3

WSTP
Opracowanie ponisze jest prb kompleksowego ujcia problematyki zwizanej z
przedsiwziciami z zakresu szkolenia powszechnej obrony przeciwlotniczej /POPL/
pododdziaw zwaszcza oglnowojskowych. Moe by zatem pomocny zarwno
suchaczom w czasie studiw jak i dowdcom pododdziaw podczas realizacji tych
przedsiwzi z programem szkolenia.
Takie ujcie uatwi korzystanie z poradnika w codziennej dziaalnoci szkoleniowej
dowdcw pododdziaw, a suchaczom pozwoli na ugruntowanie wiedzy z popl,
poniewa problematyka ta rozproszona jest w wielu rnego rodzaju wydawnictwach.
W poradniku zawarto rwnie zmiany jakie zaszy w ostatnich latach w wyniku
modernizacji arsenau zbrojeniowego wiata, szczeglnie na bazie dowiadcze
konfliktw zbrojnych wynikajce z koniecznoci zreformowania podejcia do
problematyki powszechnej obrony przeciwlotniczej pododdziaw.
Waciwe wykorzystanie przedstawionego materiau przez suchaczy przyczyni si do
podniesienia wyszkolenia pododdziaw z powszechnej obrony przeciwlotniczej
zarwno w trakcie studiw w WSO, jak i w okresie pniejszym jako dowdcw.
Powszechna Obrona Przeciwlotnicza jest wic rodzajem zabezpieczenia bojowego
majcego na celu samoobron pododdziaw przed uderzeniami z powietrza, ktry
obejmuje ;
- rozpoznanie wzrokowe przeciwnika powietrznego zapewniajce zaalarmowanie w
odpowiednim czasie pododdziaw o zagroeniu z powietrza oraz otwarcie ognia do
celw powietrznych rodkami pododdziau;
- alarmowanie pododdziaw o zagroeniu z powietrza, ktre prowadzi si dla uniknicia
lub ograniczenia strat od uderze rodkw napadu powietrznego przeciwnika poprzez
terminowe wykorzystanie przygotowanych ukry oraz wprowadzenie stanu do
natychmiastowego otwarcia ognia dla pododdziaw dyurnych;
- prowadzenie zorganizowanego ognia do celw powietrznych rodkami pododdziau
organizowane s na zasadzie aktywnej obrony przed uderzeniami z powietrza do czego
wyznacza si siy w skadzie co najmniej plutonu;
- maskowanie przed rozpoznaniem z powietrza majce na celu ukrycie si i rodkw
przed przeciwnikiem, wprowadzenie go w bd co do pooenia pododdziaw i
prowadzonych przez nie dziaa oraz utrudnienie mu skutecznego oddziaywania;

- rozrodkowanie pododdziaw majce na celu uniknicie wikszych strat w sile ywej,

sprzcie bojowym a powstaych w wyniku uderzenia rodkw napadu powietrznego
przeciwnika;
- przygotowanie schronw i ukry /szczelin/ przeciwlotniczych przeprowadzane s w
celu ochrony ludzi i sprztu przed rodkami raenia

przeciwnika, zwikszenie

ywotnoci i efektywnoci wasnych rodkw raenia oraz obnienie skutecznoci

rodkw raenia przeciwnika;
- likwidacj skutkw napadu powietrznego prowadzone w celu odtworzenia zdolnoci
bojowej pododdziau poprzez udzielenie pomocy medycznej, ewakuacja si i rodkw z
rejonu poraenia, ponadto odtwarzanie rozbudowy inynieryjnej, w tym maskowania.
Z powyszego wynika, e powszechna obrona przeciwlotnicza obejmuje zarwno
przedsiwzicia aktywnej walki z przeciwnikiem powietrznym jak rwnie czynnoci
zmniejszajce skutki jego oddziaywania.
Czynnoci te s wykonywane w ramach innych elementw zabezpieczenia bojowego
takich jak: obrona przeciwchemiczna, maskowanie oraz zabezpieczenie inynieryjne.
Powszechn obron przeciwlotnicz organizuj wszyscy dowdcy w kadym rodzaju
walki, a przestrzeganie elementarnych postanowie wchodzcych w skad powszechnej
obrony przeciwlotniczej powinno by nawykiem kadego onierza zarwno w czasie
szkolenia, jak i na przyszym polu walki.
W zwizku z ogromnym zapotrzebowaniem na wydawnictwo, autor dokona korekty
zawartych w poprzednim wydaniu treci wzbogacajc je o nowe uwarunkowania
wspczesnego pola walki.

ROZPOZNANIE PRZESTRZENI POWIETRZNEJ I ALARMOWANIE

WOJSK O ZAGROENIU Z POWIETRZA
Due prdkoci wspczesnych samolotw, a zatem i krtki czas przebywania ich w
strefie ognia broni strzeleckiej - szczeglnie przy dziaaniu na maych wysokociach -

stwarza dla wojsk wielkie zagroenie przez zaskoczenie ich niespodziewanym atakiem z
powietrza. Na wykrycie i rozpoznanie rodkw napadu powietrznego oraz podjcie z nimi
walki pozostaje pododdziaowi od 20 do 30 sek. czasu - w zalenoci od odlegoci i
rodzaju celu.
Dlatego wszystkie pododdziay dziaajce na polu walki niezalenie od ich szczebla
organizacyjnego i rodzaju podporzdkowania musz by w kadej chwili gotowe do
samoobrony przed atakami powietrznych rodkw napadu przeciwnika.
Szczeglnie wane znaczenie przy realizacji powszechnej obrony przeciwlotniczej ma
terminowe wykrycie i rozpoznanie przeciwnika powietrznego oraz uprzedzenie o nim
wojsk, co umoliwi podjcie we waciwym czasie odpowiednich przedsiwzi dla
odparcia atakw lub zmniejszenia skutkw ich oddziaywania.

XX
X
XX

LEGENDA:
X X X Powiadamianie
Ostrzeganie
Alarmowanie
Wskazywanie celw

Rys. 1. Obieg informacji o zagroeniu z powietrza.

Zasadniczym sposobem wykrywania i rozpoznawania statkw powietrznych na
szczeblu pododdziau jest rozpoznanie wzrokowe ktrego celem jest:
- wykrycie na czas samolotw i migowcw przeciwnika oraz zaalarmowanie
wasnych wojsk o zagroeniu z powietrza;
- identyfikacja obiektu powietrznego;
- zapewnienie

pododdziaom

przeciwnikiem powietrznym.

warunkw

do

prowadzenia

walki

ogniowej

- LOTNIK Z PRZODU
PARA SAMOLOTW - 300
Rys. 2. Wzrokowe rozpoznanie celw powietrznych.
Rozpoznanie wzrokowe prowadz posterunki obserwacyjne organizowane na
szczeblu oddziaw oraz obserwatorzy w pododdziaach. Obserwatorzy prowadz
obserwacj z wozw bojowych, czogw lub z posterunkw obserwacyjnych w
wyznaczonych sektorach.
Obsad posterunku obserwacyjnego stanowi 2-3 onierzy penicych sub na
zmian. Kady dyurny obserwator peni sub na posterunku 1-2 godziny, a w
niekorzystnych warunkach obserwacji - czas ten moe by skrcony.
Stanowisko PO wybiera si w pobliu punktu dowodzenia i powinno ono zapewnia
prowadzenie obserwacji w okrelonym sektorze oraz mieci si z dala od rde haasu.
Posterunek powinien by wyposaony w :
- lornetk polow;
- kompas lub busol;
- tabliczki orientacyjne ze stronami wiata;
- rodki sygnalizacyjne;
- okulary przeciwsoneczne;
- dziennik obserwacji powietrznej i aktualny szkic obserwacji.
Do zada obserwatorw naley:
- wykrywanie obiektw powietrznych;
- okrelenie podstawowych parametrw lotu;
- okrelenie charakterystyk celw powietrznych;
- alarmowanie o zagroeniu z powietrza, ponadto jeli jest to moliwe-ustalenie
przynalenoci obiektw powietrznych.

W marszu obserwacj przestrzeni powietrznej prowadz wyznaczeni obserwatorzy na

wozach bojowych

lub w rzdzie maszerujcej kolumny. Obserwacja na szczeblu

batalionu czy kompanii

powinna by okrna ze szczeglnym uwzgldnieniem

najbardziej prawdopodobnego kierunku ataku przeciwnika powietrznego. W tym celu

wyznacza si pododdziaowi sektory obserwacji powietrznej, ktrych granice powinny
si zazbia, a ich wielko wynosi nie wicej jak 100 120 .
W marszu wyznacza si zazbiajce si sektory obserwacji przestrzeni powietrznej dla
kadego obserwatora w stosunku do kierunku marszu kolumny /z przodu, z prawej, z
lewej i do tyu/.
Dowdca stawiajc zadanie obserwatorowi podaje:
- miejsce prowadzenia obserwacji;
- granice sektora i sposoby obserwacji;
- sposb meldowania o wykrytych obiektach powietrznych;
- sposb alarmowania o zagroeniu z powietrza;
- sygna JSS /Ja swj samolot / ewentualnie planowany czas i kierunek przelotu
wasnego lotnictwa .
Przykadowe zadanie dla obserwatora
Podchory KOWALSKI jestecie obserwatorem przestrzeni powietrznej.
Wasze miejsce w wykopie pod krzakiem, obserwowa w sektorze : na prawo
Wysokie drzewo , na lewo wzdu polnej drogi.
Prawdopodobny kierunek ataku lotnictwa przeciwnika z kierunku miejscowoci

na

wprost z wysokoci 200-1000m. z lotu koszcego w grupach 2-3 samoloty Su22.migowce przeciwnika typu Mi-24 mog operowa prawdopodobnie z rejonu
kompleksu lenego po prawej.
Obserwowa przestrze powietrzn w wyznaczonym sektorze do wysokoci 200m.
Alarm ogasza natychmiast po wykryciu atakujcego przeciwnika powietrznego,
wystrzeliwujc w jego kierunku zielon rakiet oraz dublujc syren. Cele wskazywa
wedug stron wiata. Wyniki obserwacji kadorazowo odnotowa w dzienniku
obserwacji.
W godzinach 10.00- 10.05 w kierunku wschodnim przelatywa bdzie wasne
lotnictwo. O fakcie tym zoy meldunek nie alarmujc pododdziau.
Sygna JSS seria zielonych rakiet z pokadu samolotu oraz zapalone reflektory.
Niezbdne dane do podjcia przez dowdc decyzji dotyczcych zwalczania celw
powietrznych powinien dostarczy mu obserwator w swoim meldunku.
Wskazywanie celw powietrznych mona prowadzi wedug:

- stron wiata;
- dozorw wyznaczonych uprzednio w terenie;
- kierunku marszu /dziaania/;
- zegarka.
Wskazywanie celw powietrznych wedug stron wiata polega na okreleniu
pooenia celu powietrznego w stosunku do tabliczek orientacyjnych z opisanymi na nich
stronami wiata , rozstawionymi na przedpiersiu stanowiska obserwacyjnego np.:
LOTNIK Z POUDNIA 2 SAMOLOTY - 4000.

Wskazywanie celw powietrznych wedug dozorw polega na okreleniu pooenia

obiektu w stosunku do wyznaczonych w terenie dozorw, ktrych pooenie i nazw
musi zna kady onierz pododdziau aby meldunek obserwatora by komunikatywny
np.:
LOTNIK NAD WYNIOSYM / nazwa

dozoru/- POJEDYCZY MIGOWIEC. Jako

dozory przyjmuje si charakterystyczne punkty w terenie.

Podczas wskazywania celw powietrznych w stosunku do kierunku marszu /kierunku
dziaania/ kolumny obowizuje nazewnictwo kierunkw: z przodu, z tyu, z lewej, z
prawej, przy czym przd wyznacza czoo kolumny. Przykadowy meldunek: LOTNIK
Z PRAWEJ GRUPA SAMOLOTW 3000Wskazywanie celw wedug zegarka
wyglda analogicznie jak wyej w odniesieniu do tarczy zegarka. Trzeba jednak
pamita, e kierunek na wprost oznacza godzin 12.00 np.:

LOTNIK NA DZIESITEJ - DWA MIGOWCE - 2000

Alarmowanie o zagroeniu z powietrza ma na celu uprzedzenie wojsk oraz
umoliwienie mu przygotowania dyurnych rodkw ogniowych. Organizuje si je w
pododdziaach do druyny wcznie /bwp, czog/ na podstawie danych z wasnych
rde rozpoznania oraz informacji przekazywanych za porednictwem sieci radiowych
ostrzegania. Decyzj o zarzdzeniu alarmu powietrznego w pododdziaach /oddziaach/
podejmuj ich dowdcy.
Sygnay o zagroeniu z powietrza podaje si za pomoc rodkw sygnalizacyjnych
oraz przekazuje wszystkimi rodkami cznoci poza kolejnoci. Ponadto naley
przestrzega zasady, e kady onierz, ktry usyszy sygna alarmu lotniczego, powtarza
go gosem. W ten sposb dotrze on do wszystkich onierzy pododdziau.
Sygna alarmu lotniczego zobowizuje stan osobowy oddziau /pododdziaw/ do
natychmiastowego dziaania w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej.
Z sygnaami o zagroeniu powietrznym naley zapozna cay pododdzia, gdy jego
ogoszenie jest rozkazem powodujcym natychmiastowe dziaanie.
Pododdzia moe otrzyma od swojego przeoonego w specjalnej sieci radiowej
sygna alarmu lub ostrzegania.
Ostrzeganie wojsk o zagroeniu z powietrza organizuj wojska obrony przeciwlotniczej
odpowiedniego szczebla, na podstawie radiolokacyjnego i wzrokowego rozpoznania.
Polega ono na uprzedzeniu pododdziaw wszystkich rodzajw wojsk o zbliajcym si
przeciwniku powietrznym. Sygnay podawane s tekstem otwartym np.:
Z POUDNIA-GRUPA SAMOLOTW CZAS DOLOTU 10 MINUT.
Sygna ostrzegania przyjmuje si w pododdziale, wydzielajc w tym celu odbiornik
stale wczony w specjaln sie radiow.
Po otrzymaniu sygnau dowdca oddziau przekazuje go w niezmienionej formie
podwadnym lub ogasza alarm lotniczy w oddziale lub jego czci. Dla przekazania
sygnau przerywa si wszystkie rozmowy.
W przypadku alarmu dowdca pododdziau ogasza go swoim podwadnym gosem
LOTNIK Z POUDNIA dublujc go ustalonym sygnaem dwikowym. Jest to
rwnoznaczne z rozkazem przygotowania si do walki z przeciwnikiem powietrznym
oraz wzmoeniem obserwacji w celu wykrycia wskazanych rodkw napadu
powietrznego.

10

W drugim przypadku, sygna ostrzegania nie jest alarmem lecz jedynie uprzedzeniem,
e po okrelonym czasie przeciwnik powietrzny moe zaatakowa pododdzia. W tym
wypadku decyzj podejmuje dowdca pododdziau szczebla kompania /bateria/. Moe
on zarzdzi alarm lub skierowa jedynie uwag obserwatorw we wskazanym kierunku,
wzgldnie postawi w stan gotowoci do otwarcia ognia pododdzia dyurny lub ca
kompani /bateri/.
Mog by rwnie sytuacje, w ktrych po otrzymaniu sygnau alarmu lub ostrzeenia,
dowdca kompanii

/rwnorzdny/ alarmu nie zarzdzi, lecz bdzie to wynikao z

zaistniaej sytuacji bojowej lub z wczeniej otrzymanych rozkazw przeoonych.

Naley rwnie pamita o tym, e nie kady obiekt powietrzny wykryty i leccy w
kierunku pododdziau bdzie go atakowa, ponadto nie zawsze po otrzymaniu sygnau
wspomniany obiekt znajdzie si nad pododdziaem.
Dlatego te otrzymany sygna moe by jedynie zapowiedzi prawdopodobnego ataku,
na ktry naley by przygotowanym. Alarmy musz by ogaszane tylko wwczas, gdy
prawdopodobiestwo zaatakowania pododdziau jest znaczne.
W celu zapewnienia bezpieczestwa dziaania wasnego lotnictwa nad wasnymi
wojskami ustala si sygnay wspdziaania, ktre w sposb jednoznaczny zapobiegaj
otwarciu ognia do nich.
Do najwaniejszych z nich naley ustalenie przez przeoonych sygnau JSS, czyli JA
SWJ SAMOLOT obowizujcy na kad dob walki, a polegajcy na wykonaniu
przez samolot

okrelonego manewru podczas przelotu nad ugrupowaniem wojsk

wasnych np.:
SERIA ZIELONYCH RAKIET Z POKADU SAMOLOTU I ZAPALONE
WIATA '".
Nastpnym elementem wspdziaania zabezpieczajcym przelot wasnego lotnictwa
jest jego przelot w cile okrelonym czasie i kierunku, w ktrym wojska obowizuje
kategoryczny zakaz prowadzenia ognia do celw powietrznych.
Innymi oznakami umoliwiajcymi okrelenie przynalenoci obiektu powietrznego
mog by:
- sylwetka statku powietrznego
- zwalczanie samolotu /migowca/ przez wasne lotnictwo i rodki obrony
przeciwlotniczej,
- wykonywanie przez samolot manewru wskazujcego na przygotowanie ataku lub te
prowadzenie przez samolot wasnej dziaalnoci ogniowej;
- zrzucanie przez samolot desantu, bomb lub innych rodkw raenia.

11

Pomimo zacierajcych si rnic w obiektach powietrznych, a tym samym

zwikszajcych si trudnoci w okreleniu przynalenoci tego obiektu, do obowizkw
dyurnego obserwatora naley okrelenie, czy jest to obiekt wasny, czy te przeciwnika.

ZWALCZANIE PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO

STRZELECKIEJ I POKADOWEJ WOZW
BOJOWYCH.

BRONI

Strzelanie do przeciwnika powietrznego z etatowej broni pododdziau organizuje si na

zasadzie samoobrony przed atakiem z powietrza i uywa si do tego celu wydzielony
pododdzia, ktremu wczeniej wyznacza si odpowiednie zadania ogniowe. Jest to z
reguy pododdzia nie bdcy bezporednio zaangaowany w walk z przeciwnikiem
naziemnym, niemniej jednak otwarcie ognia przez pododdzia dyurny jest niejako
hasem do wczenia si do walki z celem powietrznym przez pozostae siy oddziau.
Oczywicie wczaj si do walki tylko ci, ktrzy nie s zaangaowani w walce z
przeciwnikiem naziemnym.
Zwalczanie celw powietrznych z broni strzeleckiej prowadzi si na wysoko ich lotu
do 500m, a z broni pokadowej wozw bojowych w granicach jej zasigu. W granicach
skutecznej odlegoci strzelania ogie prowadzi si tylko do celw zbliajcych si.
W warto nastawy celownika broni strzeleckiej zalena jest od wielu czynnikw, w
gwnej mierze od odlegoci strzelania i okrela si j w podziakach celownika
odpowiednio dla kadego rodzaju broni.
Najskuteczniejszym ogniem broni strzeleckiej do nisko leccych celw powietrznych
przeciwnika jest ogie seryjny prowadzony rwnoczenie przez pododdzia dyurny na
komend swego dowdcy, majcego prawo wydawania stosownej decyzji otwarcia
ognia. Dotyczy to dowdcy plutonu i wzwy.
Znajomo zasad identyfikacji celw powietrznych obowizuje wszystkich dowdcw,
gdy ponosz oni odpowiedzialno za ostrzelanie wasnych statkw powietrznych.
Do celw powietrznych strzela si pociskami przeciwpancerno-zapalajcymi.
Celowym jest wic aby wszyscy onierze pododdziau dyurnego posiadali jeden
magazynek lub w przypadku obsugi km PKS tam /250 nb./ zaadowane w/w amunicj
z przeznaczeniem zwalczania celw powietrznych, o uyciu ktrego decyduje dowdca
pododdziau.
Zwaywszy, e do zwalczania celw powietrznych postawa strzelecka powinna
zapewnia dobre oparcie i moliwo obracania si strzelajcego /w przypadku strzelania

12

zapor prostopad/ najdogodniej jest strzela z transzei, okopw, lejw,roww, z

zakrycia, w postawie strzelackiej siedzcej, lecej, klczcej lub stojcej. Kadorazowo
jednak o postawie decyduje sam strzelajcy pamitajc jednak zawsze o warunkach
bezpieczestwa.W razie strzelania z samochodu czy wozu bojowego w ruchu jako
podprki wykorzystuje si ciany skrzyni adunkowej samochodu, burty wozu bojowego
lub dach kabiny kierowcy.
W zalenoci od rodzaju celu powietrznego oraz jego prdkoci rozrniamy cztery
rodzaje strzela do :
- migowcw i samolotw bezpilotowych;
- samolotw odrzutowych;
- samolotw nurkujcych na strzelajcego;
- desantu spadochronowego.
migowce i samoloty bezpilotowe zwalczamy strzelajc z broni strzeleckiej z
uwzgldnieniem wyprzedzenia w sylwetkach celu lub wartociach ktowych, gdy cel leci
defilujco oraz zaporami ogniowymi czy te z podniesionym celownikiem, gdy cel leci na
strzelajcego. Zasady strzelania do tych celw polegaj gwnie na waciwym doborze
odpowiedniej nastawy celownika i okreleniu wyprzedzenia liniowego- wyraonego w
sylwetkach migowca oraz ktowego podczas strzela do samolotw bezpilotowych.
Wyprzedzenie uwzgldnia si przez wysunicie punktu celowania przed cel o
odpowiedni liczb sylwetek w kierunku lotu, natomiast strzelajc do samolotw
bezpilotowych wyprzedzenie uwzgldnia si przez wysunicie punktu celowania przed
samolot o odpowiedni kt wyprzedzenia w sylwetkach celu i nastawy celownika, ktre
strzelajcy powinien uwzgldni w czasie strzelania okrelaj instrukcje danej broni. Co
si wic z tym wie,pododdziay przeznaczone do zwalczania celw powietrznych
powinny by w gotowoci do natychmiastowego otwarcia ognia, a co za tym idzie, mie
celowniki nastawione przed strzelaniem, a bro z doczonym magazynkiem
zaadowanym odpowiedni amunicj i zabezpieczon.
W celu uatwienia praktycznego ostrzelania celw powietrznych w pododdziaach dla
wszystkich rodzajw broni zastosowano uproszczone metody stosowania wyprzedze,
ktre w praktyce mona przyj nastpujco:
a/ do migowcw i samolotw tokowych:
- podczas strzelania na odlego do 500 m, tyle sylwetek ile wynosi odlego
strzelania w setkach metrw ;

13

podczas strzelania na odlego ponad 500m, tyle sylwetek ile wynosi odlego

strzelania w setkach metrw razy 1,5;

b/ do samolotw bezpilotowych:
- podczas strzelania na odlego do 500m, 5-6 ;
- podczas strzelania na odlego ponad 500m 8-10 .
W zwizku z powyszym zarwno onierze jak i dowdcy powinni umie
uwzgldnia wyprzedzenie w sylwetkach celu oraz w najprostszy sposb okreli i
uwzgldni wyprzedzenie w wartociach ktowych

Aw

As
wyprzedzenie 3 4 sylwetki

Aw - punkt wyprzedzenia
0As - odlego sygnaowa

0
Rys. 3. Wartoci wyprzedze

Praktyczna realizacja wyprzedzenia podczas strzelania do celw powietrznych

przedstawia si nastpujco: po uwzgldnieniu wyprzedzenia lini celowania przesuwa
si rwnomiernie przed sylwetk samolotu do momentu oddania pierwszej serii. Z chwil
otwarcia ognia celowanie naley prowadzi za pomoc przyrzdw celowniczych, a
ogie korygowa na podstawie obserwacji torw pociskw, natomiast, gdy cel minie
przewidziany punkt wyprzedzony, naley zmieni punkt celowania. Pamita rwnie
naley aby tory pociskw ukaday si nieco przed i powyej leccego celu
powietrznego.
Ogie do celu otwiera si na komend dowdcy i prowadzi seriami po 5-10 strzaw w
serii, a w momencie zbliania si celu do widocznych torw pociskw prowadzi si
ogie cigy.
Do otwarcia ognia dowdca podaje komend: DO MIGOWCA Z PRAWEJ /z
lewej, z przodu/ 5 SYLWETEK - OGNIA lub DO SAMOLOTU Z PRAWEJ /z lewej,
z przodu / 5 STOPNI OGNIA.
Pamita rwnie naley, e do celw powietrznych leccych z prdkoci nie
przekraczajc 250 km/godz., ktrych kt kursu przebiega na tzw. strzelajcego,

14

strzela si z podniesionym ramieniem celownika. Na komend dowdcy pododdziau

podnosi si rami celownika i ustawia je w pozycji pionowej, a nastpnie celuje na
oglnych zasadach w przedni cz kaduba statku powietrznego. Czynnoci te
wykonuje si na komend: DO MIGOWCA, CELOWNIK PODNIE - OGNIA.
Jeli za prdko celu wynosi ponad 250 km/godz., ktrych kurs przebiega na
strzelajcego, prowadzi si ogie zaporowy i tak w zalenoci od odlegoci na jakiej
znajduje si cel wykonuje si zapor pionow lub zapor pochy.
Jeeli odlego wykrycia celu jest wiksza ni 2500 m wykonuje si zapor ogniow
pochy, natomiast jeli odlego wykrycia nie przekracza 2500m wwczas pionow
zapor ogniow.
SAMOLOTY ODRZUTOWE, ktrych prdko przelotowa jest dua, wyprzedzenie
powinno by rwnie bardzo due, a co za tym idzie prowadzenie ognia do nich ze
stosowaniem tyche jest niemoliwe.
W zwizku z powyszym strzelanie do szybko leccych celw powietrznych na maej
wysokoci prowadzi si ogniem zaporowym, polegajcym na postawieniu przez
pododdzia dyurny zapory ogniowej /pionowej lub poziomej/ na prawdopodobnym
kursie celu jednoczenie caym pododdziaem /plutonem, kompani/.
W zalenoci od odlegoci od odlegoci wykrycia celu i jego kursu wykonuje si
nastpujce rodzaje zapr ogniowych:
-pionowa ;
-pochya ;
-prostopada.
Pionow zapor ogniow wykonuje si wwczas, gdy odlego wykrycia celu jest
mniejsza ni 2500 m, jego kurs przechodzi nad ugrupowaniem pododdziau /kurs
ZERO/ . Na komend dowdcy : Uwaga pluton /kompania/ DO SAMOLOTU,
PIONOWA OGNIA

onierze ustawiaj bro pionowo i wszyscy jednoczenie

otwieraj ogie. Komenda do otwarcia ognia powinna by wydana gdy cel znajduje si w
odlegoci okoo 700 m od strzelajcych.

kurs celu

Aw

As

15

Rys. 4. Pionowa zapora ogniowa

Pochy zapor ogniow stosuje si w przypadku, gdy odlego do celu jest wiksza
ni 2500m , jego kurs przechodzi nad ugrupowaniem pododdziau, wwczas to onierze
ustawiaj bro pod ktem zblionym do 45 w stosunku do poziomu i otwieraj ogie w
kierunku zbliajcego si celu na komend dowdcy: Uwaga pluton /kompania/ DO
SAMOLOTU, POCHYA OGNIA. Komenda OGNIA powinna by podana w
momencie, gdy cel znajduje si okoo 1000m od strzelajcego pododdziau.

Ds1000 m

ie
ry c
w yk u
cel

e)
ani
ozn
p
z
(ro

Rys. 5. Pochya zapora ogniowa

W obu przypadkach ogie prowadzony jest do momentu podania komendy o jego

przerwaniu przez dowdc lub wyczerpaniu si amunicji w magazynkach.
Pamita jednak trzeba aby zachowa niezbdne warunki bezpieczestwa utrzymujc
odlego midzy onierzami min. 3-4 kroki.
Prostopad zapor ogniow stosuje si, gdy kurs samolotu przechodzi w pewnej
odlegoci nad ugrupowaniem pododdziau. W ten sam sposb zwalcza si samoloty
nurkujce na ssiedni pododdzia lub obiekt, pooony w odlegoci do 500 m.
Postawienie prostopadej zapory ogniowej polega na prowadzeniu ognia do punktu na
kursie celu okrelonego przez obrt broni o okoo 60 w kierunku lotu celu.Praktycznie
odbywa si to w sposb nastpujcy po wskazaniu samolotu przez dowdc onierz
celuj do niego, a nastpnie na jego komend OGNIA szybko przesuwaj punkt
celowania /wykonuj zwrot/ przed cel o ok. 60

i prowadz ogie. W celu wykonania

16

zapory prostopadej podaje si komend: Uwaga pluton - DO SAMOLOTU,

PROSTOPADA OGNIA.
As

Aw

a
lini

60 0

ia
an
low
e
c

Rys. 6. Prostopada zapora ogniowa

Samoloty atakujce pododdzia z lotu nurkowego zwalcza si ogniem zaporowym na

komend dowdcy pododdziau celujc w przedni cz kaduba samolotu. Ogie
otwiera si na komend: Uwaga pluton /kompania/ DO NURKUJCEGO OGNIA
w momencie wejcia samolotu w lot nurkowy i prowadzi z maksymalnym nateniem
przez cay czas nurkowania, wedug celownika ustawionego uprzednio.
STRZELANIE

BRONI

STRZELECKIEJ

DO

DESANTU

SPADOCHRONOWEGO prowadzi si z nastaw celownika 3,a do otwarcia ognia

podaje si komend np. DO SPADOCHRONIARZY, DWIE FIGURY OGNIA.
W tym przypadku punkt celowania okrelony jako rodek skoczka przesuwa si wzdu
kierunku jego opadania.
Wielko wyprzedzenia dla wszystkich rodzajw broni pododdziaw piechoty z
niewielkim uproszczeniem przyjmuje si nastpujco:
- podczas strzelania na odlego do 200 m 0,5 sylwetki na kade 100m strzelania;
- podczas strzelania na odlego ponad 200m jedn sylwetk na kade 100m

wyprz
edzeni
e

odlego do celu.

As

kie
run
e
op k
ad
an
ia

Aw
punkt celowania i strzelania

17

Rys. 7. Strzelanie do desantu powietrznego

ZWALCZANIE CELW POWIETRZNYCH Z BRONI POKADOWEJ WOZW

BOJOWYCH, mona prowadzi na postoju, w czasie krtkich przystankw lub w czasie
jazdy.Ogie prowadzi operator broni pokadowej, ktry w zalenoci od prdkoci celu,
warunkw atmosferycznych i aktualnej sytuacji bojowej stosowa moe nastpujce
sposoby strzelania:
- ogie towarzyszcy;
- ogie wedug smug pociskw ;
- ogie zaporowy.
W zalenoci od rodzaju celu, prdkoci i sposobu poruszania si wozu bojowego oraz
sposobu strzelania ogie prowadzi si krtkimi lub dugimi seriami oraz ogniem cigym.
Na zasadzie samoobrony wojsk do walki ze rodkami napadu powietrznego
przeciwnika wykorzystuje si rwnie inne rodki ogniowe jak bro pokadowa czogw,
przeciwpancerne pociski kierowane bwp i rnego typu rodki artyleryjskie. Pamita
jednak naley, e dziaanie tych rodkw ogniowych w celu zwalczania celw
powietrznych moe mie charakter wymuszony, a tylko w wyjtkowych wypadkach by
przygotowane zawczasu.
Przykadowo w wypadku niespodziewanego ataku migowcw okrela si do nich
odlego na oko, wybiera si nabj z wczeniej nastawionym zapalnikiem i prowadzi si
ogie na komend dowdcy wozu. W wypadku braku amunicji z zapalnikiem czasowym
ogie prowadzi si granatami odamkowymi.
Pododdzia moe by zawczasu wyznaczony do walki ze migowcami przeciwnika,
wwczas zajmuje on nakazan rubie i przygotowuje strzelanie na okrelone rubiee i
kierunki.
W tym celu :
- okrela si w terenie rubie /rubiee/ prawdopodobnego ataku migowcw i
dokadn odlego do nich;
- precyzuje si zasady wyboru celu z grupy migowcw;
- ustawia si odpowiednie wartoci celownika i naprowadza armaty na prawdopodobny
kierunek;
- nastawia si odpowiednie wartoci zapalnika;
- aduje si armaty;

18

- zaogi /obsugi/ znajduj si na swoich miejscach;

- prowadzi si okrne wykrywanie migowcw ze szczeglnym uwzgldnieniem
kierunku spodziewanego ataku.
Po wykryciu i rozpoznaniu celu ogie otwiera si na komend dowdcy odpowiedniego
szczebla /wozu, plutonu/ i prowadzi z maksymalnym nateniem.

PRZEDSIWZICIA ZMNIEJSZAJCE SKUTKI ODDZIAYWANIA

PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO .
Podczas organizacji powszechnej obrony przeciwlotniczej w dziaaniach bojowych,
dowdcy wszystkich szczebli powinni zwrci szczegln uwag na przedsiwzicia,
ktre w istotnym stopniu zmniejszaj skutki oddziaywania rodkw napadu
powietrznego przeciwnika. Przedsiwzicia te winni oni realizowa we wszystkich
rodzajach walki bez dodatkowych rozkazw i wytycznych przeoonych po prostu
powinny one by nawykiem kadego onierza, zarwno w czasie szkolenia, jak i na
polu walki.
Do zasadniczych przedsiwzi z tego zakresu, na szczeblu pododdziau zalicza si:
- maskowanie przed rozpoznaniem z powietrza elementw ugrupowania bojowego;
- rozrodkowanie wojsk;
- przygotowanie schronw i ukry;
- likwidowanie skutkw napadu przeciwnika powietrznego.
MASKOWANIE jest to zesp rodkw i przedsiwzi majcych na celu ochron
wojsk i obiektw przed rozpoznaniem naziemnym i powietrznym oraz wprowadzenie
przeciwnika w bd co do posiadanych si i rodkw oraz zamiaru dziaania.
Na szczeblu pododdziau cele maskowania osiga si poprzez:
- wykorzystanie maskujcych waciwoci terenu;
- wykorzystanie warunkw atmosferycznych i pory doby;
- stosowanie etatowych rodkw maskujcych;
- stosowanie materiaw podrcznych;
- maskowanie wiate;
- maskowanie ruchu ludzi i sprztu
- ograniczenia pracy radiostacji i stacji radiolokacyjnych.
Niektre z powyszych zabiegw maskujcych mona wykona zawczasu np.
malowanie sprztu, wplatanie gazi, trwa i krzeww w sprzt i umundurowanie,
przygotowanie reflektorw w pojazdach do jazdy w nocy itp. Po wykonaniu powyszych

19

przedsiwzi mona nada maskowanemu obiektowi naturalny wygld i upodobni go

do otaczajcego ta terenu, ukrywajc jego cechy demaskujce.
Lasy o rozoystych konarach drzew i bujnym poszyciu maskuj w zasadzie przed
rozpoznaniem optycznym, natomiast w lesie rzadkim naley stosowa maskowanie
uzupeniajce.
Posiki powinno si gotowa poza obrbem lasu, najlepiej w pobliskich
miejscowociach, podobnie z prac agregatw prdotwrczych jeli nie mona
ograniczy ich pracy.
Pojazdy ukrywa si we wgbieniach terenowych oraz maskuje rodkami etatowymi
lub podrcznymi. Do maskowania pojazdw uywa rwnie mona cie padajcych
drzew lub budynkw lub naturalne ukrycia /szopy, stodoy itp./.
Ograniczy naley do niezbdnego minimum ruch ludzi i pojazdw, ktrych widoczne
lady rwnie powinno si zaciera, szczeglnie na drogach dojazdowych do rejonw
rozrodkowania wojsk.
Naley rwnie zabroni palenia ognisk i uywania w rejonie wszelkich przedmiotw
demaskujcych obecno wojsk w danym terenie.
Najbardziej niekorzystne okolicznoci do maskowania maj miejsce podczas marszu
pododdziaw, w zwizku z tym wojska przegrupowuje si gwnie w warunkach
ograniczonej moliwoci jak mga, noc, opady atmosferyczne itp.
Za przestrzeganie dyscypliny maskowania ponosi odpowiedzialno kady onierz.
ROZRODKOWANIE wojsk oraz okresowa zmiana rejonw rozmieszczenia
pododdziaw i stanowisk dowodzenia ma na celu zmniejszenia skutkw uderze w
wyniku tworzenia celw mao opacalnych do zniszczenia.
Osiga si to poprzez rozmieszczenie sprztu w odstpach wikszych ni rednica
raenia rodkw stosowanych przez lotnictwo, to jest okoo 50-100m.
Rozrodkowanie wojsk stwarza wic tak sytuacj, e zamiast jednego opacalnego
dla lotnictwa celu grupowego np. pododdzia na postoju, powstaje wiele mao
opacalnych celw , z ktrych i tak znaczna cz nie bdzie atakowana z powodu
ograniczonej liczby rodkw

napadu powietrznego

przeciwnika i niewielkiej

efektywnoci jego dziaania.

Podczas marszu odlego midzy pojazdami powinna wynosi 25-50 m, a na postoju
nie mniej ni 10 m.
W szczeglnych przypadkach /np. ataku lotnictwa na maszerujc kolumn, podczas
pokonywania przez kolumn newralgicznych odcinkw drogi marszu/ odlegoci midzy
pojazdami zwiksza si.

20

PRZYGOTOWANIE SCHRONW I UKRY /szczelin przeciwlotniczych/ chroni

ludzi i sprzt przed ogniowym oddziaywaniem przeciwnika.
Poniewa wykonanie prac inynieryjnych /szczelin i ukry/ w trakcie walki bdzie prawie
niemoliwe, dlatego pododdzia w miar moliwoci powinien wykorzystywa
waciwoci ochronne terenu oraz przystosowa ukrycia ju istniejce do ochrony ludzi i
sprztu. Bd to ukrycia w jarach, wwozach, fadach terenowych oraz za naturalnymi i
sztucznymi /nasypy, wykopy/ wzniesieniami.
Do tego rodzaju ukry mona zaliczy rwnie budynki murowane, piwnice, schrony,
leje po bombach, gbokie bruzdy na polach itp.
Wykorzystanie waciwoci ochronnych i maskujcych terenu musi by wykonywane
natychmiast po zajciu rejonu, a wszystkie prace inynieryjne wykonuje si w miar
posiadanego czasu, chyba e wykonanie ich jest niezbdne dla zachowania zdolnoci
bojowej pododdziau.
Przedsiwzicia powysze naley wykonywa we wszystkich rodzajach dziaa
bojowych i niezalenie od czasu przebywania pododdziau w danym rejonie.
W dziaaniach dynamicznych jak np. marsz, natarcie stosuje si przede wszystkim tzw.
biern obron przeciwlotnicz, gdy z uwagi na charakter tych dziaa, jest niemoliwe
wykonywanie prac inynieryjnych.
Dogodny teren za, przy umiejtnym jego wykorzystaniu daje szans przetrwania rwn
tej, jak dostarcza pracochonna i nie zawsze moliwa do zrealizowania rozbudowa
inynieryjna terenu.
Z prac inynieryjnych w pododdziale wykonuje si midzy innymi transzeje, rowy
czce, schrony dla ludzi i przykryte odcinki transzei oraz okopy dla sprztu bojowego.
Pamita naley, e zawsze, tzn. w kadej sytuacji wykonuje si szczeliny
przeciwlotnicze, ktr stanowi rw w ksztacie linii amanej, w miar moliwoci o
wzmocnionych cianach bocznych.
Reasumujc naley stwierdzi, e zarwno pokrycie jak i rzeba terenu ochroni, a co
najmniej w znacznym stopniu osabi oddziaywanie przeciwnika powietrznego na stan
osobowy i sprzt bojowy pododdziau.
LIKWIDACJA SKUTKW NAPADU przeciwnika powietrznego organizowane jest na
oglnych zasadach likwidowania skutkw uderze i ma na celu przywrcenie zdolnoci
bojowej pododdziaowi.
W tym celu dowdca zawczasu wyznacza pododdzia /GRE/, ktremu stawia zadanie
dotyczce przygotowania sprztu i wykonywania nastpujcych zada:
- udzielania pierwszej pomocy rannym i poraonym oraz ich ewakuacj;

21

- oczyszczania terenu z zawa oraz gaszenie poarw;

- ewakuacja uszkodzonego sprztu oraz dokonywania drobnych napraw;
- usuwanie z drogi powalonych drzew, unieruchomionego sprztu, zasypywanie roww
i lei po bombach itp.
Oczywicie w pododdziale dyurnym /pluton/ nie wyznacza si GRE, a jedynie 2-3
onierzy, ktrych zadaniem bdzie przede wszystkim udzielanie pierwszej pomocy
poraonym i rannym.
Pamita rwnie naley o tym, aby przedsiwzicia

likwidujce skutki uderze

przeciwnika stosowa kompleksowo, gdy wwczas kady czynnik ma due znaczenie

w zwikszaniu odpornoci pododdziau na uderzenia z powietrza.
W czasie szkolenia naley zwraca szczegln uwag na wyrobienie wrd onierzy
nawykw prawidowego wykonywania przedsiwzi wchodzcych w skad tzw.biernej
obrony przeciwlotniczej, albowiem w czasie dziaa na polu walki od ich realizacji
zalee bdzie ywotno i sia bojowa pododdziau.

ORGANIZCJA POWSZECHNEJ OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ

PODODDZIAW
Obrona przeciwlotnicza pododdziaw organizowana jest z uwzgldnieniem systemu
obrony przeciwlotniczej wyszego szczebla. Organizuj j dowdcy wszystkich szczebli
bez wzgldu na rodzaj wykonywanego zadania i istniejc sytuacj bojow,
wykorzystujc do tego celu wszelkie moliwe rodki walki znajdujce si w danej chwili
w ich dyspozycji.
Do obowizkw kadego dowdcy pododdziau naley:
- zorganizowanie cigej obserwacji przestrzeni powietrznej /okrnej od szczebla
kompanii wzwy/ oraz obserwacja sygnaw podawanych przez przeoonego i
ssiadw;
- doprowadzenie do wiadomoci wszystkich onierzy ustalonych sygnaw i sposobw
alarmowania o zagroeniu z powietrza;
- utworzenie systemu ognia do walki z celami nisko leccymi z wykorzystaniem broni
strzeleckiej i pokadowej wozw bojowych;
- utrzymanie w kadej kompanii

co najmniej plutonu w gotowoci do

natychmiastowego otwarcia ognia do celw powietrznych;

- zastosowanie
powietrznego.

przedsiwzi

zmniejszajcych

skutki

uderze

przeciwnika

22

Aby pododdzia mg wykona we waciwy sposb postawione przed nim zadanie

naley przede wszystkim wykry i rozpozna, a nastpnie w odpowiednim czasie
zaalarmowa o zblianiu si przeciwnika powietrznego.

W tym celu wydziela si

pododdziay dyurne /w iloci 1/3 si danego pododdziau/, ktre na okrelony czas

pozostaj w cigej gotowoci do natychmiastowego otwarcia ognia w razie pojawienia
si przeciwnika powietrznego. Pododdziay te przygotowuje si w miejscach ich
rozmieszczenia /dziaania/ lub w pobliu w rejonach, gdzie s najlepsze warunki
prowadzenia ognia do celw powietrznych w sektorze odpowiedzialnoci danej
kompanii.
Mog by rozmieszczone na wozach bojowych lub w szczelinach przeciwlotniczych
/okopach/. Bro pododdzia ma zaadowan i zabezpieczon, a celownik nastawiony do
strzela powietrznych.
Pododdzia dyurny naley utrzymywa w cigej gotowoci do zwalczania celw
powietrznych w zasadzie tylko w warunkach wzrokowej widocznoci obiektw
powietrznych, natomiast w nocy i w warunkach ograniczonej widocznoci znajduje si w
miejscu i stopniu gotowoci okrelonym przez dowdc okrelonego szczebla. Oni te
maj prawo wydawania komendy do otwarcia i przerwania ognia /od szczebla dowdcy
plutonu/ majc na uwadze, e otwarcie ognia moe nastpi jedynie do celw
atakujcych lub ktrych przynaleno zostaa okrelona, natomiast przerwanie ognia
wtedy gdy wymaga tego sytuacja lub bezpieczestwo wasnych samolotw i wojsk.
Przerwanie zakazu otwarcia ognia przez pododdziay i pojedynczych onierzy moe
nastpi wyjtkowo w celu wsparcia ogniowego pododdziaw OPL strzelajcych do
rodkw napadu powietrznego przeciwnika atakujcego na maych wysokociach.
Batalion organizuje powszechn obron przeciwlotnicz w ramach kompanii ktra
dziaajc w caoci jest w stanie ogniem broni strzeleckiej i pokadowej wozw bojowych
zapewni skuteczn samoobron przed rodkami napadu powietrznego przeciwnika.
Dowdca batalionu, czy kompanii organizujc powszechn obron przeciwlotnicz
podajc wytyczne powinien w nich zawrze:
- sposb organizacji rozpoznania powietrznego;
- sygnay alarmowania o zagroeniu z powietrza, sposb ich przekazywania oraz
dziaania pododdziau po ogoszeniu alarmu;
- kto i kiedy wyznacza pododdziay dyurne, miejsce i czas penienia przez nich
dyurw ;
- kiedy otwiera ogie do statkw powietrznych przeciwnika wszystkimi moliwymi
rodkami ogniowymi ;

23

- sygnay identyfikacji wasnych samolotw i migowcw;

- przedsiwzicia dotyczce rozrodkowania, maskowania i przygotowania schronw i
ukry dla ludzi i sprztu;
- sposoby likwidacji skutkw uderze rodkw napadu powietrznego przeciwnika;
- sposoby zaopatrywania pododdziaw w amunicj przeciwpancerno-zapalajc i
smugow.
Bardziej szczegowe wytyczne do realizacji przedsiwzi powszechnej obrony
przeciwlotniczej stawia dowdca plutonu, ktry podaje w nich:
a/ sposb organizacji rozpoznania powietrznego, a w tym:
- liczb obserwatorw oraz czas ich zmiany;
- miejsce i sposoby prowadzenia obserwacji ;
- sektory obserwacji;
- sposoby wskazywania celw i meldowania o nich;
- sygna JA SWJ SAMOLOT lub czas kategorycznego zakazu prowadzenia ognia;
b/ sposb alarmowania o zagroeniu z powietrza:
- sygnay alarmu lotniczego;
- sposb ogaszania alarmu;
c/ sposb prowadzenia ognia z broni strzeleckiej do celw powietrznych:
- kiedy pluton jest pododdziaem dyurnym oraz miejsce penienia dyuru;
- kto i kiedy ma prowadzi ogie;
- ile i jak przygotowa amunicj;
d/ sposoby wykonania przedsiwzi zmniejszajcych skutki uderzenia powietrznego:
- sposoby maskowania;
- czynnoci po ogoszeniu alarmu lotniczego;
- zakres prac inynieryjnych;
- zasady likwidacji skutkw uderzenia lotniczego.
Pododdziay, ktre na polu walki znajduj si w bezporedniej stycznoci z
przeciwnikiem z du doz prawdopodobiestwa nie bd atakowane z powietrza przez
jego samoloty z uwagi na bezpieczestwo wasnych wojsk.
Nie oznacza to, e nie bd one atakowane w ogle przez przeciwnika powietrznego.
Najpewniej bdzie to atak znad wasnego ugrupowania w wykonaniu migowcw.
W zwizku z powyszym pododdziay pierwszorzutowe zaangaowane w
bezporedni walk z przeciwnikiem naziemnym, z reguy nie bd wydzielay si i

24

rodkw dyurnych do zwalczania celw powietrznych, a walk z takimi organizuje si

doranie i zwalcza na wyran komend dowdcy.
Inaczej wyglda sprawa w pododdziaach drugorzutowych i odwodach, ktre z racji
zagroenia ze strony przeciwnika powietrznego musz by do walki z nim przygotowane
pod kadym wzgldem i w tym zakresie, nikt nie zdejmie z dowdcy odpowiedzialnoci
za waciwie zorganizowan powszechn obron przeciwlotnicz.
Wspczesne pole walki wymaga by pododdziay miay zorganizowan obserwacj
okrn i skuteczne alarmowanie o celach powietrznych.
W tym celu dowdca kompanii przydziela dla kadego plutonu oraz obserwatorowi w
swoim wozie bojowym /czogu/ sektory obserwacji oraz ustala sygna alarmu
powietrznego i sposb jego przekazywania. Najczciej bdzie on podawany gosem,
nabojem sygnaowym ustalonego koloru, klaksonem lub przez radiostacj zalenie od
panujcej sytuacji.
W wypadku wykrycia obiektu powietrznego obserwator rozpoznaje jego
przynaleno i ustalonym sygnaem ogasza alarm powietrzny.
Walk z celami powietrznymi powinny podj te rodki ogniowe pododdziau, ktre w
danej chwili nie s bezporednio zaangaowane w walce z przeciwnikiem naziemnym, a
cele znajduj si w zasigu ich broni. Rozkazem do otwarcia ognia dla tych rodkw
bdzie sygna alarmu powietrznego, dlatego te dowdca pododdziau w rozkazie
bojowym powinien ten punkt wyranie sprecyzowa.
W przypadku wykonania przez kompani zadania o decydujcym znaczeni dla
batalionu czy brygady moe ona by wzmocniona rodkami przeciwlotniczymi
przeoonego w postaci np. strzelcw rakiet STRZAA 2m. (GROM), czy zestawem
ZU-23-2 .
Przedsiwzicia tak zwanej biernej obrony przeciwlotniczej polegaj przede
wszystkim na maskowaniu ludzi i sprztu bojowego rodkami podrcznymi oraz
wykorzystaniu

naturalnych

waciwoci

ochronno-maskujcych

terenu

oraz

rozrodkowanym dziaaniu. W obronie dokonuje si ponadto rozbudowy inynieryjnej

punktw oporu.
Obrona przeciwlotnicza pododdziaw znajdujcych si w drugim rzucie /odwodzie/,
organizuje si i prowadzi na podobnych zasadach jak w rejonie zerodkowania
/wyjciowym/, a podczas wejcia do walki /kontrataku/ jak podczas przegrupowania / w
marszu/.
POKONYWANIE PRZESZKODY WODNEJ stanowi olbrzymie zagroenie dla
pododdziaw ze strony przeciwnika powietrznego gdy rzeka stanowi dla lotnictwa

25

doskonay punkt orientacyjny i dlatego pododdziay podczas podchodzenia i

pokonywania przeszkody wodnej s szczeglnie atwe do wykrycia i bardzo wraliwe na
uderzenia statkw powietrznych przeciwnika.
Moe on atakowa pododdzia z lotu nurkowego i koszcego przy 2-3 zajciach pod
ktem 10-15 w stosunku do osi przeprawiajcych si wojsk.
Jeeli za chodzi o migowce, najprawdopodobniej bd one uderzay na oglnych
zasadach, przewanie z nad wasnego terenu, a tylko w szczeglnych przypadkach i
niezwykle sprzyjajcych okolicznociach z innego kierunku.
Rozpoznanie przestrzeni powietrznej, alarmowanie i zwalczanie celw powietrznych
przez pododdzia w czasie pokonywania przeszkody wodnej, powinno by
przedueniem zorganizowanej obrony przeciwlotniczej podczas marszu i podchodzenia
do lustra wody oraz tak zorganizowany aby zapewni optymalne warunki przeprawiania
wojsk na drugi brzeg. Jeli w tym czasie zostanie zaatakowany przez rodki napadu
powietrznego to walk z nim powinny podj wszystkie rodki ogniowe, ktre nie s
zaangaowane w walk z przeciwnikiem naziemnym.
Rozkazem do otwarcia ognia dla tych rodkw bdzie sygna alarmu powietrznego.
KOLUMNY MARSZOWE
samolotw i migowcw
ruch

s chyba najbardziej opacalnym celem do uderze

przeciwnika, szczeglnie na odcinkach kanalizujcych

/mosty, wwozy, bagna, nasypy itp./, poniewa w miejscach tych najatwiej

zatrzyma kolumn, uniemoliwi jej manewr i zniszczy.

Lotnictwo z zasady atakowa bdzie kolumny z maej wysokoci z lotu nurkowego od
czoa lub z tyu pod ktem 10-15 w stosunku do osi drogi marszu przy uyciu broni
pokadowej, niekierowanych pociskw rakietowych oraz bomb kasetowych i
napalmowych.
migowce natomiast bd atakoway z wysokoci okoo 50 metrw zza lasw,
wzniesie terenowych przy uyciu kierowanych i niekierowanych pociskw rakietowych
oraz broni pokadowej.
W czasie marszu wszystkie wazy w wozach bojowych s pozamykane oprcz wozu
dyurnego.
czno wewntrzna i zewntrzna w sieci radiowej dowdcy kompanii powinna by
nawizana i sprawdzona przez poszczeglnych dowdcw i inne osoby funkcyjne.
W czasie marszu organizuje si obserwacj okrn przestrzeni powietrznej i
alarmowanie oraz wyznacza si pododdzia dyurny na oglnych zasadach (1/3 si
pododdziau), a obserwatorw wyznacza si na kadym wozie bojowym plutonu
dyurnego i w wozie dowdcy kompanii.

26

Wyznaczeni obserwatorzy prowadz wzrokow obserwacj przestrzeni powietrznej w

wyznaczonych sektorach w stosunku do kierunku marszu.

2
1

3
3

Rys.8. Ugrupowanie marszowe kompanii

Z chwil wykrycia i rozpoznania celu powietrznego, obserwatorzy natychmiast
przekazuj przez czno wewntrzn sygna alarmu powietrznego w stosunku do
kierunku marszu w formie skrconej np. LOTNIK Z PRAWEJ, a wyznaczony onierz
desantu dubluje otrzymany sygna.
Dowdca wozu bojowego, ktry otrzyma sygna od swego obserwatora, natychmiast
przekazuje go w niezmienionej formie w sie dowodzenia dowdcy kompanii, ktry
sysz wszyscy dowdcy wozw bojowych.
Po usyszeniu sygnau alarmu powietrznego pozostae pododdziay wczaj si do
walki sukcesywnie w miar osigania gotowoci.
W wypadku otrzymania sygnau o zagroeniu z powietrza przekazanego w sieci
dowodzenia przeoonego, dowdca kompanii zarzdza alarm nie przerywajc marszu,
lecz zobowizuje to stany osobowe, w szczeglnoci za pododdzia dyurny, do
wzmoenia uwagi we wskazanym kierunku.
Pododdziay maszerujce pieszo na komend swoich dowdcw zajmuj najblisze
ukrycia i przygotowuj si do zwalczania celw powietrznych.
Pododdziay w marszu nie mog w zasadzie korzysta z rozbudowy inynieryjnej
terenu, co czyni je bardziej wraliwymi na uderzenia statkw powietrznych. W rejonach
odpoczynkw, i to zarwno duszych jak i krtkich mona jedynie maksymalnie
wykorzysta waciwoci ochronne terenu takie jak: jary, wwozy, przydrone rowy i
inne zagbienia terenowe sztuczne i naturalne .
Po ogoszonym alarmie lotniczym czoowe pojazdy kolumny pododdziau powinny
zwikszy prdko marszu i tym samym powikszy odlegoci pomidzy pojazdami .

27

Jak wic wida szczeglnego znaczenia nabiera zwaszcza w marszu, odpowiednio

wczesne wykrycie przeciwnika powietrznego i alarmowanie wojsk, przestrzeganie zasad
rozrodkowania w kolumnie oraz odpowiednio sprawne dziaanie wszystkich dowdcw
i osb funkcyjnych moe do pewnego stopnia zrekompensowa niekorzystne warunki z
punktu widzenia powszechnej obrony przeciwlotniczej.
Szczegln uwag, na zagroenie ze strony rodkw napadu powietrznego naley
zwrci w trakcie zbliania si do rejonu walki, albowiem kolumny maszerujcych i
rozwijajcych si pododdziaw bd szczeglnie opacalnym celem dla samolotw i
migowcw przeciwnika.
Maskowanie wozw bojowych w dzie przeprowadza si na oglnych zasadach
wykorzystujc do tego celu rodki podrczne, natomiast w warunkach ograniczonej
widocznoci (szczeglnie w nocy) naley pamita o maskowaniu wiate. Naley liczy
si rwnie z przeprowadzeniem rozpoznania i atakami z powietrza po uprzednio
zrzuconym przez przeciwnika bomb owietlajcych, dlatego w miar moliwoci dy
do tego aby nie zosta wykrytym, a w przypadku ataku lotnictwa

zwalcza go

wszystkimi moliwymi rodkami ogniowymi, w pierwszej za kolejnoci niszczy bomby

owietlajce.
W

czasie

PRZEGRUPOWANIA

PODODDZIAW

TRANSPORTEM

KOLEJOWYM wystpuje jeszcze wiksze zagroenie ze strony przeciwnika

powietrznego. Wynika ono przede wszystkim z tego, e wojska zaadowane na
transporcie kolejowym w czasie jazdy pocigu nie maj moliwoci zastosowania w peni
przedsiwzi powszechnej OPL.
Ataki statkw powietrznych mog by wykonywane od tyu, od czoa i wzdu
transportu, przede wszystkim w czasie postojw lub przejazdu przez wiksze wzy
kolejowe.
Organizacja powszechnej OPL w czasie zaadowania i wyadowywania si
pododdziaw na stacjach zaadowczych i wyadowania

powinna by realizowana

zgodnie z oglnie obowizujcymi zasadami.

Do prowadzenia rozpoznania powietrznego wyznacza si posterunki obserwacyjne na
lokomotywie (w pierwszym wagonie), w rodku i na kocu skadu. Posterunki te musz
posiada czno przewodow

(lub radiow) pomidzy sob i komendantem

transportu, w celu porozumiewania si i skadania meldunkw. Wane jest rwnie, aby

w pobliu pododdziau dyurnego rwnie znajdowa si rodek cznoci, albowiem
gwarantuje to szybkie uycie tego pododdziau do zwalczania rodkw napadu
powietrznego

28

Rwnie

gwizdem lokomotywy podawane s, a raczej dublowane, sygnay o

zagroeniu z powietrza.
W przypadku gdy transport osaniany jest siami i rodkami obrony przeciwlotniczej,
pododdziay znajdujce si w transporcie organizuj powszechn obron przeciwlotnicz
w cisym wspdziaaniu z nimi.
Jeeli w wyniku dziaania rodkw napadu powietrznego transport zostanie
zatrzymany, to pododdziay dyurne pozostaj na stanowiskach ogniowych, z ktrych
ogniem osaniaj opuszczajce transport pozostae pododdziay, ktre rwnie zajmuj
stanowiska ogniowe z prawej lub lewej strony toru sukcesywnie wczajc si do walki z
przeciwnikiem powietrznym .
W REJONACH ODPOCZYNKU, na postojach ,w rejonach zerodkowania obrona
przeciwlotnicza obejmuje:
- organizacj okrnej obserwacji powietrznej;
- alarmowanie;
- zwalczanie celw powietrznych.
W celu prowadzenia obserwacji powietrznej dowdca kompanii przydziela dla
kadego plutonu wzajemnie si zazbiajce si sektory obserwacji (po okoo
100).

Obserwatorzy prowadz

obserwacj z wozw

bojowych lub innych

wyznaczonych przez przeoonego miejsc.

Cele powietrzne wskazuje si z reguy w stosunku do kierunkw stron wiata.
Pododdzia dyurny za prowadzi obserwacj okrn bdc w staej gotowoci do
prowadzenia ognia.
Obserwatorzy po wykryciu i rozpoznaniu celu w swoich sektorach ogaszaj alarm
powietrzny gosem, dublujc go dodatkowym sygnaem wzrokowym lub dwikowym.
Alarm

powietrzny

ogaszaj

oni

rwnie

wypadku

zauwaenia

sygnau

przekazywanego przez obserwatorw ssiednich pododdziaw.

Alarm ogasza si tylko wwczas, jeli nie ma wtpliwoci co do przynalenoci lub
zamiaru przeciwnika powietrznego, a jego kurs i dziaalno bojowa wskazuje, e
przejd przez rejon zerodkowania pododdziau lub w jego pobliu.
Do zwalczania celw powietrznych wyznacza si pododdzia dyurny, ktry zwalcza
cele powietrzne z broni strzeleckiej. Rozmieszcza si go w rowie strzeleckim lub
wykorzystuje si ochronne waciwoci terenu w takim miejscu, aby mona byo wykry
cele powietrzne na duych odlegociach i skutecznie je zwalcza przy atakowaniu
pododdziau z rnych kierunkw.

29

Po usyszeniu alarmu powietrznego onierze pododdziau dyurnego bez dodatkowej

komendy

odbezpieczaj i przeadowuj bro wycelowujc j w kierunku

prawdopodobnego celu. Sposb strzelania i moment otwarcia ognia podaje dowdca

pododdziau. Otwarcie ognia winno by jednoczesne, czas jego trwania ok. 4-5 sekund.
Pozostae plutony kompanii wczaj si do walki sukcesywnie w miar osigania
gotowoci, a sygnaem do otwarcia ognia bdzie najczciej ogie pododdziau
dyurnego.
Na postoju i w rejonie zerodkowania, celowym jest wyznaczy w kompanii
pododdzia (grup) ratunkowo-ewakuacyjn

w sile ok. druyny majcy na celu

udzielanie pomocy rannym, gaszenie poarw itp. Wynikajcych z sytuacji pola walki.
Grupa ta przebywa w rejonie swojego plutonu i dziaa na zasadzie pododdziau
alarmowego na sygna dowdcy kompanii.
W OBRONIE oddziaywanie przeciwnika powietrznego na pododdziay drugorzutowe
bdzie znacznie wiksze ni na pododdziay pierwszorzutowe bdce w bezporedniej
stycznoci z przeciwnikiem naziemnym.
W razie organizowania obrony bez stycznoci z przeciwnikiem bezporednio przed
rozpoczciem natarcia przeciwnika pododdziay pierwszorzutowe mog by rwnie
obiektem intensywnych uderze ze strony przeciwnika powietrznego.
Rwnie intensywnego oddziaywania naley si spodziewa w okresie
poprzedzajcym natarcie przeciwnika naziemnego, w czasie wprowadzania przez niego
swoich drugich rzutw i kontratakw naszych pododdziaw.
Gwne zagroenie pododdziaw w obronie mog stanowi migowce przeciwnika.
Std te dowdcy wszystkich szczebli na walk z nimi powinni pooy najwikszy
nacisk, wykorzystujc wszystkie dostpne rodki ogniowe.
W obronie w porwnaniu z natarciem wystpuj bardziej dogodne warunki do
organizacji i realizacji wszystkich przedsiwzi powszechnej OPL w pododdziaach,
zwaszcza gdy jest do czasu na organizacj obrony. Dowdca pododdziau powinien
odpowiednio wykorzysta wspomniane warunki, organizujc i realizujc powszechn
OPL w pododdziale.
Przy zastosowaniu w peni przedsiwzi zmniejszajcych skutki dziaania
przeciwnika powietrznego pododdziay w obronie s bardziej odporne na uderzenia z
powietrza. Umiejtnie zamaskowany czog czy wz bojowy jest bardzo trudny do
wykrycia, a tym samym do zniszczenia przez przeciwnika powietrznego. Co za tym
idzie, rodki te mog prowadzi celniejszy ogie do celw powietrznych, przede
wszystkim do migowcw.

30

W obronie jest rwnie lepsza moliwo dokonywania okresowych zmian SD

dowdcw pododdziaw, SO artylerii, broni maszynowej i innych elementw
ugrupowania bojowego, ktre s zwizane walk z przeciwnikiem naziemnym.
W NATARCIU pododdziaom zagraa mog zarwno samoloty jak i migowce, lecz
ich obiektami ataku bd przede wszystkim pododdziay drugorzutowe. Wynika to z
koniecznoci zachowania bezpieczestwa wasnych wojsk przez lotnictwo przeciwnika, a
zwaszcza samoloty.
migowce natomiast bd zagraay zarwno pododdziaom pierwszorzutowym jak i
drugorzutowym.
Intensywnego oddziaywania przeciwnika powietrznego na pododdziay mona si
spodziewa w czasie wprowadzania ich do walki, podczas forsowania lub pokonywania
przeszkd wodnych, jak rwnie w czasie wyjcia kontratakw przeciwnika.
Do walki z nisko leccymi celami powietrznymi wyznacza si co najmniej 1/3 si i
rodkw pododdziaw zaangaowanych w walk. Dotyczy to wszystkich onierzy i
dowdcw, szczeglnie w walce ze migowcami przeciwnika.
Natarcie cechuje ciga zmiana sytuacji. Dlatego raz wydane wytyczne w zakresie
powszechnej OPL mog ulega zmianie lub de aktualizacji w konkretnej sytuacji
bojowej. Dowdca pododdziau w takiej sytuacji powinien odtwarza naruszony system
przedsiwzi powszechnej OPL w formie krtkich komend do podwadnych
W TERENIE GRZYSTO LESISTYM przeciwnik powietrzny moe oddziaywa
na pododdziay maymi grupami samolotw (2-4). Ataki mog by wykonywane wzdu
dolin i wwozw z maej wysokoci, gwnie z lotu poziomego i nurkowego. Zwyke
rodki raenia takie jak: bomby i pociski rakietowe kierowane i niekierowane mog
powodowa znacznie wiksze skutki raenia ni w warunkach normalnych, uderzenia
lotnicze za zatory na drogach nie do pokonania w krtkim czasie. Ponadto teren
grzysto-lesisty sprzyja niespodziewanym atakom migowcw bojowych przeciwnika.
Wykrywanie i rozpoznawanie wzrokowe przeciwnika w tym terenie nabiera
szczeglnego znaczenia gwnie ze wzgldu na ograniczone moliwoci korzystania
przez pododdziay z rozpoznania radiolokacyjnego prowadzonego na wyszym szczeblu.
Prowadzenie rozpoznania wzrokowego winno w miar moliwoci siga maksymalnie
gboko w stron spodziewanych uderze przeciwnika. W tym celu naley na
dominujcych wzgrzach wyznaczy posterunki obserwacyjne pododdziaw, a z nich
stworzy sie posterunkw obserwacyjnych na szczeblu batalionu. Dane z tej obserwacji
przekazuje si w sieci dowodzenia dowdcy batalionu

i dowdcw kompanii.

Niezalenie od posterunkw rozmieszczonych na dominujcych wzgrzach, w kadym

31

pododdziale

naley

wyznaczy

obserwatorw

bezporednio

ugrupowaniu

pododdziaw, ktrych szczeglnie wyczuli na wykrywanie migowcw przeciwnika.

Poniewa przekazywanie sygnaw alarmowych przez radiostacje moe by bardzo
utrudnione, naley je dublowa sygnaami wietlnymi i dwikowymi .
Do specyficznych cech organizacji i realizacji walki ogniowej z przeciwnikiem
powietrznym w terenie grzysto-lesistym mona zaliczy:
- konieczno wyznaczania w pododdziaach w czasie marszw i postojw moliwie
maksymalnej iloci si i rodkw dyurnych z broni strzeleckiej, pokadowej wozw
bojowych, czogw i artyleryjskich;
- przygotowanie dyurnych rodkw ogniowych rozmieszczonych na stokach wzgrz
do prowadzenia ognia do celw powietrznych leccych poniej poziomu ich
rozmieszczenia (w d doliny, wwozu);
- moliwo podjcia przez ppk wozw bojowych i armaty czogw w tych warunkach
(zwaszcza w obronie) skutecznej walki ze migowcami przeciwnika.
W organizacji przedsiwzi tzw.biernej OPL w terenie grzysto-lesistym trzeba
ponadto zwrci szczegln uwag na szybk i sprawn likwidacj skutkw uderze
przeciwnika powietrznego. Szczegln rol mog w tych warunkach odegra grupy
rozgradzajce zatory na drogach i umoliwiajce pododdziaom ruch. Sprawne dziaanie
i umiejtne wykorzystanie tych grup moe uchroni pododdziay od cakowitego
zniszczenia.
W TERENIE ZURBANIZOWANYM

(W MIECIE) organizacja przedsiwzi

powszechnej obrony przeciwlotniczej odbiega od oglnie przyjtych zasad na co

niewtpliwie maj wpyw specyficzne warunki dziaa.
Teren o zwartej zabudowie utrudnia samolotom przeciwnika wykonywanie atakw na
cele punktowe. Dlatego te naley spodziewa si gwnie atakw lotnictwa z lotu
poziomego i bombardowania wybranych dzielnic miasta tak zwanym

sposobem

dywanowym z wysokoci maych, rednich i duych. Kierunki tych nalotw mog

przebiega wzdu szerokich arterii miejskich. Skutki dziaania lotnictwa w terenie
miejskim mog by znacznie wiksze ni w warunkach innych, poniewa straty w sile
ywej i sprzcie mog by dodatkowo spowodowane przez walce si zabudowania itp.
Dlatego ograniczenia tych strat naley szuka bezwzgldnie w realizacji przedsiwzi
powszechnej OPL.
Mona wyrni nastpujce cechy powszechnej obrony przeciwlotniczej w terenie
zurbanizowanym (w miecie) :

32

Rozpoznanie przeciwnika powietrznego:

- posterunki obserwacji

przestrzeni

dominujcych zabudowaniach i

powietrznej naley wybiera

i rozwija na

w kadym pododdziale organizowa obserwacje

okrn przeciwnika powietrznego,

- do przekazywania sygnaw alarmowych oprcz cznoci radiowej (telefonicznej)
pododdziaw mona wykorzystywa istniejc miejsk sie telefoniczn oraz dublowa
sygnay alarmu lotniczego za pomoc dostpnych rodkw sygnalizacyjnych;
Prowadzenie walki ogniowej z przeciwnikiem powietrznym :
- siy i rodki dyurne rozmieszcza na szerokich placach i skwerach miejskich oraz na
przedpolach miasta (np. w obronie);
- w natarciu a przede wszystkim w obronie cz si i rodkw dyurnych mona
rozmieci na dachach dominujcych budynkw, skd moliwe jest prowadzenie ognia
okrnego do celw powietrznych, oraz przewidzie manewr tych rodkw na kolejne
budynki.
Dodatkowymi elementami wyrniajcymi przedsiwzicia powszechnej obrony
przeciwlotniczej realizowanymi w terenie zurbanizowanym s te tzw.biernej OPL:
- w celu ukrycia ludzi i sprztu w czasie

intensywnych nalotw przeciwnika

powietrznego mona wykorzysta wczeniej przygotowane lub doranie wybrane

piwnice budynkw ;
- w obronie mona wczeniej przewidzie i przygotowa podziemne przejcia midzy
budynkami, co pozwoli na okresow zmian punktw oporu pododdziaw, ktre
przeciwnik powietrzny wykry i usiuje zniszczy;
- ze wzgldu na moliwo powstawania wikszych ni normalnie strat sanitarnych
(rannych i poraonych onierzy) przewidzie organizacj maych grup ratunkowoewakuacyjnych w kadym pododdziale, niezalenie od organizowania ich na wyszym
szczeblu dowodzenia. W grupach tych zasadnicz rol bdzie odgrywaa pierwsza
pomoc medyczna i grupy torujce.
TEREN LESISTO JEZIORNY bdzie si charakteryzowa tym, i przeciwnik
powietrzny bdzie oddziaywa na pododdziay tam walczce gwnie na przesmykach
midzy jeziorami, gdzie s one najbardziej wraliwe na uderzenia z powietrza. W terenie
lesisto-jeziornym przeciwnik moe uy napalmu wykonujc uderzenia maymi grupami
samolotw.
Ponadto naley liczy si z intensywnym dziaaniem rozpoznawczego lotnictwa
przeciwnika majce na celu wykrycie naszych wojsk. Szczeglnie niebezpieczne dla
naszych pododdziaw bd migowce przeciwnika. Std te organizacja przedsiwzi

33

powszechnej obrony przeciwlotniczej w tych warunkach bdzie si charakteryzowaa

pewnymi odrbnociami w stosunku do oglnie przyjtych zasad:
- posterunki obserwacji przestrzeni powietrznej, w miar rozmieszcza przed lasem, a
w lesie wyznacza pojedynczych obserwatorw i rozmieszcza ich na najwyszych
drzewach, tworzc sie posterunkw

obserwacyjnych, maksymalnie wysunitych w

stron spodziewanych nalotw przeciwnika;

- w wikszym stopniu uwzgldni moliwo odbierania danych o celach powietrznych
od przeoonego i ssiadw;
- wszdzie, gdzie jest to moliwe, siy i rodki dyurne do walki z celami powietrznymi
naley wysuwa na skraj, na wiksze polany lub wzdu szerokich przesiek lenych;
- w czasie walki o przesmyki pomidzy jeziorami wyznaczy co najmniej 50% si i
rodkw dyurnych

do walki z przeciwnikiem powietrznym z pododdziaw nie

zaangaowanych bezporednio w walk z przeciwnikiem naziemnym;

- istotnego znaczenia nabiera odpowiednia inynieryjna rozbudowa terenu. Naley
maksymalnie wykorzystywa wszystkie moliwe ukrycia dla ludzi i sprztu bojowego;
- w miar moliwoci unika wprowadzania wojsk w gb lasu, dronie
wyprowadzajce z lasu na drogi naley oznakowa;
- posiada wydzielone silne grupy przeciwpoarowe nastawione na umoliwienie
pododdziaom sprawnego wyjcia z lasu w wypadku poaru;
- przewidzie posiadanie sprztu zdolnego do wycigania ugrzznitego sprztu
bojowego w grzskim gruncie.
W TRUDNYCH WARUNKACH ATMOSFERYCZNYCH (ograniczonej
widocznoci) nie mona cakowicie wykluczy ewentualnoci uycia przez przeciwnika
rodkw napadu powietrznego, aczkolwiek bdzie ono utrudnione.
W celu zachowania bezpieczestwa pododdziaom wasnym przeciwnik powietrzny
bdzie mg wykonywa uderzenia na wojska bdce w drugim rzucie. Przed
wykonaniem uderzenia przeciwnik powietrzny moe stosowa owietlenie atakowanego
celu.
Wrd przedsiwzi powszechnej obrony przeciwlotniczej w pododdziaach mona
wydzieli nastpujce czynnoci:
- zmiany na posterunkach obserwacyjnych oraz si i rodkw dyurnych wyznaczonych
do walki z przeciwnikiem powietrznym w czasie silnych mrozw, zawiei nienych i
ulewnych deszczw dokonywa czciej ni w warunkach normalnych (np. co 1 godzin
lub nawet czciej);

34

- w warunkach zej widocznoci (w nocy) obserwatorzy powinni przygotowa si do

wykrywania celw powietrznych za pomoc suchu oraz rozpoznawa je gwnie na
podstawie ich dziaalnoci;
- strzelanie z broni strzeleckiej i pokadowej wozw

bojowych i czogw bdzie

bardzo ograniczone a czasami wrcz niemoliwe, a jednoczenie kade otwarcie ognia

demaskujce pooenie wasnego pododdziau. W tych warunkach gwn uwag naley
zwrci na realizacj przedsiwzi zmniejszajcych skutki dziaania rodkw napadu
powietrznego;
- gwn uwag zwrci na maskowanie wszystkich rde wiata, maksymalnie
ograniczy prac agregatw prdotwrczych oraz rodkw radiowych;
- grupy ratunkowo-ewakuacyjne powinny mie dokadne rozeznanie o pooeniu
pododdziaw (w nocy), ktrym naley udzieli pomocy po uderzeniach lotnictwa
przeciwnika.

ORGANIZACJA POWSZECHNEJ OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ

PODODDZIAW W WARUNKACH GARNIZONOWYCH.
W miejscu staej dyslokacji, w

warunkach garnizonowych, powszechn obron

przeciwlotnicz organizuje si przede wszystkim w celu:

- przygotowania pododdziaw do dziaania w razie zaskakujcego uderzenia
przeciwnika powietrznego;
- doskonalenia umiejtnoci onierzy i zgrania pododdziaw w wykonywaniu
obowizujcych zasad powszechnej obrony przeciwlotniczej.
W warunkach garnizonowych bardzo wanym przedsiwziciem jest przygotowanie
pododdziaw do walki z przeciwnikiem powietrznym, ktre obejmuje:
- wydzielenie si i rodkw, ktre w pierwszej kolejnoci podejm walk ze rodkami
napadu powietrznego przeciwnika, co oznacza w praktyce wyznaczenie rotacyjnie
pododdziau dyurnego (z zasady w sile plutonu) zdolnego do natychmiastowego
otwarcia ognia z broni strzeleckiej i pokadowej wozw bojowych do celw
powietrznych.
Ponadto z amunicji alarmowej pododdziau wydziela si i oznakowuje (AMUNICJA
ALARMOWA OPL) amunicj dla pododdziau dyurnego, ktra zapewni zaadowanie
po jednym magazynku /tamie/ kadego egzemplarza broni nabojami przeciwpancernozapalajcymi. Pamita naley i rygorystycznie przestrzega, aby pododdzia dyurny

35

udajcy si w przewidzianym czasie na zajcia programowe poza rejon zakwaterowania

zabra ze sob wyposaenie osobiste jak bro, hemy, maski oraz amunicje alarmow
OPL.
Przygotowanie rejonu pododdziau do wykonania przedsiwzi powszechnej obrony
przeciwlotniczej, powinno obejmowa :
a/ wybr i urzdzenie stanowiska /miejsca / pracy obserwatora;
b/ przygotowanie stanowisk ogniowych /szczelin przeciwlotniczych/ dla pododdziau
dyurnego, w przypadku gdy ich inynieryjna rozbudowa jest niemoliwa, naley je
wytrasowa i oznaczy. Wybiera si je w obrbie koszar /na placach wicze, w parkach
wozw bojowych itp./ i powinny one zapewnia obserwacj wzrokow w sektorze nie
mniejszym ni 180 oraz umoliwi bezpieczne prowadzenie ognia z broni strzeleckiej i
pokadowej wozw bojowych (np. postawienie pochyej zapory ogniowej);
c/ przygotowanie schronw i ukry dla stanu osobowego nie biorcego bezporedniego
udziau w walce z przeciwnikiem powietrznym, dlatego te na ukrycia

naley

wykorzystywa wszelkie rodki opancerzone, natomiast na schrony stanw osobowych

naley przystosowa, a nastpnie wykorzystywa piwnice, pomieszczenia podziemne,
bunkry, kanay i inne pomieszczenia mogce zapewni przetrwanie i ochron onierzy
przed skutkami uderze lotnictwa. Na zewntrz budynkw i na klatkach schodowych,
szczeglnie na parterze, prowadzcych do schronw naley umieci oznaczenie w
postaci strzaek koloru biaego z czerwonym napisem DO SCHRONU OPL. Schron ten
powinien by przygotowany w czasie nie duszym ni trzy tzw. roboczo-godziny;
d/ maskowanie wiate ma na celu ukrycie rejonu koszar przed obserwacj i tym samym
atakiem przeciwnika powietrznego w warunkach nocnych. W zwizku z tym w
przypadku ogoszenia alarmu powietrznego w nocy wycza si owietlenie zewntrzne
koszar oraz wewntrz blokw koszarowych. Dlatego wszystkie okna na korytarzach,
kancelariach, magazynach i w izbach onierskich powinny mie przygotowane rolety
(zasony z koca) do natychmiastowego zasonienia w razie koniecznoci. W
pomieszczeniach nie przystosowanych do zaciemnienia nie naley w godzinach nocnych
korzysta ze wiata.
Alarmowanie pododdziaw o zagroeniu uderzeniami z powietrza organizowane jest
na szczeblu jednostki, gdzie organizuje si oson ogniow koszar zapewniajc
kompleksowe i cige rozpoznanie, prowadzenie ognia we wszystkich kierunkach,
manewr ogniem i pododdziaami jak rwnie wspdziaanie z osanianym pododdziaem
i ssiadami.

36

Ponadto na szczeblu oddziau winno si zapewni cig gotowo wyznaczonych si i

rodkw do walki, oraz cigo dowodzenia taktycznego jak i ogniowego. Odrbnym
za zagadnieniem jest precyzja wykonanych zada albowiem decyduje o niej w duej
mierze

przyjcie

waciwego

ugrupowania

bojowego

specjalistycznych

wspdziaajcych z nimi dyurnych si i rodkw OPL.

Alarmowanie ze szczebla jednostki

umoliwia przygotowanie pododdziaw

dyurnych do prowadzenia ognia oraz co wydaje si by nie mniej wane do ukrycia

stanw osobowych, ktre nie bior bezporedniego udziau w walce z przeciwnikiem
powietrznym.
Stan osobowy jednostki alarmowany jest o zagroeniu z powietrza przez oficera
dyurnego

za pomoc syreny lub innych rodkw zastpczych oraz gosem przez

techniczne rodki cznoci np.:

OGASZAM ALARM LOTNICZY DLA PODODDZIAW SZKOY(jednostki)
Po otrzymaniu sygnau od oficera dyurnego, podoficer dyurny kompanii ogasza
alarm lotniczy dla stanu osobowego gosem np.:
UWAGA KOMPANIA, OGASZAM ALARM LOTNICZY.
Otrzymany sygna alarmu lotniczego jest rozkazem dla caego stanu osobowego
jednostki (pododdziau) do dziaania w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej
bez wzgldu na rodzaj wykonywanego przedsiwzicia i miejsca pobytu.
Pododdzia, ktrego alarm lotniczy zastaje w rejonie zakwaterowania wykonuje szereg
czynnoci, z ktrych najwaniejsze to:
- ogoszenia alarmu przez dowdc lub sub dyurn;
- zaciemnienie okien /w warunkach ograniczonej widocznoci/;
- otwarcie magazynu broni oraz pobranie broni i oporzdzenia przez pododdzia
dyurny , a nastpnie pozostaych onierzy;
- wysanie kierowcw pododdziau dyurnego do garay /parku wozw bojowych/
celem wyprowadzenia pojazdw w ustalone miejsce dogodne do zwalczania celw
powietrznych z broni strzeleckiej i pokadowej;
- zajcie stanowisk /szczelin przeciwlotniczych/

i osignicie gotowoci do

prowadzenia ognia oraz zorganizowanie obserwacji w nakazanym sektorze

odpowiedzialnoci przez pododdzia dyurny;
- zajcie ukry i schronw przez pozosta cz stanu osobowego pododdziaw;
- zamknicie pomieszcze pododdziau /podoficer dyurny/.
Z chwil

odwoania alarmu lotniczego uprzednio wykonane czynnoci i

przedsiwzicia wykonuje si w odwrotnej kolejnoci.

37

Pododdzia znajdujcy si na placu wicze, w parku wozw bojowych itp.

obowizuje zakres czynnoci do natychmiastowego wykonania i tak np. pododdzia
dyurny w sytuacji zagroenia atakiem lotnictwa przeciwnika w rejon szkolenia zabiera
ze sob bro, amunicj i oporzdzenie.
Po ogoszeniu alarmu pododdzia dyurny przygotowuje bro strzeleck i pokadow
do strzelania ze szczelin i wozw bojowych lub te z dogodnych miejsc do prowadzenia
ognia w kierunku celu powietrznego.
Pozostaa cz stanu osobowego pododdziau zajmuje miejsca w ukryciach lub wozach
bojowych.
Doskonalenie onierzy i pododdziaw w zakresie powszechnej obrony
przeciwlotniczej organizuje si w czasie programowego szkolenia i treningw
powszechnej OPL w ramach treningw powszechnego ostrzegania i alarmowania.

38

ZAKOCZENIE
Stay rozwj techniki lotniczej oraz dowiadczenia wyniesione z ostatnich konfliktw
zbrojnych na wiecie, w szczeglnoci za wojny w rejonie Zatoki Perskiej, wskazuj
coraz czstsze przenoszenie si walki z ziemi w przestrze powietrzn.
Nasi potencjalni przeciwnicy dysponuj bardzo szerokim asortymentem rodkw
napadu

powietrznego

rnym

przeznaczeniu

bojowym,

wyposaonych

zautomatyzowane systemy elektroniczne do nawigacji, rozpoznania i bombardowania, a

take w rnorodne rodki raenia o bardzo wysokim prawdopodobiestwie trafienia i
ogromnej skutecznoci.
Powszechno zagroenia wojsk z powietrza miaa decydujcy wpyw na rang jak w
wojskach przywizuje si do zabezpieczenia bojowego jak stanowi powszechna obrona
przeciwlotnicza.
W powyszym poradniku problematyka ta zostaa przedstawiona w dostpnej formie i
zakresie zarwno suchaczy jak i dowdcw pododdziaw szczebla kompania pluton.
W dotychczasowej praktyce ksztacenia z zakresu powszechnej obrony
przeciwlotniczej zbyt duo byo dowolnoci i waciwego interpretowania przedsiwzi
organizacyjnych i wykonawczych w tym zakresie, dlatego te to opracowanie ujmujce
w sposb jednoznaczny problematyk zachowania na wypadek zagroenia ze strony
przeciwnika powietrznego ujednolica je stanowic dla dowdcy pododdziau swoiste
vademecum organizacyjne, a dla suchaczy wykonawcze.

39

BIBLIOGRAFIA
1. Regulamin dziaa taktycznych wojsk ldowych. Cz.II.Szt.Gen. 1423/94.
2. Powszechna obrona przeciwlotnicza wojsk. Podrcznik. Wojska OPL 195/87.
3. Instrukcja o powszechnej obronie przeciwlotniczej w Siach Zbrojnych. Wojska OPL
192/86.
4. Podrcznik walki pododdziaw wojsk zmechanizowanych (pluton, druyna).
DWLd. 26/2000. Warszawa 2000

SPIS TRECI
WSTP ....................................................................................................................... 3
ROZPOZNANIE PRZESTRZENI POWIETRZNEJ I ALARMOWANIE WOJSK O

40

ZAGROENIU Z POWIETRZA ................................................................................

ZWALCZANIE PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO Z BRONI STRZELECKIEJ I
POKADOWEJ WOZW BOJOWYCH ....................................................................
PRZEDSIWZICIA
ZMNIEJSZAJCE
SKUTKI
ODDZIAYWANIA
PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO ..........................................................................
ORGANIZACJA
POWSZECHNEJ
OBRONY
PRZECIWLOTNICZEJ
PODODDZIAW ....................................................................................................
- pokonywanie przeszkody wodnej ..............................................................................
- kolumny marszowe ...................................................................................................
- transport kolejowy ....................................................................................................
- w rejonie odpoczynku ...............................................................................................
- w obronie ..................................................................................................................
- w natarciu .................................................................................................................
- w terenie grzysto lesistym .....................................................................................
- w terenie zurbanizowanym ........................................................................................
- w terenie lesisto jeziornym .....................................................................................
- w trudnych warunkach atmosferycznych ....................................................................
ORGANIZACJA
POWSZECHNEJ
OBRONY
PRZECIWLOTNICZEJ
PODODDZIAW W WARUNKACH GARNIZONOWYCH ..................................
ZAKOCZENIE ........................................................................................................

5
11
18
22
25
26
28
29
30
31
31
33
34
35
36
40

.
BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................... 41
ZAACZNIKI ............................................................................................................ 42

WYSZA SZKOA OFICERSKAWOJSK LDOWYCH

im.gen. Tadeusza Kociuszki
INSTYTUT DOWODZENIA

41

Leon GUZEWICZ

PORADNIK DOWDCY PODODDZIAU W ZAKRESIE

POWSZECHNEJ OBRONY PRZECIWLOTNICZEJ

WROCAW 2004