Testamenti

XHAFER DURMISHI
TESTAMENTI
1. PRONA E PAKUFISHME DHE PRONA E KUFIZUAR
2. PRONA
2-1. Posedimi
2-2. Posedimi i menjhershm (ekskluziv)
2-3. Posedimi i mesm
2-4. Bashkposedimi
2-5. Prona e patundshme
2-6. Prona e mobile
2-7. Prona personale mobile
2-8. Pron tjetr mobile
2-9. Teoria e vlers s prons
2-10. Vlera e prdorimit
2-11. Vlera e kmbimit
3. JU U BT PRON E BREZAVE
4. TRASHGIMIA
4-1. T uroj trashgim t frutshm shqiptar
4-2. HUMBJA DHE FITIMI I TRASHGIMIS
5. TESTAMENTI
5-1. Testamenti i Alfred Nobelit
5-2. Testamenti i Leninit
-Letr Kongresit
5-3. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Ram Nikin
5-4. TESTAMENTI i SHKOLLS S UDB-s SERBE N EMR T JUSUF
GRVALLS
5-5. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Shkolln e UDB-s Serbe
5-6. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Jusuf Grvalln
5-7. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Ibrahim Kelmendin
6. TURBULENCA
1
7. ZAVENDSI
7-1. NUK SHT ZHVILLUAR KURRFAR AKTIVITETI
7-2. SPEKTAKLE DHE VRAPIME T MJERA
7-3. SHKOLLA E UDB-s dhe, sipas Jusufit, nipi i nj agjenti me zile t UDB-s
-Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher
-Sabri Novosella e przgjodhi Nuhi Sylejmanin
-Inferioriteti vandal i burrit t paprkulshm
-Ishte i angazhuar n prgatitjen e Zrit t Kosovs
-Ai nuk prfillte asknd
-Po ta dija se do t afirmohesha
-Internacionalizmi proletar i udbashit "komunist" dhe hienat sllave
-Shefi i tanishm i familjes Grvalla
-E kemi dshmin se si u b trashgimtar
-Uzurpuesit e zotshpillakut u imponuan si trashgimtar
7-4. Lvizja u shua me vrasjen e Jusuf Grvalls
7-5. Jusuf e donte se ai ishte besnik
7-6. ASKUSH SMUND TA ZVENDSONTE DHE AS MUND TA
ZVENDSOJ JUSUF GRVALLN!
7-7. Lvizja u shua nj muaj pas vrasjes s Jusuf Grvalls
7-8. Ky bashkim kishte dhn kontribut t jashtzakonshm
7-9. PAS VRASJES S TYRE KA NDODHUR AJO Q KA NDODH PAS
VRASJES S ADEM JASHARIT
7-10. Si trim i mir me shok shum
8. LUFTA PR FRON DHE FATI I FRONTEVE
8-1 Lufta e Madhe Civile Abaside
8-2 Anarkia (The Anarchy)
8-3 Lufta pr Fronin e Champagne
8-4 Lufta pr Fronin e Flanders dhe Hainault
8-5 LUFTA PR FRONIN E THURINGUT
8-6 Lufta pr Fronin Bizantin 1341-1347
8-7 Lufta pr Fronin e Guelders
8-8 Kriza Portugeze e viteve 1383-1385
8-9 Lufta pr Fronin e Breton-it
8-10 Lufta pr Fronin e Lituanis (1431-1435)
8-11 Lufta pr Fronin e Stettin-it
8-12 Lufta pr Fronin e Kastiljs
8-13 Lufta pr Fronin e Landshut
8-14 Lufta pr Fronin e Inkas
8-15 Lufta pr Fronin e Portugalis
8-16 Lufta pr Fronin e Polonis (1587-88)
8-17 Lufta pr Fronin e Jlich-ut
8-18 Lufta pr Fronin Mantuan
8-19 Lufta pr Fronin e Pfalzit (Der Pflzische Erbfolgekrieg (16881697)
8-20 Lufta pr Fronin e Spanjs
8-21 Lufta pr Fronin e Polonis (1733-1738)
8-22 Lufta pr Fronin e Austris
8-23 Lufta pr Fronin e Bayernit
8-24 Lufta rreth Fronit Miguelite
2
9. LUFTA PR KARRIGA
9-1. Lufta pr Karrign numr 1
10. GRACIAS A LA VIDA
1. PRONA E PAKUFISHME DHE PRONA E

KUFIZUAR
Pasi m ishte dhn porosia t marr kontakt nga lidhja ime e Lvizjes, m 17
korrik 1981, jam nisur me tren nga Zurichu pr n Shtutgart, tek udhheqsi shpirtror i
Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi dhe
personaliteti m i rndsishm i shtjes shqiptare n vitet 1980-1981, Jusuf Grvalla.
Peshn e vrtet t Jusufit n shtjen shqiptare, t ciln m par e kisha imagjinuar, e
kam msuar vet, me shembujt konkret e me gjith at pun q ishte br nga ai, vetm
pas qndrimit tim n Shtutgart.
Gjat kohs si nxns i Shkolls s Mesme Teknike "Nikolla Teslla" n Obiliq,
dhe gjat studimeve n Mitrovic, m kishte rn t takoj persona q kan qen t
njohur n elitn kulturore dhe shkencore t Kosovs. Megjithat takimi me Jusufin n
kujtesn time sht m i pashlyeshmi, jo vetm pr at se kishe t bje me nj person q
ishte n kulmin e kulturs dhe dijes, q populli yn me aq mundime kishte arritur ta lind
dhe ta krijoj nj figur t till, por edhe m tepr pr faktin se ai, si asnj tjetr nga
gjenerata e mjedisi i tij n Prishtin, kishte dal aq fuqishm e n mnyr aq t plot n
barrikadat e popullit.
N jetn time nuk e kam prjetuar asnj rast ta ndiej veten m t pabarabart se
sa kur jam ndeshur me superioritetin e Jusuf Grvalls. Shum i vetdijshm pr kt
fakt jam munduar t msoj sa m shum nga ai, dhe kurr bashkpunimin ton nuk e
kam menduar si bashkpunim t barabart. Me tr qenien time, Jusuf Grvalls nuk ia
kam ln asnj dilem pr at se nuk e kam ndier veten t barabart me te, jam
munduar dhe besoj se nuk ia kam ln asnj dilem, q ai ta kupton se n ann e kujt
qndroj, dhe ai e ka pasur t qart si drita e diellit, se pas vendosjes time n Shtutgart,
se ai ka qen i vetmi epror i imi.
3
Duke msuar, e duke marr aq shum nga prona shpirtrore, nga prona e
pakufishme shpirtrore e Jusuf Grvalls, mendoj se n kt mnyr, nuk kam ndrhyr
n pronn dhe n trashgimin (e kufizuar) q u takon fmijve t tij, familjes s tij t
ngusht apo t gjer.
2. PRONA
Prona sht nj send-gj konkrete individuale, fizikisht e prcaktuar (latinisht:
res), e patundshme ose e tundshme, q prbn objektin e t drejts pronsore, t ciln
pronari e posedon fizikisht, e ka pushtetin e kontrollimit prmes autorizimeve t
rregulluara me ligj, t drejts zakonore apo praktikave t krijuara nga gjykatat, duke i
prjashtuar krkesat juridike t do personi tjetr pr t njjtin send-gj. E drejta
pronsore (latinisht: dominum) pr pronn q konsiderohet se reprezenton nj vler t
rndsishme komerciale t kmbyeshme (vler n para), mundet rndom t regjistrohet
tek nj organ kombtar shtetror.
Pronari mundet, duke u mbshtetur n t drejtn pronsore t ndrmerr masa dhe
qndrime q ai i quan t prshtatshme.
Donika Grvalla: "Ndrsa pr fotografin dhe aspektin artistik un jam shum e
interesuar dhe e gatshme pr nj diskurs mes meje dhe teje ose mes nesh dhe personave
t tjer rreth ktyre shtjeve. Un jam shum e hapur s paku pr t dgjuar. Un
vrtet n fund bj at q mua me duket e udhs, por jam e hapur pr t dgjuar jo sa pr
sy e faqe por me gatishmrin pr t vn n pyetje t gjitha pozicionet e mia q kan t
bjn me babain tim." (Letr Xhafer Durmishi, 12 maj 2007)
Pronari thuhet, se ka nj t drejt t prgjithshme t lir t disponimit. Por, e
drejta pronsore mund t kufizohet n baz t drejts zakonore, marrveshjeve,
praktikave q krijohen nga vendimet e gjykatave apo shprehimisht duke u thirr n ligj.
Prona, e tundshme apo e patundshme, ka vlera t ndryshme, pjesrisht nj vler
jo-komerciale t prdorimit, dhe pjesrisht nj vler komerciale t kmbimit.
2-1. Posedimi
2.-3 Posedimi i mesm
2-4. Bashkposedimi
2-6. Prona e mobile
2-7. Prona personale mobile
2-10. Vlera e prdorimit
2-1. Posedimi
Posedimi (lat. possessio) sht ekskluzivisht nj raport sendesh. Posedimi i
referohet vetm tek kontrolli fizik (lat. corpus) i sendeve t patundshme dhe t
tundshme. 'rregullimi i posedimit ndodh kur dikush tjetr e shkput poseduesin prej
posedimit t tij ndaj sendit. Posedimi prbn nj presupozim se ai q ka n posedimin e
tij nj send t patundshm apo t tundshm sht pronari legjitim i sendit. N drejtsin
4
gjermane dhe t disa vendeve tjera, njihet ekskluzivisht posedimi n raport me sende t
patundura ose t tundura. Posedimi ose sht i menjhershm ose i mesm.
Posedimi prbn nj presupozim lidhur me at nse nj territor toksor t njihet
si pjes e nj shteti (latinisht: imperium). Nga territori toksor rrjedh territori detar dhe
ai ajror. Posedimi konsiderohet se ia jep t drejtn shtetit t ushtroj aprovimin e ligjeve,
gjyqsin dhe administrimin brenda territorit t vet (principi i efektivitetit). Shteti ka t
drejt ta mbroj posedimin e territorit t vet kundr ndrhyrjes n posedim prej shteteve
tjera. E drejta ndrkombtare e njeh ekskluzivisht posedimin shtetror t territoreve. Se
a sht nj posedim legjitim apo i kundrligjshm n raport me ndonj shtet tjetr
konkurrues sht krejtsisht shtje tjetr.
Metafizika abstrakte nuk ka kuptim, dhe nuk ka referenca n botn konkrete
reale, fizike. Shembull pr figura t fantazis, si jan kentaurt. sht pra e pakuptimt
t flitet pr "posedim" juridik t shtjeve abstrakte metafizike.

Posedimi i menjhershm (gjermanisht: eigenbesitz) ekziston kur poseduesi ka
qasje t lir dhe t papengueshme n gjra q jan n kujdesin e tij, dhe kontrolli i do
personi tjetr ndaj atyre sendeve sht i prer, i mbyllur.
2-3. Posedimi i mesm

Posedimi i mesm (gjermanisht: mittelbar besitz) ekziston kur poseduesi ka
qasje t lir dhe t papengueshme n sendin q e ka n prkujdesjen e tij, por n kt
rast posedimi nuk sht i prer dhe i mbyllur edhe pr ndonj person tjetr i cili
gjithashtu ka qasje n ato sende q jan n prkujdesjen e poseduesit.
Shembull pr kt lloj posedimi mund t merret rasti kur nj restoran ka qasje t
mesme n pjatat, lugt dhe pirujt, dhe kur edhe nj mysafir i ka kto n duart e tij pr t
ngrn. E njejta gj mund t thuhet pr nj mysafir t hotelit i cili e merr me qira nj
dhom.
Ibrahim Kelmendi: "Kur u ndan (Ibrahim Kelmendi prej shokut t mir e t
pastr si loti, agjentit t UDB-s Sadik Blakaj dhe Hysen Gegs me rastin e nisjes s
tyre pr n Kosov, m 19 dhjetor 1980-shn. i Xh. D.), Mirani shkoi te Jusufi e Bardhi.
Ata ndrkoh ishin vendosur me banim n Untergruppenbach, nj fshat i madh n afrsi
t Hajlbronit dhe Shtutgartit. Aty kishin zn me qira nj shtpi t re, dy katshe e
gjysm, prkatsisht dy kate dhe ati. Shtpia e sapondrtuar po pranonte banuesit e
par. N katin e dyt, t cilit gjermant i thon kat i par, prball prfundimit t
shkallve, ishte nj dhom e vogl rreth dhjet metra katrore. Kt dhom Jusufi e
kishte caktuar vetm pr Miranin. Fmijt kishin filluar t part ti thoshin dhoma e
Axhit Miran. Pastaj kshtu kishin filluar ti thoshin t gjith antart e Familjes
Grvalla. Kur Mirani nuk ishte aty nuk hynte njeri, meq kshtu kishte urdhruar
Jusufi." (Atentatet, Prishtin 2007, f.184)
Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas largimit t Saimes, Suzana na ftoi n dhomn e
ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. Shkuam t gjith sa kishim ngelur n
familjen Grvalla, un, Ibrahimi dhe Xhaferi. Kam pr tju treguar dika tha, dhe e
shpaloi paln e jorganit, duke pyet se kush nga ne i kishte fshehur ato para aty. Xhafer
Durmishi shikonte pa folur, Ibrahim Kelmendi tha: dikush i paska ln cullak aty,
kurse un i thash Suzans t mi jepte mua parat. Pa hezitim ajo mi dha. I numrova
dhe i vendosa n ark n prezencn e tyre. Ishin gjithsej 4.880 marka. Parat e
fshehura u legalizuan, por pyetja se kush mund ti ket fshehur n dhomn ku kishte
5
qasje vetm Ibrahim Kelmendi, nuk u sqarua kurr!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e
trefisht, 2010, faqe 123-124)
Shkolla e UDB-s Serbe: "Enigm mbeti shuma prej 4.880 markash, e gjetur
nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin."
(Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156)
2-4. Bashkposedimi
Bashkposedimi (gjermanisht: mitbesitz) n sende t patundshme apo mobile
ekziston n mes bashkpronarve, apo n mes bashkshortve apo atyre q n mnyr t
qndrueshme bashkbanojn dhe i kan sendet n prkujdesjen e tyre. T dy
bashkshortt kan obligimin e prkujdesjes pr ato gjra-sende q jan nn kontrollin
e tyre dhe q jan objekt t s drejts martesore.

Sendet e patundshme (latinisht: res immobilis) quhen pron e patundshme.
Prona e patundshme sht toka e cila sht e ndar n kadastra (estate). Kombsia tek
prona e patundshme prcaktohet n baz t asaj se ku shtrihet prona n pikpamje
gjeografike.
E drejta e prons n pron t patundshme regjistrohet n regjistrin e pronave
(librat kadastral). Regjistrimit i paraprin nj provim i ligjshmris (principi i
legalitetit). Ai, t cilit i shkaktohet humbje pr shkak t gabimeve apo moskujdesit nga
ana e organeve t regjistrimit, ka t drejt n dmshprblim nga shteti.
2-6. Prona mobile

Sendet e lvizshme (latinisht: res mobilis) quhen pron mobile (e tundshme).
Pron mobile jan sendet q nuk jan tok.
Kombsia tek pasuria mobile, sht e lidhur-fiksuar tek e drejta e prons, pa
marr parasysh se ku gjendet prona gjeografikisht. Q prona t konsiderohet gjermane,
krkohet q pronari i saj t person fizik apo juridik gjerman me m tepr se pesdhjet
pr qind.
2-7. Prona personale mobile (personal estate)

Sendet q mund t lvizen-barten n mnyr t natyrshme quhen pron
personale mobile, p.sh. letra aksionare, libreza kursimi, vetura, anije e vogl (boat),
libra, vegla shtpiake, tesha, monedha metali, monedha letre, vrtetime se t tjert t
kan borxh etj. Pra me personal estate mendohet n ato sende q nj person fizik
mundet me i marr me vete.

Sende t cilat nuk mund t lvizen n mnyr t natyrshme, p.sh. lokale t cilat
gjenden n tokn e tjetrkujt, autobus, kamion, aeroplan udhtarsh, platform n deti
pr nxjerrjen e nafts apo anije e madhe transportuese (ship). Sende t lvizshme jan
ato q nj person fizik nuk mund t'i merr me vete (personale estate).

Teoria moderne e filozofis s t drejts dhe shkenca e drejtsis sht e
ndrtuar n themelet e logjiks s Aristotelit dhe klasifikimit t shkencs s drejtsis
nga ajo (logjika), dhe mnyrs s saj (drejtsis) pr t'iu afruar realitetit. Ndikimi i saj
6
n t drejtn klasike romake vjen n shprehje tek Gaius Institutiones (160 pas ers s
re.).
Aristoteles (384-322 p. e.) e ka nda vlern e prons pjesrisht n vler jokomerciale t prdorimit (pr nevoja shtpiake) dhe pjesrisht n vler komerciale t
kmbimit (tregtia e kmbimit) n veprn Politika (1256-1259b). "Tregtia, lloji m i
rndsishm i tregtis s kmbimit, sht ndar n tri pjes: ndrtim anijesh, transport
dhe shitje." (1258b)
John Locke (1632-1704) ka qen nj filozof, psikolog, pedagog dhe mjek
anglez. Locke ka qen i biri i avokatit (anglisht: barrister-at-law) John Locke (16061661), i cili m par e ka krijuar nj pasuri familjare prmes blerjes s tokave bujqsore.
John Locke e ka trashguar babain e tij dhe nuk ka pas probleme ekonomike gjat
viteve n vijim t jets s tij.
M 1690 John Locke e botn librin e tij Two Treatises of Government (Dy
trajtesa pr formn e qeverisjes). Libri prbhet prej dy pjesve. Pjesa e dyt, The
Second Treatise of Government, e ka nntitullin An Essay Concerning the True
Original, Extent, and End of Civil Government (Nj ese lidhur me origjinn e vrtet t
qverisjes civile, shtrirjes dhe qllimeve t saj). Prona (anglisht: property) trajtohet n
kapitullin 5, 25-51.
Locke mendon se do njeri nga natyra sht i lir t veproj dhe t disponoj me
personin e tij dhe pronn e tij. Kto t drejta natyrale mund t kufizohen tek nj individ
vetm pr at, n mnyr q edhe ndonj tjetr individ t'i ket po ato t drejta.
T gjith njerzit lindin pjesrisht me t drejtn pr liri pr personin e tyre, ndaj
t cils askush tjetr nuk ka pushtet dhe pjesrisht me nj t drejt q prpara t gjith t
tjerve ta trashgojn pasurin e babait s bashku me vllezrit e motrat e tyre. N baz
t Locke gjendja-natyrale sht nj gjendje e natyrshme ku t gjith njerzit kan liri t
plot pr t vepruar dhe pasur n dispozicion personin e tyre dhe pronn e tyre n at
mnyr q ata e shohin t prshtatshme, brenda kufijve t s drejts natyrale, pa e pyetur
ndonj person tjetr pr leje apo pr t qen i mvarun prej vullnetit t ndonj njeriu
tjetr.
Resurset natyrore i takojn gjith njerzimit. N gjendjen natyrale nuk ka pasur
komandues privat q ka vendosur pr t gjith njerzit tjer. Gjithka q e ka ushqyer
nj person ka qen e tij, edhe pse gjithka sht konsideruar pron e prbashkt. T
gjitha sendet q nj person i ka marr nga natyra, i ka prpunuar me punn e tij, dhe ka
shtuar dika nga vetja, mendon Locke, do t thot se ai person at send e ka br pron
t tij.
Asnj person tjetr n vazhdim nuk mund t ket t drejt n at send. Por asnj
person nuk ka t drejt t merr nga natyra m tepr se sa ai ka nevoj pr gjallnimin e
tij. Pjesa tjetr u ka takuar t tjerve. E njejta gj ka vlejt pr tokn. Aq tok sa nj bujk
kishte mundsi ta prpunoj, mbjell, prmirsoj dhe t'i shfrytzoj t dhanat e puns s
tij, aq ishte edhe prona e bujkut.
Locke ka konsideruar se nnshtetasit, prmes kontrats shoqrore, kontrat e cila
sht lidh n mes shtetit dhe nnshtetasve, e kan bartur tek shteti at pushtet, fuqi
(gjermanisht: macht) q sht i domosdoshm pr t'i mbrojtur t drejtat natyrore
njerzore q nga lindja, do me thn t drejtn pr jet, shndet, liri dhe para s gjithash
pronn, kundr armiqve t brendshm dhe t jashtm, por jo edhe m tepr pushtet se
kaq.
William Blackstone (1723-1780) shkruan n librin e tij shkollor rreth t drejts
angleze, Commentaries on the Laws of England, book II, Of the Rights of Things,
Clarendon, Oxford 1766 ch. 1, p 2: "There is nothing which so generally strikes the
7
imagination, and engages the affections of mankind, as the right of property; or that
sole and despotic dominion which one man claims and exercises over the external
things of the world, in total exclusion of the right of any other individual in the the
universe." (Nuk ka asgj m shum q e ven fantazin dhe ndjenjat n lvizje tek
njerzit se sa e drejta pr pron; apo kur nj person vetm dhe n mnyr despotike e
ushtron kontrollin e pushtetit mbi sendet e tij fizike, me prjashtim t plot krkesave
juridike t do njeriu tjetr n krejt universin.) Libri shkollor i Blackstonit n katr
vllime ka pasur rndsi t madhe pr zhvillimin e drejtsis n vendet e Perandoris
Britanike. Librin shkollor t Blackstonit kolonistt anglez e kan marr me vete n
Amerik, dhe ai libr sht prdor pr ndrtimin e themeleve t drejtsis amerikane.
Libri i Blackstonit "Commentaries" ka qen nj prej atyre burimeve kryesore q sht
prdor kur sht aprovuar Kushtetuta e SHBA. Edhe sot, Gjykata m e lart federale
n SHBA i referohet librit t Blackstones "Commentaries" n arsyetimet e vendimeve t
veta.
Sistemi i vjetr i t drejts natyrore franceze (l' ancien rgime) ka qen deri n
vitin 1804 nj kaos prej rreth 360 librash ligjore q e ka br pothuajse t pamundur
orientimin e shpejt. N deklaratn franceze mbi t drejtat e njeriut, q niset nga
pikpamja liberale pr t drejtn natyrore, nga viti i revolucionit, 1789, n artikullin 17,
thuhet se: "Pasi e drejta n pron sht nj e drejt e pacnueshme dhe e shenjt, ajo nuk
mund t'i merret askujt, po q se nuk sht e domosdoshme pr ta plotsuar nj nevoj t
prgjithshme, t konstatuar dhe ligjore, dhe bhet pas nj kompensimi paraprak dhe t
arsyeshm." Libri i t drejts natyrale liberale civile i Napolon Bonapartes (1769-1821)
Code Civil nga viti 1804, prmban 2 281 artikuj t ndar n tre libra. E drejta e sendeve
(frengjisht: des bien) trajtohet n librin e dyt, artikujt 510-710, ku n pikat kryesore
sht i inkorporuar artikulli 17 i deklarats s vitit 1789 dhe e vulos pacnushmrin e
s drejts n pron. Code Civil i vitit 1804 me rregullat e tij materiale ka qen i shkruar
pr shoqrin e athershme bujqsore t Francs. Kuptimi francez liberal i s drejts
natyrore q vjen n shprehje n t drejtn franceze, gjendet n bazn e Unionit Evropian
dhe raportet e tij interne rregullohen sipas t drejts administrative franceze.
Socialisti utopist francez Pierre Joseph Proudhon (1809-1868) reagon n mnyr
radikale kundr pohimit se "e drejta n pron sht nj e drejt e pacnueshme dhe e
shenjt", dhe e zhvillon teorin e tij t vlers n librin Systmes des contradictions
conomiques, ou philosophie de la misre, n dy vllime, n vitin 1846. Proudhon e
thot shprehjen e tij t famshme "prona sht hajni". Ajo ka sht edhe m interesante,
sht se Proudhoni e shtron pyetjen "ka sht prona?" Proudhoni analizon n librin e tij
vlerat e dyfishta t prons, at jo-komerciale, t prdorimit dhe at komerciale, t
kmbimit.
Karl Marx (1818-1883), nn ndikimin e Proudhonit, i zhvillon vlerat e dyfishta
t prons, at jo-komerciale, t prdorimit dhe at komerciale, t kmbimit, n librin e
tij Kapitali libri i par, pjesa e par, kapitulli i par. "Malli para s gjithash sht nj
send i jashtm, send, i cili prmes vetive t tij plotson nevoja njerzore t ndonj lloji.
Karakteri i ktyre nevojave, se a e kan shkakun tek barku apo fantazia, nuk ndryshon
asgj n thelb. Gjithashtu nuk sht shtje se n ciln mnyr sendi e plotson nevojn
njerzore, t menjhershme si artikull ushqimor, apo si artikull prdorimi, apo prmes
ndonj rruge ansore, si mjet prodhimi."
2-10 Vlera e prdorimit

Vlera e prdorimit sht kualiteti jo-komercial, prjetimi i prdorimit praktik, i
prdoruesit individual q t ket mundsi t'i prdor vetit individuale t prons.
Kualiteti i prons sht i pamvarun nga pozita gjeografike e prons.
8

Vlera e kmbimit sht ekskluzivisht vler n para, kuantitative, komerciale tek
prona individuale q shfaqet kur ajo kmbehet me nj pron tjetr, dhe shprehet n
mimin e kmbimit q krijohet aty. Vlera kmbyese e prons, rndom shprehet n nj
vler parash. Vlera e kmbimit sht vlera q mund t matet n mnyr kuantitative, pr
ndryshim nga vlera e prdorimit, tek e cila kjo matje nuk sht e mundur.
Jusuf Grvalla: "Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t
vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln n kokn e vet t patjetrsueshme.
Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e ans s ndriuar t
vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike;
Dhe, kjo ligjshmri, pr t paditurin, shfaqet prplot pusi." (Lajmtari i liris, tetor
1980, f. 4)
3. JU U BT PRON E BREZAVE
17 Janari i vitit 82 do t jet nj dat historike pr t ciln brezat e ardhshm do
t msojn npr shkolla. Do t msojn se n kt mbrmje, n mnyrn q i
karakterizon vrassit m barbar, u vran Jusuf Grvalla, Kadri Zeka dhe Bardhosh
Grvalla.
E shnuar do t jet kjo dit pr puntort n mrgim, dit n t ciln ne u
ndam nga vllezrit tan. Neve ktej na nxorn regjimet q shtypin klasn puntore, na
nxorn ktej duke na thn se nuk kemi kualifikime n mnyr q ktu t punojm
punt m t vshtira dhe me krahun ton t'i sigurojm Jugosllavis s molisur devizat
me t cilat ajo po i paguan UDB-asht e vet pr t vrar bijt tan.
Kta pasi u shptuan arrestimeve t para disa viteve, erdhn n mesin ton pr t
na ndihmuar q t njohim m mir fajtorin e t gjitha t kqijave tona. Disa nga ne, n
fillim mendonim se a do t dim t merremi vesh me shkollart tan. Por shum shpejt e
kuptuam njri tjetrin. Morm vesh se kta kalonin net t tra pa gjum vetm q t na
afronin sa m tepr. U lidhn me ne, shtresat m t gjra t popullit sepse na u afruan si
vllezr e si shok. Pranuan me ne biseda t hapura e na i dgjuan fjalt tona edhe kur
nuk ishin me vend, me durim t madh. Na thirrn n demonstrata dhe ne u prgjigjm
njzri. Dolm n demonstrata jo pse na paguan me marka si rrenin shovinistt e
Beogradit, por pse n fjalt e tyre e pam t vrtetn. Ata me gjith shpirtin u
mbshtetn tek ne.
Ata ishin t thjesht e t gatshm t bisedonin me t gjith. Vinin tek ne darkave
e pasdarkave e bisedonin kok m kok me ne pr problemet e puns, pr familjet e pr
t rejat nga Kosova. Lajmet e shkputura q ua sillnim ne nga Kosova, ata na i jepnin t
shtypura n faqe gazetash. Nuk prtonte Bardhoshi ta merrte iftelin e Jusufi t'ia
thoshte kngs npr dhomat tona e npr manifestime t ndryshme, e t na bjn pr
disa aste t'i harrojm vuajtjet e n fytyrat tona t dukej buzqeshja. Po ta japim fjaln
shoku Jusuf se edhe pse iftelis nuk dim t'i biem, knga "Pr mmdhen" nuk do t
pushoj kurr.
Nuk do ta harrojm as zrin tnd nga megafoni shoku Zeq, me t cilin na
prcolle nga demonstrata n demonstrat.
U njohm me ju n kurbet, dhe ne na lidhn fort fatet e njjta. Fjalt tuaja t
thna me goj si dhe ato t shkruara do t'i kujtojm dhe do t'i ruajm me kujdesin m t
madh. Ju kemi lakmi juve dshmor, pr veprn e madhe, ndrsa tek prindrit tuaj
9
shohim fytyrn e vrtet t nns e t babait shqiptar, t cilt na duket se kan dalur nga
kngt kreshnike dhe legjendat, e qndrojn ktu mes nesh.
Ju sigurojm, ashtu si keni qen edhe ju t sigurt, se familjet tuaja do t'i rrethoj
tr populli, e kujtimin tuaj do ta ruaj thell n gji.
do kush prej nesh krenohet me shum t drejt, sepse patm rastin q pr nj
koh shum t shkurtr qndrimi me ju, msuam aq shum pr historin e popullit, pr
luftrat q kemi pasur dhe ajo q sht m e rndsishmja pr luftrat q na presin. Me
t vrtet ne kemi nj pasuri t madhe, t cils do tia kan zili brezat e ardhshm. Nse
neve me arsye na shkon mendja, nga emocionet, t kishim qen bashklufttar t
Sknderbeut, t kishim qen n njsin e Mic Sokolit, t ndodheshim afr Bajram Currit
n shpelln e Dragobis, foshnjet e sotme nesr do t thon: T ishim bashkpuntort e
bashklufttart e ktyre trimave.
Nesr kur historin do ta nxjerrim n drit ju do t bheni pasuri e brezave.
Nesr n ditn e liris, toka e lir shqiptare do t'u thrret ashtu si thirri Abdylin,
Gurakuqin, Naimin, Hasanin etj. Derisa t vij ajo dit varrezat tuaja ktu do t jen
vend i shenjt pr t gjith shqiptart jasht atdheut. Nga vizitat q do tu bjm do t
mbushemi me frymzime dhe do t betohemi se do t vazhdojm luftn deri n
realizimin e idealeve tona t prbashkta.
LAVDI DSHMORVE!
Ky fjalim i shkruar nga Xhafer Durmishi u lexua me rastin e varrimit t
vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks, m 5 shkurt 1982, nga Remzi Ademaj. (Zri i
Kosovs, mars 1982, faqe 7-8)
4. TRASHGIMIA
Trashgimia sht tradita pr t'ia prcjellur m tutje pronn, titujt, borxhet dhe
detyrimet kur nj individ vdes.
Trashgimia prmes lidhjes s gjakut nj koh t gjat ka luajtur rol t
rndsishm n shum shoqri. Traditat dhe ligjet q kan t bjn me trashgimin
mund t ken ndryshime prej vendi n vend e gjithashtu prej kohe n koh. N baz t
s drejts s vjetr gjermane, prona sht trashguar n baz t lidhjes farefinsore.
Testamentet kan qen pothuaj krejtsisht t panjohura dhe trashgimia sht lidhur
vetm n baz t lidhjes farefisnore pa marr parasysh se a ka qen kjo lidhje e afrme
apo e largt.
N baz t s drejts romake, lidhjes farefinsore nuk i sht kushtuar e njjta
rndsi dhe prona i sht prcjellur dikujt, prmes testamentit, shpeshher vet Cezarit.
4-1. T uroj trashgim t frutshm shqiptar

Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Z.!
Para disa ditsh e mora videokasetn e pritur. N t jan pes filma e drama
shqiptare t shklqyeshme. Shfaqjet e tyre t para ndr puntort tan, treguan se jan
shum frymzues. Ne ende nuk arritm ti shumzojm e tjua drgojm edhe juve, sepse
po na mungon edhe nj videofon i dyt. ...
Njherazi shfrytzoj rastin tju prgzoj edhe njher pr martesn dhe tju uroj
trashgim t frutshm shqiptar.
10
Me prshndetje revolucionare
Drini" (Letr Kadri Zeks, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E
PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 284-285)
4-2. HUMBJA DHE FITIMI I TRASHGIMIS

Antari i Akademis s Shkencave dhe Arteve t Kosovs, Sabri Hamiti, ka
shkruar dramn Misioni (Prishtin 1997) q ka t bj me Jusuf Grvalln dhe familjen
e tij. Fjalia e mposhtme, e t bijs s Jusufit, sht marr nga kjo dram.
Sabri Hamiti: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89)
1980, f. 4)
S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89)
Jusuf Grvalla: "Ky burr i shtrenjt i dijes shqiptare tr jetn ia kushtoi
shkencs dhe kulturs kombtare dhe na la trashgim nj vepr monumentale me
karakter enciklopedik. Prve shkrimeve me interes pr kritikn letrare, pr historin e
letrsis, folklorin, etnografin, historin etj. Erem Qabej trajtoi e zgjidhi shtje nga
m t rndsishmet n t gjitha fushat e gjuhsis; ortografi e fonetik, filologji e
gramatik, dialektologji e fjalformim, leksikografi e leksikologji, onomastik e
etimologji, sidomos n historin e gjuhs." (Lajmtari i liris, tetor 1980, f. 7)
S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani."
Jusuf Grvalla: "Por, prjet do t prulemi me nderime e dashuri para
trashgimis kolosale kulturore q na la ky (Erem Qabej shn. i Xh. D.) vigan i dijes
dhe para kujtimit t personalitetit t tij t ndritur." (Lajmtari, tetor 1980, faqe 8)
Jusuf Grvalla: "Ndonse Lidhja Shqiptare e Prizrenit u shua me gjak- pr
lavdin e shqiptarve sypatrembur e t lidhur ngusht si nj trup dhe pr turpin e
fqinjve ballkanik dhe t shteteve evropiane, q kaluan n ann e pushtuesit shekullor
turk dhe t interesave shoviniste t Rusis s largt ajo la trashgim nj program
serioz revolucionar, vetdijen e zgjuar kombtare dhe shpirtin e paepur luftarak t
popullit shqiptar." (Lajmtari i liris, janar 1981, f. 3)
Jusuf Grvalla: "Duke ruajtur dhe duke kultivuar cilsin fisnike t lvizjes, ne
do ta ruajm dhe do ta kultivojm n shkall t lart prirjen elementare t shoqris
njerzore ecjen prpara, t cils i bhen prag me qllime shtypse e shfrytzuese
11
forcat e errta t planetit, kapitalizmi, imperializmi dhe revizionizmi. Dhe kt natyr

fisnike t'ua lm trashgim brezave t ardhshm!
LAVDI MARKSIZM LENINIZMIT!" (Luft t dshpruarish, apo lvizje t
ndrgjegjshme?, dorshkrim)
S. H: "DONA- Ai pr mua kishte humbur n Gjermani." (Misioni, f.88-89)
1980, f. 4)
*
*
Dhet, nand, tet, shtat, gjasht, pes, katr, tre, dy, nji
Udh e mbar, Shqiponj e dashtun, plot me shend
Na trego, n planete tjera a kish vend
Pr ca qenje t`padjallzueme si jemi ne?
5. TESTAMENTI
Teste'ra (latinisht: testa 'ri, nga te' stis dshmitar) paraqitja me shkrim e vullnetit
t fundit. Nj testament sht nj dokument juridikisht i detyrueshm, t cilin nj person
e shkruan pr t vendosur se si pasuria q ai e len duhet t rregullohet-ndahet pas
vdekjes s tij. Autori i testamentit quhet testator (maskulinum) ose testatrix
(femininum).
Testamenti e ka origjinn e tij tek e drejta romake dhe n Perandorin Romake,
ai ia ka dhn mundsin elits s shoqris ta shprndaj pasurin e vet n nj mnyr
tjetr prej asaj t lidhjeve farefisnore. Ka zgjatur shum koh derisa testamentet jan
pranuar n vendet gjermane, pasi aristokratt dhe bujqit kan dashur q pronat t
mbahen brenda farefisit.
Kisha e ka prkrah njohjen e testamenteve, pasi kto do t kishin mundsi t'i
japin shtesa pr veprimtarin e saj.
Testamenti (n kuptimin teologjik) ka t bj me bashkimin (marrveshjen) n
mes Zotit dhe njerzve; emrtim pr dy pjest e kryesore t Bibls. Testamenti i vjetr
(latinisht: Testamen 'tum ve 'tus) ato libra q jan shkruar para lindjes s Krishtit.
Testementi i ri (Testemen 'tum no 'vum), ato libra q jan shkruar pas lindjes s Krishtit.
5-1. Testamenti i Alfred Nobelit

N aspektin ekonomik, Testamenti i shkenctarit dhe siprmarrsit suedez
Alfred Nobel (1833-1896) ndoshta sht testamenti m i njohur n bot.
N testamentin e tij, q mban datn 27 nntor 1895, Alfred Nobel vulos
vullnetin e tij, q nga pasuria e tij t themelohet nj fondacion, dhe renta e ksaj pasurie
t ndahet si mim pr persona q n vitin paraprak i kan sjell m s shumti dobi
12
njerzimit. Farefisi ka marr vetm 0,5 prqind nga trashgimia e tij. Nobeli ka pas at
mendim se trashgimet i pasurive t mdha ndikojn n rritjen e prtacis s fisit
njerzor.
mimi do t ndahej n pes pjes t barabarta n kto fusha:
Letrsi. Fituesi i mimit caktohet nga Akademia Suedeze (Svenska Akademien)
Fizik. Fituesi i mimit caktohet nga Akademia Mbretrore e Shkencave e Suedis
Kimi. Fituesi i mimit caktohet nga Akademia Mbretrore e Shkencave e Suedis
Fiziologji ose Medicin. Fituesi i mimit caktohet nga Karolinska institutet
Pun n shrbim t paqes. Fituesi i mimit caktohet Komiteti Nobel i Norvegjis.
Fondacioni Nobel, q nga viti 1901, pr do viti i ka nda kto mime n ditn e
vdekjes s Alfred Nobelit, m 10 dhjetor.
5-2. Testamenti i Leninit

N aspektin politik, nj prej testamenteve m t rndsishme jan ato letra e
shnime q kan marr emrin "Testamenti i Leninit".
Testamenti i Leninit sht emri q i sht dhn n nj dokumenti t shkruar nga
Vladimir Lenini n javt e fundit t vitit 1922 dhe n javn e par t 1923. N
testament, Lenini propozon ndryshime n strukturn e organeve qeverisse Sovjetike.
Ai gjithashtu bn komente pr antart kryesor t udhheqjes Sovjetike dhe sugjeron
q Josif Stalini t largohet nga posti i tij si Sekretar i Prgjithshm i Komitetit Qendror
t Partis Komuniste t Bashkimit Sovjetik.
Lenini donte q testamenti t lexohet n Kongresin XII t Partis Komuniste t
Bashkimit Sovjetik q do t mbahej n prill t vitit 1923. Megjithat, pas goditjes s
tret (piks n tru) q pson Lenini n mars 1923 mbetet i paralizuar dhe i paaft pr t
folur, testamenti u mbajt sekret nga gruaja e tij, Nadezhda Krupskaya, me shpres pr
rimkmbjen eventuale t Leninit. Vetm pas vdekjes s Leninit m 21 janar t vitit
1924, ajo ia dorzon dokumentin Sekretariatit t Komitetit Qendror t Partis
Komuniste, dhe krkon q ai t'u bhet i njohur dhe t vihet n dispozicion pr delegatt
e Kongresit XIII, q do t mbahej n maj 1924.
Ktu m posht sht nj pjes e Testamentit t Leninit:
Letr Kongresit
Un seriozisht do t kshilloja q nj varg ndryshimesh n strukturn ton
politike t bhen gjat ktij kongresi.
Un dshiroj t'ua komunikoj ato pikpamje q un i konsideroj m t
rndsishmet.
N radh t par e vendosi shtjen e rritjes s numrit t antarve n Komitetin
Qendror me disa dhjetra apo thn edhe m qart, me njqind. Un mendoj se Komiteti
yn Qendror pa nj reform t till do t kanosej prej rreziqeve t mdha, n rast se
zhvillimi i ngjarjeve nuk do t bhej krejtsisht i favorshm pr ne (dhe n nj zhvillim
t favorshm ngjarjesh nuk mund t llogarisim).
M tej, dua t'i propozoj Kongresit, q me disa kushte, vendimin e Komisionit t
Planifikimit Shtetror ta njeh me karakterin e nj ligji, dhe n kt kuptim, deri n
njfar shkalle dhe me disa kushte t veprohet ashtu si ka krkuar shoku Trocki.
Sa i prket piks s par, do me thn nj rritjeje t numrit t antarve t
Komitetit Qendror, mendoj se kjo sht e domosdoshme, si pr ta ngritur autoritetin e
Komitetit Qendror ashtu edhe pr at q ne t kemi mundsi t punojm pr ta
13
prmirsuar rrnjsisht aparatin ton dhe pr t br parandalimin e dukuris ku

konfliktet n mes pjesve t vogla t Komitetit Qendror do t kishin efekt dhe ndikim t
tepruar pr ardhmrin e krejt Partis.
Un mendoj se Partia jon ka t drejt q nga klasa puntore t krkoj 50-100
antar t Komitetit Qendror dhe klasa puntore t ket mundsi t na i jep kta pa i
ngarkuar s teprmi resurset e saj.
Nj reform e till do ta shtonte n mnyr t dukshme stabilitetin e partis son
dhe do ta lehtsonte luftn e saj n rrethimin prej shteteve armiqsore, luft e cila sipas
mendimit tim n shkall t madhe do t ashprsohet gjat ktyre viteve t ardhshme, m
t afrta. Un mendoj se stabiliteti i Partis son do t forcohej me mijra her prmes
nj mase t till.
Lenin
M 23 dhjetor 1922
Vazhdim i shnimeve
Pasi q sht br sekretar i prgjithshm, shoku Stalin ka koncentruar n duart
e tij pushtet t pakufishm, dhe un nuk jam i sigurt se ai do ta prdor kt pushtet me
kujdes t mjaftueshm. N ann tjetr dallohet shoku Trocki, si sht rasti me luftn e
tij kundr Komitetit Qendror rreth shtjes mbi Komisariatin Popullor pr hekurudhat,
jo vetm me nj talent t jashtzakonshm. Personalisht ai ndoshta sht antari m i
talentuar i Komitetit Qendror t tanishm, por ai gjithashtu i ka nj vetsiguri t tepruar
dhe ju kushton tepr rndsi anve administrative t shtjeve.
24 dhjetor 1922
Shtojc e letrs s 24 dhjetorit 1922
Stalini sht tepr i vrazhd, dhe kjo mangsi, q sht krejtsisht e tolerueshme
brenda mesit ton, n raportet n mes nesh komunistve, nuk mund t tolerohet tek
sekretari i prgjithshm. Pr kt arsye u propozoj shokve q ta gjejn nj mnyr pr
ta larguar Stalinin nga ky post dhe pr at vend t zgjedhin nj person tjetr, i cili mund
t'ia kaloj Stalinit vetm n nj aspekt, pra t jet m tolerant, m lojal, m i sjellshm,
m i vmendshm, m pak kapriioz. Kjo rrethan mund t'ju duket nj imtsi e
parndsishme. Por duke pas parasysh parandalimin e prarjes dhe duke u bazuar n
at se ka kam thn m par pr raportin n mes Stalinit dhe Trockit, mendoj se nuk
sht nj imtsi, apo sht nj aso lloj imtsie q mund t fitoj rndsi vendimtare.
Lenin
Shnimet u mbajtn nga L F
M 4 janar 1923
(Publikimi i par: M 1956 n Kommunist (Nr. 9)
Burimi: Lenin Collected Works, Volume 36 (p. 593-611)
5-3. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Ram Nikin

Nntitujt dhe prmbajtja e njsive "do t thot fjala vojvod?" dhe "Kush sht
vojvoda Ram Niki?" jan marr nga shkrimi i Ibrahim Kelmendit me titull " KLIKA
E BEOGRADIT T vret natn, t kndon ditn..." n 6 faqe t formatit A5, i
shprndar n maj 1982, n emr t "Puntort shqiptar n mrgim". Fillimi i citatit:
14
"'do t thot fjala v o j v o d ?

Vojvod sht grad ushtarake n mbretrit serbe e malazeze. Kt fjal do ta
gjejm t sqaruar n "ilustrovana politika" t Beogradit. Por pr udi, kur klika
serbomadhe ka ndrmarr fushat histerike kundra "nacionalizmit romantik" shqiptar,
si nuk u bie fjala vojvod n sy, q nuk ka t bj vetm me nacionalizmin serb. Pr kt
nuk kan frik as gazetari shovenist Zec as vojvoda Ram, q e prdorin me krenari.
"... Vojvoda rugovas, shkruan "ilustrovana politika" (m 26.05.81), sht prfaqsuesi i
tanishm "lozs" (serbisht: loza), e cila q nga kohrat turke ruan qetsin dhe
paprekshmrin e Patriarkans...)
Si na del, vojvodt kan qen roj e rendit, ndrsa vojvodt e familjes Niki (nga
Shtupei i Madh, fshat i Rugovs) kan qen roj besnike e Patriarkans, t ndrtuar
nga Dushani, pr ta prjetsuar robrin e "stara Serbis" (si e quajn shovenistt
Kosovn.).
-Kush sht vojvoda Ram Niki?
T shkruajm se kush sht vojvoda Ram Niki nuk e kemi vshtir, pasi ai vet
na e ka lehtsuar kt, duke prmbledhur historin e vet e t familjes n bisedn dhn
"ilustrovana politiks" s Beogradit, Nr. 1177, t 26.05.81. Pos ksaj bisede, ai n
rrethin e Pejs sht ndr m t kompromituarit. Sa ai sht edhe vetm udbashi
rankovievs Bajram Dreshi. T dy s bashku, me ca t tjer, Rugovs ia njollosin
emrin e pa njollosur, pse bijt e bijat i dalin asaj zot.
N artikullin e revists n fjal, "Besa nije vraena" lexojm:
"Ram Niki sht shef i shrbimit juridik ndrkomunal pran Entit pr
Inkuadrim n Pej..." Si e pam m lart, sht prfaqsuesi i tanishm i "lozs" pr ta
mbrojtur Patriarkann.
N pyetje t gazetarit, se a ka marr pjes ndonj rugovas n demonstrata
"nacionaliste", vojvoda prgjigjet: "Po. T tillve ju takon sipas ligjit nga qeveria,
kurse nga rugovasit bojkotimi (izolimi). N shtpit s'do hyn askush, drisa Pleqsia
jot t mos vendos ndryshe. Nga vllazria ime Niki nuk ka asnj demonstrues. E kam
vrtetuar dhe pr kt jap fjaln. Askush nga antart e SHKA "Rugova" s'ka marr
pjes n demonstrata. M sht br qefi..." Pastaj vazhdon vojvoda: "Ishim dy her si
shoqri mysafir n RPS t Shqipris. Kt vit shqiptart sht dashur t na e kthejn
vizitn, por le t mos vin..." M posht vijon vojvoda: "... ka u duhet ktyre
demonstruesve q krkojn t'i bashkangjiten Shqipris (...). Kt liri, si e kan
shqiptart n Jugosllavi, nuk e kan patur asnjher askund dhe secili q mendon
ndryshe sht njeri i keq..."
Gazetari pyet: "Babn tnd, gjithashtu vojvod rugovas, e kan vrar n prit
n vitin 1939. Kush dhe prse?"
Ram vojvoda prgjigjet: "Kan vrar babn tim me dy mixhallar, para syve t
mij, brenda gjysm ore. Ka qen larje llogarish me fiseve, nuk ka qen hakmarrje gjaku.
U ka penguar (menohen "vrassit") pse baba ka qen vojvod rugovas, q ka ruajtur
(nnvizimi yn) Patriarkann e Pejs..." Pastaj vojvoda vijon me nostalgji etnike:
"... Me konakun e vjetr t kishs m'sht djegur edhe dhoma n t ciln kam
banuar prej 1941-ts e dri n mbarim t Lufts. N t ka qen krveti, n t cilin kam
fjetur, aty ka qen edhe luga me t ciln kam ngrn dhe fotografit e t'parve t mij. T
gjitha jan djegur..."
Artikulli mbaron me fjalt e vojvods Ram: "Un i dua (nnvizimi yn) shum
fjalt e Mark Milanit..." (Ato s'po i citojm Shtojm se Mark Milani ka qen
15
komandant i forcave pushtuese malazeze, n luft pr t'i pushtuar Plav, Gusi, Hot,
Grud e Rugov...).
E cituam si shum artikullin n fjal pse u pa e arsyeshme prmes t ksaj
reviste etnike, gjegjsisht prmes fjalve t vojvods, ta njohim udhheqsin e SHKA
"Rugova", i cili, sipas "Pravosllavjes" (Gazet kishtare serbe", "kur ka par konakun n
flak ka qa." Vojvoda ksaj radhe "demanton" at ka ka shkruar "Pravosllavja", duke
thn se rugovasit nuk qajn kur t'u ndodhin fatkeqsi t rnda...
"Patriotizmi" serb i Ram vojvods, si na bind ky artikull dhe profesioni i tij si
vojvod, ia kalon "patriotizmit" serb t shum etnikve, t cilt nuk kan br dhe s'do
bjn aq sakrifica pr ta mbrojtur kishn, sa bri familja Niki (nga Shtupeqi i Madh).
Krenaria e Ram Nikit si vojvod... pr ta mbrojtur Patriarkann...!!
Duket s nana e Rams kur ka dashur t kryen nevoj (me nder me then) n vend
t m... ka pjellur rastsisht vojvodn..." (Mbarimi i citatit)
Nntitujt dhe prmbajtja e njsive "do t thot fjala vojvod?" dhe "Kush sht
vojvoda Ram Niki?" jan marr nga shkrimi i Ibrahim Kelmendit me titull " KLIKA
E BEOGRADIT T vret natn, t kndon ditn..." n 6 faqe t formatit A5, i
shprndar n maj 1982, n emr t "Puntort shqiptar n mrgim"
5-4. TESTAMENTI i SHKOLLS S UDB-s SERBE N EMR T

JUSUF GRVALLS
Shkolla e UDB-s: "Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher n familjen
Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam
par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo
nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N
fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr
befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e
trefisht, Prishtin 2010, faqe 88)
Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf
Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua pr tu prkujdesur
pr gjn m t shenjt q e ka njeriu n jet, familjen, apo pati t drejt Xhafer
Durmishi t shpallej apo t vetshpallej si zvends i tij pas vdekjes! Nj gj sht e
qart: para se t vdiste Jusuf Grvalla, nuk i ishte kujtuar askujt t kishte ln ndonj
amanet q njfar Xhafer Durmishi duhej ta zvendsonte at pas vdekjes!?" (Nuhi
Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe150)
5-5. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Shkolln e UDB-s Serbe

N kryeartikullin e Jusufit me titull "T'I JAPIM SHTYTJE T RE LUFTS", i
cili u lexua nga Jusufi n mbrmjen e 28 Nntorit, n rrethin e Shtutgartit, pos tjerash,
thuhet:
Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara
patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t
barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n
trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar
t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti.
Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del
bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t
16
cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr

seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e
arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan
organizuar prej ELEMENTESH T DYSHIMTA, (kto fjal t nvizuara i drejtohen
ish-inspektorit t UDB-s Abdullah Prapashtica - shn im) e tani mbjellin n radht e
njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm
t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori
njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti
dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ... - me ngut, me alarm, me prpjekjet
mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris. (Zri i Kosovs, nr. 2 janar 1982, faqe 2,
shtylla 2)
Kah i erdhi Jusufit mendimi me e prdor fjalin "dhe ato q jan organizuar prej
ELEMENTESH T DYSHIMTA"?
Pas mesit t nntorit 1981, Sabri Novosella e njofton Jusufin se n Turqi, n shtpin
e tij, sht takuar me "komunistin", ish-inspektorin e UDB-s Serbe Abdullah
Prapashtica, me sekretarin dhe nipin e tij. N baz t fjalve t Abdullahut, Sabriu e
njofton Jusufin se:
- Motivi i ish-inspektorit t UDB-s pr largim nga Jugosllavia sht bashkimi i t
gjitha grupeve e organizatave, pasi shtja e bashkimit nuk i paska ra askujt ndrmend
para tij,
-Partia "Komuniste" e ish-inspektorit t UDB-s sht organizatore e demonstratave t
vitit 1981,
-Adem Dema i takon Partis "komuniste" t ish-inspektorit t UDB-s!
"Adem Dema: Un nuk kam qen as enverist ose komunist.
A. Duka:- I keni njohur n at koh Jusuf Grvalln dhe Kadri Zekn?
A. Dema: Jusufin e kam njohur pas daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne...
Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t pazbuluara, sepse ne
bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit.
Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur, ndrsa Kadri Zekn jo." (Apostol Duka,
Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 150-156)
Kta trika t ndryshm t Abdullahut, Sabriu ia prcjell Jusufit n mnyrn e vet. N
baz t informatave t Sabriut, Jusufi i prdor fjalt: "dhe ato q jan organizuar prej
ELEMENTESH T DYSHIMTA". Kto fjal jan t vetmet fjal prshndetse q
Jusufi i prdor n jetn e tij lidhur me partin "komuniste" t ish-inspektorit
"komunist" t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica.
5-6. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Jusuf Grvalln

Bedri Islami: - Pas botimit t romanit "Atentatet" ju u ndodht edhe nj her n
dy kahe: n prgzimin e shum prej atyre q i kishin prjetuar ngjarjet bashk me ju, si
Saime Isufi apo Mustaf Xhemajli, por edhe n ciklimin e radhs s sulmit ndaj jush,
nse mund ta quaj kshtu. Mes t tjerave, n nj material, i cili po prhapet tashti, nuk e
di nse sht i sakt, bhet fjal pr lidhjen fisnore me Ram Nikqin ose Ibrdemaj, i
cili, si e cilson Xhafer Durmishi, me siguri "analisti" m i zellshm i romanit tuaj,
ishte agjent i UDB-s.
Ibrahim Kelmendi: - Pas botimit t romanit "Atentatet" ka pasur vrtet
reagime t llojllojshme dhe, me thn t drejtn, m kan gzuar. Ato ishin nj dshmi
se nuk e kisha shkruar vetm sa pr ta shkruar. Pas dy muajve romani u shit dhe shpesh
ndihem keq kur t interesuarit e tjer e krkojn dhe un nuk kam asnj kopje. Shtpia
botuese "Toena" e Tirans ka premtuar ta ribotoj.
17
Tani ka shkruar nj reagim t gjat Xhafer Durmishi, ish-bashkveprimtar,

njkohsisht ish-kundrshtar i imi. Sa pr shembullin q sollt ju pr sqarim, un nuk
do t'i isha hidhruar fare Xhaferit, sikur t kishin qen shpifje t tij autentike, ngaq
ndaj tyre kam krijuar imunitet. Tani m shqetson fakti se ato shpifje i vishen Jusufit, t
cituar n baz t nj "raporti" q gjoja ai i pasksh drguar Sabri Novosells. Fillimisht
dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk
sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t
ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant.
... Mjafton t them se Jusufi e ka ditur shum mir kush ishte Ram (Idriz)
Ibrdemaj, prandaj nuk ka pasur nevoj t hamendesohej nse ishte Ram Ibrdemaj
apo Ram Nikqi.
...Dihet, dajn nuk e zgjedh dot. Jusufit nuk do t'i kishte shptuar kjo lajthitje,
edhe po t kishte qen i pabes dhe intrigant dhe t kishte prpiluar t till "raport" kaq
diskreditues, s pari pr veten e tij. Pra, kjo lajthitje sht prodhuar nga falsifikuesi, i
cili ngjan t jet vet Xhafer Durmishi, meq e citon rreth 100 here at "raport" n
"librin" e tij, me titull hileqar e intrigues: "Lvizja e Jusuf Grvalls".
...Po ta kishte publikuar kt "libr" Xhafer Durmishi para se ta kisha shkruar
romanin "Atentatet", sigurisht, un do ta kisha mnjanuar Ram Ibrdemajn si
personazh te romanit, pr inat t Xhaferit. Prandaj, edhe pr inat t Xhaferit, me kt
rast dua t'u krkoj falje fmijve t respektuar t dajs Ram, pse e kam diskredituar at
n roman si t dyshimt pr bashkpuntor t UDB-s. Vetm pr Haki (Ram)
Ibrdemajn, t cilin nj spiun i UDB-se e vrau ne Bruksel, sigurisht qe kisha dhn nj
tren me xhafera q t mos e vrisnin, sepse e kishte dshmuar veten n demonstratat e
vitit 1981 ne Prishtin dhe gjate angazhimit t tij patriotik n Bruksel si trim e patriot i
devotshm!" (Bedri Islami, LVIZJA, Tetov 2012, faqe 114-117)
5-7. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Ibrahim Kelmendin

Jusuf Grvalla: "Po ashtu, prkundrazi, i nderuar shok Ibrahim!
...E marr me mend (e kjo spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m
shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr
mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu
jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr
virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t
shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh
nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t
shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.)" (Letr Ibrahim
Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO
VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283)
Ibrahim Kelmendi: "Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t ngurroja ta
diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant." (Bedri Islami, LVIZJA,
Tetov 2012, faqe 114-117)
Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim
Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa
artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe
un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e
dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t
arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me
bashkpunimin.
18
.... Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr

nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj
aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist. (Lidhur me kto shtje kemi
pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga
Vjena, lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori, n qoft se
sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.)
...sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj,
punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen
aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si
agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t
vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani
Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori)
dshirn pr t'u takuar me mua.
... Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m
qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe
un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjegj fjal pr fjal
kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!"
Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht
flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t
mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris".
Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e
parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her
duken agjamillk, her djallzi t thella." (Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe
Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa
shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq
Popullor; U botua pr her t par n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 nga Faridin
Tafallari, s bashku me punimin; Kur Jusuf Grvalla shkruante)
6. TURBULENCA
Pas vrasjes s Jusuf Grvalls, zbraztia q ka ln ai nuk sht zavendsuar
kurr. Un kurr n jet nuk kam pasur as imagjinatn m t vogl, imagjinatn e ndyr
pr ta zavendsuar ate. sht pun e turpshme q luftn time dhe prpjekjet e mia deri
n atomin e fundit t energjive t mia t cilsohen, si prpjekje, si jo luft kundr UDBs Serbe dhe t gjitha degzimeve e varianteve t saj, por si luft pr t'ia zn vendin
Jusuf Grvalls. sht Ibrahim Kelmendi, sipas Jusufit nipi i nj agjenti me zile t
UDB-s, dhe Shkolla e UDB-s Serbe q jan prpjekur t m etiketojn trashgimtar,
zavends e uzurpues t zotshpillakut n Kshtjelln e Jusuf Grvalls.
Jusuf Grvalla, si lufttari m i rndsishm i shtjes shqiptare n vitet 19801981 sht vra si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera
shqiptare nn Jugosllavi. Vetm e vetm si antar i ksaj Lvizjeje jam njohur me
Jusuf Grvalln dhe kam punuar s bashku me te n botimin e revists s Lvizjes "Zri
i Kosovs". N kohn e vrasjes Lvizja e Jusuf Grvalls nuk ka pasur asnj
marrveshje as gojore e as me shkrim, me asnj organizat tjetr.
Atentati i 17 janarit 1982 n rrethin organizativ t Jusufit nuk krijoi ndonj
turbulenc apo hutim. Me kto fjal mendoj, se edhe pas atentatit secili shok i rrethit t
Jusufit i ka ditur detyrat e veta, dhe kan br do gj q t'i kryejn ato, brenda kufijve
t aftsive t tyre. Asnj shok i Lvizjes s Jusufit, dhe as gruaja e tij nuk kan shtruar
krkesn e turpshme q un ta zavendsoj Jusufin. T vetmen krkes q ata e kan
19
shtruar ndaj meje, ka qen q lufta e organizuar e Lvizjes s Jusuf Grvalls t

vazhdoj duke shfrytzuar t gjitha aftsit e mundsit e mia dhe un kt pun e kam
br, ashtu si edhe ata, dhe besoj se e kam kryer me nder, ndoshta edhe m mir se sa q
mund t jet pritur prej meje. N kto prpjekje nuk ka asgj t keqe, asgj t pavend,
asgj t turpshme. Pr kt pun jam krenar dhe nuk ka Shkoll t UDB-s Serbe dhe,
nse shprehem sipas Jusufit, -nipa t agjentve me zile t UDB-s, q mund t m
detyrojn, q krenarin dhe superioritetin tim t ndritshm t'i shkmbej me punt e tyre.
Por si thot populli armiku nuk t vret pr me t ba meremet.
Vdekja e nj njeriu t llojit t Jusuf Grvalls mund t ket pasoja pr nj grup,
pr nj organizat, pr nj Lvizje, pr nj ndrmarrje, pr nj komb etj. Vdekja e
njerzve t till mund t shkaktoj turbulenca t mdha. Kto turbulenca munden me
qen t paevitueshme si ather kur personaliteti i madh vdes me krye n jastk, e
ndoshta edhe m i madh kur ai vritet.
Ajo q sht karakteristike tek Buda, Konfuciusi, Sokrati dhe Krishti sht se
asnjri prej tyre nuk ka ln dika t shkruar prej dors s tyre. Ruajtja e madhshtis s
tyre, kompensimi i mungess s tyre fizike, pr aq sa nj kompensim i till mund t jet
i mundshm, sht br nga ata q i kan mbledh, shkruar dhe sistemuar mendimet e
tyre. Ngacmimi, lakmia pr t'i vendosur mendimet personale n gojn e mendimtarve
vigan, pr t'iu dhn atyre pesh m t madhe, me siguri se ka qen n ndonjfar mase
prezente n t katr rastet e lartprmendura. Por edhe n raste t tilla ajo pun sht me
talent aq t madh, sa tani sht tepr von me u lodh me analizat se cila mund t jet
kopja e cili mund t jet origjinali.
Person i cili ka vuajtur dhe sht persekutuar aq shum pr shqiptart nn
Jugosllavi, n gjeneratn ton dhe q nuk ka ln asnj mendim politik me shkrim mund
t merret Metush Krasniqi. Prpjekjet e ndryshme, t autorve t ndryshm, duke thn
mendime personale dhe duke ia mvesh ato Metush Krasniqit, deri m sot kan qen
katastrofale. Dmtimet e bra n kt drejtim kan ln prshtypje aq t keqe sa mund
t'ua thejn vullnetin shum njerzve t arsyeshm dhe t logjikshm q t merren me at
pun edhe m tutje.
N mnyr t ngjashme, si tek rasti i Metush Krasniqit, "fjal t mira",
"komplimente", gnjeshtra skandaloze dhe falsifikime kriminale jan tentuar t bhen
edhe n emrin e Jusuf Grvalls. Por kto tendenca kan psuar katastrofn pr meritn
e vet Jusuf Grvalls, i cili pothuajse do hap t veprimtaris s tij n Gjermani e ka
dokumentuar me shkrim me dorn e vet.
Sulmi i shtetit kundr Sokratit e ka marr kundrgodtijen e merituar prej veprave
t Platonit. Platoni si autoritet, nuk m ka rn t lexoj se dikush e ka kontestuar si nj
ndr shokt m afrt t Sokratit.
Aristoteli ka qen nxns i Platonit. Pas vdekjes s Platonit, me sa m kujtohet
nga nj lexim para disa vitesh, Aristoteli ka shpresuar se nga rrethi intelektual q i ka
takuar do t njihet si pasuesi i Platonit, por rrethi i Platoni nuk e ka njohur at si shokun
m t denj t Platonit, e kan konsideruar t padenj pr ta drejtuar Akademin e
Platonit, dhe ai sht detyruar q fatin e tij ta krkoj tjetr kund, n nj tjetr rreth.
Tek rasti i Krishtit, pena m e fuqishme q ka luftuar n emr t Krishtit ka qen
Paulusi. Paulusi fillimisht ka qen nj lloj polici fetar dhe persekutues i t krishterve,
dhe ka psuar nj goditje e ka br kthes n rrugn e tij pr n Damask. Pra ky rast, si
edhe shum e shum t tjer vrtetojn se jo me do kusht, nj nxns i madh duhet t
gjendet patjetr n mesin e atyre q e kan njohur personalisht nj njeri t madh.
Tek situata pas Aleksandrit t Madh, Perandoria e tij me kalimin e kohs
shkaprderdhet. Pasimi i tij n t gjitha pikpamjet dshton.
20
N Dy Triumviratet e Perandoris Romake, t Parin (aleanca e fsheht politike

n mes Gaius Julius Caesar, Marcus Licinius Crassus, dhe Gnaeus Pompeius Magnus)
dhe n Triumviratin e dyt (aleanca politike zyrtare n mes Octavian (m von i njohur
Augustus), Marcus Aemilius Lepidus, dhe Mark Antony) kemi rastet, kur tre persona
bjn marrveshje pr ta marr barrn e krejt pushtetit vendimtar.
N SHBA figura unike e padiskutueshme e Revolucionit Amerikan Xhorxh
Vashington mbetet e pazvendsueshme. Pasuesit e tij Adamsi dhe Jeffersoni vazhdojn
luftn n taborre t ndryshme, por faktori q i amortizon konfliktet e tyre sht
Kushtetuta.
Tek rasti i Marksit dhe Engelsit kemi nj situat t veant. Pas vdekjes s
Marksit, autoriteti kryesor i lvizjes puntore ndrkombtare pranohet Engelsi, por ai
nuk konsiderohet si zavendsi i Marksit, pasi ai ka qen dikushi edhe sa ka qen gjall
Marksi. Pra pas vdekjes s Marksit, Engelsi e zen vendin e Engelsit.
Biografi i Karl Marksit sht Franz Mehring, por ai nuk akuzohet nga askush se
shkrimin e biografis s Marksit e ka br pr qllime t ulta vetm e vetm sa pr t'ia
zn vendin atij. Pra, nj njeri q i thot fjalt m t mira, m t sakta dhe m
interesante pr jetn tnde, aspak nuk do t thot se ai mund t jet trashgimtari yt
ideor apo trashgimtar n fardo pikpamje.
Ibrahim Kelmendi dhe Shkolla e UDB-s Serbe kan br zhurmn kryesore
rreth meje si "trashgimtar" e "zvends" t Jusuf Grvalls.
Jo vetm Jusuf Grvalla por asnj njeri i vetm n bot nuk mund t
zavendsohet nga askush, pasi do qenie njerzore sht tepr origjinale pr t'u
zavendsuar nga dikush tjetr. Jo vetm qeniet njerzore apo qeniet e bots s gjall por
shpesh edhe sendeve nga bota e vdekur, sendeve t krijuara nga njeriu (prodhime
industriale), si veturave e shum e shum artikujve t ngjashm u ipet nj numr unik
serial, nj numr unik i karoseris pr t mundsuar identifikimin dhe mosprzierjen me
asnj artikull tjetr t atij lloji.
Pr njerzit dhe n disa kuptime tjera ekziston prdorimi m i drejt, m i sakt,
dhe m real: pasardhs. N fjalorin e gjuhs shqipe pr fjaln PASARDHS e kemi kt
shpjegim:
PASARDHS, PASARDHSI, PASARDHSIT.
1. Njerzit e nj gjaku q kan lindur prej t parve t prbashkt; niprit e
strniprit; brezat e mvonshm; fjal e kundrt sht PARAARDHSIT. Shqiptart
jan pasardhs t ilirve.
2. Ai q vijon punn e dikujt n nj fush t caktuar; vazhdues a pasues i
dikujt; e kundrta - paraardhs; ai q z vendin e nj tjetri n nj detyr etj.
Pasardhsit e rilindsve.
3. Fmija, i biri; trashgimtari.
Nse e shikojm shpjegimin nn numrin 2, pasi do njeri sht tepr origjinal
rrjedh se asnj njeri nuk mund t pasohet, t ket nj vazhdues krejtsisht t barabart t
puns s tij. Dikush pasohet nga vazhdues shum m t dobt, dikush pasohet nga
vazhdues shum m t fuqishm, por asnjher nga pasues krejtsisht t barabart. Edhe
pse ekziston kjo llojllojshmri e pakufishme, prap se prap nuk ka kurrnj arsye q
definicioni i msiprm, nn pikn 2, t shpallet i pavler dhe t fshihet nga fjalort.
Megjithat epiteti pasardhs (sipas shpjegimit numr 2), apo pasues nuk vlen
krejtsisht pr punn time, pasi un kam qen pena ndihmse-kryesore e Jusufit, prej
korrikut 1981, e prej fillimit t revists Zri i Kosovs. Pas vrasjes s Jusufit e kam
vazhduar punn time, at pun q e kam filluar n mnyr t fuqishme s bashku dhe
me nxitjen e Jusufit.
21
7. ZAVENDSI
- Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher
7-4. Lvizja u shua me vrasjen e Jusuf Grvalls
7-5. Jusuf e donte se ai ishte besnik
7-7. Lvizja u shua nj muaj pas vrasjes s Jusuf Grvalls
7-8. Ky bashkim kishte dhn kontribut t jashtzakonshm
7-9. PAS VRASJES S TYRE KA NDODHUR AJO Q KA NDODH PAS
VRASJES S ADEM JASHARIT
7-10. Si trim i mir me shok shum

Xhafer Shatri:Nj parantez. N prag t vrasjes tragjike t shokve tan
Jusufit e Bardhoshit (kan qen si dihet antar t ish Lvizjes nacionallirimtare...)
dhe Zeqs (antar i ish-Organizats Marksiste-Leniniste...) jan zhvilluar bisedime pr
bashkim. Bisedimet kan qen t suksesshme dhe sipas t gjitha gjasave natn e vrasjes
ka ardhur gjer te bashkimi. Kto organizata kan vepruar n mrgim sidomos dhe
gjithmon i kan koordinuar aksionet, jan ndihmuar n mes veti me t madhe, ky sht
nj fakt i padiskutueshm. Pas rnies s tyre n popull u krijua nj indinjim i
pakufishm e mjerisht edhe nj huti e palejueshme... N Kosov u bn burgosje t
mdha. Nga t gjitha organizatat u burgosn shum njerz, shum t tjerve iu desht
tia msyjn mrgimit, ndr ta edhe udhheqsi i PKMLSHJ. N mrgim jan zhvilluar
bisedime n mes tij dhe shokve t ish LN... ka ardhur te bashkimi, gjegjsisht
formimi i LRSHJ, jo LRSSHJ. Prkundr ksaj NUK SHT ZHVILLUAR
KURRFAR AKTIVITETI, kjo ka mbetur anonime, shtje e tre-katr njerzve. N
maj, m 14 e 15 maj jan zhvilluar bisedime edhe me prfaqsues t ish OMLK. Ka
ardhur gjer tek bashkimi gjegjsisht formimi i LRSHJ. Pr kt ekzistojn dokumente.
N bisedime kan qen dy prfaqsues t organizatave t mparshme, si prfaqsues t
22
organizatave t tyre.(Qarkore interne lidhur me rastin e ish PKMLSHJ; Qershor 1983,

shkruar nga Xhafer Shatri, e nnshkruar 'Redaksia e Zrit t Kosovs')

Antari i Akademis s Shkencave dhe Arteve t Kosovs, Sabri Hamiti, ka
shkruar dramn Misioni (Prishtin 1997) q ka t bj me Jusuf Grvalln dhe familjen
e tij. Citatet e mposhtme, t t birit (Fitimit) dhe bijs (Dons) s Jusufit, jan marr
nga kjo dram.
S. H.: "REGJISORI A dini zoti Fitimi, ne do t bjm nj emision pr Isn. Do
t ishte mir q ju t flisni pr babain tuaj e heroin.
FITIMI, preraz. Ndal! 'jan kto parulla q flisni ktu? ka jan kto
spektakle pa ngjyr?
Regjisori i bn me shenj kameramanit t xhiroj. Fitimi e heton dhe e ndalon.
FITIMI, regjisorit t ngrir. Shiko djal i mir. Babai im, Isa, nuk ka qen
asfar heroi. Ai ka qen krejt i zakonshm. E ka dashur muzikn, letrsin, familjen e
vet e lirin. Ka punuar shum. i ka urrejtur pr vdekje rrenat. Kjo edhe i ka kushtuar me
jet. Mund t flitet pr jetn e nj shqiptari t zakonshm t Kosovs, q jeton jetn e vet
e vdes si vdes njeriu. Sa pr spektaklet nuk i jap as pes para. Kur e mbaruan spektaklin
e mjer n varrin e tij, e isha nj fmij, t gjith ikn e m lan vetm me flamur n
dor te kryet e tij. Do t m linin te varri po t mos ishte nna, t m merrte ngryk n at
tmerr e n at tubim t tmerrshm. Mos shpifni e shpikni miq, rrena, heronj t gjall e t
vdekur se do t keni pun me ndrgjegjen tuaj dhe me mua.
Ua kthen shpinn. Mund t shkoni. Fitores. Prcilli deri te shkallt.
Dalin t gjith pa thn asnj fjal." (f.87-88)
S. H.: "DONA -Kush jan ata tu flas pr babain tim. Asnj fjal. Babain e kam
njohur vetm n Prishtin. Duhet t kthehem atje pr ta rinjohur. Jasht nuk ka qen
i njjti. Ajo mbyllje n dhomn e tij n mansard. Ai ball i rrudhur, ajo buzqeshje e
tretur. Interesi i humbur pr gitarn e vet, pr flautn time. Ather skam ditur gj,
tash e di si ia hngrn shpirtin paknapak prdit. Ai pr mua kishte humbur n
Gjermani. Bishat ia hngrn zemrn. Tash duan t ngjallen si kufomat e gjalla rreth
hijes s tij. Jo. Nuk lejoj, nuk dua. ka kan br pr t, asgj. E kan veshur vdekjen e
tij me nj vel t mjegulls, me peshn e territ. Jo! Pushim. sht ky vrap i mjer i
njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe." (f.88-89)
Dueli n mes ish-inspektorit t UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica dhe -sipas
Jusufit- nipit t nj agjenti me zile t UDB-s, Ibrahim Kelmendit.
23

Cili sht motori apo forca lvizse n garn n mes ish-inspektorit t UDB-s Serbe
dhe, sipas Jusufit, nipit t UDB-s? Si inspektori (n mnyr indirekte) ashtu edhe Nipi
n mnyr direkte, mundohen me t gjitha metodat e tyre pr t na treguar se i kan
qndruar Jusuf Grvalls m s afrmi, dhe n astet e fundit t jets, Jusufi, me
plumbat e UDB-s Serbe n trup, nuk e ka pasur vmendjen askund tjetr, as tek jeta e
familjes s vet, as tek Lvizja dhe revista e vet me fjalt e shkruara prej tij, por vetm e
vetm tek Shkolla e UDB-s Serbe dhe Nipi i Dajs Ram.
Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin,
jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t
prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt
fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se
gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t
bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose
Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ...
...Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m
qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe
un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal
kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!"
Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim,
por pun t prbashkta nuk kemi." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan
Prishtina" n Turqi, korrik 1981)

Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam
par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo
nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N
fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr
befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e
trefisht, f. 88)
Ramadan Pllana: "... Xhafer Durmishi... Tani, n shkrimet e tyre, kta
dshmohen si shptimtar t LNKVSHJ-s dhe si trashgimtar t Jusuf
Grvalls" (www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011)
Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte,
se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por
ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta
ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n
ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303)
Ramadan Pllana: "N faqet 375-358 (t librit Terror-Dhimbje-Qndres t F.
Tafallarit-shn im) kemi dshmin se si u b Xhafer Durmishi trashgimtar i Jusuf
Grvalls, me direktiva t Sabri Novosells, n letrn drguar Komitetit t degs s
24
LRSHJ Hasan Prishtina n Stamboll, pra nuk thirret m dega e LNKVSHJ-s,

shkruar m 26 shkurt 1982: (...) Pra komiteti i degs s LRSHJ Vllezrit Grvalla
pr Evropn perndimore ka kt prbrje: ... 1. Shpendi Kryetar - (Xh. Durmishi)"
(www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011)
Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua pr tu prkujdesur
pr gjn m t shenjt q e ka njeriu n jet, familjen, apo pati t drejt Xhafer
Durmishi t shpallej apo t vetshpallej si zvends i tij pas vdekjes! Nj gj sht e
qart: para se t vdiste Jusuf Grvalla, nuk i ishte kujtuar askujt t kishte ln ndonj
amanet q njfar Xhafer Durmishi duhej ta zvendsonte at pas vdekjes!?" (Nuhi
Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150)

Ibrahim Kelmendi: "Miranit nuk po i dilej, meq ende nuk i kishte kaluar
hidhrimi nga reagimi arrogant i Nuriut. N kt gjendje, megjithat, vendosi ta pyeste
Dritn:
Si mundi t t urdhroj kaq shpejt ai udhheqsi nga Turqia, kur ju nuk keni
telefon!?
-Ai (Sabri Novosella -shn i Xh. D.) nuk m telefonoi mua, por kur erdhi Nuriu m tha
se e kishte urdhruar udhheqsi yn q ai ta drejtonte ceremonin mortore derisa t
vij nj shok nga Kosova. Pastaj ai do ta zvendsoj Jusufin. Drita shpjegonte duke i
trhequr fjalt zvarr ngase po i mungonte vullneti prkats." (Atentatet, f.340)
Shkolla e UDB-s: "Nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s
shtpis, e cila e kishte pranuar zvendsimin e autoritetit t burrit t saj me njfar
Sknder Sknderin, dhe e heshtur i ishte nnshtruar diktatit fantazm t Sabri
Novosells." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88)

Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe
udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89)
Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm si ishte Nuhi Sylejmani,
u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q
vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me
t, ... Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga
nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal,..." (Nuhi Sylejmani,
Vrasja e trefisht, faqe 7- 8)
Shkolla e UDB-s: "Edhe pas propozimit tim q t formohej nj organizat e
ngjashme politike e mos t bheshin prpjekje pr ta zvendsuar at q ishte e
pamundur, nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis..."
(Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88)
25

Shkolla e UDB-s: "Q isha br penges pr kryesorin (Xhafer Durmishin),
zvendsin e Jusuf Grvalls, e kisha vrejtur qysh ditn e par kur ai u vendos n
familjen Grvalla. Gjat gjith kohs ai e kishte sabotuar do nism, aktivitet apo
propozim timin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.148)

Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns." (Nuhi Sylejmani,
Vrasja e trefisht, f. 88)
Ibrahim Kelmendi: "Xhafari gjat vitit 1981 ishte shpesh te Jusufi dhe ishte
angazhuar pr ta ndihmuar at n prgatitje t Zrit t Kosovs. Pastaj shkonte n
Kosov dhe atje nuk i ndodhte asgj, sado q nuk kishte praktikuar ndonj konspiracion
pr t qen. Dhe tani rrfente se pr atentatin ishte informuar nga nj polic duke qen
n nj mbltore n Prishtin. Prej atje vinte pa ndonj penges pr t trashguar
vendin e Jusufit, sepse kshtu duhej t kishte vendosur udhheqsi Sabit." (Atentatet, f.
342)
Shkolla e UDB-s: "Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia
ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte
nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin." (Nuhi Sylejmani,
Vrasja e trefisht, f.88)
Ibrahim Kelmendi. "Miranin e provokoi mnyra se si e filloi Xhafari fjaln e tij,
q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit n at moment, prandaj nuk mundi
t prmbahej pa ndrhyr." (Atentatet, f.342)

Ibrahim Kelmendi: "Atmosfera n shtpi t Familjes Grvalla sht e
shumllojshme. Pr t goditurit rnd nga atentatet kjo atmosfer sht shumfish e
rnduar. Pr trashgimtart politik t Jusufit e Bardhit, ishte tepr ngazllyese si t
jetonin n ekstaz." (Atentatet, f.349)
Shkolla e UDB-s: "Ndodhesha para nj sprove t re. Deri n nj mas, njerzit
ishin njoftuar pr zvendsin e Jusufit. Ai nuk prfillte asknd." (Nuhi Sylejmani,
Vrasja e trefisht, f.88)
I. Kelmendi: Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n
shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t bashkpunojm pr
ta vazhduar luftn, ashtu si ishte bashkpunuar prpara, ishin t pranishm, - jo
vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani-shn
im) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani -shn im'-, si e quanin at tip t mbyllur e t
26
heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ.

Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe
si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn
silleshin andej...) ky Nexhati, sa pr Nuhiun t mos flasim, kur ai bnte t donte...,
dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983)
Shkolla e UDB-s: "Gjat periudhs 116 ditore, sa qndrova pran ktyre
familjeve, duke e ndar dhembjen dhe dshprimin me to, u ballafaqova her hapur e
her tinz me akuza t rnda, fyerje t paskrupullta, intriga e kurthe nga m t
ndryshmet. T gjitha kto m erdhn si peshqesh nga disa shok t vetshpallur si
zvends, si prijs e trashgimtar t rrugs e lufts s Jusufit, Kadriut e Bardhoshit,
deri n lirimin e atdheut." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.158)
Ibrahim Kelmendi: Trashgimtart vazhdonin t rrinin kok me kok, n
mnyr demonstrative e provokative, duke pshpritur se si do t duhej t vinin n sken
prapsit e tyre t radhs." (Atentatet, f.349-350)

Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi
Ibrahim Kelmendi: "Drita dukej e mpir dhe e hutuar nga mizanskenat q po i
ndodhnin para syve t saj, t kurdisura nga trashgimtart politik." (Atentatet f.
350)
Shkolla e UDB-s: "Tensionet n mes t zvendsit brenda familjes Grvalla
vazhdonin n stilin ngreh e mos kput! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.93)
Ibrahim Kelmendi: "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br
nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t
trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe.
Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin
fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt
e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar
vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s...
Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati." (Atentatet, f.350)
Shkolla e UDB-s: "Krenar dhe i pathyeshm dukej Sknder Sknderi... Vet t
qenit zvends i Jusufit ia krijonte nj ndjenj t till!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e
trefisht, f.93)
Ibrahim Kelmendi: "T goditurit mundoheshin t gjenin ndonj rast pr t ndenjur
larg pranis se trashgimtarve, por kta shpirtkatran vigjilonin gjithandej.
Nnmadhja fliste tepr rrall, m shum si rrjedhoj e neveris q po i shkaktonin
trashgimtart, se sa nga goditja." (Atentatet, f.350)
-Internacionalizmi proletar i Shkolls s UDB-s dhe hienat sllave

Shkolla e UDB-s Serbe: "Ky ishte nderi i trimit t paepur t kauzs kombtare,
nderi i zvendsit t vetshpallur t Jusuf Grvalls... pra, ishte nderi i shokut Xhafer
Durmishi me kompanin e tij, q e kishin nis luftn pr ta liruar atdheun e pushtuar e
t nprkmbur nga hienat sllave." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150)
Ibrahim Kelmendi: "Ajo po mbahej si t ishte Ajkuna e legjendave. Kur gjente
ndonj rast t prshtatshm, sidomos kur aty nuk ishin trashgimtart, ajo thrriste
Miranin pran saj pr t qar halle, si bn rndom nna me t birin n kso raste t
27
rnda." (Atentatet, f.350-351)

Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja po i lexonte vet pothuajse t gjitha prapsit q
inskenonin trashgimtart. I lexonte ajo n syt, tkurrjet dhe dron e fmijve t
Jusufit, n cfilitjen drrmuese t Miranit, n strukjet e Sarands, babait t Kadriut, n
trheqjen e nemitur t t res, Tins, bashkshortes engjll t Bardhit, i cili kishte lindur
pasi ia kishin vrar babain. Prandaj Nnmadhja e kishte pagzuar me t njjtin emr. I
vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t fshehta. Nuk dshironte ti
knaqte trashgimtart kopuk." (Atentatet, f.351)
Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja kishte krijuar besim e konfidenc ndaj Miranit
duke u mbshtetur n intuitn dhe sensin e saj t rryer jetsor. Ndaj nuk hezitonte q ta
pyeste se kush ishin kta t pacip q ia kishin uzurpuar shtpin e bijve t saj."
(Atentatet, f. 351)
Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja po i lexonte vet pothuajse t gjitha prapsit q
inskenonin trashgimtart ... I vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t
fshehta. Nuk dshironte ti knaqte trashgimtart kopuk." (Atentatet, f.351)

Shkolla e UDB-s: "Ather, paksa i uditur m pyeti se a njihesha pr s afrmi
me zvendsin e Jusufit, pra me shefin e tanishm t familjes Grvalla, Sknder
Sknderin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.121)
Ibrahim Kelmendi: "Nuriu po vshtronte vngr e me hatrmbetje se prse nuk po
ia dorzonte Hajzeri atij ndihmat financiare, meq ai tashm kishte uzurpuar plotsisht
rolin e bosit." (Atentatet, f.352)
Ibrahim Kelmendi: " Dgjo, kriminel i shpifur, po flas pr hir t pjesmarrsve
t tjer, t cilt i ke mashtruar duke uzurpuar rolin prej trashgimtari t Jusufit..."
(Atentatet, f.364)
Ibrahim Kelmendi: "Pasi e mbaroi shfryu me vete: Falemnderit Sulejman, po m
duket sikur kt roman e paske shkruar enkas pr mua, q n kto aste t bhem i fort
dhe i zgjuar pr t prballuar goditjet q po mi bn Beogradi prmes shqipfolsve q
po imponohen si patriot e si trashgimtar politik t Jusufit. (Atentatet, f.372)
Ibrahim Kelmendi: "Pastaj, n ceremonin mortore na jan imponuar individ q
vetn e quajn trashgimtar politik t Jusufit." (Atentatet, f.375)
28
Ibrahim Kelmendi: "Ditve n vazhdim Mirani nuk u kthye m n at shtpi dhe

as mori vesh se kur dhe si e lshuan Gjermanin dhe ku shkuan grat dhe fmijt e
Jusufit dhe Bardhoshit. Trashgimtart politik t Jusufit, Xhafari me sejmen, kishin
vendosur ti izolonin ata nga Mirani. At e digjte malli sidomos pr fmijt e Jusufit, me
t cilt kishte pasur nj afrsi t madhe." (Atentatet, f.378)

Ramadan Pllana: "N faqet 375-358 (t librit t Faridin Tafallarit, TerrorDhimbje-Qndres - shn im) kemi dshmin se si u b Xhafer Durmishi
trashgimtar i Jusuf Grvalls,... " (www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011)
Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte,
se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por
ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta
ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n
ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303)
Shkolla e UDB-s: "Sesa pati sukses dhe jetgjatsi shpallja apo vetshpallja,
emrimi apo vetemrimi i Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls, e tregoi koha!
Jusuf Grvalla ishte nj kolos i pazvendsueshm i shtjes kombtare. Prandaj,
prpjekja pr zvendsimin e tij ishte nj gabim fatal, q i kushtoi shum shtrenjt gjith
shtjes kombtare shqiptare, e vemas organizatave politike q vepronin n at koh!"
(Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150)

Ibrahim Kelmendi: "Pas atentatit Hakani po prpiqej t luante rolin e
trashgimtarit politik t Kadriut, prafrsisht si po bnte Xhafari q uzurpoi
vrazhdsisht rolin e trashgimtarit politik t Jusufit." (Atentatet, f.379)
Ibrahim Kelmendi: "M 3 prill organizuam demonstrat n Bonn. Formalisht isha
bashkorganizues. Trashgimtarve t Jusufit, ndrkoh edhe trashgimtarve t
Kadriut, po u duhesha vetm si argat, meq ata nuk dinin si organizohej demonstrata."
(Atentatet, f.389)
Shkolla e UDB-s: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf
Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo
vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi
Ibrahim Kelmendi: "Dhe t hidhrohesha sidomos kur n shtpin tnde, gjat
ceremonis mortore, uzurpuesit e zotshpillkut t shtpis sate, u imponuan si
trashgimtart e tu politik." (Atentatet, f.467)
29
Ibrahim Kelmendi: "M konkretisht, t zbatonin komandimet e "udhheqsit"

Sabri Novosella, meq edhe shtpia e Vllezrve Grvalla kishte mbetur pa Zot." (Bedri
Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.87)
Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin,
jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t
prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt
fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se
gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t
bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose
Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ...
Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi
pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si
shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia
paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH
"Hasan Prishtina" n Turqi, korrik 1981)
7-4. LVIZJA U SHUA ME VRASJEN E JUSUF GRVALLS

Ramadan Pllana: "- LPRK-ja, m von LPK-ja, si vazhdimsi e Lvizjes
gjithpopullore, n udhheqsin e vet, kishte antart m konsekuent t OMLK-s,
LNKVSHJ-s, e t shum grupeve t tjera, q kishin vepruar pa u ndal kundr
okupatorit serbo-sllav. Mirpo, De facto: LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen
e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks. Praktikisht, me vrasjen e Jusufit dhe
Kadriut, t cilt ishin pioniert e bashkimit t mirfillt t t gjitha organizatave
patriotike n Kosov dhe n viset tjera t ish RSFJ-s, do t zbehet edhe aktiviteti
organizativ, q do t zgjat deri n lirimin e t dnuarve t ndrgjegjes kombtare,
sidomos t atyre, q u gjykuan pr organizimin e demonstratave t vitit 1981. Kurse, De
jure: Aktiviteti i LNKVSHJ-s u shua nj muaj pas atentatit makabr q u b n
Shtutgart m 17 janar t vitit 1982. Pra, nj muaj, pas rnies heroike t dshmorve t
lartprmendur, m 17 shkurt t vitit 1982. N Turqi, Sabri Novosella, n emr t
LNKVSHJ-s, dhe Abdullah Prapashtica, n emr t PKMLSHJ-s, pa e prfillur
OMLK-n, me t ciln, Jusufi e Kadriu, i kishin bashkuar aktivitetet nga viti '81, n
prezencn paternaliste t diplomatit t shtetit shqiptar n Turqi, Bujar Hoxhs, shpallin t formuar Lvizjen pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi
(LRSSHJ)." (DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE
LNKVSHJ" t Ramadan Pllans, n form t nj interviste dhn Fadil Shytit dhe
Kristina Rasit, 17 mars 2009, publikuar n www.albaniapress.com dhe
www.pashtriku.org)
7-5. JUSUF E DONTE SE AI ISHTE BESNIK

Faridin Tafallari: "...Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, se ai
ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por ama nuk e la pr
trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta ndalte hovin drejt veprs s tij t
madhe. Ai i kishte vn qllim vetes, q t dilte fitimtar ndaj armikut dhe as u ndal q t
mendonte pr planet, q kurdiseshin pr likuidimin e tij fizik!?!.
30
...Kurse ti frikoheshe, se mos ai, Xhafari (Xhaferi) do ta zvendsonte! Prandaj

at dhe t tjert i urren pr vdekje... se ke dshiruar, q ti t jesh trashgimtar!? Por ja
q nuk t besuan ty aspak shokt e Jusufit!!! Pra as Jusufi vet, kurr nuk ka pasur Bes
tek ti!!! Ai kurr nuk ka pasur ndihm nga ti, por e kundrta ka qen, se vetm dme i ke
sjell, vetm i ke prish pun n do drejtim, nga t jepej mundsia!?" (IBRAHIM
KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS
E KADRI ZEKS!!!???, wwww.albaniapress.com, 05 qershor, 2009)

ME RASTIN E 1 TETORIT 65 VJETORIT T LINDJES S JUSUFIT T MADH
Faridin Tafallari: "... t pavrtetat e tua, q shkruan n librin tnd, o Nuhi
Sylejmani...i merr era...
...Ti u largove pa u prshndetur me ne dhe pa pajtimin ton!?. Ty t kishte
lindur n kok nj mendim i keq, nj cmir dhe nj xhelozi e papar... se pr kryesues
dhe pr zvendsimin e Jusuf Grvalls, do t ishte Xhafer Durmishi... e jo ti!? Dhe
kjo po t mundonte shum, sa u smure aq shum, aq sa nga kjo smundje, shenj e
bajraktarizmit tnd, u largove nga ne, shokt,,, ike....ike si djalli i mallkuar!!!
...Po nj gnjeshtr sht mbi t tjerat, kur thua, si i pafytyr q je....se JUSUFI I
MADH t paska ln ty zvends, t paska ln ty amanet...t bhesh ti kryetar!?? Po
kush ishe ti ore, q t zvendsoje Jusuf Grvalln??? Ti nuk i afroheshe kurkund Jusuf
Grvalls, or qyqar! N t gjith shqiptarin nuk ka nj, q e zvendson Jusufin mor i
mjer, po si e sajove at rren or dallkauk?! Pra DIJE MIR, megjithse jam i bindur q
e di se, JO KURR... AS TI E AS KUSH TJETR, NUK MUND TA
ZVENDSONTE E AS MUND TA ZVENDSOJ JUSUFIN E MADH!!! Jusuf
Grvalla nuk u smur.... nuk u dergj n shtratin e vdekjes, q t t linte ty amanet t
zinje ti vendin e tij! Por AT e vrau UDB-a, e ndihmuar nga tradhtart shqipfols.....
dhe AI, n momentet e fundit t jets s tij, i la amanet shoqes s tij t jets,
bashkveprimtares s tij t ngusht, q shokt t vazhdojn rrugn e nisur,...q
materialet e shtypit, numri i dyt i Zrit t Kosovs, i janarit, q ishte prgjakur me
gjakun e t rnve n veturn e Bardhoshit, t mos mbeten pa u shprndar...q fmijt
me mi rrit e mi bj trima! Ai i prmendi disa her shokt, shokt ore shokt...e
athere kur ta paska ln ty kt amanet?!? Ti e akuzon Xhafer Durmishin, e akuzon
shum padrejtsisht.! Xhafer Durmishin, Jusufi nuk e morri pr zvends, por pr ta
ndihmuar... Dhe ne, shokt, e kemi besuar dhe nderuar Xhaferin! Bardhoshi, m tha
mua pr Xhaferin se, ky sht shoku yn, sht shok i mir, i radhve tona!Por kurr
nuk m tha se, ky apo ti (Nuhiu) jeni zvends.!?" (ASKUSH SMUND TA
ZVENDSONTE DHE AS MUND TA ZVENDSOJ JUSUF

GRVALLN!, www.albaniapress.com, 30 shtator 2010)
31
7-4. LVIZJA U SHUA NJ MUAJ PAS VRASJES S JUSUF

GRVALLS
Ramadan Pllana: "AKTIVITETI I LNKVSHJs U SHUA NJ MUAJ PAS
ATENTATIT MAKABR Q U B N SHTUTGART M 17 JANAR 1982
(Me shkas ndaj shkrimit t Xhafer Durmishit Fakte rreth Lvizjes s Jusuf Grvalls,
publikuar n Pashtriku.org janar 2011)
T dashur miq e lexues t nderuar,
n vazhdim do t shihni se si e shuan Sabri Novosella, Xhafer Durmishi e kompani,
me bekimin e Bujar Hoxhs, LNKVSHJ-n e lavdishme,t ciln e themeloi i madhi
Metush Krasniqi, heroi yn kombtar, e t ciln e ndrtoi Jusuf Grvalla, heroi yn
kombtar. Tani, n shkrimet e tyre, kta dshmohen si shptimtar t LNKVSHJs dhe si trashgimtar t Jusuf Grvalls...
... N faqet 375-358 kemi dshmin se si u b Xhafer Durmishi trashgimtar i
Jusuf Grvalls, me direktiva t Sabri Novosells, n letrn drguar Komitetit t degs
s LRSHJ Hasan Prishtinan Stamboll, pra nuk thirret m dega e LNKVSHJ-s,
shkruar m 26 shkurt 1982:
Letr drejtuar Komitetit t degs s LRSHJ Hasan Prishtina
T dashur shok!
Udhtimin e Shpendit e quajtm si shum t suksesshm. Ardhja e Halimit sht me
vend dhe angazhimi i tij i menjhershm me siguri do t jet i frytshm.
Ditn kur u kthye Shpendi pra t hnn ditn e par t javs kur shokt ia filluan javs
s re t puns. Meq kndej shokt jan t shprndar n pika t ndryshme dhe q n at
jav nuk kishim far automjeti mbledhja zgjedhore e Komitetit nuk mundi me u thirr
deri m 26.02.1982. at mbrmje n nj qytet larg nga ktu u mblodhn:
Shpendi, Halimi, Drita, Agimi, Agroni, Arsimi, Halimi, dhe Guximi.
Mbledhjen e hapi Shpendi i cili n fillim i njoftoi t pranishmit mbi bashkimin, me
organizatn e re dhe me detyrn dhe qllimin e ardhjes s Halimit.
Ai pr kt mbledhje propozoi kt rend dite :
Formimi i Degs s LRSHJ pr Evropn Perndimore.
a). Q kjo deg e LRSHJ ta merr emrin e dshmorve Grvalla, pra t quhet komiteti
Vllezrit Grvalla
b). Q Komiteti t prbhet nga pes antar.
T ndryshme
Ky rend dite u aprovua njzri nga t pranishmit.
1. Q n fillim u propozua t zgjidhen antart e Komitetit pra pes veta. Me q
Agimi ishte edhe m par prpara si arktar, Agroni si antar s bashku me Dritn dhe
me shpendin nuk u diskutua shum rreth tyre t jen antar t Komitetit t riorganizuar
apo jo. Halimi propozoi q komiteti ti ket edhe dy kandidat ky propozim u quajt me
vend dhe i arsyeshm dhe si i till u aprovua. Arsimi q n fillim tha se pyetjen pr
arktar nuk ka nevoj ta prsrisim pasi arktarin e vyeshm e kemi nga fillimi, u
miratua propozimi i Arsimit q edhe n Komitetin e ri pr arktar t jet agimi.
Shpendi pasi i numroi disa detyra t cilat i ka pasur Drita si shoqe m e ngusht e
Sokolit (pr t cilat disa nga t pranishmit nuk kan qen n dijeni), e njherit i njoftoi
se ajo pas nj kohe do t shkoi n A. Ai at e propozoi si sekretare deri sa ajo t jet n
mesin ton. Ky propozim u aprovua unanimisht. Fjaln pastaj e morri Drita e cila u
32
falnderua dhe n vazhdim i njoftoi t pranishmit se Shpendi ishte njeriu q ishte

udhzuar ta ndihmonte Sokolin dhe pr kto detyra t kryera ai koht e fundit ishte
pranuar edhe si antar i K.Q. t LNKVSHJ. Duke pas parasysh kt, vazhdoi ajo, un
mendoj se ai duhet t jet kryetar i komitetit t degs s LRSHJ pr Evropn
Perndimore edhe me kt propozim t pranishmit u pajtuan pr antar mbetn Halimi
dhe Agroni.
Me shkuarjen e Drits ne do t mblidhemi prap dhe n vendin e sekretarit do t
zgjidhet Halimi (nnviz. i Shp.) ndrsa antar i ri i komitetit do t jet arsimi. Kandidati
i ri besojm se n baz t puns s tij do t pranohet Luli.
a). Propozimi q komiteti t quhet Vllezrit Grvalla u pranua njzri.
Shpendi vazhdoi se sht i mendimit q komiteti i degs s LRSHJ pr Zvicr ta merr
emrin e Kadri Zeks.
b). Lidhur me kt pik t rendit t dits duke pasur parasysh faktin se ishte i
pranishm antari pr kt mes Halimi edhe ca antar tjer t LNKVSHJ nuk dinin
shum lidhur me prbrjen n numr t nj komiteti mbretroi pak heshtja. Me kt
Shpendi shpjegoi se Lvizja N me kt praktik punon qe disa vite dhe se kjo form
sht treguar mjaft e suksesshme. Halimi vazhdoi se ai me shokt e tij kan vepruar
ndryshe dhe se nuk kan shum eksperienc lidhur me funksionimin e nj komiteti po
din tet veta. Ai tha se kta aktivist t dalluar t jen si kandidat pr komitet. Ky
propozim dhe arsyetimi se ceka edhe m lart u pranua. Pra komiteti i degs s LRSHJ
Vllezrit Grvalla pr Evropn perndimore ka kt prbrje:
Me shkuarjen e Dri. Mendoj se do t dukej ksi soji:
1. Shpendi Kryetar - (Xh. Durmishi)
2. Drita Sekretar Halimi - (Syzana Grvalla)
3. Agimi Arkatar - (Faridin Tafallari)
4. Halimi Antar - (Arsimi nnviz. i Shp.) (Nuhi Sylejmani)
5. Agroni Antar - (Osman Osmani)
6. Halili Kandidat - (Hafiz Gagica)
7. Guximi Kandidat - (Haxhi Berisha)
8. Arsimi Prgjegjs i rinis - (Naim Haradinaj)
2). T ndryshme diskutimet u zhvilluan rreth antarsis, ca probleme materiale
vendosjes n bazn e re t nxjerrjes sa m shpejt t numrit t ri t organit.
Pr kto dhe t tjera hern e ardhme.
Ju prshndesim shokt e kom. Vllezrit Grvalla
KOSOVA - REPUBLIK" (Ramadan Pllana, AKTIVITETI I LNKVSHJs U SHUA
NJ MUAJ PAS ATENTATIT MAKABR Q U B N SHTUTGART M 17
JANAR 1982, www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011)
7-8. KY BASHKIM KISHTE DHN KONTRIBUT T

JASHTZAKONSHM
Ramadan Pllana: "N Turqi, zyrtarisht, ishte formuar Lvizja pr Republikn
Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (LRSSHJ), nj muaj pas vrasjes makabr t Jusuf e
Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks, nga prfaqsues t dy grupimeve patriotike t
fshehta, Sabri Novosella dhe Abdullah Prapashtica (t arratisur politik nga Kosova),
kur me ndrmjetsimin e ambasadorit t Shqipris n Turqi, Bujar Hoxha shpallin
bashkimin e organizatave ilegale. LRSSHJ ishte vazhdimsi e organizatave,
LNKVSHJ, OMLK, FKP dhe i PKMLSHJ. Ky bashkim kishte dhn kontribut t
jashtzakonshm n luftn pr t drejtat e barabarta t shqiptarve me popujt tjer n
ish-Jugosllavi, pr krijimin e Republiks s Kosovs bashk me t drejtn pr
33
shkputje n rast t shprbrjes s RSFJ-s." (Xhavit Haziri - nj hero i merituar,

www.albaniapress.com, 1 shtator 2011)
7-9. PAS VRASJES S TYRE KA NDODHUR AJO Q KA

NDODH PAS VRASJES S ADEM JASHARIT
"Xhafer Shatri: Un kur kam dal n Itali s pari jam prpjekur me hy n Zvicr
dy her nuk kam arritur dhe pastaj m kan quar posht n Itali dhe prmes njerzve
atje e kam par q ka filluar aktiviteti politik i mrgats ton jasht, por dua t them se
derisa isha n burg me trishtim t thell kam lexuar pr vrasjen e Jusuf Grvalls, Kadri
Zeks dhe Bardhosh Grvalls. Natyrisht ka qen nj lajm krejt i vogl n Rilindje dhe
n Radio Prishtin. Edhe kur kam dalur jasht pastaj nga Italia kam shkuar n Zvicr e e
kam par efektin e aktivitetit t tyre dhe efektin konkret t vrasjes s tyre.
Agron Bajrami: Cili ishte?
Xhafer Shatri: Ai ishte nj efekt i dyfisht. Ishte nj dhimbje q sht vshtir ta
prshkruaj sot sepse ata ishin njerz q mrgata e re shqiptare e Kosovs identifikohej
prmes tyre. Ata ndiheshin si fmijt jetim. E para. E dyta shihej aktiviteti i tyre sepse
ata njerz anise shumica drmuese e tyre ishin puntor t thjesht ishin ngjallur dhe
debatonin pr problemet ndryshme politike dhe kishin nj vendosmri t
jashtzakonshme pr tiu shkuar gjrave deri n fund pr lirimin e Kosovs. Edhe n
ann tjetr n rrafshin organizativ kur thuhej se ka do t bhej tash shihej pikrisht ktu
shihej mungesa e madhe e Jusufit, e Kadriut e Bardhoshit pr t cilt, nj ekip i nj
lvizje kombtare i duhen vite t tra pr ta pasur, pr arsyen e thjesht se, ta zm
Jusuf Grvalla ishte nj person publik, ishte nj gazetar, ishte nj poet, ndr m t mirt
e gjenerats s vet, ishte kngtar, ishte publicist i mir, q sht aq e domosdoshme pr
nj lvizje ilegale t ket njerz q ta nxjerrin gazetn ashtu si duhej t ishte. N ann
tjetr ishte Kadri Zeka, njeri q n dhjet vite kishte vepruar n radht e organizuara, i
kishte takuar nj organizate ilegale ktu, gazetar me profesion, njeri q e njihte Kosovn
cep m cep, njeri jashtzakonisht i prgatitur pr ti organizuar njerzit. N ann tjetr
ishte Bardhosh Grvalla pr t cilin flitet pak dhe i hyhet mendoj shum n hak nga
njerzit tan. Ai ishte nj njeri i cili i fliste dy gjuh n mnyr t shklqyer, anglishten
dhe gjermanishten. Do t thot pr nj lvizje kombtare nj tresh i till q
personifikonte nxjerrjen e gazets, emrin e mir, nj organizator, tjetr, dhe nj njeri i
cili ishte i prgatitur pr t komunikuar me botn n gjuht e tyre, do me thn sht nj
tresh q vetm njerzit q jan marr me kt pun humbjen e tyre mund ta shpjegojn
n dimenzionin e sajt vrtet.
Agron Bajrami: Si ju kuptoj, thuani se, nuk u arritur kurr pas vrasjes s tyre
lvizja ilegale ti zavendsoj ata t them ashtu kushtimisht n plotsimin e ktyre
detyrave t them ashtu nuk ka pasur pas tyre njerz q kan mund ta marrin m tutje
udhheqsin n at mnyr sikur ata!?
Xhafer Shatri: Shiqoni, pas vrasjes s tyre ka ndodhur ajo q ka ndodh pas
vrasjes s Adem Jasharit, me familjen e tij dhe me njerzit e tij. Autoritetet jugosllave
ather kan menduar se vrtet lvizjen ilegale e shpartalluan prgjithmon. Por
ndodhi krejtsisht e kundrta sepse ata kishin ln shok, ata kishin ln njerz, ata
kishin ln nj baz t mir q njerzit kudo q ishte, vetm a e kishte vullnetin e mir,
a e kishte minimumin e aftsis q mund ta vazhdonte punn dhe pr habin e atyre q i
kishin vra ata, demonstratat t cilat ata i kishin filluar me 300-400 njerz , vrasja e tyre
aq shum i idhnoi njerzit, aq shum i mobilizoi njerzit pastaj sa nuk flitej m pr
qindra demonstrues por pr mijra demonstrues, pastaj edhe qndresa n Kosov dhe
shtypja q i bhej Kosovs ishte nj motiv i madh brenda dhe jasht pr tiu kundrvn
34
pushtuesve me t gjitha mjetet e mundshme, dhe ne arritm pak a shum ta plotsojm

at boshllk, por ai ishte boshllk kaq i madh sa q ishte shum vshtir pr ne ta kemi
edhe n t ardhmen nj treshe t till." (Intervist dhn Agron Bajramit,
www.koha.net, 27 korrik 2012, Press-ing, program televiziv, minutat 20-24)
7-10. SI TRIM I MIR ME SHOK SHUM

Kadri Rexha: "Edhe qllimi i tret do t dshtoj. Dhe, ktu nuk kam asnj fije
dyshimi. Sikur Sknderbeu, edhe Jusuf Grvalla, pr jet t jetve do ti aj shekujt e
historis, si trim i mir me shok shum." (Mendjelehtsi apo dika tjetr, lidhur me
artikullin Katr rrfime pr Jusuf Grvalln, t nnshkruara nga Fokusipress, botuar
n gazetn Fokusi, nr. 10, dat 17 janar 2004, faqe 3-7)
8. LUFTA PR FRON DHE FATI I FRONTEVE

Nj luft pr fron motivohet nga dy apo m shum pretendues t fronit, pas nj
monarku t vdekur apo t rrzuar. Individt prkrahen nga fraksionet brenda oborrit
mbretror, e gjithashtu forca t jashtme mund t ndrhyjn duke lidhur aleanca me
ndonj fraksion.
8-1. Lufta e Madhe Civile Abaside
8-2. Anarkia (The Anarchy)
8-3. Lufta pr Fronin e Champagne
8-4. Lufta pr Fronin e Flanders dhe Hainault
8-5. LUFTA PR FRONIN E THURINGUT
8-6. Lufta pr Fronin Bizantin 1341-1347
8-7. Lufta pr Fronin e Guelders
8-8. Kriza Portugeze e viteve 1383-1385
8-9. Lufta pr Fronin e Breton-it
8-10. Lufta pr Fronin e Lituanis (1431-1435)
8-11. Lufta pr Fronin e Stettin-it
8-12. Lufta pr Fronin e Kastiljs
8-13. Lufta pr Fronin e Landshut
8-14. Lufta pr Fronin e Inkas
8-15. Lufta pr Fronin e Portugalis
8-16. Lufta pr Fronin e Polonis (1587-88)
8-17. Lufta pr Fronin e Jlich-ut
8-18. Lufta pr Fronin Mantuan
8-19. Lufta pr Fronin e Pfalzit (Der Pflzische Erbfolgekrieg (16881697)
8-20. Lufta pr Fronin e Spanjs
8-21. Lufta pr Fronin e Polonis (1733-1738)
8-22. Lufta pr Fronin e Austris
8-23. Lufta pr Fronin e Bayernit
8-24. Lufta rreth Fronit Miguelite
35
8-1. LUFTA E MADHE CIVILE ABASIDE

Lufta e Madhe Civile e Abasidve ka qen nj konflikt n mes vllezrve alAmin dhe al-Ma'mun rreth fronit t kalifatit t Abasidve. Babai i tyre, Harun alRashid, e kishte emruar al-Aminin si trashgimtar (pasues) t par, por e kishte emruar
edhe al-Ma'mun, si trashgimtar t dyt duke ia dhuruar atij Khurasan-in si appanage,
n ndrkoh q djalin e tret, al-Qasim e kishte prcaktuar si trashgimtar t tret.
Pas vdekjes s Harun n vitin 809, n fronin e tij n Bagdad u vendos al-Amini.
I nxitur nga oborrtart e tij n Bagdad, al-Amini filloi ta shemb pozitn autonome t
Khurasan-it; Qasim mjaft shpejt gjendet n pozit jasht loje. N prgjigje t ksaj, alMa'mun krkon mbshtjetjen e elitave proviniciale t Khorasan-it, dhe merr masa pr ta
mbrojtur pamvarsin e tij.
N kohn kur hendeku n mes dy vllezrve dhe prkrahsve t tyre vjen duke u
thelluar, al-Amini e shpall djalin e tij Musn si trashgimtar t tij, dhe e mbledh nj
armat t madhe. Trupat e al-Aminit marshojn drejt Khurasan-it, por gjenerali i alMamunit, Tahir ibn Husayn i mund ato n Luftn e Rayy, dhe m pas e invadon Irakun
dhe e rrethon vet Bagdadin. Qyteti bien pas nj viti, al-Amini ekzekutohet, dhe alMa'mun bhet Kalif, por ai qndron n Khurasan dhe nuk shkon n Bagdad.
Kjo rrethan ndikon q ai vakum-pushteti q lufta civile e kishte krijuar n
provincat e Kalifatit, t rritet edhe m tej, dhe t sjell paraqitjen n sken t shum
sundimtarve lokal n Jazira, Siri dhe Egjipt. Pos ksaj, ajo politik pro-Khurasani e
ndjekur nga kryeministri i fuqishm i al-Mamunit, al-Fadl ibn Sahl, dhe prkrahja pr
nj Alid trashgimi, i armiqson elitat tradicionale t Bagdadit, t cilat e shohin veten
gjithnj e m t margjinalizuara. Si pasoj e ksaj, axha (vllau i babait apo Baca) i alMa'munit, Ibrahimi, m 817 shpallet Kalif n Bagdad, duke e detyruar kshtu alMamunin t ndrhyj personalisht. Fadl ibn Sahl vritet dhe al-Mamun e len Khorasanin
dhe shkon n Bagdad, n t cilin hyn m 819. Vitet vijuese kalojn n shenj t
konsolidimit t autoritetit t al-Mamunit dhe integrimin e provincave perndimore,
proces i cili arrin t kompletohet tek n vitin 827. Disa kryengritje lokale kan vazhduar
pr nj koh edhe m t gjat.
Ky konflikt, kjo luft civile sht interpretuar n mnyra t ndryshme. Sipas
iranologut Elton L. Daniel, ky ka qen "nj konflikt pr fron n mes budallait
inkompetent al-Amin dhe vllaut t tij dinak dhe kompetent al-Ma'mun, si produkt i
intrigave t haremit; dhe n zgjerim, si rivalitet personal n mes ministrave al-Fadl ibn
Rabi dhe al-Fadl ibn Sahl, ... apo edhe si nj luft n mes arabve dhe persianve pr ta
kontrolluar qeverin."
Vrasja e tyre kishte kt qllim t mbrapsht

Hasan Mala: - Me sa di un dhe nuk besoj se gabohem, u arrit vetm n ditt e
fundit t jets s Kadri Zeks dhe Jusuf e Bardhosh Grvalls. Ata u takuan disa her n
qytete t ndryshme t Gjermanis, - m n fund n Shtutgart - dhe, m n fund, u morn
vesh jo vetm q t dyja organizatat t shkriheshin n nj, por kshtu t bhej edhe me
t dyja organet q botonin ato, prkatsisht 'Liria' dhe 'Zri i Kosovs'. T kishte pra
vetm nj gazet, dhe ajo t quhej 'Liria'. Dhe Taip Zeka ka t drejt kur mendon se ata
qndruan edhe nj nat s bashku, pr t'iu gzuar n njfar mnyre, ktij bashkimi t
shumpritur. Dhe vrasja e tyre kishte pikrisht edhe kt qllim t mbrapsht, t
pengonte me do kusht dhe me do mjet bashkimin e organizatave dhe krijimin e
Frontit, gj q ndodhi realisht." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2009, faqe
256-257)
36
8-2. ANARKIA (THE ANARCHY)

Anarkia (The Anarchy) ka qen nj luft civile n Angli dhe Normandi n mes
viteve 1135-1153 e karakterizuar nga nj shembje e ligjit dhe rendit. Burimi i konfliktit
ka qen nj rend krizash kah fundi i kohs s qeverisjes s Henry I, n kohn kur djali i
vetm legjitim i mbretit, Wiliam Adelin ka vdekur n anijen White Ship. Prpjekjet e
Henry pr ta instaluar bijn e tij, Perandoreshn Matilda, si pasuese (trashgimtare) t tij
kan qen t pasuksesshme dhe me rastin e vdekjes s Henry m 1136, nipi i tij Stephen
of Blois e merr pushtetin me ndihmn vllaut t tij, Henry of Winchester. Koha e
hershme e qeverisjes s Stefanit sht karakterizuar nga luftime t ashpra n mes
baronve anglez, udhheqsve t Velsit dhe invaduesve skocez. Pas nj kryengritje t
madhe n jug-perndim t Anglis, m 1139 Matilda bn nj invadim me ndihmn e
gjysm-vllaut t saj, Robert of Gloucester.
Asnjra pal nuk ka qen n gjendje t arrij nj prparsi vendimtare gjat
viteve t para t lufts; Perandoresha arrin t kontrolloj Anglin Jugperndimore si dhe
pjes t mdha t Lugins s Temzs (Thames Valley), ndrsa Stephen e ka kontrolluar
pjesn juglindore.
Kshtjellat e asaj kohe ka qen leht t mbrohen, dhe shum prej luftimeve kan
pasur karakter t tretjes e harxhimit t forcave, duke prfshi ktu rrethime t gjata
kohore, plakitje, duele t shkurta t armatave t kalorsve dhe kmbsorve, shum
prej tyre mercenar. N vitin 1141 Stephen zihet rob n luftn e Lincoln-it, gj q
shkakton shembjen e autoritetit t tij n pjesn m t madhe t vendit.
Perandoresha Matilda ka qen e detyruar t trhiqet nga Londra nga masat
popullore armiqsore, para se ajo t arrij t kurorzohet si mbretresh; pak m von,
Robert zihet rob n rrugn e Winchesterit dhe t dy palt pajtohen q t bjn kmbimin
e robrve. Stephen gati sa e zen rob Matildn m 1142 gjat rrethimit t Oksfordit, por
Perandoresha arrin t ik prej Kshtjells s Oksfordit duke e kaluar lumin e ngrir t
Temzs dhe t shkoj n vend t sigurt.
Lufta zgjati pr shum vite. Burri i Matilds, Geoffrey of Anjou n mnyr t
suksesshme e pushtoi Normandin, por n Angli asnjra pal nuk arrin t siguroj fitore.
Baront rebelues fillojn t fitojn pushtet gjithnj e m t madh n Anglin Veriore
dhe Lindore, duke prfshi kshtu edhe nj shkatrrim t madh t regjioneve t prfshira
n luftime. M 1148 Perandoresha kthehet n Normandy, dhe fushatn e saj n Angli e
len n duart e djalit t saj t vogl, Henry Fitzempress. Stephen, nuk ka sukses t
ndikoj tek kisha, n mnyr q ajo ta njeh djalin e tij si mbretin e ardhshm t Anglis.
N fillim t viteve 1150, si baront ashtu edhe kisha e dshirojn nj paqe afatgjate.
Kur Henry e invadon prsri Anglin m 1153, forcat e t asnjrit fraksion nuk
kan vullnet t luftojn. Pas fushatash t kufizuara dhe rrethimit t Wallingfrodit,
Stephen dhe Henry jan pajtuar pr nj marrveshje paqeje, Marrveshja e Winchesterit,
prmes t cils Stephen e njeh Henry si trashgimtar t tij.
Stephen vdes n vitin vijues dhe Henry II e fillon at periudh t gjat t
rindrtimit n Angli. Kronikant e kan prshkrua periudhn si koh n t ciln Krishti
dhe shenjtort e tij kan qen n gjum, dhe historiant Viktorian e kan quajtur
konfliktin Anarkia pr shkak t kaosit, edhe pse historiant modern i kan vn
pikpyetje termit n fjal.
37
Pozita inferiore e Frontit t Kuq

t bashkformuar dhe emrtuar nga UDB-a
udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin
2010, faqe 89)
8-3. LUFTA PR FRONIN E CHAMPAGNE

Lufta pr Fronin e Champagne ka qen nj luft n vitet 1216-1222 n mes
aristokracis n regjionin Champagne t Francs, e cila fillon n at regjion dhe
shkaprderdhet n principatat prreth. Lufta ka zgjat dy vjet dhe faktikisht ka
prfundua m 1218, por zyrtarisht nuk ka marr fund prderisa Theobaldi IV e ka arritur
moshn madhore (pjekuris) n vitin 1222, kur rivalt e tij i kan trhequr krkesat e
aspiratat e tyre.
8-4. LUFTA PR FRONIN E FLANDERS DHE HAINAULT

Lufta pr Fronin e Flanders dhe Hainault ka qen nj seri konfliktesh n mesin e
shekullit t trembdhjet n mes fmijve t Margarets II, Kontesh e Flanders. Ato
kan pasur t bjn me trashgimin e dy qarqeve, i pari iflig prej mbretit t Francs
dhe i dyti nga mbreti i Gjermanis.
Kur Baldwin IX, Konti i Flanders dhe Hainault, niset n Kryqzatn e Katrt m
1202, ai i len domenet e tij perndimore nn bijn e tij t madhe Joanna. Me rastin e
vdekjes s Baldwinit, Joanna i trashgon qarqet, por prkundr dy martesave ajo vdes
pa trashgimtar n vitin 1244. Ajo pasohet nga motra e saj m e re, e lartprmendura
Margareta.
Martesa e par e Margarets me Bouchard of Avesnes, prishet gjat vitit 1221
me urdhr t Joanns dhe shkishrimit t Bouchardit. Me Bouchardin, ajo i ka pas ve
tre fmij, n mesin e tyre John I of Avenses. Prap se prap, Margareta e rimartuar m
1223, me Vilhelm II of Dampierre (i vdekur m 1231), i la tre pasardhs, n mesin e
tyre Wiliam III dhe Guy of Dampierre.
Krkimi i s drejts s trashgimis s Margarets n mes bijve of Avesnes dhe
atyre of Dampierre ka qen shkaku i atyre konflikteve q jan t njohur si lufta pr
trashgimin e Flanders dhe Hainault.
Pozita inferiore e Shkolls s UDB-s Serbe

Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 7- 8)
8-5. LUFTA PR FRONIN E THURINGUT

Lufta pr Fronin e Thuringut (gjermanisht: thringisch-hessische Erbfolgekrieg),
(1247-1264) ka qen nj konflikt ushtarak mbi nj pasardhs t Kontit t fundit t
Thringen n Gjermanin e sotme. Me vdekjen e Kontit Raspe m 1247, i cili nuk
38
kishte fmij, vija mashkullore Ludowinngiane e kontve t Thringut shuhet. N

pasurin e tij nuk kan hy vetm pjes t mdha t Thringut, por edhe qarku i Hessenit
ishte futur n posedimin Ludowingian prmes vijs femrore. N vitin 1122, para se ai
ta fitoj titullin Kont (Landgrave), Konti Louis I i Thringut, ishte martuar me Hedwig of
Gudensberg, trashgimtaren femrore t qarkut t Hesenit, familjen Gisonen. Familja
Gisonen, tokat e s cils fillimisht kan qen kryesisht n pjesn e eprme t rrethins
s Lahn-it, m heret kishin marr toke, prmes nj trashgimi t rndsishm nga Konti
Werner, edhe n Hesenin e poshtm. Pastaj, prmes martess, Giso s IV me Kunigunde
of Bilstein, gjithashtu ata kishin fituar nj pasuri t gjer dhe t drejtn e kujdestaris
nga kontt of Bilstein.
Krkesat n trashgimin Ludowingiane u bn nga (mbesa) bija e motrs s
Henry Raspes dhe nga (nipi) djali i motrs. Sophie of Thuringia, e martuar me Henrik
II, Duke of Barbant dhe Lothier, ka qen e bija e vllaut t Henry Raspes, Louis IV dhe
ajo ka br krkes pr territoret pr llogari t djalit t saj Henry.
(Motra e Sophie-s, Gertrude, ka qen murgesh n manastirin perandorak
Altenberg n Wetzlar, dhe n kt mnyr e prjashtuar nga trashgimia.) Henry III,
(Margrave of Meissen), ka qen djali i motrs s Herny Raspes, Jutta. Nj konkurrent
tjetr ka qen arqipeshkvi i Mainz-it, i cili krkesat e tij i ka mbshtetur n at se
Hesseni ka qen iflig i kishs, dhe pas shuarjes s Ludowingianve, krkonte kthimin e
tij.
Nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis

(Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prsihtin 2010, faqe 88)
8-6. LUFTA PR FRONIN BIZANTIN 1341-1347

Lufta civile Bizantine e viteve 1341-1347, nganjher quhet edhe Lufta e Dyt
Civile Palailogane, ka qen nj konflikt q ka shprthye pas vdekjes s Andronikos III
Palaiologos, gjat kujdestaris s djalit dhe trashgimtarit t tij nnt vjear, John V
Palaiologos. Lufta e polarizoi shoqrin bizantine prgjat kufijve klasor, me
Kantakouzenos i prkrahur nga aristokracia dhe shtresave t ulta dhe t mesme t cilat
prkrahin qeverin e trashgimtarit ende t mitur. N nj mas m t vogl konfliktit i
jan dhn edhe dimensione religjioze. Bizanti ka qen i prfshir n kontradiktn
Hesychast-it, dhe bashkangjitja n kt doktrin mistike t Hesykastit sht konsideruar
si prkrahje pr Kantakouzenos.
Si ndihmsi m i afrm i Perandorit Andronikos III, Kantakouzenos udhheq
mbretrin gjat kohs s t miturit John V, kur Perandori vdes n korrik 1341. Gjat
kohs kur Kantakouzenos sht jasht Konstantinopojs, n shtator t t njejtit vit,
Alexios Apokaukos dhe patriarku John XIV duke e siguruar mbshtetjen e
Perandoreshs Ana e formojn nj qeverie kujdestarie. N prgjigje t ksaj, armata e
Kantakouzenos dhe prkrahsit e proklamojn bashk-perandor n tetor, duke e
ngurtsuar hendekun n mes tij dhe qeveris s re. Ndarja shkallzohet menjher n
nj konflikt t armatosur.
Gjat viteve t para t lufts, forcat e mbretris s re korrin fitore. N vazhdn e
shum kryengritjeve antiaristokrate, sidomos prej Zealotve n Selanik, pjesa m e
madhe e qyteteve n Thraki dhe Maqedoni bien bien nn kontrollin e mbretris. Me
ndihmn e Stefan Dushanit t Serbis dhe Umur Begut t Aydinit, Kantaouznos me
39
sukses i neutralizon fitoret e kundshtarve. N vitin 1345, prkundr kalimit t

Dushanit n ann e opozits dhe trheqjes s mbshtetjes prej Umur-it, Kantaouznos e
mban eprsin fal ndihms s Orhanit, sunduesit t emiratit otoman. Gjat qershorit
1345 vrasja e administratorit m t lart t regjencs megas doux Apokaukos, ishte nj
goditje e rnd pr regjencn. Formalisht i kurorzuar si perandor n Adrianopoj m
1346 Kantakouzenos hyn n Konstantinopoj m 3 shkurt 1347. Prmes marrveshjes ai
qeveris si perandor senior dhe regjent pr John V, prderisa djali e arrin moshn
madhore dhe qeverisi s bashku me te.
Prkundr ksaj fitoreje t dukshme, John VI detyrohet ta rivazhdoj luftn civile
dhe ta dhe ta detyroj Kantakouzenos, n vitin 1354, t abdikoj, t shkoj n pension dhe
t bhet murg.
Pasojat e ktij konflikti t gjat tregohen si katastrofale pr perendorin, e cila e
kishte fituar nj shkall t stabilitetit gjat kohs s Andronikut III. Shtat vjet luft,
prezenca e armatave plakitse, kaosi social dhe Murtaja e zez e shkretojn Bizantin.
Konflikti i jep mundsi Dushanit ta pushtoj Shqiprin, Epirin dhe pjesn m t madhe
t Maqedonis dhe n ato pjes ta kurdis Perandorin e Serbis. Perandoria bullgare
fiton territore gjithashtu n veri t lumit Evros.
Kurr nuk e mora vesh pse Lvizja e Jusuf Grvalls dhe Zri i Jusuf Grvalls i
prballuan n mnyrn m t fuqishme atentatit kundr Jusuf Grvalls m 17 janar
1982:
-A ishte kjo merit e inferioritetit t Frontit Popullor?!
-A ishte kjo merit e inferioritetit t Frontit t Kuq t UDB-s?! apo
-A ishte kjo merit e inferioritetit t Partis "Komuniste" t Shkolls s UDB-s
Serbe?!
8-7. LUFTA PR FRONIN E GUELDERS

Lufta pr Fronin e Guelders ka qen nj luft pr qarkun Guelders q ka zgjat
n mes viteve 1371 dhe 1379.
Lufta filloi kur Duka Rainald III vdes n vitin 1371 pa trashgimtar. Vllau i tij
Eduardi, i cili ishte vrar n Luftn e Baesveiler gjithashtu nuk kishte ln
trashgimtar. Pretenduesit e Fronit t Duks kan qen dy bija t Duks Rainald II:
Matilda, e cila ka qen e martuar me John II, Konti nga Blois, dhe Maria, gruaja e
Viliamit II nga Jlich dhe nna e Viliamit I nga Guelders dhe Jlich, pr llogarin e t
cilit ajo e ka krkuar Fronin e Guelders.
Gjat shekullit XIV Guleders ndahet n dy fraksione. Heeckerent e prkrahin
Matildn dhe Bronkorstent e prkrahin Viliamin. Lufta ka zgjat tet vjet, ku Maria
dhe prkrahsit e saj dalin fitimtar dhe i biri i Marijs Viliami bhet Duk i Guelders.
8-8. KRIZA PORTUGEZE E VITEVE 1383-1385

Kriza e viteve 1383-1385 ose "Interregnumi Portugez" ka qen koh e lufts
civile n historin e Portugalis, kur nuk ka mbretruar asnj mbret i kurorzuar. Ajo
fillon kur mbreti Ferdinand I i Portugalis, vdes pa ln ndonj trashgimtar nga linja
mashkullore, dhe prfundon kur mbreti John I kurorzohet n vitin 1385 pas Betejs s
Aljubarrota. Portugezt e interpretojn kt epok si rezistencn e tyre m t hershme
kombtare kundr intervenimeve Kastiliane. Robert Durant e konsideron at si "ngritjen
40
e madhe t vetdijes kombtare". Burgesses dhe fisnikt veprojn s bashku pr

vendosjen e dinastis Aviz (nj deg portugeze e familjes Burgundy = House of
Burgundy), pr t siguruar nj Fron mbretror t pavarur, pr ndryshim nga lufta e gjat
civile, q n Franc quhet Lufta Njqindvjeare dhe n Angli Lufta e Rozave (War of
the Roses), ku fraksionet aristokrate luftojn fuqishm kundr nj monarkie t
centralizuar.

256-257)
8-9. LUFTA PR FRONIN E BRETON-IT

Lufta pr Fronin e Breton-it ka qen nj konflikt n mes familjeve "Hous of
Blois" dhe Montfort pr kontrollin e qarkut "Duchy of Brittany". Ajo sht zhvilluar n
mes viteve 1341 dhe 1364. Ajo ka qen pjes integrale e kohs s fillimeve t Lufts
Njqindvjeare (Hundred Years War) pr shkak t ndrhyrjeve t qeveris Franceze dhe
Angleze n konflikt; Francezt i kan prkrah Blois-t ndrsa anglezt Montfort-t.
Edhe pse Montfortt patn sukses pas Betejs s Auray n vitin 1364, kan qen
francezt ata q kan pas m s shumti dobi prej fitores s ksaj shtpie.
8-10. LUFTA PR FRONIN E LITUANIS (1431-1435)

Lufta Civile e Lituanis (1431-1435), ka qen nj konflikt pr fronin e qarkut t
madh t Lituanis (Grand Duchy of Lithuania), pas Vytautas-it t Madh, i cili ka vdekur
m 1430 pa ln ndonj trashgimtar. Lufta sht zhvilluar n njrn an nga
vitrigaila, n aleanc me Kalorsit gjerman (Teutonic Knights), dhe n ann tjetr nga
Sigismund Kstutaitis, i prkrahur nga Mbretria e Polonis. Lufta ka krcnuar ta
shkatrroj Unionin e Krevos (The Union of Krevo), unionin personal n mes Polonis
dhe Lituanis. Aleanca e vitrigailas me Mjeshtrin e Madh t Teutonikve (Grand
Master of the Teutonic Order) Paul von Rusdorf bhet shkak pr Luftn e Polonis
kundr Teutonikve (1431-1435) por nuk ka sukses q t'ia siguroj fitoren vitrigailas.
Kur Sigismundi e rrmben pushtetin n Lituani prmes s inskenimit t nj pui
m 1432, Lituania ndahet n dy taborre kundrshtare, dhe nga aty fillon nj luft
trevjeare me armiqsi rrnimtare. Pr t'i parandaluar Kalorsit teutonik q t
vazhdojn mbshtetjen e tyre pr vitrigailan, Polonia e prkrah nj invadim t
Husitve kundr Prusis m 1433. Lufta prfundon me nj humbje prfundimtare pr
vitrigailan dhe aleatt e tij, degn Livoniane t Kalorsve teutonik, n Luftn e
Pabaiskas n shtator 1435. vitrigaila kapitullon prfundimisht m 1437. Sigismund
Kstutaitis e drejtoi Lituanin vetm pr tet vjet para se ai t vritet m 1440.
41

2010, faqe 89)
8-11. LUFTA PR FRONIN E STETTIN-IT

Lufta pr Fronin e Stettinit ka qen nj konflikt n mes Kontve t Pomeranis
dhe Kontit t Brandenburgut (Kurfrst von Brandenburg). Ajo ka filluar m 1464, pas
vdekjes s Kontit Otto III, si Konti i fundit i Pomeranis-Stettinit. Kontt e PomeranisWolgastit, Eric II dhe Vratisllavi X, e kan konsideruar veten si trashgimtar legjitim
t Ottos III. Konti Frederik II (Friedrich II, Kurfrst von Brandenburg) ka konsideruar
se Pommern-Stettini ka qen nj iflig i Brandenburgut. Pas vdekjes s Kontit t atij
qarku, Otto III, pa ln ndonj trashgimtar nga linja mashkullore, ai do t duhej t'i
kthehej Brandenburgut.
8-12. LUFTA PR FRONIN E KASTILJS

Lufta pr Fronin e Kastiljs ka qen nj konflikt n vitet 1475 dhe 1479 pr
Kurorn e Kastiljs, q sht br n mes t prkrahsve t Joanna la Beltraneja, t bijs
s monarkut Henry IV t Kastiljs, dhe atyre t gjysmmotrs s Henryt, Isabels, e cila
ka qen jashtzakonisht e suksesshme.
Lufta ka pasur nj karakter t qart ndrkombtar, pasi Isabela ka qen e martuar
me Ferdinandin, trashgimtarin e Kurors s Aragonis, ndrsa Joanna, e kshilluar prej
prkrahsve t saj, lidh martes strategjike me dajn e saj, Mbretin Alfonso V t
Portugalis. Franca intervenon duke e mbajtur ann e Portugalis, pasi ajo ka qen
rivale e Aragonis pr territore n Itali dhe Rousillon.
Prkundr disa sukseseve fillestare t prkrahsve t Joanns, pr shkak t
mungess s veprimeve sulmuese t Alfonsos V dhe pozits pa fitues gjat betejs n
Toro m 1476, sjellin tek shkaprderdhja e aleancs s Joanns dhe njohjes s Isabells
n qarqet e Madrigal-Segovias (prill-tetor 1476).
M pas prmbajtja e ktij konflikti ka qen lufta n mes Kastiljs dhe
Portugalis. Lufta detare n Atlantik fiton pesh pasi flotat Portugeze i mundin ato
Kastiliane n betejn pr t pasur qasje detare n pasurit e Guines (n ari dhe
skllevr), ku edhe zhvillohet beteja vendimtare detare n Guine m 1478.
Lufta ka prfunduar m 1479 me nnshkrimin e Traktatit t Alcovas, prmes
t cilit Isabela dhe Ferdinandi njihen si suveren t Kastiljs, Porugalis i njihet e drejta e
hegjemonis n Atlantik me prjashtim t Ujdhesave Kanarie. Joanna e humb t
drejtn pr fronin e Kastiljs dhe qndron n Portugali deri n vdekjen e saj.
Ky konflikt nganjher sht quajtur Lufta e Dyt Civile e Kastiljs, por ky
emrtim mund t ngatrrohet me lufta tjera civile q kan ndodh n Kastilj n shekujt
XIV dhe XV. Disa autor e quajn si Lufta e Portugalis; por ky term nga pikpamja
Kastiliane nuk sht i drejt sepse do t'a diskriminonte legjitimitetin e aleancs n t mir
t Joanns. N raste tjera sht prdor termi Lufta e Gadishullit (Iberik), por ktu leht
mund t bhet ngatrrimi me Luftn e Gadishullit Iberik (1808-1814), si pjes e
luftrave t Napoleonit. Disa autor e preferojn termin neutral Lufta e viteve 14751479.
42

8-13. LUFTA PR FRONIN E LANDSHUT

Lufta pr Fronin e Landshut-it ka qen si nj rezultat i nj marrveshjeje n mes
qarqeve Bayern-Munchen dhe Bayern-Landshut. Marrveshja ka pas t bj me t
drejtn e trashgimis nse ndonjri prej Kontve vdes pa ln ndonj trashgimtar nga
linja mashkullore. T dy kto qarqe kan qen prona t degve t familjes Das Haus
Wittelsbach, dhe n marrveshje thuhet se nse njra deg shuhet nga linja mashkullore
ather dega tjetr do t'i trashgonte t dy qarqet. Me kt marrveshje, nuk merret
parasysh ligji perandorak, sipas t cilit Perendori i shenjt romak do t'i trashgonte, nse
ndonj linj trashgimie do t shuhej.
George, Kontit i Bayern-Landshut dhe gruas s tij Hedwig Jagiellon nuk u lind
nj trashgimtar nga linja mashkullore, kshtu George e emrton t bijn e tij Elisabeth
si trashgimtare t tij. Duke u thirrur n marrveshje, Konti Albert i Munihut nuk e
pranon kt, dhe kjo sjell tek shprthimi i lufts m 1503. Gjat ksaj lufte dyvjeare
shum fshatra rreth Landshut jan br shkrumb e hi, si ka qen rasti me Ergolding.
Lufta ka prfunduar n vitin 1505 me vdekjen e Elisabeth dhe burrit t saj
Ruprecht, Kont (Pfalzgraf) i Rhen, dhe nj vendimi prmes arbitrimit t Perandorit
Maximilian I, m 30 korrik 1505 n Tubimin e Klnit (der Landtag von Kln).
Dy nipat e George, Otto Heinrich dhe Philip, e kan marr Pfalz-Nueburg (Junge Pfalz),
nj regjion i coptuar nga Ober Donau prmbi Franconia deri tek pjesa veriore e
Oberpfalz. Neuburg an der Donau zgjidhet si kryeqytet i shtetit t ri. Pasi dy
trashgimtart nuk kishin arritur ende moshn madhore, Frederiku II, (Pfalzgraf) i
Rhen, shrbej si regjent n regjimin kujdestar. Pjesa tjetr e territorit kalon n pronsin
linjs s Munichut t Shtpis Wittelsbach. Perandori e merr pr vete territorin rreth
Kufstein si shprblim pr ndrmjetsimin e tij pajtues, qyteti perandorak Nrnberg merr
disa pjes t rndsishme n lindje t qytetit, duke prfshi ktu rrethet Lauf, Hersbruck
dhe Altdorf. Si Kont (Pfalzgraf) Otto Heinrich shpenzoi shuma t mdha parash pr t
ndrtuar pallate n Neuburg an der Donau. Prmes trashgimive ai bhet Kurfrst, dhe
ndrtimet e tij nga Ottoheinrichsbau deri tek Kshtjella e Heidelbergut e bjn at si nj
prej ndrtuesve m t rndsishm t Renesanss Gjermane.

43
8-14. LUFTA PR FRONIN E INKAS

Lufta pr Fronin e Inkas, Lufta e Dinastive t Inkas, Lufta Civile e Inkas, apo
nganjher edhe e quajtur Lufta n mes Dy Vllezrve, sht zhvilluar n mes dy
vllezrve, Huscar dhe Atahualpa, bij t Huayna Capac, lidhur me at se kush do t
ulet n fronin e Inca. Lufta ka pasuar pas vdekjes s Huayna Capac n vitin 1527,
megjithse nuk filloi para vitit 1529, dhe ka zgjat deri m 1532. Huascar e ka filluar
luftn pasi ai e ka konsideruar veten si trashgimtar legjitim t krejt mbretris s Inkas.
Pamvarsisht legjitimitetit Atahualpa u tregua taktikisht, n pikpamje luftarake, shum
m i zoti se vllau i tij tij dhe ato armata t fuqishme q Cuzco, babai i tyre i kishte
stacionuar n veri, gjat fushats ushtarake.
8-15. LUFTA PR FRONIN E PORTUGALIS

Lufta pr Fronin e Portugalis sht zhvilluar n vitet1580-1583 n mes dy
krkuesve kryesor t Fronit: Antonios (Prior of Crato), i cili sht proklamuar n shum
qytete si mbret i Portugalis, dhe Filipit II t Spanjs, i cili faktikisht ka sukses n
marrjen e kurors mbretrore dhe qeverisi si Filipi I i Portugalis.
Kurr nuk e mora vesh pse Lvizja e Jusuf Grvalls dhe Zri i Jusuf Grvalls i
prballuan n mnyrn m t fuqishme atentatit kundr Jusuf Grvalls m 17 janar
1982:
Serbe?!
8-16. LUFTA PR FRONIN E POLONIS (1587-88)

Lufta pr Fronin e Polonis apo edhe Lufta Habsburgo-Polake sht zhvilluar n
vitet 1587-1588 rreth zgjedhjes s monarkut pas vdekjes Stephen Bthory, Mbret i
Polonis dhe Konti i Madh (Grand Duke) i Lituanis. Luftimet jan zhvilluar n mes
fraksioneve t Sigismundit III dhe Maximilianit III, pas t cilave Sigismundi
kurorzohet si Mbret i Polonis dhe si Duka i Madh i Lituanis. N kuadrin e dy
betejave kryesore t ktij konflikti hyn Rrethimi i Krakw-it, me 'rast Maximiliani III
dshton n pushtimin, marrjen e kryeqytetit t bashksis s shteteve (the capital of the
Commonwealth), dhe Lufta e Byczyna-s, n t ciln Maximiliani detyrohet t kapitulloj.
Fitorja e Sigismundit ka qen pothuajse, n mnyr vendimtare, vepr e Chancellor and
Hetman Jan Zamoyski, i cili ka qndruar si prapa intrigave politike ashtu dhe fitoreve
ushtarake n kt konflikt.
8-17. LUFTA PR FRONIN E JLICH-UT

Lufta pr Fronin e Jlich-ut apo Lufta e Jlich-Cleves ka qen nj konflikt
politik dhe ushtarak, kryesisht i prbr prej nj serie rrethimesh dhe pushtimesh n mes
Wolfgang William, Kont i Pfalz-Neuburg-ut, i prkrahur nga Spanja dhe Liga Katolike
(nga viti 1613), John Sigismund - Kurfurst von Brandenburg, i prkrahur nga Provincat
e Bashkuara dhe Mbretria e Anglis dhe Rudolph II - Holy Roman Emperor i cili
trhiqet nga krkesa e tij n vitin 1610) pr kontrollimin e Qarqeve t Bashkuara (the
44
United Duchies of Jlich-Cleves-Berg) q ka filluar n vitin 1609 dhe ka prfunduar m

12 nntor 1614, me nnshkrimin e Traktatit t Xanten. Jlich-Cleves-Berg sht ndar
n mes Kontit Wolfgang William von Neuburg dhe John Sigismund von Brandenburg.

256-257)
8-18. LUFTA PR FRONIN MANTUAN

Lufta pr Fronin Mantuan (1628-31) ka qen nj pjes periferike e Lufts
Tridhjetvjeare. Shkaku i ksaj lufte (casus belli) ka qen shuarja e linjs direkte
mashkullore e Shtpis Gonzaga (the House of Gonzaga) n dhjetor 1627.
Vllezrit Francesco IV (1612), Ferdinando (1612-1626) dhe Vincenzo II (16261627), vdesin t gjith pa ln trashgimtar legjitim. Luftimet jan zhvilluar n mes
prkrahsve t pretenduesve rival, Francs dhe Habsburgve n nj gar pr ta
kontrolluar Italin Veriore.
8-19. LUFTA PR FRONIN E PFALZIT

(Der Pflzische Erbfolgekrieg 16881697)
Lufta pr Fronin e Pfalcit, e njohur si Lufta Nntvjeare, quhet shpesh edhe
Lufta e Aleancs s Madhe, ose edhe Lufta e Ligs s Augsburgut, ka qen nj luft e
madhe n fund t shekullit t XVII, q sht zhvilluar n mes mbretit Luigjit XIV t
Francs, dhe nj koalicioni t gjer Evropian, Alenacs s Madhe (the Grand Alliance),
e udhhequr nga the Anglo-Dutch Stadtholder-Mbreti William III, Kajzerin Leopold I,
Mbretin Karl II t Spanjs, Victor Amadeus II t Savojs, dhe princa t mdhenj e t
vegjl t Heiliges Rmisches Reich (the Holy Roman Empire).
Betejat e Lufts Nntvjeare jan zhvilluar kryesisht n Evropn kontinentale
dhe n ujrat rrethuese, por n teatrin e saj jan prfshi edhe Irlanda e Skotlanda, ku
Vilhelm III dhe James II kan luftuar pr kontroll t Ishujve Britanik, dhe nj fushat
(Lufta e Mbretit William) n mes kolonve francez dhe anglez dhe prkrahsve t tyre
gjegjs indian n Amerikn Veriore koloniale. Kjo Luft ka qen e dyta, prej tri
luftrave t mdha t Luigjit XIV.
Luigji XIV kishte dal n sken nga Lufta Franko-Holandeze n vitin 1678 si
monarku m i fuqishm n Evrop, por megjithse ai e rrit mbretrin e tij "Mbreti
Diell" mbetet i paknaqur. Me an t prdorimit t nj kombinimi agresionesh,
aneksimesh dhe manovrimesh kvazi-juridike ai e rrit fuqin e Francs dhe t kufijve t
saj, q arrin kulmin n luftn e shkurt t War of the Reunions (168384).
45
Armpushimi i rezultuar i Ratisbonit kufijt e zgjeruar t Francs i garanton pr

njzet vjet, por hapat e mtejm t Luigjit XIV - revokimi i Ediktit t Nantes, n vitin
1685, dhe prpjekjet e tij pr ta zgjeruar influencn n Rheinlandin gjerman - sjellin tek
nj prkeqsim i pozits s tij dominuese politike dhe ushtarake.
Vendimi i Luigjit XIV pr ta kaluar Rajnn (Rhen) dhe rrethua Philippsburgun
n shtator 1688 ka qen i menduar si mas parandaluese pr goditje kundr Francs nga
ana e Perandorit Leopold I dhe ta detyroj Heiliges Rmisches Reich, t'i aprovoj
krkesat e tij territoriale dhe dinastike. Por kur Perandori dhe princat Gjerman vendosin
pr t rezistuar dhe kur the States-General dhe William III i bashkojn Hoalndezt dhe
Anglezt n luft kundr Francs, Luigji XIV m n fund, gjendet para nj koalicioni t
fuqishm i cili ka pr qllim t'i kufizoj ambiciet e tij.
Luftimet kryesore jan zhvilluar rreth kufijve t Francs: Holandn Spanjolle,
Rheinlandit, Qarkun e Savojs dhe Katalonis. Kto fushata jan dominuar nga rrethime
qytetesh, veanrisht pran Mons, Namur, Charleroi dhe Barcelona: luftime t hapura si
n Fleurus dhe Marsaglia kan qen m pak t rndomta.
Kto angazhime prgjithsisht kan shkuar n favor t armatave t Luigjit XIV,
por m 1696 Franca ka qen n kthetrat e nj krize ekonomike. Fuqit Detare (Anglia
dhe Republika e Holands) gjithashtu financiarisht kan qen t drmuara, dhe kur
Savoy largohet nga Aleanca, t gjitha palt e dshirojn nj zgjidhje t negociuar.
N baz t kushteve t Traktatit t Ryswick (1697) Luigji e mban krejt Alsace
por detyrohet t'i kthej sundimtarit t vet Lorraine; ai gjithashtu detyrohet t heq dor nga
t gjitha fitimet q ka br n ann e djatht t lumit Rhen. Luigji XIV pajtohet ta
pranoj William III si mbret t Anglis, ndrsa holandezt ndrtojn nj vij fortesash n
Holandn Spanjolle pr ta siguruar kufirin e tyre.
Por, vdekja e afrt e Karlit II t Spanjs, (i cili nuk ka fmij-trashgimtar), nj
konflikt i ri lidhur me trashgimin e Perandoris s Spanjs, do ta kurthoj Francn dhe
Aleancn e Madhe n Luftn e fundit t Luigjit XIV, n Luftn pr Fronin e Spanjs.

2010, faqe 89)
8-20. LUFTA PR FRONIN E SPANJS

Lufta pr Fronin e Spanjs (1701-1714) sht zhvilluar n mes dy aleancave t
fuqive Evropiane, duke prfshi ktu edhe Spanjn e prar, lidhur me at se kush ka t
drejt ta pasoj (succeed) Karlin II si mbret t Spanjs. Lufta ka prfunduar me Paqen e
Utrecht-it, duke e njohur mbret t Spanjs Mbretin Filip (Philip V). Filipi jep dorheqje
nga pozita e tij n linjn e trashgimis s Fronit t Francs q do t thot edhe
dorheqje nga bashkimi i kurorave mbretrore t Francs dhe Spanjs. Ai e mbajti
pjesn perandorake t Spanjs n vendet tejoqeanike, por ua lshoi disa territore
Evropiane fuqive tjera Evropiane dhe u dha leje Britanikve n tregtin me skllevr n
kolonit Amerikane t Spanjs pr tridhjet vjet.
Fuqia e Spanjs kishte psuar nj rnie rapide gjat qeveris s mbretit t fundit
Habsburg, Karlit II, kshtu q n vitin 1700 forcat e prbuzura t Spanjs, mezi se
llogariteshin si forcat t rangut t par. Megjithkt Spanja ende posedonte n mnyr
tejet t dukshme Perandorin m t madhe Evropiane me territore n Italin e Jugut dhe
46
Milano, Holandn Jugore, Filipinet, territore t mdha n Amerik dhe ujdhesa e

banime tjera t vogla.
Pr kt arsye, fuqit tjera Evropiane friksoheshin se unifikimi i mundshm i
Spanjs me Francn, n mnyr drastike do t ndryshonte ekuilibrin e fuqive n Evrop
n dobi t Fronit t Francs. Lufta kryesisht sht zhvilluar nga ata q e kan prkrahur
kandidatin e Francs: Spanjollt lojal ndaj Filipit V, Franca dhe Qarku i Bavaris (das
Kurfrstentum Bayern), s bashku t njohur si Dy Kurorat, kundr atyre q e kan
prkrahur kandidatin e Austris, Aleanca e Madhe (the Grand Alliance): Spanjollt lojal
ndaj Kontit Karl (Archduke Charles), the Holy Roman Empire, Britanin e Madhe,
Republikn e Holands, Portugalin dhe Qarkun e Savojs (the Duchy of Savoy).
Luftimet jan zhvilluar kryesisht n Evrop, por ktu prfshihet edhe Lufta e
Mbretreshs Anne n Amerikn Veriore. Karakteristik e saj sht udhheqja
ushtarake prej gjeneralsh shum t njohur si Duc de Villars, the Jacobite Duke of
Berwick, Duke of Marlborough dhe Princi Eugen of Savoy. Shum beteja konsiderohen
si klasike n histori, veanrsisht fitoret e Aleancs s Madhe n Blenheim (1704) dhe
Ramillies (1706), q i largon forcat franceze nga Gjermania dhe Holanda, apo fitorja e
francezve n Almansa (1707). Luftime jo vendimtare dhe sporadike n Spanj, bjn
q vmendja aksioneve t prqendrohet n Franc.
Pas manovrimesh t rndsishme dhe masave pa rezultate, Francezt munden n
mnyr vendimtare nga Marlborough dhe Eugene n Betelejn e Oudenarde (1708).
Kjo radh e humbjeve ndikon q Luigji XIV t'i filloj negociatat, por kushtet kan qen
poshtruse sa ai vendos pr vazhdimin e luftn gjer n fund.
Kjo solli tek nj fitore-e-Pirros n Bejetn e Malplaquet (1709) dhe tek nj fitore
pr aleancn e Dy Kurorave n Betejn e Villaviciosa (1710). Luftime t vazhdueshme
sporadike, rrethime dhe beteja, si ishte fitorja me rndsi n Denain (1712), u jep
mundsi Francezve t ri-fitojn territore t konsiderueshme gjat vitit 1712. N t
njejtn koh, nj seri e ngjarjeve ndikojn q shtja e Aleancs s Madhe t lkundet.
Thirrja e Duke of Marlborough pr arsye politike, e kombinuar me krkesat e
parlamentit t ri pr paqe, n mnyr dramatike e zvoglojn efektivitetin e forcave
Britanike.
N fshehtsi, Franca dhe Britania e Made i fillojn negociatat pr paqe. N vitin
1711 vdes vllau i madh i Kontit (Archduke) Karl, Joseph dhe Archduke bhet
perandori Karl VI. Antart e tjer t Aleancs s Madhe, n kt mnyr ndodhen para
mundsis krijimit t nj superfuqie spanjollo-gjermane q sht po aq e pakndshme se
edhe ajo spanjollo-franceze.
Lufta, mbi nj dekad e gjat, prmbyllet me Traktatet e Utrecht-it (1713) dhe
Rastatt (1714). Si rezultat, Filip V mbetet mbret i Spanjs, por jep dorheqje nga
trashgimia e Fronit t Francs me qllim t evitimit t bashkimit t dy mbretrive.
Austriakt i fitojn shumicn e tokave t Spanjs n Itali dhe Holand. Hegjemonis s
Francs mbi Evropn kontinetale i jepet fund, dhe ideja e ekuilibrit t pushtetit bhet
pjes e rendit ndrkombtar. Filipi shpejt i ringjall ambiciet e Spanjs; duke prfituar
nga vakumi i pushtetit q krijohet me vdekjen e Luigjit XIV m 1715, dhe shpall se ai
do ta krkoj kurorn e Francs nse fmiu Luigji XV vdes, e gjithashtu prpiqet t'i
rifitoj territoret spanjolle n Itali, duke e prshpejtuar Luftn e Aleancs s Katrfisht
(the War of the Quadruple Alliance).
47

8-21. LUFTA PR FRONIN E POLONIS (1733-1738)

Lufta pr Fronin e Polonis (1733-1738) ka qen nj luft e madhe Evropiane e
cila shprtheu si pasoj e nj lufte civile Polake lidhur me Fronin pas Augustus II,
Mbret i Polonis, luft t ciln fuqit tjera Evropiane e zgjeruan n gjuetin e tyre pr
interesa t tyre nacionale. Franca dhe Spanja, dy fuqit Bourbone, jan prpjekur t
kontrollojn pushtetin e Austris s Habsburgve n Evropn Perndimore, ashtu si ka
br edhe Mbretria e Prusis; ndrsa Saksonia dhe Rusia jan mobilizuar pr pr t
prkrahur fituesin eventual t Polonis. Ato luftime t vogla brenda n Poloni rezultuan
n at se Augustus III, i cili prve Rusis dhe Saksonis, politikisht u prkrah edhe nga
Habsburgt.
Fushatat kryesore ushtarake t ksaj lufte ndodhin jasht territorit t Polonis.
Bourbont, me ndihm t Karl Emmanuel III t Sardinis, kan lvizur kundr
territoreve t izoluara t Habsburgve. N Rheinland Franca me sukses e ka marr
Qarkun Lorraine, dhe n Itali Spanja e ka rimarr kontrollin mbi mbretrin e Neapel
dhe Sicilin (t cilat i kishte humbur m par n Luftn pr Fronin e Spanjs), ndrsa
fitimet territoriale n Italin e Veriut kan qen t kufizuara prkundr fushatave t
prgjakshme. Mosvullneti i Britanis s Madhe pr ta prkrahur Austrin e
Habsburgve ka vn n dukje plasaritje t mdha n aleancn Anglo-Austriake, dhe
mund t ket qen shkaku i dshtimeve ushtarake t Austris.
Edhepse nj paqe preliminare sht arritur m 1735, Lufta formalisht ka
prfunduar me Traktatin e Vjens (1738), me an t t cilit Augustus III vrtetohet si
mbret i Polonis dhe kundrshtarit t tij Stanisaw Leszczyski (i cili pothuajse nuk
kishte marr kurrfar ndihme ushtarake nga jasht) i ipet Qarku Lorraine. Francis
Stephen-it, Kontit t Lorraine, i ipet Qarku i madh i Toscans si kompenzim pr
humbjen e Lorraine. Qarku Parma hyn n kuadrin e Austris, ndrsa Karlit t Parms i
ipen kurorat e Neapel dhe Sicilis, duke rezultuar kshtu n fitime territoriale pr
bourbont. Polonia detyrohet t'i trheq krkesat pr Livonin dhe pr kontrollin direkt t
Qarqeve Kurland dhe Semigallia, edhe pse ato mbesin si ifligjje t Polonis, dhe nuk
integrohen mir n Poloni por bien nn influencn e fuqishme t Rusis.
8-22. LUFTA PR FRONIN E AUSTRIS

Lufta pr Fronin e Austris (1740-1748) - duke e prfshi edhe Luftn e Mbretit
George n Amerikn Veriore, the War of Jenkins' Ear (e cila formalisht fillon m 23
tetor 1739), Lufta e Par Karnatice n Indi (the First Carnatic War in India), dhe Lufta e
Par dhe e Dyt e Silezis (the First and Second Silesian Wars) involvuan shumicn e
fuqive t mdha t Evrops lidhur me shtjen e Fronit t Maria Theresa's dhe
mbretris e tokave t Shtpis Habsburg (the House of Habsburg).
48
Lufta ka filluar nn pretekstin se Maria Theresa nuk sht e prshtatshme ta

pasoj, t ulet n Fronin e babait t saj Karl VI, pr shkak se Ligji Salic (latinisht: Lex
Salica) i prjashton grat nga trashgimia pretekst i cili iu ka duk shum i
prshtatshm dhe sht parashtruar nga Prusia dhe Franca, pr ta sfiduar pushtetin e
Habsburgve. Austria ka marr mbshtetje nga Britania e Madhe dhe Republika e
Holands, pra armiqt tradicional t Francs, si dhe nga Mbretria e Sardinis dhe
Saksonis. Franca dhe Prusia kan qen n aleanc me Qarkun e Bavaris (das
Kurfrstentum Bayern)
Spanja iu ka bashkangjit lufts pr ta rifituar ndikimin n Italin e Veriut, dhe
pr ta zmbrapsur dominimin e Austris n siujdhesn e Italis, dominim i cili i kishte
kushtuar Spanjs, pr shkak t luftn pr Fron (t Spanjs) n fillim t shekullit XVIII.
Lufta prfundon me Traktatin e Aix-la-Chapelle m 1748. Pjesa m e
qndrueshme dhe m e a gjat dhe m e rndsishme ka qen lufta e monarkive t
Prusis dhe Habsburgve pr regjionin e Shlezis (Schlesien).

8-23. LUFTA PR FRONIN E BAYERNIT

Lufta pr Fronin e Bayernit (korrik 1778-Maj 1779) sht zhvilluar n mes
Monarkis Habsburge dhe nj aleance Sachseno-Prusiane pr t'i parandaluar
Habsburgt n prvetsimin e Qarkut t Bavaris (Herzogtum Bayern). Lufta nuk ka
pasur beteja prtej disa prleshjeve t vogla, megjithat ka rezultuar n humbje t
ndjeshme, ku disa mijra ushtar vdesin nga smundjet dhe uria. Duke e reflektuar
frustrimin e ushtarve n krkim pr ushqim pr vete dhe kuajt, konflikti sht quajtur
gjithashtu Kartoffelkrieg (Lufta e patateve), e n Prusi dhe Sachsen, n Austrin
Habsburge, nganjher sht quajtur Zwetschgenrummel (Zhurma e kumbullave).
M 30 dhjetor 1777 Maximilian Joseph, juniori i fundit n radhn Wittelsbach,
vdes nga lia, dhe ai nuk len fmij. Karl IV Theodore, nj bir i nj dege drejtuese t
Shtpis Wittelsbach, shtron krkesa duke u bazuar n farefisni por edhe ai nuk kishte
fmij legjitim pr ta pasuar ate. Kushriri i tij Karl II August, Kont i Zweibrcken-it,
kishte kshtu nj krkes legjitime q t jet trashgimtar i Karl Theodore-it.
Mbi kufirin Jugor t Bayern-it, Kajzeri Joseph II, lakmonte territor t Bayernit
dhe ishte martuar me motrn e Maximilian Joseph, Maria Josepha n vitin 1765 pr t'i
prforcuar krkesat e tij sa m shum q t ishte e mundur. Marrveshja e tij me
trashgimtarin Karl Theodore pr ndarjen e territorit, nuk merr parasysh asnj krkes t
trashgimtarit t supozuar Karl August.
Prvetsimi i territoreve n vendet ku sht fol gjermanishtja ka qen pjes e
politiks esenciale t Josefit pr ta rritur influencn e familjes n Evropn Qendrore.
Pr Fredrikun II t Prusis, krkesat e Josefit krcnonin superioritetin e
Hohenzollernve n politikn gjermane, por ai kishte dilema se si do ta ruante status
quon, prmes luftrave apo prmes diplomacis.
Perandoresha Maria Theresa, e cila ka bashkqeveris me Josefin, ka
konsideruar se nj konflikt pr Qarkun e Bayernit nuk ia ka vlejt barra qeran. As
Maria Theresa dhe as Fredriku nuk kan gjetur ndonj kuptim pr vazhdimin e
49
armiqsive. Josefi nuk donte t trhiqej nga krkesat e tij prkundr kokfortsis s
nns s tij. Frederick Augustus I i Sachsen-it donte ta ruaj integritetin territorial t
Qarkut pr dhndrin e tij, Karl August, dhe nuk kishte interesa t shihte se si
Habsburgt po prvetsonin tokat e tij n kufijt jugor dhe perndimor.
Franca involvohet pr ta ruajtur ekuilibrin e forcave. Prfundimisht krcnimi i
Katerins II t Rusis se do t ndrhyj me 50 mij trupa n ann e Prusis, e detyron
Josefin t'i riprovoj qndrimet e tij. Me mbshtetjen e Katerins, Fredriku dhe Josefi e
negociojn nj zgjidhje pr problemin e Fronit t Bayernit prmes nnshkrimit t
Traktait t Teschen, m 13 maj 1779.
Pr disa historian Lufta pr Fronin e Bayernit, ka qen lufta e fundit, e stilit t
vjetr (Kabinettskriege) t Ancien Rgime (t kohs s para Revolucionit Francez,
1789) kur trupat jan manovruar e n t njejtn koh diplomatt kan udhtuar n mes
kryeqyteteve pr t'i zgjidhur ankesat e monarkve.
Luftrat vijuese t Revolucionit Francez dhe Luftrat Napoleonike, jan t
ndryshme n pikpamje t numrit t ushtarve, strategjis, organizimit dhe taktiks.
Historian t shekullit XIX dhe XX t Gjermanis, kan gjetur gjithashtu rrnjt e
dualizmit Gjerman tek kjo luft e shkurt.
8-24. LUFTA RRETH FRONIT MIGUELITE

Lufta Miguelite sht e njohur edhe si Luftat Liberale, Lufta Civile Portugeze,
ka qen nj luft n mes konstitucionalistve progresiv dhe absolutistve autoritativ n
Portugali pr fronin mbretror, dhe ka zgjat nga viti 1828 deri m 1834. Palt q jan
prfshi n kt konflikt kan qen Portugalia, rebelt Portugez, Mbretria e Bashkuar,
Franca, Kisha Katolike dhe Spanja.
Origjina e konfliktit
Vdekja e Mbretit Joo VI m 1826 e krijoi nj kontest n shtjen e fronit
mbretror. N kohn kur, djali i madh i mbretit Dom Pedro sht Perandor i Brazilit,
vllau i tij m i ri Migueli thot se Pedroja e ka humbur t drejtn pr Fron, pasi e ka
deklaruar Brazilin t pamvarur. Shkurtimisht, Pedro e merr titullin Dom Pedro IV i
Portugalis.
As Portugezt dhe as Braziliant nuk kan dashur t ken nj monarki t
unifikur, pr 'arsye Pedro abdikon nga Froni, n favor t s bijs s tij, Dona Maria da
Glria, nj fmij e moshs 7 vjeare, me kusht q ajo kur t arrij moshn madhore t
martohet me Migulein. N prill 1826, si pjes e marrveshjes pr trashgimin e Fronit,
Pedro bn revidime n kushtetutn e aprovuar t vitit 1822, e para kushtetut n
Portugali, dhe ia len Fronin Maries, dhe regjencn motrs Isabels.
Kurr nuk e mora vesh pse Lvizja e Jusuf Grvalls dhe Zri i Jusuf
Grvalls i prballuan n mnyrn m t fuqishme atentatit kundr Jusuf Grvalls m
17 janar 1982:
Serbe?!
50
9. LUFTA PR KARRIGA
Jusuf Grvalla: "Me pen dhe pushk pr liri dhe bashkim me vendin am,
Shqiprin socialiste!" (Motoja e lajmtarit t liris)
Ky kapitull i lufts pr karriga m duket nj vazhdim i natyrshm i kapitullit
paraprak ku u duk qart lufta pr frone. Si shembullin m tipik q kam mundur ta gjej,
ku shihet n mnyrn m t qart fati i karrigave dhe cilt kan qen pronar t tyre po e
marr Akademin Seuedeze.
Akademia Suedeze (Svenska Akademien), "Garda Krutane" e lufttarve t
pens n Suedi, sht themeluar m 1786 nga mbreti i Suedis, Gustaf III.
Statuti i Akademis, q n nj pjes t madhe ishte shkruar nga vet mbreti, ka
shum ngjashmri me rregullat e Akademis Franceze. Detyra kryesore puna pr
ruajtjen e "pastrtis, forcs dhe lartsis" s gjuhs suedeze, do me thn qartsis,
fuqis s shprehjes, dhe autoritetit t gjuhs suedeze. Pr ta arritur kt qllim,
Akademia, pos tjerash do t prpunonte nj fjalor dhe nj gramatik. Akademia
gjithashtu do t organizonte gara vjetore n oratori dhe poezi, me tema nga fusha t
caktuara.
Por Gustaf III ka pasur edhe nj synim patriotik me Akademin Suedeze. Pr
do vit do t derdhej nj monedh prkujtimore dhe do t shkruhej nj tekst pr nj
suedez jashtzakonisht t dalluar. Pastaj, dita solemne e Akademis do t festohej m 20
dhjetor, n ditn e ditlindjes s Gustaf II Adolf.
Antart e Akademis Suedeze

Akademia Suedeze i ka tetmbdhjet antar. Gustaf III, thuhet se n fillim ka
menduar t jen njzet antar, pra sa gjysma e antarve t Akademis Franceze, por
m von ka vendosur q t jen tetmbdhjet, pasi kjo fjal ka tinglluar m mir.
Antarsia zgjat sa t jet antari gjall.
Zgjedhja pr antar t Akademis bhet me flet t mbyllura, dhe rezultati para
se t bhet publik, i parashtrohet mbretit, patronatit t Akademis, pr aprovim.
N fillim shkrimtart kan qen n minoritet, dhe shumica e antarve kan qen
npuns t lart shtetror. Gjysma e par e viteve 1800 mund t karakterizohet si epoka
e poetve t mdhenj n Akademin Suedeze, ndrsa gjysma e dyt e atij shekulli kemi
shenja markante t shkenctarve, para s gjithash t historianve dhe gjuhtarve.
Gjat viteve 1900 prqindja e shkrimtarve sht rritur, n fund t shekullit ata jan m
tepr se gjysma e T Tetmbdhjetve. N Akademi ka edhe gjuhtar, studiues t
letrsis dhe historian. Prqindja e femrave ka qen e kufizuar: deri m sot tet gra
jan zgjedhur n Akademi. (Pes prej ktyre t tetave jan antare tani.)
Pr tetmbdhjet antart e saj, sa sht numri maksimal i antarve q mund t
jen njkohsisht, Akademia Suedeze i ka tetmbdhjet karriga, ku secila karrig e ka
numrin e vet. N listn e mposhtme i kam renditur emrat e t gjith antarve t
Akademis Suedeze, q prej themelimit m 1786 e deri m sot. Renditjen e filloj duke u
nisur nga numri i karrigs n t ciln ata kan qen apo jan t ulur, duke filluar nga ajo
me numr 01 deri tek ajo me numr 18. Prve numrit t karrigs, n shtylla t veanta
ipet data se kur sht zgjedh antari n Akademi, kur ai ka filluar puns n Akademi,
dhe datn kur ka vdekur.
51
Me kt pun jam marr nj koh t gjat. Prej themelimit, duke prfshi edhe
antart e tanishm q jan gjall Akademia Suedeze i ka pasur 184 antar. Ajo q m
s shumti m ka br prshtypje sht se prej fillimit e deri m sot, asnj antar nuk ka
shtruar kushte se ai pranon t bhet antar vetm nse i rezervohet karriga numr 1,
karriga numr 2, apo ndonj tjetr.
Por ajo ka sht m kryesorja n shqyrtimin ton sht se deri m sot;
Akademia Suedeze nuk i sht drejtuar asnjher, sipas Jusufit, nipit i nj
agjenti me zile t UDB-s, se si duhet me e zgjedh shtjen e trashgimtarit kur nj
antar i Akademis vdes apo vritet;
Akademia Suedeze nuk i sht drejtuar asnjher, nuk sht konsultuar
asnjher, dhe nuk e ka lypur mendimin e Shkolls s UDB-s Serbe, se si me ia br
puns edhe n ato raste kur ka vdekur ndonj kolos i pazavendsueshm i Akademis.
Msimi q mund t nxirret nga ky rast sht shum i qart:
Nse Akademia Suedeze ka t drejt me i zgjedh vet punt e veta t
brendshme, t zavendsave e t trashgimtarve, pa e pyetur, pa u konsultuar dhe pa
marr msime nga, sipas Jusufit, nipi i nj agjenti me zile t UDB-s dhe nga Shkolla e
UDB-s Serbe, ather pse kt t drejt mos me e pas edhe Lvizja e Jusuf Grvalls,
me i zgjedh kto shtje pa -sipas Jusufit- nipin e nj agjenti me zile t UDB-s dhe pa
Shkolln e UDB-s?!

Pronart dhe trashgimtart e Karrigs numr 1 prej themelimit deri m sot:
Emri
Mbiemri
Anders Johan von Hpken

Nils Philip
Gyldenstolpe
Johan Olof
Wallin
Anders
Fryxell
Hans
Forssell
Carl
Bildt
Birger
Wedberg
Birger
Ekeberg
Sture
Petrn
Sten
Rudholm
Lotta Lotass
Karriga /U zgjodh
Data e hyrjes Vdiq m
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
1786-04-05
1789-12-11
1811-05-29
1841-05-23
1881-12-20
1902-06-20
1931-12-20
1945-12-20
1969-12-20
1977-12-20
2009-12-20
1786-03-20
1789-06-18
1810-03-29
1840-06-01
1881-05-19
1901-11-28
1931-04-23
1945-11-01
1969-03-06
1977-02-10
2009-03-05
1789-05-09
1810-02-20
1839-06-30
1881-03-21
1901-07-31
1931-01-26
1945-10-02
1968-11-30
1976-12-13
2008-11-29
Prej themelimit, m 1786 e deri m sot, n asnj rast nuk sht pyetur, sipas
Jusufit, nipi i nj agjenti me zile t UDB-s, se kush duhet ta trashgoj kend n ndonj
karrig t Akademis Suedeze.

Carl Fredrik Scheffer
02
1786-03-20 1786-03-20
Abraham Niclas Edelcrantz (para fitimit t titullit kalorsiak - Clewberg)
Clewberg
02
1786-10-19 1786-12-02 1821-03-15
Carl Peter
Hagberg
02
1821-06-01 1821-10-29 1841-09-15
Christian
Fahlcrantz
02
1842-12-05 1844-01-15 1866-08-06
Gunnar
Wennerberg 02
1866-12-06 1867-12-20 1901-08-24
52
Claes
Martin
Ingvar
Torgny
Bo
Annerstedt
Lamm
Andersson
Segerstedt
Ralph
02
02
02
02
02
1901-11-28
1928-04-26
1950-09-28
1975-05-15
1999-04-15
1902-12-20
1928-12-20
1950-12-20
1975-12-20
1999-12-20
1927-11-20
1950-05-05
1974-10-14
1999-01-28
Prej themelimit, m 1786 e deri m sot, n asnj rast nuk sht pyetur Shkolla e
UDB-s Serbe, se kush duhet ta zavendsoj kend n ndonj karrig t Akademis
Suedeze.

Emri
Mbiemri
Olof
Celsius
Johan Adam Tingstadius
Carl Gustaf von Brinkman
Johan
Brjesson
Hans Magnus Melin
Carl Gustaf Malmstrm
Henrik
Schck
Henrik
Nyberg
Carl Ivar
Sthle
Sture
Alln
Karriga /U zgjodh
03
03
03
03
03
03
03
03
03
03
1786-05-27
1795-02-12
1828-11-03
1861-03-19
1866-12-20
1878-12-20
1913-12-20
1948-12-20
1974-12-20
1980-12-20
1786-03-20
1794-06-12
1828-02-11
1859-12-01
1866-06-14
1878-03-21
1913-01-16
1948-02-26
1974-04-18
1980-10-02
1794-02-15
1827-12-10
1847-12-25
1866-05-06
1877-11-17
1912-09-12
1947-10-03
1974-02-09
1980-06-12
Prej themelimit, m 1786 e deri m sot, varrimi i asnj antari t Akademis

Suedeze nuk sht quajtur nga asnj familje e ktyre antarve, spektakl i mjer.

Johan Henric
Johan
Claes
Carl Adolph
Fredrik
Herman
Ivar
Tor
Sigfrid
Lars
Anders
Kellgren
Stenhammar
Fleming
Agardh
Carlson
Rundgren
Afzelius
Hedberg
Siwertz
Forssell
Olsson
04
04
04
04
04
04
04
04
04
04
04
1786-03-20
1797-02-04
1799-04-25
1831-07-18
1859-12-01
1887-05-26
1907-02-14
1922-03-30
1932-04-07
1971-03-11
2008-02-21
1786-04-05
1798-03-14
1799-11-23
1834-08-22
1861-03-19
1887-12-20
1908-02-15
1922-12-20
1932-12-20
1971-12-20
2008-12-20
1795-04-20
1799-01-31
1831-05-12
1859-01-28
1887-03-18
1906-09-19
1921-10-30
1931-07-13
1970-11-26
2007-07-26
53

Emri
Mbiemri
Karriga /U zgjodh
Mattias von
Magnus
Jacob
Carl von
Aurivillius
Jacob
Johan Erik
Theodor
Knut
Axel
Bengt
Henry
Gran
Hermansson 05
1786-03-20 1786-04-05 1789-07-25
Lehnberg
05
1789-08-27 1790-03-17 1808-12-09
Lindblom
05
1809-02-09 1809-07-08 1819-02-15
Rosenstein (para fitimit t titullit kalorsiak Aurivillius)
05
1819-04-01 1820-04-10 1836-12-02
Berzelius
05
1837-09-18 1837-12-20 1848-08-07
Rydqvist
05
1849-08-06 1849-12-20 1877-12-17
Wisn
05
1878-05-29 1878-12-20 1892-02-15
Sderwall
05
1892-05-19 1892-12-20 1924-05-30
Kock
05
1924-11-13 1924-12-20 1935-03-18
Hesselman
05
1935-05-23 1935-12-20 1952-04-06
Olsson
05
1952-05-28 1952-12-20 1985-01-11
Malmqvist
05
1985-04-11 1985-12-20
Prej themelimit, m 1786 e deri m sot, zgjedhjes n Akademin Suedeze,

askush prej familjeve t ktyre antarve, nuk ia ka dhn definicionin gjmues: sht
ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe.

Johan
Adolf
Anders
Fredrik
Hans
Sven
Sten
Olle
Per Olof
Birgitta
Tomas
Wingrd
Mrner
Grafstrm
Dahlgren
Hildebrand
Hedin
Selander
Hedberg
Sundman
Trotzig
Riad
06
06
06
06
06
06
06
06
06
06
06
1786-03-20
1818-04-02
1839-06-10
1871-03-02
1895-05-16
1913-05-22
1953-04-23
1957-09-19
1975-05-15
1993-02-11
2011-09-29
1786-05-27
1819-03-02
1840-05-26
1871-12-20
1895-12-20
1913-12-20
1953-12-20
1957-12-20
1975-12-20
1993-12-20
2011-12-20
1818-01-12
1838-01-30
1870-07-24
1895-02-16
1913-02-02
1952-11-26
1957-04-08
1974-09-20
1992-10-09
2011-05-14
Suedeze.

Axel von
Axel Gabriel
Anders af
Carl August
Fersen
Silverstolpe
Kullberg
Hagberg
07
07
07
07
1786-03-20
1794-06-12
1817-02-27
1851-11-24
54
1786-04-05
1795-03-04
1817-11-15
1852-05-18
1794-04-24
1816-09-05
1851-05-06
1864-01-09
Wilhelm Erik
Fredrik
Albert
Selma
Hjalmar
Karl Ragnar
Knut
Svedelius
Sander
Gellerstedt
Lagerlf
Gullberg
Gierow
Ahnlund
07
07
07
07
07
07
07
1864-10-13
1889-05-09
1901-02-14
1914-05-28
1940-05-16
1961-09-28
1983-03-10
1864-12-20
1889-12-20
1901-12-20
1914-12-20
1940-12-20
1961-12-20
1983-12-20
1889-02-26
1900-05-30
1914-04-07
1940-03-16
1961-07-19
1982-10-30


Emri
Mbiemri
Karriga /U zgjodh
Johan Gabriel
Esaias
Carl Wilhelm
Carl David af
Verner von
Pr
sten
Jesper
Oxenstierna
Tegnr
Bttiger
Wirsn
Heidenstam
Lagerkvist
Sjstrand
Svenbro
08
08
08
08
08
08
08
08
1786-04-05
1819-06-22
1847-12-18
1879-12-20
1912-12-20
1940-12-20
1975-12-20
2006-12-20
1786-03-20
1818-11-05
1847-07-12
1879-03-20
1912-09-19
1940-09-19
1975-05-15
2006-10-05
1818-07-29
1846-11-02
1878-12-22
1912-06-12
1940-05-20
1974-07-11
2006-05-13
Shkolla e UDB-s Serbe nuk ka nevoj pr shkoll shqiptare: "Suzana ishte n

prkrahje t Sknder Sknderit, duke e cilsuar at si student t diplomuar e q i dinte
m mir se un kto pun. Isha i nevrikosur, ndoshta m tepr se duhej, andaj ia
ktheva Suzans se pr t luftuar kundr sllavve nevojitet guxim, strategji, menuri e jo
diplom... as Shota e Azem Galica kur luftuan kundr etnikve serb nuk patn
diploma, por jehona e trimris s tyre dekada me radh ua futi tmerrin n bark
ushtarve serb.." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 118-119)

Gudmund Gran Adlerbeth
Hans
Jrta
Carl David
Skogman
Henning
Hamilton
Esaias
Tegnr
Otto von
Friesen
Einar
Lfstedt
Ture
Johannisson
Torgny
Lindgren
09
09
09
09
09
09
09
09
09
1786-03-20
1819-04-01
1847-08-16
1856-05-02
1882-03-09
1929-05-16
1942-10-15
1955-09-29
1991-02-28
1786-04-05
1826-11-29
1848-12-20
1859-01-24
1882-12-20
1929-12-20
1942-12-20
1955-12-20
1991-12-20
1818-10-07
1847-04-06
1856-02-20
1886-01-15
1928-11-21
1942-09-10
1955-06-10
1990-12-16
55

Anders af
Botin
Christoffer Bogislaus Zibet
Gustaf
Lagerbjelke
Carl Fredrik af Wingrd
Henrik
Reuterdahl
Paul
Genberg
Carl
Snoilsky
Harald
Hjrne
Fredrik
Bk
Erik
Lnnroth
Peter
Englund
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
1786-03-20
1790-11-13
1809-06-17
1837-09-18
1852-06-14
1871-03-02
1876-04-20
1903-08-15
1922-03-30
1962-05-17
2002-05-23
1786-04-05
1790-12-10
1819-09-25
1838-05-31
1852-12-20
1872-06-05
1876-12-20
1903-12-20
1922-12-20
1962-12-20
2002-12-20
1790-09-22
1809-05-16
1837-05-24
1851-09-19
1870-06-28
1875-09-29
1903-05-19
1922-01-06
1961-12-02
2002-03-10
Prej themelimit, m 1786 e deri m sot, zgjedhjes n Akademin Suedeze,

askush prej familjeve t ktyre antarve, nuk ia ka dhn definicionin gjmues: sht
ky vrap i mjer i njerzve q duan t gjejn identitetin e vet te tjetri n vones kohe.

Emri
Mbiemri
Karriga /U zgjodh
Nils von
Lars Magnus
Bror Emil
Clas Theodor
Erik Axel
Torsten
Nils
Eyvind
Ulf
Rosenstein
Enberg
Hildebrand
Odhner
Karlfeldt
Fogelqvist
Ahnlund
Johnson
Linde
11
11
11
11
11
11
11
11
11
1786-04-05
1825-02-21
1866-12-20
1885-12-20
1904-12-20
1931-12-20
1941-12-20
1957-12-20
1977-12-20
1786-03-20
1824-10-11
1866-06-14
1885-02-26
1904-07-14
1931-10-01
1941-04-03
1957-04-11
1977-02-10
1824-08-07
1865-11-20
1884-08-30
1904-06-11
1931-04-08
1941-01-23
1957-01-11
1976-08-25
Suedeze.

Elis Schrderheim (para marrjes s titullit kalorsiak - Schrder)
Schrder
12
1786-03-20 1786-04-05
Isac
Blom
12
1797-03-11 1797-11-25
Gustaf Fredrik Wirsn
12
1826-06-12 1827-03-26
Bernhard von Beskow
12
1828-02-11 1828-11-01
Carl Gustaf Strandberg
12
1869-06-03 1869-12-20
Anders
Anderson
12
1875-03-18 1875-12-20
Adolf Nordenskild
12
1893-04-27 1893-12-20
56
1795-08-30
1826-05-06
1827-12-09
1868-10-17
1874-02-08
1892-09-10
1901-08-12
Gustaf
Adolf
Bo
Sten
Werner
Per
Retzius
Noreen
Bergman
Lindroth
Aspenstrm
Wstberg
12
12
12
12
12
12
1901-11-28
1919-10-02
1925-09-24
1968-03-07
1981-03-19
1997-04-17
1902-06-20
1919-12-20
1925-12-20
1968-12-20
1981-12-20
1997-12-20
1919-07-21
1925-06-13
1967-11-17
1980-09-01
1997-01-25

Gustaf Fredrik Gyllenborg
Frans Michael Franzn
Bernhard Elis Malmstrm
Carl
Kullberg
Alfred
Melin
Anders
sterling
Gunnel
Vallquist
13
13
13
13
13
13
13
1786-03-20
1808-05-05
1849-11-26
1865-10-19
1898-02-17
1919-10-02
1982-04-01
1786-04-05
1811-11-27
1850-12-18
1866-05-29
1898-12-20
1919-12-20
1982-12-20
1808-03-30
1847-08-14
1865-06-21
1897-10-22
1919-07-05
1981-12-13


Gustaf Mauritz Armfelt
Malte
Ramel
Erik Gustaf Geijer
Elias
Fries
Carl Rupert Nyblom
Per
Hallstrm
Ragnar
Josephson
Lars
Gyllensten
Kristina
Lugn
14
14
14
14
14
14
14
14
14
1786-04-12
1797-01-07
1824-04-01
1847-07-12
1879-03-20
1908-03-12
1960-05-12
1966-05-26
2006-10-05
1786-05-13
1802-04-30
1826-01-15
1847-12-02
1879-12-20
1908-12-20
1960-12-20
1966-12-20
2006-12-20
1814-08-19
1824-01-31
1847-04-23
1878-02-08
1907-05-30
1960-02-18
1966-03-27
2006-05-26
Suedeze.

Carl Gustaf
Carl Birger
Johan David
Ludvig
Anton Niklas
Nordin
Rutstrm
Valerius
Manderstrm
Sundberg
15
15
15
15
15
1786-04-22
1812-05-02
1826-06-01
1852-11-22
1874-02-05
57
1786-05-13
1813-12-02
1826-11-29
1853-12-20
1874-12-20
1812-03-14
1826-04-13
1852-08-04
1873-08-18
1900-02-02
Gottfrid
Hans
Elin
Harry
Kerstin
Billing
Larsson
Wgner
Martinson
Ekman
15
15
15
15
15
1900-05-31
1925-04-16
1944-05-25
1949-03-17
1978-04-20
1900-12-20
1925-12-20
1944-12-20
1949-12-20
1978-12-20
1925-01-14
1944-02-16
1949-01-07
1978-02-11

diploma, por jehona e trimris s tyre dekada me radh ua futi tmerrin
n bark ushtarve serb.." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 118119)

Emri
Carl Gustaf af
Samuel
Israel
Carl
Viktor
Waldemar
Nathan
Tor
Elias
Kjell
Mbiemri
Leopold
Grubbe
Hwasser
Strandberg
Rydberg
Rudin
Sderblom
Andr
Wessn
Espmark
Karriga /U zgjodh
16
1786-06-01
16
1830-01-25
16
1854-07-03
16
1862-03-27
16
1877-04-26
16
1896-03-26
16
1921-03-17
16
1932-04-07
16
1947-05-22
16
1981-03-05
Data e hyrjes
1786-06-21
1830-11-20
1854-12-20
1862-12-20
1878-05-22
1896-12-20
1921-12-20
1932-12-20
1947-12-20
1981-12-20
Vdiq m
1829-11-09
1853-11-06
1860-05-11
1877-02-05
1895-09-21
1921-01-02
1931-07-12
1947-02-24
1981-01-30

Johan
Murberg
Gustaf Mauritz Armfelt
Gustaf af
Wetterstedt
Anders Magnus Strinnholm
Louis
De Geer
Pehr von
Ehrenheim
Hjalmar Hammarskjld
Dag Hammarskjld
Erik Lindegren
Johannes
Edfelt
Horace
Engdahl
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
17
1787-04-14
1805-04-04
1811-11-16
1837-09-18
1862-03-27
1897-03-18
1918-05-23
1954-03-18
1962-04-12
1969-03-06
1997-10-16
58
1787-05-13
1807-11-23
1811-12-16
1838-12-20
1862-12-20
1897-12-20
1918-12-20
1954-12-20
1962-12-20
1969-12-20
1997-12-20
1805-03-27
1814-08-19
1837-05-15
1862-01-18
1896-09-24
1918-03-20
1953-10-12
1961-09-17
1968-05-31
1997-08-27
Suedeze.

Nils Lorents Sjberg
18
Anders Fredrik Skjldebrand 18
Pehr Henrik Ling
18
Per
Atterbom
18
Johan Henrik Thomander 18
Gustaf
Ljunggren
18
Vitalis
Norstrm
18
Oscar
Montelius
18
Albert
Engstrm
18
Gunnar Mascoll Silfverstolpe 18
Gustaf
Hellstrm
18
Bertil
Malmberg
18
Gunnar
Ekelf
18
Artur
Lundkvist
18
Katarina
Frostenson
18
1787-04-14
1822-06-06
1835-01-12
1839-06-10
1855-11-22
1865-10-19
1907-02-14
1917-04-12
1922-03-30
1941-04-03
1942-10-15
1953-04-23
1958-04-17
1968-05-02
1992-02-27
1787-05-13
1822-10-21
1835-06-27
1840-05-29
1857-05-29
1866-05-29
1907-06-20
1917-12-20
1922-12-20
1941-12-20
1942-12-20
1953-12-20
1958-12-20
1968-12-20
1992-12-20
1822-03-13
1834-08-23
1839-05-03
1855-07-21
1865-07-09
1905-08-31
1916-11-29
1921-11-04
1940-11-16
1942-06-26
1953-02-27
1958-02-11
1968-03-16
1991-12-11

diploma, por jehona e trimris s tyre dekada me radh ua futi tmerrin n bark
ushtarve serb.." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 118-119)
10. GRACIAS A LA VIDA

Kadri Rexha: "N mbrmje shkonte n kinema. Me knaqsi t veant i
shikonte filmat me tematik nga historia e Greqis s Vjetr dhe nga ajo e Roms, ata
me tematik nga revolucioni meksikan dhe luftrat qytetare n Amerik. Sidomos n
prkim me gjendjen e tij shpirtrore, i plqenin edhe filmat spanjoll me tematik
sociale, ku rolin kryesor e luante aktori unak Hosolito. ...
Si kngtar Jusuf Grvalla interpretoi kng t njohura spanjolle dhe meksikane
q i msonte nga filmat dhe i prkthente n gjuhn shqipe. Kngt m t njohura t
repertorit t tij t asaj kohe ishin: Nn, dgjoje kngn time, El Koplero,
Malagenia, Granada e sidomos knga e tij e dashur Dielli i vendlindjes sime.
... Kngt e fazs s par q i interpretonte Jusuf Grvalla kryesisht jan kng
t njohura spanjolle, meksikane dhe paraguajane, t cilat n mesin ton kishin
deprtuar nprmjet radios dhe filmit. Kto kng emocionalisht lidheshin me fatin e
njeriut t vogl, t prbuzur dhe t robruar; me durimin, qndresn, ndrrimet dhe
me revoltn e ktij njeriu, gj q deri diku prkonin me realitetin e ashpr t Kosovs
dhe me shpresat e njeriut ton pr t ardhmen. Kngt n fjal Jusuf Grvalla i
adaptonte dhe i konkretizonte pr botn shpirtrore dhe at mendore t njeriut ton,
59
duke i prekur n mnyr diskrete, duke i shqipruar ato apo duke i rikrijuar ato deri n
at shkall, sa, si shprehej ai, mund t'i flejn fryms sime, fryms son.... Ndr
realizimet m t suksesshme t ksaj faze po i cektim kto: Nn, dgjoje kngn
time, El Koplero, Malagenia, La Kukuraia, Pepita, Kukuruku-ku
Paloma, Fluturimi i Kondorit, Dielli i vendlindjes sime, La Paloma, La
Bamba, Mendosino, Monja etj." (Fati i luleve, Prishtin 1993, faqe 68, 77 dhe
123-124)
GRACIAS A LA VIDA
Gracias a la vida que me ha dado tanto
Me dio dos luceros que cuando los abro
Perfecto distingo lo negro del blanco
Y en el alto cielo su fondo estrellado
Y en las multitudes el hombre que yo amo.
Me ha dado el sonido y el abedecedario
Con l las palabras que pienso y declaro
Madre amigo hermano y luz alumbrando,
La ruta del alma del que estoy amando.
Me ha dado la marcha de mis pies cansados
Con ellos anduve ciudades y charcos,
Playas y desiertos montaas y llanos
Y la casa tuya, tu calle y tu patio.
Me dio el corazn que agita su marco
Cuando miro el fruto del cerebro humano,
Cuando miro al bueno tan lejos del malo,
Cuando miro al fondo de tus ojos claros.
Me ha dado la risa y me ha dado el llanto,
As yo distingo dicha de quebranto
Los dos materiales que forman mi canto
Y el canto de ustedes que es el mismo canto
Y el canto de todos que es mi propio canto.
Gracias a la vida
Gracias a la vida
Gracias a la vida
Gracias a la vida.
Violeta Parra
60
___________________________________________________________________
Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit
1. Protesta e Aspirata
2. Lvizja e Jusuf Grvalls
3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls
4. T fala s'po na ojn asnjher
5. Nuk pyesin pr mimin e liris
6. Pa taktizime
7. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls
8. N rrethin e Shtutgartit
9. Luga dhe Lugina
10. Filharmonia e Jusuf Grvalls
11. Shokt dhe Jusuf Grvalla
12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls
13. Operacioni Barbarossa
14. Pa trazime
15. Skena
16. Jusuf Grvalla dhe Liria
17. Emr q u b tradit
18. Testamenti
19. Ilustrime
20. Vepra e Jusuf Grvalls
Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit
dhe timen n Komitetin Qendror."
____________________________________________________________________
XHAFER DURMISHI
61
GUSHT 2013

Testamenti

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Testamenti

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

XHAFER DURMISHI

1. PRONA E PAKUFISHME DHE PRONA E

2-2. Posedimi i menjhershm (ekskluziv)

2-3. Posedimi i mesm

2-5. Prona e patundshme

2-6. Prona mobile

2-7. Prona personale mobile (personal estate)

2-8. Pron tjetr mobile

2-9. Teoria e vlers s prons

2-10 Vlera e prdorimit

2-11. Vlera e kmbimit

4-1. T uroj trashgim t frutshm shqiptar

4-2. HUMBJA DHE FITIMI I TRASHGIMIS

forcat e errta t planetit, kapitalizmi, imperializmi dhe revizionizmi. Dhe kt natyr

5-1. Testamenti i Alfred Nobelit

5-2. Testamenti i Leninit

prmirsuar rrnjsisht aparatin ton dhe pr t br parandalimin e dukuris ku

5-3. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Ram Nikin

"'do t thot fjala v o j v o d ?

5-4. TESTAMENTI i SHKOLLS S UDB-s SERBE N EMR T

5-5. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Shkolln e UDB-s Serbe

cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr

5-6. Testamenti i Ibrahim Kelmendit pr Jusuf Grvalln

Tani ka shkruar nj reagim t gjat Xhafer Durmishi, ish-bashkveprimtar,

5-7. Testamenti i Jusuf Grvalls pr Ibrahim Kelmendin

.... Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr

shtruar ndaj meje, ka qen q lufta e organizuar e Lvizjes s Jusuf Grvalls t

N Dy Triumviratet e Perandoris Romake, t Parin (aleanca e fsheht politike

7-1. NUK SHT ZHVILLUAR KURRFAR AKTIVITETI

organizatave t tyre.(Qarkore interne lidhur me rastin e ish PKMLSHJ; Qershor 1983,

7-2. SPEKTAKLE DHE VRAPIME T MJERA

-Shefi i tanishm i familjes Grvalla

-Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher

LRSHJ Hasan Prishtina n Stamboll, pra nuk thirret m dega e LNKVSHJ-s,

-Sabri Novosella e przgjodhi Nuhi Sylejmanin

-Inferioriteti vandal i burrit t paprkulshm

Vrasja e trefisht, faqe 7- 8)

-Ishte i angazhuar n prgatitjen e Zrit t Kosovs

-Ai nuk prfillte asknd

heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ.

-Po ta dija se do t afirmohesha

-Internacionalizmi proletar i Shkolls s UDB-s dhe hienat sllave

rnda." (Atentatet, f.350-351)

-Shefi i tanishm i familjes Grvalla

Ibrahim Kelmendi: "Ditve n vazhdim Mirani nuk u kthye m n at shtpi dhe

-E kemi dshmin se si u b trashgimtar

-Uzurpuesit e zotshpillakut u imponuan si trashgimtar

Ibrahim Kelmendi: "M konkretisht, t zbatonin komandimet e "udhheqsit"

7-4. LVIZJA U SHUA ME VRASJEN E JUSUF GRVALLS

7-5. JUSUF E DONTE SE AI ISHTE BESNIK

...Kurse ti frikoheshe, se mos ai, Xhafari (Xhaferi) do ta zvendsonte! Prandaj

7-6. ASKUSH SMUND TA ZVENDSONTE DHE AS MUND TA

ZVENDSONTE DHE AS MUND TA ZVENDSOJ JUSUF

7-4. LVIZJA U SHUA NJ MUAJ PAS VRASJES S JUSUF

falnderua dhe n vazhdim i njoftoi t pranishmit se Shpendi ishte njeriu q ishte

7-8. KY BASHKIM KISHTE DHN KONTRIBUT T

shkputje n rast t shprbrjes s RSFJ-s." (Xhavit Haziri - nj hero i merituar,

7-9. PAS VRASJES S TYRE KA NDODHUR AJO Q KA

pushtuesve me t gjitha mjetet e mundshme, dhe ne arritm pak a shum ta plotsojm

7-10. SI TRIM I MIR ME SHOK SHUM

8. LUFTA PR FRON DHE FATI I FRONTEVE

8-1. LUFTA E MADHE CIVILE ABASIDE

Vrasja e tyre kishte kt qllim t mbrapsht

8-2. ANARKIA (THE ANARCHY)