Sie sind auf Seite 1von 7

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

Lgicadelcapitalycrticamarxista(2)

Mssobreleyesobjetivasydeterminacin

Altratarlalgicadelcapital,ylaexistenciadeleyessocialesobjetivas,aparecede
manerarepetidalacuestindeladeterminacin.Loscrticosdelatesisdelalgica
delcapitalhacentodounmundodelacrticaaldeterminismo,yenparticular,al
determinismoeconmico.Aestefin,construyenunmuecodepaja:reducentodo
determinismoaldeterminismounidireccionalymecnico,paraconcluirquela
determinacinespropiadeunmarxismodogmticoycerrado.

Larealidadsinembargoesqueladeterminacinjuegaunrolcentralenlasciencias
sociales.Porsupuesto,esfcilacordarenquelasdeterminacionesquesonpropiasde
lamecnicaclsica(deltipoquedicesienuninstantedadoseconocenlasposiciones
yvelocidadesdeunsistemadadofinito,apartirdesusfuncionessepuedendeterminar
lasvelocidadesyposicionesfuturas),tienenunaaplicacinmuylimitada,onula,enel
anlisissocial.Dadoquelasactividadeshumanassedesarrollanenentornossiempre
cambiantes,yquecambianprecisamenteacausadelasaccionesdelosseres
humanossobreesosentornosysusreaccionesaesoscambios,elfuturonoest
determinadodeningunamaneramecnicaolineal.

Sinembargo,lostiposdedeterminacinnosereducenaladeterminacinpropiadela
mecnicaclsica,estoes,aladeterminacinlineal.Porcaso,losenunciadoslegales
estadsticos,alosquenosreferimosenlaprimerapartedeestanota,ponenen
evidenciaqueexistendeterminacionesestadsticascuandodecimosque,
enpromedio
,
losnopropietariosdelosmediosdeproduccinestnobligadosavenderlafuerzade
trabajo,estamosponiendoelacentoenqueestadeterminacinnooperademanera
linealymecnica.Lomismopuededecirsedemuchasotrasrelacionesvinculadascon
lalgicadelcapitalyelmercado.Porejemplo,enlateoradelvalortrabajocuando
abordamoslospreciosdeproduccinatractoresylatasamediadeganancia,las
determinacionestambinsonestadsticas.Enestoscamposnosepuedefijarde
maneradeterminsticaelmovimientorealdelospreciosindividuales,odelas
ganancias,porlocualencontramosotraclasederegularidad,ladelospromedios.
Desconocemosunaimportanteproporcindelosdatosdinmicosquepermitiran
determinarconexactitudlaevolucindecadaprecio(odelsistemaentodossus
detalles),peropodemosreemplazaresaignoranciapordistribucionesde
probabilidades,susceptiblesdeserexplicadastericamente.

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

Porotraparte,tambinhayqueadmitirquemuchasvecesaplicamosalgunasformas
dedeterminacioneslineales,conociendoporsupuestosuslimitaciones.Porejemplo,
cuandodecimosque,dadoselproductonetoylamasasalarialdetrabajadores
productivos,sedeterminaelexcedentedeunaeconoma,estamosestableciendouna
relacindeterministaqueorientademaneraimportanteelanlisisespuntodepartida
delaEconomaPolticaclsica,enoposicinalasexplicacionesdeladistribucindela
economavulgar,dondeprecios,cantidadesyvariablesdistributivassedeterminan
simultneamenteaunquenoloagota.Porlotantotenemos,porlomenos,
determinacionesmecnicas,deescasaaplicacin,aunquejueganunrolen
determinadoniveldelanlisisydeterminacionesestadsticas,cuyombitodeaccin
esmsamplio,yaqueenglobanlamayoradelosfenmenostendencialesasociados
alvaloryelcapital.

Determinacinasociadaalaluchadeopuestos

Peroademsdelasdeterminacionesmecnicasyestadsticasexisteladeterminacin
dialctica,tambinsealadaporBunge,queseasociaalaluchadeopuestos,yque
porlotantodalugararesultadosabiertos,enunsentidomsfundamentalqueelque
encontramosenlasdeterminacionesestadsticas,odegrandesnmeros.Eselcaso
delaluchadeclases.Porejemplo,laluchadeclasespuededeterminarcambiosal
interiordelmododeproduccincapitalistaocambiosqueimpliquenlamodificacin
mismadeesaestructura,dependiendodesuintensidad,programasyaccionesdelas
clasesinvolucradas,yotrosfactores.Enamboscasosseintroduceunfactorde
indeterminacinquenopuedesersuperado
exante
.

Afindeilustrarloquequeremosdecir,damosdoscasoscaractersticos.Elprimero,
referidoalaluchasalarialreivindicativa.Enprincipio,sabemosqueenlasfasesde
expansindelcapitalismo,mejoran(enpromedio)lascondicionesparaobtener
mejorassalariales(odeotrotipo)yqueloinversosucedeenperodosdecrisisy
recesin.Perodichoesto,elresultadofinalenlosdiversosescenariosdependerdel
niveleintensidaddelaluchadeclases,queasuvezestarcondicionadopormuchos
factores:niveldeladesocupacin,gradodeorganizacinydemocraciasindical,nimo
ydisposicinparaluchar,polticadelaclasedominanteoelgobierno,etctera.Se
tratadeuncomplejodedeterminacioneseinfluenciasrecprocas,cuyosresultados
estnabiertosenmuchossentidos.Aunquetambinreconocenlmitesporejemplo,
lasluchassalariales,
dentrodelmododeproduccincapitalista
,tropiezanconlos
lmitesdelahuelgadeinversionesdelcapital(oeldesplazamientodelcapitalhacia
otrasregionesopases)ydelaintroduccindelamaquinara,entreotros.
Precisamenteestaslimitaciones(peroquenopuedenanalizarsesisedesconoceque
2

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

existeunalgicadelcapital)estnenelcentrodelacrticadelmarxismoalsistema
capitalista.

Elsegundocasoserefierealaeventualidaddequelaclasetrabajadoraemprendauna
lucharevolucionariayacabeconlapropiedadprivadadelcapitalyelEstadocapitalista.
Seabreaquotrotipodeescenario,completamentenuevo,cuyadefinicin(cmose
organizalaproduccinoladistribucin?Quarticulacinseestableceentre
produccinymercado?,etctera)dependerdemuchosotrosfactores,talescomolas
relacionesentrelasclasessociales,elgradodedesarrollodelasfuerzasproductivas,
lasituacininternacional,etctera.Loimportanteaquesentenderquealintroducirla
determinacinderivadadelconflictoylaluchaestamosenfatizandoloqueyahabamos
vistomsarriba,asaber,quelasleyesdelcapitalismosonhistricosociales,yporlo
tanto,puedenserabolidasporlaaccindelossereshumanos.Unconflictosalarialen
determinadacircunstanciapuedegeneralizarseydarlugaraunatransformacin
revolucionaria,provocandoloscambiosenlaestructurasocialquedeterminabalos
lmitesdelasluchasreivindicativasalinteriordelsistemacapitalista.Locualsignificala
emergenciaderelacionessocialesnuevasporejemplo,relacionessocialesbasadas
enlapropiedadencomnylacooperacin,enlugardelassustentadasenla
propiedadprivadaylaexplotacin.Peroesteresultadonoestpredeterminado
dependedecmoseresuelvanlosconflictos,cuestinqueasuvezsevinculaa
mltiplesfactoressociales,ideolgicosypolticos.

Porlotanto,estamosmuylejosdeldeterminismofatalistaodelapredestinacin.El
determinismotipobaladecanreglasdecomportamientoperfectamenteprescritas
ycondicionesinicialesperfectamentedefinidasnotienelugarenladeterminacin
dialctica.Peroadems,lacomplejarelacinentreluchaycondicionamientos
derivadosdelasrelacionessocialesexistentesesimposibledecaptarsiseniega,
ab
initio
,laposibilidadmismadecomprenderlaconexininternaentrelosfenmenos.
Tambinponeenevidenciaqueconstantementeestamoshablandodefenmenos
sociales,queocurrenatravsdelaccionardeseresconscientes,queimaginan,
proyectan,elaboranesquemasparainterpretarlarealidadenqueactan,etctera.Y
desmientelaideadequehablardedeterminacinimplicanegarlaincertidumbreenel
anlisissocial(tampocolaniegaenlascienciasnaturales).Esclaroqueentanto
algunodelosopuestosnoseimpongaalotro,elresultadopuedemantenerseincierto.
Porltimo,dejamosanotadoaququeesmuysignificativoquelacrticadelatesisde
lalgicadelcapital,yelrechazodeldeterminismo,seacompaendelnoaldualismo.

Determinacin,interrelacinyreduccionismo

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

Losqueconcibenladeterminacinsolocomodeterminacinlinealyunidireccional
tiendenaoponerle,comoalternativa,lainteraccinentretodosloselementose
instancias.Segnestavisin,latesisdeladeterminacinllevaraaestableceruna
jerarquaexplicativaporejemplo,cuandodecimosquelasrelacionessocialesde
produccinylasfuerzasproductivastienenprioridadconrespectoalas
representacionespolticasparaexplicarlaevolucinsocialenellargoplazoyporlo
tantoessospechosadereduccionismoeconomicistaycerrazndogmtica(puede
verseestaposicinenOmarAcha,
http://www.avizora.com/publicaciones/ciencias_politicas/textos/0078_marxismo_de_der
echa.htm
).Encontraposicin,lainteraccinconigualpesodetodosloselementosdel
sistemasocial,serapropiodelmarxismoabierto,crticoydeizquierda.Segneste
enfoque,dadoquetodoslosfactorescuentanigual,laresultanteestindeterminada.
Enotrostrminos,yconelargumentodeevitarlaunidireccionalidad,nohabra
posibilidaddeestablecerdireccionalidadalguna.Porcaso,estaravedadoafirmarque
enelcapitalismohayunatendenciaalaconcentracindelariqueza,oala
internacionalizacindelcapitalproposicionesdeestetiposonsospechosasde
unidireccionalidadydeterminismo.

Frenteaesto,empecemosaclarandoquelainterrelacinensmismanoessinnimo
deposicionesdeizquierda,abiertasycrticas.Porejemplo,ycomomencionamosms
arriba,enlaeconomaneoclsicalosprecios,lascantidadesylasvariables
distributivassedeterminansimultneamente,valaofertaylademanda,sinqueesto
conviertaaesteenfoqueenabierto,ymuchomenosdeizquierdaycrtico.Las
teorasdeRicardooMarx,porelcontrario,establecenunordenjerrquicoporcaso,
lossalariosyelproductosedeterminanantesqueelexcedente,queaparececomoun
restolaofertaylademandajueganunrolsecundarioconrespectoalostiemposde
trabajonecesarios,etcterayesestajerarquizacinenladeterminacinlaque
permitesuperarelenfoque
acrticamentesuperficial
deltododependedetodopor
igual.Porlocualcabepreguntarseporqutienequesersuperior,yademsno
dogmticoycrtico,elenfoquenohayjerarquasnidireccionalidad,conrespectoal
quedicequeshayjerarquasydireccionalidad,yaquelainteraccinnoanulala
determinacin.

Msengeneral,digamosquelainterrelacinnuncapuedeagotarlosproblemasdela
determinacin,amenosqueestenjuegounasimetraextrema(Bunge,1959).Pero
enestecaso
habraquedemostrarquelasimetraefectivamenteesextrema
.Por
ejemplo,podemosdecirquelacreenciasreligiosas,lastradicionesculturalesy/olas
representacionesideolgicasinfluyenenlosmodosylasdisposicionesdelosno
propietariosdemediosdeproduccinavendersufuerzadetrabajoalcapital.Perode
4

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

aquaafirmarqueesascreencias,tradicionesyrepresentacionestienenelmismopeso
quelarelacinsocialdenopropiedadalmomentodeexplicarporquvendensu
fuerzadetrabajo,hayunsaltoqueelcrticodelalgicadelcapital(ydela
determinacinengeneral)nojustifica.Larealidadesqueenlasociedadcapitalistael
pesodelanecesidadllevaaltrabajadorpromedioalmercadolaboral,apesardelas
resistenciasquepuedenestarenraizadasencreencias,tradicionesyrepresentaciones.
Locualnoniegalaautonomarelativademuchasprcticashumanas,niimplicaafirmar
quelalgicadelcapitalexpliquecualquiermanifestacindelavidasocial.Simplemente
estamosdiciendoqueexistendeterminadasrelacionessocialesquesonms
fundamentales,yestnasociadasalasformasenquelossereshumanosproduceny
reproducensuscondicionesdeexistencia.

Esclaro,porotraparte,ycontraloquediceelcrtico
adusum
delalgicadelcapital,
queelanlisisydilucidacindequvariablessonindependientesycules
dependientesestoes,eldebatesobreladireccionalidaddeladeterminacin,esten
elcentromismodemuchasinvestigacionesencienciassociales.Elcasodelasteoras
deladistribucindelingresoesunejemploclaro.Otroejemploloencontramosenla
famosafrmuladelateoracuantitativadeldinero,masamonetariaxvelocidaddel
dinero=preciosxtransacciones.Desdeelpuntodevistaformal,sepuedesostener
quehayinterrelacinentrelascuatrovariablesperoestonoexplicaelasunto.Como
sabecualquieraquesehayaasomadoalascuestionesdeteoramonetaria,la
discusinentredefensoresdelenfoquecuantitativoysuscrticoses
sobreelordende
determinacin
(noescasualqueen
ElCapital
Marxpresenteunaecuacin
prcticamenteigualaladeFisher,enloformal).Qusolucinfrenteaestas
cuestionesesladeltericoqueirrumpeconelnohaydeterminacinporquetoda
determinacinesreduccionista?Esunabsurdoquenohaypordndeagarrarlo.En
esecuadro,nohayposibilidaddecienciasiquiera.Esunenfoquequesolollevaala
patentedegradacindelaspautasderigorintelectual(Sokal,2009)enelestudiode
lascienciassociales.

Lociertoesqueenlascienciassocialeshaymuchasproposiciones
de
interdependenciacompleja,sinsimetracompleta,perotampocosindeterminacin
lineal,ocarentesdecausalidadsimple
.Desdeestepunto,podramosanavanzarms
afondoaotrostiposdearticulacintambincompleja,comolosquetrataMarx
(inspiradoenHegel),propiosdetotalidadesorgnicas.Porejemplo,lasrelaciones
entrelaproduccin,elcambio,ladistribucinyelconsumoenlasociedadcapitalista
(as,nohayunidireccionalidaddelaproduccinalconsumo,perotampocoesuna
interrelacinsimtricavaseMarx,1980).Peroconloquedesarrollamoshastaaques
5

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

suficiente.Essencillamenteinfantilnegarestascomplejidadesconelsonsonetedeno
caigamosenelreduccionismodeterminista.

Determinismoymovimientoscaticos

Loscrticosdelalgicadelcapitalidentificantododeterminismoconeldeterminismo
mecnicoylineal,yapartirdeaqurechazantodadeterminacin.Yconestohacen
todounpuntodeataquealmarxismodogmticoydeterminista.Perolarealidades
quelamayoradelosmarxistasesconscientedequeeldeterminismolinealtiene
aplicacinmuylimitadaenlascienciassociales.Losprocesossocialesjamsson
linealesestnsometidosamltiplesinfluenciasysusresultadoslamayoradelas
vecessoninciertos,omeramenteprobabilsticos.Dehecho,eldeterminismolineal
tambinesdeaplicacinlimitadaenlascienciasnaturales,yaqueenlanaturalezalos
procesostampocosonlineales.Lacienciadehoydemuestraquelanaturalezaes
inexorablementenolineal,anotaIanStewart.Sinembargo,todoestonoimpideque
loscientficoshaganaproximacioneslinealesalosprocesosquenosonlinealeses
legtimoenlascienciassocialesyenlasnaturales,siemprequesetengapresenteque
setratadeaproximaciones.Porejemplo,laecuacindeMarxdelatasamediade
gananciaesunaaproximacin,muysimplificada,alatasadegananciaefectiva,quede
todasmanerasnospermiteentenderalgunosrasgos,detrazogruesoperocentrales,
deladinmicadelaacumulacindelcapital.Locual,porotraparte,nosignificaque
estemosbuscandoreducirladinmicaeconmicaysocialaalgunasfrmulas
matemticas(unapretensinpropiadelaeconoma
mainstream
).Inclusoenla
naturalezaexistenmuchsimosfenmenosquenisiquierasepuedentraducira
ecuacionesdiferencialestambinmuchosotrosquesepuedenexpresaren
ecuaciones,peroestasnosepuedenresolver.Siestosucedeenlanaturaleza,con
msrazn,podramosdecir,ocurreenlasociedad.

Perovinculadoaestoexisteotracuestin,yesquelasecuacionesdeterministasni
siquieraconducensiempreacomportamientosregulares.Lossistemassimplesno
poseennecesariamentepropiedadesdinmicassimples(Stewart,2007).Porejemplo,
2
elresultadodeiterarunasencillaecuacindeterministacomo2x
1generaun
resultadosinpauta.Pequeasvariacionesenelvalorinicialdanlugaraquesepierda
completamentelapistadeadndevalaserie.Demaneraque
elcaosyelorden
puedensermanifestacionesdistintasdeundeterminadosubyacente
.Unaideaque
puedeecharluzenelanlisisdefenmenossocialestalescomolascrisiseconmicas.
Porejemplo,unaacumulacingradualdecapitalfijo,acompaadadeincrementosde
productividadypresionesbajistasdelosprecios,ycrecimientodelcrdito,puede
aproximarseconalgunasecuacioneslineales.Sinembargo,endeterminadopuntoesta
6

RolandoAstaritaLgicadelcapitalycrticamarxista

evolucinpuededarlugaralaemergencia(unsaltocualitativo)deuncomportamiento
catico,cuyadinmica(profundidaddelacrisis,formasdeevolucin,etctera)es
impredecible.Mximesiaestasvariablesseleagreganlasrespuestaspolticasde
clasesygrupossociales.As,
relacionesdeterministasrelativamentesimplespueden
generarmovimientostancomplejosytansensiblesalasmedidas,queselosconsidera
caticos
.Porlotantoesdeunasimplezaasombrosasostenerque,porelhechodeque
alguienplanteeunarelacindeterminista(porejemplo,laecuacindelatasamediade
ganancia)estnegandoloimpredecible.

Lascuestionesreferidasaladeterminacinylalgicasocial(lalgicadelcapital)
admitenmltiplesabordajes,ysolucionesoaproximacionesparciales,quepermiten
echarluzsobrealgunosaspectosdelarealidad.Conquderechoelcrticodela
lgicadelcapitaldesechatodoesteesfuerzo,sopretextodenohaydeterminismo?
Esinexplicable.Perosinasomarsesiquieraaestascuestiones,rechaza
inlimine
la
posibilidadmismadehacerunadiscusinargumentadadelasunto.

Textoscitados
:
Bunge,M.(1959):
Causalidad.Elprincipiodecausalidadenlacienciamoderna
,
BuenosAires,Eudeba.
Marx,K.(1980):IntroduccinalaCrticadelaEconomaPoltica,en
Contribucinala
CrticadelaEconomaPoltica
,Mxico,SigloXXI.
Sokal,A.(2009):
Msalldelasimposturasintelectuales.Ciencia,filosofaycultura
,
Barcelona,Paids.
Stewart,I.(2007):
Diosjuegaalosdados?
,Barcelona,Paids.

Das könnte Ihnen auch gefallen