Sie sind auf Seite 1von 45
Dign dong luc hoc long tie 1 MUC LUC MO DAU.. 1. Phuong trinh Dir 2. Cae nghigm cia phong trinh Dirac . Hiép bién song tuyén tinh... 4, Photon 5, Cae qui tic Feynman cho Dién dong lye hoc hugng tir 6. Vidy 7. Tha thuat Casimir va Dinh ly vét 27 8. Tiét dién va cham va théi gian s6ng .. 9. Sy tai chuan hoa. TAL LIEU THAM KHAO ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dién dong luc hoc lugng tit 2 MO BAU ‘Trong quang hoc cé dién, anh sing duge truyén di theo moi phuong va su giao thoa cia ching tuin theo nguyén ly Fermat, Tong ty, trong Dign dong lye hoc lugng tir (QED- quantum electrodynamics), én séng (hay bit ki mét hat nao nh mt electron hoc mot proton) cé thé truyén di theo phuong bit ki béi cde guong hoje théu kinh, Ngudi quan sét (6 mOt vj tri dic bigt) nhfn th4y mOt céch don gidn két qua todn hge eiia moi him séng tang cudng, nhwr 1a mot tng cde tich phin dung. Gidi thich theo céch Khéc, céc qui dao duge quan nigm 1a phi vit chat, cde cdu tric toan hoc 1a trong dong ‘voi ching, trong giéi han c6 thé. Twong tw nhu qui dao ctia co hoc Iugng tir phi tuong d6i tinh, cde cdu tric khdc nhau déng gop vio sy phat trién cia Trdg hrong tir mé tard sy tt yéu hoan thién cdc phuong trinh chuyén déng cé dién. Do dé theo hinh thite luan QED, anh sang c6 thé truyén nhanh hon hoae chim hon c, nhung sé truyén véi van toc trung binh © Trong QED, 1y thuyét nhiéu loan Iugng tir miéu ta cdc hat tich dign tuong tac thong qua trao 46i cde quang tir, Bién 49 cita cdc tuong téc nay cé thé tinh duge bang ly thuyét nhigu loan; cée céng thie hon chinh e6 mt edch biéu dién hinh tugng dng lu Y nb cdc biéu dé Feynman, QED Ia ly thuyét ma cc 45 Feynman duge ap dung én. Ce biéu dé nay duge phat minh ra trén co sé cla Lagrangian trong co hoc. Ding biéu dé Feynman, c6 thé biéu dién moi qui dao kha di tir diém dau cho dén diém cuéi. Méi qui dao duge gin voi m6t bién d6 xic suat, va bién d6 thyc ma ta quan sat 14 ting cua cde bién d6 trén cdc qui dao kha di. Cac qui dao wii pha khéng déi déng gop nhiéu nhat (do su giao thoa véi cdc séng ngugc pha) — két qua nay cing giéng nhw sy giao thoa song cia hai ngudn phat séng dimg yén trong co hoc. ‘M6 hinh cii cia dién dng luc hoc lugng tit chi bao gdm trao d6i quang tit riéng 1é, nhung Sin-Itiro Tomonaga, Julian Schwinger va Richard Feynman nhin raring tinh, hudng Iai phite tap hon rat nhiéu vi tan xa dién ti-dién ti cé thé bao gdm trao déi mét vai quang tit. M6t dién tich diém tran trui khéng tOn tai trong bite tranh cla ho. Dién tich uén tgo ra m@t dim cée cp hat-phan hat do 6 xung quanh n6, do dé, m6 men tir higu dung cia né thay déi va thé ning Coulomb ciing bi bién déi tai cdc khong cdch ngin. Cée tinh todn tir m6 hinh nay da tdi tao Iai cde dit ligu thre nghiém cia Kusch va Lamb voi mét d@ chinh xde ngye nhién vi m6 hinh dign d6ng lye hoc lugng tir méi duge coi 14 mét ly thuyét chinh xéc nhdt da ting cé. Tomonaga, Schwinger va Feynman cing nhan gidi Nobel vat ly nim 1965. Phat trién nay ciia dign dng lye hoc hong tit lai cé mot tm quan trong vi dai nbét cho ca vige migu ta cde hign tugng vat Iy ning lugng cao. ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dién déng luc hoc luong tie 3 1. Phuong trinh Dirac Mau “ABC” tuy 14 mOt ly thuyét trudng Iugng tir hoan todn phi hop nhung né khdng m6 ta duge thé gidi thre vi céc hat A,B,C c6 spin bing 0, trong khi d6 cde quark va lepton mang spin 1/2, va cde trung ttt mang spin bing 1. Vige tinh dén spin e6 thé Ia kha phite tap vé mat sé hoc; d6 1a ly do tai sao ta dwa ra phép tinh Feynman trong ngt cinh cia mt ly thuyét “a3 choi” hoan toan khOng cé nhimg ric r6i trén, Trong co hoc lugng ti phi trong déi tinh cic hat duge m6 14 boi phuong trinh Schrédinger, con trong co hoc lugng ti tong déi tinh cac hat c6 spin bing 0 dugc mé ta bing phuong trinh Klein — Gordon, cée hat 06 spin 1/2 boi phuong trinh Dirac va cée hat ¢6 spin 1 boi phuong trinh Proca, Tuy nhién mét khi céc qui tic Feynman da duge thiét lap thi phuong trinh trudng co ban mat din hiéu luc vé can bin. Nhung wii cdc hat c6 spin 1/2, ki hiéu cua qui the Feynman da gid dinh vé sw tong tw v6i phuong trinh Dirac. Thé nén trong ba phan tiép theo, ta sé nghién ciru ly thuyét Dirac trong theo dig nghia c né, Ta da thiét 1p dugc phuong trinh Schrédinger bang viéc bit dau wi hé thitc nang xung lugng ¢6 dién 2 P FiiveE 2m a.) p dung cach mé ta lugng tir h a sty, BE >ine Pa a (1.2) va dé todn tir thu duge tée dung 1én ham song eho két qua : 2 -Zvvs reine 2m (1.3) (Phuong trinh Schrédinger) Phuong trinh Klein — Gordon cé thé thu duge bang chinh phuong phap nay, du v6i mdi lién hé ning — xung lugng tong doi tinh E? — pre? = mec* p*p, — mc? =0 (4) Hode (tirnay ta s@ bo qua thé ning, va ta chi xir ly cdc hat “edo ). Dang ngac nhién 1a céch md ta lugng ti (7.2) khong doi hoi sw bién di trong déi tinh; theo ki higu vecto bon chicu D, — ih 8, (1s) ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 4 a Voi Ba = ae (1.6) Tie a a a a= = 5 B= ae 7 ‘Thay (1.5) vao (1.4) va dé dao ham tae d6ng lén ham séng ¥ ta thu duge —h? #8, — mc? = 0 1A ‘me Hay: -3 Sh wy- (Fy (Phuong trinh Klein - Gordon ) (1.8) (9) Schrodinger 1 ring dim phd ra phuong trinh niy truéc cd phuong trinh phi tuong déi tinh mang tén dng; né thm chi cOn bj phi nhan vé cn bin wi bj cho 14 khong tuong thich voi ¥ nghia théng ké cia him séng ¥ [tic (| |) 1a xdc sudt tim thy hat 6 diém (xy |. Nguén géc cia su khé khan nay 1a do phuong trinh Klein — Gordon 1a phuong trinh bac hai theo thi gian t (phuong trinh Schrédinger 14 phuong trinh bac nhét theo t). Vi thé Dirac bit dau tim kiém m6t phuong trinh phi hgp véi cong thite ning xung Iuong tuong di tinh bac nhat theo théi gian. Nhung nim 1934 Pauli vi Weisskopf da chi ra ring ¥ nghia thong ké ty n6 di van dé trong ly thuyét Iuong tir tuong déi tinh, va hoan tra phuong trinh Klein ~ Gordon tré Iai ding vj tri tuygt voi ciia nd, trong khi van duy tri phuong trinh Dirac cho cdc hat ¢6 spin 1/2. Chién luge co bin ciia Dirac 1a “at thita s6” cho hé thite ning — xung lgng (14). Viée nay sé tré nén dé ding néu ta chi c6 p* (tite néu p = 0) (PY — mc? = (p? + mey(p? — me) = 0 (1.10) Ta duge hai phuong trinh bac nhat : eral +m = (P= me) =0 ggg (+ Md) = 0 aan Phuong trinh ndo trong s6 hai phuong trinh nay déu dim bio ring p“p, - m7c?=0. Nhung sé la mét van dé khéc khi ba thanh phan con lai cia p, duge tinh dén, trong truéng hyp 46 ta sé di tim biéu thite duéi dang : ‘Ha Nam Thanh Dién déng lec hoc lurgng tit 5 2) = (38 (p"p, ~ mc?) = (B*p, + meKy'p, ~ me) (1.12) voi B* va 7’ Ia tam hé sé cin duge xéc dinh. Khai trién vé phai ciia (7.12), taduge : Bry'pepy ~ me(B* — yp, — mec? Dé khdng cé sé hang nao phy thudc tuyén tinh vao py, ta chon BX = can tim hé sé . sau cing ta 1 sao cho PY, = VV DPr tite 1a (PY = ('Y = (PY = (YP = OP FY + C' POY + PP +P PRY t+ 7! + 'YPoP +? + Py \pope + (V9? + -¥°y)PoPs + yy? + yy ipa + (yy + y's + a8 + Py \pops (1.13) h t ¥ tong sang gid: néu y 1a cde ma tran thay vi cde con sé thi sé nhw thé ndo ? Khi céc ma tran 1a KhOng giao hodn, ta cé thé tim thdy mét tap hgp sao cho : Caveats Opa Oeil ay tvv=0, voi pv (1.14) = = 1, nhumg dudng nhu khong 6 nay, Dirac a3 Hay ngin gon hon 1a: fy", y"} = 2ge" (1.15) voi g“” lama tran Minkowski, va déu méc nhon thé hign mét phan giao hodn tie. {A, B} = AB + BA a6) Ta c6 thé tu giai quyét van dé nay mét binh thudng. Diéu ny cé thé thyc hién duge, mac dit ma trén nhé nhat 1a 4 x 4. Cé mét sé tap hyp tuong duong cdc “ma tran gamma”; ta s@ sir dyng qui uée chudn “ Bjorken va Drell ” : 0 *) (1.17) ea) ¥ Trong d6 o! (i = 1,2,3) 18 cde ma tran Pauli di chi ra, 1 biéu thi cho ma tran don vj dp 2 x 2,0 biéu thi cho ma tra ‘Ap 2 x 2 cita cae sé 0. ‘Ha Nam Thanh Dign dng luc hoc luong tie 6 Nhu mét phuong trinh ma tran cép 4 x 4, hé thite ning — xung long tuong d6i ‘tinh cho ra thira sé: aera ee dy — me) = (p*p, — mec?) = (y'p, + meyy*p, — me) = 0 (1.18) Bay gid ta thu duge phuong trinh Dirac khi tach ra m6t s6 hang (van dé khéng phai 1a sé nao, ma day 14 m6t cach chon theo qui uée) ¥'D, — me = 0 (1.19) Thyc hign sy thay thé thong thudng p, —> # — (phuong trinh 7.5), va cho két qua tée dung Ién ham song ¥ iny’dy — mey = 0 (1.20) ( Phuong trinh Dirac) Luu y ring ¥ la mét ma tran cdp 4 x 4: (vw v2 vs \ va / (1.21) v Ta goi d6 1a“ lung Spinor” hay “ Spin Dirac ” (Mac dit né gém 4 thinh phan nhung 46 khéng phai 1a vecto 4 chiéu. Trong phan 3 ta sé chi ra n6 thay d6i nhu thé nao khi ta thay 446i hé quan tinh; n6 sé khong phai 1A mét phép bién déi Lorenzt thong thudng). 2.Cac nghiém cia phuong trinh Dirac Bay gid ta sé di tim cae nghiém don gian ctia phuong trinh Dirac. Trude hét gid str ring Y dc lap d6i voi vi tri oo aoe ox ay az ty Cling voi (7.5), phuong trinh nay m6 t8 mot trang théi cO xung Iugng lugng bing kh6ng( p = 0). Phuong trinh Dirac gian wéc thinh : ih PG meen 0 @2) Hoae I Nein) eer ice (¥4) (( Nove) We 2.3) ‘Ha Nam Thanh Dign déng luc hoc long tie 7 _(% va= 2 (2.4) v3 v= ( Wa (2.5) mang hai thanh phan phia dui. Do dé we BRT ag ety (0), alt) = oY (0) Trong 6 mang hai thinh phan phia trén, va Va cée nghigm 1a vat) 7) Ta xem thir iE h em 28) nh 1a sy phy thuge thoi gian dic trmg cia mOt trang thai Ingng tir voi nding lugng E. ‘Déi Wi mot hat dimg thi E = mc’, do 46 Y% trong trudng hop p = 0 chinh xéc ‘Ai ma ta mong dgi, Nhumg wi % thi sao ? Dudng nhw né mé ta mét trang thai voi nding Iugng diéu dau tién ma Dirac cé trinh bang cdch am (E = -mc? ), Day 1a mt that bai lon va bién v6 han” khéng nhin thay duge cia cae hat cé nang Iugng am, né- gia thiét vé mot * lap day cdc trang thai khéng mong muén. Thay vi lam thé, bay gid ta gidi thich nghigm “nang Iugng am” bing céch dua ra cdc phan hat v6i ning lugng duong. Theo 46, vi du nh % mé ta cae electron thi % sé m6 ta cde positron, Méi ham séng 1a mot spinor hai thinh phan, ding véi hé c6 spin 1/2. ‘Tém lai, phuong trinh Dirac wi p = 0 thita nhin bén nghiém dc lap (b6 qua cae thira sé chudn héa ) evkmetyay yo YP) = eitmerimy yO = eriimerimy = etknctimy o-oo Soot -oos S0-0 ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc luong tie 8 lan lugt m6 mét electron wi spin hudng lén, m@t electron huéng xudng, mt positron véi spin hudng 1én va m6t positron véi spin huéng xuéng. Tiép theo ta di timnghiém song phing duéi dang = W/R(Et-p-r), Ur, ) = ae u(E, p) (2.10) hole theo ki higu gon hon = gen Vx) = ae"? ul py eu) (véi a 14 hang s6 chuan héa, tuy khong phi hop wei myc dich biéu dién cia ta nhumg can thiét sau nay dé gitt cho don yj phi hgp). Ta hi vong tim thay mét lwéng spin u(p) sao cho ¥{x) théa min phwong trinh Dirac ( hic nay p = (E/.p) chi don gin 1a m@t tap hop cua bén tham sé tly §, nhung wi ching biéu dign cho ning lrgng va xung lugng nén don ki ty thich hop ngay tir khi bit gidn nat 18 ta gin cho ching é Yao x xéc dinh béi sé mii i ay = 4 paeimony ” h (2.12) Thay biéu thie nay vio phuong trinh Dirac (7.20), ta c6 vytp,ae- Py — meae™Py = 0 hoi (’p, — meu = 0 2.13) Phuong trinh nay duge biét dén nhw 1a “phuong trinh Dirac trong khong gian xung lugng ”. Luu y rang d6 1a m6t phuong trinh thuan tiy dai sé va khong c6 dao ham. Néu u théa man phuong trinh (2.12) thi ¥ (& phuong trinh 2.10) théa man phuong trinh Dirac (1.20). mes: TAP Ely oS Oe ae) exw Do do ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 9 Trong d6 chi s6 dui A biéu thj cho hai thinh phn phia trén va B bidu thj cho hai thanh phan phia duéi. Dé thoa man phuong trinh (2.12), ta phai cd c ¢ Us = mall (pro)us, Up Et me (D+o)us as Thay up vao uy ta duge : ct 2 Us = Sa (PS ‘U, 4 = FE gic (PO) Ma (2.16) Nhung do _ (° ‘+ (° “)e (; °) Po=Pd, ght Pl, g)tPAy 1 - ( Pz (Px- ”) (Px + iy) Pe (2.17) Nén (p-o)? ( BE + (De iM Px + iP,) APs ipy) — PDs ~ ) ADs + ipy) — pADs + ipy) (Px + ipyDs — ivy) + BE (2.18) voi 1 14 ma tran don vi cdp 2 x 2. Vay (2.19) Va do 46 E2 = mict = pict en Tite 1a a8 thoa man phuong trinh Dirac, E va p (6 phyong trinh 2.10) phai tuan theo hé thite nang — xung lugng tuong d6i tinh, Phuong trinh theo E 6 (2.20) cho ta hai nghigm: E= 4+Vmbtc* + pc? (2.21) Nghiém duong img voi cdc trang thai hat, nghiém am img wsi cdc trang thdi cita phan hat. Quay lai phuong trinh (2.15) va sir dung (2.17), van dé tré nén don gian khi xdy dung bén nghiém d6c lap cia phuong trinh Dirac (bé qua céc thira sé chudn héa) ‘Ha Nam Thanh Dién dong luc hoc lugng tit 10 ! =~ —*_p.o}=_—*( (y a %=(6). oa Eero A)" Z ma, in) 0 ~ eye (me ipy (2) dat u=(°), th "Fem a() ( ~p: ) ‘Voi (1) va (2) ta phai ding dau cOng & phuong trinh (2.21), néu khong up sé bat dinh khi p > 0, day 1d didu d8 hiéu wi him song cae hat. Véi (3) va (4) ta bude phai ding dau trir, dé 1a cdc trang thai ctia phan hat. Thong thudng ta chun héa cdc spinor nay theo céch sao cho ulu = 2|Bi/c (2.23) V6i déu céng ki hiéu cho lién hop chuyén vi (hay “lién hop Hermit”) a u=| 2 |) ut = (ape) x é Do do lu = lal? + [BP + lyP + [oP (2.24) Vay bén nghiém 1a 1 an) 0 1 u =n] cle » ue = N{ €(Px— ty) E+ me? E+ me? (ps + ipy) cp) E+me?/ E+ me? (v6i E = Vict + pic) ) ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie M1 /_c(p:) [CPx — obs — ib) \ E- me? E- me? (Px + ipy) c(-p:) 0) = y | APe* Py = yf Pe WON me? |? MOM Emmet | 1 0 o / 1 / (v6i f= —Vnre? + ped) ) (2.25) ‘Va hang sé chuan hoa 1a =Viptmeye = V(IE| + me*ye (2.26) C6 thé dodn nhan duge u'? mé t& mét electron voi spin huéng lén, uv” véi spin nhung khéng phai nh vay. Véi cae hat Dirac, céc ma tran spin 1a: ) 0 «, (2.27) vi c6 thé dé ding kiém tra ring u"”, ching han, khéng phai la mét trang thi riéng cia E,. Tuy nhién, néu ta huéng true z theo chiéu chuyén dng tl (rung hop ny ps = py = 0) thi u?, uu va u”? Ia cde spinor riéng ctia S,; u va u®? 1a spin huéng Ién, u? vau” 1 cde spin huréng xubng, Nhu da ndi & phan trudc thi E va p (trong biéu thite 2.10) 1a céc tham sé todn hoc tuong img nang Iugng va xung Ingng trong vét li, va diéu nay hoan toan ding cho cde trang thai cia electron, ul”) va u' ° vau khong thé biéu thi cho nang Juong cia positron; tat cd cdc hat ty do, nhu electron va positron, déu mang nang Iuons duong, Nghigm nang lwong am phai duge gidi thich Iai nhw céc trang thai phan hat vi nang lung duong, Dé bigu dién cc nghim ndy dudi dang ning lugng vi xung lugng cia positron, ching ta dao céc dau cia E va p: ?) Tuy nhién, E 6 ui Ur, t) = aelMEMP-Oy(—E, -p) [cho nghiém (3) va (4)] (2.28) Chi ¥ ring ching giéng véi cde gidn 14 chip nhan mét qui uéc khac nghigm ci trong phuong trinh Dirac; ta chi don dau cho céc tham sé, dé pha hop hon wi ¥ nghia vat li ca ching. Nguéi ta thudng sir dung ki ty v cho cée trang thai cia positron, duge biéu dién duéi dang ning lugng vi xung long ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc luong tie 12 ‘c(Px — IPy) E+ me? (=p) E+ me? 0 1 vOE, p) = u%(-E, —p) = NI (p2) E+ me? cl Px + ip,) E+me |? 1 0 (voi E = Vie + pc?) ) (2.29) vXE, p) = —u°(-E, —p) Ti dé ta sé khong dé cp dén u® va u nita; cde nghiém ta sé ding 2 u"?, u® (biéu dign hai trang thai spin cia mét electron wi ning Iugng E va xung Ivgng p) va vi), v® (bidu hai trang thai spin cia positron wi ning lugng E va xung luong p). Luu ¥ rang trong khi u thoa man phong trinh Dirac (2.13) trong khéng gian xung rong dudi dang (7’p, — meju = 0 (2.13) ‘Thi v tuan theo phuong trinh wi déu cua p, nguge (’p, + mejv = 0 (2.30) M6t cach ngdu nhién, séng phang 1a cde nghiém dae biét cia phuong trinh Dirac. Ching mé ta cde hat v6i cde ning Iugng va xung lugng dic trung, va trong mot thi nghiém don gidn ching 14 cdc tham sé ma ta c6 thé do va diéu chinh duge. 3. Hiép bién song tuyén tinh 1 ring céc thanh phan cia mét spinor Dirac khéng bién d6i nh mét vecto bén chiéu khi ta chuyén tit hé quan tinh sang m6t hé khac. Vay ching chuyén déi nhu thé ndo ? Ta s& khéng néi cu thé 6 day ra két qua: ‘Néu ta dén mét hé dang dich chuyén véi téc d6 v theo phuong x thi qui tac bién déi yoy = sy ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 13 voi S la ma tran cdp 4 x 4 seatanie(® %) we Vi oh (3.2) wi a. = +Vi(y + 1) G3) wa Y= IW fe? Gia sit ta mudn xy dung mét dai long vo hudng khong ¢6 mot spinor y . Ta thir 1 thite Ya) = pif + Wea? + Wea? + Nea? va (3.4) Nhung 46 lai khéng phai 1a m6t vo huéng, ta cé thé kiém tra bang cach 4p dyng qui tic bién déi di cé: (3.5) That vay: (3.6) Di nhién, tong cde binh phuong cia cdc yéu té cla vecto bén chiéu 1a bat bién, ta can cde dau trir “- ” cho céc thanh phan khéng gian, Véi mt phép thu-va-I6i nho ta sé iu tri cho thanh phan thir 3 va thir 4. Do dé ta sé dua ra phép hiép bién vecto bén chiéu dé gitt nguyén cae ki higu ve déu, bay gid ta sé trinh bay ham lién hiép: kham phd ra rang trong trudng hop ci Pav =U VED (3.7) Ta thira nhan dai Luong W = vty = Wil? + lyoP — Wal? — Wal? (3.8) 1 bit bién tuong déi tinh. Voi S*y°S = y’, vado a6 Cay = WYN = vist SY = YY = We (3.9) Ta da phan biét duge v6 huéng va gia v6 huéng theo cdc tinh cht ciia ching theo cae phép bién déi chin 18, P: (x,y,z) > (-x,-y,-z) . Cac gid v6 huéng thay d6i dau, con cde vO hung thi khong. Vay ¥¥ 1a v6 hudng hay gid vO hudng? Trwé Dirac bién déi nhu thé nao theo P. Mét lan nita, ta sé khong thié két qua ¢ hét ta can biét spinor. ap né ma chi trich dan ‘Ha Nam Thanh Dign déng luc hoc luong tie 14 voy (3.10) Theo 46 CY = WY = VOY yy = vy = We Gull) ‘Vi thé m) 1a bat bién theo phép bién déi chin- 1é, n6 14 mot v6 hung. Nhung ta cfing cé thé dong thai thyc hién mét gia vo huéng khong cé y: vy (3.12) 01 5 we ja Pala = ¥ = i y'yy (; 0) (3.13) Theo phép bién déi chin 18 AW = WY = ved = Vd 1. 7° & nguge phia v6i 7° nhung ta c6 thé dao vj tri cla ching bing céch [luu ¥ 1a Gy")? = Inu ¥ rang n6é phan giao hoan wi y!, 7° va 7’ ( (phuomg trinh 7.15) va ty giao hodn voi chinhns =P PSP ey a-P eae) do do 9 = ip ylyryy? = (-1P iy yy) = Tuong ty, 7° cing phan giao hodn voi cée ma tran 7 khée: {7,7} =0 (3.15) Trong bat ki truéng hop no thi WW = Wy = -GyD (3.16) do dé né KA mt gid v6 hung. Nhu vay, c6 16 tich c6 dang y;*y;, (léy mét thinh phan cia y* va mét thanh cla y) Khi i, j chay tir 1 dén 4, Mudi séu tich may c6 thé cOng lai voi nhau theo hing t8 hop tuyén tinh khdc nhau 48 xdy dung nén céc dai lvong wi cdc tinh chit dich chuyén 48 nbn thiy, nu 1a CQ) W =. hing (1 than phin) 2) WV = gia wo huong (I thanh phan) G) wy veeto (4thanh phiny $317) (4) bry = gid veeto (4 than phin) (5) Yo" —tenxo phin ximg (6 thanh phin) ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 15 © cyt — pr Fa vy") Voi (3.18) Né cho ta 16 sé hang, day 1a tit cd nhimg gi ta hi vong cé thé lam duge theo céch nay. Ta khong thé thiét lap mét tensor déi xtmg song tuyén tinh trong y* va y, vanéu ta dang tim mot vecto thi ¥7°Y chi 1 mt don ett (nghi theo céch khéc 46 chinh la: 1, 7° ov 7% yao" cdu think mt co sé cia khong gian ctia moi ma tran edp 4 x 4, bt ki n 4 x 4 nao déu cé thé viét dui dang phu thudc tuyé 16 86 Die bi¢t néu gip phdi tich ca nim ma tran ching han, thi ta c6 thé chic chin rang nd c6 thé duge rit gon thanh tich cua khéng nhiéu hon hai thinh phan). Bay gid ta cha y dén ce ki higu 6 (7.68). Dac tinh tensor ciia cdc higp bién song tuyén tinh, va thm chi 14 tinh mét ma t chit cia ching theo toan tir chin 18 duge chi ra d8 ding: ¥Y"Y ging nhu mét vecto bén chiéu, vi né thye sy 1a mét vecto bén chiéu. Nhung 7“ ty nd khong han 1a mot dinh (1.17), ching khong 461 khi ta of vecto bén chiéu, nd 14 mt tap hgp ciia 4 ma tr: dich chuyén qua mét hg quin tinh khc, sy thay 46 4.Photon Trong dign dng lye cé dién dign truéng va tir trudng (E va B) duge thiét lap béi mat d9 dign tich p va mat 49 dong J, duge xde dinh boi ce phuong trinh Maxwell [e V-E=4np ii) V-B=0 (ii) vxe+iB 0 (iv) VXB- ane l 7 ca oc (4.1) Trong ki higu tuong déi tinh, Z va B lap thinh mot tensor phan ximg bac hai, “tensor cudmg 46 trudng” F*” (0 -E, -Ey, -E,\ Ee 0 -B, By E, B, 0 —By \E, -By Be O/ (4.2) (tie 1a F"! = B,, F'? =-B,, w...), trong khi dé pv J cdu thanh mt vecto 4 chiéu J* = (ep, J) (4.3) H¢ cée phuong trinh Maxwell khong thuan nbét (i) va (iv)] bay gid c6 thé duge viét gon lai: an a,Fe = —™ ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc long tit 16 Tir su phan xtmg ctia tenxo FP” (P"” = - F”) , ta thay rang J” 1a khong phan ki. 9,J* = 0 (4.5) Hodc theo ki higu vecto 3 chiéu, V,, dién ti sy bao toan ctia dién tich trong truéng. Giéng nhu voi céc phuong trinh Maxwell thudn nhat, (iii) tuong duong wi céch phat biéu rang B cé thé duge viét duéi dang tich hitu huéng ctia thé vecto A. =~ 6p/6r; day la mét phuong trinh lién tue B=VXxA (4.6) Khi 46 (ii) tr6 think vx(E+i%)-0 c a (4.7) cing tong duong wi phat biéu rang E+(I/c)(@A/ér) co thé duge viét nhu 1a mét gradient ciia thé (4.8) ‘Theo ki higu tuong déi tinh, phuong trinh (4.3) va (4.5) tre thanh Fe = dra" — a'r" (4.9) wi Ab =(V,A) (4.10) Du6i dang thé vecto 4 chiéu, cdc phuong trinh Maxwell khéng thuan nhit (4.4) cho 8,04’ — 08, A") > a a ¢ (4.11) Trong dign déng lyc cé dién, cac tring 1a cdc thye thé vat li, cde thé 1a cde céng thie ton hye hitu ich don gidn, Do biéu thite cia thé ning luén tyr phi hgp vei hé ede phuong trinh Maxwell : v6i céc biéu thite (4.3) va (4.4), (ii) va Gi) luén duge thoa man, c6 thé hop Iy. Nhung 6 phuong trinh (4.8) su Khdng thich hgp cia biéu thie thé ning 1d 6 ché V va A khdng duge xde dinh m6t céich don nhit. Thue vay, tit phuong trinh (4.6) ta thiy ring cdc thé méi A, =A, +d (4.12) nén V va A ta da dinh nghia nhw trén (voi 2 la ham bat ki cla vi tri va thoi gian) cing khéng xéc dinh don nhat vi eta" —@"Ar = 0"A"—6"A". Su thay Adi goi la phép bién d6i dinh c@, Ta co thé khai théc sy dinh c& ty do nay dé bude cdc diéu kién bé sung cho thé 4c thé ma khong anh huéng dén trudng duge 3,4" =0 (4.13) ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 7 Dé chinh 1a diéu kign djnh c& Lorentz, voi digu kign niy phuong trinh Maxwell (7.80) duge don giin héa hon nia c (4.14) O= Trong 45 dug goi lA todn tit D’ Alember. ‘Tuy nhién, diéu kign Lorentz khéng xdc dinh don nhit A“. Cac phép bién déi dinh @ khéc c6 kha ning hon, né khéng lam nhiéu loan phuong trinh (4.10) va chi ra rang ham dinh e@ 2 thoa min phuong trinh sng: OA=0 (4.15) Nhung n6 khdng chi r6 cdch dé logi bé phan khOng r6 ring edn Iai trong AY, nén ta c6 thé hoa 1a (1) chap nhan sy bat dinh, nghia 14 chap nhan mét sé bac tu do khOng ro rang, hodc (2) bude mét diéu kign bé sung, nd phd vo tinh hiép bién Lorentz cia ly thuyét nay. Ci hai phuong phap nay déu duge sir dung trong vige hinh thinh dign dng lye hoc Iugng tir ma ta sé tiép tye nghién ctu, Trong khong gian ty do, noi ma J” =0 , tachon A =0 (4.16) Diéu kign dinh c& Lorentz hic nay 1a. V-A=0 (4.17) Céch chon nay (phép dinh cé n Coulomb) 1a khé don giin, nhung bing cach chon mét thanh phan (4°) véi cho phuong phdp dac biét ta bi gidi han & mét hé quén tinh cy thé (hodc né budc ta thye hién mét phép bién déi chudn trong trong méi tuong quan voi moi phép bién d6i Lorentz duy tri diéu kién chuan Coulomb). Trong dign dong Ie Ingng tir A” tré thinh ham séng cua photon, Photon ty do théa min phuong trinh (4.11) wi J” =0 O4*=0 (4.18) ta thy rd d6 cing chinh 14 phuong trinh Klein ~ Gordon cho hat khong khéi Ivong. Nhu truéng hop phuong trinh Dirac, ta tim céc nghiém song phing wi xung lwgng p=(Elep): AMX) = ae“? QH(p) (4.19) trong 46 “ la vécto phan cye — dic trmg cho spin cia photon — va a [a thita sé chuan hoa. Thay biéu thite (7.88) vio phuong trinh (7.87), ta thu duge diéu kign trén p!: p’p,=0, 9045 E= |ple (4.20) d6 phai 1a hat khéng khdi Iuong. Thém vao dé, ¢” c6 bén thinh phan, nhung ching khéng hodn toan d6c 14 kién Lorentz (4.10) ddi héi ring ‘Ha Nam Thanh Dign dng luc hoc luong tie 18 pe, = 0 (4.21) Hon nita, theo phép dinh c& Coulomb ta 6: ep=0 (4.22) tife 14 véeto phan cye ba chiéu thing goe voi phirong lan truyén, ta néi m6t photon ty do bj phan cue ngang. Vi thé phép dinh c& Coulomb cdn duge biét nhu 1a phép dinh co ngang. Nhu vay, c6 hai vécto' ba chiéu ddc lip tuyén tinh wong géc wi p; vi du, néu p huéng theo truc z thi ta c6 thé chon 1,0,0), a) = (0, 1,0) (4.23) Do dé thay vi phai cé bén nghigm déc lap voi méi xung lung da cho(qua nhiéu d6i véi hat 6 spin bang 1), thi ta chi con lai hai. Nhu vay, ligu cé phai photon cé ba trang thai spin hay khong ? Cau tra 16i 1d khong : cdc hat ¢6 khéi lrgng wi spin s thi c6 2s + 1 cach dinh huéng spin khdc nhau, nhung mét hat khéng khéi Iugng thi chi c6 hai cach, KhOng tinh spin cia n6 ( ngogi trit s = 0 thi chi c mot cdch). Doe theo phuong dich chuyén ching chi cé thé co m,= + 8 hokc m,= - 8 , ndi cach khdc, 6 xoiin cia né chi 6 thé 1a + 1 hode -1. 5. Cac qui tac Feynman cho Dién dong le lwong tir ‘Trong phan 2 ta da tim thay ring cdc electron va positron ty do cé xung lugng p = (E/cp) voi ning lugng E = (m’c* + p?c?)'? duge mé ta boi ham song Electrons Positrons ¥OX) = ae“™%YfKp) Hx) = ae) (5.15 voi s =1,2 cho hai trang thai spin. Céc spinor u”’ va ¥” théa man cdc phuong trinh Dirac trong khéng gian xung long : (yp, — me) (yp, + me)jv = 0 (5.21 va cde lién higp cia ching, 7 — yt 5 = ytyo, thoaman: i(y"p, — mc) = 0 Dy'p, + me) = 0 Ching trye giao Ty =0 BMY = 0 (5.3) chuan hoa iiu = 2me bu = —2me (5.4) va dit, theo nghia la © wd = ("py + me) Dv = (y'p, — me) 2 en ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 19 M6ét tap tuéng minh thong thudng («!",u?),uu!) duge dua ra trong céc phuong trinh (2.24) va (4.28). Thong thuimg, ta sé tinh trung binh céc spin cla electron va positron, va trong truéng hop dé, van dé khéng cén 1a spin huéng lén hay huéng xudng nita; nhing gi at su cin 1a tinh du cha ching. Voi mot sé bai tGp trong d6 spin da duge xée dinh thi ta phai ding céc spinor thich hgp cho truémg hyp nay. ‘Trong khi, m6t photon ty do cé xung lugng p = (E/cp) voi ning lugng E = |ple duge mo ta bai ham song Photons Ara) = ae ey (5.6) trong dé s = 1,2 cho hai trang thai cia spin (hofe sy phan cye) cia photon. Vécto phan eye £4) thoa man diéu kién Lorentz trong khong gian xung lugng : ep,.=0 (5.7) Ching trye giao, theo nghia 1a etiyeuay= 0 (5.8) va chuan hoa (5.9) Theo phép dinh c& Coulomb &=0, ep=0 (5.10) vi vécto phin cye ba chidu tudn theo he thite di ZX (es)ilety)j = 65 — BB; sald G.11) ‘M6t cap tudng minh théng thudng (¢", e® ) duge dua ra 6 bidu thite (4.20). Dé tinh bién 46 M lién hé voi so 45 Feynman cy thé, ta tién hanh nhw sau 1. Ki hiéu : gan cho cc xung lugng bon chiéu di vio va di ra 1a py, pr, -.., Pr cc spin tuong tng 1a s1, 52,..., Sy; cdc ndi xung long bén chiéu 1a qy, q2,..., qa - Dat cde du tuyén nh sau: mdi tén 4 cde ngoai tuyén Fermion chi ra né 1 mot electron hay mt positron; céc mili tén & cdc nOi tuyén Fermion duge gan sao cho “huéng mii tén cho cha dong” qua so dé duge bio toan (tite 14 mgi dinh phai c6 mOt mii tén di vao va mot mii tén di ra). Céc_ mii tén & céc ngoai tuyén photon huéng ra phia trade, wi céc noi iy ¥ (xem hinh 1). tuyén photon thi su lya chon 1a ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc lugng tit 20 Parse P85 Dg 56 \ 4 £ Hinh 1 Mét so dé Dign d6ng lye long ti dién hinh, voi ’ aN ic ngoai tuyén da dat tén (cdc ndi tuyén khéng duge i 1 chirad day.) TEN PS gs, Pads 2. Céc ngoai tuyén : Cac ngoai tuyén déng gop cac thita sé nhu sau: Bin (7): u DiC Wa Din (yd Di( A ):v én ( 9”): & Cée electron Céc Positron Cée Photon pi( ” ): 3. Cée thita sé dinh : Méi dinh dong gop vao mét thita sé igey" Hang sé ghép cap kh6ng thir nguyén g, lién hé voi dién tich cua positron : 8. = eVaajhe = Vara.* 4. Ham truyén : Méi néi tuyén déng gop mét thita sé nhu sau: ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc luong tie 21 a*q, + me) Cfc electron va positron: ~ g? — mec? iB Cac photon : g 5. Sie bao todn nding leong va xung leong : Voi méi dinh, viét mot ham delta didi dang : (2m)* 6%(ky + ky + ks) Voi kj, ky, ky la céc xung Iugng bén chiéu di vio cae dinh (néu céc mii tén huéng ra ngoai thi k sé 14 xung Ivong bén chiéu cia cdc tuyén d6 nhung mang dau tri, ngoai trir cée positron bén ngoai). Thita s6 ny bude phai tudn theo sit béo toan cia nang hrgng va xung Iugng tai dinh 6. Tich phan theo cdc ngi xung luong: Vi mbi noi xung lung q, viet mét thita s6 ta (nyt va lay tich phan. 7. Khut ham Delta : K&t qua sé chita thita sé (2m) + pa + +++ Pn) tuong img voi sy béo toan ning — xung hrgng toan cyc, Khir sé hang nay thi nhimg gi con Iai 1a — iM. Nhw truée day, quy trinh thy hign 1a viét ra tat ca so dd déng gép vao qué trinh dang khdo sét (dén bic ma ta mong muén), tinh bién d6 (9) cho méi so dé, va cong ching lai thinh bién 49 toan phin, sau 46 chén bién d nay vio céng thic thich hyp cla tiét dién va cham hode thi gian séng, néu c6 thé. Day chi 14 mét thi thuat méi : sw phan ximg héa ciia cdc him sng fermion d0i héi ta phai chén thém diu trix trong bién 46 lién © két ma chi khéc nhau khi ta hodn déi cdc ngoai fermion giéng nhau.Van 48 khong phai 1 ta gan dau trir vo so dé nao vi di sao sau d6 téng cing sé duge binh phuong; nhung lai c6 mét dau trir tuong déi giita ching. 8. Sw phan ximg : Tinh dén dau trit gitta cde so dé ma chi khée nhau khi hodn déi hai electron (hay positron) vio (hode ra), hode ciia mOt electron vio W6i mét electron ra (hode nguge lai) Vige du khién ic vong lip fermion sé duge thao luiin & phan cudi chuong. ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign déng luc hoc luong tie 22 6.Vidu Bay gid ta dang & trong hoan canh tai thiét lap nhiéu phép tinh cé dién trong dién d6ng luc luong tit. Dé khong di lac vio chi tiét, ta bat dau woi mOt danh muc cée qué trinh quan trong nhat BANG 1. DANH MUC CAC QUA TRINH CO BAN CUA DIEN DONG LUC LUONG TU Qué trinh bac hai Tin xa electron muon (e+ se + 11) (Tin xa Mott (M >> m)—> tin xa Rutherford (v<e° +e) (Tin xa Moller) Tan xa electron—positron( e& + e* >e +e") (Tin xa Bhabha) Phi dan héi : = o { Hiy cap (e +e" y+ Yt PS, { smemcrsrvere yo i { Tan xa Compton (y +e > y +e") ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 23 Qué trinh bac ba quan trong nhat electron { Mémen tir dj thudng ci Hinh 2 Tin xa electron~ muon Trudng hop don gidn nit 1a tin xa electron — muon, 6 day chi cé mét so dé déng gop vio bic hai Vidy 7.1 Tan xa electron — muon Ap dung cac quy tic Feynman, ta tién hanh dich lii theo méi tuyén fermion (hinh 2): 4 1 (ap, Kiey)u Bur (nyt | [2% psKigeru( ps) ma [(psligey u(r) X Op: — ps — 9)8"(p2 + a — pada Luu ¥ ring cdc chi sé khéng — théi gian trong him truyén photon phi hop voi chi sé ctia cdc thira sé dinh tai nhimg diém két thie khéc nhau ctia tuyén photon. Lay tich phan theo q va khai cin him delta, ta duge ge Ma 1H ps)y"e (DLA psy u(2)] ‘Ha Nam Thanh Dign dng luc hoc huong tie 24 Mic di xuat hién sy phite tap nhung véi bén spinor va tam ma tran 7 thi day van chi La mét con s6, ta c6 thé tinh togn mOt khi cde spin duge xde dinh 1. dy 7.2 Tin xa electron— muon Trong trudng hyp ny cd mét so dé thir hai , trong dé electron thoat ra wéi xung lugng p, va spin s; dén ti : ‘tron c6 xung Iugng p> va spin s, thay vi tt. Pi $1 (Hinh 3). Ta thu duge bién 46 nay tir biéu thite (5.8) mt céch don gin bing céch thay ps, Sy <> pz, 84. Theo qui tc 8, hai so dé déu bi trit di, do dé bién d6 téng hgp 1a 2 — 8 (ay ILA), H2)] (a psy gee =, — 8 am ayy* INL) .(2 an @i- pat (a(4)y*u(1)1LH(3)y.0(2)] 62) el ic electron m= — Hinh 3 Biéu do “xoan” cho tan xa clectron-electron Vidy 7.3 Tan xa electron — positron M6t lan nia, lai c6 hai so dé. So dé thir nhat tuong ty vei so dé electron — muon (hinh 4), (omy f ta xieeyat) Be X [B(2)igey"W(4)16"(D1 — Ps — Q)8"(D2 + 4 — pad ‘Luu ¥ rang qué trinh giat lui doc theo duéng phan hat giéng nhu qué trinh di ti tai cling thoi diém, thir ty ludn 1a ham spinor lién higp / ma tran gamma / ham spinor. Do d6 bién 46 cho biéu oe (H3y*u( 1) 2)7,0(4)] (6.3) So dé cén lai biéu thi sy huy do cia electron va positron, sau dé 1a sy sinh cap (hin 5) : ‘Ha Nam Thanh Dign déng luc hoc luong tie 25 Qn) f (a3)Cigey*0(4)] oa X [B(2)igeru(1)]5“(q — ps — pa)0“(r1 + Dr — g)d'g Bién d6 cho so dé nay 1a Re . My = Hy 2 Ga pp N*M] a 4 Hinh 5 Xay dung biéu dé thir hai véi tan xa electron - positron Hinh 4 ‘1 Pate Tan xa eletron ~ positron Bay gid ta sé cOng thém ching vio, hay trir di ? Hoan déi_ positron vao va electron ra trong so d6 thit hai (hinh 5) va sau d6 vé Iai né theo m@t céu hinh tly bién hon ta lai dugc biéu dé dau tién (hinh 4). Theo qui tc 8, ta cin mt dau trit : 2 m=- ma (83)y"u)BQ)y,04)] *v(4) [5 (2) 1 + He ppt MONI. 6 ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dién déng luc hoc luong tie 26 Vidu7.4 ‘Tan xa Compton Xét mot vi dy lién quan dén him truyén electron va su phin cye photon, trong truéng hgp tan xa Compton, 7 + ¢ > y +e. M6t lan nita lai c6 hai so dé, nhung ching khong khac khi hodn déi cdc fermion, va bién 46 duge céng thém vio. So (hinh 6) cho ta oxy f 0 axieer pao | ga mies CD) X 63)" (D1 — pa ~ Dip + a — pald*g Luu ¥ ring chi sé khéng — thoi gian trong méi vécto phn cue photon phi hgp voi dinh noi photon duge sinh ra hay bi hip thy. Ciing can lu ¥ electron phi hop thé nio khi ta lui theo tuyén fermion. O day ta dua ra mot ‘a sO” [dau / 14 diu sé hodc xuyét trai]. chi sé cla ma tran 7 t a= a"y, (6.6) Hinh7.6 Tin xa Compton R6 ring bién d6 img voi so dé : 2 &% - Mm, = ——8_ __ = _ Mcp mt AMM — + mM] 6.7) Cing lic 46, so 46 thir hai (hinh 7.7) cho ta &e My = 2" Pt PF 3 LW4)e(3)%( a1 + ae + me)e(2)u(1)) (6.8) Va bién d6 tong hgp 1a M. = May + Mey ‘Ha Nam Thanh Dién dong luc hoc lugng tit 27 7. Tha thuat Casimir va Dinh ly vét Trong mgt s6 thi nghigm, cée spin electron (hay positron) dén va di duge xée dinh 18, va sy phan cye photon da duge dua ra, Do dé, viée tiép theo ta can lam Ia chén cae spinor thich hyp va céc vécto phan cue vao biéu thite M., va tinh | HL. |?, dai lwong ta that su can dé xdc dinh tiét dién va cham va thdi gian séng. Tuy nhién, thudng thi ta khong cha ¥ dén spin. Mt thi nghi¢m dién hinh bit dau voi mOt chim hat ¢6 spin dinh huéng ngdu nhién, va sau dé don gién 14 dém 6 hat tan xa theo mOt huéng da chon. Trong trudng hop nay tiét dign va cham phi hgp 1a trung binh cia cdc cdu hinh spin ban dau i, , ta c6 thé tinh | My if )|? cho moi ‘va tong céc cdu hinh spin sau cing f. Vé nguyén t t6 hop kha di va sau d6 tinh tong va trung binh: «|e trung binh tinh trén cdc spin ban dau, téng lay trén ede spin sau cing = |M(i — fl? 5 (A) Pas Paty Hinh 7 So dé thir hai cho tan xa Compton Trong thy t ach truc tiép ma khdng xét dén cdc @ dé hon dé tinh (|M P)mge bién d6 rigng 18 ‘Vi dy nhw bién dé tén xa clectron ~ muon (7.104). Binh phuong hai vé, ta cé : 4 Se ern 7 |a? = conn [a 3)“ LYNE E4 yy te 2B) a1) 14) te 2)T 72) (dé tranh nham lan, ta ding v cho cdc chi sé khong — théi gian thir hai). S6 hang thit nhat va thir ba (hode thir hai va thir tu) c6 thé viét dudi dang tng quat: G = [aa)T u(b) Mah ad)]* (7.3) Wi (a) va (b) dai dign cho céc spin va mémen twong img, va Ty, [> 1a hai ma tran 4x4, Moi qué trinh khéc migu ta & phdn 6, tn xa Moller, tin xa Bhabha va tn xa Compton, cing nhw sy sinh va hiy cp, dua ta dén cde biéu thire voi cdu trie tuong ty. Dé bat dau ta lay lién hiép phitc(ciing 1a lién hop Hermit, vi dai lung trong déu ngoa tran” 1x1): ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc luong tie 28 [a(a)T2u(b)]* = [ula)tyP auch]! = u(b)'THyMuta) (7.4) Voi Ot = y9,va (yop = 1, dods [a{ayPau(b)]* = ulb)'y°y"T3yu(a) = i b)P2u(a) (7.5) vei T= Thy? (7.6) Do 46 G = [HAN ab H)T2u(a)] (17) Bay gié ta tinh tong trén cdc huéng spin cia hat (b). Sir dung hé thire du (4.7), ta 6: =r G- aar{ & upped} Pa ‘b spins ae HayT (w + mecT2ula) = wayQu(a) (7.8) ‘Voi @Q 14 ki higu tam thoi cho ma tran 4x4 Q=T(% + moT2 (7.9) Tuong ty cho hat (a): LY LT G= JX MK pJQue pa 2 ‘aspins b spins Viét ma tran tich mét cach ré rang (ldy tong i va j ti 1 — 4) Ew pd Om’ ray = Oef «naira geld = Ova + machi = TAVa+ Mac) — (7.10) ‘voi Tr biéu thi cho vét cla ma tran (tng cdc phan tir trén duéng chéo) Tr(A) = Y, Ait (7.1) Tom lai ZL [Mal u(b)|fdaPrdd)|* = Tr(P (a + myc)Paly% + mec) (7.12) be pin Biéu thie nay cé thé khéng giéng m6t sw don gian héa, nhung luu ¥ vé trai kh6ng chira him spinor; khi ta tinh tong trén cdc spin, né tré vé ma tran tich va thu duge vét. Ta goi biéu thite (7.6) 12 “ thi thuat Casimir” khi Casimir 14 ngudi dau tién sir dung n6. Néu thay wu [& phuong trinh (7.6)] béi v, khéi Inong tuong «mg & vé phai déi dau. ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc long tie 29 Vi dy 75 5 6 ‘Trong trudng hop tin xq electron ~ muon [bigu thite (6,5)], P = 7’ vado ° Ty = y°y'ty? = y’ - Ap dung thi thuat Casimir hai lan, ta tim duge y'y") = 15. Tr(ySab) = 0 Triyiyty'y’) = 41 16. Trae) = Ai” a,bord, voi -1, néu vac 14 mét phép hodn yj chin cia 0123, ees fin vic 1a mét phép hodn vi 1é, 0, néu hai chi sé bit ki tring nhau. Vi dy 7.6 ‘Tinh vét cia tan xa electron — muon [biéu thite (7.13)] Triy'(H + meyy'(e + me) = Tre Riy Rs) + mel Tryp) + Troy's] + (ney Try") Gidi: Theo qui tic 10, s6 hang trong méc wiéng bing khéng. $é hang cudi cé thé duge tinh khi ding qui téc 12, va qui téc 13 cho sé hang dau, Try Ps) = (PIM Pd Try YY) = (pil PadeAlg's”* — gig + avg) = A(pips — 8"(Pi* ps) + pS) Do do Trly"(ph + meyy"(B + me) = Alpin’ + papi + ge((mey — (pr-ps))] (7.14) Vat thir hai (6 biéu thite 7.13) eiing tuong ty, voi m—>M, 1->2, 3->4 vi cde chi Hy Lap 6 duéi. Tir d6 <[at??) = ae (pips + psi + a(n) — (pips) X [p24 + Ps,P2. + Su(Mey — (pr Pe))) 82 [Hea [1+ P2\(Ds* Da) + (Ds Pa)( D2 Ps) — (pi ps\Me}? — (po* pal(mne) + 2(mMe?y] (7.15) ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc long tie 31 8. Tiét dién va cham va thoi gian séng Bay gi’ ta quay lai voi linh wre quen thuéc. Mét khi da tinh |M.|? (hodc (| M.|?)), ta dat n6 vao cOng thite tiét dién va cham: Trong trudng hop téng quat: 29 cd'ps \(_cd°ps cd’, = |npP _ RGaibse |e (acai ae do = Al Topi = mame [(are)enae) (ee) X (2x)! 8p, + pa — Ps — Pa +> — Prd Cho hai vat thé tan xa trong CM (Center of Mass: hé quy chiéu khéi tam): do _ {hey Sal? Id an (&) GE. + EY bl Hode trong pham vi phong thi nghiém (LF: Laboratry Frame, nguye voi hé quy chiéu khéi tam): (do/dQ) = (h/8xmscy|-M? da _{(hV SIAPips| aa” () malp\(E\ + mac? ~ |piic cos 6), eas wiser a2 \8) lpillipsi(Ex + mac?) — IpilEs cos 6| do hE; yi A dey _ sf 8%) n (is) - (gemen) Vidy 7.7 Tan xa Mott va tan xq Rutherford M6t electron (khéi hrgng m) tén xa wi m6t muon cé khéi hrgng 1én hon (M>>m). Gia sit su bit tr lai cia M c6 thé bé qua, tim tiét dign tin xa sai phn trong pham hé quy chiéu phong thi nghiém (M dtmg yén). Gidi: Tiét dign va cham duge cho béi we aa ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 32 Do bia dimg yén, ta cé (xem Hinh 8) Dy - (2.0), P2 = (Mc, 0), v= (Eon). Ps= ‘voi E 1a nang Inong electron téi (va tan xa), p, 1a xung lugng tdi, p 1a xung lugng tan xa, (ching c6 46 én bing nhau |p, |=! p;|=p, va gc gitta ching 14 0: p,.ps =p’.cos®). Do do: (Mc, 0) (p. ~ ps = (Bi — Bs = —Pi~ 3 + 2p1+ Ds = —2p*(1 — cos 6) = —4p? sin’ 298 — pitps = p+ mc? — pcos @ = mic? + 2p? sin? (pi P2XPs* Pa) = (Pi PsX(P2* Ps) = (MEY (pr pa) = (Mey? E,Py —e Hinh8 — Electron tan xa tir bia Ep, Truce Sau Thay vaio biéu thirc (7.15), ta cé: <\MtP) = (EMS) (enw? +p cost $ p* sin? (6/2), (8.1) va do dé (Iu ¥ ring B= Vara) do_ ah VT ge 3) aa” Grate) [1mer +a ess (82) iy chinh 1a céng thite Mott. Voi mét phép x4p xi tét, n6 cho ta tiét dién va cham sai phan déi voi tin xa electron — proton. Néu electron téi 1a phi tuong déi tinh thi p’<<(mc)’, phuong trinh (7.11) tré thinh céng thtte Rutherford: do 2 a (Se sin? (6/2), ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 33 ra, trong QED (Quantum ElectroDynamics) thuan tiy, néu m6t feemion don di vio thi cing chinh fecmion dé di ra, mot tuyén fecmion khong thé két thac trong pham vi mét so dé; cting nhu khéng cé mét co ché nao trong QED cho phép bién déi m6t fermion (ching han mt muon) thanh m@t fermion khée (ching hgn m§t electron), D8 chic chin, phai tn tai sy phan rd dign tir trudng cla cae hat déi Idp, vi dy nhu n°—>y+y; nhung thanh phan dign tir trong qué trinh nay khong Ja gi Khde ngoai sy hity cp quark — phan quark, q+ g—> 7 + 7. Dé thye sy 1a mot bién cS tan xq, ma trong d6 sw va cham cia hai hat xdy ra trong mt trang thai gidi han, Vi dy 13 nat vé qué trinh nay 1a sy phan r& ctia Positronium: e* + e&° — 7 + 7, ma sé xét trong vi dy sau he quy ¢ thye té, vii myc dich di tinh bién d@ ta nén gid sir ching dimg yén, N6i cach fay. Ta s€ phan tich trong hé quy chiéu Positronium diimg yén (hay trong pham vi CM ciia cp electron-positron). Ching thong thutng dich chuyén khé chim, fe, day 1a mét trong nhimg truéng hop ma ta khdng thé tinh trung binh trén cae spin ban dau, do cde hé t6 hop déu cé cau hinh don nhit [singlet] ~ ¢: tam ding [triplet] cdc spin song song — va céng thire cho tiét dign va cham (va do dé théi gian séng) 1a hoan toan khéc nhau trong hai truéng hgp. pin déi song — hoc theo c4u hinh dy 78 — Swhiy cip Tinh toan bién dG M. cho e* + & — 7 + 7, gid sir electron va positron ding yén va dang 6 cdu hinh spin don nhit. 6 hai so 46 dong gop nhu duge chi ra 6 Hinh 9, Céc bién 46 1a (46 don gidn ta sé 6 cae déu lién hyp phite tap oe ): 2 i Se 3 - °) Ma = Gp a mated BOAR — 25 + me)esf 1) ea) BDA — Bi + Me)faul 1) (8.5) M= M+ M, (8.6) V6i cdc hat ban dau dimg yén, cdc photon di ra “lung déi lung” [twong ty nhu mat 461 mat] va ta cé thé chon tryc z tring wi tuyén photon, tir dé Pi = me(1,0,0,0), pz = me(1, 0, 0, 0), Ps = me(1, 0,0, 1), pa = me(1, 0, 0, =1) ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie 34 va do dé (pi — ps? — mc? = (p, = pa) — mc? = -2¢mePr og. gy Cae bién 46 ¢6 phin don gidn héa khi ta khai thie qui tie 5° tir phan 7: Bs =~ + Up) Nhung €, chi c6 céc thanh phan khong gian (theo phép dinh c& Coulomb), trong khi 46 p; chi thuin vé thoi gian, do d6 p,.c;—0, va tirdd DG = BA (8.9) Tuong ty: (i — By + mojesu() = (Pi + Bs + me)utl) nhumg_ ps.c3 = 0 do digu kign Lorentz (7.90), do 46 BE = 6B (8.10) Vi thé (A, — & + mejesull) = £x(—Pi + Bs + me)u(1) Nhung (p; - me)u(1) = 0, do u(1) théa man phuong trinh Dirac (7.34), wi thé (Bi — Bs + meyeau(1) = esgsu(1) (8.11) Hinh 9 Hai déng g6p cho sy hiy cap Lam tuong ty: (Ai — Ba + meyeagu(l) = €4) 0 ) 0 (0+ )(o+«s), (8.16) Ta da biét (tir su déi ximg) (o-a)(o-b) = a+b + io-(a Xb) (8.17) N6 chi ra ring (fags + #364) = ese (8.18) (ta cing c6 thé thiét lap truc tiép tir qui tic 5°) va (¢4¢3 ~ ¢34) = 2iles X &)-E (8.19) z-(2 ° . voi *~\o go}. Vithé g Be 5, egy + il +2y3 (mo B(2)fes-eay? + ies X €4) Zy"JuCl) (8.20) Dén day, ta van chua ndi gi dén spin cia electron va positron, Nhé rang ta dang quan tam dén trang thai don nhat: (1h = InyV2 Vé mat ki higu Menger = (Mas — Myy)/V2 (8.21) Mos, thu duge tir biéu thitc (8.13) wi spin huéng lén cho electron 1 u(l) = V2me| ° 0 (8.22) ‘va spin xuéng cho positron 5(2) = V2me(0010) (8.23) ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc long tie 36 Sit dung cdc spinor nay, ta tim thay Bull) = 0 (8.24) B(Q)By7u(1) = —2mez (8.25) Do 46 - nn = —2ig2les X ea) (8.26) ‘Trong khi, voi Mus tacé 0 (1) = V2me i BQ) = -V2me(0001) 0 (8.27) Tir dé n6 chi ra rang My, = Ligdles X ea): = ~My, (8.28) Do dé bién 46 cho sy hiy cua mét cp e'e” tinh trong hai photon thost ra theo phuong +z 1a Menger = —2V2 igles X ea): (8.29) ~ Mur , clu hinh tam ding (“V+ 14)¥2 bing 0, hing dinh lai quan ng sw phan rd cia hai photon bj cém trong trudng, (uu ¥ rang Mey; sit trrde day cia ching ta hic trade hop niy) Sau ciing, ta phai tinh cdc vecto phan cye photon tuong thich. Luu ¥ ring véi spin husmg lén(m, = +1) tac «= — (IN2\, 0) (8.30) ig (m, =-1) «= (1X1, -i, 0) (8.31) Néu photon chuyén dng doc theo phuong +z, cdc spin nay Lin lugt tuong tmg voi vong phan cue bén trdi va vong phin cuc bén phdi. Vi thinh phan z ciia mémen géc toan phan phai bang 0, cdc spin photon phai sp nguge chiéu nhau: TL hodc 7. Trong truéng hop dau ta cé trong khi d6 vi spin huéng xu (Urs = — (1/V2)(1, &, 0), es = (1/V2\(1, -i, 0), do do 6 X 5 = ik (8.32) Trong trudng hop thir hai, 3 va 4 dugc hodn vi cho nhau, vi thé (IN): 63 X ey = —ik (8.33) RO rang, ta cin sy két hop phan ximg (NY - 14) V2, didu 46 tuong img vi spin toan phan bang 0, khi két hop hai hat cé spin 1/2 thi ta thu duge ngay diéu nay. MOt lan ‘Ha Nam Thanh Dign déng luc hoc luong tie 37 nia, Khi bién d} bing (Mery - Mos) V2 thi cdc mii tén sé dc trumg cho sy phiin cue photon. Sau cing, Maing = ~48% (8.34) {ta dat Iai lign higp phite cia cde vécto phan eye, dé don gidn 1a vige dio cde déu 6 biéu thite (8.25) va (8.26)]. C6 nhiéu vin dé xudt phat tir day. Dau tién ta cé thé tinh tong cdc tié cham cho sy hiy electron-positron. Trong hé CM, tiét dign va cham sai phan 1a 6 ché he’ VP PAs ap oe) Sm reer inl (8.35) dign va 6 day E,=E,=mc?, — |p = me (8.36) va khi sy va cham 1a phi tuong 46i tinh Ipi| = mv (8.37) voi v 18 tbe d6 electron (ho%e photon) t6i (ta dy v-0 khi tinh M. nhung rd rang ta khong thé sit dung né 6 day. Bd cO phai 1a m§t mau thuan? Khong thyc sy vay. Ta nghi diéu nay theo huéng sau: M(ciing li E,, E2,| py| va |p,|) 6 thé duge khai trién theo lay thira Nhu vay ta da tinh duge sé hang dau trong méi phép khai trién), GOp tat ca lai, ta cua v duge: do _ 1 (hay? aw ( ms) (8.38) Khi khong 6 sy phy thude géc, tiét dién va cham toan phan 18 _ 4 (hay oo (®) (8.39) Sau cing, ta sé xdc dinh thdi gian séng cia positronium 6 trang thdi don nhit. Théi gian séng cia positron lién hé mét cach 6 ring vi tiét dién va cham 46i voi su hiy cp (8.32), nhung méi lién hé chinh xde 1a gi? Ta da 6 a £ SIs 5|5 ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc long tie ng tong ién cé tén xa trén mét don vi théi gian bing thdi gian chiéu sng. dign va cham toan phn: N=Lo (8.40) Néu p 1a sé hat t6i trong mot don vi the v thi cuéng 46 sang (Hinh 10) ich, va néu chang chuyé dong wi tbe a6 L= pv (8.41) ‘V6i mét nguyén tir duy mat dé electron 1a | ¥f0)|? va N biéu thi cho xéc sudt phan rd trén mét don vj théi gian, tise tbe d6 phan ra. Do dé P= valy(0)? (8.42) Biéu thite (8.32) va (8.35) la céc cOng thite ta c6 thé sit dung dé xdc dinh théi gian séng cia positron, t=1/T 4x (ha). 7 = (er) Won (8.43) v Hinh 10 6 hat trong hinh try la pAv dt, do 46 a9 chiéu sing (trén mot don vj dign tich trong mét don vj théi gian) 18 pv. ad vat ke Rae 9. Su tai chuan hoa ‘Trong phan 6 ta da xét qué trinh tin xa electron-muon duge m6 ta 6 bac thdp nhit bai so dd Py Pa Py D2 va bién d6 tuong img Me = — gilt poy'u 25 [al pdy'e( pa ‘Ha Nam Thanh Dign déng luc hoc long tie 39 voi q=Pi~ Ds (9.2) Sau day 14 mét sé phép higu chinh bac bén, ma tiéu biéu nhat 1a biéu dd phan cue “chan khong” Tai day, photon ao nbat thi tich thinh mt cp electron — positron, din dén sy thay ddi dign tich higu dung cia electron, Myc dich cia ching ta bay gid 1a chi ra cong vige nay mét céch dinh rong. Bién dé trong biéu dé nay 1a righ _ ak Tris -k t= Ennead) (9.3) N6 bao gdm mét sé su thay déi cia ham truyén photon: Bex, Br E eg @ (9.4) v6i [So sanh (8.37) va (8.39)]: 1 = —g2 [| 4K Feluk + mora & + mo)] EY Oat = micry(q — WF — mic?) (9.5) Tuy nhién, tich phan nay la phan ki. Ta thay rang = ie? = Jae WP, ani Ik oo (9.6) (d6 1a mot phan ki bic hai). That ra, do sy ude luge trong biéu thie s6 hoe, n6 chi con Iai Ink (“su phan ki theo léga”), Gid i nhu cdc tinh chat cia cde biéu dd mach kin trong phép tinh vi tich phan Feynman, m6t lin ntia, phuong phip sé 1a hip thy su v6 dinh vio su tai chudn héa khéi lugng va hing sé két hop. ‘Ha Nam Thanh Dién dong luc hoc lugng tit 40 ‘Tich phn dang (8.41) mang hai chi sé khong — thdi gian, khi ching ta lay tich phan theo k, vector bén chiéu duy nbat 1a q”, vi thé J, phai co dang tong quat gy, ) + @,4 ), voi thanh phan trong diu () bao gom mét sé ham cia q’. Do do ta viét Iai Tae = ~i8wA? MQ?) + Qua?) (9.7) $6 hang thir hai khong c6 déng gop gi vio M., vig, phi hyp wi y, 6 biéu thie (8.39), cho ta [a psa.) = wps\(% — ¥s)u(pi) mat kha, tir phuong trinh (4.22) Pulp) = me, ips) = M(p3)me va do d6 [a ps)au(pi)) (9.8) Tir dé ta sé bé qua s6 hang thir hai & biéu thire (7.176). Nhu s6 hang dau, tich phan (8.41) gidn wéc vé dang a 1 2 Iq?) | S65 fara =a) Im? X me (9.9) Tich phan dau c6 lap mét cach rd rang wii sy phan ki theo léga. Dé giai quyét no, ta tam thdi dat ra gigi han M (khOng nén nhdm Lin v6i khéi wong cia muon) vi ta s® cho no tién dén v6 cing & cudi phép tinh: ome (ee In@ XIX (9.10) Tich phan thir hai 1 = 2)In(1 1 = 2d: Seo ofa z)In(1 + x21 — z))dz (@.11) 1a hoan toan hitu han, Tuy nhién, tich phan khng thé gidn wée thinh céc him cdc him co ban, Nhung cing di don gian dé dénh gid mét céch s6 hoc (Hinh 11), va cde biéu thie gidi han cho x lon vi x bé 1a don gid: (x/5 <1) fx) = { Inx — (x> 1) (9.12) Trong bat ki truéng hop nio 2 2 py nerele |p| Set pee (heen MQ) = 98 {n(%4) f Ga (9.13) Lun ¥ ring & day q’ c6 gid tri am. Néu xung Iwgng ba chiéu ctia electron téi trong CM 1A p, va géc tin xa i 6, thi ‘Ha Nam Thanh Dign dong luc hoc luong tit 41 a = —4p? sin? = q 3 (9.14) Do d6 - @/m’e ~v7/2 , va trudng hop gidi han trong biéu thite (9.4) Jan lugt trong img ‘v6i tin xa phi tuong déi tinh va tén xa siéu tuong d6i tinh. Bién d6 ciia tan xa electron — muon gdm cd sy phan cue chin khéng, va vi thé t= -ateanraoos®ft ~ 2[o(S) -(S8)]} X [al pa)y"u(p2)) (9.15) thigp vio su vo ching (c6 Bay gid ta dén bude quyét dinh, & bude nay ta sé c: a 6 hoa” chia giéi han M) bing cach dua ra hing sé ghép cp ‘tai ch (9.16) Viét lai (9.7) duéi dang ciia gp, tacé = -giteteynravn {1 + fA S hte ALi pa) aN) Tox! Vint (6.17) Hinh 11D thj cia f(x) (phuong trinh 9.3) Duong lién tye 1a két qua tinh s6; dung dirt nét bén duéi 14 Inx (gin ding ffx) véi x lén); dudmg thang 6 trén 1a 2/5 (gin ding f(x) wai x bé). (phuong trinh (9.7) hop ly véi bac g,*, do d6 cing khéng cé van dé gi khi ta str dung g, hoac gp trong dau ngoac nhon). Cé hai lwu ¥ quan trong & két qua nay: 1. Su v6 cing da bi loai bé: khéng con M trong biéu thie (9.9). Moi lién quan dén gidi han déu bj hdp thy vio hang s6 cap. Moi biéu thite bay gid chi viét dui dang cia ge, thay Wi g,. Nhung diéu 6 c6 thudn lgi: ge, chit khong phai g,, 14 nhiing gi ta thét sy do duge trong phong thi nghigm (trong h¢ don yj Heaviside-Lorentz 6 la dign tich cia electron hoge muon, va ta xéc dinh né hoan toan bang thye nghiém nhw hé s6 cia sy hut hoc day gitta hai hat). Trong phép phan tich ly thuyét, néu chi tim thay biéu d ba mite ‘Ha Nam Thanh Dién dong luc hoc luong tit ( thigu” g,. Nhung ngay khi tinh dén anh huéng cia cée bac cao hon ta thdy ring chinh 1 Se, khong phai g,, tuong ing voi dign tich can do. Diéu d6 cé nghia la két qua ban dau cia ta 1a sai? KhOng. Thye ra dé 1a do khi gidi thich so bO g, nhw la dign tich ta da khong cha ¥ tinh dén thinh phan phan ki trong c: 10 hon. thap nat), ta sé di dén gia thiét ring tich cing giéng nhu hang sé két hop “ so dd 2. 6 da 1a n6 phy thude vio g’. Ta cing cé thé thu duge né vao hing bay gid 1a mot ham ctia q’; ta goi nd Li hang sé ghép cap “chay”: con s6 hang higu chinh khong ~ thdi gian, va mt lu ¥ quan trong 46 4p, nhung “hing sé” IT anda?) = an) \ /1 + S60 (3) 12a (9.18) hodc duéi dang “hing s6” cau tric bén (g, = ara) = aol +S? . oes ata’) aio an Niate? 0.19) Dién tich higu dung cia electron (va muon) do d6 phy thugc vio sw chuyén bién xung Iugng trong va cham. Sy dich chuyén xung lung cao hon déng nghia voi phép gan dang chinh xae hon, hay néi cach khée dign tich higu dung cua méi hat phy thude ching tach roi nhau bao xa, D6 12 mOt hé qui cia sy phin eye chin khong ign tich. Bay giv ta co mét cong thie trong minh cho cai ma G Déng lic hoc hat co ban chi li mot cach mé ta thudn tay dinh tinh, Thé nhung Millikan vi Rutherford, thim chi cd Coulomb lai khong chi ¥ dén higu img nay. Néu didi 1a m6t hang sé, thi tai sao né khéng lam réi tung moi thir tir dign hoc dén héa hoc? Cau no che chan mdi tich cia electron khéng phai tra 101 18 trong trudng hop phi trong d6i tinh, su thay ddi 1d cue ki nhd, Tham chi trong mét va cham trye dign & (1/10)c , s6 hang higu chinh & biéu thite (9.11) chi khoang 610°, Do dé dé dat duge myc dich thi a(0)=1/137 1a thich hyp nhit, Tuy nhién, 6 thé nan thiy s6 hang thir hai & (9.11) ¢6 déng g6p vio 49 Iéch Lamb, Hon nit, ta sé gip pha ham quark) mién tuong di tinh 1a khu vee duge quan tam nat. dng Iye hoc Iugng tit, wi khodng céch ngin (do sy giam Ching ta tap trung vao mét qué trinh bac bén dae biét (phdn cye chan khéng), nhung tt nhién con mét vai qua trinh khac, Chung 1a “nhig so dé thang”: ‘Ha Nam Thanh Dién déng luc hoc luong tie 43 iL Ching hitu han va khong biéu dién cdc van dé dc trung. Nhung ciing c6 ba so d6 phan >< «pK (va di nhién cén ba so dé nita ma trong dé photon do bén ngoai két hyp voi muon). Hai so dé dau tai chudn héa khdi Ivong electron; biéu 46 thir ba lam xdc dinh mémen ti cia n6. Thém vio 46, ca ba biéu dé déu tach biét nhau, déu dong gop vio sy tai chuan hoa dign tich cia electron, May thay, phin déng gop cdn lai trigt tigu lan nhau do d6 biéu thie (9.8) van nghiém dang (do sy higu chinh phy thude vao khdi lugng hat ma céc dong photon do kém theo, vi néu ching khdng khir duge ta sé sir dung mét su téi chun héa khac cho muon hon 1a cho electron, Ding nhit thie Ward (tén cia sy khir nay) dim bao ring su tai chuan héa bao toan dang thire dién tich, bat ké khéi lwong ciia hat tai nbu thé nao). Va thim chi cén c6 céc so do bac cao hon, Nhimg so 48 nay giéi thigu cdc s6 hang cao hon trong biéu thie (9.11), bac a, a” w..., mhung ta sé khéng tiép tuc theo dudi van dé nay, vi nhing y tuéng co ban bay gid déu da duge trinh bay 16. ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc lugng tit 44 KET LUAN Dién d6ng luc hoc lugng tir 1a mét ly thuyét ding dan duge khang dinh tt hic méi ra ddi cho dén tn bay gid van khong mit di gid tri cla n6. Tiéu ludn da phan nao trinh bay duge nhimg dic diém chi cua ly thuyét nay, dua ra mét sé vi dy cy thé dé thdy duge tinh thyc tién cia thuyét. Vai tr cia Dién déng lye hoc hrgng ti trong Ly thuyét truéng Iugng tir 1a khéng thé phi nban, hign nay né vin dang tiép tuc phat trién va hoan thign hon, La mét sinh vién chuyén nganh vat ly ly thuyét, thiét nghi viéc tim hiéu nhimg van dé vé ly thuyét trudng ciing 14 chuan bi nhimg hanh trang can thiét dé bude vao thé gidi khoa hoe cua vat I. Qua bai tigu lugn nay 16i da timg bude tiép can duge thém wi Ly thuyét truéng Iuong tir, thay duge cdc img dung co ban cla Ly thuyét tring. ‘Tri thtte nhan loai luén réng 1én hon timg ngay va trinh 6 con nguéi thi van con nhiéu han ché. Véi théi gian va ning lye ban than cé han, trong khuén khé bai tiéu ludn nay (6i chua thé trinh bay hét duge nhiéu khia canh khdc ctia Dign d6ng luc hoc luong tir ma cdc nha khoa hoc trén thé gii dang ngay dém nghién ctu; va mOt diéu tran tré nita cia t6i dé 1a mong muén trinh bay bai tiéu ludn nay trén phin mém Latex, nhung do thdi gian cé han nén t6i chwa thé hodn thinh ¥ dinh cua minh, au d6 ciing 18 cémh cita mé thie duc céc ban sinh vién khéa sau tiép tye tim hiéu. Mong ring day c6 thé 14 mét tai ligu tham khao hitu ich cho cdc ban sinh vién khéa sau dam mé tim hiéu vé Dign dong lye hoc lugng tit, rat mong cdc ban déng gop ¥ kién va tiép tuc hoan thién hon vé dé tai nay. ‘Ha Nam Thanh ‘Nam hoe 2009-2010 Dign dong luc hoc long tie 45 TAI LIEU THAM KHAO 1. Tran Céng Phong, Bai gidng Co so’ I thuyét tricéng long tie, Dai hoc Hué, 2004. 2. J. D. Bjorken and S. D, Drell, Relativistic Quantum Mechanics and Relativistic Quantum Fields (New York: McGraw-Hill, 1964). 3. J.D. Jackson, Classical Electrodynamics, Tap 2 (New York: Wiley, 1975), myc 65 4. A. Pais, Inward Bound (New York: Oxford, 1986), trang 375. 5. J. M. Jauch and F, Rohtlich, The Theory of Photons and Electrons, Tap 2 (New York: Springer-Verlag, 1975), myc 12.6, 6. J. J. Sakurai, Advanced Quantum Mechanics (Reading, MA: Addsion-Wesley, 1967), trang 216. 7. F, Halzen and A. D. Martin, Quarks and Leptons, (New York: Wiley, 1984), Chuong 7. ‘Ha Nam Thanh

Das könnte Ihnen auch gefallen