IMO Teknik Dergi, 1998 1781-1797, Yaz: 128
Betonarme kirig ve kolonlarm Moment
Kapasitelerinin Saptanmasi
Uguc ERSOY’
6z
Bu caligmada, yeni Deprem Yénetmel in gerekli
*peklegmeli tagma giicli momenti M,” nin, getgekci malzeme modellerine dayanan
bir bilgisayar yazilim. ile oldukga dogru bir bicimde saptanabilecegi gésterilmektedir.
Bu bilgisayar yazthm: ile yapilan géaiimlemelerden, cesithi durumlarda donatidaki
peklegmenin ve betondaki sarguun, davramg ve dayamm tizerindeki etkileri incelen-
mektedir.
Makalede, Deprem Yénetmeligi'nde énetilen yaklagik denklem ve yazarin dnexdigt
yaklagumlar irdelenerck Sneriler yapilmaktadhr.
ABSTRACT
Moment Capacity of Reinforced Concrete Beams & Columns
In this study, it is demonstrated how the moment eapacity {needed to caleulate
the maximum shear force as required in the Seismic Codes) can be calcuated using
the computer program developed by the outhor. The program is based on realistic
material models.
‘The influence of strain hardening of the reinforcing steel and confinement under
different load conditions are investigated, making use of the case studies made using
shis computer program.
Tn the paper, the accuracy of an approximate equation given in the Turkish Scismic
Code and approximate solutions recommended by the outhor are also discussed
Not: Bu yaa
+ Yaymn Kurulu'na 15.01.1998 gid ulagmaatir
= 1 Mart 2099 giimfine kadar tartagsmaya agiktar,
* Prof. ODTU Ingaat Miihendis
Jiliiit, ANKARLA Betonarme kirig ve kolonlarm Moment Kapasitelerinin Saptanmast
1. Ginis
1 Ocak 1998 de yiiriinliigii given ”Afet Bélgelerinde Yapilacak Yaptlar Haklada
‘Yénetmelik” (bu makalede, "Deprem Yonetmeligi” olarak gegecek), bazi yeni kavram-
lar gatirmigtir [1]. Bunlardan biti de, "kapasite tasaruni” kaveamudir. Youetmelikte,
kirig ve kolonlarin kesme hesabmda temel almacak kesme kuvveti ¥,’nin, eleman
uglarindaki eilme kapasiteleri temel almarak saptanmasi ongériilmektedir. Kaste-
Gilen tagima giicii degil, donatinm pellegmesinin de dikkate alindiji moment kepasite-
sidir, Bilindigi gibi, TS-300'de (2) tannmlanan tagma giicii momenti M, , malzemenin
hesap dayamumlari (f.¢ ve fys) temel alinarak hesaplanr. Deprem Yonetmeliginde
sézii gegen M,, bu moment dejildir. Bir plastik mafsalda olugabilecek en biiyiik
eGilme kapasitesi olan Mp, betonda sarg) nedeui ile artan dayamm fee ve donalida
peklesne dikkate alwarek hesaplanan kapasite olmalidir. Bu arada, kabuk betonun-
daki ezilme de hesaplara dahil edilmelidir.
Gériildiigi gibi, Mf, ’nin hesabi oldukea karmagk ve gaman abeidir. Bu ne-
denle Deprem yéuetmeliginde, daha kesin hesap yapilmyorsa M,’nin, TS-300'de
tanmilanen tagima giicit temel ahnarak besaplanmasina isin verilmektedir (Mpg =
1AMys).
Bu yarn amaci, kirig ve kolon kesitlerindeki moment kapasitesi My 'yi e
leyen degigkenleri irdelemek ve ySnetmelikte dugériiien yaklagk hasabin (M, =
1.4M,) ne denti saghkh sonuglae verdigini aragtirarak Gneriler olugiurmaktie
2. MOMENT KAPASITESi
Bir betonarem kesitin egilme veya bilegik egilme altndaki moment kapasitesi,
degigik varsayimlara gére besaplonsbilir. Agagida, degigik amaglarla kullaniion tig
ayn tir moment kapasitesi kisaca tamtilacaktar.
2.1 Taguma Giicft Momenti, M. (‘TS-500)
TS-500'deki varsayamlara dayanarak, malzeme hesap dayammlarina (fed, fya)
gore hesaplanan tagma giicli momenti, M, olarak gSsterilir [2]. Tagrma giicii denk-
Iemlerinin cikartilmasinda agagidaki varsayimlat yapilir.
a) birim deformasyon dajihnn dograsalar.
b) Betonun gekme dayamunr ihmal edilir.
¢} Donati ve beton arasmda tam kenetlenme (aderans) vardtr.
d} Donatt clasto-plastik bir malzemedir (peklegme ihmat edilir).
e) Basing bilgesindeki beton geriimesi, "egdeger basing blogu” (Grnegin, dikdartgen)
ile ifade edilir.
1782 Ugur ERSOY
2.2 Karakteristik Tagyma Giicii Momenti, My (ACI-318)
Amerikan yénetmeliginde (ACI-318) tammianan bu tagima gitell momenti, Mu
olarak gosterilir. [3}. Karakteristik taguma giicii momenti M, ve 2.'de tammlanan
tagima giicii M, arasindaki tek fark, M, ‘oun hesabinda malzeme hesap dayammlant
dekil, karakteristik dayanumlarin (fer ve fyx) kullamimasidtr.
2.3 Peklesmeli Tagima Giicti Momenti, 44,
Deprem Yénetmeliginde M, .” peklegmeli tagima giied momenti” olarak tanmlan-
maktadir [1]. Yazar. M,’nin yalniz donatidaki peklegmeyi deGil, cekirdek betonunun
sargi etkisi nedeni ile deiigen gerilme-birim deformaayon iligkisini, betonun ¢ekme
dayamumun ve kabuktaki ezilmeyi dikkate alarak hesaplanmast gereltigini gz Sniinde
bulundurarak, ” moment kapasitesi? teriminin daha uygun olacagi goriigtindedix.
Yokarda swralanan tim etkileri igerebilmek igin, kesit ince geritlere béliinmeli,
her geritteXi kabuk betonn "sarginz”, cekirdek betomn ise, ”sargil” olarak temmlanma-
hehe. Sargisw, ve sargih betonlar igin eyri ayrt gergekci malaeme modelleri (oe — ¢e
iligkisi} olusturalmalidix. Gekme bélgesindeki beton iginde uygun bir gerilme-birhn
uzama iligkisi kabul edilmelidir. Donat geligi igin kulianilacak malzeme modeli, mut-
laka peklesmeyi igermelidix. Belirli bix bisim kisalme aquldiginda, o gerite rastlayan
kabuk betonu cailmis varsayimeh ve hesaplara dahil edimemelidir.
Bayle bir gztinlemeden elde edilecek moment-efilik iligkisinden, hem davramg
kolayhikla izlenebilir hern de *mornent apasitesi, M,” bulunabilir (elde edilen en
bayik moment). Bu tir bir yaklagmun el cbaiimii igin uygun olmadifi agiktur.
Yazar ve Orcebe tarafindan gelistirilen ve "hesap tablosu (spread shect)” tekniii ile
hazirlanan bir bilgisayar yazthim, sunulan bir bildicide tanctilmigur [4]. Dogal olarak
bayle bie yaniumm bagenm, kullantlan malzeme medellerin ne denli gergek¢i clduguna
baghdir. Bu nedenle geligtirilen yazilim, deneysel sonuglatla (Acellikle bilegik eZilme
deneyleri) kontrol edilmigtix
Moment-eisilik iligkisi saptemrken, sargih beton isin ”Geligticilinig Kent ve
Park Modeli”, celik icin ig dogrudan olugan bir model (peklesme baslangict ¢yp =
0.01, ¢4, = 0.1) ve gekme altindaki beton igin de iki doZrodan ohigan bir malzeme
modeli kullandimgur. Kabuk betonusan 0.004 bitim kisalmaya ulagildiginda ezilecegi
varsayiimgtir.
Bu makalede gisterilen tim moment-egrilik iliskileri ve hesaplanan M, degerleri,
yukarida sis edilen bilgisayar yam axaeihpt ile elde edilmigtir, Kargbich etki diyag-
ramlan igi de, yazar tarafindan, yine "hesap tablosu” tekaigi ile geliglirilen bir bil-
gisayar yaalimmdan yararlmimighr
1783 Betonarme kiris ve koloniarin Moment Kapasitelerinin Saptanmast
3. BASIT EGILMEDE (KiRiS) TASIMA GUCU MOMENT ™.’IN
YAKLASIK HESABI
Ammsanacegi gibi, Deprem Yonetmeliginde M,'nin yaklagk olarak My
LAM, bagintisindan hesaplanabileceiti belirtilmektedir.
Depremin etkidigi gerceve tirii bir yapida, "kolonlann kiriglerden daha giiglii
olma kogulu” saZlaniyorsa plastik mafsallar ‘icig uglarmda olugacaktsr, ‘Tersinen-
tekrarlanan yiikler altmda mesnetlerde tabla hetom catlamug olacagindan, M, mo-
menti altinde setbestge dénen piastik mafsallardaki kesitlerin, cift donatih dikdértgen
kesitler olarak dikkate abminasi wygun clacakter.
Deprem ydnetmelifé gereifi, mesnetlerdeki alt donaty, iisttekinin en az 1/37, 1.
ve 2. derece deprem bélyelerinde ise 1/2’si olacaktir. Bu durumda, tistte ekme olduju
varsayim ile tagima giicii momenti hesaplanirken, basing donatisinin gekme donatiama
orant (p'/p),1/3, 1/2 veya daha biiyiik olacaktir. Tersinen moment nedeniyle altta
gekme olustugunda, p’/p oram genelde 1.0°den biiyiik olacaktar.
Bu irdelemenin 29 finda, tagmma giicii Mi,’ hesabmda, p’/p ovam 1/3 ile
dmnegin 2.0 arasinda degigen dikddrtgen bir kesit dikkate ahnmahdw. Bu tir bir
kesitin tasima giicli momenti, iki denge ve bir uygunluk denklemi yazilarak hesapla-
nabilir. Dogal olarak kesitin "denge alts” oldugu ((p — 9’) < py) varsayilcaktir
‘Tagima gic’ momenti M,’m hesabinda, yaklaghk bir ydnter de kullanmalc
miimkiindir. Bilindigi gibi kesit hesab taguma giicii yontemine gore yapilyorsa,
basing donatisinmn etkisi aadix. Cift donatth dikdérigen kesitlerin tagume gitcli mo-
menti, basing donatis: merkezinde moment alinarak agazidaki gibi yezilabilir.
My = Ariysld~@) + (BE — a") a
Basing donatih bir kitigte Aic/2, genelde 0.2d’den kiigiiktiir, Basing donatis.
oram yiiksekse bu deger daha da diigiik olur.d’/d orant genelde 0.08 ile 0.15 azasina
degigeceginden, (k:0/2—d') ‘mn ibmal edilmesi Snemli bir hata getirmes. Bu durum géz
dniinde bulurdurularat, tagma giieii momenti, Denklem (1)'deki ikinei terim dikkate
almmayarak, Denklem (2)'deki gibi yasilabilir. Sézkonusy tagina giicit momenti,
yaklagik bir deer oldugundan, Md, yerine My, kullaubmgtis.
Myr = Aa fya(d — a’) @
Yorar tatafindan yapilan bir incelemede, Denklem (2)'nin oldukga iyi sonuglar
verdigi, hata orammm genelde £%6’y1 geemedigi gBriilmiigtiir. Gekil 1’de yaklasule
momentin, FS-500’e gore hesaplanan moment olan Mya oranmun, (p'/p)"ye gore
de¥igimi gésterilmigtir. Aym tiir inceleme, $220 donat celigi igin de tekrarlanmus,
benzer sonuglar elde edilmigtir.
Sekil V'de, p'/p oram Siigiildiikee Myy /M, oranmin biiyiidiigii ve hata oranmn
arttigi gériilmektedir. Basing donatis: arttikga hem yc hem de F, kiigiildigiineen
bu tiir biz e¥lim dogaldw
Sonuc olarak, gift donatih dikddztgen kesitlerin basit egilme altindalti tagma
gicintin, Denklem (2)'den yaklapk olarak hesaplanabilecegi ve bu gekilde hesaplanan
1784 Ugur ERSOY
momentteki hata orann kabul edilebilir simtlar iginde kelacagi sdylenebilir. Dogat
olarak bilgisyar aracihg. ile hesap yapiliyorsa yaklagik gSziime gerek yoktur.
HEC aarempons
At/sp0.08,9-16,0.18
e888,
Sekt 1. (Mry/Me) Oraninin, Basing Donatist Orans ile Dedfigimi
4. KIRIS EGILME KAPASITESI M,’NIN HESABI
Dake dnce séylendigi gibi, M; ain (peltlegmeli taguma giieii momenti) hesabi
igin gergeksi malzeme modellerine dayanan iyi bir bilgisayat yaushrm gereklidir. Bu
tir bir yazihmla elde edilen iki moment-egrilik iligkisi Sekil 2’de gdsterilmigtir.
Gekil 2(a)'da gésterilen davranig izlendiginde, gekme donatisimm akmasi ile
egilme rijitliginin biiyiik oranda azaldig goriliir. Cekme donatisinds peklegme, en
dig kabukta ezilme baslamadan olustugundan, moment kapasitesini olumlu yénde
etkilemektedir. Ancak kasa bir stire sonra kabukta ezilme bagladigmdan peldegmenin
katkist smrh kalmaktadir.
Gekil 2(a)’daki kesik gizgi, ayn: yazihmdan peklegme imal edilerek elde edilen
moment-egrilik iligkisini géstermektedir. Gériildiigii gibi donatidaki peklegme, mo-
ment kapasitesini biraz artirmighir. Ancak bu artis, kabuk ezilmesinin devreye girmesi
ile higbir zaman fiu/fyx oraninda veya ona yakin olmannstiz. Gekme donatisi
aktiktan sonra moment kapasitesindeli artis, peklegmeden fasla tarafiaz eksenin yukani
kaymasi ile moment kolunun artmasindan kaynaklanmaktad,
Sekil 2(a)’daki kirigte basing donatisinin gekme donatisina ora 1/3'ti. Sekil
2(b)'de aynt kitig ele alinnng, basing dona diginda higbit gey degigtizilmemigtir.
‘ildiigii gibi basmg donatisi oranmin biiyiik olmas: (9/p = 1.0), davramgi dnemli
tirmigtir. Peklegmenin ihmal edildigi durumda ele edilen moment ke-
pasitest yaklagik % 20 daha azchr. Bu, énemli bir farktir. Bu gibi durumlarda
peklegmenin ihmal edilmesi, biiyik hata oram ile sonuglanacaktir.
1785 Betonarme kirig ve kolonlarin Moment Kapasitelerinin Saptanmast
ints 20x60 am a=56 on
pxt.022 , pr/pat.s
SARGI: 28/10 ox
00.2 tow
Bak? fyn828 tial
2
8
MOMENT (tm)
&
D200 0.025 0080 OMS O40 ofa 9.450 0.178 0.200
EGRILIK (radi;
(a) Basing Donates
MOMENT (t-m)
°
0.000 0.025 0.080 0.075 9400 0.125 9.150 0.175 0.200
EGRILIK (radi)
(8) Baseng Donates Biiyith
Sekil 2, Dikdértgen Kesitli Bir Kiriyin Moment-Eritik itighisi
1786 Ugur ERSOY
Gekil 2deki kixigin sargi donstis: Deprem Yénetmeliginde Sngbriilenden biras
fagladhy. Youar tarafinden yapilan incelemelerde, sarg: donetisinin azallilmasumin kirig
dayramgim fazla ethilemedigi gozlenmigtir. Gekme donatisimn azalmast ise, peklegine
etkisi ile olugan kapasite artigim azaltmaktadir.
Sekil 2"den gorillebilecedi gibi, kiviglerde (p'/p) cram arttikea, maksimum mo-
mentin akma momentine oram da artinaktadw. Bu artis, cekme donatis: oram vyiiksek
olan kiriglerde daha agik olarak gézlenmektedlir, Sekil 3 ve 4.
inky (atkaseeqan kesit) 30X60 oe
(A256) 90.22 fgQS 25 fon?
‘poruan Dowart: " pee..007
sacl: 8/10 oa
0.00 0,02 0,04 0,06 0.08 010 0.12 0.44 0.16 0.18 0.20
EGRILK (radio
Sekil 3. Gekme Donatss Oran: Kiigtik Bir Kirigin Moment. Byrilik iighise
$ekil 4’te, p'/e = 1/3 oranma sahip olan kirigte, akma sonrasi moment
kapasitesi artig: gok sumrh olmakta, K=0.08 rad/m den sonra kapasitede diigme
gézlenmektedir Bunun nedeni basing donatisinm erken bir agamada akma konumuna
ulagmasi, kabuk ezilmesi nedeniyle tarafsiz eksenin gekme donatisina dogru key-
masidit. Bu durumda moment kolu kiigiildigiinden, cekme donatisindaki peklegme
ile moment kapasitesindeki diigmeye engel olunamamaktadr.
Gekil 4’te p/p = 1.0 oramna sahip kirigte ise bu tir bir kapasite azalmast
gézlenmemektedir. Bunun nedeui, basing donati orammm biiyik olmas nedeniyle,
basing donatisimn ileri agamalara kadar akmamasi, bunun sonucn olarak da tarafsiz
eksenin siirekli ylikselerek moment kolunun biiyiimesidir, Dogal olarak bu durumda
gekme donatismdaki peklegme de kapasite artigma katkida bulunabilmektedir.
Sonug olarak, gekme donatisl oram arttikga, stinek davramg sa¥layabilmek igin
#/p oranint da artnmak gerektiiti soylenebilir.
1787 Betonarme kirig ve kolonlarin Moment Kapasitelerinin Saptanmast
MOMENT (t-m)
ints (dtkdortgen Kasit) 20x80 om
£05.28 thea?
peo. 0n2
@u/Ao om
090.025 0.080 0.07S 0.100 ns atSD OTs Fam
BGRILIK (radim)
Sekil 4. Gebme Donatis: Orant Bayiik Bir Kirigin Moment-Bgrilik Highisi
Gekme donate: orant yiiksek olan kiriglerde moment kapasitesi Mp'nin, p//p
oram ile énemii dloiide defigmesi nedeniyle Deprem Yonetmeligindeki yaklagik kapa-
site hesabinm (Mp ® 1.4M,), o°/p orammna bagh olarak defigil diizeyde hata igerecedi
agktr. Bu hatanin biiyiiklégini saptamak igin Seki} S'te gergek M,’nin yaklagtk
olarak bulunan moment kepasitesine (1.4M,y) oranmnin deigimi incelenmigtir. Sekilde,
M,/1.AMry oranmin”gekmne donatist mekanik orant” (pfyk/fek) ile degigimi gésteril-
mistir. Hata orant, gekme donatisn orani yiiksek clan kiriglerde % 16°e ulagmaktadr.
Eger M., yaklagtk olarak (M, = Aefya(d —d’)) degit de kesin olarak hesaplansaydi,
bata orammnda Snemili bir fark olmayacakt:. Clinkii sorun, M; ‘nin akma momentine
oramnmn, (¢//p) oranina gre deigmesinden kaynaklanmaktedt.
Oretlemek gerekirae, Deprem Yénetmeligindeki M, = 14M, yalslagumn ile
elde edilen moment kapasitesinde % 15 dolaylannds bir hata olabilecegi bilinmelidir.
Gekme donatin oranimin diigiik oldngu durumlarda Yénetmelik’teki yaklagik denklem,
gercek kapasiteden daha diigik, donati oranmun yiiksek oldugn durumlarda ise gercek
kapasiteden daha yilksek degerler vermektedir. Dogal olarak Mp yi gergekgi modellere
dayanan bir moment-egritik yazilumindan elde etmek en dogra yoldue. Ancak bu her
zaman pratik olmayabilir.
1788 Ugur ERSOY
KIRIg. (DIKDORTGEN KESiTt
$¢30.33-20, d1d=0.07
fg————dedigken
fy.8220 ve $420
90 nm 9400 180 NaN A7eR BBN OR ane
ellen
Sekil 5. M, ‘nin Yaklogak Kepasiteye Orant
5. KOLON MOMENT KAPASITESI M,'NIN HESABI
Deprem Yénetmeligi'nde kolonlarin cn biiyiik moment kapasiteleri (peklegmeli
taguma giiei) M,’nin de yaklagk olarak M, % 14M. iligkisi ile hesaplansbilecegi
belirtilmektedir
Kolonlarda, eksenet yiik nedeniyle kabuk betonunun ecilmesi, donatidaki pekles-
meden cok daha dnce clugacagindan, peklegme bir kapasite artigi saglayamaz. Bunu
kamilamnak igin peklegme agisindan cok uygun olan bir dtnek segiimig, bagka bir
deyigle eksenel yiik minimumda tutuliug (N=0.1 f.42), boyuna domati orem yliksek
alinnng ve kolona yonetmeligin éugérdiijfiinden %50 fazla sang: donatist konmaustur,
Omekteki bu kolonun moment-egrilik itigkisi, donatidaki peklegme dikkate almaral
ve almmadan ayrt ayri hesaplanmig ve Sokil 6'da gosterilmigtir. Gdrildiigi gibi,
bu uygun durumda bile donatidaki pekiegme, kabugun ezilmesi ile yitirilen kapa-
siteyi kargilayabilecck bir aring saglayamamngtir. Bu nedenle, denatdeki peklegme
ihmal edilerek ve edilmeyerek hesaplanan maksimum moment Kapasiteleri arasmda
fark olmamaktadit. Peklegmenin tek ohumlu katkis, moment-egilik etisinin tepe
noktasi dtesindeki efimini kiigiiltmek, bagka bir deyisle rijitlikte gdalenen diigmeyi
azaltmaktir. Peklegme icin en uygun duram secildiginden, buradan gikan sonuglar
kolaylikls genellenebilir.
Donatidaki pekleginenin kolon moment kapasitesini etkilememesine kargin, sarg,
nedeni ile artan beton dayanumu, kapasite iizerinde oldukga etkili olmaktadir.
Kolona etkiyen eksene! yik diiveyi yilkseldikee, pekleginenin daha az, sargih
beton davramgmm ise daha fazla etkili clacagi agiktur. Gekil 7'de mornent-egrilik
1789 Betonarme hiris ve kolorlarin Moment Hapasitelerinin Saptanmase
iligkisi gésterilen kolonun eksenel yi
donatist da, y
yénetmelikte izin verilen fist smurdi. Sargy
uelinelikte Gugdrilen orandadir.
MOMENT (tn)
{OION S0K50 cm NaSO ton
Etriyas 2-g10/30
Boy. denats 9,=0-03
fom0.2 t/om™
fyad.2., fsums.25 0.
0.00 0.02 0.04 0.06 0.98 0.10 0.12 0.14 0.18 018 0.20
EGRILIK (radiem)
Sekil 6. Kolon Davransgnda Peklesmenin Etkist
Sekitden gériitece#! gibi peklegme kabuk ezilmesinden gok sonra olugtugundan,
davranigi ethilememektedir. Sarg etkisi ise, kabuk exilmesinden sonra rijitlikte olugan
diigmeyi (eZrinin efimi) frenlemektedir.
‘Yukaridaki irdelemelerin sgigonda, kolon moment kapasitesi M, ‘nin hesabinda,
peklegmenin ihmaledilebilecegi, ancak sarg: etkisinin dikkate alinmas gerektigi sdytene-
bilir, Bu duremda kolonlar icin M, hesaplamrken malzeme dayanmlarmun fyx ve
fee ahnmasi duerilecektir. Sargih beton dayansm olan fic, cegitli degigkenlerden
etkilenmektedir. Yazar torafindan yapilan ineelemelerde, Deprem Yénetmeligi’nde
Sngériilen en 22 sargt donatisina sabip kolonlarda, fe."nin 1.15 f.r’dan daha kiigiik
olmayacaii gériilmigtir. Ba dwumda j.. = 1.16f,4 varsayilarak hesaplanan mo-
ment kapositesi M, ‘nin, gergek kapasiteden biraz kiigiik olacagi agiktur, Sarge do-
natis) Deprem Yénetmehgi'ade Sngévillen alt semi gok iistiinde olan kolonlarda,
fee = 1.15 fez vatsayum ite hesaplanan kapasite, gergek My ‘nin oldukga allinda kala-
bilir. Ancak minimumun cok iistiinde sargi donatun kullanilmast gok ender gériilen
bir uygulamada!
4790 Ugur ERSOY
Fon SONS om
e026 pm.017
BARGI: 2-08/20 oe
‘| ear0.20 , tpt 2 , fye6. 25 trent
MOMENT (t-m)
* 0.000 0.020 oom = 0.080 080 0.100
EGRILIK (rad)
Sekil 7. Bksenel Yitk Diizeyi 0.5 fexAc Olan Kolonun Davranage
Seki! &’de, Deprem Yénetmeliif’ndeki sargi donatisma sahip (2 - 98/10 cm)
kare kesitli bir kolono gergek kapasitesini sergileyen kargihkh etki diyageamn, kesilt
cisgilerte gésterilmigtir. Gergek kapasite, donatida peklegmeyi, betonda sargy etki-
sini igeten ve ezilmeyi dikkate alan gergekci malzeme modellerini temel alan bir
<éaiimlemeden elde edilen kapasitedis.
Gokil Bde kesik cizgilerle gésterilen egrinin hemen iistiindeki stirekli exri de,
sargi donatis: yonetmelikte ngdvilenden %60 fazla olan kolonun gergek kapasitesini
gGteren kargikh etki diyagramdn. Sekilde kalin ciagi ile gisterilen ise, TS-500'deki
varsaynlara gore, malzeme dayanmmlart fee = 115 fee ve fyx abnarak hesaplanan
dayanmn egrisidir. Gériildiigii gibi bu yaklagumla elde edilen dayamm, gergek My 'ye
gok yakinchr. Sekil 9’da gésterildigi gibi, kolon boyuna denati oraniin arbnilmes:,
yukanda cikenlan sonucu deigtitmemektedir
Deprem Yénetmeliginde Af, ‘nin hesabi icin Snerilen yaklag:k deneklemin (Mp =
14M,) yelerince dajeu sonuglar verip vermedigini avaguemak amact ile, Sekil 10'da
sargih bir kolon kesitinin gergex Kapasitesi (M,) ve TS-500'e gre malzeme hesap
dayanmlan kullanitarak hesaptanan taguna giteil (A4,) gdsterilmigtir. Deprem Yénet-
meliginde, eksenel yiik diizeyi ne olurse olsun M,/M, oranmnin 14 olacagi varsayilmak-
tadw. Seki] 10'da ise bu oramin ekeenel yiik diizeyine gire, 1.7 ile 1.26 arasinda
dogighigi gorelmektedir, Bu durumda Deprem Yénetmeligindeki yaklegik denklemin
kullamlmasi yerine, kapasitenin malzeme deyammlan fer = 1.15 fer ve fyx almarak,
‘TS-500 yantemine gre hesabr (egdeger bastng blogu, ¢¢ = 0.003 vb.) gok daha sabi
bir yaldlagun olacaktar
1791 Betonarme kirig ve koloniarin Moment Kapasitelerinin Saptanmass
8
EKSENEL ‘UK fton}
3
8
8
KOLO S0xSU an
2-926 per0.017
FoeP.2 , fend 1B Fad them
fart.2 , £ywh.28 t/em?
MOMENT (tm)
Sekil 8. Sargils Kesit Kapasitest
8
8
300
280 ,
200 torent
KOLON 50X50 cm
8-934 pr=0.029
£50.2 , £.81.15£, t/om™
fy=4.2, £55.25 t/om?
150
EKSENEL YUK (ton)
100
50.
0 1 2 30 40 50 GO 70) 68O) 90 (100
MOMENT (t-m)
Sekit 9. Sargi Kesit Kapasitesi
1792 Ufjur ERSOY
700.0 TE—ERRGIT SARGILT
3-4/9 oo 2§10/10 om
RYE
600.0
© 600.0
2
¥ ao
=
a
B 00.0
a
g
it 200.0 Bb 26 p0.017
5820 va C20
100.0 fe q A cye0 18 tye’
Eyer3 65 them
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 $0.0 60.0 70.0 900 960
MOMENT (tnt
Sekal £0 TS-500 ve Gergek Kapasite
Sekit 10 incelendiginde, sargilt kapasiteyi gdsteren kargihkh etki diyageammdaki
eksenel yikiin, TS-500’den elde edilene kyasla cok daha yiiksek oldugn
Cegitli Senekler iizerinde yapilan incelemeterde, dengeli eksenel yiikiin,
genekle Deprem Yénetmeligi’nde Sngériilen en bityiik eksenel yiik (Nroax = 0.5fciAc)
diizeyinin altima diigmediii gézlenmistir. Bu durumda, yonetmeliktekt eksenel yiiic
sintrlames nedeniyle, kolon davramgunin genelde basing kirilmas) bélgesine girmeyecegi,
gitse bile bunun ok simzh kalacag: sdylenebilir. Kolon davran:gimin ekme kirilmast
stnmten iginde kaldiii, basmg donatisinm akhgi varsaythr ve kesitin iki yiieil digindaki
ara donati fimal edilirse, kesite etliyen dig ve ig kuvvetler igin, Sekil 11 den de yarar-
lanarak agaiidaki denge denklemi yaallabilir (5).
w(e- $+ 88) =na-a) @)
Kolonun bir yiiziindeki donati alam Asi alin ve N(¢) = M olarak yazhrsa,
Denklem (3)'ten agaZidalci moment ifadesi cikar
M=Adald-a)+N(3
(
Simetrik donati diizeni igin Fy = FY stitunden, beton bilegkesi eksenel
keuvvete egittir.
N = 0.85fenkycb (3)
1793 Hetonarme kirig ve kolontarn Moment Kapasitelerinin Saptanmast
NX
TR5Fiab
1¢ degeri, Denklem (4)’teki yerine kondugunda moment igin,
agagidaki baginh elde edilir.
(6)
hie
A N
M = Aafy(d- a) + a(S - 05975) @
Denklemin her ikt tareh da (bh? f.4)’ye bilindiikten sonra, pp = Aai/bh,
=’ ve 2” = h— 2d! olarak yanlusa, boyutsuz moment kapasites! icin agaidaki
tr elde edilir
Sebil 11. Simetrik Donatis: Kolon Igin le Kuvveiler
Denklem (8)’in salt cekme kirtimasi balgesinde gecerli cldugu ve ara donatinn:
invnsl edildigi unutulmamahdi, Ara donatinm moment kapasitesine katkismm ih-
mal edilmesi, eksenel yiiz diizeyinin diigik olduju durumlarda Snemlidir, clinki bu
gibi durmmilseda tarafsig ekeen basing donatisina yakin bir konumdadir, Bu nedenle
ara dunati cekmeye cahgacagindan, moment kapasitesini artiracaktir. Eksenel yiik
arttikea. Larafsiz ekeen agaiilara kayacagindan, ara donatinin ihmal edilmesi énemli
bir hata gatirmeyecektir.
Ru yaklagk yontemin ne denli saghih sonuglar verdigini gérebilmek igin, Sekil
S'deki kolon kesiti ele alimmigtir. Bu kolon kesitinin N= 50,100, 250, 200 ve 250
ton eksenel yik altindaki moment kapasiteleri, Denklem (8)'den ve TS-300 yéntemi
ile, ancak fa. ve fye kullanilarak (Sekil 8’deki etkilesim diyagram) hesaplanmig ve
sonuclar Qizelge Ide dzetlenmaigtic. Bu iki yaklagik yénterndeki hata crantarim sapta-
mak amact ile, sargih beton (2— 48/10 cm) ve peklegmeli gelik modelleri kullanilacak
elie edilen moment-efrilik ilighisinden hesaplanan "gergek moment kapasiteleri”de
Cizelge Vin ikinci kolonunda verilmigtir.
gd Ugur BRSOY
Gizelge 1. Koion Moment Kapasiteleri Narsstagtirmase
Eksenel Yi Boyulsuz Moment Kapasitesi Mi /(bi" fa)
N ‘Gergek Kapasite | TS-S00 Yaklagurm
{ton} (Sargih beta, | (hy ve f=1-156,) | (Denklem 8)
peklesmeli gelik
saodeli)
50 0.189 0.186 0.158
io ait 0.207 0.191
130 0223 0220 0.205
200 0232 O28 0220
250 0.231 0.225 0.216
Gizelge 1'den goriilecegi gibi TS-500 yaklagm ile, fee ve fax kullamlarak
hesaplanan kapasite ile gergek arasindaki fark, % 2.5 tan facia degildir.
Denklem (8)'den hesaplanan yaklasik kapasite ise, tin eksenel yiik diizeylerinde
gercek kapasiteden kiigiik akmaktadir. Aradaki fark, genelde %5-9%10 dolaylarmda
olmakta, gok diigik eksenel yiikler altinda ise fark, %15"e kadar yiikselmektedic.
Sonug olarak, kolonlar igin M,’nin hesabmda Mp © 14M, yerine, malzeme
dayanimalarmin fee = 1.15fer ve fy alindagi TS-500 yaktagummin kullanilmast nerilecek-
tir. El gdzitmii yapilacaksa M,, Denklem (8)'den hesaplanabilir. Bu denklem, gergek
kapasitenin altinda dejerler vermektedir. Hata ocam, diigiik eksenel yiik
Das könnte Ihnen auch gefallen
- Revit Architecture 2010 Eğitim NotlarıDokument146 SeitenRevit Architecture 2010 Eğitim NotlarıocenktNoch keine Bewertungen
- Baii Hru 5Dokument20 SeitenBaii Hru 5ocenktNoch keine Bewertungen
- Basitlestirilmis Radye Kazık HesabıDokument8 SeitenBasitlestirilmis Radye Kazık HesabıocenktNoch keine Bewertungen
- TS 213 Döşeme Kaplama Plakaları - BetonDokument16 SeitenTS 213 Döşeme Kaplama Plakaları - BetonocenktNoch keine Bewertungen
