Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
INFORMATOR
O EGZAMINIE MATURALNYM
Z BIOLOGII
OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015
INFORMATOR
O EGZAMINIE MATURALNYM
Z BIOLOGII
OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015
Spis treci
Wstp ..
9
9
10
11
13
71
73
Wstp
Wstp
Informator o egzaminie maturalnym z biologii od roku szkolnego 2014/2015 jest podzielony
na dwie czci.
CZ PIERWSZA (1.1.1.4.) zawiera oglne informacje dotyczce egzaminu maturalnego
z biologii, w tym zakres sprawdzanych wiadomoci i umiejtnoci, krtk charakterystyk
arkusza egzaminacyjnego oraz sposobu oceniania odpowiedzi w zadaniach zamknitych
i otwartych.
CZ DRUGA (2.1.2.2.) zawiera przykadowe zadania z biologii, jakie mog pojawi si
w arkuszach egzaminacyjnych, w tym w arkuszach dla absolwentw niesyszcych.
Do kadego zadania:
przypisano najwaniejsze wymagania oglne i szczegowe z podstawy programowej
ksztacenia oglnego, do ktrych to zadanie si odnosi,
podano oczekiwane rozwizanie,
przedstawiono schemat punktowania.
Do zada 728 przedstawiono take przykadowe, rnice si poziomem wykonania,
realizacje zdajcych wraz z punktacj.
Zadania w Informatorze:
nie wyczerpuj wszystkich typw zada, ktre mog wystpi w arkuszach
egzaminacyjnych,
nie ilustruj wszystkich wymaga z zakresu biologii w podstawie programowej,
nie zawieraj wszystkich moliwych rodzajw materiaw rdowych, ktre mog
stanowi obudow zada.
Informator nie moe by zatem jedyn ani nawet gwn wskazwk do planowania procesu
ksztacenia biologicznego w szkole ponadgimnazjalnej. Tylko realizacja wszystkich wymaga
z podstawy programowej moe zapewni wszechstronne wyksztacenie uczniw szk
ponadgimnazjalnych.
Przed przystpieniem do dalszej lektury Informatora warto zapozna si z oglnymi zasadami
obowizujcymi na egzaminie maturalnym od roku szkolnego 2014/2015. S one okrelone
w rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie
warunkw i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz
sposobu przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz.U. nr 83,
poz. 562, z pn. zm.), w tym w szczeglnoci w rozporzdzeniu z 25 kwietnia 2013 r.
zmieniajcym powysze rozporzdzenie (Dz.U. z 2013 r., poz. 520), oraz w skrconej
formie w czci oglnej Informatora o egzaminie maturalnym od roku szkolnego
2014/2015, dostpnej na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej
(www.cke.edu.pl) oraz na stronach internetowych okrgowych komisji egzaminacyjnych.
Opis egzaminu
1.
10
Opis egzaminu
11
zaznaczy, e wykaz ten nie wyczerpuje wszystkich moliwych czynnoci, jakie mog by
sprawdzane na egzaminie przy pomocy rnych typw zada.
Zdajcy zapisuje w odpowiedzi nazw / nazwy (np. narzdw, procesw,
elementw budowy, gatunkw) bez opisu, uzasadnienia ani wyjanienia.
Za pomoc zwizej odpowiedzi zdajcy przedstawia np. istot danego procesu
podaj,
czy zjawiska albo jego przyczyn, uywajc odpowiedniej terminologii
biologicznej, w oparciu o analiz materiau rdowego lub wasn wiedz, bez
okrel
wnikania w szczegy.
Zdajcy formuuje krtk odpowied pisemn, nie ograniczajc si tylko do
podania nazw, ale rwnie przedstawiajc budow (np. komrki, narzdu,
opisz
organizmu) lub przebieg jakiego procesu, zjawiska czy dowiadczenia
(np. nastpstwo wydarze), bez wyjaniania przyczyn.
Zdajcy wskazuje podobiestwa i rnice midzy obiektami, procesami,
porwnaj
zjawiskami, teoriami, bez wyjaniania przyczyn tych podobiestw i rnic.
Przy pomocy krtkiej odpowiedzi zdajcy ukazuje, e istnieje zaleno, zwizek
(np. czasowy, przestrzenny, przyczynowo-skutkowy) midzy faktami
wyka
biologicznymi (przyczyna-skutek, budowa-funkcja, budowa-tryb ycia, budowarodowisko itp.), bez wnikania w przyczyny tej zalenoci.
Za pomoc krtkiej odpowiedzi zdajcy podaje argumenty, czyli fakty
biologiczne, przemawiajce za hipotez, tez, stwierdzeniem, pogldem, opini
uzasadnij
lub przeciwko; argument musi merytorycznie odnosi si do materiau
rdowego w zadaniu lub wiedzy biologicznej zdajcego.
Za pomoc krtkiej odpowiedzi zdajcy przedstawia zalenoci lub zwizki
wyjanij czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe (rozpoznajc przyczyn i skutek
oraz wskazujc drog, ktra prowadzi od przyczyny do skutku).
wymie
12
SZCZEGOWE
ZASADY OCENIANIA
W ZADANIACH OTWARTYCH
ODPOWIEDZI
UDZIELONYCH
PRZEZ
ZDAJCYCH
1. Jeli w zadaniu otwartym zdajcy w odpowiedzi poda wicej elementw (nazw, cech,
argumentw itd.), ni wynika z treci polecenia, to ocenionych zostanie tyle kolejnych
elementw odpowiedzi (liczc od pierwszej), ile wskazano w poleceniu.
2. Jeeli zamieszczone w odpowiedzi informacje (rwnie dodatkowe, ktre nie wynikaj
z treci polecenia) wiadcz o zasadniczych brakach w rozumieniu omawianego
zagadnienia lub zaprzeczaj udzielonej prawidowej odpowiedzi, to za odpowied tak
zdajcy otrzyma 0 punktw.
2.1.
13
Zadanie 1. (02)
U pewnej pacjentki w czerwcu 2008 r. specjalici z Barcelony zastpili uszkodzony fragment
tchawicy jego sprawnym odpowiednikiem. Wszczepiony odcinek zrekonstruowano
w nastpujcy sposb:
Z ciaa martwego dawcy pobrano tchawic. Nastpnie oczyszczono j z komrek,
pozostawiajc jedynie kolagenowy szkielet.
Do ponownego obudowania szkieletu kolagenowego wykorzystano komrki macierzyste
pobrane ze szpiku kostnego pacjentki, ktre umieszczono na szkielecie.
Tak przygotowany fragment na cztery dni umieszczono w bioreaktorze i po tym czasie
przeszczepiono pacjentce. Komrki macierzyste zrnicoway si na odpowiednie
komrki tkanek budujcych tchawic.
Po czterech dniach od operacji wszczepiony fragment z trudnoci mona byo odrni
od naturalnych tkanek, a po miesicu rozwin on wasn sie naczy krwiononych.
Pacjentka po operacji nie braa lekw immunosupresyjnych, ktre przeciwdziaaj odrzuceniu
przeszczepu.
Podaj dwa powody, dla ktrych pacjentka nie musiaa bra lekw immunosupresyjnych.
1. ...................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
Wymagania oglne
II. Pogbienie wiadomoci dotyczcych budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego.
Zdajcy objania funkcjonowanie organizmu ludzkiego na rnych poziomach zoonoci;
dostrzega zwizki midzy struktur a funkcj na kadym z tych poziomw.
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.
Zdajcy rozumie i stosuje terminologi biologiczn [...].
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje, selekcjonuje [...] informacje pozyskane z rnorodnych rde [...].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje [...], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe
[...], dobierajc racjonalne argumenty. [] Rozumie znaczenie wspczesnej biologii w yciu
czowieka.
Wymagania szczegowe
I. Budowa chemiczna organizmw.
4. Biaka. Zdajcy:
6) charakteryzuje wybrane grupy biaek [].
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
7. Ukad odpornociowy. Zdajcy:
3) wyjania, co to jest [] zgodno tkankowa;
5) opisuje sytuacje, w ktrych wystpuje niedobr odpornoci (immunosupresja
po przeszczepach []).
14
Rozwizanie
Zadanie 2. (02)
Na rysunkach przedstawiono dwa zestawy dowiadczalne, ktre przygotowali uczniowie
w celu zbadania zjawiska osmozy. Dwa lejki napenili 50% roztworem glukozy i szczelnie
zamknli celofanem. Dwie zlewki wypenili zimn wod. Do drugiej zlewki dodali dwie yki
mki ziemniaczanej (skrobi) i zawarto intensywne wymieszali. W zlewkach umiecili lejki
z roztworem glukozy, zaznaczajc poziom cieczy w rurkach. Po kilku minutach
zaobserwowali, e w obydwu zestawach dowiadczalnych poziom roztworu glukozy
w rurkach lejkw podnosi si w podobnym tempie.
15
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne; przedstawia zwizki
midzy struktur a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [...].
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.
Zdajcy rozumie i stosuje terminologi biologiczn [...]; formuuje problemy badawcze [...],
formuuje wnioski z przeprowadzonych obserwacji i dowiadcze.
Wymagania szczegowe
I. Budowa chemiczna organizmw.
2. Wglowodany. Zdajcy:
2) przedstawia znaczenie wybranych wglowodanw (glukoza, skrobia) dla organizmw.
II. Budowa i funkcjonowanie komrki. Zdajcy:
3) wyjania przebieg plazmolizy w komrkach rolinnych, odwoujc si do zjawiska osmozy.
a) (01)
Rozwizanie
b) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
Zadanie 3. (01)
Tlenek wgla(II) czad jest gazem miertelnie trujcym dla czowieka, natomiast owady
mog prawidowo funkcjonowa take wwczas, gdy w otaczajcym je powietrzu znajduje
si a 50% czadu, o ile zawiera ono odpowiedni ilo tlenu.
Wyjanij, dlaczego czad nie jest gazem trujcym dla owadw.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
16
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne; przedstawia zwizki
midzy struktur a funkcj na rnych poziomach organizacji ycia [...].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [...] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [...], formuuje i przedstawia opinie
zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc racjonalne argumenty.
Wymagania szczegowe
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
11. Zwierzta bezkrgowe. Zdajcy:
9) rozrnia [] owady [] budow i czynnoci yciowe [].
13. Porwnanie struktur zwierzt odpowiedzialnych za realizacj rnych czynnoci
yciowych. Zdajcy:
10) wyjania rol pynw ciaa krcych w ciele zwierzcia;
11) wykazuje zwizek midzy budow ukadu krwiononego a jego funkcj u poznanych grup
zwierzt.
Rozwizanie
Schemat
punktowania
17
Zadanie 4. (03)
Na wykresie przedstawiono rozmieszczenie receptorw czopkw i prcikw w siatkwce
oka czowieka. Badano ich zagszczenie w rnych odlegociach od doka rodkowego.
Odlegoci okrelono w stopniach odchylenia od osi optycznej oka.
18
Wymagania oglne
II. Pogbienie wiadomoci dotyczcych budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego.
Zdajcy objania funkcjonowanie organizmu ludzkiego [...].
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje, selekcjonuje, porwnuje i przetwarza informacje pozyskane
z rnorodnych rde [].
Wymagania szczegowe
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
10. Narzdy zmysw. Zdajcy:
1) klasyfikuje receptory [...], przedstawia ich funkcje oraz [...] lokalizacj receptorw
w organizmie czowieka;
2) przedstawia budow oka [...].
a) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
b) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
c) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
Doek rodkowy (plamka ta) zawiera bardzo duo (ok. 160 tys.)
czopkw i niewielk liczb prcikw.
1 pkt za poprawny na podstawie schematu opis doka rodkowego
(plamki tej) uwzgldniajcy oba rodzaje receptorw i ich ogln ilo.
0 pkt za opis uwzgldniajcy tylko jeden rodzaj receptorw lub oba
rodzaje receptorw bez okrelenia ich oglnej iloci, lub za opis podany
nie na podstawie wykresu, np. stwierdzajcy cakowity brak prcikw,
lub za odpowied merytorycznie niepoprawn lub brak odpowiedzi.
Tarcza nerwu wzrokowego (plamka lepa) to miejsce wyjcia nerwu
wzrokowego z oka.
1 pkt za podanie prawidowej nazwy miejsca oznaczonego na schemacie
liter X oraz poprawne wyjanienie uwzgldniajce nerw wzrokowy.
0 pkt za podanie prawidowej nazwy miejsca oznaczonego na schemacie
liter X bez wyjanienia lub wyjanienie bez podania nazwy wskazanego
miejsca, lub odpowied merytorycznie niepoprawn, lub brak odpowiedzi.
Prciki (komrki prcikonone) s odpowiedzialne za widzenie przy
sabym owietleniu / widzenie czarno-biae / postrzeganie ksztatu i ruchu.
1 pkt za podanie poprawnej nazwy receptorw, ktrych jest najwicej
w siatkwce oka, oraz okrelenie ich roli w procesie widzenia.
0 pkt za podanie tylko nazwy receptorw bez okrelenia ich roli
lub odpowied niepoprawn merytorycznie, lub brak odpowiedzi.
19
Zadanie 5. (02)
Na proces fotosyntezy skadaj si reakcje zalene i reakcje niezalene od wiata.
Spord poniszych zda zaznacz dwa, ktre zawieraj prawdziwe informacje dotyczce
przebiegu i lokalizacji reakcji fotosyntezy.
A. Wykorzystanie energii wietlnej w procesie fotosyntezy umoliwiaj czsteczki chlorofilu
zgrupowane w tzw. fotoukadach, w stromie chloroplastu.
B. Produkcja ATP i NADPH jest rezultatem inicjowanej przez wiato wdrwki elektronw
przez acuch przenonikw oraz fotolizy wody.
C. W czasie reakcji fosforylacji cyklicznej, odbywajcej si w tylakoidach chloroplastw,
zachodzi synteza ATP poczona z powstawaniem NADPH.
D. Wytworzone NADPH jest wykorzystywane w cyklu Calvina do syntezy cukru (aldehydu
3-fosfoglicerynowego) jako czynnik utleniajcy i jako rdo energii.
dwutlenku
wgla
do
czsteczki
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [...].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji.
Wymagania szczegowe
III. Metabolizm.
4. Fotosynteza. Zdajcy:
1) przedstawia proces fotosyntezy [];
3) na podstawie schematu analizuje przebieg zalenej od wiata fazy fotosyntezy, przedstawia
funkcje obu fotosystemw i wyjania, w jaki sposb powstaj NADPH i ATP;
4) opisuje etapy cyklu Calvina [], okrela bilans tego cyklu.
Rozwizanie
Schemat
punktowania
20
Zadanie 6. (03)
Na schemacie przedstawiono proces translacji.
2.
3.
21
Wymagania szczegowe
VI. Genetyka i biotechnologia.
1. Kwasy nukleinowe. Zdajcy:
5) przedstawia podstawowe rodzaje RNA wystpujce w komrce (mRNA, rRNA i tRNA)
oraz okrela ich rol.
3. Informacja genetyczna i jej ekspresja. Zdajcy:
1) wyjania sposb kodowania porzdku aminokwasw w biaku za pomoc kolejnoci
nukleotydw w DNA [];
2) przedstawia poszczeglne etapy prowadzce od DNA do biaka (transkrypcja, translacja),
uwzgldniajc rol poszczeglnych typw RNA [].
a) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
1P 2P 3F
1 pkt za poprawn ocen wszystkich (trzech) informacji.
0 pkt za niepoprawn ocen jednej lub dwch, lub wszystkich
informacji, lub brak odpowiedzi.
b) (01)
Rozwizanie antykodon: AUG / GUA
1 pkt za poprawne podanie zestawienia nukleotydw w antykodonie
Schemat
punktowania tRNA przenoszcym tyrozyn.
0 pkt za odpowied niepoprawn lub brak odpowiedzi.
c) (01)
Rozwizanie
22
Zadanie 7. (04)
Na schemacie przedstawiono
komrkowego u Eukariota.
mechanizm
regulacji
natenia
procesu
oddychania
Lokalizacja w komrce
A. glikoliza
C. acuch oddechowy
A. ...............
B. ...............
C. ...............
2. .
3. .
23
24
d) (01)
Rozwizanie
Zadanie 8. (02)
substrat
E1
pprodukt 1
E2
pprodukt 2
E3
pprodukt 3 E4
produkt
Typ szlaku
zdysocjowany
osadzony w bonie
25
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] wyjania procesy i zjawiska biologiczne.
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje, selekcjonuje [] i przetwarza informacje [].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [], dobierajc racjonalne
argumenty.
Wymagania szczegowe
II. Budowa i funkcjonowanie komrki. Zdajcy:
2) opisuje bony komrki, wskazujc na zwizek midzy budow a funkcj penion przez
bony.
III. Metabolizm.
2. Oglne zasady metabolizmu. Zdajcy:
1) wyjania na przykadach pojcia: szlak metaboliczny, cykl przemian metabolicznych.
a) (01)
Rozwizanie
Schemat
punktowania
b) (01)
Rozwizanie
Cecha szlaku
Typ szlaku
zdysocjowany
osadzony
w bonie
26
Zadanie 9. (03)
W ramach dowiadczenia prowadzono upraw trawy Dichanthelium na glebach o rnej
temperaturze, w obecnoci grzyba Curvularia (oznaczon jako D+) i bez obecnoci tego
grzyba (oznaczon jako D).
W tabeli przedstawiono wyniki dowiadczenia.
Temp gleby w C
30C
35C
40C
45C
Obecno
grzyba
D
D+
D
D+
D
D+
D
D+
16,2
22,8
21,7
28,4
8,8
22,2
0
15,1
32
60
43
60
10
37
0
24
27
a) (01)
Rozwizanie
b) (02)
Rozwizanie
28
ywiciel
poredni
schemat 1
rozrd pciowy
pasoyta
ten sam organizm
(ywiciel poredni
i ostateczny)
rozwj larwalny /
rozrd bezpciowy
ywiciel
ostateczny
ywiciel
poredni
schemat 2
ywiciel
poredni
schemat 3
toksoplazma ..
29
a) (01)
Rozwizanie
b) (01)
Rozwizanie
c) (01)
Rozwizanie 1. Jest to organizm, w ktrym rozwija si posta larwalna pasoyta.
1 pkt za wskazanie, e jest to definicja 1.
Schemat
punktowania 0 pkt za wybr innej definicji lub wybr wicej ni jednej definicji,
lub brak wyboru definicji.
30
31
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski, formuuje
i przedstawia opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc
racjonalne argumenty [].
Wymagania szczegowe
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
1. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmw. Zdajcy:
2) porzdkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne.
11. Zwierzta bezkrgowe. Zdajcy:
2) porwnuje budow i czynnoci yciowe limakw, maw i gowonogw, rozpoznaje
typowych przedstawicieli tych grup.
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
12. Ukad dokrewny. Zdajcy:
1) klasyfikuje hormony wedug kryterium budowy chemicznej oraz przedstawia wpyw
hormonw peptydowych i sterydowych na komrki docelowe;
7) analizuje dziaanie hormonw odpowiedzialnych za dojrzewanie i rozrd czowieka.
a) (02)
Rozwizanie
32
b) (01)
Rozwizanie
c) (01)
Rozwizanie 1. P 2. F 3. P
1 pkt za prawidow ocen wszystkich stwierdze.
Schemat
punktowania 0 pkt za mniej ni 3 prawidowe stwierdzenia lub brak odpowiedzi.
Zadanie 12. (05)
W toku ewolucji u zwierzt wyksztaciy si rne narzdy wydalnicze. Reguluj one
zawarto wody w organizmie, zapewniaj rwnowag osmotyczn, uczestnicz
w pozbywaniu si substancji szkodliwych, np. lekw i trucizn, oraz usuwaj azotowe
produkty przemiany materii. Te ostatnie najczciej usuwane s pod postaci amoniaku,
kwasu moczowego lub mocznika.
a) Podaj nazwy dwch rnych grup makroczsteczek, z rozkadu ktrych pochodz
wydalane przez zwierzta zwizki azotowe.
1. ..
2. .....
33
Protonefrydia
Nefrony
Gatunek
Gwny wydalany
metabolit azotowy
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia i wyjania procesy
i zjawiska biologiczne; przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na rnych poziomach
organizacji ycia [].
II. Pogbienie wiadomoci dotyczcych budowy i funkcjonowania organizmu ludzkiego.
Zdajcy objania funkcjonowanie organizmu ludzkiego na rnych poziomach zoonoci;
dostrzega zwizki midzy struktur a funkcj na kadym z tych poziomw.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe
[], dobierajc racjonalne argumenty.
Wymagania szczegowe
I. Budowa chemiczna organizmw.
4. Biaka. Zdajcy:
4) przedstawia biologiczn rol biaek.
III. Metabolizm.
2. Oglne zasady metabolizmu. Zdajcy:
5) wskazuje substraty i produkty gwnych szlakw i cykli metabolicznych ([] cykl
mocznikowy).
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
13. Porwnanie struktur zwierzt odpowiedzialnych za realizacj rnych czynnoci
yciowych. Zdajcy:
14) wyjania istot procesu wydalania oraz wskazuje substancje, ktre s wydalane
z organizmw rnych zwierzt [];
15) podaje przykady rnych typw narzdw wydalniczych zwierzt.
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
4. Ukad pokarmowy i przebieg procesw trawiennych. Zdajcy:
1) omawia budow poszczeglnych elementw ukadu pokarmowego oraz przedstawia
zwizek pomidzy budow a penion funkcj.
8. Ukad wydalniczy. Zdajcy:
1) wyjania istot procesu wydalania oraz wymienia substancje, ktre s wydalane
z organizmu czowieka.
VI. Genetyka i biotechnologia.
1. Kwasy nukleinowe. Zdajcy:
1) przedstawia budow nukleotydw.
34
a) (01)
Rozwizanie 1. Biaka / polipeptydy 2. Kwasy nukleinowe / DNA i RNA
1 pkt za poprawne podanie nazw dwch zwizkw organicznych
Schemat
punktowania (makroczsteczek).
0 pkt za poprawne podanie nazwy jednej makroczsteczki lub bdne
podanie nazw dwch makroczsteczek, lub brak odpowiedzi.
1 pkt; odpowied w peni poprawna.
Przykadowe 1. Biaka 2. DNA
ocenione
odpowiedzi
1. Aminokwasy
0 pkt; odpowied nieprawidowa,
2. Kwasy nukleinowe
aminokwasy nie s makroczsteczkami.
b) (02)
Rozwizanie
c) (02)
Rozwizanie
Narzdy
wydalnicze
Protonefrydia
Metanefrydia
Cewki
Malpighiego
Nefrony
Gatunek
wypawek
biay
nereida
rnokolorowa
pszczoa
miodna
wrona
siwa
Gwny
kwas
kwas
wydalany
amoniak
amoniak
moczowy
metabolit
moczowy
azotowy
2 pkt za oba prawidowo wypenione wiersze tabeli.
Schemat
punktowania 1 pkt za jeden prawidowo wypeniony wiersz tabeli.
0 pkt za brak prawidowo wypenionych wierszy tabeli lub brak odpowiedzi.
35
Podwyszenie
Obnienie
Niewydolno nerek
Niedobr biaek w diecie
Zbyt wysoki katabolizm biaek w organizmie
Uszkodzenia wtroby
Odwodnienie organizmu
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy: [...] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne [...].
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje, selekcjonuje, porwnuje informacje [...].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje [...], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe.
Wymagania szczegowe
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
2. Homeostaza organizmu czowieka. Zdajcy:
2) okrela czynniki wpywajce na zaburzenie homeostazy organizmu [...].
6. Ukad krwionony. Zdajcy:
2) wykazuje wspdziaanie ukadu krwiononego z innymi ukadami [...];
3) przedstawia krenie krwi [...].
8. Ukad wydalniczy. Zdajcy:
5) wyjania, na czym polega niewydolno nerek [...].
36
a) (01)
Rozwizanie
b) (02)
Rozwizanie
Przyczyna
Podwyszenie
Obnienie
Niewydolno nerek
X
Niedobr biaek w diecie
X
Zbyt wysoki katabolizm
X
biaek w organizmie
Uszkodzenia wtroby
X
Odwodnienie organizmu
X
2 pkt za poprawne wypenienie caej tabeli.
Schemat
punktowania 1 pkt za poprawne wypenienie 3 lub 4 wierszy tabeli.
0 pkt za poprawne wypenienie tylko 1-2 wierszy tabeli lub brak
wypenienia.
37
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [].
Wymagania szczegowe
V. Budowa i funkcjonowanie organizmu czowieka.
6. Ukad krwionony. Zdajcy:
4) charakteryzuje funkcje poszczeglnych skadnikw krwi ([] przeciwciaa).
7. Ukad odpornociowy. Zdajcy:
1) opisuje elementy ukadu odpornociowego czowieka;
2) przedstawia reakcj odpornociow humoraln i komrkow, swoist i nieswoist.
a) (01)
Rozwizanie
38
b) (01)
Rozwizanie
39
Uzasadnienie
...
...
Wymagania oglne
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.
Zdajcy [] formuuje problemy badawcze, stawia hipotezy []; okrela warunki
dowiadczenia, rozrnia prb kontroln i badawcz [].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [].
Wymagania szczegowe
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
4. Protisty i roliny pierwotnie wodne. Zdajcy:
40
b) (01)
Rozwizanie B. / 30 myszy rasy BALB/c
1 pkt za prawidowy wybr dokoczenia zdania.
Schemat
punktowania 0 pkt za nieprawidowy wybr dokoczenia zdania lub brak odpowiedzi.
c) (01)
Rozwizanie
41
d) (01)
Rozwizanie
2.
3.
42
43
44
c) (01)
Rozwizanie
d) (02)
Rozwizanie
e) (01)
Rozwizanie
45
f) (01)
Rozwizanie
46
47
Wymagania szczegowe
VII. Ekologia.
1. Nisza ekologiczna. Zdajcy:
1) przedstawia podstawowe elementy niszy ekologicznej organizmu, rozrniajc zakres
tolerancji organizmu wzgldem warunkw (czynnikw) rodowiska oraz zbir niezbdnych
mu zasobw.
IX. Ewolucja.
2. Dobr naturalny. Zdajcy:
3) przedstawia adaptacje wybranych (poznanych wczeniej) gatunkw do ycia w okrelonych
warunkach rodowiska.
5. Pochodzenie i rozwj ycia na Ziemi. Zdajcy:
2) przedstawia rol czynnikw zewntrznych w przebiegu ewolucji (zmiany klimatyczne,
katastrofy kosmiczne, dryf kontynentw).
Nasiona zebrane od rolin pooonych na rnej wysokoci n.p.m. naley
wysia (po kilkadziesit nasion z danego stanowiska) obok siebie
na jednym ze stanowisk i porwna wysoko rolin, jakie z nich
wyrosn jeli roliny wyrosn zgodnie ze stanowiskiem, skd
pochodziy nasiona, to znaczy, e ich wzrost determinuj geny, a jeli
wszystkie osign podobny do siebie wzrost, typowy dla stanowiska
ich wysiania, to o wzrocie rolin decyduj wpywy rodowiska.
Nasiona zebrane od rolin ze stanowisk pooonych nisko n.p.m. naley
wysia (po kilkadziesit nasion z danego stanowiska) na stanowiskach
pooonych wysoko (lub odwrotnie) i sprawdzi, czy roliny, jakie z nich
wyrosn, zachowaj wzrost typowy dla stanowiska, skd pochodziy
nasiona (dowd wpywu genw na wysoko rolin), czy dla stanowiska,
na ktrym zostay wysiane (dowd wpywu rodowiska na wysoko
rolin).
2 pkt za poprawne zaplanowanie dowiadczenia i wskazanie kryterium
Schemat
punktowania weryfikacji przyjtej hipotezy.
1 pkt za poprawne zaplanowanie dowiadczenia bez jasnego wskazania
kryterium weryfikacji przyjtej hipotezy.
0 pkt za odpowied niepoprawn lub brak odpowiedzi.
1 pkt; odpowied niepena,
Przykadowe W dowiadczeniu naley wysia
nasiona rolin rosncych na rnych
1 punkt za poprawne
ocenione
wysokociach w jednakowych
zaplanowanie dowiadczenia,
odpowiedzi
warunkach na tej samej wysokoci,
ale 0 punktw za brak wskazania
a nastpnie zmierzy wysoko rolin, kryterium weryfikacji hipotezy
ktre wyrosy z tych nasion.
czy o wzrocie rolin decyduj
rnice genetyczne, czy wpyw
rodowiska.
Rozwizanie
48
2.
guanina
3.
tymina
4.
adenina
B.
tymina
adenina
cytozyna
guanina
C.
guanina
cytozyna
adenina
tymina
D.
adenina
tymina
guanina
cytozyna
TAK NIE
1.
2.
3.
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] przedstawia zwizki midzy struktur a funkcj na rnych poziomach
organizacji ycia [].
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje [] informacje.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe
[].
Wymagania szczegowe
VI. Genetyka i biotechnologia.
1. Kwasy nukleinowe. Zdajcy:
2) przedstawia struktur podwjnej
w jej utrzymaniu.
helisy
okrela
rol
wiza
wodorowych
49
a) (01)
Rozwizanie D. / adenina, tymina, guanina, cytozyna
1 pkt za wskazanie poprawnej odpowiedzi.
Schemat
punktowania 0 pkt za zaznaczenie odpowiedzi innej ni poprawna, za wskazanie
wicej ni jednej odpowiedzi lub brak odpowiedzi.
b) (01)
Rozwizanie 1 NIE 2 TAK 3 TAK
1 pkt za poprawn ocen wszystkich stwierdze.
Schemat
punktowania 0 pkt za niepoprawn ocen chociaby jednego stwierdzenia lub brak
odpowiedzi.
Zadanie 19. (03)
Informacja 1.
W inynierii genetycznej do transformacji bakterii uywa si m. in. wektorw plazmidowych.
Aby umoliwi wyselekcjonowanie bakterii, ktre pobray plazmid, czsto stosuje si
plazmid zawierajcy gen opornoci na antybiotyk (np. ampicylin).
Informacja 2.
Bakterie, ktre maj zdolno wytwarzania potrzebnych zwizkw organicznych
(np. aminokwasw) ze skadnikw poywki minimalnej, okrela si mianem
prototroficznych. Bakterie, ktre w wyniku mutacji utraciy zdolno syntezy danego zwizku
chemicznego, to bakterie auksotroficzne. Na przykad auksotrofy lizynowe nie s zdolne
do samodzielnego wytwarzania aminokwasu lizyny.
Informacja 3.
Aminokwas lizyna powstaje w kilkuetapowym szlaku metabolicznym. Kada reakcja tego
szlaku jest katalizowana przez inny enzym.
Informacja 4.
Rewersja to mutacja odwracajca efekt fenotypowy poprzedniej mutacji.
Przeprowadzono nastpujce dowiadczenie: bakterie bdce auksotrofami lizynowymi
poddano transformacji plazmidem zawierajcym gen opornoci na ampicylin.
Na podstawie przedstawionych informacji
a) zaproponuj dodatki do poywki minimalnej, ktre pozwol na wyselekcjonowanie
1. auksotrofw lizynowych, ktre pobray plazmid ................................................................ ,
2. bakterii, ktre spontanicznie przeszy rewersj do prototrofii i pobray plazmid
.............................................................................................................................................. ,
b) okrel, czy rewersja przywracajca bakterii zdolno do syntezy lizyny moe dotyczy
genu innego enzymu tego szlaku ni pierwotna mutacja prowadzca do auksotrofii.
Odpowied uzasadnij.
..
..
Wymagania oglne
III. Pogbienie znajomoci metodyki bada biologicznych.
Zdajcy [] okrela warunki dowiadczenia.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, formuuje wnioski [].
50
Wymagania szczegowe
III. Metabolizm.
2. Oglne zasady metabolizmu. Zdajcy:
1) wyjania na przykadach pojcia: szlak metaboliczny [].
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
3. Bakterie. Zdajcy:
1) przedstawia rnorodno bakterii pod wzgldem [] sposobu odywiania si [].
VI. Genetyka i biotechnologia.
6. Zmienno genetyczna. Zdajcy:
1) okrela rda zmiennoci genetycznej (mutacje []).
8. Biotechnologia molekularna, inynieria genetyczna i medycyna molekularna. Zdajcy:
2) przedstawia istot procedur inynierii genetycznej [].
a) (02)
Rozwizanie
b) (01)
Rozwizanie
51
Na podstawie: Baltic Sea Environment Proceedings No. 122, www.helcom.fi, [dostp z dnia 11.06.2013]
Poziom troficzny
(producent,
konsument I rzdu,
konsument II rzdu itd.)
Pokarm
(organizmy rolinoerne R,
drapieniki odywiajce si bezkrgowcami DB,
drapieniki odywiajce si krgowcami DK)
led
Zooplankton
Foka szara
b) Wrd wymienionych gatunkw ssakw spotykanych w Morzu Batyckim podkrel
jedyny rodzimy, skrajnie zagroony gatunek walenia.
delfin biaonosy, morwin zwyczajny, humbak, wal biskajski
52
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy opisuje, porzdkuje i rozpoznaje organizmy, przedstawia i wyjania procesy
i zjawiska biologiczne []; przedstawia i wyjania zalenoci midzy organizmem
a rodowiskiem [].
IV. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji.
Zdajcy odczytuje, selekcjonuje [] informacje pozyskane z rnorodnych rde [].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [], dobierajc racjonalne
argumenty [].
VI. Postawa wobec przyrody i rodowiska.
Zdajcy rozumie znaczenie ochrony przyrody i rodowiska [].
Wymagania szczegowe
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
12. Zwierzta krgowe. Zdajcy:
3) dokonuje przegldu grup [] z uwzgldnieniem gatunkw pospolitych i podlegajcych
ochronie w Polsce;
5) przedstawia znaczenie krgowcw w przyrodzie i yciu czowieka.
VII. Ekologia.
3. Zalenoci midzygatunkowe. Zdajcy:
5) wyjania zmiany liczebnoci populacji zjadanego i zjadajcego [];
6) przedstawia skutki presji populacji zjadajcego (drapienika, rolinoercy lub pasoyta)
na populacj zjadanego [].
4. Struktura i funkcjonowanie ekosystemu. Zdajcy:
3) okrela rol zalenoci pokarmowych w ekosystemie, przedstawia je w postaci acuchw
i sieci pokarmowych, analizuje przedstawione (w postaci schematu, opisu itd.) sieci
i acuchy pokarmowe.
5. Przepyw energii i krenie materii w przyrodzie. Zdajcy:
4) przedstawia wpyw czowieka na rnorodno biologiczn, podaje przykady tego wpywu
[].
VIII. Rnorodno biologiczna Ziemi. Zdajcy:
4) przedstawia wpyw czowieka na rnorodno biologiczn [];
6) uzasadnia konieczno stosowania ochrony czynnej dla zachowania wybranych gatunkw
i ekosystemw.
a) (02)
Rozwizanie
Gatunek /
zesp
organizmw
led
Zooplankton
Foka szara
53
Poziom troficzny
(producent,
konsument I rzdu,
konsument II rzdu itd.)
Konsument II rzdu
Pokarm
(organizmy rolinoerne R,
drapieniki odywiajce si bezkrgowcami DB,
drapieniki odywiajce si krgowcami DK)
DB
Konsument I rzdu
Konsument III lub IV
rzdu
R
DK
54
55
56
b) (01)
Rozwizanie
c) (01)
Rozwizanie
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne []; przedstawia
i wyjania zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem [].
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy objania i komentuje informacje, odnosi si krytycznie do przedstawionych
informacji [], wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [], formuuje i przedstawia
opinie zwizane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi, dobierajc racjonalne
argumenty. Dostrzega zwizki midzy biologi a innymi dziedzinami nauk przyrodniczych
i spoecznych [].
57
Wymagania szczegowe
I. Budowa chemiczna organizmw.
1. Zagadnienia oglne. Zdajcy:
2) wymienia pierwiastki biogenne ([] N []) i omawia ich znaczenie [].
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
3. Bakterie. Zdajcy:
4) przedstawia rol bakterii w yciu czowieka i w przyrodzie ([] w kreniu azotu).
7. Roliny odywianie si. Zdajcy:
1) wskazuje gwne makroelementy ([] N []) oraz okrela ich rda dla rolin.
VII. Ekologia.
3. Zalenoci midzygatunkowe. Zdajcy:
7) wykazuje rol zalenoci mutualistycznych (fakultatywnych i obligatoryjnych jedno- lub
obustronnie) w przyrodzie, posugujc si uprzednio poznanymi przykadami ([] wspycie
korzeni rolin z bakteriami wicymi azot []).
5.5) obieg azotu.
a) (01)
Rozwizanie
58
b) (01)
Rozwizanie
59
Dziaania
1.
2.
3.
4.
5.
TAK
NIE
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] przedstawia i wyjania zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem [...].
V. V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe, [] dostrzega zwizki midzy
miedzy biologi a innymi dziedzinami nauk przyrodniczych.
Wymagania szczegowe
IV. Przegld rnorodnoci organizmw.
10. Grzyby. Zdajcy:
4) przedstawia zwizki symbiotyczne, w ktre wchodz grzyby (w tym mikoryz).
7) przedstawia znaczenie grzybw w gospodarce [...].
Rozwizanie
Nr
Dziaania
TAK
NIE
1.
2.
3.
4.
5.
X
X
60
Czci podziemne
2,1
1,0
0,7
0,4
2,9
2,3
2,2
2,2
61
czci nadziemne
czci podziemne
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
2
10
30
50
62
b) (02)
Rozwizanie
63
wolny wybieg
chw naziemny
chw klatkowy
4,6
1,6
1,4
64
65
a) (02)
Rozwizanie
66
c) (01)
Rozwizanie Dioksyny s lipofilne, a wic obniony poziom tuszczu zmniejszy
ich kumulacj w jajach.
1 pkt za prawidowe wyjanienie.
Schemat
punktowania 0 pkt za bdne wyjanienie lub brak odpowiedzi.
0 pkt; stwierdzenie zdajcego nie
Przykadowe Poniewa dioksyny znajduj si
w tuszczu.
wyjania zwizku midzy poziomem
ocenione
tuszczu w jaju a zawartoci w nim
odpowiedzi
dioksyn.
Poniewa dioksyny
0 pkt; nieznajomo pojcia
charakteryzuj si lipofilowoci, lipofilowo i w efekcie bdne
tzn. nie akumuluj si w tuszczu. stwierdzenie.
Im mniej dioksyn, tym mniej
0 pkt; przyczyna i skutek zostay
tuszczu.
zamienione.
d) (01)
Rozwizanie Ferma powinna znajdowa si w duej odlegoci od zakadw
przemysowych / spalarni paliw kopalnych / miejsc o duym nateniu
transportu / duych skupisk ludnoci.
1 pkt za podanie prawidowego kryterium lokalizacji.
Schemat
punktowania 0 pkt za bdne kryterium lokalizacji lub brak odpowiedzi.
0 pkt; odpowied zbyt oglna,
Przykadowe Obecno zakadw
przemysowych.
brak wskazania kryterium, czyli duej
ocenione
odlegoci fermy od zakadw
odpowiedzi
przemysowych.
Obecno bezkrgowcw
0 pkt; brak zwizku z poziomem dioksyn,
w glebie.
kryterium niemoliwe do spenienia.
Zadanie 26. (02)
U pustuek dorose osobniki opiekuj si modymi. Przeprowadzono dowiadczenie, ktrego
celem byo zbadanie zalenoci pomidzy wielkoci lgw pustuek a przeywalnoci
najbliszej zimy przez rodzicw opiekujcych si tymi lgami.
Na diagramie przedstawiono wyniki dowiadczenia.
67
68
b) (01)
Rozwizanie
69
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] przedstawia i wyjania procesy i zjawiska biologiczne; [] przedstawia
i wyjania zalenoci midzy organizmem a rodowiskiem, wskazuje rda rnorodnoci
biologicznej [], interpretuje rnorodno organizmw na Ziemi jako efekt ewolucji
biologicznej.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] odnosi si krytycznie do przedstawionych informacji [], wyjania zalenoci
przyczynowo-skutkowe [].
Wymagania szczegowe
IX. Ewolucja.
2. Dobr naturalny. Zdajcy:
2) przedstawia mechanizm dziaania doboru naturalnego i jego rodzaje (stabilizujcy,
kierunkowy, rnicujcy), omawia skutki doboru w postaci powstawania adaptacji
u organizmw;
3) przedstawia adaptacje wybranych (poznanych wczeniej gatunkw) do ycia w okrelonych
warunkach rodowiska.
Czynnik selekcyjny: 1. ptaki ywice si tym gatunkiem limaka.
Ten czynnik selekcyjny: A. sprzyja wicej ni jednemu fenotypowi,
eliminujc formy porednie.
1 pkt za zaznaczenie waciwego rodzaju czynnika selekcyjnego
Schemat
punktowania oraz poprawnego opisu jego dziaania.
0 pkt za zaznaczenie waciwego rodzaju czynnika selekcyjnego
oraz brak lub niewaciwy przykad opisu jego dziaania (lub odwrotnie);
za zaznaczenie odpowiedzi innej ni poprawna, za wskazanie wicej
ni jednej odpowiedzi, za brak zaznaczenia odpowiedzi.
Rozwizanie
Rodzaje narzdw
1. narzdy szcztkowe
2. narzdy analogiczne
3. narzdy homologiczne
Wymagania oglne
I. Poznanie wiata organizmw na rnych poziomach organizacji ycia.
Zdajcy [] interpretuje rnorodno organizmw na Ziemi jako efekt ewolucji
biologicznej.
V. Rozumowanie i argumentacja.
Zdajcy [] wyjania zalenoci przyczynowo-skutkowe [].
70
Wymagania szczegowe
IX. Ewolucja.
1. rda wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji. Zdajcy:
1) przedstawia podstawowe rda wiedzy o mechanizmach i przebiegu ewolucji (budowa
[] organizmw []).
Proces ewolucyjny: A. / dywergencja.
Rodzaj narzdw: 3. / narzdy homologiczne.
1 pkt za prawidowy wybr procesu i narzdw.
Schemat
punktowania 0 pkt za nieprawidowy wybr procesu lub nieprawidowy wybr
narzdw lub brak odpowiedzi.
Rozwizanie
2.2.
71
Tj. 7 ust. 1 rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunkw
organizowania ksztacenia, wychowania i opieki dla dzieci i modziey niepenosprawnych oraz niedostosowanych spoecznie w przedszkolach, szkoach i oddziaach oglnodostpnych lub integracyjnych (Dz.U. Nr 228,
poz. 1490, z pn. zm.).
72
73
w zakresie historii:
-
74
w zakresie matematyki:
-
w zakresie fizyki:
-
w zakresie geografii:
-
Przewodniczcy KRASP
prof. zw. dr hab. Wiesaw Bany