Κ.

ΚΑΒΑΦΗΣ ΔΑΡΕΙΟΣ

Ο ΤΙΤΛΟΣ : Αναφέρεται στο φανταστικό ποίημα ενός φανταστικού ποιητή , του Φερνάζη ,
όμως το ιστορικό – πολιτικό πλαίσιο είναι αυθεντικό . Ο ποιητής Φερνάζης , θέλοντας να
κερδίσει την εύνοια του βασιλιά Μιθριδάτη , γράφει ένα επικό ποίημα στο οποίο υμνεί το
Δαρείο , το μυθικό του πρόγονο .

ΘΕΜΑ : Η χρησιμοποίηση της ποίησης από κάποιους θεράποντές της ως μέσου κολακείας
της εξουσίας για να κερδίσουν την εύνοιά της ώστε να επιτύχουν τη δική τους προβολή και
κοινωνική άνοδο.

ΔΟΜΗ
Α. Ο προβληματισμός του ποιητή Φερνάζη .(στ. 1-11)
Β. Η έκρηξη του πολέμου και η ανατροπή των σχεδίων του ( στ. 12- 20)
Γ. Ο στόχος της ποίησης του Φερνάζη ( στ. 21- 25)
Δ. Ο μεγάλος κίνδυνος ( στ. 26-33)
Ε. Η ποιητική ιδέα ( στ. 34-37)

ΑΦΗΓΗΣΗ
Το ποίημα έχει τη μορφή αφήγησης . Ο αφηγητής είναι αμέτοχος στην εξέλιξη αλλά
παρακολουθεί όλα τα στάδια της ποιητικής δημιουργίας καθώς και τη μεταβαλλόμενη
στάση του Φερνάζη απέναντι στην εξουσία . Είναι « παντογνώστης » εφόσον γνωρίζει τόσο
τις εξωτερικές καταστάσεις όσο και τον εσωτερικό κόσμο του ποιητή και κρατάει στάση
κριτική (ειρωνική) προς τον ήρωα. Ο αφηγητής αυτός είναι πρόσωπο πλαστό , πίσω από το
οποίο κρύβεται βέβαια ο ποιητής Καβάφης. Ο αφηγητής χρησιμοποιεί γ΄ πρόσωπο , το ά
πρόσωπο που υπάρχει σε πολλά σημεία του ποιήματος ανήκει στα πρόσωπα του έργου .

Α. Ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΦΕΡΝΑΖΗ

Ο ποιητής Φερνάζης γράφει ένα ποίημα με τίτλο Δαρείος . Ο χαρακτηρισμός « επικό»
δείχνει ότι πρόκειται για ποίημα υμνητικό και εγκωμιαστικό. Ο ποιητής βρίσκεται στην πιο
καίρια στιγμή της δημιουργίας του ( το σπουδαίον μέρος) , όταν πρέπει ν’ αναφερθεί στον
τρόπο με τον οποίο πήρε ο Δαρείος την εξουσία . Ο ποιητής προβληματίζεται σχετικά με
το τι θα γράψει για τα αισθήματα του Δαρείου (βαθέως σκέπτεται ) . Αν επιθυμεί να
υμνήσει το Δαρείο και μέσω αυτού να κολακεύσει το Μιθριδάτη , η υπεροψία και η μέθη
δεν είναι κολακευτικοί χαρακτηρισμοί . Από την άλλη πλευρά , η κατανόηση της
ματαιότητος των μεγαλείων είναι θετικό σχόλιο , δεν συνάδει όμως με τον τρόπο που ο
Δαρείος και ο Μιθριδάτης απέκτησαν την εξουσία (σφετερισμός). Ο ποιητής απορρίπτει
αμέσως την πρώτη του επιλογή , ότι δηλαδή τα κίνητρα του Δαρείου ήταν η υπεροψία και η
μέθη , κάτι που προκύπτει από την ιστορική πραγματικότητα και προχωρά στη δεύτερη .
Θα ήταν προτιμότερο στη θέση του υπαινιγμού της ιστορικής πραγματικότητας να μπει μια
ποιητική πραγματικότητα . Ο Δαρείος θα εμφανιστεί ως μονάρχης που είχε επίγνωση της
σοβαρότητας και της ευθύνης ενός τέτοιου ρόλου και ανέλαβε την εξουσία με την
πεποίθηση ότι τα μεγαλεία της εξουσίας και της δόξας είναι μάταια και δεν έχουν μεγάλη
αξία . Μ’ αυτή τη διατύπωση το ποίημα θα υπηρετήσει τους ιδιοτελείς στόχους του
Φερνάζη , αφού κολακεύοντας το Δαρείο θα κερδίσει την εύνοια του απογόνου του , του
Μιθριδάτη . Ο ποιητής – αφηγητής χρησιμοποιεί την ειρωνεία για να στηλιτεύσει την
κολακεία του Φερνάζη ( σπουδαίον μέρος , επικού ποιήματος ,χρειάζεται φιλοσοφία ,
βαθέως σκέπτεται , ο ένδοξός μας βασιλεύς , Διόνυσος κ΄Ευπάτωρ )

Β . Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Με τον αντιθετικό αλλά διακόπτεται ξαφνικά η ήρεμη στοχαστική ατμόσφαιρα , καθώς ο
υπηρέτης αναγγέλλει στον ποιητή πως άρχισε ο πόλεμος με τους Ρωμαίους , ο οποίος
μάλιστα βρίσκεται σε δραματική εξέλιξη . Η συγκλονιστική είδηση αφήνει τον ποιητή ενεό
(εμβρόντητο). Όμως η ψυχική αναστάτωση του Φερνάζη δεν οφείλεται στα δεινά που ο
πόλεμος προξενεί στους ανθρώπους . Ο πόλεμος είναι γι’ αυτόν συμφορά , επειδή θα
σημάνει τη ματαίωση των ελπίδων του για την εύνοια του Μιθριδάτη . Ο βασιλιάς μέσα σε
συνθήκες πολέμου δε θα βρει καιρό και διάθεση ν’ ασχοληθεί μ’ Ελληνικά ποιήματα . Έτσι
μια ιστορική συγκυρία ματαιώνει τα σχέδια του Φερνάζη. Είναι αξιοπρόσεκτο ένα
πολιτιστικό στοιχείο που προβάλλεται στους στίχους 19-20 . Ο ποιητής παρουσιάζει τους
Πέρσες να γράφουν τα ποιήματά τους στην Ελληνική γλώσσα . Αυτό μπορεί να στηριχθεί
στην ακτινοβολία της Ελληνικής στα Ελληνιστικά χρόνια , αφού αυτή αποτελούσε τη
διεθνή γλώσσα των μορφωμένων της εποχής.

Γ. Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΦΕΡΝΑΖΗ

Ο ποιητής Φερνάζης , που είχε στηρίξει όλες τις ελπίδες του για διάκριση στο ποίημα
«Δαρείος » , οδύρεται για την ατυχία του , για το γεγονός ότι η ιστορική συγκυρία
ανατρέπει τους σχεδιασμούς του . Οι στόχοι του ήταν :
1. Να αναδειχθεί και να καταξιωθεί ως ποιητής .
1. Να αποστομώσει οριστικά όσους από φθόνο τον
αμφισβητούσαν.
Η εδραίωση της φήμης του θα γινόταν όχι με την ανάδειξη της αξίας του , αλλά με την
εύνοια του βασιλιά . Εδώ παρουσιάζεται η άποψη του ποιητή Φερνάζη για το σκοπό της
ποίησης , ο οποίος είναι κατ’ αυτόν η προβολή και η απόκτηση κοινωνικής ισχύος εκ
μέρους του ποιητή , καθώς χρησιμοποιείται ως μέσο για να κερδίσει την εύνοια της
εξουσίας . Ο Καβάφης με την ειρωνεία ( Ατυχία! – Τι αναβολή, τι αναβολή ) τάσσεται
ενάντιος σε όσους καπηλεύονται την τέχνη για ιδιοτελείς σκοπούς.

Δ. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Ο Φερνάζης σκέφτεται τώρα ότι τα σχέδιά του δεν αναβάλλονται , αλλά μάλλον
ματαιώνοντα , γιατί προβλέπει την ήττα της μικρής Καππαδοκίας και του Μιθρθδάτη από
τους πανίσχυρους Ρωμαίους . Έτσι από τον αρχικό αυθόρμητο φόβο για την τύχη του
ποιήματός του και τις προσωπικές επιπτώσεις του πολέμου περνάει τώρα στο φόβο για τις
επιπτώσεις του πολέμου σε εθνικό επίπεδο ( υποταγή της πατρίδας του στους Ρωμαίους).
Υπάρχει λοιπόν μια άλλη συμφορά πολύ πιο μεγάλη από την αναβολή της ποιητικής και
προσωπικής επιτυχίας του . ( και νά' ταν μόνο αναβολή πάλι καλά ). Ο ποιητής λοιπόν όσο
κι αν ρέπει προς την κολακεία , όσο κι αν ασχολείται υπερβολικά με τα εγκόσμια , όμως
είναι γνήσιος λειτουργός της τέχνης , αφού μελετά και αξιολογεί τα νέα ιστορικά δεδομένα
και συνειδητοποιεί την πραγματική συμφορά , την εθνική βλέποντας την κατάσταση με
ρεαλισμό και πολιτική διορατικότητα .

Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΙΔΕΑ
Ο ποητής τώρα , μέσα στην ψυχική του αναστάτωση για τη συμφορά του πολέμου και
ύστερα από την εκτίμηση της κατάστασης και σε προσωπικό και σε εθνικό επίπεδο ,
επανέρχεται στην υπόθεση της ποίησης , επανεκτιμώντας το ρόλο του ως ποιητή και το
σκοπό της ποίησης. Προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες και μεταβάλλει τις ποιητικές του
επιλογές . Η ποίησή του τώρα πια δεν είναι μέσο κολακείας της εξουσίας για την απόκτηση
της εύνοιας των ισχυρών αλλά παίρνει την πραγματική της υπόσταση και βρίσκει τον
πραγματικό της σκοπό , λειτουργώντας πλέον ως πραγματική τέχνη , ανεξάρτητη από
ιδιοτελείς σκοπούς και ο Φερνάζης γίνεται γνήσιος λειτουργός της .
Τώρα η ποιητική ιδέα "πάει κι έρχεται " εκφράζοντας την αλήθεια , η ποιητική έμπνευση
είναι ελεύθερη και αδέσμευτη . Ο ποιητής δεν έχει πια λόγο να κολακεύσει τον άρχοντα ,
γι' αυτό και η απάντησή του στο αρχικό δίλημμα θα είναι "υπεροψίαν και μέθην" . Αυτό
δεν σημαίνει όμως ότι προσαρμοζόμενος στις νέες συνθήκες θα αρχίσει τώρα να κολακεύει
τους νέους ισχυρούς , αλλά ότι η ποίησή του απαλλάχτηκε από την ιδιοτέλεια .

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
1. ΕΙΡΩΝΕΙΑ
1. Σπουδαίον μέρος - παρουσιάζεται ο ποιητής να θεωρεί σπουδαίο μέρος της βιογραφίας
του Δαρείου τον τρόπο της ανόδου του στο θρόνο , ενώ είναι γνωστός ο τρόπος με τον
οποίο πήρε την εξουσία
1. Παρέλαβε τη βασιλεία - Ο Δαρείος δεν κατέλαβε το θρόνο με νόμιμο τρόπο.
1. Χρειάζεται φιλοσοφία - Βαθέως σκέπτεται - Οι μεγαλόστομες φράσεις χρησιμοποιούνται
για να εκφραστεί ένα δίλημμα βασισμένο στην απάτη .
1. Επικό - Βαρύγδουπος χαρακτηρισμός για ένα ποίημα
1. Ο ένδοξός μας βασιλεύς , ο Μιθριδάτης Διόνυσος κι Ευπάτωρ - Οι υμνητικοί
προσδιορισμοί είναι αντίθετοι με το ήθος του Μιθριδάτη , ο οποίος πήρε την εξουσία
σκοτώνοντας τον αδελφό του .Φαίνεται εδώ η κολακευτική διάθεση του Φερνάζη.
1. μάλλον σαν κατανόηση της ματαιότητος των μεγαλείων - παρουσιάζεται η προσπάθεια
του Φερνάζη να απομακρυνθεί από την ιστορική αλήθεια και να προβάλλει την
κολακεία με κάποια ασάφεια .
1. Τί συμφορά! - Ατυχία! - Ο ποιητής ειρωνεύεται το Φερνάζη επειδή θεωρεί συμφορά του
πολέμου τη ματαίωση των σχεδίων του .
1. ΘΕΑΤΡΙΚΟΤΗΤΑ
1. Στους στίχους 12-14 προστίθενται τα στοιχεία της κίνησης και της δράσης , ενώ ο
υπηρέτης είναι σαν πρόσωπο που μπαίνει στη σκηνή και διαλέγεται με το Φερνάζη.
1.
1. ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ
1. Αλλά - ο αντιθετικός σύνδεσμος στην αρχή της δεύτερης στροφικής ενότητας
σημασιοδοτεί εκφραστικά τη μετάβαση από τη στοχαστική ηρεμία της προηγούμενης
ενότητας στην ψυχική ένταση της δεύτερης.
1. Μέσα σε πόλεμο - ελληνικά ποιήματα

1. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ
1. Ο Μιθριδάτης Διόνυσος κι Ευπάτωρ ( στ. 6 - 18)
1. Ελληνικά ποιήματα ( στ. 19-20)
1. Τί αναβολή , τι αναβολή (στ. 25)
1. υπεροψίαν και μέθην ( στ. 9-36-37)