Alkohole

Zwizki o wzorze oglnym R-OH

Hybrydyzacja atomu tlenu sp3
Hybrydyzacja atomu wgla, do ktrego przyczona jest grupa hydroksylowa sp3
nukleofilowy atom tlenu
(miejsce ataku elektrofili, np. H )
C

l l

O
OH

"kwasowy" atom wodoru

(odrywany przez mocne zasady)
grupa OH : mocna zasada
trudno si odrywa

Alkohole - nazewnictwo
a) 4
CH3

CH2 CH CH3

b)

c)

OH d)

CH2 OH

OH
2o
o
1o
1CH 3
3
2-metylopropan-2-ol cykloheksanol
fenylometanol
(alkohol tert-butylowy,
(alkohol benzylowy)
tert-butanol)
pierwszorzdowy
trzeciorzdowy
H g)
e) H C CH CH
f) H C CH
H2C CH2 h) CH2 CH CH2
2
2
2
CH3 C
OH
OH
OH OH
OH
OH OH
O
aldehyd
prop-2-en-1-ol
etano-1,2-diol
propano-1,2,3-triol
enol
octowy
(alkohol allilowy)
(glikol etylenowy)
(gliceryna)
(alkohol
winylowy)
O
i)
j)
OH
O
CH3 CH C
CH3 C CH3
C
OH
CH3
CH3
OH
OH
aceton
kwas
2-hydroksypropanowy
diol geminalny
2o
OH
butan-2-ol
(alkohol sec-butylowy,
sec-butanol)
drugorzdowy

CH3

CH3

Alkohole powszechne wystpowanie w przyrodzie

H3C

OH
H
(CH3)2HC

OH

cytronelol

mentol
CH3
H
CH3

OH
H
HO

H
cholesterol

Przemysowe metody otrzymywania

prostych alkoholi
1. Metanol pierwotnie sucha destylacja drewna
(spirytus drzewny); obecnie katalityczna redukcja
tlenku wgla
CO + 2H2

400oC
tlenek cynku/tlenek chromu

CH3OH

2. Etanol pierwotnie (cho praktykowane rwnie

dzi) fermentacja zboa i cukrw; obecnie
hydratacja etylenu

H2C

CH2 + H 2O

H2SO4

CH3CH2OH

Wizanie wodorowe

lO

lO

H
lO

lO

b)

l l

Konsekwencja wystpowania wiza

wodorowych
a)

l l

Wysza, ni w przypadku wglowodorw i

ich halogenopochodnych o podobnej
masie czsteczkowej, temperatura wrzenia

Otrzymywanie alkoholi

OH

CH3
2-metylopropan-2-ol

l l

H2Ol
mocniejszy
kwas
pKa 15,7

CH3
KOH

CH3

O K

CH3
2-metylopropan-2-olan
potasu

H2Ol
l

H2

CH3CH2 Ol Na
mocniejsza
zasada
(etanolan sodu)

Na OH
sabsza
zasada

l l

l l

CH3

l l

l l

c) CH3CH2 OH
sabszy
kwas
pKa 16
d)
CH3

NH3

propan-2-olan sodu
(sl alkoholu: alkoholan)

(CH3CH2 Ol )2Mg
etanolan magnezu

Mg

CH3

lOl Na

amidek sodu
(mocna zasada)

propan-2-ol
(alkohol izopropylowy)

CH

b) CH3CH2 OH
etanol

CH3

Na NH2

lO

CH3

l l

CH

ll l

CH3

l l

a)

l l

Sabe waciwoci kwasowe alkoholi

Reakcje alkoholi

CH3

CH
CH3

CH2

CH3

lCl l

CH3

lCl l

powoli

CH3

CH2

CH3

SOCl2

CH3 CH CH
CH3

CH3

SOCl2

CH

CH3

lCl l H2Ol
CH3
o
karbokation 2

lCl l
CH3

CH

CH3
2-metylo-2-chlorobutan

CH3

CH

CH3

lOH
CH

CH

lCl l

CH3
karbokation 3o
c) CH3

lBr CH3 H2Ol

bromek
metylu

Cl l

l l

CH3

l l

CH3
3-metylobutan-2-ol
przegrupowanie

CH3

l l

CH

l l

CH

HOH

lOH
b) SN1: CH3

lBr

H
l l

CH3

lBr l

l l

CH3 O H
metanol

l l

Br l

l l

a) SN2: H

l l

HCl

Reakcje estryfikacji

O
a) CH3

CH3

kwas OH
octowy
b)
O

c)
O

CH3

O
siarczan(VI) dimetylu
(ester kwasu siarkowego(VI)
i metanolu)

O CH2 CH3
octan etylu (ester)

etanol

O
CH3

CH3

CH2 OH

CH2 ONO2
CH

ONO2

CH2 ONO2
triazotan(V) propano-1,2,3-triolu
("nitrogliceryna", ester gliceryny
i kwasu siarkowego(VI))

Eliminacja czsteczki wody z alkoholu mechanizm

dehydratacji

OH

CH3
2-metylopropan-2-ol
b) CH2

CH

H
II

OH

CH

H
I
butan-2-ol

kat. H
temp.

CH3

CH3

kat. H2SO4
temp.
-H2O

OH
H

CH3

l l

CH3

CH2 H

CH3
l

CH3

a)

-H2Ol

CH3

CH3 CH CH CH3
I: produkt gwny
but-2-en

CH2
CH3

C
CH3

C
CH3

2-metylopropen

CH2 CH CH2 CH3

II: produkt gwny
but-2-en

Reakcje utleniania alkoholi

H
R

OH

H
alkohol 1o
np.

[O]
-H2O

CrO3, pirydyna, HCl

a) CH3 CH2 C
propanal H
(aldehyd)
CH2 OH
b)
NaClO, kat. PTC
-NaCl
alkohol
benzylowy

O
R

[O]

H
aldehyd

O
R

OH
kwas
karboksylowy

CH3 CH2 CH2 OH

propan-1-ol

KMnO4

CHO
NaClO, kat. PTC
-NaCl
aldehyd
benzoesowy

O
CH3

CH2 C
kwas OH
propanowy
COOH

kwas
benzoesowy
kat. PTC = np. (CH3CH2CH2CH2)4N Br

Reakcje utleniania alkoholi

H
R1
np.

OH

R2
alkohol 2o

[O]
-H2O

O
R1

R2
keton
O

OH

a)

K2Cr2O7, H2SO4
cykloheksanol

cykloheksanon

b) reakcja jodoformowa dla alkoholi z grup

CH CH3
OH
COOH

CH

CH3 I2, NaOH

OH
1-fenyloetanol

C
O

CH3

C
O

CI3
kwas
benzoesowy

CHI3
jodoform
(trijodometan)

Reakcje utleniania alkoholi

R1
R2

np.

OH

[O]

brak reakcji lub degradacja czsteczki

R3
alkohol 3o
brak reakcji

CrO3

CH3
CH3

OH

CH3
2-metylopropan-2-ol

KMnO4

CH3COOH

2 CO2

Etery

a)

b)

C 2
O

C
O

mocne wizania
trudno ulegaj rozerwaniu

centrum elektrofilowe
centrum nukleofilowe

silnie naprony piercie

atwo si otwiera

Nazewnictwo eterw i epoksydw

a) CH3 CH2 O CH2 CH3
eter dietylowy
c)

d)
O

CH3

CH2
2

oksiran
(tlenek etylenu)

e)

H2C

CH2

H2C

metoksybenzen
(eter fenylowo-metylowy,
anizol)
f)
g)
1
O
H2C

etery

2H-piran
h)

O
3

CH2

tetrahydrofuran

H2C

b) CH3 CH2 O CH2 CH CH CH3

1-etoksybut-2-en

CH3

CH3
2,2-dimetylooksiran
(1,2-epoksy-2-metylopropan)

O
epoksycykloheksan

epoksydy

Reakcje jakim ulegaj etery

HCl

a) brak reakcji

CH3 CH2 O CH2 CH3

eter dietylowy

NaOH

brak reakcji

[O] (bardzo wolno)

b) CH3 CH2 O CH2 CH3

H
CH3 CH2 O CH2 CH3
H

HI

l l

l l

CH3 CH2 O O CH2 CH3

nadtlenek dietylu

l Il
SN2

CH3 CH2 OH

CH3 CH2 I

HI
-H2O

2 CH3 CH2 I

Reakcje jakim ulegaj etery

HO

Br
HBr
-H2O

nadmiar HBr
tetrahydropiran

Br
1,5-dibromopentan

5-bromopentan-1-ol

d)
H
O

CH2 CH3

lBr l
fenol
HBr

etoksybenzen (fenetol)

OCH3

HNO3 / H2SO4

aktywuje
kieruje
anizol
w "orto" i "para"

OH Br

l l

H Br l

l l

CH2 CH3

l l

atak nieefektywny
O

e)

Br

l l

c)

reakcja nie zachodzi

OCH3

OCH3
NO2
o-nitroanizol

O2N
p-nitroanizol

CH2 CH3
bromoetan

Otwarcie piercienia oksiranowego

H
lO
H2C

CH2

HO
OH

O
ll
1,2-epoksycyklopentan

trans-cyklopentano1,2-diol
l

lOH

lOl
CH2
lOH
l

CH2

H2C

oksiran

H OH
l l

H2Ol /l OH

l l

l l

H2C

l Ol

CH2
lOH2

H2O, kat. H2SO4

c)

H2C

- lOH

H2C

CH2

lOH
etano-1,2-diol
l

b)

H2Ol / H

-H

H2C

CH2

lOH
etano-1,2-diol
l

H2Ol

CH2
H2C
oksiran

lOH
l

lOH
l

l Ol

a)

Reakcje epoksydw

l Ol

e)

l Ol

H2C
CH2
oksiran

CH2 MgBr

H3 C

CH2 O CH3

CH3
1-metoksy-2-metylopropan-2-ol
lOMgBr

H2C CH2 CH2

bromek
benzylomagnezowy

lOH

CH3
2,2-dimetylooksiran

CH3Ol Na / CH3OH

CH2

l l

l l

H3 C

lOH
l l

d)

H3 O

H2C CH2 CH2

z epoksydu
3-fenylopropan-1-ol

Otrzymywanie eterw

CH3

CH2

CH2 OH
etanol

CH3

CH3
2-metylopropen

HO

CH2

CH3

CH3CH2OH, kat. H

H2SO4
140 oC

CH3 CH2 O CH2 CH3

eter dietylowy

OCH2CH3

CH2

CH3

CH3
2-etoksy-2-metylopropan
addycja zgodna z regu Markownikow

Synteza Wiliamsona
metoda Williamsona

a)

SN 2

l l

O
CH3

CH

CH3

-NaI

jodometan

CH3

lO l K
propan-2-olan
potasu

CH3

CH3

anizol

CH2

Br

CH3

1
bromoetan

jodobenzen

CH

CH3

metanolan
sodu

KBr

lO CH2 CH3
2-etoksypropan

CH3
O l Na

etanolan sodu

CH3

Cl

eliminacja

3o! CH3
2-chloro-2-metylopropan

CH3
CH3

CH2
etanol

OH

l l

CH2

l l

c) CH3

O Na

b) CH3

NaX

halogenek alkilu,
musi by 1o

Ol Na

fenolan
sodu

O R'
eter

ll l

alkoholan lub
fenolan sodu

R'

l l

O l Na

l l

CH2

NaCl
CH3

2-metylopropen
nie powstaje eter!

Metody otrzymywanie epoksydw

a) CH3

b)

CH CH2
propen

CH

Cl

Cl2, H2O
-HCl

CH3

CH2

OH
1-chloropropan-2-ol
(chlorohydryna)

NaOH
-H2O
-NaCl

CH2
R

CH3

CH

CH2

O
2-metylooksiran
O
CH CH2

RCOOH
O

fenyloeten
(styren)

CH

OH

np. CH3COOOH - kwas nadoctowy

PhCOOOH - kwas nadbenzoesowy

2-fenylooksiran
(tlenek styrenu)

Etery koronowe
Znaczenie solwatowanie kationw soli nieorganicznych przez
etery koronowe umoliwia wprowadzenie tzw. nagich
anionw do roztworw organicznych