar een neurologisch stelsel ervaren

ja, neurologische stelsels doen gewoon wat ze doen, dat

wil zeggen:

m ensen

doen wat ze do en.

dat doet wat het doet. Ik blijf over als het ervaren van
neurologische stelsels die doen wat ze doen in een wereld

7) Herhaal deze verkenning zodra er een verlangen

die is wat ze is.

naar opkomt.

Hoe voelt deze situatie

aan

als ik de illusie van de be

wuste wil doorzie?

Ik ben

vrij om wat is te ervaren zoals het is, en niet

zoals een denkbeeldige bewuste wil wenst dat het is.

De bedoeling van b ovenstaande oefening is dat je door

eigen ervaring gaat inzien dat het verhaal van een siru
atie zoals die gezien wordt door de lens van een denk
beeldige bewuste wil, datgene is wat lijden veroorzaakt.
Waar je als spirituele zoeker zo naar verlangd hebt is

5) Breng de situatie opnie uw in je bewustzijn terug en

altijd hier en nu aanwezig geweest in de werkelijkheid

geef een cijfer tussen 0 en 10 aan je gevoelens, al naar

van wat is. Deze eerste vijf hoofdstukken hebben je een

gelang hun i n tensiteit.

Hoe wordt deze situatie nu ervaren, met een dieper

inzicht?
Heeft er een verschuiving plaatsgevonden ren aan

voorproefje gegeven van de vrijheid die zich voordoet

als je doorziet wat je niet bent. De laatste paar hoofd
stukken zullen je een voorproefje geven van de vreugde
die je ondervindt als je ontdekt wat je in wezen bent.

zien van de illusie van de bewuste wil in deze situatie?

72

73

Hoofdstuk 6

Herorintatie: ik ben gewaarzijn

0e

illusie van de bewus te wil doorzien, kan heel

bedreigend zijn. De kans is reel dat het groot

ste deel van je ervaringen genterp reteerd is door het

Hlter van een 'ik', een lichaam en geest met bewuste

wil. Daar doorheen kijken zet dus vraagtekens bij wat
je in fundamentele zin bent. De kern van de identiteit
die je altijd veronderstelde te hebben begint onmid
dellijk op te lossen, en zonder een 'ik' dat richting

geeft aan je ervaring, kan het lijken dat er niets meer

overblijft wat je zou kunnen zijn. Het doel van dit
hoofdstuk is je laten zien dat je precies het niet-iets

bent dat overblijft, een ongeconditioneerd gewaar

zijn van wat er ervaren wordt.

75

Ik Ben

het gewaarzijn van het ervaren dat constant plaats

vindt. De illusie van een bewuste wil blokkeert ge

'Ik ben' betekent voor de meeste mensen 'Ik ben een

woon het bewuste ervaren ervan. Iedereen die ooit

afZonderlijk lichaam-geest-mechanisme met een be

in een floatcabine heeft gelegen kan zich meestal wel

wuste wil, dat waarneemt door middel van de zintui

een voorstelling maken van hoe het voelt om zui

gen.' Ze Wjken niet door de illusie van het afzonder

ver gewaarzijn t e zijn. Als het lichaam gewichtloos

lijke zelf heen, en daarom lijden ze. Deze verwarrin g is

wordt in het zoute water en de geest zich ontspant

de reden dat zoveel zoekers voortdurend vragen wie ze

in het donker, verdwijnt onze lichamelijke gewaar

zijn in plaats van

wording van afzonderlijkheid. Als dat gebeurt wordt

wat

ze zijn.

Beseffen dat het lichaam niet over een bewuste wil

het duidelijk dat we eerder een gewaarzijn van de

beschikt, geeft een hele andere draai aan de uitspraak

stromende 'gedachterivier' zijn dan een denker. Je

'Ik ben.' 'Ik' is dan geen persoonlijke identiteit meer.

vergeet het lichaam steeds een paar seconden, en

'Ik' wordt dan een onpersoonlijk gewaarzijn van je be

onze gedachten drijven gewoon voorbij als wolken

staan, en als 'ik' onpersoonlijk is, verandert alles.

in de lucht. Het is dan duidelijk dat gedachten uit

Spirituele zoekers weten instinctief dat wat ze zijn

zichzelf opkomen en weer verdwijnen. Degene die

eeuwig is. Eeuwig betekent tijdloos. Alle grote gods

ontwaakt is begrijpt gewoon dat dat geldt voor alles

diensten wijzen op deze eeuwigheid. Elk geloof in een

wat we ervaren.

leven na de dood of een ander leven is een intutieve

Omdat gewaarzijn geen enkele objectieve eigen

poging om die eeuwig heid te bevatten. Je lichaam en

schap kent, kan het het best omschreven worden als

zijn neurologisch stel sel zijn niet eeuwig. Ze bevin

een niet-ding, maar voor het gereedschap van de taal is

den zich in de tijd. Dat is dus niet wat je uiteindelijk

het heel moeilijk om iets te beschrijven dat geen ding

bent.

is. Vandaar alle verwarring! De nulheid van 'Ik ben ge

Als we begrijpen dat alle opvattingen over wat men

sen zijn n grote mis vatting is geweest, rest ons niets

waarzijn' bevatten is de doorslaggevende intutie. Al

leen dan is er vrede.

anders dan het inzicht dat ieder mens een eeuwig ge

De Ontwaakte: Hoeveel zijn er hier aanwezig?

waarzijn is van het leven, en niets meer. Dan ben je in

Zoeker: Ik tel er twee.

staat te zien dat je eigen eeuwigheid de zuivere subjec

De Ontwaakte: Ik tel er maar n.

tiviteit van het gewaarzijn is.

Zoeker: Is dat omdat

De zuivere subjectiv iteit van het gewaarzijn zijn

klinkt wellicht nogal esoterisch, maar het is gewoon
76

n bent met alles?

De Ontwaakte: Nee. Dat is omdat ik geen-ding

ben dat meetelt.
77

Herorintatie

De eerste verticale lijn die links over de hele lengte van

de

afbeelding loopt, vormt samen met het onderste

blokje links de letter 'L. De tweede en derde verticale

lijn van links en de twee blokjes er tussenin vormen de
letter 'X. The letters 'U', 'G' en 'H' volgen op dezelfde
manier.
Als je gewoon naar de bovenstaande afbeelding

kijkt, lijkt het een lege kruiswoordpuzzel. Als je er op

een andere manier naar kijkt, verschijnt er heel duide
lijk het woord 'LAUGH' (lach).
Net als bij de bovenstaande

afbeelding is ook voor

de realisatie van 'wat' je bent alleen maar een andere

manier van kijken nodig. Het is een herorintatie die
een eenvoudige herkenning

m ogeli j k maakt van dat

wat er altijd al geweest is, maar vanuit een perspectief

dat de meeste mensen niet weten te ontdekken. Als je
op een bepa alde manier naar jezelf kijkt, ben je een
afzonderlijk wezen met een bewuste wil, een 'ik'. Kijk
je er op een ande re manier naar, dan ben je de zuivere
subjectiviteit van het gewaarzi j n. Als niet ontwaakte

Kijk eens naar de afbeelding hierboven. Wat staat daar?

ben je het 'me-ing'. Als ontwaakte ben je het be-ing

Voor de meeste mensen ziet de afbeelding eruit als een

(als werkwoord).

lege kruiswoordpuzzel waarin niets

staat.

Til het boek nu zo op dat de afbeelding zich onge

veer op ooghoogte bevindt (ho ger dan de punt van je

neus). Draai de bl adzijde weg van je ogen en kijk er

dan overheen. De bladzijde moet bijna parallel lopen

met de vloer terwijl je er op ooghoogte overheen kijkt.

De afbeelding hierboven wordt een ambigram ge

Er staat een woord dat je kunt zien als je over de af

noemd. Of hij nu rechtop of ondersteboven staat, hij

beelding heenkijkt.

ziet er hetzelfde uit. Maar of hij rechtop staat of onder-

78

79

steboven is wel heel belangrijk voor alle andere woor

je op die plaats alleen maar 'de zuivere aanwe

den op de bladzijde. Je valse identiteit als afz.onderlijk

zigheid van het zijn' voor. 'Ik ben gewaarzijn'

'ik' zet alle andere dingen in het leven op zijn kop, en

is alles wat er over is op de plaats waar eerst

dat is de oorzaak van je lijden.

altijd je hoofd zat. Het helpt om die te erva

De tragedie van de spirituele zoeker is gelegen is zijn

ren als je je ogen zover mogelijk opendoet.

dubbelzinnigheid. Het ontbreken van elke dubbelzin

nigheid ten aanzien van een denkbeeldig afzonderlijk

Merk op dat er alleen sprake is van het ge

individu dat met behulp van een bewuste wil zijn le

waarzijn van een lichaam en alles wat zich er

ven leeft, is alles war er nodig is om te ontwaken. Het

omheen bevindt. Geen hoofd hebben houdt

ontbreken van elke dubbelzinnigheid ten aanzien van

daarmee in dat 'ik ben gewaarzijn' het erva

de illusie zet alle andere dingen in het leven weer op de

ren is van alles wat in aanraking komt met

juiste plaats. Op basis van een simpele herorintatie ga

dat punt van gewaarzijn dat zich bovenop je

je door de wereld als het ervaren van

schouders bevindt.

wat is.

Er is alleen maar het ervaren van een onper

si:ts:tnsi10

soonlijk gewaarzijn zoals het geleefd

wordt. Nergens valt er een denkbeeldige be
wuste wil te vinden.14

maakt heel het verschil!

Autorijden 'zonder hoofd' kan ook heel leuk zijn. Stel
Deze verschuiving in orintatie is de belangrijkste sleu

je tijdens het rijden voor dat de wereld zich door jou

tel waar de spirituele zoeker naar op zoek i s geweest.

heen beweegt, in plaats van dat jij je door de wereld

De verschuiving vindt pas echt plaats als begrepen

heen beweegt. In dit geval is het jij 'ik ben gewaarzijn'.

wordt wat is. Maar er bestaat een oeroude oefening,

Als 'ik ben gewaarzijn' word je het centrale richtpunt

waarbij je je inbeeldt 'dat je geen hoofd hebt', die je

van al je ervaringen. Het kan zijn dat je er eerst wat

een tijdelijke glimp kan laten zien van wat die herori

mee moet spelen voordat de verschuiving plaatsvindt,

entatie inhoudt. Neem er even de tijd voor en probeer

maar als het gebeurt, verandert de manier waarop je de

het uit.

dingen ervaart, en gaat het gepaard met een tijdelijk

loslaren van het onjuiste idee van een 'ik' met een be

80

Stel je voor dat het ding boven je schouders

wuste wil, die zich door de wereld beweegt. Deze oefe

dat we een 'hoofd' noemen verwijderd is. Stel

ning geeft je een prachtig kijkje in een wereld zonder

81

'ik', maar alleen met

werkelijk

inzicht wordt het 'ik'

Hoofdstuk

doorzien en voorgoed teniet gedaan.

Neem even de tijd en stel je iemand voor di e mid
den in het par adijs achter een eenvoudige rij gevange

Re-integratie: ontwaken tot

n istralies staat. Zie hoe die persoon de tral ies met beide

verlichting

handen vastgr ijpt en zij n of haar hoofd ertu s sendoor

probeert te duwen. Er is maar n rij tralies, du s is het
geen kooi, maar dat lijkt het absoluut wel vanuit het
perspect ief van iemand die er tegenaan staat.
Degene die zo staat te worstelen zit alleen maar
g evangen door een gebrek

aan

inzicht. Deze persoon

bevrijden van de illusie dat hij of zij gevangen zit.

vergt alleen maar een eerl ijk onderzoek naar de wer
kelijkhe idswaarde van de situatie.

Alles wat er nodig

is, is een eenvoudige herorintatie. Ontwaken tot ver

li chting is niet anders. Het is alleen maar een andere

e film

The Bear bevat een scene waarin een be

renjong op het punt staat aangevallen te worden

manier van kijken die je in staat stelt de illusie van de

door een poema. Het jong staat op zijn achterpoten

bewuste wilte doorzien. Alleen deze illus ie zorgt er

in een poging om dre igend over te komen. Hij is erg

voor dat we bl ijven geloven dat we gevangen zitten in

met zichzelf ingenomen als de poema zich omdraait

afz.onderlijkheid. Zoals we in het volgende hoofdstuk

en wegrent. Wat het jong niet ziet is zijn drie meter

zien, kan er a lleen aan de hand van deze her

hoge, 600 kilo zware vader die achter hem rechtop

orintatie re -in teg rat ie plaatsvinden. Alleen dan kun je

staat. Het denkbeeldige 'ik' met bewuste willijkt veel

dit-hier-nu omarmen als dat wat je als

op het berenjong. Ze zijn z ich be ide niet bewust van

zullen

(als gewaarzijn)

versch ij nsel bent.

de enorme rol die andere oorzaken en gevolgen spelen

in de man ier waarop een sit uatie zich ontw ikkelt. Het
'ik' is, net als het berenjong, blij als dingen gaan

z oals

het wil, maar lijdt als ze dat n iet doen , o mdat het niet
ziet

wat is.

De meeste indiv iduen negeren elke aanwijzing dat

het 'ik' z ichzelf misschien wel eens voor de gek zou
82

83

kunnen houden, waardoor ze hun leven als een 'ik'

de wereld der verschijnselen vindt automatisch plaats

bl ijven ervaren. Bij de spirituele zoeker is er een na

als je dit-hier-nu ervaart. Als je je herorinteert naar de

tuurlijke nieuw sgierighe id aanwezig dat er wel eens

geen-di ng heid van gewaarzijn, word je gere- ntegreerd

iets anders aan de hand zou kunnen zijn. Maar voor

als de allesheid van het dit-hier-nu ervaren.

de meeste spirituele zoekers is het loslaten van hun ie

mandheid een beetje als de volgende grap:

Wat je bent is niet alleen maar het gewaarzijn van

al je bewuste ervaringen (dat wil zeggen: gedachten,
gevoelens , emoties, beelden, herinneringen, gewaar

Aan kla ger : Ik klaag u namens Jan Smit aan

wordingen etcetera). Wat je uiteindelijk bent is het ge

wegens wa nprestatie .

waarzijn als de totale ervaring van dit-hier-nu. Ik ben

Psychiater: Maar waarom? Hij is volledig ge

ge waa rzi jn dat zichzelf ervaart als alles wat zich in mij

nezen dan kzij mijn beha ndel ing .

voordoet.

Aanklager: Mijn clint zegt dat hij vr uw

Als gewaarzijn besef ik dat ik geen-ding, nul, niks,

behandeling dacht dat hij Jezus Christus was.

nada, neti-neti ben, en dat leidt tot het ervaren van

Nu voelt hij zich waardeloos.

dit-hier-nu als wat 'ik ben' . Op een vreemde manier is

er niemand om verlicht te worden! Er is alleen maar
de nietsbeid van het gewaarzijn en de allesheid van

Dit-Hier-Nu

het ervaren van dit-hier-nu. Lijden eindigt bij het ac

cepteren van je 'nulheid', want er is geen-ding dat

De ontwaakte begri jpt dat de geen- di ngheid van ge

li jdt . Met het omarmen van je allesbeid als het erva

waarzijn, zuivere subjectiviteit, volmaakt ongecondi

ren van dit-hier-nu begint voor altijd het vieren van

ti on eerde on tvan kelijkheid, zichzelf niet kan e rvare n

het leven.

- het is tenslotte geen ding. De zuivere subjectiviteit

Het eeuwige 'ik' is niet het zelf als verschijnsel; het

van gewaarzijn heeft de wereld der verschijnselen no

is je voortdurende, eeuwige ervaren der verschijnselen.

dig als zijn wederhelft, wil de dans der er varing zich

Als de nietsbeid van gewaarzijn, zuivere subjectivite it ,

voordoen.

verschijn je als wat je op dat moment bent.

De een zonder de ander zou onmogelijk iets

kunnen ervaren. De ontwaakte begrijpt dat wat hij is

het ervaren zelf is.

Dat kan misschien soms wat ingewikkeld lijken,

maar wees gerust, dit is geen ingewikkeld inzicht.

Als de geen -dingheid van gewaarzijn, verstoken van

Toen ik op een ochtend onder de douche stond, her

enige eigenschap, ka.n, wat je bent als ve rs chi j nsel , al

innerde ik me hoe de soefi-mysticus Roemi het in

leen ervaren worden als dit-hier-nu. Je re-in tegrat ie in

drie woorden had samengevat. Ik pakte mijn clou-

84

85

chepotlood (ja, ik gebruik potloden) en schreef op de

v indt, want het was nooit gebonden. Er is alleen een

douchedeur:

ontwaken tot het inzicht dat, als gewaarzijn, 'het erva

ren van dit-hier-nu is wat ik ben', en dat is altijd vrij
geweest.

Zien, Zien, Zien...

Roemi

De scheiding tussen zelf en anderen is voor de ont

waakte verdwenen. In zekere zin zijn er geen anderen.

Toen ik die avond weer thuiskwam, zag ik dat mijn

vriendin voor de grap iets onder het citaat

van

Roemi

geschreven had:

Als gewaarzijn is er geen sprake meer van afzonder

lijkheid, en dus ook niet van vertwijfeling. Hij is geen
afzonderlijke entiteit in een oceaan meer die wanhopig
weerstand biedt aan de stroming en de getijden. Hij

Zoem, Zoem, Zoem...

is het constante ervaren in een oceaan die dit-hier-nu

De bijenkorf

heet. Hij is geen afzonderlijke waarnemer meer, maar

het waarnemen zelf.

'Fantastico!', dacht ik toen (ik was net terug uit Ita

Jaren geleden zat ik een nieuw boek te lezen dat

li); de bijen worden 'gebijt' als deel van de grote bij

gewijd was aan het boeddhistische concept van 'n

enkorf. En zo worden ook onze lichamen 'geleefd' in

smaak'. Ik legde het boek neer en ging een boodschap

een nog grotere bijenkorf. Bijen beschikken niet over

doen. Vreemd genoeg was het boek verdwenen toen

voldoende bewustzijn om er een illusie van afzonder

ik terugkwam. Maar er staken wel twee kleine zwart

lijkbeid op na te houden, en dus lijden ze niet. Ze zijn

witte puppykontjes uit de lege ruimte onder de bank.

zich er niet van bewust dat ze zich bewust zijn en heb

Ik wist war dat betekende. Ik keek onder de bank en

ben daarom een ongebonden gevoel van bewustzijn.

zag twee schattige fanatieke puppies die volkomen op

De gemiddelde mens heeft een gedifferentieerd gevoel

gingen in het vernielen van mijn boek. Er kwam boos

van b e wustzijn, en lijdt. Hij is zich ervan bewust dat

heid op, maar die verdween weer snel omdat ik moest

hij zich bewust is, maar koestert de illusie van afzon

lachen om mijn puppies die letterlijk de smaak van

derlijkheid. De ontwaakte heeft een gentegreerd ge

'n smaak' proefden.

voel van bewustzijn en lijdt niet meer. Hij is zich ervan

Ik moest denken aan de monnik die een sarcri-er

bewust dat hij zkh bewust is, maar heeft de illusie van

varing had toen er een rempelbel klonk. Hij zei: 'Er

afwnderlijkheid doorzien.

was

geen bel en geen ik. Er was alleen

maar

de klank'.

Als het eeuwige 'ik ben' is er a lleen maar vrijheid.

Zo was het ook met mijn kostbare boek. Er was geen

Het 'ik ben' wordt niet bevrijd als er ontwaken plaats-

boek en er waren geen puppies die er op zaten te kau-

86

87

wen. Er was alleen maar de vreugdevoll e smaak van de

wuste wil doo rzie n en de denkbeeldige afzonderlijk

ervaring als geheel.

held die dat voort brengt. De wijze heeft zich geher

De ontwaakte herkent dat dat-wat-we-eeuwig-zijn

orinteerd als de geen-dingheld van gewaarzijn en is

altijd dit is, a l tijd hier, altijd nu. Verlichting is wat we

daardoor gere-ntegreerd als het onophoudelijk erva

zijn.

ren van

dit-hier-nu.

Een koning en ee n wijze stie rven tegelijker

tijd en

sto n den

samen voor het a angezicht

Alleen meer

van God.

De wereld na ontwaken tot v erlichting is precies zo

'Toen je zei: 'Ik ben God', stoorde ik me daar

als je wereld

aan', zei God tegen de koning. 'Ik kan je niet

afzonderlijkheid is de ontwaakte nu het totale er varen

de hoogste plaats in het hiernamaals geven'.

van wat zich ook maar voordoet. Ontwaken tot de

nu

is, alleen meer. Zonder de illusie van

werkelijkheid van
'Toen je zei: 'Ik ben God', voelde ik me ge

liefd', zei God tegen de wijze. 'Jou geef ik de

hoogste plaats in he t hiernama al s .'

wat

is

zorgt ervoor dat alles pr ecies

i$ zoals he t is, maar dan in sterkere mate.

Voor de on twaakte is alles anders en toch precies

hetzelfde. Zijn smaak in termen van muziek, kunst,
vo edsel, humor etcetera blijft in essentie dezelfde. Ge

'Waarom behandelt

ons verschille nd als we

dachten en gevoel en s blijven uit zichzelf opkomen,

allebei hetzelfde hebben gezegd?', vroeg de

net als voorheen. Familie en vr ienden bl ijven zoals ze

koning.

zijn. De geschiedenis van ieder mens blijft absoluut

onveranderd, tot in het kleinste de tail . Als er een her

'Toen je zei: 'Ik ben God', had

je het

over

innering is aan een incident waarbij men een ijsje liet

jezelf', zuchtte G od. 'Toen de wijze zei: 'Ik

vallen toen men vijf jaar was, dan blijft die herinnering

ben God', had hij het over mij.'

aanwezig. Het enige ve rschil voor de ontwaakte is dat

hij niet langer wordt afgeleid door de illusie van de

De koning en de wijze in het verhaaltje hierboven ver

afzonderlijkheid. Dat laa t alles precies wals het al tijd

schillen in n opzi cht van elkaar. De koning gelooft

is geweest, alleen meer.

dat hij een afzon d erlijk, onafhankelijk individu is met

een bewuste wil. De

88

wijze heeft de illusie

van de be-

De ontwaakte rust in het besef dat er niet bewust

gekozen wordt voor de waarnemingen, gedachte n en

89

gevoelens die in ons opkomen. Hij begrijpt dat elk

mens een uniek patroon van neurologische ontwik
keling en aanpassing vormt dat buiten enig concept
van bewuste wil functioneert. Elk neurologisch stelsel
maakt gewoon levenssituaties mee en reageert daarop
op zijn eigen typische wijze. Het neurologisch stelsel
zoals het al is vastgelegd doet gewoon wat het doet.
Wat zou het tenslotte ook anders kunnen?
Dat hij een schakel vormt in de keten van oorzaak
en gevolg brengt de ontwaakte niet in verwarring. Er
is geen sprake van strijd en inspanning tijdens het ont
rollen van de keten. Iedereen en alles doet nog steeds
wat hij doet binnen de keten. Er wordt ingezien dat
niemand in de materile wereld puur oorzakelijk han
delt. Bij nader onderzoek wordt gezien dat ons ervaren
een lange keten van met elkaar verbonden gevolgen is,
waarbij elk voorafgaand gevolg de oorzaak wordt voor
een ander gevolg als de keten zich ontrolt. Dat inzicht
geeft de ontwaakte de ruimte om moeiteloos het erva
ren van het leven zelf te zijn.

Die persoonsverwisseling vormt de kern van het lij

den van de mensheid. Het maakt een denkbeeldig af
zonderlijk object van je. AfZonderlijke objecten lijden.
Punt uit. 'Vrij zijn van een afzonderlijk zelf' maakt
niet alleen een eind aan het lijden, maar leidt ook tot
een natuurlijk naleven van de Gouden Regel, die zegt
dat je anderen moet behandelen zoals je zelf behandeld
wilt worden. Dat ontstaat op natuurlijke wijze uit het
besef dat er geen afzonderlijke individuen bestaan, en
neemt de vorm aan van het ervaren van dit-hier-nu als
wat ik ben.
Er vindt een natuurlijke verandering plaats als wat
'ik ben' niet meer beschouwd wordt als het 'ik'. Vr
die verandering rilt het 'ik met bewuste wil' van angst
omdat hij helemaal alleen over het strakgespannen
koord van het leven moet lopen. Natuurlijk is het
afzonderlijke 'ik' heel bang om dood te vallen. De
herorintatie naar een identiteit als gewaarzijn maakt
dat die angst verdwijnt. Het lopen over het strakge
spannen koord vindt nu plaats zonder de zwaarte
kracht van het denkbeeldige 'ik'. Re-integratie gaat
gepaard met de vreugde die je voelt als je ziet dat

Verlichting
Ontwaken tot verlichting ontstaat rechtstreeks uit een
vrij zijn van een afzonderlijk zelf. 'Vrij zijn van een
afzonderlijk zelf' betekent dat datgene wat als zelf be
schouwd wordt op geen enkele manier losstaat van iets
anders. Elk denkbeeldig, afzonderlijk zelf wordt gezien
als een geval van valse identiteit.

90

de hele voorstelling op het hoge koord het ervaren

is van wat je bent. Het uitzicht is adembenemend.
De massa toeschouwers is enorm. Het lichaam is op
zijn eigen manier verbijsterend. Dezelfde ervaring is
nu volkomen anders. Beseffen dat wat je bent het er
varen van het leven is, voegt de vreugdevolle smaak
aan het gewaarzijn toe die we 'verlichting' zijn gaan
noemen.

91

Verlichting is niets anders dan een ontwaken tot het

Er was eens een ontwaakte meester die in zijn

ondubbelzinnig begrijpen van wat

Dat is alles. Het

hoedanigheid van spirituele leraar zijn leer

is het doorzien van de illusie t en aanzien van de ma

lingen er voortdurend op wees dat de wereld

nier waarop deze wereld !ijkt te werken. Her betekent

zoals zij die kenden een illusie was. Op een

niet dat een l i cham e lijk organisme, een aardkos

dag kwam er tijdens een lezing een bood

tuum', volmaakt wordt. Een lichaam krijgt bij ont

schapper binnen die de dood van de zoon

waken tot ve rlichti ng niet plotseling de beschikking

van de meester bekendmaakte. Natuurlijk

ove r allerlei paranormale krachten. Je bent niet plot

begon de meester te huilen.

s
i .

'

se li ng in staat de wetten van de fysica te overstijgen

en wonderen te verrichten. Er is allee n maar sprake

Toen hij de meester zag huilen, stak een leer

van een ontwaken voor het doorlopende wonder van

ling zijn hand op en zei: 'Meester, u houdt

het ervaren dat hier en nu plaatsvindt. De spirituele

ons dag na dag voor dat deze wereld, zoals

zoeker verlangt

wat er

we haar kennen, een illusie is. En toch huilt

buitengewoon is, is het gewone zien als buitengewoon en

u, nu u g ehoor d heeft dat uw zoon gestor

het buitengewone als gewoon.

ven is?'

naar

iets buitengewoons,

maar

De illusi e van het 'ik' als een onafhankelijke entiteit

met een bewuste wil doorzien is alles wat er nodig is

voor dit ontwaken tot verlichting. Als je eenmaal ren
volle beseft dat je niets bent, kun je alleen nog maar de

'Ja', zei de meester, 'en toch bestaat er geen

grotere illusie dan dat je een zoon hebt die
gestorven is.'

allesheid zijn van het ervaren. Het lichaam blijft dan

in deze wereld leven als deel van het ervaren van dit

Als er ontwaken tot verlichting plaatsvindt, is er nog

hier-nu. Vandaar het gezegde: 'Vr ve rlich ti ng hout

steeds sprake van vreugde en verdriet, pijn en genot,

hakken en water dragen. Na verlichting, hout hakken

liefde en mededogen. Het ervaren van he t leven houdt

en water dragen.'

niet op. Er is alleen geen weerstand vanuit een denk

Het lichaam met zijn neurologische s tel sel zal bl ij

beeldig 'ik' meer tegen het e rvaren Als gewaarzijn 'ben

ven doen wat het doet. Het functioneert nog in de we

ik' het ervaren van dit-hier-nu als wat 'ik ben', onop

reld omdat het deel uitmaakt van de wereld.

houdelijk. Dat is alles!

92

93

Wie wordt er verlicht?

Zoals we in het volgende hoofdstuk zullen zien, gaan

Veel meesters hebben aangegeven: 'Je bent al verlicht.'

Dat geeft verwarring als er geen onderscheid wordt ge

maakt tussen het 'ik', en wat je bent als gewaatzijn.
Als er gezegd wordt dat 'jij' al verlicht bent, wordt er
niet gesproken over een 'ik' dat de wereld binnen een
persoonlijke context interpreteert. Het gaat dan niet

we bij de realisatie van de nul-heid van het gewaarzijn

door de 'poortloze poort', verdwijnt het denkbeeldige
probleem en is onze reis volbracht.

over het denkbeeldige 'ik' met zijn onjuiste uitgangs

punt van de bewuste wil. Het gaat dan juist over alles
behalve dat kleine denkbeeldige 'ikje' dat ervoor zorgt
dat je niet ziet wat is.
Het zou nauwkeuriger zijn om te zeggen: 'Het al
tijd aanwezige 'ik ben', als het onophoudelijke ervaren
van dit-hier-nu, is al verlicht.' Dat maakt o ntwake n tot
verlichting simpelweg tot een herorintatie op dat wat
je al bent. Het denkbeeldige 'ik' als entiteit met een
bewuste wil kan de verlichting nooit bereiken. Geen
enkel afZonderlijk zelf lukt het om verlicht te worden.
Dat is de kosmische grap!
Als de spirituele zoeker eindelijk begrijpt

wat

is,

leidt dat ongeveer tot de volgende formule:

'Ik Ben'
Nulheid (gewaarzijn)

Ervaren
Tweeheid (dualiteit, afz.onderlijkheid)
als Eenheid (dit-hier-nu).

95

Hoofdstuk

Van hier naar hier

Through the Looking G/assverplaatst het landschap

zich samen met de Rode Koningin terwijl ze rent,

en wordt er dus nooit enige vooruitgang geboekt. De

Rode Koningin is de volmaakte analogie voor spiritu
ele zoekers, die moeten gaan inzien dat geen van ons

ooit verder komt dan

het landschap van

dit-hier-nu. Je

kunt nergens anders zoeken. Verlichting is altijd hier,

altijd zijn.
ting is alleen maar de realisatie van wat al is.
nu op dit moment. Het is wat we

Verlich

De spirituele zoeker boekt pas vooruitgang als hij

ophoudt met rennen en inziet dat hij het landschap
van dat moment alleen maar hoeft aan te zien voor wat
het is. Om te ontwaken hoeft hij alleen maar de illusie
van afz.onderlijkheid te doorzien.
Verlichting is simpelweg een ontwaken voor 'de
dingen zoals ze zijn.' Het landschap verandert niet;

97

wat er verandert is de manier waarop het gezien wordt

als je bevrijd bent van de illusie van de bewuste wil .

doorzien. Het afzonderlijke zelf bevindt zich alleen

in je geest. Het bestaat in werkelijkheid niet. De gans
is er al uit!

Het denkbeeldige probleem

De ontwaakte kreeg door zijn slimste leerling een 'on
oplosbaar' probleem voorgelegd.
s een jong gansje in een grote glazen fles

wordt gestopt en gevoed wordt tot hij vol

wassen is', zei de leerling, 'hoe krijg je de gans
dan uit de fles zonder de fles te breken of de

loslaten van iets wat nooit bestaan heeft geen enkele

inspanning, alleen inzicht. In werkelijkheid bestaat er
geen 'ik' dat zou kunnen verdwijnen. Er is alleen spra
ke van het wegvallen van een denkbeeldig'ik' dat nooit
heeft bestaan. Hoe eenvoudig kan het zijn?
Spiri tueel ontwaken is een eenvoudig, maar ook
subtiel proces. De meeste spirituele zoekers lijken op
de man die elke morgen naar het westen kijkt in de

gans te doden?'

hoop een zonsopgang te zullen meemaken. Zijn orin

De ontwaakte wachtte even terwijl iedereen

Tot hij inziet dat datgene war hij zoekt in de tegen

in de kamer over dit ingewikkelde probleem

nadacht. Toen gooide hij zijn kopje w ater in
het gezicht van de leerling en schreeuwde:
'Word wakker!'
Terwijl de leerling met open mond van de
schrik zat te bekomen, glimlachte de ont
waakte vriendelij k en zei hij: 'De gans is er
uit!'
De gans in de fles was slechts een denkbeeldig pro
bleem. Het bestond alleen in de geest. Het enige
probleem van de zoeker is dat hij of zij niet in staat
is de illusie van een denkbeeldig afzonderlijk zelf te
98

Daarom wordt ontwaken tot verlichting ook wel

'de poortloze poort' genoemd. Daarom vereist een

tatie maakt het zien van een zonsopgang onmogelij k.

overgestelde richting ligt, zal hij alleen maar gefrus
treerd raken.
De typische spirituele zoeker verlangt naar d e
vreugde die gepaard gaat met het zien dat hij niet-af
zonderlijk gewaarzijn is, maar wil ook een identiteit
als afzonderlijk individu met een bewuste wil in stand
houden. Dat is net zoiets als fanatiek roeien in een
. boot die nog steeds aan de kade vastligt. Al dat 'roeien'
leidt nergens toe als het basisinzicht afwezig is. Met
inzicht wordt de illusie van de bewuste wil losgemaakt
en doet het gewaarzijn als het ervaren van dit-hier-nu

al het werk.
Je denkbeeldige identiteit als afzonderlijke entiteit
met een bewuste wil vormt een integraal onderdeel van

99

de menselijke ervaring. De illusie van de bewuste wil

Als je valse identiteit onder je vandaan getrokken is,

is slechts een deel van het spel. Net als bij een kind dat

net als een stoel tijdens een stoelendans, val je niet

net doet alsof het Superman is, is dat allemaal nog leuk

hard op de grond; je valt alleen in alle zaligheid de

en aardig. Er raakt niemand gewond als het een cape

verlichting in.

om zijn nek hangt. Maar als hij van het dak afspringt

Nou, laten we het nog n keer samenvatten:

begint het lijden. Door het leven gaan terwijl je gelooft

in de illusie van de bewuste wil is de oorzaak van het
menselijk lijden.
Als verlichting een ding was, zou het een prachtig
beest zijn dat je illusie van afzonderlijkbeid met huid
en haar verorbert. Vandaar het gezegde van de boed
dhistische monniken: 'Als je Boeddha onderweg tegen

Bewuste wil is een onzinnig concept als er

eenmaal goed naar gekeken wordt. De ma
nier waarop je neurologische stelsel in elkaar
zit en werkt is geen kwestie van bewuste
keuze. Er zit geen bewuste keuze in wat je
denkt, wat je voelt en wat zich uiteinde

komt, dood hem dan.' 'Doden' betekent de illusie van

lijk aan ervaringen voordoet in je leven. De

afwnderlijkheid doorzien, ongeacht wat die illusie is.

waarneming van en reacties op de oneindige

Alleen de illusie van afzonderlijkheid staat een ontwa

reeks situaties in het leven zijn in laatste in

ken tot verlichting in de weg.

stantie gebaseerd op de werking van je neu

rologische stelsel en voorbewust bepaald. Ze
worden niet bewust gewild.

De reis volbracht

Geloof in een lichaam met een bewuste wil

De reis van hier naar hier is volbracht als ingezien

dat als 'ik' door het leven gaat is het dode

wordt dat we in afwezigheid van een bewuste wil niets

lijke fantoom van afzonderlijkbeid en lijden.

anders zijn dan het gewaarzijn van het leven. Als ge

Maar het 'ik' is ontmaskerd en lijkt nu op de

waarzijn ben ik het ervaren van dit-hier-nu als wat ik

goochelaar die trucs blijft doen voor een pu

ben, onophoudelijk. Dat is verlichting.

Verlichting is wat we zijn. Steeds als dat inzicht
zich verder verdiept, verdwijnt een klein stukje van je

bliek dat weet hoe ze in elkaar steken. Het is

nooit meer hetzelfde als je de illusie eenmaal
doorziet.

valse identiteit in de ontspanning die ermee gepaard

gaat. Doorzien wat niet waar is, is alles wat er voor

Inzien dat er geen bewuste wil bestaat leidt

nodig is.

rechtstreeks tot het hoogste inzicht van het

100

101

'ik' als 'ik ben gewaarzijn.' Als gewaarzijn ben

ik zuivere subjectiviteit, absolute ontvanke
lijkheid geen dingheid zonder enige objec
,

tieve eigenschap. Als gewaarzijn 'ben ik' het

Nawoord

ervaren van dit-hier-nu, onophoudelijk. Als

het ervaren van dit-hier-nu, en dat i s alles war
ik ooit kan zijn, ben ik altijd al verlicht.
Volkomen in beslag genomen door de pracht van het
ervaren van dit-hier-nu, vind je vrede zonder directe
aanleiding. Inzicht heeft elke illusie van a&onderlijk
heid weggevaagd en je blijft over als zuiver ervaren.
,

De reis van hier naar hier is volbracht. Wat rest is

het vieren van :

Ik ben dit!
Ik ben hier!
Ik ben nu!
Dat is alles!
Zit je te lachen?

J\ Is ik terugkij k zie ik dat er twee vragen zijn die af

..l"\.en roe bij lezers opkomen die Vtm Hier naar Hier:
Verlichting als Bestemming hebben uitgelezen. De twee

vragen en hun antwoorden volgen hieronder.

Kunnen mensen veranderen?

Ja, mensen kunnen verande ren Maar noch het ver
.

langen om op zoek te gaan naar verandering, noch de

verandering zelf worden bewust gewild. De reacties van
mensen op situaties zijn op alle niveaus gebaseerd op
hun genetische aanleg en hun conditionering.
Mensen kunnen veranderen als zich n ieuwe condi
tionering voordoet, en ze doen dat ook, maar bloot
stelling aan nieuwe condit ionering is op zichzelf niet

102

103

verandering teweeg te
brengen. De nieuwe conditionering dient uniek ge
noeg te zijn in zijn soort, timing en kracht om voor
rang te krijgen boven reeds bestaande conditionering.
De meeste mensen hebben wel eens mee gemaakt dat
zich een lang gez ocht e verandering voordeed toen
deze drie factoren eindelijk samenkwamen. De reden
waarom de verandering zich niet eerder voordeed is
dat deze factoren niet met behulp van een bewuste wil
in het l even geroepen kunnen worden. Als persoon
lijke verandering onder de bewuste controle van m en
sen (oftewel neurologische stelsels) zou s t a an, zou de
wereld er heel anders uitzien.
Bovendien, hoe steviger een neurologisch patroon
verankerd is, hoe moetlijker het is om het te verande
ren. Persoonlijkheidstrekken liggen bijvoorbeeld re la
tief vast op basis van aanleg en vroege conditionering.
Daarom is er vaak een hele sterke conditioneri ng no
dig om ze te veranderen.
Neurologische stelsels doen wat ze doen zonder be
wust te kiezen voor hun reacties op de situatie s die ze
tegenk omen Herkennen dat verandering niet bewust
met behulp van de wil gecreerd kan worden, leidt tot
een natuurlijk stromen van mededogen naar hen die
lijd en. Hoe zou med edogen ook niet kunnen stromen
als er sprake is van werke lijk inzicht?
Dit inzicht is erg belangrijk voor de spirituele zoe
ker, want als je er vanuit gaat dat veranderingen in
neurologische patronen plaatsvinden met behul p van
een bewuste wil, zul je gevangen blijven z itten in de
noodzakelijkerwijs

'

104

genoeg om

'

meest elementaire menselijke illusie. Het maakt niet

uit of de veranderingen in neurologische patronen nu
groot of klein zijn; je hebt er hoe dan ook geen con
trole over. De hele illusie v an afzo nde rl ijke zeiven met
een bewuste wil doorzien, maakt ruimte voor een per
manent verblijf in dat wat je al bent, het ervaren van
dit-hier-nu, onophoudelijk- een wonder.

Wat is de zin van het leven als er g een bewuste

wil bestaat?
Oe

zin is

dat je het won der

bent van het ervaren van

elk moment. Je b ent het onophoudelijke, wonderlijke
ervaren van dit-hier-nu. Een afzonderlijke, denkbeel
dige ervaarder loopt het wonder voortdurend mis, juist
omdat zijn waarneming gebaseerd is op een misvat
ting, de illusie van de bewuste w il.
Je hebt je hele leven gedacht dat je neurologische
stelsel de weg van het leven ging en dat jij aan het stuur
zat. Nu herkenje dat je slechts een plastic kinderstuur
tje in je handen houdt. Oe illusie van controle is ver
dwenen, maar in plaats da arvan is de vrijheid gekome n
van het besef dat je het ademben eme nde ervaren van
elk moment bent. De weg zit nog steeds vol bochten,
w ant zo zijn wegen, maa r nu is 'het ervaren zelf' dat
watje bent.
Ten s lotte : de vraag 'Wat is de zin ervan?' kan alleen
maar worden gesteld vanuit het perspectie f van ee n nu
als kwaadaardig doorzien denkbeeldig zelf met een be105

wuste wil. De vraag zelf kan misschien maar het best

beschouwd worden als een vergeefse poging tot 'het in
stand houden van een vals zelf', de afscheidsgroet van
een illusie die alleen nog met weemoed kan terugden

Noten

ken aan zijn vroegere status, de zucht van berusting

van een oplichter wiens listen voor het oog van ieder
een ontmaskerd zijn. Misschien is hier een vriendelijke
en liefhebbende afscheidsgroet op zijn plaats, want de
dingen zullen nooit meer hetzelfde zijn.

1. Wei Wu Wei - All Else Is Bondage (Fairfield, Iowa: Sunstar Pu

bl ishing Ltd., 1999), p. 13 .
2. Coleman Barks- TheEssenrial Rumi (New York: Harper Collins
Publishing, 1995), p. 281.

3. Francis Crick- The Astonishing Hypothesis (New York: Touchs

tone, 1995), p. 81.

4. Howard Bioom - G!oba! Brain (New York: John W iley and

Sons, lnc., 2000)

5. ibid., p. 69

6.

'rrechteren' en 'wegsluizen' zijn door de schrijver bedachte eermen

7. Matt Ridley- The Red Queen (New York: Harper Collins Pu

blishi ng, 2003), p. 175.

8. Voltaire- Candide (New York: Penguin Books, 1947), p. 96.

9. Yuichi Shoda, Walter Mischel, Philip Peake- Predicting Adoles
cent Cognitive and 5?/j-regukztory Competenciesfrom Pre-school Delay
ofGratijication (Cognitive Psychology, 26, 6, 1990), pp. 978-86.
10. Robert Cialdini, P h.D. - Injluence (New York:

Quill, 2000),

p. 211

11. ibid., p. 290

12. Zimbardo, P.Z.- The Stanford Prison Experiment (n.d.). Op 18
juli 2005 gedownload van www.prisonexp.org

13. Francis Crick- The Astonishing Hypothesis (New York: Touch

stone, 1995), p. 3.

14. Douglas E. Harding- On Having no Head (Carlsb a d : Inner

Directions Publishing, 2002).

106

107

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

C. B. Zuijderhoudr
Meerter Eekhart

ndvaita

Jed McKenna
Spirittlde oorlogvoering
978-90-77228-80-7

vtrsru

In dit boek worden teksten van

Meester Eekhart belicht vanuit
de advahatraditie en blijkt dat

978-90-77228-54-8

hun tijdloze essentie dezelfde is.

Dil derde en laatste deel van de

Gina Lake

Gina Lake legt in dit boek uit

trilogie spanc de kroon! Incel

Het mechmlisme va11

verlangen

ligent geschreven, to thtpoint en

opnieuw weer met veel humor.

978-90-77228-67-8

hoe het mechanisme van verlan

gen

werkr en laat zien dat je ook

gelukkig kunr zijn als je wensen

niet allemaal uitkomen.

Sirnon Schoonderwoerd
Een christen op

satsang

978-90-77228-94-4

Adyashami

re meditate
i

In twaalf gesprekken tussen een

christen en een advaitist wor

den, vanu it hun verschillende

L 11\

Stilte van het hart

9 78-90-77228-70-8

Lezingen, reksten van, en ge

sprekken met de bekende en

geliefde Amerikaanse advaira

visies, thema's als God, de bijbel,

leraar Robert Adams

geloof en schuld belicht.

1997).

Meditatie moet geen doel

maar

978-90-77228-71-5

Robert Adams
I I

zijn,

een middel tot een doel:

een situarie

waarin we alles wat

Sengtsan

Oorspronkelijke gust
978-90-77228-54-8

zich voordoer met open armen

(1928-

Een nieuwe vertaling van deze

klassieke, beroemde Chinese
Chan (zen) tekst, geschreven
rond het jaar 600.

accepteren.

lsaac Shapiro
Hetgeheurt vanzelf
978-90-77228-93-7

Gesprekken met Isaac Shapiro,

in de trad itie van zijn leraar Sr i
H.W.L Poonja (Papaji), die je
terugbrengen mr wat je in es
sentie bent.

Vingerwijzingen

Artikelen uit tien jaar

fnZicht
978-90-77228-74rl5

Een bundeling van 36 fraaie

teksten ter ere van het tienja
rige bestaan van het tijdschrift
InZicht.

Ramana Maharshi

In woord m buld.

978-90-77228-63-0

Unieke teksten en uniek foto

materiaal van een van de groot
ste wijzen van India.

Open voor de Bron

Open

Do11glas E Harding

Bron

978-90-77228-61-6

..-..

Open voor de Bron bevat een

verzameling geschriften, uit
spraken en praktische gewaar
jns-oefeningen van Douglas E.
Harding.

Nisargadatta Maharaj
In woord m buld.

Nog niet eerder gepubliceerde

978-90-77228-60-9

roe. Met ruim honderd unieke

teksten

van

Dansende l..eegre

Adyashanti

deze beroemde goe

978-90-77228-57-9

Een weergave van gesprekken

mooiste uit een serie gesprek

ken en lezingen van Adyashanti,

gehouden tussen 1996 en 2002.

foto's.

Alles en Niets
TonyParwm

In Dansende Leegte staat het

en

dialogen met Tony Parsons.

978-90-77228-73-9

Non-Dualiteit

Een bundeling tekstn over

jmyl<iztz

non-dualiteil uit westerse n

978-90-77228 -395

oosterse bronnen. Uit o.a. het

christendom, boeddhisme,
soefisme, de kabbala en de film
The Matrix.

Ons hact weet alles

ShantiMayi

978-90-77228-64-7

Teksten van, en gesprekken met

Zelfrealisatie,

ShantiMayi, de eerste vrouw

fan van Delden

is dit nu alles?

die als leraar erkend werd in de

Sacha-traditie.

lflflf-Uf1Tif1
.........

978-90-77228-48-7

Jan van Delden's verhaal over de

stoelendans in tekst en beeld.
Bevat tevens twee dvd's van
samen vier uur waarop van
Deldn aan het werk is te zien.

Spiritueel
Incorrecte
Verlichting

jed McKmna
97 8-90-77228-45-6

Dit tweede boek van Jed Mc

Kenna kan schokken, wakker

Anthony de Mello, een

ANTHONY
DE MUlO

bloemlezing uit zijn werk

Wi/liam Dyrh S.j.

schudden, ontroeren, confron

teren en misschien zelfs wel
verlichten, maar koud laten zal
het niemand!

978-90-77228-51-7

Een bloemlez.ing uit het be

langrijkste werk van Anthony
de Mdlo, met veel vcrhalen en
parabels.

Zijn

Florian Tathagata
978-90-77228-4 3-2

Een verslag van gesprekken met

Florian Tarhagat:a waarn
i het
moment 'nu' centraal staat.

Leven, kunst en gedachrewereld

Anton Heyboer

Dt:filosofie van em oor

spronkelijke g:est

van Anton Heyboer in woord en

beeld. Heyboer noemde zichzelf

9 78-90 - 7 7228-34-0

'zenrneester'. In die hoedanig

heid heeft hij prachtige teksten
geschreven waarvan er een aan
tal in dit boek is opgenomen.

Tao Te Tsjing

Sam Hamil/1 Lao Tse

978-90-77228-40-1

Een prachtige nieuwe vertaling

Van leerling tot meester

Oir boek vertelt her levensver

van deze klassieke Chinese tekst,

Soko Mori11aga

haal van de Japanse zenmeester

met kalligrafie van

978-90-77228-38-8

Soko Moeinaga

(1925-1995).

Een ontroerend, warm en wijs

Kazuaki Tanahashi.

boek.

Woorden van Boeddha

An11t: Ba11crojr
978-90-77228-44-9

Een bloemlezing uit de oudst

bekende geschriften met de
woorden van Boeddha,

Onen
i dige cirkd

In dirboek geeft Glassman

Bmrit: Gkusman

commentaar op drie zenteksten:

978-90-77228-37-l

De Hansoetra, de Sandokai en
de Voorschriften voor de Bodhi-

gerangschikt op onderwerp.

sattva.

Zomaar verlicht

Suphm jourdai11 Gilles Farcet

978-90-77228-47-0

Dialogen russen de Franse

schrijver/journalist Gilles
Farceten Stephen Jourdain met

Jnana Yoga

Een bundel artikelen en he-

Woltt:r A. Kem

schouwingen over advaita,

978-90-77228-35-7

oorspronkelijk uitgegeven door

de Stichting Yoga Nederland in

als kernthema: war is waarheid?

1972. Nog steeds even actueel

en helder als toen.

En

En

john Grwe11
978-90-77228-52-4

In ditboek laat de schrijver ons

glashelder zien dar het denken
nooit problemen van de geest
kan oplossen, net zoals het oog
zichzelf ook niet kan zien.

Joana yoga in de

praktijk

Ritn Btintema
978-90-77228-33-3

Een origineel en praktisch boek

over hoe je J nana yoga in het
dagelijkse leven toepast. Met
oefeningen.

Never mind
Wynt Liquorman
978-90-77228-41-8

Je bent niet wat je denkt

Een non-dualistische beschrij

Jan VIZII Rossum

ving en uitleg van meer dan

honderd verschillende spirituele

Gesprekken (satsang) met Jan

van Rossum over wie of wat we

978-90-77228-28-9

in werkelijkheid zijn.

Onwerelds wijs

Een parabel over een hilarische

onderwerpen.

De weg van stilte

Anthony ck Mello
978-90-77228-32-6

Een combinatie van christelijke

Wti Wtt W.i

mystiek en oosterse filosofie met

978-90-77228-30-2

prachtige verhalen en simpele

Spirituele verlichting1

}edMcKmna
978-90-77228-29-6

konijn. Noem het zen, taosme

of advaita.

gewaarzij nsoefeningen.

Vergeet het maar!

con versatie russen een uil en een

Metanoia

Een roman over het reilen en

ja11 Foudrain.

zeilen van een spirituele leefge

978-90-77228-25-8

meenschap. Spannend,

Via de psychiatrie en de psycho

therapie komt Jan Foudraine tot
het thema bevrijding, en

tot

de

conclusie dar wat wij de

humoristisch en filosofisch.

'persoonlijkheid' noemen, wel

eens iets heel anders zou kunnen
zijn dan wordt aangenomen.
Hoogbegaafd, uou n1
Whuly Lammers van
Toormburg
978-9 0-77228-31-9

Inzicht

Een ontdek-boek over

Vinger;

hoogbegaafdheid met ruim 1 00

wtjzmd nadr

dematln

illustraties in kleur!

978-90-77228-21-0

Voor kinderen van 5 tot 99 jaar!

Een verzameling inspirerende

teksten van zestien bekende
auteurs, uitgebracht ter ere van
het eerste lustrum van het tijd
schrift InZicht, waar regelrnatig

publicaties van deze auteurs in

verschijnen.
Vrijheid in overgave

Gangaji
978-90-77228-27-2

Word wat je bent

Gesprekken met Gangaji, een

Alan tts

leerling van Sri Poonjaji, over

o.a. macht, seks, emoties,
waarheid en overgave.

r
--.JI ..

.r -

978-90-77228-23-4

Een verzameling teksten van de

pionier van de 'new age' over
uiteenlopende onderwerpen
zoals: taosme, boeddhisme,
christendom, hindoesme,
psychologie en psychotherapie.

De denkbeeldige geest

U. G. Kri1hnamurti
978-90-77228-24-1

Informele gesprekken met de

Wijsheid uit het hart

man die werkelijk geen conces-

Alan Cohen

sies doet en alle spirituele tradi-

978-90-77228-17-3

ties, als zijnde verzinselen van de

Een verhelderend, humoristisch

boek met parabels, anekdotes,
gedichten en citaten uit verschillende tradities.

geest, in heldere en duidelijke

bewoordingen van tafel veegt.

Het hart van bewustzijn

Thornar Byrom

Een vertaling van de

Ashcavakra Gita
978-90-77228-22-7

Deze tekst is een juweel, en

Parels voor de ziel

doorstaat de vergelijking met de

Chuck Rillig

Tao te King, Bhagavad Gita of

978-90-77228-18-0

de Hart sutra mer glans. Zeker

Een verzameling gedachren en

overpeinzingen van de psychotherapeut Chuck HiJlig waarin
oosterse wijsheid en wesrerse

ook door de prachtige, potische

psychologie samenkomen.

vertaling van Byrom.

Vrij zijn

WolurKun
978-90-77228-26-5

Een commentaar op de Ash-

...Niemand daar

tavakra Samhira. Nu nog even

TonyParwm

actueel als toen deze serie Ie-

978-90-77228-19-7

zingen, 25 jaar geleden, werd

is geen pad en er valt niets te

bereiken. Alles war verschijnt is

gehouden. De kernvraag was en

Dialogen met Tony Parsons.

'Er is geen beter of slechrer, er

bron.

is: 'Wie ben ik?'

Ontwaken in
het alledaagse
joan Tollijion

Een persoonlijk, ontroerend

De struauur van

verhaal over bewustwording.

Zijn
RoyWhmary

Eerlijk, humoristisch en diep-

het spirituele zoeken bloot.'

978-90-77228-15-9

gaand.

978-90-77228-1H

Bewustzijn

De jezuet Anchony de Mello

Niemand hier...

vermengt christelijke mystiek

Tony Parsom

Anthony de Mello
978-90-77228-16-6

met boeddhistische wijsheid en

komt daarbij tot een prachtige

synthese.

'Dit boek legt in heldere

bewoordingen de basis van

978-90-77228-11-1

-Ramesh S. Balsekar-

Een weergave van dialogen mee

Tony Parsons, o.a. gehouden in
Amsterdam in 2002.

En-zijn in relaties

Stvm Harriton
978-90-77228-10-4

Steven Harrison room in dit

Verlichting voor

boek aan dar we altijd en overal

'Chuck Hilligs boek herbergt

beginners

briljante inzichten. En ervan

Cht:k Hitlig

in relatie zijn. Ongeacht of we

dat willen of beseffen.

kan je leven al ingrijpend ver-

978-90-77228-09-8

anderen.
-Deepak Chopra, MD.-

Het gelukki ge kind

Strom Harrison
978-90-77228-20-3

'Een imposant boek met

verfrissende, nieuwe inzichten
over her thema opvoeding'

-Joreph Chilton Pearce-

Wi 7.oktui nitt viod'eu

t
f.f

"'? I

Terug van nooit

weggeweest
jan van De/dm
978-90-77228-06-7

Een geheel nieuwe en originele

visie op het oude heldendicht
van Homerus: de Odyssee.

Jan van Delden ziet de reis van

:i

Wiezoekt

zaJ niet vinden

Ram Tzu
978-90-77228-0 I

In I 00 humoristische beschouwingen worden de 'zoeker' , de

'zoektocht' en de 'uitweg' op de
hak genomen.

&.m'J':.. .:1&

........

Bent u nt zo
als uw hond?
Abzn Colun

gelukkig

978-90-77228-03-6

Odysseus als een metafoor voor

Humoristische cartoons en reksten over een hondje dar in het

<

nu' leeft en daarom volslagen

gelukkig is.

een innerlijke reis naar duurzaam geluk.

Er was eens.
Ramesh Balsekar
978-90-77228-14-2

Door middel

van

verhalen en

Zoek geen antwoord

anekdotes maakt de lezer kennis

Steven Harrison

met het unieke onderricht van

978-90-77228-02-9

de inmiddels 86-jarige Ramesh

In dit boek verdedigt psycholoog en schrijver Steven Harrison de stelling: 'Waarom levensvragen nergens toe leiden.

'

Balsekar.

Eeuwigheid NU!
Francis Luci/Ie
978-90-77228-13-5

Gesprekken met Francis Lucille

over onze 'ware

'
naeuur

waaruit

zijn eenvoud, warmee en helderheid duiddijk blijken.

Zoals Het Is
Tony Parsons
9 78-90-77228-05-0

Dialogen mee Tony Parsons over

zijn boek 'Her Open Geheim.'

Ontwaken in de droom
oHarto11g

Een pecsoonjk verslag over

978-90-77228-07-4

Helder en

Kennendbeid
Axaii(Ur Smit
978-90-77228-04-3

bewustwording van 'wat is.'

humoristisch.

Een bloemlezing

uit het werk

van de in 1998 overleden

Nederlandse advaira-lecaar
Alexander Smit.

Onze titels, met een tekstfragment,

kunt u ook zien op onze website:
www.samsarabooks.com
Daar vindt u informatie over de boeken in voor
bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1 016 AZ Amsterdam
Telefoon: 020- 5550366
Fax: 020 - 5550388
E-mail: info@samsarabooks.com

VAN HIER
NAAR HIER

Gary Crowley stelt in Van hier naar hier dat de

werkelijkheid zoals wij die dagelijks ervaren, een
persoonlijke doorons zelf gecreerde werkelijkheid
is, gekleurd door onze waarneming.
Als bewijsmateriaal voor deze stelling komt hij
aan met voorbeelden uit de neurologie, de psycho
logie en met optische illusies die samen de basis
ingredinten van dit boek vormen.
Door het boek heen staan citaten van o.a.Voltaire.
Roemi, Douglas Harding, Wei Wu Wei en teksten
uit de christelijke en boeddhistische tradities die
alle de visie van Crowley ondersteunen.
Na het lezen van dit boek zal uw waarneming
van de zogenaamde 'werkelijkheid' nooit meer
dezelfde zijn.