UPRAVNI ODBOR ZA KULTURU

CDCULT-BU(2004)7A, 6. februar 2004

Evropski program pregleda nacionalnih kulturnih politika

MOZAIK PROJEKAT
Kulturna politika u Srbiji i Crnoj Gori
Dio II: Republika Crna Gora
Nacionalni izvjetaj

SADRAJ

Uvodna rije Ministra kulture......... 4

Osnovni ciljevi rada Ministarstva kulture Crne Gore ............................................... 7

1. OPTI PODACI ... 8

1.1 Demografska struktura i teritorijalno-administrativne specifinosti .... 8
1.2 Ekonomska struktura i socijalni status . 8
1.3 Politika struktura . 9
2. KULTURNE POLITIKE U ISTORIJSKOM KONTEKSTU 10
2.1 Inicijativa u kulturnoj politici od 1945. do 1953. godine ....10
2.2 Dravno-administrativni koncept kulturne politike od 1954. do 1974. godine ....10
2.3 Kulturna politika u samupravljanju od 1975. do 1989. godine ...10
2.4 Tranzicija u kulturi Crne Gore od 1991. godine ...... 11
2.5 Uloga Ministarstva kulture Republike Crne Gore .. .11
3. OPIS I ANALIZA KULTURNE POLITIKE PO POJEDINANIM
DJELATNOSTIMA KULTURE ... 14
3.1 Kulturno nasljee ..... 14
3.1.1 Zatita spomenika kulture ... 14
3.1.2 Muzejska djelatnost . 16
3.1.3 Arhivistika ... 17
3.1.4 Zatita prirodnih dobara .. 18
3.1.5 Arheologija ..... 19
3.2 Oblast stvaralatva .. 20
3.2.1 Pozorina djelatnost . 20
2

3.2.2. Muzika djelatnost i ples ... 22

3.2.3 Lijepe umjetnosti 23
3.2.4 Kinematografija . 25
3.2.5 Alternativna i eksperimentalna umjetnost . 27
3.2.6 Amaterizam 28
3.2.7 Kultura manjinskih naroda 29
3.3 Kulturne industrije . 30
3.3.1 Biblioteka djelatnost . 30
3.3.2 Izdavatvo .. 32
3.3.3 Mediji . 34
3.3.4 Obrazovanje u kulturi 36
3.3.5 Meunarodna saradnja ... 38
4.1 DODATAK 1 Organizaciona ema Ministarstva kulture Republike Crne Gore .. 40
4.2 DODATAK 2 Organizaciona ema institucija u nadlenosti Ministarstva kulture
Republike Crne Gore .................................................................................................. 41
4.3 DODATAK 3 Organizaciona ema ministarstava kao organa upravne vlasti u
Crnoj Gori ................................................................................................................... 42

UVODNA RIJE MINISTRA KULTURE

Sva nastojanja Republike Crne Gore da u nekoliko posljednjih decenija XX vijeka
definie vlastiti koncept kulturne politike nijesu dala eljene rezultate. Crna Gora niti je
do sada imala, niti danas ima jedan takav strateki dokument. Do prije desetak godina,
Crna Gora nije, meutim, imala ni odgovarajue institucije, to jest Ministarstva kulture,
iji bi zadatak bio da saini strategiju, to jest program i akcioni plan kulturnog razvoja
zemlje. Stoga se kulturna politika uglavnom bavila dnevnim pitanjima, stihijski i
nedovoljno transparentno, kako u procesu donoenja odluka, tako i u raspodjeli
finansijskih sredstava.
Ne treba zaboraviti da je upravo posljednja decenija XX vijeka bila vrijeme
krvavih nemira na Balkanu i raspada ex-Jugoslavije, vrijeme u kome je Crna Gora,
postupnim i dramatinim samoosvjeivanjem, prela put od sljedbenika destruktivne
politike srpskog voe Slobodana Miloevia, do znaajnog i u meunarodnoj zajednici
priznatog protivnika njegovog reima. U epohi ratova i meuetnikih sukoba u ovom
razdoblju, Crna Gora je, u velikoj mjeri, uspjela da sauva tradicionalni meuetniki sklad
na svom prostoru, ali su materijalno propadanje stanovnitva i ivot u uslovima
meunarodne izolacije neminovno doveli do marginalizacije kulture u drutvu, bujanja
piraterije u izdavatvu, filmu i muzici, prekida meunarodne saradnje i drugih negativnih
pojava.
Ministarstvo kulture, osnovano 1993. godine, zapoelo je rad sa minimalnim
brojem zaposlenih (svega 10) koji nije poveavan punih deset godina. Uz to, na elu
ustanove u tako kratkom periodu smijenilo se osam ministara. Novim aktima danas je,
kako zbog proirenja nadlenosti (ukljuivanje sektora javnog informisanja u aprilu
2003), kao i nove raspodjele poslova, predvien vei broj slubenika i nova organizacija
Ministarstva i upravo nam predstoji popuna mjesta strunim ljudima koje e preporuivati
vie profesionalna biografija a manje politika pripadnost.
Ovo je preduslov da se uspostavi i novi model rada Ministarstva, u skladu sa
savremenim zahtjevima i pozitivnom evropskom praksom. Ovo je, takoe, i preduslov da
se pristupi regulisanju aktuelne situacije u kulturi, to jest temeljnim reformama u ovom
sektoru, u procesu koji zapoinje analizom aktuelnog stanja i utvrivanjem prioritetnih
ciljeva, dakle izradom Nacionalnog izvjetaja, a nastavie se, nadamo se, savjetodavnom
aktivnou i preporukama domaih i stranih ekspertskih tijela i ustanova, uz puno uee
neposredno involvirane i ire javnosti. To je, vjerujemo, pravi put za revitalizaciju
kulturnog ambijenta i ustanova kulture u Crnoj Gori.
Nacionalni izvjetaj o kulturnoj politici ukazuje na neminovnost zamjene
postojee, veinom zastajrele i prevaziene zakonske regulative i nunost donoenje nove,
usklaene sa meunarodnim standardima i pravilima Savjeta Evrope, Evropske Unije i
Svjetske Trgovinske Organizacije. S obzirom da se veliki broj ukupnih zakona indirektno
odnosi na kulturu, jasno je da se nacionalni program za kulturu, i kratkoroni i dugoroni,
mora nadovezivati na strateke dokumente Vlade i da je njima uslovljen (npr. strategija
privrednog razvoja, prostorni plan, nacionalni program visokog kolstva, finansijska i
fiskalna politika itd).
Najvei problem u kulturi ostaje problem finansiranja: kako obim ukupnih
budetskih sredstava za kulturu, tako i nain njihove raspodjele. Ministarstvo kulture
finansira godinje programe rada nacionalnih javnih ustanova, ali sufinansira i

programske projekte iz oblasti kulture i umjetnosti lokalnih institucija, kao i nevladinih

organizacija i pojedinaca. Sve to, za sada, bez precizno utvrenih pravila selekcije i bez
obavezujue ugovorne povratne informacije od korisnika sredstava. Zbog nemogunosti
drave da u budunosti finansijski u potpunosti pokriva ovakve trokove, bie neophodno
pronalaziti i alternative izvore, to jest otvoriti proces uspostavljanja partnerskih odnosa
izmeu javnog, privatnog i treeg sektora. A to se tie selekcije programskih projekata,
bie neophodno ustanoviti instituciju svima dostupnih javnih konkursa, sa precizno
definisanim kriterijuma i javno objavljenim rezultatima, to podrazumijeva preputanje
odluivanja visoko profesionalnim i odgovornim strunim tijelima ili komisijama.
Izvjetaj ukazuje i na potrebu permanentne reedukacije i doedukacije strunog
kadra zaposlenog u ustanovama i organizacijama kulture, umjetnosti i medija. Ovo s
obzirom na protekli period viegodinje stagnacije, ali i na injenicu da u Crnoj Gori
nema uslova za kolovanje niza rjeih i specifinih zanimanja i profesija (arheolog,
etnolog, antropolog, istoriar umjetnosti, konzervator, restaurator itd). U obrazovnom
sistemu nije dovoljno razvijen ni koncept edukacije u domenu zatite prirodnog i
kulturnog nasljea, veoma znaajan za Crnu Goru, zemlju koja na svom prostoru batini
kulturu pravoslavne, islamske i katolike civilizacije i zemlju proglaenu ekolokom
dravom (1991).
Iz Izvjetaja je vidljivo i koliko je u Crnoj Gori urgentno stvaranje uslova za
adekvatniji smjetaj pojedinih ustanova kulture, a posebno za obezbjeivanje njihove
bolje i kompletnije tehniko-tehnoloke opremljenosti. Veina javnih ustanova nema
elektronsku bazu podataka, ni web prezentaciju, niti su umreene izmeu sebe unutar
same Crne Gore. Pored rjeenja smjetaja i opremljenosti ustanova, u njihovom
reformisanju vaan segment morae da predstavlja i uvoenje novih metoda upravljanja i
marketinga.
Crna Gora, u mjeri svojih mogunosti, nastoji da njeguje i povea obim
meunarodne saradnje jer eli da predstavi svijetu svoje kulturne resurse i da ustanovi
saradnju i partnerstvo kako sa zemljama u regionu, tako i na irem prostoru. S obzirom na
kvantitativno skromno vlastito trite, ova saradnja bila bi imperativna u oblasti kulturnih
industrija i kulturnog turizma.
Pomo i podrka Savjeta Evrope i eksperata njegovog Komiteta za kulturu u
procesu koji je pred nama bie nam viestruko dragocjeni, posebno s obzirom na
injenicu da se u Crnoj Gori tek sada u fazi formiranja Centar za istraivanje i razvoj
kulture, ustanova iji e jedan od zadataka biti da obezbjeuje relevantne strune
informacije neophodne za razvoj i unapreenje instrumenata i mjera kulturne politike.
Nedostatak ovakve kvalifikovane ustanove uinio je i da vrijeme za pripremu teksta
Nacionalnog izvjetaja o kulturnoj politici Crne Gore bude due od predvienog, kao i da
on pokae neke subjektivne i objektivne nedostatke.
Na kraju, elim da se zahvalim i Komitetu za kulturu i timu njegovih eksperata iz
projekta Mosaic II na saradnji i trudu, kao i svim saradnicima iz Crne Gore koji su
uestvovali u izradi ovog materijala.
Prof.dr VESNA KILIBARDA
Podgorica, septembar 2003.

Ministarstvo kulture Republike Crne Gore se zahvaljuje svim saradnicima bez ijeg
doprinosa se ovaj izvjetaj ne bi mogao sastaviti: dr. edomiru Markoviu, Jeleni
ivkovi, Ani Kapii, mr. Zlatku Buliu, Mitri Cerovi, Sretenu Peroviu, mr Dobrili
Popovi, Petru ukoviu, Gojku Kastratoviu, dr Sranu Vukadinoviu, mr Svetlani
Racanovi, Jovanki Vukanovi, Marinku Vorgiu, Zuvdiji Hodiu, Vladimiru Marvuiu,
edomiru Drakoviu, Veseljku Koprivici, Janku Ljumoviu, Milici Marti, Ljiljani
Zekovi, Tamari Vujoevi, Velimiru Vujaiu.

OSNOVNI CILJEVI RADA MINISTARSTVA KULTURE

1. Uvoenje evropskih standarda u domau zakonsku regulativu. Poto u svim
djelatnostima kulture i kulturno-umjetnikog stvaralatva predstoji, i to kao prioritetan
zadatak, donoenje novih zakonskih osnova, nova kultuna politika e insistirati na
njihovoj kompatibilnosti sa savremenim normama evropskog zakonodavstva u kulturi.
2. Modernizacija rada ustanova kulture - Tranziciona reforma rada ustanova
podrazumijeva jasno definisanje prava i obaveza uz obezbjeivanje, kroz obrazovanje i
obuku, najviih profesionalnih standarda radnika u kulturi i onih koji za kulturu rade.
3. Zatita kulturne batine uz uspostavljanje ravnotee u odnosu na savremeno
kulturno-umjetniko stvaralatvo Vea materijalna ulaganja u zatitu kulturne batine
omoguie da ovaj dio prolosti na savremen nain postane sastavni dio sadanjosti.
Podsticanje savremenog stvaralatva kao vanog obiljeja modernog identiteta.
4. Razvoj kulturnih industrija Omuguavanje rada malim i srednjim preduzeima u
oblasti izdavatva, kinematografije, multimedija.
5. Demokratizacija kulturne politike kroz deetatizaciju i decentralizaciju
Prenoenje prava i obaveza za formulisanje kulturne politike na regionalne i lokalne nivoe
vlasti, uz koordinaciju na nivou Republike.
6. Meuetnika kulturna saradnja Ravnomjerno njegovanje kulturne batine i
stvaralatva svih naroda koji ive u Crnoj Gori.
7. Unapreenje meunarodne saradnje Poveanje obima i kvaliteta meunarodne
saradnje na svim poljima, uz njegovanje principa interkulturalnosti.

1. OPTI PODACI
Demografska struktura i teritorijalno-administrativne specifinosti
Republika Crna Gora nalazi se na jugoistoku Evrope i zauzima povrinu od 13.812
km2. Prema posljednjem popisu stanovnitva iz 1991. godine (naredni e se obaviti u
jesen 2003. godine), na teritoriji koju obuhvata Crne Gora ivi 615.035 stanovnika, to
iznosi prosjeno 44,5 stanovnika na 1 km2. U periodu poslije 1992. godine Crna Gora je
po empirijskim, ali ne i statistikim pokazateljima (jer nije bilo zvaninog popisa),
doivjela demografsku eksploziju zbog priliva od preko 70.000 izbjeglih i raseljenih lica
sa podruja Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Kosova. Poetkom drugog milenijuma vei
dio ove populacije se pomjera prema treim zemljama, a manji dio se vratio u republike u
kojima je ivio i prije raspada ex-jugoslovenske drave.
Glavi grad Crne Gore Podgorica ima 152.025 stanovnika, dok u istorijskoj
prijestonici Cetinju ivi 20.307 stanovnika. Status optina Podgorice i Cetinja regulisan je
posebnim Zakonom o glavnom gradu, odnosno Zakonom o prijestonici. etiri optine u
Crnoj Gori imaju do 10.000 stanovnika, est do 20.000, pet do 30.000, a tri do 40.000
stanovnika. Jedna optina u Crnoj Gori ima do 60.000 stanovnika, a jedna do 80.000
stanovnika. Stanovnitvo najveim dijelom ivi u gradovima. U ukupnom broju
stanovnika mukaraca je 305 931 (49,7%), dok je ena 309 104 (50,3 %).
Prema popisu stanovnitva iz 1991. godine Crna Gora vienacionalna, vievjerska
i viekulturna zajednica, Njenu nacionalnu i etniku strukturu ine: Crnogorci (61,86%),
Muslimani-Bonjaci (14,57%), Srbi (9,34%), Albanci (6,57%), Romi (3,42% po
empirijskim pokazateljima) i Hrvati (1,02%). Pored pomenutih, u Crnoj Gori ivi jo 18
drugih nacionalnih i etnikih grupacija, i to: Makedonci, Slovenci, Austrijanci, Bugari,
esi, Grci, Italijani, Jevreji, Maari, Njemci, Poljaci, Rumuni, Rusi, Rusini, Slovaci,
Turci, Ukrajinci i Vlasi.
U teritorijalnom i administrativnom smislu Crna Gora je podijeljena na 21 optinu
kao osnovnu jedinicu lokalne samouprave koja ima politiku i ekonomski samostalnost. U
regionalnom smislu Crna Gora se dijeli na tri regije: Sjevernu (Andrijevica, Berane,
Bijelo Polje, abljak, Kolain, Mojkovac, Plav, Pluine, Pljevlja, Roaje, avnik),
Sredinju (Podgorica, Niki, Cetinje, Danilograd) i Junu (Bar, Budva, Kotor, Tivat,
Ulcinj, Herceg Novi). Regije nemaju samostalnost u kulturnom i politikom ivotu.
Ekonomska struktura i socijalni status
Ekonomska tranzicija, kao segment ukupne transformacije crnogorskog drutva,
ostvaruje se u dvije etape. Prva je trajala do 1996. godine i sastojala se u podravljenju
drutvenog kapitala. Poslije prve etape, koja je bila neminovna da bi se dobio titular
vlasnitva, pristupilo se drugoj fazi transformacije kroz proces privatizacije privrede.
Efekti prvog dijela privatizacije ogledaju se u usvojenoj zakonskoj regulativi, potrebnoj
za sprovoenje ovog procesa koji se ostvaruje na dva naina: prodajom akcija stratekim
investitorima, i masovnom vauerskom privatizacijom.
Drutveni proizvod (per capita) u Crnoj Gori u periodu od 1990. (1 259,3 $) do
1999. godine (727,1$) znaajno se smanjio. U poreenju sa trendom smanjenja u nekim
zemljama Jugoistone Evrope, Crna Gora se, po visini drutvenog proizvoda, nalazi u

sredini hijerarhijske ljestvice. Smanjenje drutvenog proizvoda i inflacija u periodu

tranzicije, kao i finansijska nestabilnost, uticali su i na rast stope nezaposlenosti u ovom
periodu. Radna snaga u Crnoj Gori je 1999. godine procijenjena na 275.572 stanovnika,
dok je broj penzionera istovremeno bio blizu 83.000. Broj nezaposlenih osoba
evidentiranih u crnogorskom Zavodu za zapoljavanje u oktobru 2000. godine iznosio je
81.542, od ega su 48.386 (oko 60%) ene.
Kvalitet ivota veoma se pogorao u razdoblju ekonomske tranzicije. Prosjena
neto plata u Crnoj Gori u prvoj polovini 2002. godine iznosila je 118 EUR. Pojedine
grupacije stanovnitva nijesu u stanju da zadovoljavaju neke ivotne potrebe ni na nivou
egzistencijalnog minimuma.
Politika struktura
Odlukama Berlinskog kongresa (1878) Crna Gora je i zvanino (de jure) dobila
meunarodno priznanje svoje nezavisnosti u punom obimu. Do 1910. godine bila je
Knjaevina, a od te godine Kraljevina Crna Gora. Status samostalne drave izgubila je
1918. godine, ulaskom u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevine
Jugoslavije, prinudnim i nelegitimnim inom detronizacije vladajue crnogorske dinastije
Petrovi-Njego. Od 1945. godine Crna Gora je narodna, potom socijalistika republika
sa dravnim subjektivitetom i legitimitetom jedne od est ravnopravnih lanica
jugoslovenske federativne zajednice. Aprila 1991. godine poglaena je Republika Crna
Gora, koja je od 1992. godine, zajedno sa Srbijom, konstituisla federalnu dravnu
zajednicu pod nazivom Savezna Republika Jugoslavija. Danas je Crna Gora jedna od
dvije lanice Dravne zajednice Srbija i Crna Gora.
Drutvene i politike promjene koje su se desile u Evropi nakon pada Berlinskog
zida imale su odraza i na Crnu Goru. Manifestovale su se u novoj politikoj strukturi i
demonopolizaciji do tada vladajue komunistike partije. Novi model politike strukture,
koji se konstituie poslije prvih parlamentarnih izbora (1990), karakterie viestranaki
parlament. Prvi saziv parlamenta prepoznatljiv je po partijskoj strukturi u kojoj dominira
Demokratska partija socijalista (DPS). Drugi saziv parlamenta, konstituisan poslije prvih
vanrednih izbora, obiljeava znatno razuenija stranaka struktura poslanika. Prva
crnogorska vlada, konstituisana 15. februara 1991. godine, bila je sastavljena iskljuivo
od ministara pripadnika pobjednike partije. Druga Vlada Republike Crne Gore,
konstituisana 5. marta 1993. godine, bila je viestranaka, to je predstavljalo nov kvalitet
u politikim odnosima. Viestranaki karakter je odlika i ostalih vlada Republike Crne
Gore koje su konstituisane do novembra 2002. godine. Za posljednjih desetak godina XX
vijeka dva puta su odrani prijevremeni ili vanredni parlamentarni izbori, to je za
posljedicu imalo este personalne promjene u vlasti, naroito izvrnoj. Tako se u
pomenutom razdoblju na elu Ministarstva kulture Republike Crne Gore promijenilo
sedam ministara.

2. KULTURNE POLITIKE U ISTORIJSKOM KONTEKSTU

I pored nekoliko pokuaja tokom 70-ih i 80-tih godina XX vijeka da se definie
koncept politike u kulturi, moe se rei da Crna Gora nije imala, niti danas ima jedan
takav strateki dokument. Ono to je Crna Gora nastojala da promovie kao svoju
kulturnu politiku svodilo se prvenstveno na inicijativu pojedinaca, a ne na osmiljen i
shodno nacionalnim interesima zaokruen dravni koncept.
2.1 Inicijativa u kulturnoj politici od 1945. do 1953. godine
Od znaaja za razumijevanje osnovnih tokova kulturnog ivota u Crnoj Gori u
ovom razdoblju je i injenica da je u strukturi stanovnitva prevladavalo seosko (75%) i
da je veliki dio stanovnika tadanje Crne Gore bio nepismen (60%). Kulturna politika bila
je zasnovana na elanu i svijesti da je potrebno da se stvore institucije koje e pomoi da
Crna Gora izae iz zaostalosti. Ovaj period moe da se definisati kao razdoblje inicijativa
(osnivanje pozorita, umjetnikih udruenja itd).
Nain finansiranja kulture u ovom razdoblju je centralistiko-unitaristiki, a
karakterie ga veoma oskudna materijalna osnova. Najvanije odluke iz domena kulturne
politike donoene su u Odjeljenju za kulturu i ideologiju Centralnog komiteta
Komunistike partije Crne Gore. Formalno ih je usvajala Narodna skuptina Republike
Crne Gore.
2.2 Dravno-administrativni koncept kulturne politike od 1954. do 1974. godine
Sve do sredine 60-tih godina XX vijeka u Crnoj Gori nije bilo jasne koncepcije
razvoja kulture, pogotovu po pitanju planiranja. Razlog tome su problemi ekonomske
prirode i tretman kulture iskljuivo kao potronje, kao i dileme, prije svega u politikoj
podstrukturi druta, o crnogorskom nacionalnom biu i crnogorskoj nacionalnoj kulturi.
Karakteristika ovog razdoblja je shvatanje da prvo treba da se razviju snana privreda i
ekonomska osnova drutva, a tek poslije toga da se rjeavaju pitanja razvoja u kulturi.
Razdoblje od 1954. do 1974. godine imalo je u Crnoj Gori nekoliko kvalitativnih
faza. Spomena vrijedna je Platforma o pitanjima crnogorske kulture i njenog razvoja,
donijeta 1970. godine, koja je predstavljala neku vrstu prekretnice u kulturnoj politici.
Ovo razdoblje karakterie prelazak sa budetskog na fondovski nain finansiranja
kulture. On je jednim dijelom znaio novi kvalitet, iako je i dalje u znatnoj mjeri zadrana
logika budetskog sistema. Odluke o kulturnoj politici donoene su u Sektoru za
ideologiju i kulturu Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore. Formalno su
usvajane u Skuptini SR Crne Gore.
2.3 Kulturna politika u samoupravljanju od 1975. do 1989. godine
Koncept kulturne politike u Crnoj Gori u ovom razdoblju karakterie djelatnost na
izgradnji mree institucija kulture i njihovom kadrovskom jaanju. Dileme o crnogorskoj
nacionalnoj kulturi i dalje su prisutne, a nedosljednosti u ostvarivanju utvrenih,
uglavnom srednjoronih planova, vidno se manifestuju.

10

U periodu od 1974. do 1989. godine izvrena je transfomacija sistema finansiranja

kulture. Od 1982. godine konstituisana je mrea i struktura Samoupravnih interesnih
zajednica kulture (SIZ-ova) preko kojih su finansirane institucije. To je bio poetak
izvjesne decentralizacije u odluivanju u kulturi koji je ubrzo zaustavljen.
Odluke o kulturnoj politici u ovom razdoblju donose se u Komisiji za ideolokopolitiki rad i kulturu Centralnog komiteta Saveza komunista Crne Gore. Formalno ih je
usvajala Skuptina SR Crne Gore.
2.4 Tranzicija u kulturi Crne Gore od 1991. godine
Sa zaivljavanjem viepartizma u Republici 1991. godine, prvi put je u kulturnoj
istoriji Crne Gore formirano Ministarstvo kulture (tada zajedno sa fizikom kulturom). Od
1993. godine Ministarstvo kulture djeluje kao samostalan resor u Vladi Republike Crne
Gore.
Finansiranje kulture u Crnoj Gori se od 1989. do 1992. godine obavljalo preko
fondova kulture. Od 1993. do 2001. godine prisutan je budetski nain finansiranja
kulture, a od januara 2002. godine kultura se u Crnoj Gori finansira preko Dravnog
trezora.
2.5 Uloga Ministarstva kulture Republike Crne Gore
Ministarstvo kulture, kao resorni organ Vlade Republike Crne Gore, obavlja
poslove uprave koji se odnose na razvoj i unapreivanje kulture i umjetnikog
stvaralatva, obezbjeivanje materijalne osnove za djelatnosti kulture, knjievno i
prevodilako, muziko i scensko stvaralatvo, likovne umjetnosti i dizajn, stvaralatvo u
oblasti filma i drugih audio-vizuelnih medija, te muzejsku, biblioteku, izdavaku,
pozorinu i scensko i kinematografsku djelatnost, zatitu kulturnog i prirodnog nasljea.
U okviru djelatnosti uvanja, zatite i prezentacije kulturnog nasljea i kulturnoumjetnikog stvaralatva, Ministarstvo kulture trenutno finansira i vri upravni nadzor nad
zakonitou rada sljedeih javnih ustanova:
Republiki zavoda za zatitu spomenika kulture (Cetinje),
Regionalni zavoda za zatitu spomenika kulture (Kotor),
Mauzolej Petar II Petrovi Njego (Cetinje),
Narodni muzej Crne Gore (Cetinje),
Pomorski muzej (Kotor),
Centar za arheoloka istraivanja Crne Gore (Podgorica),
Centralna narodna biblioteka ure Crnojevi (Cetinje),
Republiki zavod za zatitu prirode (Podgorica),
Prirodnjaki muzej (Podgorica),
Crnogorska kinoteka (Podgorica),
Centar savremene umjetnosti Crne Gore (Podgorica)
Meurepublike zajednice za kulturno-prosvjetnu djelatnost (status se redefinie Pljevlja).
Kao posebna stavka u budetu Republike, izvan budeta Ministarstva kulture, su
jo dvije republike javne ustanove: Crnogorski narodno pozorite (Podgorica) i

11

Kraljevsko pozorite Zetski dom (Cetinje). Nad njihovim radom, kao i nad radom
Dravnog arhiva Crne Gore Ministarstvo kulture vri nadzor.
Pored javnih ustanova, na budetu Ministarstva kulture jo uvijek se nalaze brojna
profesionalna umjetnika udruenja, preregistrovana 2000. godine u nevladine
organizacije (NVO), kao i nekoliko asopisa (!) i izdavakih kua (!) ijim zaposlenima se
isplauju mjesena primanja i finansiraju programski projekti. U programu rada
Ministarstva za 2003. godinu planirana je redefinicija mree navedenih ustanova, kao i
redefinisanje statusa nekih od njih.
Uloga Ministarstva je posebno znaajna i u odobravanju unutranje organizacije i
sistematizacije radnih mijesta u ustanovama kulture, u razmatranju i davanju saglasnosti
na godinje izvjetaje o radu institucija, u razmatranju i kreiranju godinjih i viegodinjih
planova i programa rada institucija, u praenju njihove realizacije, rasporeivanju
sredstava prema utvrenim prioritetima. Posebnu ulogu Ministarstvo ima u izradi izmjena
i dopuna postojeih zakona i drugih podzakonskih akata (za to angauje timove
eksperata), kao i u ostvarivanju saradnje na meunarodnom nivou.
U cilju modernizacije rada, demokratizacije u donoenju odluka i prevazilaenja
centralizovanog naina upravljanja, Ministarstvo formira posebne strune komisije za
pojedine oblasti djelatnosti kulture. Aktivne komisije su za: kinematografiju, izdavatvo i
otkup publikacija, podizanje spomenika i spomen-obiljeja i priznavanje statusa
samostalnih umjetnika.
Javnu podrku Ministarstva kulture uivaju i kulturno-umjetnike i multimedijalne
manifestacije (Grad teatar-Budva, Pozorini festival za djecu-Kotoru, Filmski festivalHerceg Novi, Barski ljetopis-Bar, Ratkovieve veeri poezije-Bijelo Polje itd), iji su
osnivai i organizatori optinski centri za kulturu, tj. lokalna samouprava.
Zakonske odredbe koje prate funkcionisanje najveeg broja kulturnih institucija
veinom su donijete tokom 90-ih godina XX vijeka, neke nijesu mijenjane od 80-ih, dok
neke djelatnosti jo nijesu pravno regulisane.
U oblasti zatite i valorizacije kulturnog nasljedja primjenjuju se: Zakon o zatiti
spomenika kulture (1991), Zakon o muzejskoj djelatnosti (1977, 1989), Zakon o
bibliotekoj djelatnosti (1977, 1989), Zakon o arhivskoj djelatnosti (1991, 1994), Zakon o
obnovi i revitalizaciji starih gradova postradalih u katastrofalnom zemljotresu od 15.
aprila 1979. (1984, 1986), Zakon o obnovi spomenikog fonda Kotora (1991) i Zakon o
spomenicima, spomen obiljejima, istorijskim dogaajima i linostima (1971, 1972,
1988).
U oblasti kulturnog stvaralatva postoje: Zakon o pozorinoj djelatnosti (2001),
Zakon o izdavatvu (1995), Zakon o kinematografiji (1993) i Zakon o samostalim
umjetnicima (1984, 1985).
Pored navedenih propisa za djelatnost kulture od vanosti su i: Zakon o autorskim
i srodnim pravima (savezni zakon, 1998), Zakon o dravnim nagradama (1996), Opti
kolektivni ugovor (1995) i Posebni kolektivni ugovor za djelatnost kulture (1995).
Crnoj Gori predstoje brojna usklaivanja zakonskih i podzakonskih akata sa
pravnom legislativom Evropske Unije. to se procesa privatizacije tie, u Crnoj Gori
izdavakom i kinematografskom djelatnou bave se i pojedina privatna lica, dok u
oblasti pozorine, muzejske i biblioteke djelatnosti za sada nema zvanino registrovanih
djelatnika u privatnoj svojini, iako u zakonskim rjeenjima za to postoje uslovi.

12

Uloga drave ogleda se u naporima njenih struktura da nadju adekvatan nain

finansiranja, to zbog gotovo stalno prisutnih ekonomskih tekoa utie na nedovoljno
finansiranje djelatnosti kulture. Ministarstvo kulture, kao resorni organ Vlade Republike
Crne Gore, obezbjeuje materijalnu osnovu za djelatnost kulture iz budetskih sredstava,
preko Dravnog trezora, a ona za 2002. godinu ine oko 2,5 % od ukupnog dravnog
budeta. Bez medija, taj procenat iznosi 1,54 %. Pored finansiranja programa dravnih
institucija, iz budeta se finansira i izgradnja infrastrukturnih objekata kulture, kao i
njihovo tehniko - tehnoloko osavremenjivanje.
Ilustracije radi, Zakonom o budetu Republike Crne Gore za 2003. godinu za
institucije kulture planirana su sredstva u ukupnom iznosu od 3.207.186,26 eura.
Procentualno shema raspodjele je sljedea: bruto zarade 72%, ostali trokovi (rashodi za
materijal, slubena putovanja, PTT trokovi, elektricna energija, nabavka osnovnih
sredstava) 22%, programske aktivnosti 6%. Broj zaposlenih u ustanovama kulture u 2003.
iznosi 498 (u 2002. - 516, u 2001. - 513).
Cijenei okolnost da u savremenim sistemima javne uprave razvijenih zemalja
postoje institucionalna rjeenja koja omoguavaju da nosioci odluivanja (Vlada,
ministarstva i dr) ne rade samostalno analize projekata i evaluaciju, ve da zbog
transparentnosti i demokratinosti procedura formiraju samostalne, specijalizovane javne
ustanove koje, kao servis, obavljaju svoju djelatnost za potrebe najireg kruga naruilaca
projekata, Vlada Republike je 2002. godine, na inicijativu Ministarstva kulture, prihvatila
osnivanje Centra za istraivanje i razvoj kulture Crne Gore.
Ministarstvo kulture i institucije kulture od posebnog interesa za Republiku
posebnu panji poklanjaju meunarodnoj kulturnoj saradnji. U tom smislu Ministarstvo,
samostalno ili uz posredovanje Republikog zavoda za meunarodnu naunu, tehniku i
kulturnu saradnju, ostvaruje niz meunarodnih kontakata koji se odnose na prezentaciju
crnogorskih kulturnih projekata u inostranstvu i stranih projekata u Crnoj Gori.
Ministarstvo kulture nastoji da jaanjem meunarodnih kulturnih veza i razmjenom
programa utie na unapreenje kulturne prakse u svim domenima crnogorske kulture.

13

3. OPIS I ANALIZA KULTURNE POLITIKE PO POJEDINIM

DJELATNOSTIMA KULTURE
Teritorijalno relativno mali, kulturni prostor Crne Gore formiran je kroz istoriju
pod uticajem mediteranskih, srednjeevropskih, istonoevropskih i orijentalnih civilizacija
i kultura. Stoga kulturoloku sliku Crne Gore odlikuje multikulturalnost u najirem smislu
rijei. Dananja kulturna riznica Crne Gore nudi obilje arheolokih, pisanih i umjetnikih
vrijednosti kroz koje se iitava istoriju ovoga prostora. Raznovrsnost u arhitekturi
kulturno-istorijskih spomenika, kao i bogatstvo muzejskih, arhivskih i bibliotekih
fondova, materijalni su dokaz o specifinom kulturolokom miljeu Crne Gore u kome se
ukrtaju tri civilizacijska kruga: pravoslavlje, katolianstvo i islam.
3.1 Kulturno nasljee
3.1.1. Zatita spomenika kulture
.
Uslovi da se zatita spomenikog nasljea organizuje na moderan, savremen nain,
uz potovanje meunarodnih principa, stekli su se u Crnoj Gori tek nakon Drugog
svjetskog rata. Tada je briga o spomenicima kulture postavljena na vrste pravne osnove a
njeno sprovoenje povjereno je specijalizovanoj ustanovi, Zavodu za zatitu i nauno
prouavanje spomenika kulture i prirodnih rjetkosti (Cetinje). Godine 1960. uveden je
Centralni registar zatienih spomenika kulture, u koji su unoeni osnovni podaci o
zatienim spomenicima. Iste godine Zavod je suzio krug svog djelovanja, pa vie nije
obavljao i zatitu prirodnih rijetkosti. Istovremeno je promijenio dotadanji naziv u Zavod
za zatitu spomenika kulture.
Do 1980. godine brigu o zatiti spomenika vodila je ova institucija. Okolnosti
koje su uslijedile neposredno nakon zemljotresa 1979. godine, kada je teko stradao
spomeniki fond Crne Gore, posebno njenog primorskog dijela, uinile su da na
zasijedanju Meuvladinog komiteta UNESKO-a, odranog u Egiptu 1979. godine, Kotor i
njegovo podruje, zahvaljujui prisustvu visokih prirodnih i kulturno-istorijskih
vrijednosti, budu upisani u Listu svjetske kulturne i prirodne batine. Staro gradsko
jezgro, zbog izrazite koncentracije spomenikog blaga i visokog seizmikog rizika,
upisano je tada i u Listu svjetske batine u opasnosti. Prihvatajui obaveze iz odredbi
Konvencije o zatiti svjetske kulturne i prirodne batine (Pariz 1972), Skuptina optine
Kotor je u maju 1980. godine donijela odluku o formiranju Optinskog zavoda za zatitu
spomenika kulture sa sjeditem u Kotoru, a koji je odlukom Skuptine Crne Gore uskoro
prerastao u Regionalni zavod za zatitu spomenika kulture za podruje Boke Kotorske,
odnosno optina Kotor, Herceg-Novi i Tivat.
Prvi Zakon o zatiti spomenika kulture u Crnoj Gori donijet je 1949. godine.
Zakonska regulativa mijenjala se u skladu sa promjenama u drutvu. Godine 1991. donijet
je i novi Zakon o zatiti spomenika kulture kojim su Zavodi u Kotoru i Cetinju postali
javne ustanove, a finansiranje djelatnosti zatite spomenika kulture povjereno dravnim
organima. Proglaenje nepokretnih dobara za spomenike kulture dato je Skuptini Crne
Gore, to se pokazalo neefikasnim, budui da od vremena donoenja Zakona do danas ni
jedan spomenik u Skuptini nije proglaen za kulturnu batinu, iako je jedan broj propisno

14

dokumentovanih predloga odavno proslijeen njenoj strunoj slubi. Iste, 1991. godine
Skuptina je donijela i poseban Zakon o obnovi spomenikog podruja Kotora.
Na osnovu novog zakona 1992. godine je donijet i Pravilnik o sadrini i nainu
voenja registra spomenika kulture i Pravilnik o uslovima i nainu na koji se mogu vriti
arheoloka istraivanja i iskopavanja spomenika kulture, kojim se prvi put u Crnoj Gori
regulie ponaanje odgovarajuih institucija i utvruju uslovi pod kojima se mogu obavljati
arheoloka istraivanja i iskopavanja. Zakon iz 1991. godine i pomenuti pravilnici jo
uvijek su na snazi, uprkos slabostima i nedoreenostima, kako u samoj normativnoj
regulativi, tako i u primjeni pojedinih normi. To dovoljno jasno ukazuju na neophodnost
hitnog donoenja izmjena i dopuna postojeeg zakona ili, pak, to izgleda uputnije, na
donoenju novog Zakona o zatiti spomenika kulture, pri ijoj bi se izradi koristila
pozitivna zakonska iskustva razvijenih zemalja i meunarodna pravna akta, koja reguliu
oblast zatite spomenika kulture i koja se mogu primijeniti na nae uslove.
U djelatnosti zatite spomenika kulture u ovom trenutku zaposleno je ukupno 80
radnika, od ega u Republikom zavodu za zatitu spomenika na Cetinju 55, a u
Regionalnom zavodu u Kotoru 25 radnika.
injenica da je drava osniva Zavoda, dovoljno ubjedljivo govori o njenoj ulozi u
ouvanju kulturnog nasljea i razvoju ove znaajne djelatnosti. Uloga drave u razvoju
djelatnosti zatite spomenika kulture ogleda se u naporima njenih struktura da se nae
adekvatan nain finansiranja to, zbog gotovo stalno prisutnih ekonomskih tekoa, jo
uvijek predstavlja nerijeen problem.
U osnovnim planovima i programima, dugoronim ili godinjim, osnovna
programska orijentacija djelatnosti zatite spomenika kulture uglavnom poiva na dva
osnovna elementa na administrativnim normama i dokumentaciji.
Zatieni spomenici kulture u Crnoj Gori razvrstani su u tri kategorije: I (prva) spomenici od izuzetnog znaaja, II (druga) - spomenici od velikog znaaja i III (trea) znaajni spomenici.
Znaajnu ulogu u zatiti spomenika kulture morala bi imati i lokalna samouprava,
jer se zatieni spomenici kulture nalaze na teritorijama koje su u nadlenosti njenih
organa. Dosadanja praksa ukazuje da se organi lokalne samouprave u pitanjima vezanim
za zatitu spomenikog nasljea uglavnom oslanjaju na republike institucije (zavode),
tako da je njihova uloga nesrazmjerna stvarnim potrebama. To je naroito vano kod onih
lokalnih samouprava pod ijim se nadzorom nalaze zatiene urbane sredine i istorijska
jezgra. Inae, Zakonom o lokalnoj samoupravi iz 2003. godine predvieno je da optina
ureuje i obezbjeuje uslove za zatitu spomenika i spomen obiljeja lokalnog znaaja.
Zakonom o zatiti spomenika kulture iz 1991., u pogledu zatite kulturnog nasljea,
optina ima obaveze da spomenike briljivo uva, odrava i koristi, da ih titi od tetnog
uticaja prirodnih sila i ovjekovog djelovanja, da ih uini pristupanim javnosti, da snosi
trokove redovnog odravanja spomenika kulture. Isto tako, pri donoenju urbanistikih
planova, radi zatite i ouvanja urbanistikog ili istorijskog karaktera ili ambijentalne
cjeline starih gradova i naselja, optina je duna da pribavi miljenje Republikog zavoda
za zatitu spomenika kulture. Zakon predvia i da za izvoenje graevinskih radova koji
mogu prouzrokovati promjene na spomeniku kulture mora biti prethodno izdata dozvola
Republikog zavoda.
Ukidanjem Kulturolokog fakulteta na Cetinju, prestalo je i organizovano
obuavanje specijalizovanih kadrova (restauratora, konzervatora) potrebnih za djelatnost

15

zatite. Pokidane veze sa okruenjem, nedostatak saradnje sa odgovarajuim institucijama

u inostranstvu i nedostatak potrebnih sredstava, paralisali su mogunosti za razmjenu
iskustava, za dopune znanja i za odgovarajue specijalizacije, to je od prvorazrednog
znaaja za djelatnost zatite spomenikog nasljea. Pored toga, nema ni prave edukacija
mladih ljudi, naroito na nivou nieg i srednjeg obrazovanja, o znaaju ouvanja kulturnog
nasljea.
U cilju daljeg unapreivanja i razvoja djelatnosti zatite spomenika kulture
neophodno bi bilo preduzeti sljedee mjere i aktivnosti:
-

Izvriti izmjene i dopune postojeeg Zakona o zatiti spomenika kulture ili

sainiti novi koji bi bio usaglaen sa meunarodnim standardima;
- Donijeti poseban podzakonski akt kojim bi se regulisalo nerijeeno pitanje
zatite podvodnih spomenika kulture, posebno arheolokih lokaliteta i
formirati slubu za njihovo istraivanje i zatitu;
- Omoguiti da se izvri popis i valorizacija (sa elektronskom bazom podataka)
ukupnog spomenikog nasljea (nepokretnog i pokretnog) na teritoriji Crne
Gore, bez obzira u ijem je vlasnitvu;
- Obezbijediti struno usavravanje kadrova putem specijalizacija, razmjene
strunjaka, studijskih boravaka u zemlji i inostranstvu;
- Omoguiti visoko obrazovanje u oblasti konzervacije i restauracije.
3.1.2 Muzejska djelatnost
Posljedni crnogorski vladar iz dinastije Petrovi Njego, kralj Nikola I, sagradio je
1870. godine na Cetinju posebnu zgradu za smjetaj ratnog plijena-prvi vojni muzej u
Crnoj Gori, a 1893. godine donio odluku da se osnuju Dravna biblioteka i Narodni
muzej. Tri godine kasnije odobrio je Zakon o Knjaevskoj Dravnoj biblioteci i Muzeju.
Poslije II svjetskog rata u Crnoj Gori su osnovani brojni muzeji meu kojima su
najznaajniji:
Narodni muzej Crne Gore (Cetinje) u ijem su sastavu: Istorijski muzej,
Etnografski muzej, Umjetniki muzej, Muzej kralja Nikole, Njegoev muzej, Arhivskobiblioteko odjeljenje i Njegoeva rodna kua na Cetinju. Mauzolej Petra II Petrovia
Njegoa na Lovenu je sada posebna jedinica;
Prirodnjaki muzej (Podgorica);
Pomorski muzej (Kotor).
U najveem dijelu optinskih centara Crne Gore postoje zaviajni muzeji, dok
pojedine optine uopte nemaju ovakve institucije.
Narodni muzej Crne Gore, Pomorski muzej u Kotoru i Prirodnjaki muzej u
Podgorici su republike javne ustanove i finansiraju se iz budeta Republike, dok sve
ostale muzeje finansira lokalna samouprava, bilo kao samostalne ustanove, bilo u
okvirima optinskih Centara za kulturu. Na poslovima muzejske djelatnosti radi ukupno
186 zaposlenih.
Zbog nemogunosti da izlau, pojedini muzeji su decenijama zatvoreni za javnost.
Svi muzeji u Crnoj Gori oskudijevaju u izlobenom i smjetajnom prostoru. Mada su za
ove svrhe uglavnom opredjeljivani atraktivni stari objekti, mahom spomenici kulture,

16

njihova funkcionalnost nije dala znaajnije rezultate u realizaciji razliitih muzejskih

programa.
Stanje muzejskog materijala u veini zaviajnih muzeja je gotovo alarmantno,
pogotovo kad su u pitanju predmeti od papira i tekstila. Konzervacija i restauracija
muzealija najveim dijelom se obavljaju u radionici Narodnog muzeja na Cetinju, u kome
se, pored sopstvenog, konzerviraju i predmeti iz optinskih muzeja.
Popis eksponata u muzejima esto se svodi na jednostavnu evidenciju predmeta.
Ovakva dokumentacija omoguava zloupotrebu, pa i nepovratno gubljenje muzejskih
premeta. Struno inventarisanje predmeta je primarni zadatak muzeja i obaveza u
meunarodnim okvirima. U crnogorskim muzejima popisano je 57.000 predmeta, a
izloeno 9.000. Ni jedan muzej nema zvanini vodi.
U okviru turistike ponude Crne Gore djelimino uspjeno djeluje Narodni muzej
Crne Gore, Pomorski muzej u Kotoru i Muzej grada Perasta. Njihova aktivnost, pored
finansijskih efekata, predstavlja faktor unapredjenja turizma. Kulturni turizam nije u
Crnoj Gori profilisan u skladu sa datim mogunostima zemlje, niti je usklaen sa
zahtjevima vremena.
U cilju unapreenja djelatnosti neophodno bi bilo to prije preduzeti sljedee
korake:
-

Sainiti primarnu listu minimuma podataka za opis muzejskog predmeta koju

treba primjenjivati u svim crnogorskim muzejima;
Narodni muzej koji, kao matina sluba, vri struni nadzor nad radom ostalih
muzeja u Republici, mora se vie angaovati na formiranju moderne
dokumentacije o predmetima u svim muzejima u Crnoj Gori, sa centralnim
katalogom koji bi pruio kompletan uvid u muzejske fondove Crne Gore;
Iako po broju muzeja i znaaju materijala koji se u njima uva, Crna Gora
spada u red razvijenijih drava u Jugoistonoj Evropi, njihova kulturoloka
uloga daleko je manja, pa je neophodno unaprijediti edukativne funkcije
muzeja i poboljati njihovu turistiku valorizaciju;
Pristupiti elaboraciji potreba i uslova za savremeni razvoj kulturnog turizma.

3.1.3 Arhivistika
Dravni arhiv Crne Gore na Cetinju nastao je 1951. godine iz arhivskih odjeljenja
koja su postojala pri Dravnom muzeju (1926) i Istorijskim institutu (1948). Dravni
arhiv uva grau koja je nastajala od XIV vijeka a koja je danas podijeljena u 1.386
fondova i zbirki ukupne duine 10 km grae. Istorijski arhiv u Kotoru osnovan je 1949.
godine sa ciljem da vodi brigu o arhivalijama na podruju Boke Kotorske od najstarijih
vremena do 1918. godine.
Pored ova dva dravna arhiva, osnovani su i arhivi u dijelu optinskih centara
Crne Gore, dok najelementarnijih uslova za uvanje i zatitu arhivske grae jo uvijek
nema skoro polovina crnogorskih optina. Znaajna promjena u statusu arhivskih
ustanova izvrena je 1992. godine kada se, umjesto arhivskih ustanova u oblasti kulture,
formira jedinstvena republika upravna organizacija pod sadanjim nazivom.
Poslije Uredbe o osnivanju Istorijskog arhiva Kotor (1949) i prvog Zakona o
Dravnim arhivima (1951) u Crnoj Gori su do danas donijeta jo dva Zakona o arhivima

17

(1963, 1965), Zakon o arhivskoj djelatnosti (1978), kao i najnoviji Zakon iz 1992. Godine
(dopunjen 1994). Nadzor nad zakonitou rada Dravnog arhiva vri Ministarstvo kulture,
dok se finansiranje vri direktno iz budeta Republike. Dravni arhiv nema sopstvenih
prihoda, izuzev za usluge (izrada kseroks-kopija, mikrofilmova i sl.) koje se vre na
zahtjev korisnika. Sredstva dobijena po tom osnovu su minimalna i ne predstavljaju
znaajniju stavku u njegovim prihodima.
U Crnoj Gori nije rijeeno ni pitanje kolovanja specijalizovanog arhivistikog
kadra kroz obrazovni sistem. Zaposleni u arhivima osposobljavani su kroz seminare i
savjetovanja, pohaanjem teajeva za arhiviste i postdiplomskih studija iz arhivistike
izvan Crne Gore.
Prije arhivske reforme (1992) u crnogorskim arhivima bilo je 69 zaposlenih, a
danas ih je 186, od ega je 58 % sa fakultetskim obrazovanjem.
Danas je Dravni arhiv Crne Gore lan Meunarodnog arhivskog savjeta i
Evropske organizacije arhiva. Dravni arhiv izdaje asopis Arhivski zapisi, a u toku je
implementacija ARHIS projekta.
3.1.4 Zatita prirodnih dobara
U periodu nakon Drugog svjetskog rata zatita prirode u Crnoj Gori imala je vie
faza razvoja kroz koje je sazrijevala svijest da se efikasna zatita ne moe sprovesti
zakonskom zatitom pojedinanih biljnih i ivotinjskih vrsta, ve da treba tititi itava
podruja, poput onih koja su ve 1952. godine proglaena za nacionalne parkove
(Loven, Biogradska gora, Durmitor). Zatita prirodnih dobara dobila je na znaaju
proglaenjem Crne Gore za ekoloku dravu 1991. godine.
Danas zatitu prirode i prirodnih vrijednosti Crne Gore u pojedinim svojim
djelovima reguliu Zakon o zatiti prirode, Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o
slatkovodnom ribarstvu, Zakon o morskom dobru, Zakon o lovstvu i Zakon o planiranju i
ureenju prostora.
Djelatnost zatite prirode, kroz primjenu administrativnih normi, obavlja
Republiki zavod za zatitu prirode Crne Gore, osnovan 1961. godine. Zavod je ovlaen
i da stavlja pod zatitu pojedine biljne i ivotinjske vrste, spomenike i rezervate prirode.
Zavod vodi Centralni registar zatienih objekata prirode za Republiku Crnu Goru. Upis
svakog objekta se vri na osnovu rjeenja ovog Zavoda, koje se objavljuje u Slubenom
listu Republike Crne Gore. Republiki zavod od 1968. godine izdaje nauni asopis
Glasnik.
U Crnoj Gori postoji i Javno preduzee Nacionalni parkovi Crne Gore, koje
objedinjuje sada ve etiri nacionalna parka: Loven, Biogradska gora, Durmitor i
Skadarsko jezero.
Djelatnost zatite prirode nalazi se u resoru Ministarstva kulture, a formiranjem
Ministarstva zatite ivotne sredine (sada je to sektor u okviru Ministarstva urbanizma)
poetkom 90-ih godina preputen mu je dio aktivnosti. Nepovoljna kadrovska struktura u
ustanovama koje se bave zatitom prirode, kao i izuzetno nizak nivo finansiranja utiu na
efikasnost u realizaciji planova, programa i mjera zatite. kolovanjem
visokoobrazovanih kadrova iz oblasti biologije bavi se odgovarajui odsjek na Prirodnomatematikim fakultetu u Podgorici. Od 1961. godine istraivanjima u ovoj oblasti bavi
se jo jedna lanica Univerziteta Crne Gore, Institut za biologiju mora u Kotoru.

18

U djelatnosti zatite prirode u ovom trenutku zaposlena su ukupno 163 radnika, od

ega u Republikom zavodu za zatitu prirode u Podgorici 22, a JP Nacionalni parkovi
Crne Gore 116, i u Prirodnjakom muzeju Crne Gore u Podgorici 25. Na fizikoj zatiti
dobara nacionalnih parkova angaovan je ukupno 71 radnik.
U oblasti zatite prirode u Crnoj Gori na lokalnom, regionalnom, republikom i
meunarodnom planu djeluje i zapaen broj nevladinih eko-organizacija.
Republiki zavod za zatitu prirode, Nacionalni parkovi i Prirodnjaki muzej
posjeduju relativno kvalitetnu i savremenu opremu potrebnu za proces inventarizacije,
preparacije i deponovanja prirodnjakog i drugog materijala.
Uloga drave u razvoju djelatnosti zatite prirode ogleda se u naporima da se nae
adekvatan nain finansiranja to, zbog gotovo stalno prisutnih ekonomskih tekoa, jo
predstavlja nerijeen problem, pogotovo kada su u pitanju nacionalni parkovi.
Znaajniju ulogu u zatiti prirode morala bi da ima i lokalna samouprava, budui
da se zatieni objekti prirode nalaze na teritorijama koje su u okviru nadlenosti organa
jedne ili vie optina. Aktivnija uloga podrazumijeva da lokalna samouprava, sa vie
odgovornosti i vrstine, preko svojih sekretarijata za urbanizam i preko graevinskih
inspekcija, obezbijedi zakonito sprovoenje i potovanje usvojenih planskih dokumenata.
U periodu od osnivanja djelatnosti zatite do raspada bive Jugoslavije, Republiki
zavod i institucije zatite prirode imale su relativno bogatu meunarodnu saradnju.
Saradnja je, preko Jugoslovenske komisije za UNESCO, ostvarena prilikom upisa
Nacionalnog parka Durmitor, kanjona rijeke Tare i Kotorsko-risanskog zaliva u
meunarodne - svjetski znaajne objekte zatite prirodne i kulturne batine, kao i sa
Ramsarskim biroom, prilikom upisa Skadarskog jezera na Ramsar listu. Takoe je
ostvarena saradnja sa EUROPAEC federacijom, Svjetskom komisijom za zatiena
podruja, Svjetskom organizacijom za zatitu prirode i drugim organizacijama i
ekolokim asocijacijama.
Neophodne mjere u cilju unapreenja djelatnosti:
-

Donoenje novog Zakona o zatiti prirode i zatienim prirodnim dobrima u

skladu sa preporukama i standardima nadlenih meunarodnih organizacija i
tijela;
Finansiranje Nacionalnih parkova Crne Gore iz sredstava budeta Republike;
Nastavak aktivnosti na popisu, inventarizaciji i valorizacija ukupne prirodne
batine u Crnoj Gori sa formiranjem elektronske baze podataka o zatienim
objektima prirode;
Popularizacija znaaja zatite prirode u najiroj javnosti kroz obrazovni sistem
i medije, kao i kroz ekoloke ekspedicije;
Elaboriranje uslova valorizacije prirodnog nasljea kroz kulturni turizam.

3.1.5 Arheologija
Interesovanje za arheologiju u Crnoj Gori datira od druge polovine XIX vijeka
kada su, odlukom knjaza Nikole I Petrovia Njegoa, otpoela arheoloka istraivanja
znaajnog rimskog lokaliteta Duklja kod Podgorice.

19

Godine 1961. osnivana je Arheoloka zbirka koja je objedinila djelatnost

prikupljanja, sreivanja, uvanja i prouavanja arheolokih objekata na teritoriji Crne
Gore. Na malom prostoru povrine 50 m2 ova ustanova organizovala je manju izlobu
arheolokog materijala, zatvorenu 1978. godine, a tokom svog rada obavila je i niz
arheolokih iskopavanja, samostalnih ili u saradnji sa drugim institucijama. Do 1998.
godine rad Arheoloke zbirke, najvie iz razloga nedostatka kadrova, vie se svodio na
pokuaj definisanju pravnog statusa ustanove, nego na obavljanje arheolokih istraivanja.
Te godine formiran je na nivou Republike Centar za arheoloka istraivanja koji e
dotadanji neorganizovani, rascjepkani i parcijalni pristup u izvoenju arheolokih
istraivanja uiniti planskim i organizovanijim. Centar je, iako radi po Zakonu o
muzejskoj djelatnosti, Zakonu o zatiti spomenika kulture i Pravilniku o uslovima i nainu
obavljanja arheolokih iskopavanja i istraivanja, izbacio iz svoje nadlenosti dio poslova
muzejskog karaktera (prikupljanje, uvanje i izlaganje arheolokog materijala). Sada bi
bilo potrebno donijeti podzakonski akt kojim bi se izbjegli brojni problemi i nesporazumi
koji nastaju preplitanja nadlenosti ovog Centra i optinskih muzeja u kojima postoje
arheoloke zbirke a koji i sami obavljaju arheoloka istraivanja.
Centar ima 18 zaposlenih radnika, od kojih je 6 diplomiranih arheologa i 4
konzervatora, ostalo je tehniko i pomono osoblje i ova kadrovska struktura za sada
moe u potpunosti da zadovolji njegove potrebe.
Centar za arheoloka istraivanja je jedina institucija Ministarstva kulture koja
nema stalni smjetaj.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
- Trajno obezbjeivanje smjetajnog prostora;
- Formiranje baze podataka o arheolokim lokalitetima, arheolokim
istraivanjima i muzejskim arheolokim fondovima na prostoru Crne Gore;
- Obezbjedjivanje sigurnog finansiranja arheolokih istraivanja, prema
usvojenim projektima;
- Turistika valorizacija arheolokih lokaliteta Crne Gore.
3.2 Oblast stvaralatva
3.2.1 Pozorina djelatnost
Prvu pozorinu predstavu u Knjaevini Crnoj Gori, dramsko djelo Balkanska
carica knjaza-pjesnika Nikole I Petrovia Njegoa, izvelo je 1888. godine cetinjsko
Dobrovoljno amatersko drutvo, ime je zapoela organizovana pozorina djelatnost.
Premijerno izvodjenje Balkanske carice iniciralo je izgradnju Zetskog doma, zdanja
namijenjenog svim vidovima kulturnog i umjetnikog ivota u crnogorskoj prestonici.
Pozorina djelatnost ove ustanove snano su uticali da se i u drugim crnogorskim
gradovima formiraju amaterska drutva, tako da je na teritoriji Crne Gore 1909. godine
bilo jedanaest dobrovoljnih pozorinih drutava sa 216 amatera. Godine 1910. otvoren je
u Zetskom domu profesionalni teatar, Knjaevsko crnogorsko narodno pozorite, koje je
radilo do 1915. godine.

20

Nakon II svjetskog rata u Crnoj Gori je, pored Narodnog pozorita, radilo i
Pionirsko, kao i Pozorite lutaka, objedinjeni 1957. godine u Djeje pozorite. Pedesetih
godina radila su u Crnoj Gori jo etiri profesionalna gradska pozorita (Kotor, Pljevlja,
Niki i Titograd). Njihov vijek nije bio dug, jer je 1958. godine odlueno da se ova
djelatnost centralizuje i stvori jedno jako republiko pozorite u Titogradu. U skladu sa
tom odlukom pozorita su svedena na poluprofesionalne ansamble.
Nakon odluke o centralizaciji pozorinog sistema, teatarski ivot u Crnoj Gori
obiljeavaju samo Narodno pozorite u Titogradu (od 1969. godine pod imenom
Crnogorsko narodno pozorite) i Djeije pozorite koje (danas djeluje kao Gradsko).
Crnogorsko narodno pozorite u Podgorici, s osvjedoenim umjetnikim
rezultatima koji su mu obezbjeivali dostojno mjesto na ex-jugoslovenskom prostoru,
ipak nije uspijevalo da nadoknadi sve ono to je ukidanjem gradskih i sreskih pozorita u
Crnoj Gori izgubljeno. Uz to, 1989. godine zgrada pozorita nestala je u poaru, ime je
za itav niz godina unitena svaka mogunost njegovog stavljanja u osnovnu funkciju.
Useljenjem u obnovljenu zgradu 1997. godine CNP doivljava svoju punu
reafirmaciju. Novu koncepciju razvoja ove pozorine kue uspjeno realizuje strunoorganizaciona i umjetnika ekipa. Za samo nekoliko sezona na sceni CNP ostvaren je
znaajan broj uspjenih predstava ijoj realizaciji su doprinijeli i gostujui glumci,
reditelji i ostali scenski umjetnici iz inostranstva, najvie iz gotovo svih ex-jugoslovenskih
sredina. Od znaaja je i injenica da su u projektima CNP nali mjesta najbolji mladi
glumci sa Fakulteta dramskih umjetnosti sa Cetinja.
Pored CNP, i Kraljevsko pozorite Zetski dom je republika javna ustanova.
Oba pozorita finansiraju se iz budeta, preko posebnih stavki, namijenjenih za njihovu
djelatnost, izvan Ministarstva kulture. Ilustracije radi, od ukupnih budetskih sredstava
planiranih za kulturu u 2003. godini (u iznosu od 1,54% cjelokupnog budeta) na
Ministarstvo kulture otpada 21,40%, na republike javne ustanove 49,30%, na CNP
23,40% , a na Zetski dom 5,90%.
Gradsko pozorite u Podgorici nema vlastitu scenu, pa predstave uglavnom izvodi
u Kulturno-informativnom centru Budo Tomovi u Podgorici. Profesionalni pozorini
ivot u Nikiu obnovljen je 1999. godine formiranjem Gradskog pozorita (takoe bez
vlastite scene). Gradska pozorita u Nikiu i Podgorici osnovala je lokalna samouprava i
finansiraju se iz optinskih budeta, uz povremenu finansijsku pomo Ministarstva kulture
za pojedine programske projekte.
Pored navedenih pozorinih institucija, u Crnoj Gori se produkcijom
profesionalnih pozorinih predstava sa ad hoc ansamblima bave jo i: Grad-teatar u
Budvi, Centar za kulturu u Tivtu i Barski ljetopis u Baru.
U Crnoj Gori aktivno djeluje i nekoliko amaterskih pozorita (Bijelo Polje, Herceg
Novi, Niki, Podgorica), uglavnom u sastavu Centara za kulturu koje finansira lokalna
samouprava.
U okviru pozorinog sistema djeluju i dva strukovna udruenja: Udruenje
dramskih umjetnika sa 77 lanova i Crnogorsko drutvo teatrologa i pozorinih kritiara
sa 17 lanova.
Godine 2001. u Crnoj Gori je prvi put donijet Zakon o pozorinoj djelatnosti koji
normativno ureuje oblast pozorita.
Na Cetinju ve nekoliko godina rade tri odsjeka (gluma, reija, produkcija)
Fakulteta dramskih umjetnosti koje finansira Ministarstvo prosvjete i nauke.

21

Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:

-

Ustanoviti dva regionalna teatra sa profesionalnim ansamblima: za sjever i za

jug Crne Gore;
Pomoi osnivanje profesionalnih teatarskih grupa koje bi izvodile programe na
albanskom jeziku;
Pojaati ulogu lokalne samouprave u finansiranju i obezbjeivanju boljih
tehniko-organizacionih uslova za djelatnost postojeih gradskih pozorita;
Formirati specijalizovane institucije koja bi se bavila istraivanjem istorije
crnogorskog pozorita i aktuelne pozorine prakse, sa uvanjem, obradom i
prezentacijom pozorinog muzeolokog materijala;
Stvoriti preduslove za aktivniju saradnju nacionalnih i gradskih pozorita sa
ciljem ostvarivanja zajednikih pozorinih projekata koprodukcija;
Razvijati i unapreivati meunarodnu saradnju crnogorskih pozorita.

3.2.2 Muzika djelatnost i ples

U muzikoj kulturi Crne Gore od 1947. godine do danas, mnoge djelatnosti
(muzika pedagogija, muziko izvoatvo, muziko stvaralatvo, muzikologija i
publicistika) su nastajale sukcesivno i, u zavisnosti od niza faktora, razvijale se razliitim
tempom ili stagnirale.
Izuzev muzikog kolstva (14 niih sa 2 285 uenika, 3 srednje sa 222 uenika i
jedna visoka kola, Fakultet muzikih umjetnosti sa 112 studenata), kao i jednog
ansambla (Kamerni orkestar RTV Crne Gore, osnovan kao Radio-orkestar 1959) ni jedna
od ovih djelatnosti nije institucionalizovana. Oko dvadesetak aktivnih umjetnika-izviaa
u radnom su odnosu kao pedagozi na Fakultetu muzike umjetnosti na Cetinju (16),
Centru za muziku i balet u Podgorici (1), Srednjoj muzikoj koli u Kotoru (1), kao i pri
Kamernom orkestru RTV (2). Od osamdesetih godina XX vijeka Simfonijski orkestar
RTV je, osipanjem lanova zbog sve veih finansijskih problema, sveden na Kamerni
orkestar od svega petnaestak lanova. Uz uee solista iz okruenja, on ipak redovno
odava koncerte, predstavljajui djela svjetske i, mada skromne, domae produkcije.
Osnovno muziko kolstvo finansiraju lokalne samouprave, a srednje i visoko
(Muzika akdemija osnovana je 1980.) Ministarstvo za prosvjetu i nauku. Studio za balet i
sline radionice koje djeluju u vie crnogorskih gradova finansiraju se uz pomo lokalne
samouprave i putem samofinansiranja. Kao dio svoje matine kue, Kamerni orkestar
RTV, finansira Vlada.
Rad udruenja kompozitora, osnovanog 1969. godine, i preregistrovanog 2000. u
NVO jo uvijek finansira Ministarstvo kulture.
Ministarstvo kulture, indirektno ili direktno, pomae razliite muzike, uglavnom
ljetnje, manifestacije i programe (Grad teatar Budva, KotorArt, Barski ljetopis), a
povremeno finansira i uee mladih umjetnika na meunarodnim takmienjima ili druge
individualne projekte.
Opremljenost muzikih obrazovnih institucija u Crnoj Gori je na vrlo niskom
nivou. Samo rijetke opteobrazovne kole imaju muziki kabinet, a stanje nije bolje ni u
muzikim kolama. Samo rijetke muzike kole imaju i to po jedan kvalitetan koncertni,

22

odnosno polukoncertni klavir. Ostale kole, jednako kao i gradovi u kojima djeluju,
nemaju ni jedan klavir upotrebljiv za javno izvoenje, pa su te sredine zakinute i za
moguu koncertnu djelatnost. Ni Crnogorsko narodno pozorite, na ijoj se sceni realizuju
programi visokog kvaliteta, nema odgovarajui koncertni klavir. Dakle, jedino Muzika
akademija na Cetinju raspolae sa vie kvalitetnih klavira, pa i drugih instrumenata, a od
prije tri godine ima i Elektronski studio, najsavremeniji te vrste u Crnoj Gori.
Svi javni koncerti u Crnoj Gori veoma dobro su posjeeni. Vrlo veliki procenat
publike ine mladi posjetioci. Prihod od koncertne i drugih djelatnosti nije mogue
realizovati, te tako ni jedna muzika scena (izuzev zabavnih programa o kojima ovdje nije
rije) prihod ne obezbjeuje samostalno.
Studenti i saradnici Muzike akademije redovno pohaaju majstorske kurseve,
radionice i seminare u Crnoj Gori i inostranstvu. Dvadesetak diplomiranih studenata
uspjelo je da dobije strane stipendije za usavravanje u Rusiji, Italiji, Njemakoj,
Francuskoj.
Iako u Crnoj Gori jo uvijek nedostaje niz muzikih institucija (profesionalni hor,
opera, balet), a neke djelatnosti funkcioniu na poluprofesionalnoj osnovi ili su potpuno
prestale sa radom, kao gorui i neodloan problem i dalje ostaje nerijeeno pitanje
simfonijskog orkestra. Osnivanjem simfonijskog orkestra ne samo to bi se sprijeio
odlazak diplomiranih studenata Muzika akademije u druge sredine, ve bi se na irem
planu izmijenili razvojni tokovi muzike kulture i umjetnosti. Najzad, i simfonijsko
stvaralatvo naih kompozotpra, zanemareno ve dugo vremena zbog nepostojanja
odgovarajueg izvoakog tijela, steklo bi uslove za svoj prosperitet.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
Kako je muzika emancipacija jedne sredine dug i sloen proces koji u svakoj fazi
pretpostavlja velika finansijska ulaganja, i kako ih objektivno nije mogue ustanoviti ni
sve ni odjedanput, prioritet u razvoju muzikog ivota u Crnoj Gori trebalo bi dati:
- Osnivanju nacionalnog simfonijskog orkestra;
- Osnivanju profesionalnog hora, pri Muzikoj akademiji ili pri Crnogorskom
narodnom pozoritu;
- Osnivanju srednje baletske kole u Podgorici, zbog unapreenja ove
zapostavljene djelatnosti i zbog domae produkcije muziko-scenskih djela;
- Opremanje muzikih kola muziko-nastavnim sredstvima (instrumenti, note,
ureaji za zvunu reprodukciju) i podsticanje razvoja deficitarnih odsjeka u njima;
- Podsticanje i pomo u osnivanju NVO u ovoj djelatnosti.
3.2.3 Lijepe umjetnosti
Korijene savremenog likovno-umjetnikog ivota u novijoj istoriji Crne Gore
mogue je pratiti od posljednje etvrtine XIX vijeka. Na razmeu XIX i XX vijeka u
evropskim centrima formirana je prva generacija crnogorskih umjetnika. U to vrijeme
organizuju se na Cetinju i prve likovne izlobe. U razdoblju izmeu dva svjetska rata
znaajna generacija crnogorskih umjetnika bila je intenzivno ukljuena u umjetniki ivot
Beograda, prijestonice novoformirane drave (vajar Risto Stijovi, slikari Milo

23

Milunovi, Milo Vukovi, Jovan Zonji, Mirko Kujai, Mihajlo Vukoti, Petar
Lubarda).
Snanu i kontinuiranu ekspanziju likovna umjetnost u Crnoj Gori doivljava
tokom cijele druge polovine dvadesetog vijeka, a ovaj proces obiljeava nekoliko
talasa. Do prvog i moda presudnog poleta likovne umjetnosti u crnogorskoj kulturi
dolazi odmah poslije zavretka Drugog svjetskog rata, kada se u Crnu Goru vraaju iz
Beograda ve afirmisani umjetnici, poput Petra Lubarde, Mila Milunovia, Miloa
Vukovia i Mirka Kujaia, i kada se na Cetinju formiraju Umjetnika kola i Udruenje
likovnih umjetnika Crne Gore, institucije koje e znaajno doprinijeti razvoju likovne
umjetnosti u zemlji. Tokom ranih pedesetih godina, kada je u jugoslovenskoj umjetnosti
zapoeo proces raskida sa zvanino propagiranim pravilima socrealizma, crnogorski
umjetnici dali su veliki doprinos, osobito Petar Lubarda, promoter apstraktne umjetnosti u
nas. Njegova izloba prorjeena 1951. godine u Beogradu oznaila je i zvanian kraj
socrealizma u jugoslovenskoj umjetnosti. (Lubarda je dobitnik Otkupne nagrade na II
Bijenalu u Sao Paolu 1953. godine, prve nagrade na Bijenalu u Tokiju 1955. i Nacionalne
nagrade Gugenheim 1956. godine).
Do drugog, veoma vanog talasa u procesu ekspanzije likovne umjetnosti u
Crnoj Gori dolo je od osamdesetih godina XX vijeka. Tada se sa kolovanja, prije svega
iz Beograda, u Crnu Goru vraa generacija mladih, talentovanih umjetnika, koja u
umjetniki ivot unosi nove ideje. Trei talas ove snane ekspanzije mogue je
identifikovati u procesima tokom devedesetih godina XX. On je podstaknut kako
zbivanjima na umjetnikoj sceni tokom prethodne decenije, tako i formiranje Likovne
Akademije na Cetinju i, najzad, inspirisan dogaanjima na meunarodnim likovnim
izlobama organizovanim u Crnoj Gori (Cetinjski Bijenale), na kojima je bilo mogue
vidjeti radove mnogih vanih protagonista svjetske umjetnike scene, osobito onih koji su
demonstrirali vrijednosti netradicionalnih umjetnikih jezika: instalacija, videa,
performansa.
Na Cetinju je 1950.godine osnovana Umjetnika galerija, najstarija i najuglednija
institucija ovog profila u Crnoj Gori. Danas je to Umjetniki muzej, jedna od jedinica
Narodnog muzeja Crne Gore. Njen prvobitni fond od 240 eksponata s vremenom je
znaajno obogaen, tako da danas poseduje fond od 2.875 eksponata, meu kojima su i
kapitalna djela savremene jugoslovenske i crnogorske likovne umjetnosti. Izdavaku
djelatnost u okviru muzejskog izdavatva predstavljaju katalozi za tekue izlobe.
Strunjaci, pak, svoje strune radove objavljuju skoro iskljuivo u dnevnoj tampi.
U Podgorici je 1961. godine osnovana Moderna galerija a 1969. i Galerija Risto
Stijovi. Od 1974. Godine, zajedno sa Muzejom grada, objedinjene su u instituciju pod
nazivom Muzeji i galerije Podgorice. U Podgorici je 1983. godine otvorena Galerija
nesvrstanih zemalja, danas Centar savremene umjetnosti Crne Gore.
Institucije koje se, od njihovog osnivanja, nalaze pod pokroviteljstvom drave su
Umjetniki muzej (u sklopu Narodnog muzeja Crne Gore) i Centar savremene umjetnosti
u Podgorici. Ostale institucije koje raspolau materijalom iz oblasti istorije umjetnosti na
podruju Crne Gore su lokalnog karaktera i finansiraju se iz optinskih budeta.
Programska orijentacija ovih instituciha usmjerena je prema izlobenoj djelatnosti i
prikupljanju materijala iz oblasti istorije umjetnosti, prvenstveno sa podruja Crne Gore i
njenog okruenja.

24

Izuzetno znaajani predmeti istorijsko-umjetnikog karaktera nalaze se u

crnogorskim manastirima i crkvama (kao dio arhitektonskih kompleksa ili u manastirskim
riznicama). Ovaj fond od izuzetne vrijednosti pod zatitom je Republikog zavoda za
zatitu spomenika kulture Crne Gore.
Udruenje likovnih umjetnika Crne Gore, osnovano 1946. godine na Cetinju, i
danas je na budetu Ministarstva kulture, iako je preregistrovano u NVO. Udruenje
likovnih umjetnika primjenjenih umjetnosti Crne Gore planira da obnovi svoju aktivnost.
Takoe postoje i Udruenje istoriara umjetnost, kao i Crnogorsko udruenje galerista,
registrovano 1999. godine. U Podgorici djeluje udruenje Slikarski uranak koji okuplja
likovne umjetnike, amatere i profesionalce (oko 100). Njihov rad, esto u formi kolonija,
koje finansiraju sponzori, odvija se na cjeloj teritoriji Crne Gore.
Prva Umjetnika kola osnovana je u Crnoj Gori 1947. godine na Cetinju (od
1948-1957 radila je u Herceg Novom kao kola za primijenjenu umjetnost, a od 1957.
Kao kola za umjetnike zanate). Rad srednje umjetnike kole obnovljen je na Cetinju
1991. godine i ona danas djeluje kao Srednja likovna kola "Petar Lubarda".
Na Cetinju je 1988. godine osnovan i Fakultet likovnih umjetnosti.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
U poreenju i sa veim zemljama, Crna Gora ima prilian i zanimljiv potencijal na
polju likovnih umjetnosti, prvenstveno u korpusu moderne i savremene umjetnosti. Za
adekvatniju promociju ovih potencijala neophodno je razviti strategiju koja bi poivala na
pouzdanim vrijednosnim kriterijumima, u okviru kojih bi trebalo identifikovati ono to je
u naoj umjetnosti evropsko, kao i ono to nau umjetnost, unutar tog evropskog
konteksta, obiljeava kao specifian identitet.
-

Osnaiti rad na izdavakoj djelatnosti iz oblasti likovne kulture: izrada

monografija najznaajnijih linosti, uz pratee retrospektivne izlobe, sa
struno uraenim marketinko-promotivnim materijalom;
Unapreivati muzejsko-galerijsku mreu, i u smislu fiziko-oblikovnog
izgleda, i u smislu odgovarajuih unutranjih, specifino muzejskih i
muzeolokih zahtjeva.
Sistematski unapreivati pedagoki rad sa publikom, osobito sa mlaim
uzrastima.

3.2.4 Kinematografija
Filmska djelatnost u Kraljevini Crnoj Gori zapoela je prikazivanjem filmova.
Prvi stalni bioskop otvoren je u Zetskom domu na Cetinju 1911. godine. Izmeu dva
svjetska rata u Crnoj Gori djeluje 12 bioskopa.
Nakon drugog svjetskog rata pristupa se organizovanju kinematografske
djelatnosti i izgradnji bioskopske mree u Crnoj Gori u svim mjesta od veeg znaaja.
Najvanije pitanje bilo je rjeenje nedostajuih strunih kadrova. Kandidati su upuivani
u druge centre tadanje Jugoslavije na praksu ili na filmske kurseve.
Poetkom 1949. godine Vlada Republike Crne Gore osniva preduzee za filmsku
proizvodnju Loven film (smjeteno u poetku na Cetinju, potom u Herceg Novom i,

25

najzad, u Budvi). Preduzee se 1956. godine reorganizuje u tri jedinice: Loven film
(iskljuivo za proizvodnju), Mediteran film (za tehnike usluge) i Zeta film (za
distribuciju filmova). Prvi dokumentarni film Loven film je snimio 1951. godine, a prvi
igrani film (Lani car) 1955. godine. Do prestanka rada 1965. godine, Loven film
snimio je ukupno 110 dokumentarnih i 11 igranih filmova u vlastitoj i 4 igrana filma u
kooprodukciji.
Svoju produkciju Loven film je ostvarivao uz pomo Saveznog fonda koji je do
do 1962. godine bio centralizovana institucija. Po njegovom ukidanju, sredstva za
finansiranje kinematografije formirana su u republikim fondovima i to od prometa
domaeg i stranog filma ostvarenog u bioskopskoj mrei Republike. Ovo je filmsku
proizvodnju u Crnoj Gori dovelo do gotovo potpunog prekida, jer je Crna Gora, s obzirom
na skromnu bioskopsku mreu (32 stalna bioskopa sredinom ezdesetih godina), iz
sredstava svog republikog fonda mogla da pokrije najvie do 30% prosjene cijene
jednog igranog filma. Tada dolazi do stagnacije filmske proizvodnje u Crnoj Gori.
Ukidanjem Loven filma mnogi reditelji, glumci i filmski stvaraoci naputaju Crnu Goru
i nastavljaju svoj stvaralaki rad u drugim sredinama.
Godine 1966. formirano je u Crnoj Gori novo preduzee za filmsku proizvodnju,
Filmski studio, sa sjeditem u Titogradu (Podgorica). Zbog nedovoljnih sredstava za
realizaciju filmova, ovaj producent svoju proizvodnju organizuje udruujui sredstva sa
drugim proizvodnim preduzeima iz tadanje SFRJ.
Izdvajanjem tehnike baze i formiranjem Mediteran filma, Loven film je ostao
bez sredstava za proizvodnju. Uz to, ni sama tehnika baza Mediteran filma nikad nije
zaokruena u tehnoloku cjelinu neophodnu za proizvodnju filma. Nikad nijesu izgraeni
filmska laboratorija i tonski studio, obrada filma se obavljala u drugim filmskim centrima,
to je veoma poskupljivalo filmsku proizvodnju. Uz sve nepovoljne okolnosti Filmski
studio Titograd je proizveo ukupno 35 dokumentarnih filmova, od toga u sopstvenoj
proizvodnji 19, a u koprodukciji 16. Svih 12 igranih filmova proizveo je u koprodukciji.
Crna Gora je imala najvie bioskopa (32) 1966. i 1967. godine, a najmanji broj
(24) zabiljeen je 1979. godine, nakon katastrofalnog zemljotresa. U tom periodu
cjelokupni godinji fond za kinematografsku djelatnost Republike iznosio je jedva treinu
proizvodne cijene jednog igranog filma. Nepovoljan poloaj crnogorske kinematografije
zahtijevao je pronalaenje rjeenja trajnog finansiranja proizvodnje filmova. Godine 1979.
godine potpisan je sporazum o udruivanju Filmskog studija i Zeta filma u jedinstvenu
organizaciju za proizvodnju i promet filmova Zeta film (Budva).
Kad su oekivani prvi znaajniji koraci u unapreenju kinematografije Crnu Goru
je zadesio katastrofalni zemljotres (1979) u kome je oteena zgrada Zeta filma i
onemoguen rad preduzea. Ipak, Zeta film je do 1991. godine proizveo 25 dokumetarnih
i 3 animirana filma u vlastitoj proizvodnji i 9 igranih filmova (svi u koprodukciji). Takoe
je do 1991. godine uvezla za crnogorsko i jugoslovensko bioskopsko trite 891
dugometrani film. Od 1995. godine Zeta film posluje kao dioniarsko drutvo. Raspadom
Jugoslavije, ova filmska prometna organizacija ostala je bez veeg bioskopskog trita,
kao i bez i onako malog broja crnogorskih bioskopa.
U Crnoj Gori vie od 20 godina nema kontinuirane filmske proizvodnje.
Poveremeno se snimi poneki dokumentarni ili igrani film. Uvoz filmova je vie od 15
godina obustavljen, a bioskopa je danas manje nego to ih je bilo nekoliko decenija ranije
(10 bioskopa, koliko ih danas radi, neuslovni su, zaputeni i tehniki zastareli; ni jedan

26

nije sa dolby stereo sistemom). Jedino distributersko preduzee Zeta film ne uvozi
filmove, privatne i dravna televizija najvei su filmski uvoznici i prikazivai (esto bez
otkupljenog prava prikazivanja: problem piraterije!) i bez nadoknade koja bi, eventualno,
bila usmjerena u fond za filmsku proizvodnju.
Nedavno osnovani Fakultet dramskih umjetnosti na Cetinju obrazuje filmske
reditelje, glumce i organizatore, a proizvodnje nema. Za Crnogorsku kinoteku, osnovanu
2001. godine, tek se stvaraju osnovni uslovi za rad (nema sale za prikazivanje). Po
vaeem Zakonu o kinematografiji sva tri segmenta kinematografije veinom su
drutveno vlasnitvo. Vlasnitvo bioskopa jo nije definisano, i sve manje je bioskopa koji
pripadaju optinskim centrima za kulturu. Novi Zakon o kinematografiji, koji bi regulisao
nain uvoza i prikazivanja filmova i obezbijedio uslove za kontinuiranu filmsku
proizvodnju, jo nije uraen.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
-

Kinematografija u Crnoj Gori morala bi ostati briga drave, jer je to jedini

nain da se, s obzirom na njeno trenutno stanje, itava djelatnost
sinhronizovano revitalizuje;
Izmjena zakonske regulative, odnosno donoenje novog Zakona o
kinematografiji koji bi predvidio uslove budetskog finansiranja kao i
kreditiranja producenata, oslobaanje od poreza na promet sponzora koji ulau
u filmsku proizvodnju, oporezivanje televizijskih stanica, naplatu usluga
stranim producentima itd;
Suzbijanje piraterije u video klubovima i u programima televizijskih stanica.

3.2.5 Alternativna i eksperimentalna umjetnost

Relativno uobiajen metod saradnje tzv. zvanine ili institucionalne kulture i
nezvanine, alternativne ili eksperimentalne, svodi se, s jedne strane, na obezbjeivanje
institucionalnog okvira alternativnim praksama, davanjem logistike podrke, prostorne,
tehnike, ponekad i finansijske potpore za njihovo iniciranje i funkcionisanje. S druge
strane, nezvanine kulturne inicijative svojim konceptima i programima, novim
dogaajima, novom publikom, novim formama kulturnog ponaanja, aktiviraju i same
institucije kulture koje, u stanju djelimine ili totalne pasivnosti, finansijske ili kreativne
nemoi, nedostatku volje i inicijative, prestaju da budu kreatori dinaminog kulturnog
ivota. Pozitivan je i ilustrativan primjer u Crnoj Gori su one kulturne inicijative
(DODEST, FJAT, FIAT) koje su aktivnost zapoele sa pozicija alternativnih i
eksperimentalnih dejstava, i takav status uivale i nakon viegodinjeg trajanja, kao
tradicija koja se opirala institucionalizaciji ili se institucionalizovala upravo na
alternativan nain.
DODEST, koji je 1974. godine poeo kao Studentska eksperimentalna scena,
1985. je evoluirao u FJAT (Festival jugoslovenskog alternativnog teatra), strukturiran kao
sinteza multimedijalnih projekata, kao prostor promocije i afirmacije alternativnih i
eksperimentalnih grupa i projekata i posljednja kulturna manifestacija ex-Jugoslavije.
FIAT (Festival internacionalnog alternativnog teatra), od 1996. godine predstavljao je
platformu za najintenzivniju meunarodnu aktivnost DODESTA. U potrazi za novim

27

pozorinim izrazom, DODEST se u ovoj fazi, u estetsko-anrovskom pogledu,

opredjeljuje za koreodramu i tehno-operu.
Cetinjski Bijenale (meunarodni bijenale savremene umjetnosti), osnovan 1991.
godine, najsnaniji je aktivni kulturni koncept Crne Gore sa meunarodnom reputacijom.
Bijenale funkcionie kao svjedok i komentator svih destruktivnih deavanja koja su
marginalizovala i devastirala polje kulture u Crnoj Gori i njenom bliem, exjugoslovenskom okruenju. Prvi Bijenale bio je i posljednja zajednika izloba umjetnika
iz ex-Jugoslavije, dok je drugo izdanje, pod geslom: Vidjeti u mraku, bilo posveeno
rtvama etnikog ienja u ratovima na Balkanu. Ova manifestacija svojim
multimedijalnim projektima angauje razliite prostore grada, kako one muzejskog i
galerijskog tipa, tako i javne i otvorene. Bijenale omoguava direktan uvid u inostrana
iskustva, ali prua i ansu domaim umjetnicima razliitih afiniteta i predispozicija da
sami ponu da praktikuju one forme kreativnog izraza prema kojima sredina pokazuje
nepovjerenje ili neslaganje. Bijenale dijeli sudbinu onih kulturnih inicijativa u Crnoj Gori
koje poinju i zavravaju se izvanrednom idejom. U realizaciji, pomenuta dejstva esto
dobijaju pravac i formu nedopustive improvizacije. Zavretak posla u poslednjem
trenutku ostavlja utisak uda, a ne paljivo planirane i progresivno i logino razvijane
akcije, sa korektnom procjenom vlastitih uslova i mogunosti, kao i prirode spoljnih
uticaja.
Gotovo po prirodi stvari, alternativne i eksperimentalne kulturne prakse kod nas
locirane su u domen individualnih inicijativa, djelimino djelovanja nevladinog sektora
(Montenegro Mobil Art) ili festivala i manifestacija (nekada DODEST, FIJAT, FJAT, Grad
Teatar, Cetinjski Bijenale), dislocirane u fleksibilnu sferu subkulturnih fenomena
(popularna muzika, alternativne multimedijalne grupe).
3.2.6 Amaterizam
Amaterizam u Crnoj Gori ima dugu tradiciju ali je tek od 1945. godine uzeo
velikog maha, tako da u Crnoj Gori nije bilo mjesta u kome nije djelovalo kulturnoumjetniko ili kulturno-prosvjetno drutvo. Organizovane su mnoge masovne
manifestacije (festivali i takmienja) na nivou optina, srezova i Republike Crne Gore, a
danas su najznaajnije: Festival dramskih amatera Crne Gore, Festival muzike omladine
Crne Gore, Susreti duvakih orkestara Crne Gore, Festival folklora Crne Gore, Susreti
recitatora Crne Gore i dr.
U skoro svakoj optini Crne Gore djeluju brojna kulturno-umjetnika drutva, kao
tipini oblici organizovanja i ispoljavanja amaterskog stvaralatva.
Aktivnost kulturno-umjetnikih drutava i drugih amaterskih organizacija
finansira se od sluaja do sluaja. Uglavnom se iz dravne kase finansiraju odreene
programske aktivnosti ili uea na festivalima i smotrama. Ako je neko od strunih
kadrova stalno angaovan, a obino su to koreografi ili sekretari, njegov lini dohodak se
finansira preko optinskog centra za kulturu ili kulturno-prosvjetne zajednice.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:

28

Ukoliko elimo da amaterizam postane podruje okupljanja i angaovanja, naoito

mladih, kao i kadrovska i struna osnova za kasnije akademsko kolovanje i profesionalno
bavljenje kulturom i umjetnou, neophodno bi bilo preduzeti sljedee korake:
-

Obezbjeivanje prostora za rad amatera i amaterskih ansambala,

osposobljavanjem zaputenih domova kulture, posebno u prigradskim i
seoskim podrujima;
Obezbjeivanje stalne stavke u budetu optina za finansiranje programskih
aktivnosti amatera;
Afirmisanje meusobne saradnje kulturno-umjetnikih drutava, kao i
razmjene strunih kadrova, jer se na tim principima mogu postii znaajni
rezultati;
Utvrivanje kriterijuma za finansiranje programa i aktivnosti amaterskih
drutava;
Osmiljavanje organizovanije i sadrajnije saradnje sa profesionalnim
institucijama (Pozorite, RTV ).

3.2.7 Kultura manjinskih naroda

Prema posljednjem popisu (1991) nacionalnu i etniku strukturu Crne Gore ine:
Crnogorci (61,86%), Muslimani-Bonjaci (15,57%), Srbi (9,34), Albanci (6,57%), Romi
(3,42%), Hrvati (1,02%) i jo osamnaest drugih nacionalnih i etnikih grupacija.
Muslimani-Bonjaci, poslije Crnogoraca, najbrojniji su narod u demografskoj
strukturi Crne Gore (prema popisu iz 1991. ine 14,57% njenog stanovnitva). Krajem
XIX i poetkom XX vijeka na podruju dananje Crne Gore postojala su brojna kulturnoumjetnika, sindikalna i cehovska drutva koja su njegovala njihovu kulturu i tradiciju.
U Crnoj Gori danas ne postoje posebne kulturne institucije i manifestacije koje bi
na adekvatan nain prouavale i prezentovale kulturu manjinskog muslimanskobonjakog naroda, bar ne one koje su pod pokroviteljstvom drave i koje bi bile
finansirane iz dravnog budeta. Odlukom Vlade Republike Crne Gore 2001. godine
osnovan je Centar za ouvanje i razvoj kulture pripradnika nacionalnih i etnikih grupa,
kao nukleus kulturnih zbivanja za sve manjinske narode u Crnoj Gori.
U Crnoj Gori djeluje vie nevladinih organizacija ija je osnovna djelatnost
prezentacija kulture i kulturne batine Muslimana-Bonjaka. Najznaajnija takva
organizacija je asopis Almanah, osnovan 1993. godine. Ovaj asopis je ostvario znaajne
domete u oblasti izdavake djelatnosti i dao znaajan doprinos ouvanju nacionalnog i
kulturnog identiteta muslimansko-bonjakog naroda.
Da bi dolo do revitalizacije i punog razvoja kulture Muslimana-Bonjaka u Crnoj
Gori, trebalo bi stvoriti uslove da oni postanu relevantan faktor kreiranja kulturnog ivota,
zadravajui svoj subjektivitet i identitet. Posebnu panju trebalo bi posvetiti
revitalizovanju kulturne batine koja predstavlja znaajan segment kulture ovog naroda.
Albanci su stari narod na prostorima Crne Gore. U demografskoj strukturi Crne
Gore prisutni su sa procentom 6,57% po popisu stanovnitva iz 1991. godine. Uglavnom
ive u Ulcinju, Plavu i Tuzima.

29

Iako ranije nijesu postojale institucije za njegovanje kulture ovog manjinskog

naroda, za vrlo kratko vrijeme dolo se do realnih osnova za svestraniji razvoj i napredak
kulture i stvaralatva albanske populacije u Crnoj Gori. kolovanje u sredinama u kojima
ive Albanci je na maternjem albanskom jeziku. Do 1990. godine u Crnoj Gori je izlazio
knjievni asopis na albanskom jeziku Koha, finansiran iz dravnog budeta. Od 2002.
godine ponovo izlazi asopis na albanskom Koha javore, takoe pod pokroviteljstvom
drave. Radio Crne Gore svakodnevno emituje program na albanskom jeziku u trajanju od
15 minuta, a jednom nedjeljno i poluasovnu emisiju. TV Crne Gore emituje dnevne
vijesti a subotom jednoasovnu emisiju Mozaik. Podgoriki gradski list Polis od 1981.
godine tampa podlistak na albanskom jeziku.
U cilju daljeg unapreenja kulture i umjetnosti albanskog naroda u Crnoj Gori,
Ministarstvo kulture Crne Gore potpisalo je Protokol o saradnji sa Ministarstvom kulture
Republike Albanije, a protokoli o saradnji potpisani su i na nivou Akademija nauka i
umjetnosti, Univerziteta i Dravnog arhiva.
U oblasti kulture djeluje i znatan broj nevladinih organizacija koje se bave
kulturom manjinskog albanskog naroda: Art klub iz Ulcinja, asopis Lemba, Udruenje
Ilirikum.
Hrvati, prema zvainom popisu, ine 1,02 % stanovnitva Crne Gore. Na podruju
dananje Crne Gore Hrvati uglavnom ive u Boki Kotorskoj i na podruju Budve i Bara.
Danas djeluje Hrvatsko kulturno drutvo Napredak u Donjoj Lastvi (Tivat), kao i
Hrvatsko gradjansko drutvo Crne Gore u Kotoru koje planira da svojom aktivnou,
izmeu ostalog, objedini i kulturne inicijative u svim gradovima Crne Gore u kojima ima
Hrvata.Od crkvenih horova najpoznatiji su katedralni pjevaki zbor Sv. Tripun u Kotoru i
crkveni pjevaki zbor Sv. Matej iz Dobrote. U oblasti izdavatva djeluje izdavaka kua
Gospa od krpjela u Perastu, a objavljuje se i katoliki mjesenik za mlade Sv. Nikola u
Baru.
Romska populacija, trea manjinska grupacija u Crnoj Gori, nema svojih kulturnih
drutava, kao ni radio ili TV emisiju na romskom jeziku. Jedna stranica u listu za raseljena
lica Vrela posveena je ivotnim pitanjima Roma. U Crnoj Gori djeluje nekoliko romskih
nevladinih organizacija od kojih posebno treba istai Poetak iz Nikia, koji od kraja
2002. godine realizuje projekat o multikulturalizmu i upoznavanju Roma koji ive u Crnoj
Gori sa njihovom kulturom, tradicijom i obiajima, kao i kulturnim sadrajima drugih
naroda i manjinskih zajednica.
3.3 Kulturne industrije
3.3.1 Biblioteka djelatnost
Institucionalno utemeljenje ove djelatnosti u Crnoj Gori poinje osnivanjem
Cetinjske itaonice (1868), Dravne biblioteke i Muzeja (1893), donoenjem Zakona o
Knjaevskoj crnogorskoj biblioteci i Muzeju (1896) i Zakona o tampi u Knjaevini Crnoj
Gori (1905).
Savremeno bibliotekarstvo u Crnoj Gori poinje ustanovljenjem Zemaljske
narodne biblioteke na Cetinju 1946. godine (od 1964. djeluje kao Centralna narodna
biblioteka Djurdje Crnojevi) i Drutva bibliotekih radnika Crne Gore (1952). Poslije

30

Drugog svjetskog rata zapoeo je i proces formiranja biblioteka razliitog tipa: kolskih,
naunih, narodnih, univerzitetskih. Njihov broj je 1958. godine iznosio 540. Sredinom
devedesetih godina XX vijeka broj biblioteka je znaajno smanjen, pa danas u Crnoj Gori
postoje: Centralna narodna bibloteka Djurdje Crnojevi na Cetinju, 21 narodna biblioteka,
13 visokokolskih i 10 specijalizovanih biblioteka, biblioteka Crnogorske akademije
nauka i umjetnosti kao i oko 220 kolskih biblioteka.
Veina optinskih biblioteka (osim u Podgorici, Herceg Novom i Pljevljima) rade
u sastavu Centara za kulturu koji djeluju kao samostalne institucije i iju djelatnost
finansira lokalna samouprava. Uglavnom su smjetene u nefunkcionalnim prostorima, a
njihov knjini fond iznosi 0,75 knjiga po stanovniku (to je ispod propisanog bibliotekog
standarda od 1,6). Problemi u njihovom radu su: nemogunost strunog osposobljavanja
kadrova, odusustvo odgovarajuih javnih kataloga, nesprovodjenje tehniko-zatitnih
mjera za odravanje i uvanje bibliotekog materijala, jednosmjeran rad sa korisnicima i
neorganizova matina sluba. Takodje, narodne biblioteke iji je osnivai lokalna
samouprava, nemaju izgraene osnovne komunikacione veze za prikupljanje i razmjenu
informacija, a poveanje cjelokupnog fonda ne pokazuje tendencije rasta zbog skromnog
otkupa publikacija.
Osnovna polazita za dalju afimaciju biblioteke djelatnosti optinskih biblioteka
bila bi: plansko voenje nabavne politike, jedinstvena obrada bibliotekog materijala po
meunarodnim standardima, povezivanje fondova preko centralnih kataloga,
meubiblioteka razmjena informacija i pozajmica publikacija, podsticanje edukativnih,
razvojnih, plansko-analitikih i upravljakih funkcija, uz permanentno uvanje i zatitu
biblioteke grae.
Poseban aspekt u okviru biblioteke djelatnostu predstavlja obrazovanje kadrova.
Struno edukovanje bibliotekih radnika sada jedino organizuje CNB urdje Crnojevi.
Ispite obavlja Komisija koju imenuje Ministarstvo kulture.
Centralna narodna biblioteka Djurdje Crnojevi je nacionalna, depozitna,
optenauna i matina biblioteka Crne Gore. Djeluje kao javna ustanova od posebnog
interesa za Republiku. Smjetena je na Cetinju, na dvije lokacije a raspolae sa 1 450 000
bibliotekih jedinica. Finansira se gotovo u potpunosti iz budeta Ministarstva kulture,
osim minimalnog iznosa koji se ostvaruje od naplate lanarine. Djeluje kao matina
biblioteka i ima relativno brojnu i raznovrsnu strukturu zaposlenih. U biblioteci se vode
inventarne knjige i rade autorski i struni katalozi monografskih publikacija. Ova
institucija ostvaruje znaajnu meunarodnu saradnju kroz razmjenu iskustava i
publikacija. Svoje fondove popunjava zakonskim, besplatnim tzv. obaveznim
primjerkom, koji se neaurno realizuje zbog neodgovornosti izdavaa. Kulturnoistorijsko, a naroito arheografsko izuavanje i tehnika zatita bibliotekog materijala
spomenikog karaktera na tlu Crne Gore jedan je od najvanijih zadataka ove ustanove.
Njeni fondovi stare i rijetke knjige su u dosta loem stanju. Biblioteka nastoji da
organizuje skeniranje i digitalno pohranjivanje posebnih raritetnih naslova, novina i
asopisa.
I pored svih tekoa, crnogorsko bibliotekarstvo tei uvoenju savremenih
standarda, implementacijom sistema COBIS-SICRISO. Oekuje se da e pomenuti
projekat biti realizovan, a povezivanje biblioteka u jedinstveni informacioni sistem
omoguiti odgovarajue uslove za cjelokupni razvoj biblioteke djelatnosti u Crnoj Gori.

31

Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:

-

Donoenje novog Zakona o bibliotekoj djelatnosti (vaei je donesen 1989.

godine);
Organizaciono osamostaljivanje optinskih narodnih biblioteka;
Podrka Centralnoj narodnoj biblioteci ure Crnojevi u smislu jaanja njene
matine funkcije, razvojnih slubi i slubi zatite bibliotekog materijala;
Iznalaenje novih naina finansiranja biblioteke djelatnosti;
Stvaranje uslova za direktno obezbjeivanje znaajnih inostranih produkcija;
Unapreivanje nauno-istraivake i izdavake djelatnosti biblioteka;
Unapreivanje tehniko-organizacionih uslova rada biblioteka;
Stvaranje uslova za visokokolsko obrazovanje bibliotekara na Univerzitetu
Crne Gore.

3.3.2 Izdavatvo
U Crnoj Gori je 1493. godina, nepune etiri decenije nakon pojave Gutenbergove
tamparije, poela sa radom Obodska tamparija, u kojoj je 1494. tampana prva irilina
knjiga kod Junih Slovena Oktoih prvoglasnik. U istoriji svjetskog tamparstva
Obodska tamparija je znaajna i po tome to je bila prva dravna tamparija u Evropi
(osnovao ju je ure Crnojevi, tadanji vladar Crne Gore). tamparija je prestala sa
radom padom Crne Gore pod tursku vlast, ali je tampanje knjiga nastavljeno u Veneciji.
Do osnivanja nove tamparije protekla su u Crnoj Gori etiri vijeka: 1833. godine
Petar II Petrovi Njego, crnogorski vladika, vladar i znameniti pjesnik, nabavio je
tampariju i u njoj tampao svoju prvu knjigu. I sudbina ove tamparije predstavlja
kuriozitet: njena slova i ostali olovni materijal, pretopljena su 1852. godine u puane
metke za odbranu od Turaka. Godine 1860. Otvorena je na Cetinju Dravna tamparija a u
drugoj polovini XIX vijeka na teritoriji Crne Gore radile su i nekolike privatne. Od 1494.
do 1945. godine objavljeno je u Crnoj Gori preko 1 500 naslova, to, s obzirom na
veliinu, istorijske i druge okolnosti, predstavlja vidan kulturni doprinos.
Znaajniji uspon tamparsko-izdavake djelatnosti u Crnoj Gori uslijedio je tek
nakon Drugog svjetskog rata. Izdavaki, kao i ostali vanprivredni sektori, tada su
uglavnom finansirani iz dravnog budeta.
U dananjim uslovima tranzicije i privatizacije i izdavaka infrastruktura postaje
drugaija: nestaju glomazne institucionalne forme, koje su ranije imale i po vie desetina
zaposlenih, a na sceni se pojavljuju manje firme. Uurbana transformacija pokazuje i
svoje negativne strane: mnogim izdavaima izdavatvo je samo jedna od djelatnosti
kojom se bave, a esto su bez profesionalno definisane kadrovske politike. Primjeri dvije
nekada vodee izdavake kue u Crnoj Gori Pobjede i Oboda pokazuju nemogunost
odranja glomaznog mehanizma dravnih izdavaa.
Ako bi se donosio sud o izdavakoj produkciji u Crnoj Gori na osnovu broja kua
koje se bave izdavatvom (za ovaj izvjetaj uzeto je u obzir 20-tak znaajnijih od
postojeih 40-tak), onda bi, na prvi pogled, moglo da se govori o veoma razgranatoj i
irokoj djelatnosti, i po raznovrsnosti i po obimu. Meutim, najvei dio je u
institucionalnom smislu prilino neujednaen i usitnjen u pogledu materijalne, kadrovske

32

i uopte profesionalne strukture. Samo manji dio institucija namjenski i iskljuivo se bavi
izdavakom kao svojom primarnom, tj. osnovnom djelatnou (CID, Oktoih, i u
posljednje vrijeme DUKS, svi iz Podgorice).
U institucije kojima je izdavatvo samo jedna od djelatnosti spadaju skoro svi
ostali izdavai u Republici. Analogna tome je i profesionalna struktura zaposlenih: u
pravim izdavakim kuama i onim institucijama koje imaju dosljednije oformljen i
programski potpunije definisan izdavaki sektor radi vei broj profesionalaca, tj. stalno
zaposlenih (CID 4 zaposlenih, Obod 7, Oktoih 17). U jednom broju kulturnih
institucija, koje su istovremeno i izdavai, ovaj posao obavljaju zaposleni iz njihovih
drugih sektora. U jednom broju izdavakih kua nema stalno zaposlenih, ve se taj posao
zajedniki odrauje na nivou firme, ili spoljnom saradnjom. Jedan broj izdavaa, pak,
figuriraju kao nevladine organizacije i u njima se rad odvija na volonterskoj osnovi.
Ekonomska, a i politika kriza, koje traju intenzivno posljednjih dvanaestak
godina, nepovoljno utiu na stabilnost dravnog budeta, ali i na drutveni status
pojedinca i njegovu kupovnu mo. Posljedica toga kod izdavaa koji su se oslanjali na
finansiranje od strane drave jeste sve manji broj objavljenih knjiga i sve nii tira. Trend
opadanja prisutan je i kod svih ostalih izdavaa. U prosjeku, knjiga se tampa u 500
primjeraka, a sve ee i u 300. Ipak, izvjestan broj izdavaa, i pored ekonomskih
neprilika, uspijeva da tampa za nae prilike respektabilan broj naslova (CID 30,
Oktoih - 37, DUKS 28). Kod velikog dijela izdavaa taj broj se kree najvie do 10tak naslova. Rijetki su tirai od 1000 primjeraka, a ostvaruju se u prilikama kada su u
pitanju naslovi od kapitalnog znaaja.
Situacija je, meutim, jo sloenija kad je u pitanju plasman knjiga. Knjiga se
veoma slabo prodaje, prvenstveno zbog niske kupovne moi stanovnitva a i zbog vie
nego loe knjiarske mree. Otkup knjinog fonda za biblioteke ili kole od strane drave,
takoe zbog nedostatka sredstava, vie je nego simbolian i uglavnom se odnosi na
kapitalna izdanja, djela veeg kulturolokog znaaja. Od 20-tak izdavaa, ija se
djelatnost na neki nain odrava u kontinuitetu, samo njih 3 imaju sopstveni knjiarski, tj.
prodajni prostor. Najvei dio izdavaa produkciju plasira putem razmjene ili putem
poklona, prvenstveno bibliotekama i kolama. Jedan broj izdavaa angauje u svrhu
plasmana i same autore, dajui im dio tiraa, neki prodaju posredstvom akvizitera. U
knjiarama se knjige prodaju uz prilino visok rabat, ponegdje ak i do 40% vrijednosti
knjige.
Analiza anrovske strukture objavljenih naslova ukazuje da je najvie naslova iz
poezije, potom proze, slijede istoriografija, esejistika, publicistika. Kod jednog broja
izdavaa ta struktura neposredno proizilazi iz programske specifinosti i same prirode
njihove djelatnosti (CANU, Istorijski institut, CNB ure Crnojevi, CNP).
Jedna od karakteristika izdavatva u Crnoj Gori jeste i veoma mali broj prevedenih
djela. Razloge tome valja traiti na vie strana: u neinventivnosti i nezainteresovanosti
samih izdavaa, nemotivisanosti prevodilaca (zbog niskih honorara), nedostatku
sredstava. U ovom kontekstu izdvajaju se jedino izdavake kue CID, ija se produkcija,
uglavnom, i bazira na prevodima, (vie od polovine naslova) i Oktoih (etvrtina
godinje produkcije).
Iako pomenuti kadrovski problemi, nedostatak strukovnih udruenja izdavaa i
knjiara, esto anahron i neinventivan pristup optereuju crnogorsko izdavatvo, kljuni
problem je, ipak, nain finansiranja. Bez sigurnih i stalnih izvora i bez jasno profilisanog

33

trita, uz nizak standard italaca, izdavatvo u Crnoj Gori je preputeno stihijskom

tranzicionom procesu. U uslovima ovako malog trita dolazi i do neminovnog pada
kvaliteta. Upravo zbog toga neophodno je da se intervencijom drave zatiti onaj segment
izdavatva koji obuhvata djela od posebnog znaaja za kulturu jedne drave, a ije
objavljivanje iziskuje vea finansijska sredstva koja se tee mogu vratiti.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
-

Donoenje novog zakona koji bi omoguio poboljanje kadrovske strukture u

izdavatvu, eliminisanje nedefinisanog stanja u kojem paralelno funkcioniu
recidivi socijalistikog izdavatva i zakoni tranzicionog trita, afirmaciju
privatnih izdavaa poreskim i carinskim olakicama;
Namjenska sredstva koja bi drava izdvajala za izdavake projekte treba da
rasporeuju kompetentne komisije na osnovu javnih konkursa Ministarstva
kulture.

3.3.3 Mediji
Poslije drugog svjetskog rata, decenijama jedini crnogorski dravni dnevni list bila
je Pobjeda, pokrenuta 1944. godine. Televizija Titograd, prva TV stanica u Crnoj Gori,
osnovana je 1964. godine. Javni mediji u Crnoj Gori ekspanziju doivljavaju tek tokom
posljednje decenije XX vijeka, kada je osnovan vei broj elektronskih i tampanih medija,
uglavnom privatnih, i kad Crna Gora dobija prvu sopstvenu novinsku agenciju, takoe u
privatnom vlasnitvu.
Takav trend ubrzanog irenja medija omoguile su krupne politike promjene u
odnosu na vrijeme jednopartijske vlasti, a posebno liberalizovanje propisa za njihovo
osnivanje. U Crnoj Gori registrovano je oko 350 radio i TV stanica, listova i novinskih
agencija u dravnom i privatnom vlasnitvu. Meutim, u vrijeme pisanja ovog izvjetaja,
bilo je aktivno 148 tampanih i elektronskih medija, jedan broj (radi se iskljuivo o
listovima i revijama) izlazi povremeno ili jo nije poeo da izlazi.
U Crnoj Gori izlazi est dnevnih novina, osam nedjeljnika, est dvonedjeljnika, 30
mjesenika i 36 periodinih publikacija. Radio stanica ima 39, televizijskih 12, on-line
medija tri, dopisnitava sedam i jedna novinska agencija.
Prvi privatni, a drugi crnogorski dnevni list - "Vijesti", pokrenut je 1996. godine.
Kasnije ih se pojavilo jo nekoliko ("Dan", "Publika"). Krajem 1990. godine Crna Gora je
dobila prvi nezavisni nedjeljnik - "Monitor". Sedmino izlaze "Polis" i "Revija D", a na
albanskom jeziku "Koha javore" i "Kronika". Vie publikacija izlazi petnaestodnevno i
mjeseno. Jedan broj listova i asopisa studentskih, sportskih, djeijih, knjievnih - izlazi
povremeno.
Crna Gora ima 39 radio stanica. Pored donedavno dravne stanice Radija Crne
Gore, koji pokriva itavu teritoriju, program jo 11 stanica dostupan je sluaocima u
veem dijelu Crne Gore, dok su ostale stanice lokalnog karaktera, i po dometu i po
sadraju programa. Petnaestak stanica koje je osnovala drava u fazi su transformacije u
javni servis, dok su ostale privatno vlasnitvo i finansiraju se iz privatnog kapitala i
stranih donacija.

34

Pored dravne televizije, TV Crne Gore, koja se sada transformie u javni servis, i
emituje tri programa na podruju itave Republike, Crna Gora ima i dvije optinske i
deset privatnih televizijskih stanica. Program pet stanica moe se pratiti na veem
podruju Crne Gore, dok su ostale TV stanice lokalnog karaktera.
Prema podacima Instituta za medije iz jula 2002. godine, u medijima su zaposlena
3 403 profesionalca, od ega 1 968 stalno, a 1 435 na neodreeno vrijeme. U prosjeku, u
jednom mediju stalno i honorarno angaovana su 23 ovjeka.
Od stalno i honorarno angaovanih u svim medijima, najvie je novinara 1 551
ili 45,58%. Najvei broj medijskih profesionalaca u tampanim medijima radi u dnevnim,
listovima (871), u mjesenicima ih je 248, u nedjeljnicima 216, a u dvonedjeljnicima 97.
Kadrovski su najosposobljeniji "Pobjeda", Televizija i Radio Crne Gore, Televizija IN,
nedjeljnik "Monitor" i dnevnik "Dan".
U osamdeset odsto sluajeva ostali listovi, lokalne radio i TV stanice imaju lou ili
nezadovoljavajuu kadrovsku osposobljenost. U njima preteno rade honorarni saradnici,
bez socijalnog i penzionog osiguranja.
Crna Gora trenutno se nalazi u fazi implementacije nove pravne regulative kojom
e se sprovesti obuhvatna reforma medija, prvenstveno elektronskih. Reforma se obavlja
u skladu sa evropskim standardima, a u tranziciju medijske sfere ukljueni su crnogorski
parlament i Vlada, medijske organizacije, struna javnost, nevladin sektor i predstavnici
meunarodne zajednice. Meutim, zbog nespremnosti svih parlamentarnih stranaka da
prihvate nove medijske zakone i time ubrzaju transformaciju dravnih medija u javne
servise graana, taj posao je znaajno usporen.
Uvaavajui iskustva evropskih drava, kao i potrebu za harmonizacijom sa
evropskim standardima, Radna grupa zaduena za izradu medijske regulative, uz
ekspertsku pomo Savjeta Evrope, pripremila je predloge zakona o medijima, zakona o
radio-difuziji, zakona o javnim radio-difuznim servisima (Radio i Televizija Crne Gore), i
zakona o slobodnom pristupu informacijama. Da bi se dolo do sveobuhvatnog zakonskog
okvira, Crnogorska radna grupa pri Paktu stabilnosti radi i na prateim zakonima: o
slobodnom pristupu informcijama, gradjanskom zakonu o kleveti i o zakonu za
spreavanje medijske koncentracije i o transparentnosti vlasnitva.
Crna Gora ima Kodeks novinara u koji su ugraeni savremeni evropski medijski
standardi. Novinari su organizovani u sljedee asocijacije: Udruenje profesionalnih
novinara Crne Gore, Udruenje novinara Crne Gore, Nezavisni Sindikat novinara Crne
Gore i Asocijacija mladih novinara Crne Gore.
Novinari koji prate turizam i sport organizovani su i u sopstvene sekcije.
Dio tampanih medija osnovao je Udruenje nezavisnih tampanih medija Crne
Gore - Mont Press, a dio elektronskih Udruenje nezavisnih elektronskih medija Crne
Gore - UNEM.
Od novinskih medija kvalitetne uslove za rad imaju "Pobjeda", "Vijesti" i "Dan"
koji su i tehniki najopremljeniji. Ta tri dnevnika imaju i sopstvene tamparije.
Televizija Crne Gore i Televizija IN imaju savremenu tehniku opremu. Radiju
Crne Gore je, zbog zastarjelih repetitora i preklapanja frekvencija, ugroena emisiona
tehnika, ime je dovedeno u pitanje normalno emitovanje programa. Ostali mediji, i
tampani i elektronski, dakle oko 80 odsto, loe su tehniki opremljeni. Njihova oprema
najee je tehnoloki zastarjela i nedovoljna za izdavanje kvalitetnih listova i emitovanje
radio i TV programa.

35

Tri sada ve biva dravna medija, "Pobjeda", Televizija i Radio Crne Gore,
finansiraju se iz budeta Crne Gore (oko 70 odsto) i prihodom od reklama i oglasa, kao i
uz pomo donacija meunarodne zajednice. Mediji iji je osniva lokalna samouprava
finasiraju se iz optinskog budeta i prihoda od reklama i oglasa. Privatni elektronski
mediji dio finansija obezbjeuju od meunarodne pomoi, a dio od reklama i oglasa.
Nezadovoljavajue profesionalno obrazovanje novinara i ostalog medijskog
osoblja hronini je problem crnogorskog novinarstva. Prema istraivanju Instituta za
medije Crne Gore iz oktobra 2001. godine, kojim su obuhvaeni svi relevantni mediji
(njih 21), dolo se do sljedeih podataka: od stalno zaposlenih sa visokim obrazovanjem
bilo je 125 novinara i urednika, sa viom kolskom spremom 29, a sa srednjom 77. Meu
honorarno zaposlenim bilo je 48 novinara i urednika sa fakultetskom diplomom, 12 sa
diplomom neke vie kole, a 64 su imali samo srednju kolu. Nae istraivanje iz 2000.
godine pokazalo je da svega 17% crnogorskih novinara ima zavren studij urnalistike.
Isto istraivanje pokazalo je da svega 19% novinara aktivno zna neki od stranih jezika.
U novije vrijeme redakcije sve veu panja poklanjaju usavravanju novinara za
ue oblasti, kao to su privatizacija privrede, spoljna i unutranja politika, kultura. Pri tom
koriste svaku mogunost za osposobljavanje kako novinara, tako i ostalog osoblja koje se
upuuje na razliite radionice i kurseve. U Crnoj Gori od ove godine organizovan je
najzad i studij urnalistike.
Kad je rije o medijima, Crna Gora je uspostavila znaajnu saradnju sa
meunarodnom zajednicom. Njeni predstavnici aktivno uestvuju u koncipiranju novih
medijskih zakona, a mnoge strane fondacije crnogorskim redakcije ve godinama pruaju
finansijsku, tehniku i strunu pomo. Transformacija medija u Crnoj Gori odvija se kroz
saradnju sa Savjetom Evrope, Evropskom agencijom za rekonstrukciju, Evropskim
institutom za medije, organizacijom "Article 19" iz Londona i jo nekim relevantnim
meunarodnim institucijama.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti
Ukoliko Crna Gora eli da bude demokratsko drutvo, onda i oblast javnog
informisanja treba da primjeri evropskoj praksi i standardima. To podrazumijeva i
sljedee:
-

Javni radio-difuzni servis osloboditi tutorstva politike i diktata

komercijalizacije i orijentisati na kvalitet i uvaavanje interesa manjinskih
grupa;
Obezbijediti konstituisanje svih privatnih medija na trinom a ne na politikoideolokom konceptu;

3.3.4 Obrazovanje u kulturi

U okviru nastavnog plana i programa opteg obrazovanja u Crnoj Gori iz oblasti
kulture i umjetnosti i u osnovnoj i u srednjoj koli izuavaju se predmeti Muzika kultura
i Likovna kultura.
U osnovnim kolama navedeni predmeti se izuavaju dva kolska asa nedjeljno u
toku svih osam godina kolovanja, a u okviru srednjokolskog obrazovanja jedan kolski

36

as, a u zavisnosti od vrste kole, jednu (strune kole), dvije (gimnazija - prirodnomatematiki smjer) i etiri kolske godine ( gimnazija drutveno-jeziki smjer).
U Crnoj Gori postoji trinaest osnovnih muzikih kola i etiri srednje umjetnike
kole, i to tri dravne (Kotor, Podgorica, Cetinje) i jedna u mjeovitom vlasnitvu
(Podgorica):
U okviru Univerziteta Crne Gore djeluju tri univerzitetske jedinice koje obrazuju
kadrove iz oblasti muzikih, likovnih i dramskih umjetnosti. To su Muzika akademija,
Fakultet likovnih umjetnosti i Fakultet dramskih umjetnosti, sve na Cetinju.
Muzika akademija osnovana je 1980. godine i u njenom okviru postoje sljedei
odsjeci i grupe:
-

Odsjek za optu muziku pedagogiju

Odsjek za kompoziciju, dirigovanje i muzikologiju
Grupa dirigovanje
Grupa kompozicija
Odsjek vokalno-instrumentalni
Grupa klavir
Grupa gitara
Grupa duvaki instrumenti (flauta, truba, klarinet)
Grupa gudaki instrumenti (violina, viola, violonelo, kontrabas).

Studije na Muzikoj akademiji traju etiri godine, osim na Grupi za kompoziciju,

na kojoj traju pet godina.
Fakultet likovnih umjetnosti osnovan je 1988. godine, poslije viedecenijskog
razvoja pedagokih institucija likovne kulture u Crnoj Gori (Srednja umjetnika kola na
Cetinju, Umjetnika kola u Herceg Novom, Pedagoka akdemija u Nikiu). Unutranja
organizacija rada na Fakultetu koncipirana je u okviru tri odsjeka: slikarskog, vajarskog i
grafiko-dizajnerskog. Grafiko-dizajnerski odsjek ima dva smjera, grafiki i smjer
grafikog dizajna. Studije traju etiri godine.
Fakultet dramskih umjetnosti na Cetinju zapoeo je sa radom kolske 1994/95
godine, a od 1997. je samostalna visokokolska ustanova. Na Fakultetu dramskih
umjetnosti postoje tri odsjeka:
-

Odsjek za glumu
Odsjek za reiju
Odsjek za produkciju

U Crnoj Gori osim zvaninog sistema obrazovanja u kulturi postoji izvjestan broj
inicijativa i projekata, od kojih neki uspijevaju da odre i redovne aktivnosti. Nivoi su
razliiti, od lokalnih projekata (umjetnike radionice plesa, glume, crtanja koje djeluju na
komercijalnim osnovama, sa ciljnom grupom do 18 godina), do projekata regionalnog i
meunarodnog karaktera.
Od znaajnijih projekata obrazovnog karaktera izdvajaju se oni koje organizuje
Fondacija Montenegro Mobil Art (organizovane kole koreodrame, stripa, glume na
albanskom jeziku, muzike, novih medija, instalacija i performansa, fotografije i videa),

37

kao i Cetinjski bijenale, zatim asocijacija BART, KOTOR ART. Ove projekte prethodnih
godina u znaajnoj mjeri je podravao Institut za otvoreno drutvo u Crnoj Gori.
Sistem obrazovanja u kulturi u Crnoj Gori izrazito je klasian i projektovan na
osnovu starih obrazovnih modela na svim nivoima. Na primjer, u okviru opteg
obrazovanja (osnovne i srednje kole) izuavaju se samo muzika i likovna kultura, bez
upoznavanja sa filmskom, pozorinom i medijskom kulturom. Ne postoji jasna saradnja
izmeu osnovnih i srednjih kola i institucija kulture ili, pak, saradnja izmeu umjetnikih
fakulteta na nivou studentskih umjetnikih projekata. Institucije kulture ne koriste
edukativne potencijale kulture i malo je edukativnih programa koji bi mogli da budu
vezani za sistem obrazovanja na svim nivoima.
Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:
-

Obezbijediti uslove za umjetniku praksu na svim nivoima obrazovanja i na

svim organizacionim nivoima izmeu srodnih inilaca (Ministarstvo kultureMinistarstvo prosvjete);
Razvijati edukativne programe institucija kulture (muzeji, pozorita, kulturni
centri, bioskopi, kinoteka i dr.) i ukljuiti ih u kolske programe;
Stimulisati partnerske odnose izmeu alternativnih obrazovnih institucija i
zvaninih kola i fakulteta iz oblasti umjetnosti i kulture;
Ostvariti bolju saradnju sa medijima i stimulisati medijsku produkciju i
reprodukciju obrazovnih sadraja u njima.

3.3.5 Meunarodna saradnja

Od formiranja Republikog zavoda za meunarodnu naunu, kulturno-prosvjetnu i
tehniku saradnju 1972. godine (tada je formirana mrea ovih zavoda u svim
jugoslovenskim republikama i pokrajinama, kao i Savezni zavod u Beogradu), svi vidovi
meunarodne saradnje bili su u njegovoj nadlenosti. Meunarodna saradnja Crne Gore u
oblasti kulture do 1992. godine odvijala se na osnovu i u okviru meudravnih
sporazuma potpisanih od strane ex-Jugoslavije sa velikim brojem zemalja. U posljednjoj
deceniji Crna Gora se svijetu predstavljala samostalno ili u okviru prethodne dravne
tvorevine SR Jugoslavije. Kako je to bilo najveim dijelom vrijeme izolacije i sankcija,
dolo je do znaajne stagnacije kulturne saradnje Crne Gore sa inostranstvom, gotovo svi
sporazumi su stavljeni van snage, a kontakti su se odvijali najee na osnovu linih
inicijativa. Posljednjih nekoliko godina procesi na unapreivanju kulturne saradnje sa
svijetom su intenzivirani i sadrajno obogaeni, mada je to sve i dalje nedovoljno.
Ministarstvo kulture Crne Gore do nedavno nije imalo ni jedno zaposleno lice iji bi radni
zadatak bio realizacija i praenje meunarodne kulturne saradnje.
U veem dijelu posmatranog istorijskog razdoblja meunarodna kulturna saradnja
Crne Gore je ostvarivana u dosta nepovoljnim finansijskim uslovima. Obim i nain
obezbjeivanja finansijskih sredstava nije odgovarao realnim potrebama, a ponekad ni
realnim mogunostima Crne Gore. Problem finansiranja bio je stalno prisutan pri
koncipiranju, programiranju i realizovanju kulturne saradnje sa inostranstvom. Sredstva
koja su obezbjeivana iz raznih izvora ni iz daleka nijesu bila dovoljna da se zadovolje
stvarne potrebe i interesi meunarodne kulturne saradnje.

38

Predlog mjera za unapreenje djelatnosti:

U narednom periodu neophodno bi bilo stvoriti materijalne i kadrovske
pretpostavke za razvoj meunarodne kulturne saradnje Crne Gore, kako u samom
Ministarstvu kulture, tako i u odgovarajuim institucijama iz oblasti zatite kulturne
batine, kultuno-umjetnikog stvaralatva i medija. Takoe bi trebalo utvrditi prioritete
saradnje po zemljama i po aktivnostima, shodno realnim interesima i mogunostima.
Posebnu panju trebalo bi posvetiti ukljuivanju u postojee mree saradnje na
regionalnom nivou.

39

4.1 DODATAK - Organizaciona ema - Ministarstvo kulture Republike Crne Gore

O r g a n iz a c io n a e m a
M in is t a r
k u lt u r e
S e k to r
z a k u lt u r n o - u m je t n ic k o
s t v a r a la s t v o

S e k to r
z a k u lt u r n u i p r ir o d n u b a t in u

S e k to r
z a m e d ije

S lu z b a
z a p r a v n e , fin a n s ijs k e i o p t e p o s lo v e

P o m o c n ik m in is t r a
z a k u lt u r n o - u m je t n ic k o
s t v a r a la t v o

P o m o c n ik m in is t r a
z a k u lt u r n u i p r ir o d n u
b a tin u

P o m o c n ik m in is t r a
z a m e d ije

S e k r e t a r m in is t a r s t v a
k u lt u r e

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a k n jiz e v n o s t , p r e v o d ila t v o i
iz d a v a c k u d je la t n o s t

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a z a t it u s p o m e n ik a k u lt u r e

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a p r a v n a p it a n ja

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a n o r m a t iv n u d je la t n o s t i
d ru g o s te p e n i u p ra v n i p o s tu p a k

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a lik o v n u d je la t n o s t i d iz a jn

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a m u z e js k u d je la t n o s t i
a r h e o lo g iju

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a e k o n o m s k a p it a n ja

R e fe r e n t
z a s a m o s t a ln e u m je t n ik e
i o p te p o s lo v e

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a m u z ic k u d je la t n o s t i
m u z ic k o - s c e n s k o s t v a r a la s t v o

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a b ib lio t e c k u d je la t n o s t i
a r h iv is t ik u

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a o d n o s e s a ja v n o c u

R e fe r e n t
z a m e d ju n a r o d n u k u lt u r n u
s a r a d n ju

V i i s a v je t n ik
z a p r a v n a p it a n ja

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a fin a n s ije

S a m o s t a ln i s a v je t n ik
z a k in e m a t o g r a fiju i p o z o r i n u
d je la t n o s t

T e h n ic k i s e k r e ta r
U p is n ic a r - a r h iv a r
D a k t ilo g r a f

4.2 DODATAK - Organizaciona ema - Institucije u nadleznosti Ministarstva kulture Republike Crne Gore
O r g a n iz a c i o n a e m a
C e n ta r
z a i s t r a z iv a n j e i r a z v o j
k u lt u r e C r n e G o r e
K u lt u r n a b a t in a

Z a t it a s p o m e n i k a k u lt u r e

R e p u b li c k i z a v o d z a
z a t it u s p o m e n ik a k u lt u r e
C e t in je

R e g io n a ln i z a v o d z a
z a t it u s p o m e n ik a k u lt u r e
K o to r

M a u z o le j
" P e t r a I I P e t r o v ic a N je g o s a "

R e p u b li c k i z a v o d z a
z a t it u p r i r o d e C r n e G o r e
P o d g o r ic a

K u lt u r n o - u m je t n ic k o
s t v a r a la s t v o

M u z e js k a d j e l a t n o s t

P o z o r i n a d je la t n o s t

K in e m a t o g r a fija

N a ro d n i m u z e j C rn e G o re
C e t i n je

K r a lje v s k o p o z o r i t e
"Z e ts k i d o m "
C e t in j e

C r n o g o r s k a k in o t e k a
P o d g o r ic a

P o m o rs k i m u z e j C rn e G o re
K o to r

Z a t it a p r ir o d n ih d o b a r a

P r ir o d n j a c k i m u z e j
C rn e G o re
P o d g o r ic a

A r h e o lo g ija

C e n t a r z a a r h e o lo k a
is t r a z iv a n ja C r n e G o r e
P o d g o r ic a

M i n is t a r s t v o
k u lt u r e

B i b l i o t e c k a d j e la t n o s t

C rn o g o rs k o n a ro d n o
p o z o r i t e
P o d g o r ic a
L ik o v n a d je la t n o s t

C e n t r a ln a n a r o d n a
b ib l io t e k a " D j u r d je C r n o j e v i c "
C e t i n je

C e n ta r s a v re m e n e
u m je t n o s t i
P o d g o r ic a

A r h iv s k a d je la t n o s t

K n jiz e v n o s t , iz d a v a t v o i
p r e v o d ila t v o

D r z a v n i a r h iv
C e t i n je

K u l t u r n o - u m j e t n ic k e
a s o c ija c ije
U d r u z e n je
d r a m s k i h u m j e t n ik a
C rn e G o re

U d r u z e n je
film s k ih r a d n ik a
C rn e G o re

U d r u z e n je
l ik o v n i h u m j e t n ik a
C rn e G o re

U d r u z e n je
k o m p o z it o r a
C rn e G o re

U d r u z e n je
k n jiz e v n ik a
C rn e G o re

C r n o g o r s k o u d r u z e n je
n e z a v is n ih k n jiz e v n ik a

C e t in js k i b ije n a le

M e d ju r e p u b l i c k a z a j e d n i c a
z a k u l t u r n o - p r o s v je t n u
d je la t n o s t

C a s o p is
" O s m ije h "

Iz d a v a c k a k u c a
" O k t o ih "

C a s o p is
" S t v a r a n je "

Iz d a v a c k a k u c a
" O b o d s k o s lo v o "

M u z ic k a d j e l a t n o s t

C a s o p is
" O v d je "

4.3 DODATAK - Organizaciona ema - Ministarstva kao organi upravne

vlasti u Crnoj Gori
O r g a n iz a c io n a e m a
V L A D A
R E P U B L IK E C R N E G O R E
M IN IS T A R S T V A
M in is t a r s t v o
e k o n o m ije

M in is t a r s t v o
fin a n s ija

M in is t a r s t v o
in o s t r a n ih p o s lo v a

M in is t a r s t v o
k u lt u r e

M in is t a r s t v o
p o ljo p r iv r e d e , u m a r s t v a
i v o d o p r iv r e d e

M in is t a r s t v o
p o m o r s t v a i s a o b r a c a ja

M in is t a r s t v o
p ra v d e

M in is t a r s t v o
p r o s v je t e i n a u k e

M in is t a r s t v o
r a d a i s o c ija ln o g s t a r a n ja

M in is t a r s t v o
t u r iz m a

M in is t a r s t v o
u n u t r a n jih p o s lo v a

M in is t a r s t v o
z a e k o n o m s k e o d n o s e
s a in o s t r a n s t v o m i
e v r o p s k e in t e g r a c ije

M in is t a r s t v o
z a z a t it u p r a v a m a n jin a

M in is t a r s t v o
z a t it e z iv o t n e s r e d in e
i u r e d je n ja p r o s t o r a

M in is t a r s t v o
z d r a v lja