POCHODZENIE POJCIA MITU

149

jako e adna fikcja nie przystoi tym, ktrzy gosz prawd32. U Makrobiusza
napotykamy zatem nurt greckiego neoplatonizmu, lecz, jak mona zauway, wiele
wtkw zgadza si take ztradycj retoryczn.
Podkrelmy jeszcze raz najbardziej charakterystyczne cechy przywoanej koncepcji mitu. Po pierwsze, fabula jest fikcj, wymylon przez konkretnego autora;
jej warstwa narracyjna jest faszywa, lecz skrywa gbsz prawd takie jest rwnie zdanie retorw, od Theona do Aftoniusza (wIV w. p.n.e.) ijego pniejszych
komentatorw. Po drugie, termin fabula obejmuje szereg opowieci, ktre wspczenie zwyklimy odrnia:
a) bajki ozwierztach (uwaane przez niektrych za najlepsze mity, gdy tylko
nieznacznie skrywaj przesanie moralne);
b) mity etiologiczne, wyjaniajce pochodzenie rytuaw (zaskakujca uwaga,
nieznajdujca analogii wliteraturze antycznej);
c) teogoniczne ikosmogoniczne mity Hezjoda iOrfeusza (czyli tradycje, ktre
zwyklimy rozdziela: poezja Hezjoda pochodzenia wschodniego oraz poezja tzw.
orficka apokryficzna inowatorska), atake mitologiczne ikosmologiczne zalecenia pitagorejczykw;
d) wkocu mity filozoficzne, zarwno twrcze, jak ibdce kompilacjami,
pochodzce od Platona oraz jego nastpcw inaladowcw.
Jak wida, staroytne podziay bardzo rni si od wspczesnych. Dla nas,
spord caego zbioru kryjcego si za terminem fabula / mythos lub narratio fabulosa / diegesis mythike, termin mit obejmuje jedynie: a) opowieci etiologiczne
ib) Teogoni Hezjoda, natomiast odrzucamy ju poezj Orfeusza iPitagorasa, nie
wspominajc oMenandrze, Petroniuszu, Ezopie iPlatonie. Gdybymy nawet chcieli
naladowa Makrobiusza (ijego greckie rda), odrniajc narrationes fabulosae
od fabulae, czyli waciwych mythoi, to itak nie odnalelibymy si wtym podziale.
Po stronie mythoi Makrobiusz umieszcza utwory poetyckie Menandra, Petroniusza
iEzopa, natomiast po stronie diegesis mythike opowieci etiologiczne, teogoniczne ifilozoficzne. Makrobiusz posuguje si kryterium stosunku do rzeczywistoci,
podczas gdy naszym kryterium jest inwencja poetycka: opowieci etiologiczne ipoematy Hezjoda jedyne, ktre uwaamy za mity nie zostay wymylone przez ich
autorw, lecz s wyrazem wczeniejszej tradycji. Do kwestii nowoczesnego podziau
wrcimy za chwil.
Zarwno tradycja retoryczna, od Cycerona do Izydora, jak ifilozoficzna lektura
Makrobiusza przyczyniy si do ugruntowania pojcia fabula / mitu jako utworu poetyckiego, ktry jest albo godny potpienia, albo wymaga lektury alegorycznej. Komentarz do Snu Scypiona by wanym punktem odniesienia dla caego redniowiecza, od Bedy a po XIII wiek33. Ustp dotyczcy fabulae posuy Janowi Szkotowi
32
A. Smith (red.), Porphyrii Philosophi Fragmenta, Stuttgart/Leipzig 1993, fr. 182, s. 207; na
temat Porfiriusza jako jednego ze rde Makrobiusza por. M. Regali, op. cit., s. 2426.
33
Gehrten zu den verbreitesten Schulbchern, M. Manitius, Geschichte der leteinischen
Literatur im Mittelalter (Handbuch der Altertumswissenschaft IX 2), Mnich 1928, vol. 2,
s.399, p.2; por. J. Ppin, La tradition de lallgorie. De Philon dAlexandrie Dante, tudes Augustiniennes, Paris 1987, por. take charakteryzujc si mniejsz przesad, awiksz precyzj prac
A.Httig, Macrobius im Mittelalter. Ein Beitrag zur Rezeptionsgeschichte der Commentarii in Somnium