Spirituele oorlog voering

Spirituele
oorlogvoering

JedMcKenna

samsara

Voorwoord van de uitgever

Oe cirkel is rond, de trilogie van Jed McKenna wordt met dit laat
ste deel afgesloten, en hoe!
Voor ons, als uitgevers, zijn in het bijzonder deze drie boeken heel
belangrijk.
Er is niemand die 'de waarheid' zo goed, en met zoveel humor,
onder woorden weet te brengen als Jed McKenna.
Zijn motto: 'Zoek zelf uit wat waar is' zou voor ons allen prioriteit
in ons leven moeten hebben.
Maggy Wishaupt heeft ons al jaren geleden attent gemaakt op de
boeken van Jed McKenna en wij willen haar bij deze bedanken
voor haar fantastische vertaalwerk en ongekende inzec.

Wij weten dat ze nagenoeg ieder woord op een goudschaaltje heeft

gewogen en veel research heeft gedaan naar de betekenis van Jed's

Wisefool Press 2007

vaak bijzondere taalgebruik.

Oorspronkelijke titel: Spiritual Wareface

Zonder Maggy hadden deze boeken, ook commercieel gezien,

Oorspronkelijke uitgave: Wisefool Press

Nederlandse vertaling: Samsara Uitgeverij bv 2009
Vertaling: Maggy Wishaupt
Omslagontwerp en lay-out: Studio 28, Hillegom
ISBN: 978-90-77228-80-7 I NUR 728

nooit bij Samsara kunnen verschijnen.

Voor haar is met het verschijnen van dit derde deel een levenswerk
volbracht.

Wij willen ook Annelies Ekeler, Rinus Groeneveld en Ida Kuiper

bedanken voor al die gevonden foutjes die wij over het hoofd had
den gezien.

ceerd worden zonder

Niets uit deze uitgave mag gereprodu
schriftelijke toestemming van:
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341, 1016 AZ Amsterdam
www.samsarabooks.com

Wim Zonjee & Wouter Schopman

Spirituele bijsluiter
Gelieve notitie te nemen van het onderstaande:
Door voorbij dit punt verder re lezen, erkent en accepteert de lezer
dar de staat van spirituele verlichting zoals hier beschreven, de zoe
ker/het aspirant slachwffer geen voordelen, gunsten, zegeningen
of speciale krachten zal opleveren en weinig of geen gelijkenis ver
toont met allerlei new age of oosterse varianten die onder dezelfde
naam wijd en zijd aan de man worden gebracht. Her is niet erg
waarschijnlijk dar een orgastische euforie, een extatische gelukza
ligheid, obscene rijkdom, een perfecte gezondheid, eeuwige vrede,
ten hemel kunnen stijgen, kosmisch bewustzijn, een schone aura,
astrale projectie, reizen in verschillende dimensies, buitenzintuig
lijke waarneming, toegang tot de akasha-k.ronieken, diepe wijsheid,
verstandig gedrag, een stralende gelaatsuitdrukking, alwetendheid,
almacht en her opengaan van het derde oog er her gevolg van zul
len zijn. Men moet niet verwachten dat chakra's op elkaar worden
afgestemd, in balans worden gebracht, opgeladen, andersom gaan
draaien of open gaan. Ook zal de koendalini-slang die opgerold in
het onderste deel van de rug ligt, niet gewekt, opgepord, aange
spoord, omhoog gebracht, of anderszins gemaltraiteerd worden.
Persoonlijke vooruitgang, persoonlijke waardering, persoonlijke
expansie, persoonlijke verheerlijking, persoonlijke bevrediging of
persoonlijke verbetering worden, ook niet impliciet, niet in het
vooruitzicht gesteld. Ook zullen gemakzuchtige, zelfzuchtige, nar
cistische, egocentrische en alleen op eigenbelang gerichte mensen
er weinig voldoening in vinden. De lezer gelieve er niet van uit te
gaan dat hem of haar een beloning, extase, macht, bevrijding, ver
lossing, rijkdom, vergeving, of eeuwige rust in een hemels verblijf
te wachten staan. Ook valt het niet te verwachten dat het bewust
zijn zal stijgen, veranderen, omslaan, of getransformeerd, gerrans
poneeri. getransfigureerd, getransmuteerd, getranscendeerd of ge
transmigreerd zal worden.

De aanschaf of het bezitten van dit boek verleent geen toegang rot

niet beperkt tot, boeddhisme, kaballa, hindoesme, soefisme, tao

idyllische of mythische rijken waaronder, maar niet beperkt tot,

sme, gnosticisme, islam, jodendom, christendom, heidendom, oc

Atlantis, de Elysische velden, de tuin van Eden, de hemel, luilek

cultisme, de leer van Zararhoesrra, wicca, yoga, tai chi, feng shui,

kerland, het nirwana, het paradijs, het beloofde land, Shambala,

vechtkunst, roverkunst of necromantie.

Shangri-la of Utopia.
De zoekerfhet aspirant slachtoffer heeft hoegenaamd geen spiri
In dit boek wordt op uitgebreide schaal gebruik gemaakt van ver

tuele of new age parafernalia, snuisterijen of talismannen nodig,

gelijkingen en symbolen. De woorden vampier, zombie, rups, vlin

waaronder, maar nier beperkt

der, droomstaat enzovoorts, zijn figuurlijk bedoeld. Raadgevingen

stenen, zaden, kralen, schelpen, wierook, kaarsen, aroma's, bellen,

tot,

kristallen, edelstenen, gewone

aan de lezer zoals van een wolkenkrabber springen, in een razende

gongs, windorgels, altaren, afbeeldingen of beeldjes van heiligen.

vuurzee stappen, zich ritueel ontdoen van zijn ingewanden, of in

Speciale kleding, juwelen, opsmuk, tatoeages en andere modeac

een bad met zoutzuur gaan liggen, behoren niet letterlijk re worden

cessoires zijn geen vereisren voor het gestelde doel.

genomen. De lezer gelieve zich er rekenschap van te geven dat zijn

of haar hand afhakken, zijn of haar oog uitrukken of zijn of haar
hoofd afhouwen lichamelijk letsel tot gevolg kan hebben.

Het is niet nodig voor een zoekerfaspirant slachtoffer om een van

de vele methodes en technieken die tot verlichting leiden, roe re
passen, waaronder, maar nier beperkt tot, meditatie, naar kaar

Door het zoeken naar en bereiken van spirituele verlichting ris

sen staren, her reciteren van mantra's, zich onderwerpen aan een

keert men her verlies van het volgende: zijn of haar ego, identiteit,

goeroe, op n been staan, uitputrende pelgrimstochten, vliegen

menselijkheid, gezond verstand, vrienden en kennissen, baan, huis,

zonder hulpmiddelen, pillen, ademhalingstechnieken, vasten, door

kinderen, auto, geld, juwelen, respect, tijdsbesef, gevoel een plek

woestijnen trekken, zelfkastijding, stilte betrachten, seksuele uit

in de ruimte in te nemen, strikt onderhevig zijn aan de normale

spattingen of seksuele onthouding.

natuurwetten, en een doel om voor te leven.

De zoekerfher aspirant slachtoffer heeft niets aan bepaalde spiri
Spirituele verlichting zoals die hier ter sprake komt is een proces en

tuele krachten, kunsten of vaardigheden, waaronder, maar niet

het resultaat van de eigen vrije wil. Er is geen vertrouwen nodig in,

beperkt rot, astrologie, numerologie, waarzeggerij, tarot of runen

of de medewerking nodig van een god of godin, Satan, lichaamloze

lezen, mandala's maken, vuurlopen, paranormale chirurgie, au

entiteiten (engelen of demonen), goeroes, swami's, zieners, wijzen,

tomatisch schrift, channelen, piramidekracht, telepathie, helder

heilige mannen, priesters, leraren, filosofen, feen, aardmannetjes,

ziendheid, lucide dromen, droomduiding, buitenzintuiglijke waar

elfjes, kabouters (en andere sprookjesfiguren) of wat voor tussen

neming, levitatie, bilocatie, psychokinese of zien op afstand. Verder

persoon of instantie dan ook die niet berust op de eigen autoriteit.

zijn trucs, acrobatische toeren of huzarenstukjes zoals boogschieten

vanaf een rijdend paard, zich blootsrellen aan hevige kou, levend

Methodes en eigenschappen die uitgaan van het hart en die over

begraven worden, as of juwelen materialiseren, over vuur of glas

het algemeen worden beschouwd als het wezen van spirituele ver

scherven lopen, op glasscherven of op een spijkerbed liggen, het

lichting, zoals liefde, mededogen, verdraagzaamheid, goedheid, on

doorboren van gezicht of armen, dingen tevoorschijn toveren en

verstoorbaarheid en een vredige gemoedsrust worden in dit boek

trucs met rouwen, wat betreft verlichting zoals hier behandeld, van

gezien als daarmee in strijd, misleidend en niet ter zake doende.

nul en generlei waarde.

Het is niet nodig dat een zoekerfaspirant slachtoffer spirituele oe

De confrontatie met persoonlijke demonen, het onder ogen zien van

feningen doet of zich wendt tot geloofssystemen waaronder, maar

diepgewortelde angsten en her stap voor stap ommantelen van de

persoonlijke identiteit kan leiden tot hartkloppingen, hoge bloed

druk, evenwichtstoornissen, bewegingsstoornissen, een bleke ge
laatskleur, een slappe huid, verlies van haren en tanden, gebrek aan
eetlust, slapeloosheid, incontinentie, trillingen, oververmoeidheid,
kortademigheid, kokhalzen, brandend maagzuur, een slechte spijsver
tering, slechte adem, diarree, vetzucht, psoriasis, zweten, zwellingen
en flauwvallen. De emotionele ontreddering die gepaard gaat met de
ontdekking dat men zelf een verzonnen personage in een toneelstuk
is, kan resulteren in gevoelens van verlatenheid, weltschmerz, licht
geraaktheid, boosheid, vijandigheid, wrok, uitzichtloosheid, zwaar
moedigheid, sucidale wanhoop, ziekelijke neerslachtigheid en het
benauwende gevoel dat het leven geen enkele zin heeft.
De zoeker/het aspirant slachtoffer wordt erop gewezen dat het be
studeren van vroegere cultmen, reizen naar verre landen of het leren
van vreemde talen van geen enkel nut is en dat voor het begrijpen
en bereiken van spirituele verlichting zoals hierin beschreven, er
geen betere plek is dan hier, en geen beter moment dan nu.
Dit boek is niet bestemd voor menselijke consumptie. Indjen het is
ingeslikt, probeer dan over te geven en roep onmiddellijk medische
hulp in. Vermijd het plaatsen van dit boek in lichaamsopeningen.
Dit boek veelvuldig in de mond, ogen, oren, neus, vagina of rec
tum stoppen kan onooglijke uitstulpingen en een pijnlijk, brande
rig gevoel tot gevolg hebben. Als de symptomen aanhouden dient
er een arts te worden geraadpleegd.
Alle in dit boek beschreven personen, plaatsen en gebeurtenissen
zijn volledig verzonnen, voor zover dit boek en het universum
waarin het bestaat k volledig is verzonnen. Iedere gelijkenis met
werkelijk bestaande personen, plaatsen en gebeurtenissen is enkel
en alleen het resultaat van een gelijkenis met werkelijk bestaande
personen, plaatsen en gebeurtenissen.
Tijdens het maken van dit boek is er niet met dolfijnen gezwom
men. Het verwijderen van deze bijsluiter is onwettig voor zover
het in strijd is met de wet. Batterijen zijn niet ingesloten. Wees
voorzichtig met wat u wenst. Jed McKenna actiefiguur is los ver
krijgbaar.

Dit boek is opgedragen aan

Ken Kesey

Inhoud

Belangrijke momenten in de geschiedenis

van verlichring

17

Tijdloze tijd en ruimteloze ruimte

33

De hele waarheid

45

Een overzicht van begrippen

51

Een korte vooruitblik

69

Leven in de droom

81

Imago

97

Utopia

113

Dystopia

115

Myopia

117

Big Mac

129

Deze zin is fout

145

Alles is waarheid

161

In het koninkrijk der blinden

163

Onloochenbare bestemming

183

Actrice zonder rol

197

Een belezen nitwit

213

Spirituele dissonantie

229

Het mysterie van ontwaken

245

Doodgewone superkrachten

267

De kracht van bidden

287

De beste van alle mogelijke werelden

301

De driepoot van de begoocheling

311

Alternatieve mensen

327

Carnavalesk

339

Postnatale periode

357

Casus belli

381

Kome wat komen moet

401

Grafschrift voor een vriend

423

Eendengekwaak

425

De demonentemmer

439

Memento Mori

459

Zijn of niet zijn

477

Het ultieme taboe

485

Het eenvoudigste wat er bestaat

495

Epiloog

519

Bibliografie

526

Verlichting heeft mij werkelijk

niets opgeleverd.
Boeddha

Belangrijke momenten in de
geschiedenis van verlichting
Als we ons realiseren dat we allemaal gek zijn,
verdwijnen alle mysteries en is het leven ontraadseld.
Mark Twain

oeveel spirituele boeken beginnen met een ach

tervolgingsscne? En hoeveel waarin de verlichte

schrijver van het boek achterna gezeten wordt door de

politie?
Over die vragen zat ik na te denken terwijl ik steeds
meer patrouillewagens aan zag komen rijden om zich
aan te sluiten bij de achtervolging. Een paar politiewa
gens reden langzaam door de donkere straten van de
buurt achter mij, terwijl ze met hun zwaailichten langs
de huizen en erven schenen.
Ik was, buiten het seizoen, op vakantie in New Eng
land. De stad bezat twee grote luxehotels met jachtha
vens, restaurants, bars, zwembaden, golfbanen enzo
voorts. Dertig kilometer verderop lagen een paar ski
heuvels, maar daar kwamen geen hordes wintersporters
op af. Trouwens, het was bijna april, het begon al warm
te worden en alles was inmiddels gesloten. In het stadje
waren veel cafs, en wat de plaatselijke politie normaal

17

gesproken het meeste bezig hield was het afhandelen

afstand van mijn huis lag, waren nog een paar goede

van incidenten veroorzaakt door alcohol en dronken

maar niet al te drukke restaurants open. Mocht ik iets

bestuurders.

nodig hebben dat niet in het stadje te krijgen was, dan

Ik was dichtbij genoeg om ongeveer de helft te verstaan

kon ik naar een middelgrote universiteitsstad op een

van wat de smerissen zeiden op de plek waar ze zich

uur rijden hier vandaan. Mijn huurcontract liep over

verzameld hadden en waar de hele toestand bijna een

twee dagen af. Daarna zou ik mijn spullen in een rugzak

uur eerder was begonnen. Ik kon wel iets opvangen van

en een kledingtas stoppen en weer verder trekken. Twee

wat ze in hun radio's zeiden, maar door het gekraak niet

keer per week kwam een meisje het huis schoonmaken,

de antwoorden. Er was geen echte noodtoestand, en dat

dus zelfs daar hoefde ik me geen zorgen over te maken.

had hen in verwarring gebracht. Noodtoestanden ko

Alles was dus dik in orde, ik had niets te klagen.

men hier nauwelijks voor. Ik betwijfel of een van deze

Waar ik hierna naar toe zou gaan zou ik nog wel zien.

agenten ooit plichtshalve een wapen heeft getrokken.

Ik had mijn paspoort bij me en een heel interessante

De politie fungeerde hoofdzakelijk als veiligheidsdienst

uitnodiging voor een verblijf ergens in Mexico, maar

voor de hotels en de honderden vakantiehuizen en bui

ik kon overal ter wereld naar toe gaan en daar een paar

tenverblijven die opeengepakt in de heuvels rond het

maanden blijven. Ik had nog geen beslissing genomen.

meer lagen. Ze zouden niets op me aantreffen: geen

Dat was dus mijn situatie toen ik in het donker met

horloge, geen portefeuille, geen geld. Ik was alleen maar

mijn rug tegen een boom zat vlak bij het op een heuvel

naar buiten gegaan voor een wandelingetje en had niets

gelegen stadspark en naar de geagiteerde politiemensen

bij me gestoken. Het huis dat ik had gehuurd had ik niet

keek die bedrijvig heen en weer liepen. Ze stonden op

afgesloten, dus ik had ook geen sleutel meegenomen.

het parkeerterrein waar de hele toestand was begonnen

Ik huur graag buiten het seizoen een huis in een va

en keken op plattegronden, ondertussen proberend vast

kantieoord. Dan is het er nooit druk en je krijgt voor

te stellen wie ze aan het achtervolgen waren en waarom.

weinig geld het beste van het beste. Er wordt niet meer

Op beide vragen konden ze geen antwoord geven.

gewaterskied of gezeild, maar dat soort vakantiegenoe

Het was donderdagavond. Of eigenlijk vrijdagoch

gens hoeven voor mij sowieso niet. Skioorden in de

tend, n uur. Ik was wat gaan wandelen, zoals ik al

zomer en badplaatsen in de winter zijn me altijd goed

vaker 's nachts had gedaan. Eerst naar de haven, daarna

bevallen. En daarom was ik nu hier. Ik had voor drie

een stukje langs het zandstrand, toen over een hek ge

maanden een prachtig huis gehuurd tegen een prijs die

klommen en wat door de stad gelopen en de etalages in

in het hoogseizoen het achtvoudige zou zijn geweest. Er

de verlaten straten bekeken. Vervolgens heb ik door de

waren weinig buren, haast geen verkeer en nauwelijks

buitenwijken gelopen waarbij ik huizen vermeed waar

kinderen of honden, het was er rustig en er was veel pri

van ik wist dat er een hond zou gaan blaffen of buiten

vacy. In de slaperige stad die op een korte, prettige loop-

lichten met sensoren zouden aanspringen. Daarna ben

18

19

ik langs de heuvel naar beneden gewandeld, terug naar

en me laten gaan. Voor zover ik er al over nadacht, was

het pad langs het meer dat naar mijn eigen buurt en mijn

dat zo ongeveer wat ik dacht. Maar zo ging het dus niet.

huis voerde. Vlakbij was een bekend caf, daarna een

Niemand kwam achter me aan. Nog niet.

stukje weg langs het meer met aanlegsteigers en een paar

Ik holde de stenen trap op naar het stadspark. Ik was

houten keten, vervolgens kwam er een parkeerplaats en

enigszins teleurgesteld toen ik zag dat ze me niet ach

een grasveldje. Toen ik het grasveld overstak zag ik een

terna zaten, dus ik liep een stukje terug om te kijken

paar jongens staan op het loopbruggetje dat het parkeer

wat er beneden gebeurde. Een derde patrouillewagen

terrein en de weg langs het meer met elkaar verbond. Ze

kwam al aanrijden. De jongens hadden ze wel aange

waren een jointje aan het roken en ze schrokken een

houden. Ze stonden druk met hen te praten en te wij

beetje toen ik naderbij kwam. Ik wuifde en glimlachte

zen naar de trap die ik had genomen en naar de plek

naar hen. 'Ik hoef er alleen maar even langs, jongens,'

vanwaar ik hen gadesloeg. Misschien hadden ze toch

zei ik, waarop ze zich omspanden. Toen werden ze weer

nog belangstelling voor me. Toen twee van de agenten

zenuwachtig. Ik draaide me om en zag waarom. Op nog

terugliepen over de loopbrug in de richting van de ste

geen zestig meter van ons vandaan kwamen, duidelijk

nen trap en ze met hun zaklampen in het rond sche

in onze richting, twee patrouillewagens aanrijden.

nen, concludeerde ik dat dit inderdaad zo was. Tijd

'Shit!' riep een van de stonede jongens uit. 'Weg

wezen!'

om er vandoor te gaan.
Ik liep de weg op en begon naar huis te rennen. Toen

De twee smerissen waren inmiddels uit hun auto's

besloot ik eieren voor mijn geld te kiezen en te probe

gestapt en liepen op ons af, terwijl ze met hun zaklam

ren er nog iets leuks van te maken. Ik was benieuwd in

pen in het wilde weg om zich heen schenen. In een flits

hoeverre ze me echt wilden vinden. Ik dook weg ach

van inspiratie, kenmerkend voor een verlichte meester,

ter een paar hagen en kwam uit op een priv oprit. V ia

slaakte ik een gil als een meisje en rende weg.

de bumper van een bestelbusje dat daar stond en een

Ik had er niet over nagedacht, het leek me gewoon

rotsachtige muur klom ik naar het platte dak van een

grappig om te doen. Ik dacht echt dat ze me binnen de

garage. Dat stak ik over en klom over een afrastering

kortste keren te pakken zouden krijgen, meer niet. Ik

van meer dan drie meter hoog naar de veranda aan de

verwachtte nog een halve minuut van mijn vrijheid te

zijkant van een ander huis. In dit gebied liep alle bebou

kunnen genieten voordat een allesbehalve geamuseerde

wing vanaf de oever van het meer langzaam omhoog:

smeris mij buiten adem met mijn hoofd naar beneden

twee rijen huizen, dan een smalle straat, daarboven weer

op het grasveld zou drukken. Ik was alleen maar aan het

twee rijen huizen enzovoorts. Om het uitzicht op het

wandelen, ik heb geen strafblad, ik had niets in mijn

meer zo weinig mogelijk te belemmeren waren de gara

zakken of in mijn lichaam wat niet deugde, dus zouden

ges en schuurtjes met hun platte daken laag gehouden

ze

20

me alleen maar zeggen wat voor een klerelijer ik was

en stonden er weinig bomen.

21

De gebouwen en houten hekken waren allemaal wit ge

langs een binnenplaats, over een steunmuur, langs een

schilderd. De maan stond helder aan de hemel. Toen ik

hek, over een veranda, stak een straat over, rende toen

vanaf het meer drie huizenrijen en n straat hoger was

in een opwelling terug de heuvel op, een straat in, langs

gekomen, stopte ik om te kijken wat er beneden mij ge

een paar hagen, een oprit op, om een huis heen, over

beurde. Ik vermoedde dat de politie nu vlak achter me

een laag hekje, door een tuin in winterslaap en weer

was en dus was mijn geintje, voor zover je van een gein

een straat in, om tenslotte te belanden op een auto

tje kon spreken, voorbij. Met geen mogelijkheid zou ik

bandschommel waar ik een paar minuten zat te hijgen

mijn kinderachtige gedrag kunnen verklaren. Misschien

als een hond. Toch had ik nog steeds niets verkeerds

zouden ze me dreigen met een psychiatrisch onderzoek

gedaan, althans niet formeel. Ik had van geen enkele

of zo, of me een flinke waarschuwing geven, waarna we

smeris het bevel gehoord om stil te blijven staan. Van

allemaal weer konden overgaan tot de orde van de dag.

uit de auto met de koplampen had er iets geklonken

In plaats daarvan zag ik dat de smerissen nog steeds bij

dat leek op een bevel, denk ik, maar ik had niet kun

het meer waren en met hun zaklantaarns in de struiken

nen zien dat het de politie was omdat ik verblind was

en botenhuizen schenen. Ze waren zelfs nog helemaal

door de lichten. Ik betwijfel of iemand in Mayberry

niet in de buurt.

on-the-Lake dit excuus ook maar enigszins serieus zou

Het is uit met de pret, dacht ik teleurgesteld. Het was

nemen, maar ik vond het grappig te bedenken dat ik

echt niet mijn bedoeling geweest om weg te lopen, en

in feite het slachtoffer was - iemand die geen enkele

nu wist ik niet meer wat ik moest doen. Ik kon in drie

schuld trof en die ten onrechte werd beschuldigd en

minuten naar mijn huis lopen. In plaats daarvan begon

genadeloos werd opgejaagd en in de hoek gedreven

ik terug te lopen naar de stad via een straat waar ik goed

door de mannen van de wet.

kon zien wat er zich beneden afspeelde. Toen ik bij een

Toch moest het allemaal ergens toe leiden.

bocht in de weg kwam die naar een mooi, hooggelegen

Ik kon horen dat er van alles aan de gang was; er

uitzichtpunt liep, schenen er plotseling een paar felle

klonken stemmen, ik hoorde auto's, het gekraak van de

koplampen in mijn ogen en via een luidspreker werd

radio, maar ik had geen idee wat er gebeurde. Ik was

er een bevel gebruld dat ik niet goed kon verstaan, ver

hoogst verbaasd dat er een auto stond geparkeerd die

moedelijk een oproep om niet weg te rennen.

kennelijk voor mij was bedoeld. Ik had gedacht dat deze

Dus rende ik weg. T ja, waarom eigenlijk? De lam

escapade zijn einde naderde, en nu waren ze bezig een

pen hadden me laten schrikken, ik dacht dat de hele

vangnet voor me te spannen. Ik vroeg me af hoeveel

toestand afgelopen was, en eerlijk gezegd had ik er in

andere mensen er nog bij betrokken waren. Volgens mij

middels genoeg van. Met gebruikmaking van de enige

had deze stad niet eens zes politieauto's. Op een gewone

superkracht die ik tot mijn beschikking heb, de zwaar

donderdagavond patrouilleerden er hoogstens twee of

tekracht, vloog ik naar beneden naar een kleine oprit,

drie. Was ik toevallig net op de auto gestoten die erop

22

23

uit was gestuurd om de geheimzinnige hardloper te

waar de weg langs het meer, vanaf de zomerhuisjes, naar

vinden, of waren er meer? Ik was nog steeds zo dicht

de dure villa's liep, waardoor ze die ontsnappingstoute

bij mijn huis dat ik alleen maar een paar straten over

afsneden. Beneden bij de parkeerplaats waar eerder de

hoefde te steken en binnen vijf minuren een bad kon

politieauto's zich verzameld hadden, kon ik door de

nemen, maar dat berekende een soort open einde en dat

bomen lamplicht en metaal zien flikkeren, maar verder

voelde niet goed.

niets bijzonders. Op dat moment ongeveer schoot het

Er was een redelijk mooie boomhut op het erf waar

- wel wat laat - door me heen dat ik geen idee had

ik zonet nog de ninja had uitgehangen. Ik probeerde

van wat ik aan het doen was. Ik ontspande me in een

even de ladder uit en klom naar het onderste gedeelte,

ligstoel van teakhout die ondanks het ontbreken van de

waar ik me goed kon verbergen. Ik hoorde grind kraken

bijbehorende kussens toch nog heel comfortabel was,

en zag een patrouillewagen met lichten uit en ramen

en dacht na over de idiote toestand waarin ik verzeild

open langzaam speurend voorbij rijden. Ik dacht aan

was geraakt. Ik moest lachen en keek naar de sterren en

de bekende truc waarbij je iets in een andere richting

ik liet een diep gevoel van tevredenheid door me heen

gooit zodat je achtervolgers de verkeerde kant op gaan,

stromen. Dit is mijn leven, dacht ik. Ik spreek en schrijf

maar daar zou ik zelf niet intrappen, en ik betwijfelde

over spirituele verlichting, ik reis veel en woon op inte

of de anderen dat dan wel zouden doen. Trouwens, de

ressante plekken, ik ben op de vlucht voor de politie,

bestuurder had zijn schijnwerper niet eens aangezet, het

klauter illegaal op balkons van vreemden en kijk naar

enige wat hij deed was langzaam rijden en luisteren.

Op mijn wandelingen had ik de buurt hier vrij aardig
leren kennen. Ik wist welke huizen buitenlichten met

een hemel met miljoenen sterren. Dit is mijn mesjogge

en fantastische leven en niemand zou zich een beter le
ven kunnen wensen.

sensoren en welke huizen een mooi uitzicht hebben. Ik

Ik lag daar ongeveer een kwartier - misschien was ik

was maar op een paar honderd meter van een groot huis

ook wat weggedoezeld - tevreden en geamuseerd. Het

vandaan waar je vanaf het balkon een van de mooiste

was een geinige avond geweest, een leuk einde van mijn

uitzichten op het meer en op de stad hebt.

verblijf, aangezien ik hier binnenkort weg zou gaan. Ik

Ik klom uit de boom en rende een stukje door de

besloot terug naar huis te lopen, een douche te nemen

straat, daarna door de hoofdstraat waar alle zijstraten

en te gaan slapen. Ik stond op en rekte me uit. Ik was

van de stad op uitkwamen, en zo naar het huis met het

lekker afgekoeld en ik wilde zo gauw mogelijk naar mijn

mooie uitzicht. Via een brandtrap bij de deur aan de

warme huis, maar op dat moment werd er een felle lamp

achterkant klom ik naar het balkon, dook weg achter de

op mij gericht. Het licht scheen heen en weer, en bleef

balustrade en keek of ik iets kon zien.

toen op mij gefixeerd.

Ik zag een politieauto die langzaam door de straten

'Stelletje idioten,' ging er door mijn slaperige hoofd,

reed en een andere die geparkeerd stond op de plek

'weten ze dan niet dat ons spelletje afgelopen is? Ik wil

24

25

alleen nog maar naar huis. Over en uit. Bedankt hoor

jongens, het is leuk geweest!'
Maar blijkbaar wisten ze dat niet. Ze dachten dat we
nog steeds aan het spelen waren, maar erg speels kwa
men ze niet over. Ze leken me eigenlijk nogal serieus.
Er werden bevelen rond geschreeuwd en er klonk grote
mensentaal. Mijn delicate toestand van innerlijke har
monie was verstoord en daar gingen we weer.
Ik liep langs de veranda aan de zijkant van het huis,
stak een erf over, klauterde over een steunmuur en liep
in de richting van de hoogst gelegen straat. Daar stopte
ik om te horen of er een politieauto aankwam. De auto
stond dusdanig geparkeerd dat ze eerst moesten draaien,
of een omweg moesten nemen om uit te komen in de
straat waar ik mij bevond. Hoe dan ook, ze waren op
weg hier naartoe, dus ik draaide me om en liep terug
langs de zijkant van het huis, over de veranda en naar
de brandtrap, vanwaar ik goed te zien was. Ik had een
lichtgekleurd jasje aan dat in het maanlicht bijna licht
gevend was, dus ik trok het uit en propte het weg achter
een haag, waar ik het morgen weer zou kunnen oppik
ken, mocht morgen berhaupt nog komen.
Inmiddels hoorde ik gepraat uit politieradio's en ik
kon zien en horen dat nog meer auto's mijn richting uit
kwamen. Het drong tot me door dat er ook radioge
luid afkomstig was van agenten te voet. Ik tuurde in het
donker en kon het licht van zaklampen zien die dichter
bij waren dan mij lief was.
Ik rende verder langs de weg, dicht langs de kant
van de opritten en heggen. Dat geren begon me te ver
velen en bovendien zat er geen enkele strategie achter,
dus ik stopte en dacht na over wat ik kon doen. Ik was
26

inmiddels afgesneden van mijn huis, een bad nemen en

naar bed gaan was niet langer een optie. Ik zou kunnen
stoppen met spelen, ergens gaan zitten en wachten tot
ze eraan kwamen en hopen dat ik in mijn lekker warme
bed zou liggen voordat de zon opkwam. Ik stond na te
denken over wat ik zou doen, wachtend totdat het juiste
antwoord zich kenbaar zou maken, toen vijftien meter
verder een smeris uit een bocht kwam lopen. Daar was
het juiste antwoord.
Hij zag me niet, dus ik liep op mijn tenen naar een op
rit en klauterde via een trap aan de zijkant van een garage
naar een plat dak dat bedekt was met grind. Er liep een
opstaande rand van ongeveer een halve meter hoog om
heen. Daar kon ik me achter verschuilen en de toestand
beneden gadeslaan. Ik kreeg de smeris in het vizier. Hij
zwaaide van links naar rechts met zijn zaklamp, langs de
opritten, onder struiken en in bomen. Er klonk radioge
luid dat ik niet kon verstaan, maar ik meende het woord
'regio' op te vangen, wat me enigszins zorgen baarde. Ik
besefte opeens dat ze voor dit gedoe lokale politiemen
sen uit hun bed belden en de politie uit de regio aan het
optrommelen waren. Dat leek me enigszins overdreven,
maar mij hadden ze niets gevraagd.
Ik had een prima schuilplaats, maar van boven en
van achteren was ik goed te zien, dus moest ik daar weg.
Toen de smeris voorbij was gelopen, klom ik terug naar
beneden en volgde hem. Dat leek een goed idee totdat
ik, me niet realiserend dat hij opeens stilstond, te dicht
in zijn buurt kwam en een knisperend geluid op het
grind maakte. Hij zwaaide zijn zaklamp naar mij toe,
blafte een bevel, en opnieuw dook ik weg. Ik storm
de dwars door een haag, langs de zijkant van een huis
27

en langs een steunmuur van bielzen die zich langs een

aantal huizen slingerde. Tien meter van mij vandaan
ving de smeris me in zijn lichtstraal. Ik dook weg in

Als ik niet weet wat ik moet doen, doe ik niets, en dat

de volgende straat en kwam uit bij een rodelbaan: een

deed ik nu dus ook. Ik zat toe te kijken zonder dat ik

zestig meter lange glijbaan waar je in de winter vanaf

probeerde me te verbergen of door te gaan met spelen.

kon glijden naar het bevroren meer, met daarnaast een

Dit hele avontuur was ongeveer een uur geleden be

trap waar je weer omhoog kon klimmen. Me afvragend

gonnen. Daar beneden op het parkeerterrein stonden

welke kam ik op moest, bracht een bumpersticker op

vier politieauto's en andere reden af en aan. De politie

een vlakbij geparkeerde auto me op een idee. 'Wat zou

uit de regio deed nu ook mee en ik had opgevangen dat

Jezus doen?' las ik, en het antwoord kwam in een flits.

ze de politie van de staat wilden optrommelen, maar

Hij zou het deksel van een vuilnisvat grijpen en daarop

het was duidelijk dat ze niet nog meer overhoop wil

over de houten glijbaan naar het meer en de vrijheid

den halen zonder dat ze wisten wie ze achterna zaten of

suizen. Natuurlijk zal Jezus ook wel een veel betere ziek

waarom.

tekostenverzekering gehad hebben dan ik.

Het bevreemdde me en bedroefde me enigszins dat

In plaats daarvan rende ik terug naar her park op

de smerissen er geen plezier in hadden. Ik weet van

de heuvel. Daar zou ik kunnen zien hoe de zaak zich

mezelf dat ik belachelijk weinig van mensen af weet,

verder ontwikkelde en dan besluiten wat ik moest doen.

maar ik begreep echt niet waarom ze zo van de kaart

Ik kwam ongedeerd aan, ging onder een boom zitren

leken. Het was een prachtige avond: er waren veel ster

en keek naar het schouwspel beneden terwijl ik weer op

ren, er stond een mooie maan en er waaide een prettig

adem kwam.

briesje. Ze waren buiten allerlei politiedingen aan het

Misschien denk je dat een verlicht meester een stra

doen: door donkere straten dwalen met zaklantaarns en

lend voorbeeld van waardigheid en sereniteit behoort te

pistolen, op zoek naar de een of andere geheimzinnige

zijn, iemand die beschikt over een bewonderenswaardig

onverlaat. Met plattegronden en microfoons spelen en

zelfvertrouwen en een bepaald soort verfijning waaruit

zoekstrategien uitzetten. Een levensechte klopjacht.

liefde en mededogen spreekt en van wie altijd een zekere

Een aangename afwisseling van de dagelijkse routine

kalmte en onverstoorbaarheid uitgaat, kortom een bo

van vechtpartijen in cafs en dronken mensen achter

venaards wezen dat immuun is voor de onbeduidende

het stuur. Ik kon niet zien wat er dan niet leuk was aan

problemen en ergernissen van het dagelijkse leven. Dat

het hele gebeuren, maar zoals ik al zei, ik begrijp niet

was ook mijn idee toen ik tegen die boom zat en be

veel van mensen. Hoe dan ook, blijkbaar vonden ze er

dacht in wat voor een absurde situatie ik zat.

niets aan.

'Nou,' mompelde ik, 'dit kun je nou niet bepaald

verlicht noemen.'
28

Nadat ik een paar minuten had zitten toekijken en

piekeren, had ik er opeens genoeg van en vroeg innerlijk
29

aan het universum wat ik moest doen. Onmiddellijk

kwam er een duidelijk antwoord. Ik hoorde de leiding
gevende agent van de regiopolitie zeggen dat het tijd
was om honden in te schakelen. Een van zijn mannen
liep weg om het bericht door te geven. Daar had ik mijn
antwoord. Zo ver hoefde ik de zaak nou ook weer niet
te laten escaleren, dus ik stond op, klopte me af en liep
naar beneden om me voor te stellen.
'Hoi jongens,' zei ik, hun tactiekbespreking boven
een plattegrond onderbrekend, 'ik denk dat ik de vent
ben die jullie zoeken.'
Plotseling zag ik pistolen. Heel veel pistolen.
Ik werd bevolen mijn handen op de kap van de dichtst
bijzijnde patrouillewagen te leggen. Rechts van mij ver

onmiddellijk en pijnloos zou ik een fantastisch amusant

einde geleverd krijgen.
Was het dit waar het vanavond om draaide? Was het
mijn tijd? Ik zag hoe perfect de omstandigheden wa
ren en ik nam waar hoe de impuls om het genereuze
aanbod van de smeris te accepteren vanuit de diepte
omhoog schoot en zo dicht bij de oppervlakte kwam
dat de eerste uiting ervan, lachen, zich inderdaad al ma
nifesteerde. Maar toen kwam, vreemd en onverklaar
baar genoeg, een of ander instrument of mechanisme
russenbeide en brak het op handen zijnde draaien van
mijn hoofd, waarvan ik de aanzet al in mijn schouders
voelde, af. In plaats daarvan zei ik eenvoudigweg:
'Okidoki.'

scheen een dikke smeris van middelbare leeftijd met ser

geant strepen. Hij bracht zijn pistool op dertig centime
ter van mijn hoofd en zei met een trillende, bloedserieuze
stem: 'Pas op, klootzak. Als je ook maar n klotecenti

Hoeveel spirituele boeken beginnen zo?

meter beweegt blaas ik die klotekop van je weg.'

Zo'n aanbod krijg je niet elke dag.
En nu komt het leuke: ik bewoog niet. Dit vind ik
van heel die episode eigenlijk het interessantste en het
meest de moeite waard om te vertellen. Ik had zeker
de neiging om te bewegen. Door die neiging begon ik
zelfs al te lachen, maar op de een of ander manier wist
ik de beweging zelf te stoppen. Ik lachte niet om de
agent of vanwege de melodramatische of absurde kant
van de zaak, ik lachte omdat ik onverwachts, maar heel
duidelijk, geconfronteerd werd met mijn einde. Geen
gedonder, geen ongemak, en met nog minder moeite
dan het uitdraaien van een lichtknop. Ik hoefde alleen
maar mijn hoofd om te draaien en Boe! te roepen, en
30

31

Tijdloze tijd en ruimteloze ruimte

Soms komt het universum op mij oneindig vreemd en
ongewoon over. Dan kijk ik ernaar met een mengeling van
angst en verrukking. Ik ben er los van, alsofik er enigszins
buiten ben geplaatst. Ik kijk en zie beelden: schepsels die zich
voortbewegen in een soort tijdloze tijd en ruimteloze ruimte
en die geluiden voortbrengen in een soort taal die ik
niet langer begrijp ofzelfi maar registreer.
Eugne Ionesco

e rest van de avond en vroege ochtend waren

een anticlimax, maar niet vervelend. Niemand

was mij slecht gezind en ik werd niet behandeld als de

roekeloze idioot waar ze me wel voor gehouden zul
len hebben. De brigadier had de pest in, in de eerste
plaats omdat hij de openbare aanklager uit zijn bed
moest bellen om een aanklacht tegen me in te kunnen
dienen. Het pijnlijke was namelijk dat ik tot ieders
verbazing niets illegaals had gedaan. Dat maakte ech
ter niet uit, er was geen sprake van dat ze me zouden
laten gaan zonder aanklacht. Ik zag dat ze de grootste
moeite hadden iets te bedenken, dus verzekerde ik hen
dat ik binnenkort hier weg zou gaan en niet zou terug
keren voor een rechtszitting. Dat leek hen enigszins
gerust te stellen.

33

Toch zat ik nog vier uur vast op het politiebureau, ter

Dat vond ik prima. Ik begon slaap te krijgen.

wijl zij alles aan het uitzoeken waren. Het ging er al

Een grote, jonge agent die Ben heette werd gevraagd

iernaai nogal informeel aan toe. Ze deden mijn hand

mij naar huis, naar de geldautomaat en weer terug naar

boeien af, fouilleerden me oppervlakkig en noteerden

het politiebureau te brengen. Ik zat gewoon naast hem

wat gegevens. Geen vingerafdrukken of foto's. Ik had

voorin de auto. Hij wachtte buiten terwijl ik naar bin

mijn portefeuille niet bij me, dus ik kon niet bewijzen

nen rende om mijn portefeuille te halen. Het was een

wie ik was, maar dat kon hen niet veel schelen.

keurige jongen, het type dat vroeger op school, als er

'Als jullie me naar huis brengen kan ik mijn porte

gevoetbald werd, altijd in de achterhoede speelde, en hij

feuille pakken,' probeerde ik. 'Ik zal waarschijnlijk wel

wilde dolgraag de achtervolging van vanavond nog eens

een boete krijgen, dus heb ik sowieso mijn creditcard

gedetailleerd doornemen.

nodig.'
'Wij accepteren geen creditcards,' bromde de briga
dier.
'Dan zullen we ook langs de pinautomaat in Lake
view moeten,' zei ik. En om er zeker van te zijn dat ze

'Bij de glijbaan had ik je bijna te pakken,' zei hij

trots, waarmee hij de rodelbaan bedoelde.
'0, was jij dat? Ja, dat scheelde maar een haar. Wat

riep je eigenlijk? Ik kon het niet verstaan.'

'Ja,' lachte hij goedhartig. 'Ik wilde 'Halt!' roepen, maar

mijn goedgeefsheid niet zouden overschatten voegde ik

dat klonk me toch te zeer als een kreet uit een televisiese

eraan toe: 'Maar ik kan maar honderd dollar per dag

rie, dus veranderde ik het halverwege in 'Stop!' maar het

kwam er niet goed uit. Ik geloof dat ik 'Haal op!' riep.'

pinnen. Als het meer wordt zal ik helaas aanspraak moe

ten maken op jullie gastvrijheid.'
Daar trapten ze in, en de boete bleek later inderdaad
honderd dollar te zijn. Stelletje grapjassen.

'Ja,' geef ik toe, 'zo klonk het inderdaad. Haal op.'

'Waar wist je aan mij te ontkomen? Ik dacht dat ik
vlak achter je zat.'

'Hebben jullie niet een of andere standaard aan

Ik besloot te liegen. Op het politiebureau hadden ze

klacht?' vroeg ik. 'Verstoring van de openbare orde, ne

allemaal al opgewonden zitten te vertellen over de ach

geren van het gezag, onrechtmatig gedrag of zoiets?'

tervolging en wat zijzelf hadden gedaan. In een stadje

Dat veroorzaakte alleen maar nog meer gebrom.

als dit zou nog jarenlang over de gebeurtenis van van

Waar de aanklacht ook op zou uitdraaien, we wisten

avond gepraat worden. Ze hadden pistolen getrokken,

allemaal dat het slechts een formaliteit was. Ze moes

de staat was erbij gehaald, ze hadden bijna honden en

ten me ergens van beschuldigen en ik moest iets be

helikopters ingeschakeld en er waren niet mis te ver

talen, en dat moest zodanig geregeld worden dat ik

stane woorden gevallen. Uiteindelijk bleek de renner

die nacht nog op vrije voeten kon worden gesteld en

geen echte misdadiger te zijn, maar op het moment zelf

daarmee basta. Geen rechtszaak, geen advocaten, geen

wist niemand dat. Het had net zo goed een regelrechte

nader onderzoek.

bandiet geweest kunnen zijn.

34

35

'Je was inderdaad vlak achter me,' zei ik tegen hem. In

werkelijkheid was ik achter een haag weggedoken en

'Jezus, wat ben je toch een rare vent!'

Ik haal nogmaals mijn schouders op.

had ik hem voorbij zien sjokken en dezelfde weg terug

zien nemen.
'Toen ik dacht dat je me zo te pakken zou hebben,
ben ik heel hard weggerend en heb me in een boomhut

Tijdens die paar rustige maanden in dat vakamieoord

verborgen gehouden rotdat de kust vrij was.'

in New England begon zich in mijn hoofd het idee te

Hij was blij dit te horen. Dat verhaal kon hij gerust
doorvertellen.

vormen dat er misschien wel behoefte zou zijn aan een

derde boek; dat er nog steeds belangrijke dingen niet
aan de orde waren geweest en dat andere dingen wel ge
zegd, maar nog niet volledig uitgediept waren. Toen ik
het eerste boek, Spirituele verlichting? Vrgeet het

maar!

'Die brigadier richtte zijn pisrooi op je hoofd en dreigde

af had, was het een hele opluchting dat het uit mijn

je neer te schieten als je ook maar n beweging zou ma

systeem was en ik ermee klaar was. Maar niet voor lang.

ken?' vraagt Lisa, terwijl ze de pagins die ze net heeft

Het tweede boek, Spiritueel incorrecte verlichting begon

gelezen neerlegt. Het is een maand geleden dat deze

al vrij snel in me op te borrelen, dus zorgde ik dat ook

gebeurtenis heeft plaatsgevonden. We zitten aan mijn

dit deel er kwam. Opnieuw voelde ik dat het uit mijn

bureau naast het zwembad van een klein landhuis in

systeem was en dat er niets meer te schrijven viel, wat

Mexico waar we allebei momenteel wonen.

er in feite op neerkwam dat ik klaar was met onderricht

'Ja, waarom vraag je dat?' Ik kijk op van mijn laptop

naar het meer en de bergen en wrijf in mijn ogen. 'Is
dat raar?'

geven, briefwisselingen voeren, schrijven en alles wat

met spiritualiteit te maken had.
En toen, gedurende de maanden voorafgaand aan die

'Weet ik niet,' zegt ze, 'het klinkt wat overdreven.'

toestand met de politie, was het er weer. Ik besteedde er

'Hij moest met de ene hand zijn buik optillen zodat

niet al te veel aandacht aan, maar ik wist van de vorige

hij met de andere zijn pistool kon trekken. Zo overdre

keren dat deze impuls niet weg zou gaan en dat er een

ven was dat niet.'

derde boek geschreven moest worden. Ik deed niets om

'Was je niet bang?'

het aan te zwengelen, ik liet het hele idee rusten en ik

'Waarvoor?'

zou wel zien of er iets van zou komen of dat het vanzelf

'0, weet ik veel, dat je neergeknald zou worden mis

over zou gaan.

schien.'

36

Een reden om gn derde boek te schrijven was dat

Ik haal mijn schouders op.

ik niet langer les gaf en spiritualiteit me niet meer bezig

'Dat is nou wel het minste waar ik bang voor ben.'

hield, en dat beviel me uitstekend. Ik sprak nooit meer

37

met anderen over spiritualiteit en ik dacht er nooit meer

aan. Ik had er niets meer mee te maken en er was niets
wat erop wees dat ik mij opnieuw zou begeven in de
wereld van de spiritualiteit. Waar zou ik trouwens een
derde boek vandaan moeten halen?
Daar kwam bij dat ik nog maar zo weinig voeling had
met de ervaringswereld van onontwaakte mensen, dat ik
betwijfelde of ik berhaupt een derde boek zou kunnen
schrijven. De paradigmakloof was te groot geworden. Ik
wist niet meer hoe het leven aan de andere kant er uit
zag. Mijn eigen ervaringswereld stond inmiddels zo ver
af van wat de meeste mensen 'de werkelijkheid' noemen,
dat we praktisch niets meer gemeenschappelijk hadden.
Ik zie andere mensen zoals zij chimpansees zien: het evo
lutionaire verschil is net zo groot. Mijn herinneringen
aan mijn eigen onontwaakte toestand waren intussen net
zo ver teruggezakt en onpersoonlijk geworden als die aan
de tweede klas lagere school. In mijn beide boeken heb
ik dit geleidelijke afsterven van mijn droomstaat-perso
nage beschreven. Ik had mijn best gedaan om er nog
een band mee te houden, maar na Incorrect had ik dat
opgegeven en nu was er niets meer van over.
Een van de reden om wel een derde boek te schrijven
was dat het me een kader zou geven waarbinnen ik kon
functioneren; een context waarbinnen ik iets te doen
zou hebben en daar ook een reden voor had. Vanzelf
sprekend is elke context kunstmatig, maar wat zou dat?
Ik vind het fijn om te leven, maar het is nog leuker als er
een spel te spelen valt. Schrijven met een lezerspubliek
in mijn achterhoofd is zo'n spel.
En dus maakte ik mijn standaarddeal met het uni
versum. Als jij wilt dat er een boek geschreven wordt,
38

maak dan de weg voor me vrij en ik zal het schrijven. Ik

ga er niet achteraan, ik ga me niet uitsloven om dingen
te vinden waar ik over kan schrijven. Dat zou onecht en
egostisch zijn. Dat kan ik niet en dat werkt niet. Ik wist
dat dit ook helemaal niet van me werd gevraagd, maar
ik wilde dat er duidelijkheid tussen ons bestond: als jij
een derde boek wilt zal ik het schrijven, maar alleen op
voorwaarde dat jij het regelt. Werp het in mijn schoot.
Op die manier met het universum omgaan is niet
nieuw voor me. We begrijpen elkaar heel aardig. Ik weet
wat ik moet zeggen en ik weet hoe ik, wat ik te ho
ren krijg, moet interpreteren. Patronen, tekens, subtiele
aanduidingen van dingen die wel of niet kloppen, met
de stroom meegaan of er tegenin, dat is hoe het werkt.
Het klinkt alsof het universum en ik twee verschillende
dingen zijn, maar ik bedoel juist de afwezigheid van dit
kunstmatige onderscheid. Dit is een van de dingen die
we in dit boek nader zullen bekijken. Het is iets waar we
allemaal in genteresseerd zijn en waarmee we ons voor
deel willen doen: moeiteloos functioneren, rechtstreeks
weten, de manifestatie van overvloed, gezondheid, voor
spoed en geluk. Als je begrijpt hoe het universum werkt,
als je er weer mee samenvalt en leen in overeenstem
ming ermee te handelen, krijg je kromme tenen bij de
herinnering aan Albus en Obi-Wan, van wie je vroeger
vond dat ze te gekke krachten hadden.
Er zijn boeken zat die vertellen hoe we vanuit onze
afgescheiden toestand (de Menselijke Kindertijd), onze
verlangens kunnen verwezenlijken. Zo kunnen bijvoor
beeld bidden, iets krachtig wensen, affirmaties of de
wetten van de aantrekkingkracht worden ingezet om
een mooier huis, een snellere auto, de perfecte partner
39

enzovoorts te krijgen. Dit boek echter zal gaan over de

'Al dat gepraat over het universum,' zegt Lisa na het

overgang naar, en de ontwikkeling binnen, de gente

lezen van een vroege versie van de voorafgaande blad

greerde toestand van de menselijke volwassenheid, zodat

zijden, 'het klinkt zo, ik weet niet, ik denk dat ik die

bidden, iets krachtig wensen, affirmaties en de wetten

perfecte orde waar jij het over hebt niet zie. Het enige

van de aamrekkingkracht overbodig worden, net zoals

wat ik overal zie is chaos en willekeur. Ik zie geen enkel

spieken overbodig wordt als je de antwoorden weet.

systeem achter de dingen.'

Toen de overeenkomst met het universum voor dat

Vreemd dat iets wat voor mij zo eenvoudig en van

derde boek eenmaal rond was begon er van alles te ge

zelfsprekend is, voor anderen zo wonderlijk en onbegrij

beuren en ging het project zich steeds duidelijker afte

pelijk kan zijn.

kenen. Allereerst voelde het goed om een derde boek te

'Als je in slaap bent in de droom die we de werkelijk

schrijven. Ik had nog meer te zeggen. Belangrijke din

heid noemen,' zeg ik, 'dan lijkt het alsof er willekeur

gen, misschien wel belangrijker dan wat dan ook, en als

en chaos heerst, alsof er op elk moment wat dan ook

die onuitgesproken zouden blijven zou ik aan het hele

kan gebeuren. Als je wakker wordt in de droomstaat,

project toch een onaf gevoel kunnen overhouden.

als je je ogen open doet en die droomstaat rechtstreeks

Daar kwam bij dat het boek eigenlijk al in mijn

begint te zien in plaats van er vanachter je gesloten ogen

schoot aan het vallen was. Al vanaf het eerste moment

een voorstelling van te maken, begin je te begrijpen hoe

dat ik erover na begon te denken, wist ik wat de hoofd

alles in werkelijkheid functioneert. Dat er een feilloze,

thems zouden zijn. Rond dezelfde tijd zag ik dat ik een

perfecte intelligentie is die elk detail in de droomstaat,

map vol e-mails had van een inmiddels gepensioneerde

van het kleinste tot het grootste, bepaalt. Er is orde, sa

hoogleraar die, zo zou ik later ontdekken, een uitermate

menhang, intelligentie. Inbreuk daarop of vergissingen

originele geest en een indrukwekkende privbibliotheek

zijn uitgesloten.'

bezat. Hij woonde in Mexico, en in elke e-mail nodigde

hij me uit voor een bezoek waarbij ik van zijn inzichten
en zijn boeken gebruik mocht maken. Onlangs schreef
hij me over zijn dochter van wie het huwelijk op de
klippen was gelopen. De hoogleraar heette Frank en
zijn dochter heette Lisa. Frank had pas zijn vrouw ver

Ze kijkt me aan met die doordringende advocaten

blik van haar.
'En jij bent beter op dit perfecte universum afge
stemd dat de meeste mensen?'
'Ik ben er niet op een onnatuurlijke manier van afge
scheiden. De meeste mensen zijn dat wel.'

loren, en Lisa zichzel( Zij is nu een van de mensen die

Zittend in mijn alfrescowerkruimte met Lisa en twee

me helpen bij het schrijven van het derde boek. En zij is

andere mensen die me op dit moment helpen, verbaast

degene die vindt dat ik een rare vent ben.

het me voor de zoveelste keer hoe bizar en zonderling

mensen zijn. Alsof ik droom en in mijn droom deze
tweedimensionale wezens tot leven laat komen, waar-

40

41

bij ik her raar blijf vinden dat ik het er niet wat beter

hun bestaan naar hebben gezocht. Maar afgezien van het

van af breng. Alsof het robots van vlees en bloed zijn

feit dat ik de waarheid en verlichting heb gevonden, ben

die op verouderde software draaien en die niet in staat

ik ook een goed ontwikkelde en zich nog steeds ontwik

zijn zich aan re passen en zich te ontwikkelen met ge

kelende menselijke volwassene. Ik heb voldoende ken

bruikmaking van mogelijkheden die, naar het zich laat

nis

aanzien, hun volledig ter beschikking staan. Ze beschik

een relatie die zo vloeiend en gemakkelijk is, zo magisch

ken over een enorm reservoir aan kennis en een perfect

en absoluut fantastisch,

functionerend denkvermogen. Ze weten heel goed om

telkens wanneer ik te maken heb met slimme, bekwame

te gaan met alles wat het leven, dag in dag uit, jaar in

en klaarblijkelijk eerlijke mensen, ik er steeds aan moet

jaar uit, met zich meebrengt: familie, gezondheid, fi

denken dat mijn werkelijkheid, mijn veilig, gelukkig en

nancin, loopbaan, spiritualiteit, het huishouden. Ze

medescheppend universum, voor hen volslagen vreemd

van

en een gentegreerde relatie

zo

met

het universum,

natuurlijk en rimpelloos dat,

zijn intelligent, volwassen, slim, aardig, eerlijk, en over

en onbekend is. Mijn levende werkelijkheid is voor hen

het algemeen redelijk representatief voor de mensen in

net zo absurd als die van hen dat is voor mij. Wat ik

de westerse wereld. En toch, telkens wanneer ik met hen

tegenwoordig zie als normaal, dagelijks functioneren,

praat over de meest elementaire en essentile dingen van

beschouwen de meeste mensen als iets uit een B-film,

het leven, is het enige wat ik krijg aarzelende blikken

iets wat niets te maken heeft met het 'echte' leven. Ook

en wat onsamenhangende kritiek. Eigenlijk zouden we

al zien de mensen met wie ik nu samen ben er net zo

met thema's als groei, volwassenheid, energiepatronen,

uit als ik, lopen en praten ze net zoals ik en lijken ze op

meewerking of tegenwerking, wensen en hoe die uit te

nog geen meter bij me vandaan ook ruimte in te nemen,

laten komen, zo rond ons tiende jaar net zo vertrouwd

toch bevinden we ons in totaal verschillende, los van

moeten zijn als met onze moedertaal, maar in feite zijn

elkaar bestaande zijnstoestanden.

we alleen maar zogenaamde volwassenen die nauwelijks

In de komende hoofdstukken zal ik een en ander nog

een handleiding bij elkaar weten te krijgen waar je op

eens samenvatten en op bepaalde thema's vooruitlopen,

weg naar echte volwassenheid iets aan hebt.

maar eerst wil ik dit verschil aan de orde te stellen. Het

Op het eerste gezicht ben ik niet de meest voor de

gaat niet om verlichting of om het realiseren van de

hand liggende kandidaat voor deze rol. Ik ben niet het

waarheid, het gaat erom dat je een natuurlijk ontwik

type waarvan je al op de middelbare school kunt zeggen:

keld menselijk wezen bent in plaats van een spiritueel

'Ja, nou, aan dat ventje kun je nu al zien dat hij spiritu

onvolgroeid, qua ontwikkeling achtergebleven mense

eel verlicht gaat worden.' Ik heb kwaliteiten, kwaliteiten

lijk wezen: een Menselijke Volwassene in plaats van een

die ik nodig heb, maar er was niets wat erop wees dat ik

Menselijk Kind. Bijna alles wat de moeite waard is om

een van de weinigen zou worden die antwoorden heeft

te weten of na te jagen wat betreft groei- spiritueel of

gevonden op vragen waar mensen al vanaf het begin van

anderszins - gaat over het maken van deze overgang,

42

43

waarna je nog een heel leven hebt om je verder te ont

wikkelen. Dat is wat het leven werkelijk is, en er is nie
mand die dit weet. Ik heb gezegd dat de grootste man

De hele waarheid

nen en vrouwen die ooit hebben geleefd vanuit mijn

perspectief slechts kinderen in een speeltuin zijn, en dit
is dus wat ik bedoel. Dit perspectief zou iedereen moe
ten, en waarschijnlijk ook kunnen hebben. Aangezien jij

Wel, in eik geval ben ik wijzer dan deze man. Het is maar ai

dit boek aan het lezen bent, mag je er zeker van uitgaan

te duidelijk dat we geen van beiden ons kunnen beroemen op

dat dit bij jou het geval is. Voor wie nog in het stadium

enige kennis, maar hij denkt dat hij iets weet wat hij niet weet,

van de Menselijke Kindertijd zit, chte kinderen buiten

terwijl ik mij heel goed bewust ben van mijn onwetendheid.

beschouwing gelaten, zou niets belangrijker moeten zijn

Hoe dan ook, ik denk dat ik wijzer ben dan hij, in die zin dat

dan zich te bevrijden van al die geestelijk en emotioneel

ik niet denk dat ik weet wat ik niet weet.

verstikkende banden, om daarna een leven te gaan lei

Socrates

den dat echt bij hem of haar past. Als we onze aandacht
aan iets anders schenken betekent dit dat we het ware
doel van ons leven proberen te ontwijken.
Lisa, die hier bij me zit en die ons in dit hele boek
gezelschap zal houden, is nog maar pas geleden- buiten
haar wil en spiritueel nog zo groen als gras - begon
nen met zich te bevrijden van haar ketenen. Bob, die
we later zullen ontmoeten, is al heel lang een expert en
schrijver op het gebied van spiritualiteit, iemand die
met kennis van zaken over alles, van advaita tot zen,
kan meepraten. Tegen het einde van dit boek zal Lisa de
overgang naar Volwassenheid hebben gemaakt en zich
daarbinnen verder ontwikkelen, terwijl Bob nog steeds
vast zal zitten in zijn boeken, zijn kennis en zijn spiri
tuele egotrip. Dat wil zeggen, ls ze al bestaan en niet
alleen maar vage verschijningen zijn die zich in mijn ei
gen droomlandschap ophouden - iets waar ik overigens
geen mening over heb.

44

WAT

WEET JE EIGENLIJK?

Ja, werkelijk. Wat weet je met absolute zekerheid?

Zet al je meningen, geloofsovertuigingen en theo
rien eens even opzij, en stel je deze ene, simpele vraag:
Wat weet je heel zeker? Of, zoals Thoreau schreef:
Laten we ergens gaan zitten en van daaruit ons een
weg naar beneden banen, door de modder en het
slijk van meningen, vooroordelen, traditie, begoo
cheling en schone schijn, door het slib dat heel de
aarde bedekt ... door de Kerk en de Staat, door po
zie, filosofie en godsdienst, totdat we op een harde,
rotsachtige bodem stoten die we de werkelijkheid
kunnen noemen en waarvan we kunnen zeggen: dit
is, geen twijfel mogelijk, en dan beginnen ...,

45

Met andere woorden, laten we alle flauwekul overboord

Dit onderwerp brengt ons onvermijdelijk bij het Oude

gooien en erachter zien te komen wat we zker weten.

Testament. Toen Mozes aan God vroeg hoe hij heette,

Dit is, heel eenvoudig, precies wat het cogito doet. De

antwoordde God: 'Ik ben, die ik ben.' De naam die God

vraag is dus: wat weet je?

zichzelf gaf, is 'Ik Ben'.

Het antwoord luidt: Ik Ben.

Alle andere zogenaamde feiten zijn in werkelijk

Merk op dat Ik Ben niet vervoegd kan worden. Er

zijn geen variaties mogelijk. God zegt niet: 'Mijn naam

heid gn feiten en horen thuis in de categorie van de

is Ik Ben, maar je mag me ook Jij Bent, of Hij Is noe

consensuele werkelijkheid en de relatieve waarheid, dat

men.' Het cogito, de verklaring van Ik Ben, gaat niet

wil zeggen de onwerkelijke werkelijkheid en de onware

verder dan ons eigen subjectieve weten. Ik kan Ik Ben

waarheid.

zeggen en weten dar her de waarheid is, maar ik kan

Cogito ergo sum is de stelling waarmee dit feit wordt

niet zeggen jij bent, hij is, zij is, wij zijn, zij zijn, her is,

bewezen. Maar laten we eerst, voordat we verder gaan,

enzovoorts. Ik weet dat ik besta, en verder niets. Op die

ons afVragen wat we nog meer weten. Wat kunnen we

manier begrepen is Ik Ben, oftewel God, inderdaad de

verder nog met zekerheid zeggen?

Alfa en de Omega: alles wat er is, alles wat we weten,

Niets. Verder weten we helemaal niets. En dat is waar

het cogito om draait. Het belang van Ik Ben is niet dat
het een feit is, maar dat het het enige feit is.

alles wat jij bent.

Het cogito is de scheidslijn tussen fantasie en werke
lijkheid. Aan de ene kant van het cogito is er een uni

Ik Ben is het enige wat we ooit hebben geweten of

versum met geloofsovertuigingen, ideen en theorien.

zullen weten. De rest - alle godsdiensten, filosofie en

Die scheidslijn oversteken berekent dat je dit alles ach

wetenschap, kan nooit meer zijn dan een interpretatie

ter je laat. Zodra de geest volledig is doordrongen van

van een droom. Er is geen ander feit dan Ik Ben.

de implicaties van het cogito kan geen theorie, concept,

Het cogito is het zaad van de gedachte die het uni

geloof, mening of debat ook maar enige basis hebben in

versum vernietigt. Buiten het cogito weten we niets.

de werkelijkheid. Er kan nooit een dialoog plaatsvinden

Buiten her cogito kunnen we ook niets weten. Niemand

die over die lijn heen gaat, want wat begrijpelijk is aan

weet iets, behalve 'Ik Ben'. Geen mens of god kan be

de ene kant, is dat niet aan de andere.

weren dar hij meer weet dan dat. Er kan geen god of

We denken allemaal te weten wat het cogito in

godenwereld bestaan of bedacht worden die meer zou

houdt, maar dat is helemaal niet zo. Descartes zelf

weten dan dit ene: Ik Ben.

had het ook niet door. Als hoogleraren in de filosofie

werkelijk hadden begrepen wat het cogito inhoudt,
zouden ze geen hoogleraren in de filosofie meer zijn.
Alfred Norrh W hitehead heeft gezegd dat de hele filo
sofie een voetnoot bij Plato is, maar Descartes maakt

46

47

alle filosofie, die van Plato inbegrepen, achterhaald en

je hersens over, maar het zal je nooit lukken. Het cogito

betekenisloos. Alleen het subjectieve Ik Ben is waar,

is een molotovcocktail waarmee we ons eigen denken

dus waarom zou je dan nog doorleureren? Meer valt er

kunnen opblazen, veilig in de wetenschap dat waarheid

gewoon niet te zeggen.

niet kan verbranden.

Het cogito is niet louter een gedachte of een idee,

het is een egoverslindend virus dat, als we ons er niet al
te zeer tegen verzetten, uiteindelijk alle illusies zal op

Toch is dit niet het eindpunt van onze zoektocht

naar verlichting.
Het is pas het begin.

slokken. Als we eenmaal weten wat het cogito inhoudt,

kunnen we beginnen met systematisch alles los te laten
wat we menen te weten, en het 'zelf', dat we denken te
zijn, te ontrafelen. Om het cogito in eerste instantie te
begrijpen heb je nog geen minuut nodig, maar her kan
jaren duren voordat het je van binnenuit helemaal heeft
verslonden.
Het leven is slechts een droom. Er bestaat niet zoiets
als een objectieve werkelijkheid. Twee kan nier bewe
zen worden. Er is niets waarvan aangetoond kan wor
den dat het ook echt bestaat. Tijd en ruimte, liefde en
haat, goed en kwaad, oorzaak en gevolg zijn alleen maar
ideen. Wie beweert dat hij iets weet, zegt in feite dat
hij het enige wat er te weten valt, niet weet. Behalve Ik
Ben is elke bewering die zegt dat iets waar is een bewijs
van onwetendheid. De belangrijkste religieuze en filoso
fische gedachten en ideen uit de menselijke geschiede
nis bevatten niet meer waarheid dan het geblaat van een
schaap. De belangrijkste boeken zijn niet gezaghebben
der dan wat voor geklets in de ruimte dan ook.
Er is niemand die iets weer.
Probeer zelf maar eens het tegendeel te bewijzen. Als
je mijn uitspraken over de betekenis van her cogito wil
weerleggen, hoef je alleen maar aan te tonen dat iets,
wat dan ook, waar is. Echt, probeer het maar, breek er
48

49

Een overzicht van begrippen

Het grootste probleem van communicatie
is de illusie dat ze heeft plaatsgevonden.
George Bernard Shaw

it hoofdstuk kun je overslaan, maar mochten

later bepaalde in dit boek gehanteerde termen

en begrippen en hun onderlinge verband je niet dui

delijk zijn, dan kun je ze hier terugvinden. Als je
Spirituele verlichting? en Spiritueel incorrect niet hebt

gelezen, dan zou je dit hoofdstuk wel even moeten

doornemen.
Het paradigma van de droomstaat
De werkeLijkheid is niets anders dan een illusie,
zij het een hardnekkige.
Albert Einstein

De werkelijkheid die we ervaren en die we gemeen

schappelijk hebben is een werkelijkheid waarover een
consensus bestaat. Ze verschilt in geen enkel opzicht
van een droom.

51

Spirituele verlichting

Een toestand waarin Onwaarheid Onwaar is gebleken

is nauwkeuriger, maar te omslachtig. Permanent non

Als je de keuze hebt tussen verlichting en een miljoen dollar,

duaal bewustzijn zou er ook mee door kunnen.

neem dan een miljoen dollar! Als je namelijk die miljoen dollar

Het verlichtingsproces is een doelbewuste daad van

hebt, dan is er tenminste iemand die ervan kan genieten, maar

zelfvernietiging. Het is het onware zelf dat de moord

als je verlicht wordt is er niemand om daarvan te genieten.

pleegt en het onware zelf dat sterft, het is in alle opzich

ten een zelfmoord dus, zij het niet lichamelijk. Omdat

Ramesh Balsekar

er geen

waar zelf

is dat de leegte moet opvullen die om

staan is door het wegvallen van het

onware

zelf, blijft er

Het eerste wat we ons moeten realiseren is dat 'spirituele

ook geen zelf over. Vandaar dat er terecht wordt gezegd

verlichting' een waardeloze term is. (De term dus, niet

dat Geen-Zelf het Ware Zelf is.

de toestand, alhoewel die ook niet echt aanbevelens

Het is onmogelijk om willens en wetens voor spiritu

waardig is.) Geen mens die werkelijk in deze toestand

ele verlichting te kiezen. Verlichting willen betekent dat

verkeert zal ooit op het idee komen dit 'spirituele ver

je niet begrijpt wat het is. Het ego kan geen egoloosheid

lichting' te noemen, en toch verdient geen enkele andere

willen. Je ondergaat het proces van ontwaken niet uit

toestand deze term. Sommigen zouden misschien willen

liefde voor de waarheid, maar uit haat voor de onwaar

aanvoeren dat er buitengewone bewustzijnstoestanden

heid; een haat die zo intens is dat hij alles verbrandt en

zijn- kosmisch bewustzijn of Goddelijk bewustzijn bij

niets en niemand spaart.

voorbeeld- die zeker aanspraak kunnen maken op deze

luisterrijke kwalificatie, en als ze blijvender van aard wa

Maya: bouwmeesteres van de begoocheling

ren dan een stevige lachbui zou ik het er wel mee eens
kunnen zijn. Echter, ik heb ooit een financieel adviseur

Zodra iemand ook maar even ontwaakt en zijn ogen opent,

gehad die meer dan dertig keer een directe, tijdloze een

beginnen alle krachten die hem in slaap deden vallen met tien

heid met Gods geest heeft ervaren, en toch is hij nog

keer zoveel energie op hem in te werken, en onmiddellijk valt

steeds een doodgewone schlemiel die net als iedereen

hij weer in slaap, heel vaak dromend dat hij ontwaakt is

elke dag zijn bed uit moet om de kost te verdienen. Als

ofbezig is te ontwaken.

een dergelijke toestand niet blijvend is, dan is hij niet

per definitie waardeloos- gewoon leuk om eens te heb

Gurdjieff

ben meegemaakt. Tenminste, zo zie ik het.

Spirituele Verlichting is een toestand waarin het

Maya kan het beste begrepen worden als het brein ach

'zelf' vrij is van elke begoocheling, met inbegrip van

ter de angst. Zij is de gevangenisbewaarster van de ge

het 'zelf'. Waarheidsrealisatie is ook een bruikbare term.

vangenen, de bewaakster van de droomstaat.

52

53

Het is Maya die ons de wonderbaarlijke en levengeven

En toen brak de tijd aan dat het risico om vast te blijven zitten

de kracht geeft die maakt dat we zien wat er niet is en

in de knop veel pijnlijker was dan het risico nemen

niet zien wat er wel is. Het is Maya die de droomstaat

om open te bloeien.

mogelijk maakt en ontsnappen eraan praktisch onmo

gelijk. Door haar kan de droomstaat bestaan, en als je

AnaiS Nin

daaruit wilt ontwaken, is zij her die je moet vernietigen,

laag voor laag. Maar laat je niet afleiden door metafo

De Menselijke Kindertijd is een toestand waarin we aan

ren; er is geen zij en ze bestaat niet los van jou. Ze zit in

het ego zijn gebonden. Bij menselijke kinderen is het een

je binnenste, en die lagen vormen het materiaal waaruit

gezonde en natuurlijke toestand. Bij menselijke volwas

je ego is opgebouwd.

senen echter is het een afschuwelijke aandoening. Het

Maya is de structuur die het ego in stand houdt.

enige waardoor een dergelijke aandoening niet opvalt

Kijk hoe het ego werkt, bestudeer het, analyseer het,

en er ook niets aan gedaan hoeft te worden is als ieder

ga ermee aan de slag. Maya is geen persoon, geen con

een er in dezelfde mate aan lijdt. En dat is nu juist het

cept of een godin. Er is maar n manier om erachter

geval. Niemand ziet dat er een probleem is, en niemand

te komen wie of wat Maya is, en dat is met haar in

kent een alternatief, dus wordt er niet gezocht naar een

de clinch te gaan. Hoe diep ze zit kun je maar op n

oplossing en is er geen enkele hoop op verandering.

manier te weten komen, namelijk door zelf net zo diep

Heel ons leven pretenderen we ten onrechte iets of

iemand te zijn, omdat we uitgaan van een verkeerd be

te gaan.
In deze oorlog werkt alles in het voordeel van Maya,

grepen identiteit. We staan vierkant achter ons onware

behalve n ding: de waarheid. Maya bestaat niet. En

zelf en denken echt dat we de tweedimensionale rollen

waarheid bestaat wel.

die we spelen ook werkelijk zijn. Eigenlijk hadden we

Menselijke Volwassenheid en Menselijke Kindertijd

tienertijd opzij moeten schuiven, waarna we hadden

(Gentegreerd zijn en afgescheiden zijn)

kunnen beginnen aan een schitterende levensreis, waar

deze kinderachtige vermommingen al in onze vroege

bij het egogebonden leven totaal in het niet valt.

Een rups heeft niets wat erop wijst

Stel je een sprinkhaan voor die gevangen zit in een

dat hij ooit een vlinder zal worden.

spinneweb. Ingespoten met een niet dodelijk gif wordt

R. Buckminster Pulier

Daardoor wordt hij wel in leven gehouden, maar zit hij

hij laag voor laag ingesponnen met een zijden draad.

zo stevig vast dat hij zich niet kan verweren of ontsnap
pen. Alhoewel hij wel nog leeft, lijkt hij in niets meer
op de authentieke sprinkhaan van vroeger. Deze roer54

55

loze, verdoofde toestand kun je goed vergelijken met die

ontgroeien zijn, ook psychologisch dit stadium moeten

van het eeuwige Menselijke Kind, dat overal ter wereld

ontgroeien. Zo'n maatschappij bestaat evenwel niet, en

ten onrechte voor een normaal ontwikkelde volwassene

er is ook geen reden om aan te nemen dat die er ooit

wordt gehouden.

komt. We zijn gevangen in een bewustzijnstoestand die

En de spin is goed te vergelijken met Maya.

nauwelijks verschilt van die van een aap. Zo zit de mens

nu eenmaal in elkaar.
Alle negatieve eigenschappen die we over het alge
meen aan mensen toeschrijven -hebzucht, corruptie,

De meeste mensen stoppen met zich te ontwikkelen

onverschilligheid,

stompzinnigheid,

boosaardigheid,

als ze een jaar of tien, twaalf zijn. De gemiddelde ze

agressie - zijn geen eigenschappen van de primitieve

ventigjarige is meestal iemand van tien jaar met zestig

mens of van een wezen dat zich van zichzelf bewust is,

dienstjaren. Onze maatschappij is gemaakt door en

maar behoren tot de Menselijke Kindertijd. De Mense

voor Menselijke Kinderen, en dat verklaart waarom

lijk Kindertijd is echter symptomatisch voor een ziekte

deze gruwelijke ziekte zichzelf alsmaar in stand houdt

waar alle andere ziekten uit voortkomen: angst. Angst

en waarom er zoveel domheid is in de wereld.

is de natuurlijke en onontkoombare zijnstoestand voor

Voor het Menselijke Kind dat jarenlang in hetzelfde

wie met zijn ogen dicht leeft. Wie zijn ogen dicht heeft,

ontwikkelingsstadium blijft hangen, betekent groei een

maar denkt dat ze open zijn en zijn eigen bij elkaar ge

verhardingsproces; een langzaam verharden tot een ri

fantaseerde wereld voor de werkelijke wereld houdt, is

gide massa. In onze wereld van Menselijke Kinderen

ten prooi aan onwetendheid.

wordt dit afsterven van de geest als normaal, gezond en

achtenswaardig gezien.

De overgang naar Menselijke Volwassenheid op een

leeftijd dat men er qua ontwikkeling aan toe is, vereist

Als we maatschappijen afmeten aan de mate van vol

een echte rite de passage in plaats van een louter sym

wassenheid van degenen die er aan deelnemen, dan zien

bolische ceremonie zoals wij die kennen. Maar er is

we weinig onderling verschil, hoe extreem ze voor de

nog meer voor nodig, namelijk een maatschappij die

rest ook van elkaar mogen verschillen. De ene maat

uit Menselijke Volwassenen bestaat. Die bestaat echter

schappij mag misschien wat verder ontwikkeld zijn dan

niet, en daarom komt zo'n overgang ook nooit voor.

de andere, maar in feite komt het erop neer dat geen

Dit is het slechte nieuws. De overgang naar Menselijke

enkele maatschappij het stadium waarin kleine meisjes

Volwassenheid zonder dat daarvoor de gebruikelijke

zich optutten en jongens kikkers kwellen, is ontstegen.

leeftijd is bereikt, is wl mogelijk, en die doet zich dan

Als we zouden leven in een maatschappij die bevorder

ook voor. Dat is het goede nieuws. Wie verandering en

lijk was voor een gezonde, normale ontwikkeling, dan

groei in zijn leven wil en niet wenst te blijven steken

zouden we, als we lichamelijk het kinderstadium aan het

in een achtergebleven ontwikkelingsstadium, opgelegd

56

57

door een qua ontwikkeling achtergebleven maatschap

pij, kan dit doel bereiken. Je kunt van tevoren nooit
zeggen wat er voor iemand is weggelegd, maar ik kan
met een gerust hart beweren dat iedereen die doorheeft
dat hij gevangen zit en vrij wil worden, een enorme ver
andering in zichzelf rot stand kan brengen.

Het ego hoeft niet vermoord te worden, omdat het

nooit echt heeft bestaan. Je hoeft je onware zelf niet te
vernietigen want het is niet echt, en dat is nu juist het
hele punt. Het is alleen maar een personage dat we spe
len, en het enige wat gedood moet worden is dat deel
van ons dat zich met dit personage identificeert. Als dat
eenmaal is gebeurd

echt is gebeurd, en dat kan jaren

duren- kun je je pak weer aantrekken en je personage

naar believen spelen, voortaan in het personage, en niet
Dit is het punt waarop een oprechte zoer alles op
alles moet zetten. Als we dit niet begrijpen, hebben
we niets begrepen. Het is niet genoeg om het een

beetje te begrijpen. We moeten het ons eigen maken,

alles wat we doen moet ervan doordrongen zijn. Het
moet onze persoonlijke godsdienst worden, iets waar
we fanatiek de hand aan houden. We moeten leren
om het verschil tussen een Menselijke Volwassene en
een Menselijk Kind net zo gemakkelijk en duidelijk
te zien als het verschil tussen iemand van zestig en
iemand van zes.
Dit mag misschien wat vreemd klinken, maar je ego
is slimmer dan jij, hl wat slimmer, en als je dit niet in
ziet en er geen rekening mee houdt, kun je er nauwelijks
tegenop. Ik heb heel veel leerzame boeken gelezen van
hoogst intelligente schrijvers en schrijfsters die zeer des
kundig waren op het gebied van het overstijgen van het
ego, maar voor mij lag het er duimendik bovenop dat
ze hun eigen ego niet hadden overstegen. De spirituele
en religieuze markt, die zich eigenlijk volledig zou moe
ten toeleggen op het bewerkstelligen van deze uitermate
belangrijke gebeurtenis in onze ontwikkeling, is in feite
gericht op het tegenovergestelde.
58

meer van het personage.

Menselijke Volwassenheid versus Spirituele Verlichting

Wlt is het geweldigste wat je kunt beleven?

Dat is het uur van de grote verachting.
Het uur waarinje zelfs gaat walgen van je geluk,
evenals van je gezonde verstand enje deugdzaamheid
Friedrich Nietzsche
Het verschil tussen Volwassenheid en Verlichting is dat
het eerste ontwaken in de droomstaat betekent, en het
tweede ontwaken uit de droomstaat. Het oppervlakkige
beginstadium van de Volwassenheid wordt vaak aange
zien voor, en verkocht als, Spirituele Verlichting, maar
dat is het niet. Het is niet meer dan een eerste serieuze
glimp van het leven, van het proces van sterven en we
dergeboorte waarmee de overgang van de baarmoeder
naar de wereld gepaard gaat.
Het belangrijkste verschil tussen deze twee toestan
den is dat Menselijke Volwassenheid zin heeft en Ver
lichting niet. Het beste wat een duidelijk begrip van
59

wat her werkelijk betekent om de waarheid te hebben

Eenvoud

gerealiseerd spirituele zoekers kan opleveren, is nier

het idee dat ze het kunnen bereiken, maar dat ze in

Veritatis simplex oratio est.

zien dat ze er ook zonder kunnen en dat ze beter hun

De taal van de waarheid is eenvoudig.

spirituele aspiraties kunnen richten op iets wat waar

Seneca

devoller is dan verlichting, letterlijk het grootste niets

aller tijden.
Wat iedereen werkelijk wil is Menselijke Volwassen
heid, niet de waarheid of verlichting. Menselijke Volwas
senheid biedt je namelijk allemaal leuke dingen en heel
wat minder narigheid. Vanzelfsprekend moet je daarin

De weg naar verlichting is doodsimpel, ondanks onze

niet aflatende behoefte er iets ingewikkelds van te ma
ken. Telkens wanneer we in de war zijn, de weg kwijt
zijn, ons emotioneel zwak of geestelijk gedeprimeerd

groeien en doorgaan met je te ontwikkelen en wijzer

voelen of wanneer ons hoofd op hol is gebracht door

te worden, met leren en je grenzen te verleggen, maar

een of ander spiritueel verkooppraatje, fllosoflsch debat

dan liggen de voordelen ook voor het oprapen: diepe en

of de goeroe du jour, hoeven we alleen maar naar een

blijvende tevredenheid, het vermogen om je wensen te

voud terug te keren. Er valt niets te leren, niets te weten,

manifesteren en gebeurtenissen naar je hand te zetten,

niets te doen en niets te worden.

met minder moeite meer kunnen doen, het vinden van

je ware roeping, contact leggen met je hogere zelf, nooit

Focus en intentie

meer je teen stoten, enzovoorts.

Menselijke Volwassenheid is wat iedereen, spiritueel
of niet, religieus of niet, athest of niet, als doel voor

Van Goethe ofBeethoven kunjeje onmogelijk voorstellen

dat ze goed waren in biljarten ofgolfen.

ogen zou moeten houden. Dit is wat ik uiteindelijk in

al die jaren van lesgeven en schrijven heb geleerd. Als
ik een advies zou moeten geven, dan zou ik iedereen
Volwassenheid aanbevelen en nooit Verlichting. Men
selijke Volwassenheid is een positieve levenskracht,
Verlichting een negatieve. Menselijke Volwassenheid
is het grootste lot uit de loterij. Spirituele Verlichting
is nutteloos en zinloos en zou alleen nagejaagd moe
ten worden door mensen die hierin geen enkele keuze
hebben.

60

HL. Meneken

De overgrote meerderheid van de spirituele zoekers

wordt gemotiveerd door verlangen, en daarom is het
al bij voorbaat zeker dat hun zoektocht zal mislukken,
want uit de geschiedenis van de mensheid blijkt immers
overduidelijk dat het praktisch niemand is gelukt om
het enige wat nooit verloren kan gaan, te vinden.
Hoe is het mogelijk dat zoiets simpels als gewoon
zien wat er is zelfs de meest toegewijde wekers en groot61

ste geesten ontgaat? Omdat niemand wil wat verlichting

van slavernij in een baarmoeder-achtige, Afgescheiden

werkelijk inhoudt. Ook al bespeuren we misschien een

Staat naar de vrijheid van de alsmaar uitdijende Gen

vaag soort verlangen naar verlichting, wat we werkelijk

tegreerde Staat. Om deze daad van overgave te kunnen

willen is een heel speciaal soort verlichting; het soort

volbrengen is geen geloof of overtuiging nodig, alleen

waarbij we onze knusse droomstaat niet hoeven te ver

helder zien. Wanneer we beginnen te begrijpen wat ego

laten, of beter nog, waardoor die droomstaar nog veel

en angst werkelijk zijn, wordt dit proces net

knusser wordt. We willen niet ontwaken uit de droom;

kelijk en natuurlijk als het loslaten van een zware last.

we willen dromen dat we ontwaakt zijn.

Het ware verlangen waardoor het proces van ontwa

zo

gemak

Helaas hebben het pop-christendom, bekeringen

in gevangenissen en twaalf stappen programma's

zo

ken gedreven wordt lijkt nog her meeste op een psycho

genaamde overgave populair gemaakt, waardoor dit

se. Het is een diepgaande, eindeloze rotcrisis, niet dat

essentile en onmisbare groeistadium in diskrediet

lullige donkere nachtje van de ziel waarmee oplichters

is geraakt en massaal wordt beschimpt als een wan

de spirituele toeristen afschepen.

hoopsdaad van stomme, angstige en zwakke mensen.

Veel mensen horen de wekker afgaan, de roep om te

ontwaken, maar wat we werkelijk willen, meer nog dan

Dit is een duidelijk voorbeeld van hoe Maya in de we

reld werkt.

seks, macht, roem, liefde, onsterfelijkheid of geld, is de

sluimertoets van de wekker indrukken en weer gaan sla

De prijs van de waarheid

pen. Als het leven ons roept, is het enige wat we willen
doen de dekens over ons hoofd trekken en ons nog eens

Een voorliefde voor de waarheid tegen elke prijs is een

lekker omdraaien en vooral onze ogen dichthouden.

hartstocht die niets en niemand spaart.

Het laatste wat we willen, wat we ook mogen bewe

ren, is gestoord worden in onze slaap.

Albert Camus

De prijs van de waarheid is alles. De prijs van de waar

Overgave

heid is niets. Dit is een andere uitdrukking voor de pa

En ding weet ik zeker, en dat is dat ik niets weet.

radox van de poortloze poort. Vanuit een onontwaakt

perspectief is de poort die onze verlichting tegenhoudt

Socrates

gigantisch en ondoordringbaar. Omdat begoocheling

voorafgaat aan onze waarneming, wordt ons hele ge

Overgave betekent het loslaten van de illusie ergens con

zichtsveld geblokkeerd. Wanneer de begoocheling een

trole over te hebben. Daarmee begint het stervenspro

maal is doorzien, zien we dat die poort nooit echt heeft

ces, waarna we opnieuw geboren worden: de overgang

bestaan.

62

63

Een pen in je hand houden betekent oorlog voeren.

Onwetendheid

Voltaire

Het grootste obstakel om iets te ontdekken is niet onwetendheid,

maar de illusie van kennis.

Spirituele Autolyse is een schrijfproces dat ons helpt

Daniel Boorstin

optimaal gebruik te maken van onze intelligentie door

onze geest zo scherp mogelijk op iets te richten. Autolyse

Er zijn twee vormen van onwetendheid. De eerste is de

betekent zelfontleding, en dat is ook het doel van deze

relatief onschuldige vorm waarbij we iets niet weten of

techniek. In tegenstelling tot een dagboek schrijven of

begrijpen. Deze veroorzaakt normaal gesproken niet

je spirituele vorderingen bijhouden draait het hier om

veel problemen. Als je niet weet hoe je de olie in je auto

het vinden en ophelderen van elk volgende obstakel dat

moet verversen laat je het door iemand anders doen.

je vooruitgang tegenhoudt. Het doel is niet het vinden

Als je niet weet hoe je lasagne moet maken, koop je een

van de juiste antwoorden, maar van de juiste vragen.

kookboek. Als je niet kunt parachutespringen, spring je

Er zijn geen antwoorden die gevonden kunnen worden,

niet uit een vliegtuig.

alleen vragen die bepalend zijn voor alles wat ons te

De andere vorm van onwetendheid is veel funester.

genhoudt. Als je de vraag begrijpt, vernietig je wat je

Dat is het soort onwetendheid waarbij we denken dat

tegenhoudt. Het is door onbevreesd denken en helder

we iets weten wat we niet weten, of iets begrijpen wat

kijken dat begoocheling wordt vernietigd.

We denken dat we denken, maar als je eenmaal be

we niet begrijpen.

De meeste spirituele zoekers verdoen hun leven met

gint met cht te denken vlijmscherp, zonder emoties,

de eerste vorm van onwetendheid, zich niet realiserend

vernietigend - dan zie je al gauw dat je dit nog nooit

dat het juist de tweede variant is die hen gevangen

hebt gedaan. Juist door alles op te schrijven, door het

houdt.

denkproces te rationaliseren, het te depersonaliseren, er

van een afstand naar te kijken en het gestructureerd en
objectief van alle kanten te belichten, kunnen we de in

Spirituele Autolyse

tellectuele meedogenloosheid opbrengen waar we nor

Het denken moet tegen zichzelfgekeerd worden
voordat het ook maar iets te weten kan komen over zichzelf

maal niet toe in staat zijn en ons niet van bewust zijn.
Een goede manier om hiermee te beginnen is een
bewering

Aldous Huxley

op te schrijven waarvan je zeker weet dat hij

waar is, en dan proberen uit te vissen waarom die be

wering niet waar is, wat natuurlijk het geval is, tenzij je
een negatieve uitspraak hebt opgeschreven {geen enkel

64

65

geloof is waar), een persoonlijke observatie hebt gedaan

gekomen Menselijke Volwassene. Het is dit gevoel van

(mijn voet doet pijn) of het enige wat je kunt weten

dankbaarheid dat naar boven komt als de angst aan het

hebt opgeschreven (ik ben).

verdwijnen is.

Angst

Verder
Een nieuwe stap te zetten,

Als je de top hebt bereikt, klim don verder.

een nieuw woord te uiten

is wat de mensen het allermeest vrezen.

Zen gezegde

Fjodor Dostojevski

Het woord Verder kun je zien als een talisman, een

krachtvoorwerp. Na elk gevecht, telkens wanneer we

In de ogen-dicht-toestand is angst de allesoverheersende

denken dat we klaar zijn, dat we er eindelijk zijn, moe

emotie. Alle emoties worden gedreven door gehecht

ten we dit woord tevoorschijn halen en tot ons door

heid, en de energiebron van elke gehechtheid is angst.

laten dringen. Ook al lijkt het vaak niet zo, er is altijd

Angst waarvoor? Angst voor geen-zelf. Een naam

loze, anonieme doodsangst voor het niet-zijn. Niet sim

Verder. Sta op, klop je af en maak je gereed voor de

volgende strijd.

pelweg angst voor de dood, die zich heel gemakkelijk

Carl Jung heeft gezegd dat hij wel duizend lad

laat ontkennen of wegredeneren, maar angst voor het

ders naar beneden moest klimmen om bij het kluitje

niets, dat geen sprookje ongedaan kan maken.

aarde te komen dat hij in feite was. Elke keer dat hij
beneden was aangekomen moet hij gedacht hebben
dat hij klaar was, totdat zijn ogen zich hadden aange

Dankbaarheid

past aan zijn nieuwe omgeving en hij zag dat er nog

Als het enige gebed dat je in je hele leven zegt:

een ladder was. Als Dr. Jung het woord Verder tot

'Dank U' is, dan is dat genoeg.

zijn beschikking had gehad, zou hij geweten hebben

dat er nog veel meer ladders waren, en dat een klein

Meister Eekhart

kluitje aarde oneindig veel meer was dan hij zelf was.

Een ondefinieerbare, alles omvattende dankbaarheid,

tijd weer 'Verder'. Er kan een dag komen dat er geen

doortrokken van een niet onplezierig soort droefheid,

'Verder' meer is, en dat is het moment waarop je je

Telkens wanneer je zeker weet dat je er bent, is er al

is misschien wel de belangrijkste emotie van iemand

zult realiseren - niet met trommels en trompetten,

die de waarheid heeft gerealiseerd en van de tot rijpheid

niet met stralend licht op de achtergrond en engelen-

66

67

Als ik op de punt van het schip verdween, was dat voor

ik kwijt was geraakt. Ik wilde verduidelijking over dat

mij iets normaals. Ik dacht dat iedereen dat meemaak

wat ik vroeger als kind ervaren had.

te. In mijn puberteit gebeurde het soms nog wel eens.

Dan ging ik achter ons huis de duinen in en ergens

Ik ben gescheiden, heb mijn huis verkocht en ben weg

in een duinpannetje in de zon liggen. Dan verdween

gegaan. Ik ben niet gaan zoeken uit ellende of verdriet.

ik ook weer, loste ik op in het niets. Ik werd er diep

Ik had mijn zaakjes juist dik voor elkaar. Ik had ge

door geraakt, en die momenten van eenheid waarin ik

woon lekker zo kunnen doorleven. Maar ergens was

verdween, waarover ik eigenlijk niets kon zeggen en

er een deur open gegaan waardoor het leven steeds

waarmee ik niets kon doen, bleven me altijd bij.

net niet goed genoeg leek te zijn. Niet net zo goed als
die momenten op het schip althans. Het gewone le

Jaren later besefte ik opeens dat ik het kwijt was. Het

ven, mijn werk, de appelpunt met slagroom, bleven

was niet meer dan een herinnering geworden. De feite

toch een beetje in de schaduw staan van wat ik vroe

lijke ervaring was ik kwijt. En soms, als ik me ongeluk

ger had meegemaakt. En mijn status als persoon met

kig voelde, dacht ik wel eens: daar op de punt van het

een vrouw, een huis en een baan ging heel erg knellen.

schip en in dat duinpannetje was ik wel gelukkig. Daar

Het gelukkig maken van mezelf en anderen werd me

was het geluk er gewoon. Ik wist toen nog niets. Ik was

te zwaar. Ik was niet 'in tune' met wat het leven me te

nog gewoon een jongetje. Het was vanzelfsprekend al

bieden had, ondanks alle luxe en alle liefde van mijn

lemaal. En dan dacht ik: hoe moet ik weer terugkomen

vrouw. Er was een intens verlangen om weer in het

bij die onschuld? Want die was ik allang verloren.

niets te verdwijnen. Ik ben gaan zoeken naar wat ooit

zo vanzelfsprekend zichzelf was, naar die Eenheid die

Ik ging studeren, ik trouwde en ik kreeg een baan. Ik

ik ervaren had. Maar het moest iets concreets zijn, iets

had het goed voor elkaar. In Katwijk was je leven ge

wat ik kon begrijpen en verklaren. Op een dag las ik

slaagd als je twee dingen had weten te verwerven: een

in een boekje iets over de spirituele betekenis van het

eigen huis en een eigen graf. Een eigen huis had ik al,

woord 'bewustzijn', en ik dacht: dat is het.

en het eigen graf was ook al bijna binnen. Mijn leven

zat volkomen dichtgemetseld. Maar ik had nog wat te

Ik kwam in aanraking met

doen. Er moest nog iets in mijn leven vervuld worden.

zijn toespraken geweldig, maar ik werd er niet in mijn

Toen dacht ik: en nu moet ik weg. Ik had alle ken

kern door geraakt. Ik ging net als veel anderen naar

nis en ervaring opgedaan die nodig was om me in de

India, en kwam terecht in de ashram van Osho. Hij

wereld te handhaven, maar ik wilde terugvinden wat

was een soort licht waar duizenden motten van over

68

J. Krishnamurti. Ik vond

69

Toen Lisa hier kwam was ze nog niet mijn assistente.

Ik had haar ontmoet via haar vader Frank die me had
verteld over de crisis waarin ze zat, waarbij hij had laten
doorschemeren dat die misschien iets te maken had met
mijn boeken. Haar gekwetste houding, haar afwezige
blik en de agenda die ze krampachtig tegen zich aan
drukte intrigeerden me, en daarom had ik haar samen
met haar dochter Maggie uitgenodigd om te komen lo
geren in het gastenverblijf op het landgoed dat ik had
gehuurd. Na enig heen en weer gepraat accepteerde ze
dankbaar mijn uitnodiging. Ze zou me pas later met het
boek gaan helpen.
Lisa is, behalve de dochter van Frank, advocaat, de
vrouw van een tandarts, moeder van twee kinderen, Mag
gie en DJ, en een spirituele zoekster, zij het tegen haar zin.
Ze zit in de laatste fase van een moeilijke periode waarin
haar bestaan fmaal in elkaar aan het storten is en waar ze
al drie jaar lang langzaam aan kapot dreigt te gaan.
Haar vader Frank is een gepensioneerd hoogleraar die
mij hee& uitgenodigd om hem thuis in de staat Jalisco
in Mexico te komen bezoeken. Hij woont in Lakeside,
een gemeenschap die gevormd wordt door een aan
ral plaatsen langs de noordkust van het Chapalameer.
Franks vrouw !sabel was het jaar daarvoor overleden,
en daardoor loopt hij nog steeds een beetje met zijn ziel
onder zijn arm. Er waren twee redenen waarom ik had
besloten om in te gaan op Franks herhaalde uitnodigin
gen om bij hem in Mexico te komen logeren. De eerste
reden was de inhoud van zijn eenendertig e-mails en het
aanbod dat ik ongelimiteerd gebruik mocht maken van
zijn fantastische privbibliotheek De andere reden was
mijn grootvader.
70

Mijn grootvader, of eigenlijk de broer van mijn groot

vader - die inmiddels al lang dood is - had vroeger een
kleine ranch op een paar kilometer van de Mexicaanse
stad San Miguel de Allende. Daar had hij zich terugge
trokken na een lange en succesvolle carrire in de rech
ten. Hij was geen Mexicaan en hij sprak geen Spaans;
het enige wat hij wilde was zijn oude leven definitief
achter zich laten, wat paarden houden en rustig zijn
oude dag doorbrengen. Als kind heb ik een paar zo
mers op zijn hacinda doorgebracht, en de indruk die ik
daaraan heb overgehouden is dat het een ideale plek was
om te wonen. Mijn oom was een lastige ouwe kanker
pit die aan iedereen de pest had, vooral aan zijn directe
familieleden, maar mij mocht hij wel, misschien omdat
ik graag met hem ging vissen, lange passages van Byron,
zijn geliefde dichter, uit mijn hoofd kende en me bijna
altijd rustig hield.
'Wat gebeurt er wanneer twee slangen tegelijkertijd
aan elkaars staart gaan eren en blijven dooreten' vroeg
hij nadat ik op achtjarige leeftijd officieel kennis met
hem had gemaakt.
Daar dacht ik even over na voordat ik antwoord gaf
'Dat weer ik niet, sir,' zei ik.
'Dat is je verdomme geraden ook,' zei hij, en dar was
dar. Daarna zagen we elkaar n keer per jaar. 'Weet je
het al?' vroeg hij dan. 'Nee, sir,' antwoordde ik. 'Pro
beer je er nog steeds achter te komen?' vroeg hij weer.
'Ja, sir,' antwoordde ik telkens. 'Goed zo, jongen,' was
het antwoord, en verder dan dit ging onze relatie niet
totdat ik, toen ik twaalf was, tijdens de zomervakantie
een maand bij hem mocht komen logeren. Die uitnodi
ging accepteerde ik en daarna ging ik een paar jaar lang
71

elke zomervakantie naar hem toe, totdat ik door andere

pen net genoeg afstand. Ik ging mijn reis regelen en een

interesses en afspraken gedwongen was zijn jaarlijkse

paar dagen nadat ik het galante aanbod van de dikke

uitnodiging af te slaan. Ondanks het feit dat we nooit

sergeant had afgeslagen, vertrok ik richting Mexico.

een echt gesprek hebben gevoerd, of misschien wel juist

daardoor, konden we heel goed met elkaar overweg.
Gedurende de afgelopen twintig jaar heb ik, soms

Toen ik eenmaal in Lakeside was, huurde ik, door

een interessante aaneenschakeling van gebeurtenissen,
uiteindelijk een huis dat precies vier keer zo duur was

een paar jaar, maar meestal slechts voor een paar maan

als ik had willen betalen, maar dat perfect bleek te zijn.

den, op verschillende plaatsen gewoond, maar nergens

Het was een klein landgoed dat in het bezit was van

had ik het gevoel dat dit de plek was waar ik me voor

een nogal beroemde dirigent van een orkest in een grote

altijd zou willen vestigen. Pas toen ik me begon af te

Amerikaanse stad, maar die er maar zelden was. Het lag

vragen waar ik dan wel wilde wonen, moest ik steeds

op een heuvel, was helemaal ommuurd en het bestond

aan de hacinda van mijn oudoom denken. Ik heb nooit

uit een hoofdgebouw en een gastenverblijf, een zwem

overwogen die te kopen, maar het was het gevoel dat

bad met bijgebouw, allerlei andere gebouwtjes, een paar

zijn huis bij me opriep dat ik altijd in andere wonin

tuinen en terrassen, een stuk of zes satellietschotels en

gen probeerde terug te vinden. Z hoorde voor mij een

twee fonteinen. Het geheel besloeg een oppervlakte van

'thuis' te zijn.

nog geen halve hectare. Het lag ver buiten de stad en

Toen ik dus buiten het seizoen overwinterde in dat

om ergens te komen moest je minstens vijf minuten rij

vakantieoord in New England, me afvragend waar ik

den. De eerlijkheid gebied me re zeggen dat ik niet per

nu weer eens naar toe zou gaan en het er ook nog eens

se in een dergelijk huis wilde wonen, maar het was nu

in zat dat ik een derde boek zou gaan schrijven, kwam

eenmaal zo gelopen.

ik een map tegen waarin ik Franks e-mails had opgesla

Bij het landgoed hoorden ook een werkster en een

gen. Daardoor kwamen er warme herinneringen aan het

tuinman, een getrouwd stel dat daar al jarenlang werkte.

huis van mijn oudoom naar boven, en ik bedacht dat

Ze hadden een paar kamers in het hoofdgebouw, maar

Mexico, om meerdere redenen, heel geschikt zou zijn

ze

om me definitief te vestigen. Voor mij persoonlijk geldt

een prachtig uitgerust huistheater met een enorme col

dat ik wel in de buurt van andere mensen wil wonen,

lectie muziekopnames en films, want de eigenaar kreeg

maar niet tussen hen in. Ik voel me het meest op mijn

gratis exemplaren van alles wat door de grote muziek

gemak aan de rand van een woongemeenschap waar

maatschappijen en filmstudio's werd uitgebracht. In de

ik enigszins los van sta. Aziatische landen bijvoorbeeld

praktijk zou ik minder van dit huistheater gebruik ma

staan te ver van me af, maar alle landen waar Engels

ken dan ik aanvankelijk van plan was. Niet ver van het

wordt gesproken weer niet ver genoeg. Mexico zou per

hoofdgebouw bevond zich een casita, een klein en com

fect zijn: de culturele barrire en de taalbarrire schep-

fortabel gastenverblijf dat vlak naast het zwembad lag.

72

woonden ergens anders. In het hoofdgebouw was ook

73

Later hoorde ik Nisargadatta zeggen: 'Een op de tien

Arjuna stelt de vragen die elke zoeker stelt, en Krishna

duizend mensen is hier in genteresseerd, en een op de

geeft de antwoorden. De pandit identificeerde zich

tienduizend genteresseerden ziet het uiteindelijk.' Ik

met de weker die in de Bhagavad Gita de antwoorden

zag de aanwezigen vertwijfeld om zich heen kijken en

hoopt te vinden op zijn vragen. 'Waarom leest u de

denken: pfff, dan is het wel heel onwaarschijnlijk dat

Gita als Arjuna?', vroeg Nisargadatta toen. 'Waarom

ik die ene ben. Dat had ik niet. Ik dacht: nou, dan ben

leest u hem niet als Lord Krishna zelf?'

ik die ene! Dat was geen arrogantie. Ik wist gewoon

Die opmerking raakte de pandit niet echt. Hij raak

dat mijn lot bezegeld zou zijn als ik daar ook maar een

te alleen diens ego. Maar bij mij sloeg het in als een

ogenblik aan zou twijfelen. Dan zou ik mijn boeltje bij

bom. Het raakte me in mijn hart. De pijl trof doel.

elkaar moeten rapen en moeten opstappen. Dan zou ik

Ik zag dat dar is war de zoeker doet: vast blijven zitten

daar niets meer te zoeken hebben. Maar ik vertrouwde

in de rol van Arjuna, de zoeker. Hij durft niet alles

erop dat ik die ene was.

los te laten, hij wil zich veilig blijven voelen in de rol

van zoeker. Maar de waarheid kun je alleen vanuit het
perspectief van Krishna zien. Je moet de moed hebben
om de Arjuna-rol op te geven, de rol van degene die

En moment met Nisargadatta is van doorslaggevende

zegt: het is me nog niet duidelijk, ik zie het nog niet, ik

betekenis geweest voor mij. Dat was toen een pandit,

twijfel. Want zelfs de grootste twijfel verschijnt in dat

een kenner van de heilige boeken, aan hem vroeg: 'Wat

wat je bent. Niets zit dat licht in de weg, niets kan het

vindt u van de Bhagavad Gita?' Nisargadatta antwoord

verduisteren, zelfs de grootste twijfel niet.

de: 'Wat een rare vraag! Het is een geweldig epos. Wat
kan ik daar verder nog aan toevoegen?' Daar was die

De vraag die voor zoekers belangrijk is, is of zij de vei

pandit niet tevreden mee. Hij was een kenner van de

ligheid willen behouden van het leerlingschap. Zijn

Bhagavad Gita en wilde niets liever dan in discussie

zij bereid om echt te leren, om de veiligheid van de

gaan met Nisargadatta over dat boek. Hij wilde laten

bescherming van hun leraar los te laten en hun eigen

zien wat hij allemaal wist. Hij wilde de oude meester

volkomen kwetsbaarheid onder ogen te zien? Her leer

overtreffen in kennis en wijsheid. Toen vroeg Nisarga

lingschap mag geen levensinvulling op zichzelf wor

datta opeens: 'Hoe leest u eigenlijk de Bhagavad Gita?'

den. Het is als de man die God zocht en op een dag

'Als Arjun, antwoordde de pandit. Hij dacht daarmee

iemand ontmoette die hem vroeg: 'Zoekt u God?' 'Ja',

een heel spiritueel antwoord gegeven te hebben, want

zei de man, 'al heel lang.' 'Nou, dan heeft u geluk,

in de Bhagavad Gita is Arjuna de leerling van Krishna.

want daar achter die heuvels woont hij.' De zoeker

74

75

Ok, tot zover dar huis. We zijn er bijna.

Die weken waarin ik had geprobeerd mijn aandelen

dar ik haar zag wist ik dat ze mijn hond zou worden,

en een uur later was dit inderdaad het geval. Binnen de

portefeuille te liquideren voor de aankoop van her huis

kortste keren betaalde ik de vrouw het bedrag dat zij

waren heel chaotisch en hectisch geweest. In dezelfde

de fokker had gegeven, alhoewel ze in haar opluchting

tijd had ik Lisa en haar dochter Maggie leren kennen

veel minder had gevraagd. De hond had nu een nieuwe

en hen te logeren gevraagd. Ook kocht ik toen de hond

eigenaar en haar nieuwe naam werd Maya, iets wat ik

van mijn dromen en vernam ik dat iemand die ik kende,

niet zozeer besloot als wel aanvoelde.

iemand zoals ik, gestorven was.

Bij de keuze van hun hond hadden de vrouw en

haar man, zo begreep ze inmiddels, een heel slecht ad
vies gekregen. Border Collies zijn werkhonden en als
huisdier zijn ze vaak helemaal niet geschikt, vooral als

In het gebied rond Lakeside wonen veel Amerikaanse en

ze ergens wonen waar ze hun dagelijkse portie energie

Canadese emigranten die hier naar toe zijn getrokken

niet kwijt kunnen. Die vrouw en haar man vonden het

vanwege het ideale klimaat en het goedkope levenson

gewoon mooie honden. Dat zijn ze ook. Ze zijn ook

derhoud. Een stad als San Miguel heeft een artistieke en

buitengewoon sluw en onvermoeibaar en als ze niet ge

jeugdige uitstraling, terwijl Lakeside wat gezapiger is en

noeg beweging krijgen kunnen ze helemaal hoteldebo

meer iets is voor ouderen. Omdat de gezondheidzorg er

tel worden. Het afgelopen jaar had ik er steeds vaker

uitstekend is en Guadalaja vlakbij ligt, trekt de streek

over gedacht om een hond te nemen. Ik las boeken en

veel gepensioneerden. Maar eerlijk gezegd zou ik zelf

tijdschriften, stak het een en ander op over honden en

liever in de buurt van een gemeenschap willen wonen

kwam er zodoende steeds beter achter wat ik wilde, wat

die wat artistieker en spiritueler georinteerd is.

uiteindelijk een Border Collie bleek te zijn. Die keuze

Hoe dan ook, ik was nog maar net hier toen ik een

voelde helemaal goed. Toen ik mij dat eenmaal had ge

hond tegenkwam die Mango heette. Het was een vier

realiseerd liet ik de hele zaak los, want ik wist dat het nu

maanden oude Border Collie. Ze werd uitgelaten door

vanzelf goed zou komen.

haar broos uitziende eigenares, een vrouw van een eind

Ok, het lukt me niet dit verhaal zo kort te hou

je in de zeventig die kort geleden met haar man hier was

den als ik had gehoopt, maar al die dingen moer ik nu

komen wonen. Zodra ik de hond zag, wist ik dat dit het

eenmaal vermelden. In feite waren dat gedoe met de

dier was dat ik gedurende het afgelopen jaar langzaam

hond en met het huis veel ingewikkelder, veelomvat

maar zeker op het spoor aan het komen was, en dat we

tender en verhelderender dan ik hier heb laren zien.

allebei een reis achter de rug hadden die ons naar deze

Allebei zijn her in hun totaliteit zo'n duidelijke, com

ontmoeting had gebracht. Dit wist ik gewoon, het was

plexe en fraaie voorbeelden van het proces van mani

geen impuls, of iets war ik hoopte. Vanaf het moment

festatie, van de manier waarop de Gentegreerde Staar

76

77

werkt, van vertrouwen en overgave, van helder-zien,

van verlangen en intentie, van de subtiele machinaties
van het universum, van de nonduale aard van het Ik

We zijn er bijna. Misschien dat er hier en daar nog wat

Universum dus, dat mocht ik ooit besluiten een boek

oneffenheden zijn, maar dat moet dan maar, anders had

te schrijven dat specifiek zou gaan over de levende wer

ik er nog eens een jaar lang aan moeten schaven zonder

kelijkheid van de volwassen Gentegreerde Staat, dan

dat het boek er substantieel op vooruit zou zijn gegaan.

zouden deze twee episodes daar uitgebreid in voorko

Op Liss aandringen hebben we het meeste van ons

men, samen met nog veel meer voorbeelden die mijn

mengelmoesje Spaans en Engels waarmee we onze con

lang gekoesterde overtuiging onomstotelijk zouden

versatie doorspekten en waarvan ik aanvankelijk dacht

bewijzen, namelijk dat het universum in werkelijkheid

dat het leuk zou zijn om op te nemen, laten vallen. Ook

een grote, speelse puppy is.

zijn veel dingen- zowel goede als slechte, maar meestal

goede- die te maken hebben met het leven in Mexico,
eruit gelaten. Wat ook is weggelaten is het materiaal
over Franks bibliotheek, de tijd die we samen hebben

Ik heb al vermeld dat ik in diezelfde hectische week

doorgebracht en onze gesprekken, maar misschien zal

te horen kreeg dat iemand die ik kende, iemand zo

dit ooit ergens anders gepubliceerd worden. Op de ko

als ik, gestorven was. Ze heette Brett, en ze had de

mende bladzijden zullen we het uitgebreid hebben over

waarheid gerealiseerd, ze was verlicht, nou ja, wat dan

Lisa, haar dochter Maggie, Brett, en de twee Maya's,

ook. Ze gaf les aan een klein groepje mensen dat eens

en we zullen heel toepasselijk eindigen met Lisa en ik

per maand bij elkaar kwam in haar manege op haar

die naar Virginia gaan om een herdenkingsbijeenkomst

boerderij in Virginia. Leden van dat groepje hadden

voor Brett re houden.

haar gewezen op mijn boeken, waardoor ik werd uit

Ziezo. Nog minder dan 450 pagina's. Helemaal niet

genodigd om eens langs te komen. We raakten goed

slecht.

bevriend. Ik bezocht haar verschillende malen en deed

mee aan haar groepsbijeenkomsten. Ze is gestorven, zo
vernam ik, op weg naar huis nadat ze wat boodschap
pen had gedaan. Een tegenligger die was afgeleid door
een telefoontje raakte bijna van de weg af, maakte een
te grote ruk naar links en knalde boven op de auto

van Brett. Ze was op slag dood. De chauffeur van de

andere auto mankeerde niets.

78

79

Leven in de droom
Afjlu-enza

1. Het verstikkende, verlammende en

frustrerende gevoel dat ontstaat door alsmaar te moe

ten wedijveren met de omgeving. 2. Een alsmaar erger
wordende ziekte veroorzaakt door stress, te hard wer
ken, verspilling van energie en te hoge schuldenlasten
als gevolg van het hardnekkig najagen van de Ame
rikaanse droom. 3. Een niet vol te houden verslaving
aan economische groei.
k zit aan mijn bureau te werken op mijn laptop en

Irommel wat in mijn papieren. M en toe pauzeer

ik even om te genieten van het prachtige uitzicht dat

zich voor mij uitstrekt en van de piano- en cellomu

ziek die zowel binnen als buiten door de luidsprekers

klinkt. Lisa komt aanlopen en blijft wat ongemakkelijk

voor mijn bureau staan. In de paar weken dat zij en

haar dochter hier op het landgoed logeren hebben we,

behalve over wat praktische dingen en elkaar goedemor

gen wensen, nog niet met elkaar gesproken. Ik begon al

te denken dat de hele romer voorbij zou gaan zonder

dat we met elkaar in gesprek zouden raken, alhoewel

ik Lisa uitdrukkelijk had gezegd dat zij en haar dochter

gebruik mochten maken van het zwembad wanneer ze

maar wilden.

'Mag ik?' vraagt ze, op een stoel wijzend.

81

'Natuurlijk,' antwoord ik.

plaatselijke bevolking, iets wat ik zelf nog niet onder

Ze gaat zitten en draait onrustig op haar stoel. Ik

de knie heb. Ze bood ook aan om haar takenpakket uit

richt de afstandsbediening op een ontvanger die in ver

te breiden met het bijhouden van mijn afspraken, war

binding staat met de stereo-installatie in het hoofdge

voor mij heel handig was en voor haar een nuttige be

bouw en zet de muziek wat zachter. Maya steekt haar

zigheid waar ze troost uit leek te putten.

kop omhoog vanachter de bank om te zien of er iets

spannends gebeurt en kruipt weer terug.

Toen we kennis maakten in het huis van haar vader

had Lisa een agenda bij zich die ze stevig vasthield, wat

'Er is eten en drinken, neem alsjeblieft,' zeg ik, naar

in deze omgeving een ongebruikelijke aanblik bood.

het keukentje wijzend, 'limonade, water, ijs, noem maar

Destijds maakte ik daar een opmerking over waar ze

op.'

niet op in ging.

Ze knikt.

'Ik zie dat je nog steeds je agenda bij je hebt.'

'En hoe bevalt her huis?' vraag ik.

Ze heeft haar hand erop gelegd. Ze geeft geen ant

'Heel goed, dank je,' antwoordt ze. Nadat haar vader

ons aan elkaar had voorgesteld hoorde ik dat ze op zoek

woord. Ik ga weer lezen. Na een paar minuten barst ze

opeens los in een stroom van woorden.

was naar een woning voor haarzelf en Maggie. Daarop

'Weet je, als ik zestig ben werk ik misschien wel als

had ik haar het gastenverblijf op het landgoed dat ik

serveerster met zo'n getoupeerd kapsel en een dikke

had gehuurd aangeboden. Later bedacht ik dat ik veel

kont en woon ik in een vervallen flatje ergens in Corpus

liever zelf in het gasrenverblijf wilde wonen en dat het

Christi.'

beter was als Lisa en Maggie hun eigen kamers en bad

Verrast kijk ik op.

kamer in het hoofdgebouw hadden. Ik kon, als ik dat

'Gescheiden,' zegt ze, 'alleen. Misschien dat ik een

wilde, nog steeds gebruik maken van het huistheater,

kerstkaart krijg van Maggie en DJ, met een foto erbij

maar dat was dan ook het enige wat me in het hoofdge

van hun gezin. Af en toe heb ik een vriend, een vracht

bouw beviel. De huishoudster en de minman hadden er

wagenchauffeur. Krijg vette fooien.'

ook hun eigen kamers, wat verplicht was geloof ik, dus

'Ik dacht dat je advocaat was.'

je had daar minder privacy.

'Dat dacht ik ook,' zegt ze. 'Ik dacht dat ik nog veel

In plaats van huur te betalen ging Lisa ermee ak

koord dat ze de financile administratie en andere huis
houdelijke klussen op zich zou nemen. Daaronder vie
len contact onderhouden met het verhuurbedrijf en het

meer was.

'Ok, maar hoe komt het dan dat je met een dikke
kont ergens in Texas eindigt?'
Ze knikt en grijnst alsof dat nu juist het leuke is.

personeel plus nog een heleboel andere kleine karwei

'Zelfs de paarden en de mannen van de koning,' zegt

tjes die gedaan moesten worden. Ze spreekt veel beter

ze raadselachtig. [Afkomstig uit een rijmpje uit een Ame

Spaans dan ik en ze gaat heel gemakkelijk om met de

rikaans kinderboek, Mother Goose: Humpty Dumpty zat

82

83

op de muur, Humpty Dumpty viel ver naar beneden. Zelfi

Dat is heel vervelend, weet je. Ik moet aan mijn toe

de paarden en de mannen van de koning, konden Humpty

komst denken en aan die van mijn kinderen. Jij kunt

Dumpty niet terug in elkaar zetten. vert.]

wel grappen maken over leven uit vuilnisbakken, maar

die dingen gebeuren echt. Ik bedoel, ik ben niet bang

Lisa zit in een crisis. Ze heeft een lang en pijnlijk af

dat het ooit zover zal komen, maar wie weet wat me nog

braakproces achter de rug dat haar heeft losgerukt uit

te wachten staat?'

haar veilige bestaan en dat haar pardoes samen met haar

Ik zwijg. Frank had me gezegd dat ze mijn boeken

dochter hier in Midden Mexico heeft doen belanden,

had gelezen. En nu hoopt ze dat ik de beslissingen die

zonder dat ze een idee heeft van wat er aan de hand is

ze heeft genomen en waar ze zo tegen te keer gaat, goed

of waarom. Ik weet wel wat er met haar aan de hand is,

praat, maar dat soort diensten bewijs ik niet.

ik weet waar ze doorheen gaat, maar ik ben niet haar

'Ik kan niet zomaar alles loslaten en dan maar hopen

psychiater of haar kroegmaatje. Ik heb geen zin om de

dat het wel goed zal komen,' gaat ze verder. 'Zo werkt

begrijpende gesprekspartner uit te hangen. Ik draai me

het niet. Ik bedoel, misschien werkt het wel zo voor jou.

om naar mijn laptop en ga verder met lezen.

Jij geeft de indruk dat je tevreden bent en een leuk leven

Omdat ze voelt dat het me blijkbaar niet meer inte

leidt en zo, maar weet ik veel hoe jij dat voor elkaar hebt

resseert wat ze vertelt, probeert ze mijn belangstelling

gekregen. Kijk, jij bent blijkbaar een uitzondering, om

weer op te wekken door een directere aanpak.

het zachtjes uit te drukken. Je komt over als een mense

'Ik weet niet meer wat ik moet doen!'

lijk wezen, maar ik geloof dat dat heel erg bedrieglijk is.

'Doen met wat?'

Dat is toch zo? Je bent niet werkelijk zoals wij, h? Het

'Met mijn leven!' roept ze uit. 'Ik had een normaal

is n ding om over je te lezen, om je boeken te lezen,

leven en dat is voorbij zonder dat ik weet waarom of hoe

maar nu ik hier bij je ben, met Maggie en mijn vader

ik het weer terug kan krijgen.'

erbij, nou, dat is iets heel anders.'

Ik wacht.

Ik wacht.

'Ik kan me niet hals over kop in een leven van totale

'Ik denk dat jij wel eens een heel gevaarlijk iemand

spirituele overgave storten, weet je. Ik heb verplichtin

zou kunnen zijn, Mr. McKenna. Ik wil je niet beledigen

gen. Ik heb mijn kinderen aan wie ik moet denken. Ik

hoor.'

had een mooie carrire, de mensen keken tegen me op,

'Dat doe je niet. Zeg maar Jed.'

ik had vrienden en kennissen, maar dat is nu allemaal

'Ik wil niet onhebbelijk zijn, maar als ik hier zo naar

weg! Ik heb nog steeds een bankrekening die ik in de

je zit te kijken weet ik eigenlijk niet wat ik van je moet

gaten moet houden. Als ik ook maar een paar dagen te

denken. Je bent meer dan alleen maar gevaarlijk. Dat is

laat ben met mijn krediet af te lossen gaat mijn saldo

iets wat ik steeds in gedachten moet houden. Er gaat zo

naar beneden en moet ik nog meer rente gaan betalen.

iets vreemds en ondermijnencis van je uit, terwijl je hier

84

85

doodgewoon bij her zwembad zit, mij limonade aan

'Het leven. Mijn leven.'

biedt, me in dit huis laat wonen en zegt dat ik Jed tegen

'Nog steeds aangeslagen?'

je mag zeggen.'

'Oh ja,' zegt ze met haar hoofd knikkend, 'ik voel me

'En geduldig luistert,' voeg ik toe. 'Haal eens adem.'

nog steeds verdoofd, alsof ik net uit de gevangenis ben,

Ze haalt adem.

alsof de afgelopen vijftien jaar n grote doffe roestand

'Inderdaad ja, en geduldig luistert. Sorry. Dank je.'

is geweest waarin ik me altijd moe voelde, me voortdu

'Maar hoe zit het nou met die agenda van je?'

rend zorgen maakte en altijd maar bezig was. En nu is

Ze kijkt ernaar en ik zie dat haar gedachten afdwalen,

het plotseling voorbij en weet ik niet meer wat ik moet

dus ga ik maar weer verder met mijn werk. Ze houdt

doen, waar ik heen moet en wie ik moet zijn. Ik zit

een paar minuten haar mond.

waarschijnlijk te bazelen. Het kan ook zijn dat ik een

'Ik heb vannacht heel goed geslapen,' zegt ze, nadat

beetje zenuwachtig word van met jou te praten. Ik hoop

ze zich weer heeft herpakt. Ik heb in geen jaren zo goed

dat ik niet onhebbelijk ben. Ik ben heel dankbaar dat ik

geslapen. Ik was vergeten hoe dat ook alweer was. Mge

hier bij jou ben, heel dankbaar zelfs. Ik vrees dat ik me

lopen maand hebben we in een motelkamer gewoond,

ook failliet moet laten verklaren. En daar word ik dus

zodat Maggie haar schooljaar kon afmaken. Daar kwa

echt niet goed van. Geloof me, ik ben zowat de laatste

men de muren op me af en ik heb er geen oog dicht

persoon van wie je zou verwachten dat ze failliet gaat.'

gedaan.' Ze zwijgt even en denkt na. 'Ik voel me goed,

geloof ik. Sorry dat ik zo tegen je aan zit te zeuren.'
Enkele minuren gaan voorbij. Ze zit rustig op haar
stoel en ik ga weer aan het werk. Jorge loopt langs op
weg naar de dolftjnenfontein beneden. Lisa kijkt hem
na. Ze staat op om een glas limonade te halen.

'Als tandarts en advocate moeten jullie het toch niet

gek gedaan hebben,' zeg ik. 'Allebei een professionele
carrire, kinderen, een huis in een villawijk. De verwer
kelijking van de Amerikaanse droom.'
Ze begint smalend te lachen.
'Mooie droom is dat! We zaten tot onze nek in de

'Ik keek altijd toe als de Mexicaanse werklieden in de

schulden. Verschrikkelijk gewoon. Het was alsof we in

tuin bezig waren,' zegt ze een beetje weemoedig. 'Ik be

onze Amerikaanse droom langzaam aan het stikken wa

nijdde hen vreselijk. Wat een simpel leven! Ik fantaseerde

ren; alsof er een olifant op je borst zat. Dat was normaal,

dat ik dakloos was, dat ik onder een brug sliep en naar

maar nu vind ik het volslagen krankzinnig. Vluchten

de bibliotheek ging en de hele dag gewoon maar wat zat

kon niet, er was geen uitweg. Geen wonder dat ik he

te lezen en wat geld bij elkaar bedelde voor mijn smoot

lemaal mesjogge werd. Godzijdank mag ik wel zeggen.

hies met frambozen en banaan. Leven uit vuilnisbakken

Hoe kun je anders aan zo'n toestand ontsnappen?'

klonk helemaal niet zo gek, vond ik blijkbaar toen. Zo

'Waren er geen vrienden die je konden helpen?'

vreselijk was het. Ik droomde ervan dakloos te zijn.'

'Vrienden?' vraagt ze spottend. 'Kun je nagaan, ik

'Zo vreselijk was war?'

86

weet zelfs niet meer wat dat woord betekent. Ik heb al87

tijd gedacht dat ik dat wl wist, maar dat is niet zo,

op stap. En wat doe je dan met de kinderen? Je neemt

niet echt tenminste. Hoe dan ook, alle mensen die we

ze mee naar de een of andere fastfood tent waar ze kun

kenden waren net als wij: carrire, kinderen, schulden.

nen spelen, geeft ze wat goedkope, zoete rotzooi te eten

De helft

de mensen die ik kende slikte pillen op

waarvan je weet dat het niet goed voor hen is en dan

eigen houtje. En velen gaven ze ook aan hun kinderen.

p naar het winkelcentrum. Je probeert ook wel eens

Zo wordt de hele boel bij elkaar gehouden, in plaats

musea of sportwedstrijden, maar uiteindelijk draait het

van dat alles in elkaar dondert. Iedereen is aan de pillen

altijd weer uit op junkfood en winkelen. Dennis golft

of aan de drank, of aan beide. Je moet wel. En dan die

in het weekend of kijkt naar sport, want na een lange

enorme sloten koffie alleen al om aan de dag te kunnen

werkweek moet hij bijkomen. En hij hoefde niet eens

van

beginnen.'

te pendelen. Zijn praktijk was in de stad. Al die vrije

Ze stopt even en neemt een slok van haar drankje.

tijd die je hebt tijdens het op en neer reizen leek hem

'Ik pendelde elke dag drie uur en twintig minuten:

juist fijn.'

in de auto, de trein, de bus, lopend en in liften. Ik heb

het bijgehouden.' Ze kijkt me aan alsof ik het even wil
narekenen, maar dat heeft zijzelf al grondig gedaan.

Ze ademt lang en diep in en heel langzaam weer uit.

Ze zit met haar rug naar het schitterende uitzicht.
'Ik was net als dar kleine meisje in je eerste boek,'

'Meer dan achthonderd uur per jaar,' gaat ze verder.

gaat ze verder. 'Heel dat menselijke transportsysteem

'Meer dan een hele maand per jaar besteedde ik alleen

begon ik met andere ogen te bekijken: ik zag mezelf en

maar aan heen en weer reizen. Meer dan vijftien maan

al die andere honderden mensen die ik elke dag tegen

den heb ik tot nu toe doorgebracht met heen en weer

kwam maar met wie ik nooit sprak, als makke schapen

pendelen. Het enige wat we hebben is tijd, en zo heb ik

die alleen maar stomweg heen en weer reizen, allemaal

de mijne doorgebracht. Ik liet hem door mijn vingers

met onze kranten, laptops en koptelefoons. Alsof de

gaan, wensend dat hij opschoot, ik wilde dat de tijd zo

hele wereld is vastgelopen in n enorme machine die

snel mogelijk voorbij ging, dat de reis was afgelopen.

eindeloos en zonder enige zin maar doordraait. Oudere

En dan weer hetzelfde op mijn werk, van acht tot zes.

mensen vallen weg en worden vervangen door jongere.

Naar de klok kijken, hopen dat de ochtend snel voorbij

Elke ochtend vervoeren die stalen buizen over de hele

zou zijn zodat ik kon gaan lunchen, hopen dat de mid

wereld miljoenen mensen die als vers bloed de werkste

dag snel voorbij zou zijn zodat ik weer naar huis kon.

den worden ingepompt. En 's avonds worden ze, vuil

Nooit gelukkig waar ik was, altijd druk en moe en be

en moe, weer teruggepompt. Een broederschap als het

zig met het volgende wat moest gebeuren. De weeken

ware van schapen, gevangenschap, gedachteloosheid, le

den waren eigenlijk nog erger omdat dan alles gedaan

vens die niet geleefd worden en nutteloze bezigheden.

moest worden wat tijdens de week was blijven liggen.

En dat slaat op iedereen, niet alleen op forenzen. Op

Schoonmaken, boodschappen doen, met de kinderen

winkelbedienden, politieagenten, buschauffeurs, op ie-

88

89

dereen, zie je. Je wordt in deze machine opgenomen als

je vier of vijf bent, en je komt er aan de andere kant pas
weer uit als je in de zestig bent. Als je eenmaal door hebt

Dit boek is, tussen haakjes, opgedragen aan Ken Kesey,

in wat voor een gekkenhuis we leven, kun je het nooit

niet alleen vanwege zijn Cuekoos nest of al zijn andere

meer anders zien. Je ziet het overal om je heen, en bij ie

werk, maar vanwege zijn moedige en visionaire geest die

dereen. Het is volslagen zinloos. Dat is geen leven. Dat

daar achter zat. Ken Kesey

kan niet. Ik weet niet wat het dan wel is, maar 'leven' is

en het Amerika van de jaren zestig was zijn gekkenhuis,

het in elk geval niet.'

en naast Walt W hitman en Herman Melville neemt hij

was

Randall P. McMurphy

in het Amerikaanse pantheon van onverschrokken ont

dekkingsreizigers dan ook een rechtmatige plaats in.
Over McMurphy vertelt Chief Broom het volgende:
Dit is wat Chief Broom, de Indiaan in Ken Kesey's One
jlew over the cuckoo's nest, de 'combine' noemt, maar wat

Hij maakt zich klaar om naar bed te gaan en trekt zijn

Kesey zelf aanduidt met het 'koekoeksnest.' Wanneer

kleren uit. Het boxershort dat hij onder zijn werk

de hoofdfiguur, Randall P. McMurphy, ontdekt dat zijn

broek draagt is van gitzwart satijn, bedrukt met grote

medebewoners in het gesticht, net als de mensen die

witte walvissen met rode ogen. Als hij ziet dat ik naar

vastgeketend zijn in Plato's grot, daar vrijwillig zitten,

zijn boxershort kijk, grijnst hij. 'Van een studente

weet hij niet wat hem overkomt. Onze gevangenschap

aan Oregon State Universicy, Chief, een studente let

is vrijwillig. Niemand wordt tegen zijn of haar wil vast

terkunde.' Hij laat het elastiek met zijn duim tegen

gehouden.

zijn lichaam terugspringen. 'Ze heeft het me gegeven

Aan de kettingen die ons gevangen houden in Plato's

omdat ik een symbool was, zei ze.'

grot zitten geen sloten. De patinten op de afdeling van

zuster Ratched zitten daar vrijwillig en kunnen weggaan
wanneer ze maar willen. Dit is waar McMurphy niet
goed van werd. Het zijn onze eigen angst en onwetend

'En waarvoor?' gaat Lisa verder. 'Dit duurde niet een

heid die ons tot slaaf maken en we kunnen, zodra we

paar maanden of zelfs een paar jaar, maar ons hele leven

willen, vrij zijn. De patinten in zuster Ratcheds afde

was zo! We zaten in de val! V ijftien jaar lang! Dat is toch

ling hebben her daar naar hun zin. Ze willen helemaal

krankjorum? En waarvoor? Om kinderen groot te bren

niet de grote boze buitenwereld in. Hun angst verlamt

gen? Dat is gewoon een smoes. Iedereen kan kinderen

hen en hun gevangenschap stelt hen gerust. In Kesey's

grootbrengen, daarvoor hoef je toch niet continu in een

boek breekt Chief Broom met dit patroon. Lisa breekt

soort slavernij te leven waar je geestelijk aan kapot gaat.

ermee in haar leven.

Op een dag vroeg ik aan DJ wat hij nou echt van het

90

91

leven verwachtte. Hij antwoordde dat hij tandarts wilde

'Ik heb een helder moment gehad, dat is wat ik heb

worden, net als pappa. Alsof ik een stomp in mijn maag

gehad, maar ik wist ook dat het

weer voorbij zou

kreeg.' Ze schudt droevig haar hoofd. 'En het is niet

gaan, ik wist dat ik weer opgeslokt zou worden in die

alleen maar vreselijk om op die manier te leven, het is

beperkte bewustzijnstoestand waarin de jaren voorbij

berhaupt geen leven. Het is niet iets waar je voor kiest,

vliegen alsof het minuten zijn, dus heb ik tijdens dat

kiest. We marcheerden

heldere moment een eed gezworen. Ik zwoer dat ik

gewoon die vervloekte, idiote en onmogelijke levens

aan die toestand een einde zou maken. Wat het me

binnen zonder ooit even te pauzeren om ons af te vra

ook zou kosten, ik beloofde mezelf dat ik zou zorgen

gen waar we mee bezig waren. Middelbare school, uni

dat ik wegkwam. Ik moest en zou die cyclus doorbre

het is wat je krijgt als je

niet

versiteit, promoveren en dan meteen de werkvloer op.

ken, de kinderen beetpakken en er als een haas van

Trouwen, een kind krijgen, geld lenen, een huis kopen,

door gaan. Elke dag dacht ik aan mijn eed, maar toch

het vol stoppen met rommel, nog een kind krijgen, nog

gleed ik weer terug. Ik vergat mijn eed en waarom

meer geld lenen, een groter huis kopen, nog meer rom

ik hem had afgelegd. Alsof je een verdoving hebt ge

mel. Het is volslagen gestoord, maar dat is hoe iedereen

kregen en ze je vragen of je terug wilt tellen vanaf

die ik kende leefde. Ajjluenza wordt het genoemd, een

honderd. Wanneer je bij zevenennegentig bent denk

ziekte. En dat is het ook. De afgelopen zeven jaar heb

je dat alles goed gaat, maar dan is er opeens geen zes

ben we moeten knokken om alleen maar het minimum

ennegentig meer.'

bedrag van onze schulden af te kunnen lossen.'

'En dit was allemaal vrij normaal?'

'En toen?'
'Toen DJ me zei dat hij tandarts wilde worden kwam

Ze lacht bitter. 'Iedereen die ik kende zat in hetzelfde

het allemaal in n klap terug. Alsof ik wakker werd

schuitje. Sommigen met een hoger, anderen met een la

geschud, en ik wist dat het nu of nooit was. Ik wist

ger inkomen, maar ik denk dat bijna iedereen die we

dat het mijn laatste kans was om er voorgoed de brui

kenden op alle fronten gevaarlijk overbelast was: geld,

aan te geven. De fout die ik had gemaakt was dat ik

tijd, werk, verplichtingen... We deden alles goed en we

het netjes had willen doen en beide kinderen had willen

hadden ook niet echt tegenslag of zo. Geen rampen of

meenemen. Veel te hoog gegrepen. Ik pakte een koffer

gezondheidsproblemen. We zijn tien jaar lid geweest

in voor mezelf en Maggie, schreef een briefje, sprong

van een country club bij ons in de buurt. Ja, we leefden

in de auto en maakte dat ik wegkwam. Natuurlijk ver

de Amerikaanse droom: uitgeput, platzak, slechte ou

oorzaakte ik thuis en op het werk een verschrikkelijke

ders, niet gelukkig, en nu uit elkaar.'

puinhoop, maar ik wist dat dit de enige manier was om

92

Ze zwijgt.

het voor elkaar te krijgen en dat het nu of nooit was,

'Ik heb niet echt een zenuwinzinking gehad, weet je.'

nu of nooit. Er was geen nette manier, het was allemaal

'Dat weet ik.'

veel te veel uit de hand gelopen en nou ja, jammer dan,

93

maar zo is het nu eenmaal gegaan. Jezus nog aan toe, f

'Ik kan je niet vertellen wat een opluchting het is om

ik ging er vandoor, f we zouden, ik en mijn kinderen,

weg te zijn uit die situatie. Ik kan weer ademhalen, ik

voor altijd in die val zitten. Soms denk ik dat ik wel

kan weer slapen.' Ze gebaart naar de paradijselijke tuin

een zenuwinstorting heb gehad, want dan klinkt het

waar we in zitten. 'Je weet niet hoe ongelofelijk het al

tenminste begrijpelijk. Als ik normaal zou zijn geweest,

lemaal is. Ik kan me niet meer voorstellen dat ik ooit

dan zou je zoiets vreselijks als wat ik heb gedaan alleen

zo heb geleefd, dat ik vond dat zo leven geluk en succes

maar ontzettend slecht kunnen noemen, maar ik denk

betekende. Ik kan me niet meer voorsrellen dar ik dacht

niet dat ik slecht ben.'

dat dit het leven was.'

Haar ogen zijn rood, maar ze huilt niet. Ik kan zien

dat ze uitgehuild is.
'Je bent normaal en je bent niet slecht,' zeg ik. 'Dat
weet je toch ook wel?'

'Nou, was maken dat je wegkwam dan het stomste

wat je hebt kunnen doen?' vraag ik.
Er verschijnt een enorme glimlach op haar gezicht.
'Her was het beste wat ik ooit heb gedaan,' zegt ze tri

'Dat is fijn om te horen,' antwoordt ze, 'en vooral

omfantelijk, 'Ik weet niet wat me nog boven het hoofd

van jou. Het is alleen zo moeilijk om daar vrede mee

hangt, maar ik ben z blij dat ik die wereld achter me

te hebben. Het lijkt allemaal zo, wat zal ik zeggen, zo

heb gelaten. Dit was het proces van sterven en weer ge

buiten elke proportie, maar zo moest het nu eenmaal

boren worden waar jij het over hebt. Ik weet dat ik op

gaan. Hoe dan ook, het is achter de rug, wat er ook van

dit moment nog angstig en in de war ben, maar dat is

komen mag, en nu ben ik hier. Hier zijn we dan, Mag

ok, daar kom ik wel doorheen. Ik ga nog liever dood

gie en ik.'
'Helemaal te gek,' zeg ik.

dan dat ik terugga naar dat leven, of wat het verdomme

ook geweest mag zijn.'

Ze glimlacht en knikt ernstig.

'Helemaal te gek,' zegt ze terug.
'Mooi zo,' concludeer ik. 'Dat is de juiste spirit, en
die is het belangrijkst.'
'Er was geen andere manier.'
'Dat weet ik.'
'Vertel me alsjeblieft dat ik niet de grootste stom
miteit heb begaan die je maar kunt bedenken,' vraagt
ze. 'Zeg me dat ik niet het leven van mijn kinderen heb
verpest, dat is het enige wat ik wil horen.'
'Hoe voel je je nu?'
Ze sluit haar ogen en zucht diep.
94

95

Imago

Misschien is de diepste reden waarom we bang zijn voor

de dood dat we niet weten wie we zijn. We geloven in een
persoonlijke, unieke en afgescheiden identiteit- maar als
we die durven te onderzoeken, ontdekken we dat deze
identiteit volledig afhangt van een eindeloze verzameling
dingen waarmee we haar overeind houden: onze naam, onze
'biografie: onze partners, familie, thuis, werk, vrienden,
creditcards... Het is aan dit broze en vergankelijke houvast
dat we onze zekerheid ontLenen. En als het allemaal wegvalt,
hebben we dan enig idee wie we werkelijk zijn?
Zonder dit vertrouwde houvast hebben we aLleen met onszelf
te maken: een persoon die we niet kennen, een vreemdeling
die ons bang maakt en met wie we de hele tijd geleefd hebben
maar die we nooit echt hebben willen ontmoeten. Is dat niet
waarom we elk moment van ons leven proberen te vullen met
lawaai en bezigheden, hoe vervelend ofbanaal ook, zodat we
er zeker van kunnen zijn dat er nooit een stilte valt waarin we
met die vreemdeling alleen zijn?
Sogyal Rinpoche

et is avond. Lisa heeft Maggie naar bed gebracht.

Ze trekt een fles wijn open en schenkt twee glazen

in. Ze geeft me een glas en gaat tegenover me zitten,

97

met haar glas en agenda voor zich. Zij gaat hierna naar

dinsdag zoals alle andere. Tegen half zeven was de hele

bed, maar ik moet nog naar buiten om de hond uit te

familie op en werkte iedereen zich morrend door de da

laten en een slaapmutsje te drinken met Frank, en daar

gelijkse ochtendroutine heen. Nadat ze hen had uitge

na terug naar huis waar ik nog een uurtje zal proberen

zwaaid ging ze terug naar boven om zich aan te kleden,

te werken.
Lisa zit rustig aan haar wijn te nippen. Ze heeft een

haar slip voor de spiegel en dacht, net als elke ochtend,

duwtje nodig, graag zelfs, dus geef ik haar een duwtje.

aan haar werk, aan de dag die voor haar lag, aan familie

zich op te maken en haar haar te kammen. Ze stond in

'Waarom heb je steeds je agenda bij je?'

afspraken, komende gebeurtenissen, de rimpels in haar

Alsof ze tot een besluit is gekomen neemt ze een

gezicht, de kilo's die ze te veel woog, aan rekeningen,

flinke slok wijn, opent het in leer gebonden boek ergens

achterin en legt het voor me neer. Ik zie, diep verborgen
tussen het agenda- en adresgedeelte, een foto uit een

aan de gezondheid van haar ouders.'

In Liss ogen blinken tranen. Haar vingers rusten
onderaan op de foto.

tijdschrift. Het is een korrelige, geplastificeerde zwart

'Toen ik die foto voor het eerst zag, of deze vrouw, die

wit foto met een paar gaatjes erin. Er staat een lichaam

slechts een paar seconden voor haar dood stond, kon ik

op dat op 11 september 2001 uit het World Trade Cen

mijn ogen er niet vanaf houden. Het beeld hield me vast

ter aan het vallen is. Aan de vorm van het haar en de

alsof ik erdoor bezeten was, en heel dat achtergrondver

kleren is te zien dat het een vrouw is. Haar gezicht is

haal, het leven van deze vrouw zoals ik me dat voorstel

nauwelijks zichtbaar, net genoeg om je er een voorstel

de, haar huis op Staten Island, elke ochtend de overtocht

ling van te kunnen maken en om je af te vragen wie ze

met de veerboot naar haar werk, ging als een golf door

is. Ik kijk op naar Lisa en zie dat ze helemaal in beslag is

me heen. Ik plakte de foto op mijn badkamerspiegel, de

genomen door de foto. Ze haalt hem uit de agenda en

zelfde foto als deze hier, en elke ochtend als ik door mijn

houdt hem in haar handen. Ze strijkt er met haar vin

eigen dagelijkse routine ging, keek ik ernaar en bedacht

gers overheen. Dan begint ze heel rustig re praten.

hoe zij aan haar dag, een gewone doordeweekse dag, be

'Het was op een dinsdag,' fluistert ze met trillende

gonnen was, net zoals ik nu: tanden poetsen, flossen, be

stem. 'Ze was, zoals duizenden keren daarvoor, opge

zig met kleine dingen, mijn hoofd vol futiele gedachten

staan, zich gaan douchen, had de kinderen wakker ge

en toestanden die mijn aandacht vroegen.'

maakt en haar man op weg geholpen. Ze zag dat het

Ze stopt even en neemt een slokje wijn. Ik zwijg.

een prachtige septemberdag was, iets waar ze even de

'De eerste foto raakte beschadigd. Dennis vond het

tijd voor nam om van te genieten en haar gezin op at

maar niks; hij vond het morbide. Hij wilde niet elke

tent re maken, in de hoop dat dit de dagelijkse sleur wat

ochtend gedwongen worden er naar te kijken.

gemakkelijker zou maken en waardoor het leek alsof het

Trouwens, ik wilde zelf ook niet dat anderen haar be

een speciale dag beloofde te worden, maar het was een

keken. Toen kwam deze foto, die ik heb geplastificeerd en

98

99

hierin gelegd, zodat alleen ik ernaar kan kijken. 's Och

tends zat ze bij me in de trein. Ik praatte met haar, dat
denk ik tenminste, en zij praatte met mij. Zo is het ge
gaan. Het begon met het gevoel dat het leven dat ik leidde
totaal verkeerd was. Ik verzette me tegen die gedachte, ik
probeerde die weg te duwen, maar ze wilde niet weggaan,
ze bleef altijd ergens aan de oppervlakte, was altijd aan
de rand van mijn bewustzijn: op kantoor, in de auto, op
feestjes, bij de groenteboer, de country club, op bijeen
komsten, altijd. En door jouw boeken,' ze lacht en kijkt
me aan, 'door jouw boeken was het alsof er opeens schijn
werpers aangingen waardoor alles pijnlijk zichtbaar werd
en ik er niet meer omheen kon. Daarna duurde het niet
lang meer of de bom barstte. Dat had met jouw boeken
te maken, maar in de drie jaar dat ze met me sprak zat het
er al langzaam maar zeker aan te komen.'
'Praat de vrouw op de foto met je?'
We zitten zwijgend bij elkaar.
' "Ik was niemand." Dat is wat de vrouw tegen me
zegt. "Bij mijn baas was ik zus, bij mijn collegs was
ik zo. Voor mijn ouders was ik die persoon, voor mijn
kinderen weer deze. Ik was zus aan de telefoon en weer
zo tegen winkelbedienden en medewerkers. Ik kleedde
me voor andere mensen, sprak en handelde voor andere
mensen. Alle minuten, uren en dagen van mijn leven
besteedde ik aan andere mensen, en voor mezelf bleef
er niets over. Ik las boeken en tijdschriften die me hiel
pen om al die verschillende personen te kunnen zijn; de
weinig vrije tijd die ik had bracht ik door met winke
len en in de sportschool, om vooral maar slank en goed
gekleed te zijn. Ik was altijd in de weer om aan ieders

Lisa praat met fluisterende stem en houdt de foto met

beide handen vast.
"'Ik werkte tien uur per dag en pendelde er twee. Ik
kookte, maakte het huis schoon, deed de boodschap
pen, betaalde de rekeningen, en als ik vier uur per nacht
sliep was het veel. Ik zei tegen mezelf dat ik het allemaal
voor de kinderen deed, maar ik wist dat dit een leugen
was. Voor de kinderen hadden we heel wat beter kunnen
zijn. We produceerden alsmaar nieuwe versies van ons
zelf, want dat was het enige wat we konden. We werden
precies zoals onze ouders, want we wisten niet hoe we
anders moesten zijn. Dit is wat ik denk terwijl ik aan
het vallen ben, en ik kan moeilijk bedroefd zijn want ik
weet immers niet wie er sterft. Wat maakt het uit als ik er
niet meer ben, aangezien ik nooit hier echt ben geweest?
Ik ben twee seconden verwijderd van het einde van een
leven dat nooit echt van mij is geweest. Ik was al die an
dere mensen, maar ik was nooit mezelf, en nu is het een
prachtige ochtend in september en is mijn leven voorbij
zonder dat ik weet wie ik had moeten zijn."'
Ik zwijg. Lisa snottert, glimlacht naar me en begint
te lachen.
'Daarna begint ze te jammeren dat ze wou dat ze op
school niet zo'n trut was geweest en dat ze vaker drugs
had moeten nemen en in de zomer rondtrekken met de
Grateful Dead of misschien een maand in een nudisten
kamp had moeten gaan zitten.'
Ze lacht ongemakkelijk en stopt de foto weg. 'Dat
is meestal het moment waarop ik het contact met haar
verbreek.'

verwachting te kunnen voldoen." '

100

101

Ze gaat zich even opfrissen. Ondanks al haar ellende

gevolg zou zijn. Drie jaar lang heb ik ertegen gevochten;

kan ik alleen maar blij voor haar zijn. Dat wat in haar

ik probeerde het opzij te schuiven, ik probeerde het te

aan het sterven is, behoort ook te sterven. Wat de mees

verbergen achter de beslommeringen van alledag, mijn

te mensen 'leven' noemen is niet meer dan een angstige

werk, familie, het huishouden, maar al die tijd bleef het

voortzetting van het popstadium, alsof ze vlinders zijn

als een kankergezwel maar in mij doorwoekeren. Wat

die te bang zijn om uit hun cocon te breken. Als een

was het nou eigenlijk? Een gedachte? Iets wat ik me had

vlinder uit de pop is gekropen is hij volwassen gewor

gerealiseerd? Een glimp? Ik weet het echt niet, maar dat

den en wordt hij imag o genoemd. Dat is wat wij be

het onomkeerbaar was, stond vast. Ik wist dat het steeds

horen te zijn: volwassen, imago. Als we zouden leven

maar weer ontkennen een tijdelijke oplossing was. Ik

in een maatschappij van imag ines, dan zouden we op

wist dat ik, door elke dag naar die foto te staren, mijn

een dergelijke metamorfose goed voorbereid zijn. Ze

eigen ondergang tegemoet ging, maar toch kon ik het

zou plaatsvinden wanneer de tijd er rijp voor was en het

niet laten. Het zou als verraad hebben gevoeld als ik het

zou oneindig veel gemakkelijker gaan. Niet eenvoudig,

niet had gedaan. Het was een vreselijke tijd. Ik voelde

maar ook niet alsof het een catastrofale gebeurtenis is.

me een vreemdeling in mijn eigen huis, een buitenaards

Aangezien we niet in een dergelijke maatschappij leven

wezen in een menselijke vermomming. Dat geheime

zal deze overgang, ls ze al plaatsvindt, eerder resulteren

ding woekerde maar in me door, het werd alsmaar gro

in een catastrofale ontreddering dan in een ceremonie

ter, en ondertussen werd die andere ik - moeder, echt

die het volwassen worden markeert.

genote, advocate en de rest- steeds kleiner. Ik keek naar

Desalniettemin ben ik blij voor Lisa. Niemand zal,

als hij een comapatint bezoekt,

zeggen dat hij er zo

de buitenwereld door dezelfde ogen, maar daarachter

was ik een bedriegster, een huichelaarster, en probeerde

vredig uitziet en dat het beter voor hem is de rest van

ik vast te houden aan een wereld die niet langer meer

zijn leven zo door te brengen, alleen omdat uit die toe

de mijne was. Ik wist al vanaf het eerste hoofdstuk in je

stand ontwaken wel eens onplezierig zou kunnen zijn.

boek dat de tijd daar was, dat wat er in mij gaande was

Lisa schenkt zichzelf nog een glas wijn in en gaat

weer zitten.
'Met die foto is het voor mij allemaal begonnen,' zegt
ze, 'maar wie weet? Het was geen overdonderende ge
beurtenis, eerder een speldenprikje, een duwtje, maar
toch weet je vanaf dat moment dat het fataal is. Alsof
er gif in je lichaam is gespoten waarvoor geen tegen

binnen afzienbare tijd, na die drie rotjaren waarin het

had zitten te borrelen, naar buiten zou komen. Dat ding
dat in me aan het groeien was zou gegarandeerd naar
buiten barsten en alles vernietigen.'
'En nu zit je hier met mij te praten,' glimlach ik. 'Is
dat effe boffen.'
'Ik denk dat jij en ik niet hier met elkaar zaten te

gif bestaat en er geen hoop meer is. Eigenlijk wist ik al

praten als ik normaal was geweest, zoals ik vroeger was;

vanaf het allereerste begin wat het beduidde en wat het

als ik niet in dat godvergeten afbraakproces zou zitten.

102

103

Ik bedoel, het is niet alsof we... weet je... Nou ja, laat
maar.'

'Waar zouden we over praten als jij niet in dat afbraakproces zat?' vraag ik. 'Je pensioenvoorziening? Een
schoenenuitverkoop in Bloomingdale's? Over de war on
terror?'

Ze denkt na.
'Nee, niet verlicht op de manier zoals jij daar over
praat, en dat lijkt mij de enige manier die hout snijdt.
Dan zal het boek wel over iets anders zijn gegaan.'
'Dat denk ik ook. Het zou me verbazen als het er
ooit meer dan duizend zijn geweest, of als er ooit meer

'Nee, dat denk ik niet.'

verlichten zijn geweest dan nu. Ik weet dat er wel an

'Wat je me eigenlijk vraagt is of wij, als jij er niet

dere toestanden zijn die ze verlicht of ontwaakt noemen,

zo aan toe was, als jouw leven niet in de fik stond, dit

maar als je je houdt aan de definitie 'het realiseren van de

gesprek zouden kunnen voeren. Het antwoord is nee.

Waarheid', dan kunnen ze je moeilijk iets wijs maken.'

Er zou een ldoof tussen ons zijn geweest die we nooit

'En die andere toestanden dan?'

hadden kunnen overbruggen. Maar omdat jij in die cri

'Weet ik niet, daar heb ik geen verstand van. In

sis zit, en omdat je hier bent met je dood aan je zijde,

het huis van Maya zijn vele kamers. Dat zijn allemaal

kunnen we samen praten.'

droomtoestanden in de droomstaat, en wat heb je daar

'Mijn dood?' vraagt ze kalm.

aan? Wat ik wel weet is dat ze gewoonlijk verband hou

Ik lach, zachtjes weliswaar.

den met geluk, goedheid, compassie, schoonheid, hart

'Jazeker,' antwoord ik. 'Wie denk je dat er op die foto

onzin, dat soort dingen. Is dat zo ongeveer waar dat

staat? Met wie denk je dat je in de trein en in je badka

boek over ging?'

mer hebt zitten praten? Wie, denk je, probeert je uit je

'Hart-onzin?'

coma te meppen?'

'Ja, al die manieren waarop we mooie strikken om

onze angst heen binden zodat we gelukkig kunnen zijn
in een kerker in plaats van eruit te breken.'
'Houd jij je dan niet bezig met geluk?'

We nemen onze glazen mee naar de ligstoelen bij het

'Er is niets waar ik me mee bezig houd.'

zwembad en kijken hoe het maanlicht op het meer be

'Je houdt je toch bezig met de waarheid?'

neden en op de bergen in de verte speelt. Lisa wil weten

'Niet echt. Niemand is met de waarheid bezig. Wat

met wie of wat ze nu eigenlijk aan het praten is, en het

mij bezig hield was dat ik niet langer in een leugen wil

gesprek neemt een meer ontspannen wending.

de leven, maar dat is nu voorbij. Nu houd ik me bezig

'Pas geleden las ik in paps bibliotheek een of ander

met boeken schrijven, en dat is ook bijna voorbij. En

new age-boek waarin stond dat er op dit moment waar

binnenkort houd ik me waarschijnlijk bezig met in een

schijnlijk een paar miljoen verlichte mensen zijn.'

'Denk jij dat ook?'

schommelstoel op de veranda zitten, samen met mijn

104

hond, en met kijken hoe de wereld voorbij trekt.'

105

We zitten een paar minuten zwijgend bij elkaar.

'In het begin hebben we in een motel gezeten zodat
Maggie naar school kon blijven gaan en ik naar mijn
werk, maar in feite veranderde er niets. Ik voelde dat

werkelijkheid graven

ze

alleen maar een tunnel van de

ene gevangeniscel naar de andere. In Maya's gevangenis

zijn vele cellen.'
'Maar waar had ik dan naar toe kunnen gaan?'

alles nog te zeer vertrouwd was, en dat ik in mijn oude

'Voor mensen die in zo'n crisis belanden zijn genoeg

leven werd teruggezogen. Ik wist dat als ik terug zou

oplossingen beschikbaar: vangnetten die Maya heeft

gaan, dit het einde zou betekenen. Dan zou het met me

gespannen om de springers op te vangen. Je had jezelf

gedaan zijn, en ook met mijn kinderen. God, wat was

een born-again Christen kunnen noemen. Mensen ge

ik bang.'

ven zich vandaag de dag al over aan Christus' genade

Ze kijkt van me weg.

als de melk van hun cappuccino niet genoeg schuimt of

'Maar nu ben je hier,' merk ik op, meer om iets terug

om met minder slagen een golfbal te kunnen putten. Je

te zeggen. In het zwembad zit zo'n stom apparaatje dat

had gewoon in je oude leventje kunnen blijven zitten en

het water 's avonds steeds van kleur doet veranderen.

op de Jezus-toer kunnen gaan, dat is tegenwoordig heel

Inmiddels is het me gelukt het ding uit te zetten, en nu

gebruikelijk. Of je had een psych kunnen bezoeken en

blijft het water helderblauw.

'Je moet toch ergens naar toe,' zegt ze fel, nog steeds
wegkijkend. 'Je kunt niet zomaar weglopen en in een

je al pratend en pillen slikkend door het leven kunnen

slaan. Tegenwoordig is het gemakkelijk om van de wieg
tot het graf onder de pillen te zitten.'

commune of nonnenklooster gaan zitten. Dus ben ik

Ze kijkt me boos aan.

terug naar pappie gerend, is dat wat je bedoelt?'

'Of je had naar de afdeling new age- en zelfhulpboe

'Nee, eigenlijk niet,' zeg ik. 'Ik sta helemaal achter je,
ook al doe jij dat zelf niet.'
'Ik ben heel erg moe,' merkt ze op. 'Wil je alsjeblieft
niet in raadsels praten?'

ken in een boekwinkel bij je in de buurt kunnen gaan

en je de ene therapie, methode of ideologie na de andere
laten aansmeren, terwijl ondertussen de jaren kalmpjes
voorbijgaan. Je had je tot het boeddhisme kunnen be

'Je kunt inderdaad gewoon weglopen en je heil zoe

keren en zo je tijd rustig kunnen verdoen, daar is het

ken in een commune of in een nonnenklooster of zo,'

namelijk voor. Je had ook het vliegtuig kunnen nemen

zeg ik, 'maar dat heb jij dus niet gedaan. De meeste

naar India of Japan voor een spirituele egotrip, op zoek

mensen doen dat wel. Dat doen ze om zo'n crisis als

naar je innerlijke weet ik veel. Er zijn, voor mensen die

waar jij nu in zit te ontlopen. Ze wringen zich in alle

op de loop willen gaan voor antwoorden, genoeg plek

mogelijke bochten om maar niet kapot te hoeven gaan,

ken waar ze naar toe kunnen, maar ik denk dat voor jou

zoals jij nu. Ze storten zich veel liever in de gekste or

een psych of]ezus de beste keuze zou zijn geweest.'

ganisaties en ideologien, waar ze tot in het oneindige

'Dat soort dingen zou ik best gedaan kunnen heb

afgeleid worden. Ze denken dat ze uitbreken, maar in

ben. Ik kan me in elk geval heel goed voorstellen dat

106

107

je in de verleiding komt. Maar dat zou dan wel meteen

einde verhaal zijn geweest, h?'
'Maya heeft de macht zich in een aantrekkelijke
vorm te presenteren.'
'Ik dacht dat dat Satan was.'
'0. ,

Ja.

benen genomen. Ik weet dat je het niet zo zal voelen,

maar tot nu toe heb je het er heel goed vanaf gebracht,
en daar mag je best trots op zijn. Zeker als je het ver
gelijkt met de mensheid in het algemeen, bedoel ik. Je
bent een uitstekende soldaat.'
'Dank je,' zegt ze. 'Het zal wel.'

'Ik dacht dat mensen juist antwoorden probeerden

te vinden,' mompelt ze.
'De antwoorden liggen allemaal voor het oprapen,
de moeilijkheid is juist ze niet te vinden. Dat is precies

Spirituele doeleinden zoals de hemel, verlossing, me

wat wij mensen proberen te doen. En dat is waarom er

dedogen, mindfulness, gewaarzijn,

innerlijke rust,

godsdienst en spiritualiteit bestaan: om ons te helpen

vrede op aarde, met iedereen het goede voor hebben,

niet te zien wat pal voor onze neus ligt.'

zijn allemaal even veilig en zonder gedonder of gedoe.

'Om in slaap te blijven, bedoel je. Om in de droom

staat te blijven.'

Je hoeft er niet veel voor te doen, ze hebben nauwelijks

effect, zijn lifestyle-vriendelijk en goedkoop. Geen van

'De mensheid is totaal verslaafd aan de droomstaat.

deze begrippen heeft ook maar enige betekenis, dus

We zijn, meer dan aan voedsel, seks of zelfs overleven,

of je er nu wel of geen succes mee hebt maakt niet

verslaafd aan begoocheling. Hoe breek je met een der

veel uit. Ze lenen zich niet voor fanatisme- niemand

gelijke gewoonte?

blaast een bus op uit naam van mededogen - dus ze

'Ja, hoe.;>'

doen het altijd goed. Door je aan te sluiten bij een

'Zoals jij nu doet. Met grof geweld. Rotzooi trap

groep, een praktijk te openen, een paar boeken te ko

pend. Jezelf vernietigend.'

pen, je op mailinglijsten te laten zetten, op te trek

'Klinkt geweldig'
!

ken met gelijkgestemden en je te voorzien van allerlei

'Eigenlijk is wat jij hebt gedaan nog het beste: ergens

toebehoren krijg je gemakkelijk het gevoel dat je aan

naar toe gaan waar het veilig is en waar je redelijk met

dat soort doeleinden een waardevolle bijdrage levert.

rust wordt gelaten, waar je van een zekere afstand en

Ze zitten onze normale gemoedsgesteldheid niet in

objectief naar je leven kunt kijken en waar je je weer

de weg en ze kunnen gemakkelijk ingepast worden in

enigszins kunt herpakken. Het lijkt misschien wel alsof

onze drukke levens. 's Ochtends of's avonds een beetje

je naar huis, naar pappie bent gerend, maar wat je in

mediteren, af en toe op zondagmorgen een uurtje naar

werkelijkheid hebt gedaan is in je crisis duiken en niet

de kerk, een hongerig kind sponsoren, zo nu en dan

er vandaan rennen. Met een kind nog weL Dit is oorlog,

wat lezen of discussiren, en onze spirituele behoefte

mocht het je nog niet zijn opgevallen, en je hebt niet de

is weer voldoende bevredigd. Niemand loopt klappen

108

109

op of doet iets wat niet kan en niemand, nee niemand

Ze zinkt weer terug in haar ligstoel. Ze ziet er vreselijk

maakt zich los van de grote menigte en zoekt het ver

afgemat uit. Ik probeer haar war op te beuren.

der in zijn eentje uit. Misschien dat af en toe een over

'Je bent een intelligent mens die door deze persoon

ijverig jongmens zich laat opsluiten in een zenklooster,

lijke apocalyps een ongelofelijke optater heeft gekregen.

maar gewoonlijk komt hij er een paar jaar later weer

Neem de tijd om je hoofd en je hart weer op orde te

uit, zonder dat hij daar nou zo vreselijk geleden heeft.

brengen. Je moet weer wat tot jezelf en in evenwicht

Daarna schrijft hij een boek over zijn ervaringen, zo-

komen. Zo gaat het nu eenmaal, en dat geldt voor ieder

dat de tijd die hij daar heeft doorgebracht toch niet

een. Haal adem. Ga wandelen. Zorg dat je voldoende

totaal verknoeid is geweest.

slaapt. Wees lief voor jezelf. Gun jezelf wat tijd, maar

'

ook weer niet te veel. Gebruik het schrijfproces om al

les op een rijtje te zetten. In dit stadium behoor je als
een razende door al die dikke lagen oude rotzooi heen
'Weet je,' gaat Lisa verder. 'Ik heb je boeken gelezen. Ik
ken je achtergrond, en het spijt me dat ik in zo'n rot
stemming ben, maar... '

te gaan.'
'Lijkt me echt leuk om te doen,' zegt ze droogjes.
'Alles komt in orde, en beter dan je je nu kum voor

'Heus?'

stellen, maar eerst moet er nog gewerkt worden, keihard

'Heus wat?'

gewerkt. Dat kan best wel even duren, maar daar kom

'Spijt het je heus dat je in zo'n rotstemming bent?'

je doorheen, en dan zal de persoon die je zult worden

Diepe zucht.

degene die je nu nog bent onbeschrijfelijk dankbaar zijn

'Ik weet het niet. Nee, ik denk van niet.'

voor wat je hebt gedaan.'

'Mij kan het niet schelen hoor. Voel gewoon wat je

voelt. Je hebt genoeg aan je hoofd, ook zonder dat je

'Kan dit gedeelte niet gewoon overgeslagen wor

den?'

je emotionele toestand onderdrukt. Je zit in een semi

'Tuurlijk, daar hebben we het net over gehad. De

klote situatie, en waarom zou je net doen alsof dat niet

wereld zit vol mensen en instellingen die juist die vraag

zo is?'

met ja zullen beantwoorden. Je kunt proberen om on

'Semi-klote?' lacht ze. 'Ja, dat lijkt me een goed

woord ervoor.'
'Je leven ligt voor je, niet achter je. Je bent nu op
jezelf aangewezen.'
'Ik heb jou toch,' zegt ze aarzelend.
'Je hebt alleen maar jezelf, maar meer heb je ook niet
nodig.'
110

der de hele toestand uit te komen door je op iets anders

te storten.'
'Ik weet niet of ik echt door zoiets heen kan gaan, al
leen voor een of ander toekomstig ik dat me daar dank
baar voor zal zijn.'
'Doe het dan voor je kinderen. Het is immers om
wille van hen dat je het al tot hier hebt geschopt. Je wilt
111

toch niet dat zij in de val terecht komen waar jij je net
uit hebt bevrijd? Geef ze het goede voorbeeld. Wat het
ook mag kosten.'
'Heb ik een keuze?'

Utopia

'Ik denk van niet.'

'Ik ook niet,' zegt ze. Ze legt de lege wijnfles plat
neer, als een gesneuvelde soldaat, staat op en loopt terug
naar het hoofdgebouw.

De instroom van kosmisch bewustzijn zal alle godsdiensten

zoals we die vandaag de dag kennen, in zich doen oplossen. Er
zal een revolutie plaatsvinden in de menselijke ziel Godsdienst
zal bij ons ras absoluut een dominante plaats innemen, maar
het is geen godsdienst die steunt op een traditie. Het is geen
kwestie van al dan niet geloven. Godsdienst zal niet slechts
gedeeltelijk bij het leven horen, alleen gereserveerd voor
bepaalde uren, momenten ofgelegenheden. Hij zal niet te
vinden zijn in heilige boeken ofin de woorden van priesters.
Hij zal niet verbonden zijn met kerken, bijeenkomsten,
rituelen ofbepaalde dagen. Dat wat deze godsdienst levend
maakt zal zich niet beperken tot gebeden, lofzangen ofpreken.
Ook zal hij niet afhankelijk zijn van bijzondere openbaringen,
van het gesproken woord van goden die zijn nedergedaald om
ons te onderrichten, noch van wat voor bijbel dan ook. Zijn
missie zal niet zijn om de mensen van hun zonden te verlossen
ofhen te verzekeren van een plaats in de hemel. Toekomstige
onsterfelijkheid ofglorie zullen niet verkondigd worden, want
die zullen beide in het hier en nu al aanwezig zijn. Net zoals
het gezichtsvermogen zich in onze ogen bevindt, zo zal het
besefvan onsterfelijkheid in ons hart wonen. Twijfel aan God
en aan het eeuwige leven zal net zo onmogelijk zijn als twijfel
aan het bestaan nu, want het een is het bewijs voor het ander.
Godsdienst zal elke minuut, elke dag van ons Leven beheersen.
Kerken, priesters, rituelen, geloofsovertuigingen, gebeden, atle
insteLlingen oftussenpersonen die tussen de individuele mens

112

113

en God staan, zullen voorgoed vervangen worden door een

rechtstreeks, onmiskenbaar contact. Zonde zal niet langer
meer bestaan, noch zal er verlangd worden naar bevrijding.
De mensen zullen zich geen zorgen meer maken over de dood

Dystopia

of over een toekomst, over het koninkrijk der hemelen of over

wat er zal gebeuren tijdens hun leven of na de dood van hun
lichaam. ledere ziel zal voelen en weten dat hij onsteifelijk
is, net zoals hij zal voelen en weten dat het hele universum

'Begin je nu eindelijk in te zien wat voor een soort wereld

we aan het scheppen zijn? Ze is precies het tegenovergestelde

met al het goede en schone hem toebehoort en dat dit altijd

van al die stompzinnige hedonistische utopia's die de

zo zal zijn. Een wereld bevolkt door mannen en vrouwen die

wereldverbeteraars van vroeger zich voorstelden. Een wereld

kosmisch bewustzijn bezitten staat net zo ver verwijderd van de

van angst, verraad en lijden, een wereld van elkaar vertrappen

wereld van vandaag als deze is van de wereld toen die nog geen

en vertrapt worden, een wereld die niet minder maar steeds

zelfbewustzijn kende.

meer meedogenloos wordt naarmate ze zich steeds geraffineerder

weet te ontwikkelen. Vooruitgang in onze wereld betekent

Uit: Richard Maurice Bucke, Cosmie consciousness.

vooruitgang naar meer pijn. Vroegere beschavingen zeiden dat

ze gebaseerd waren op liefde of rechtvaardigheid De onze is
gebaseerd op haat. In onze wereld zullen geen emoties meer zijn
behalve angst, woede, triomf en zelfvernedering. Daarbuiten
zal alles vernietigd worden -alles.... Er zal geen trouw meer
zijn, behalve trouw aan de Partij. Er zal geen liefde meer zijn,
behalve liefde voor Grote Broer. Er zal nooit meer gelachen
worden, behalve triomfantelijk gelachen wanneer een vijand
is verslagen. Er zal geen kunst meer zijn, geen literatuur, geen
wetenschap. Als we almachtig zijn zullen we geen wetenschap
meer nodig hebben. Er zal geen onderscheid meer zijn tussen
schoonheid en lelijkheid. Er zal geen nieuwsgierigheid meer
zijn, geen vreugde over het levensproces. Alles waar we plezier
in hebben zal worden vernietigd Maar altijd- en dit mag je
nooit vergeten, Wimton - zal er de bedwelming van de macht
zijn, een bedwelming die alsmaar sterker en steeds subtieler
zal worden. Altijd. op ieder moment, zal er de opwinding
van de overwinning zijn, de sensatie die je voelt als je een

114

115

hulpeloze vijand aan het vertrappen bent. Alsje een beeld van
de toekomst wilt hebben, stel je dan een laars voor die op het

gezicht van een mens aan het stampen is - voor altijd. '

Myopia
O'Brien tegen Wnston Smith.
Fragment uit 1984 van George Orwell.
Moedig, onverstoorbaar, spottend enfel
dat is hoe Wijsheid wil dat we zijn.
Wijsheid is een vrouw, en ze houdt alleen van krijgers.
Friedrich Nietzsche

r. Kim en ik lopen een paar minuten te laat de

enorme manege binnen. We nemen stilletjes plaats

op een bankje ergens aan de zijkant. Zo'n dertig of veer

tig mensen zitten op een grote inklapbare tribune, en
een vrouw van wie ik aanneem dat het Brett is, staat in
het zand tegenover hen. Ze heeft een spijkerbroek en
een spijkershirt aan. Ze heeft roodbruin haar, is stevig
gebouwd maar niet gedrongen, en halverwege de veer
tig. Ze lijkt me een buitentype en ze ziet er sportief uit.
Ook ziet ze er op dit moment uit alsof haar geduld flink
op de proef wordt gesteld. Een jeugdige zestiger is aan
het uitleggen dat zijn spirituele leraar, Shri zus-of-zo,
hem heeft geleerd dat het de plicht is van ieder bewust
wezen om de aarde te koesteren en mee te werken aan de
spirituele bevrijding van alle andere bewuste wezens.
'Mededogen voor de mensheid is de reden waarom
we hier zijn,' legt hij uit. 'Alleen zo heeft onze tijd op
aarde betekenis en een doel. Hoe zou ikzelf, bijvoor
beeld, alleen maar aan mijn eigen spirituele bevrijding
116

117

kunnen denken, terwijl zoveel mensen nog in duisternis

0, mooi, ik ben toch op de juiste plek.

Stanley is even uit het veld geslagen door Bretts drei

leven?'
De man straalt een stroperige oprechtheid uit en ik
vraag me af of ik niet op de verkeerde plek ben. Zijn

gement, maar dan glimlacht hij neerbuigend en gaat

weer verder.

naam is Stanley, zo deelt hij ons mee. Hij legt uit dat

'Ok, ja natuurlijk, ik heb over je ruwe bolster

hij al heel lang een spirituele zoeker is, wel veertig jaar

blanke pit aanpak gehoord,' zegt hij enigszins afkeu

of nog langer. Hij ratelt een lijst met namen af van een

rend, 'maar als je ooit voor meer dan een handjevol

aantal vrij bekende Amerikaanse, Engelse en Indiase

zoekers wilt staan en respect wilt krijgen van de spiri

spirituele leraren en schrijvers die hij zijn geliefde goe

tuele gemeenschap, dan zul je toch een toon moeten

roes noemt.

aanslaan waaruit meer mededogen spreekt en je spiri

'Een groot gedeelte van de wereld gaat kapot aan ar

tuele zienswijze niet beperken tot de radicale zelfkant,

moede, geweld en ziekte,' gaat hij verder. 'Overal leven

maar alle andere medemensen erbij betrekken. We

mensen in wanhoop, zonder enig perspectief. Ze we

staan allemaal aan dezelfde kant, weet je.' Hij glim

ten niet dat er een betere manier is, dar overvloed, een

lacht en vouwt zijn handen samen. 'We zitten allemaal

fantastisch gevoel van welzijn en een vreugde die alles

in hetzelfde schuitje.'

overstijgt hun natuurlijke geboorterecht is. Ze hebben

Stanley is duidelijk een intelligente kerel, maar ik

er geen benul van dat ze geen menselijke wezens zijn die

heb nog nooit meegemaakt dat hoe intelligenter hoe

een spirituele ervaring hebben, maar spirituele wezens

beter ook voor verlichting geldt. Vervolgens gaat hij uit

die een menselijke ervaring beleven. Mijn goeroe leert

wijden over wat een vraag moet zijn, maar wat eerder

dat het de verantwoordelijkheid is van iedereen die ogen

uitpakt als een lezing. Hij begint met iets re verrellen

heeft om te zien om de minder fortuinlijken onder ons

over bewustzijn, wat me bijna doet afhaken. Over be

te hulp te komen, want iedern moet worden opge

wustzijn valt namelijk maar n ding te weten, en erover

nomen in de spirituele vooruitgang van het menselijke

praten betekent vrijwel altijd dat je dat niet weet. Aan

ras, we mogen niemand achterlaten. Wij zijn onze broe

sluitend heeft hij het over een ervaring die hij tijdens

ders hoeders, wij hebben het beheer over planeet aarde.

een meditatie heeft gehad waarbij hij, als ik het tenmin

Als bewuste wezens hebben we de plicht de boodschap

ste goed heb begrepen, opging in zijn mantra, gevolgd

van liefde en mededogen met onze medemens te delen.

door de een of andere goddelijke openbaring, waarna

Totdat alle bewuste wezens in staat zijn met spirituele

zijn mantra en zijn hart n werden en gezuiverd op

ogen ...

een manier die waarschijnlijk was toe te schrijven aan

'

'Als je nog n keer het woord spiritueel gebruikt,'

de allerhoogste goeroe en van wie, zo laat hij weren,

zegt Brett op rustige, maar krachtige toon, 'dan sla ik

.
Je verrot.

alle andere goeroe's afstammen. En door diens genade

118

had hij dwars door alle vormen heen de essentie kun119

nen zien, de essentie die eigenlijk liefde is, die op haar

beurt weer God is, die weer de allerhoogste goeroe is
en die uiteindelijk weer het Zelf is. Daardoor had hij
ten diepste begrepen dat alleen de kennis van Brahman
waar is, waarna hij bijna twee weken lang de pure, onge
repte staat van zijn hart had ervaren. Het kan zijn dat ik
het niet allemaal precies heb weergegeven. Stan eindigt
met een vraag die betrekking heeft op het samenvallen
van zijn zoektocht naar geluk met de zoektocht van de
mensheid naar bevrijding.
'Ok Stanley,' zegt Brett, 'ga maar weer zitten.'
'Mijn leraar is een voorstander van een open dialoog,'
zegt Scan, terwijl hij blijft staan. 'Hij zegt dat er maar
n idee slecht is, en dat is een idee dat we niet uiten.
In een wereld vol geweld en competitie zou het toch wel
het toppunt zijn als uitgerekend degenen tot wie wij
ons wenden voor spirituele leiding, niet in staat zouden
zijn tot een open uitwisseling van ideen en niet boven
hun dwangmatige, kleinzielige irritaties en jaloezietjes
zouden kunnen uitstijgen.'
'Nou,' zegt Brett, 'dat zou inderdaad wel hl erg het
toppunt zijn.' Ze wendt zich tot de groep. 'Voor dege
nen onder jullie die het nog niet weten, dit hier is geen
gespreksgroep, en een democratie is het al heleml
niet. Ik sta hier niet om jullie goedkeuring te krijgen of
om jullie gelul te verkopen waar ik mijn eigen, speci
ale draai aan heb gegeven. Hier wordt niet gemediteerd
of gechant, hier wordt niet opgegaan in mantra's en we
proberen ook niet onze geest te reinigen of onze zie
len te zuiveren of allemaal gelukkig te worden of onze
eeuwige beloning te verdienen, en wat we al hleml
niet doen is proberen de wereld te redden of onze me120

deroensen te bevrijden. Het enige wat we hier proberen

te doen, en dat is godsamme echt het enige, is uitzoeken
waar we verdomme mee bezig zijn. Meer niet. Als je dat
geen nuttige tijdsbesteding vindt, of als je denkt dat je
het al weet, maak dan dat je wegkomt en kom pas terug
wanneer je niet schoppend en schreeuwend hier naarroe
gesleurd moet worden.'
Ze wendt zich weer tot Stan. 'Stan, dit moet ik je na
geven. Ik heb zowat elk new age kutclich dat er bestaat
wel eens gehoord, maar ik heb ze nog nooit zo mooi bij
elkaar geknoopt horen worden als jij hebt gedaan. Wat
jij zou moeten doen is jezelf een lekker hersenklysma
geven zodat al die veertig jaar ouwe rotzooi uit je kop
wordt gespoeld. Je bent net een klein jongetje dat over
piraten en dinosaurussen zit te kletsen alsof hij ze al
lemaal persoonlijk kent, maar daar ben je veel te oud
voor en dat is geen prettig gezicht. Ik weet niet wat je
allemaal hebt gedaan sinds de jaren zestig, maar het had
in elk geval niets te maken met als de sodeju zorgen dat
je wakker wordt. Het moet iets zijn geweest wat daar
totaal buiten stond. Ik heb vroeger ook een heleboel
flauwekul moeten aanhoren, en veel daarvan klonk net
zoals het geklets dat jij daarnet uitkraamde, maar moet
je horen, ik zeg je dit omdat ik het goed met je meen:
wat jij allemaal vertelt stelt helemaal niets voor. Veertig
waardeloze jaren heb je achter je liggen. Wat jij zegt be
tekent niets en het leidt nergens toe. Je bent belogen, jij
bent degene die liegt, en je bent zelf een leugen.'
Ik weet nu wel zeker dat ik op de juiste plek ben.
Stanley begint te antwoorden maar Brett heft haar
handen omhoog om hem tot zwijgen te brengen en
richt zich tot de vrouw die naast hem zit.
121

'Waarom heb je hem meegenomen, Molly? Ben je

kwaad op hem of zo?'

er maar n ding dat je moet doen, en dat is zorgen

dat je wegkomt van die plek waar dat soort vragen zin

Molly, een aantrekkelijke vrouw van in de vijftig,

lijkt te hebben. Je hoeft niet ver te gaan, dat beloof

geeft geen antwoord. Brett loopt naar haar toe en kijkt

ik je, het is maar een heel klein stapje. Al dat mis

haar doordringend aan.

selijkmakende geklets over ervaring, bewustzijn, de

'0, nu zie ik het,' roept ze lachend uit. 'Ik snap her.

mensheid, geluk en goeroes is gewoon pure, schijterige

Jullie twee hebben iets met elkaar, is het niet? Jullie be

ontkenning, en die hoort hier niet thuis. Als dat jouw

dachten dat jullie allebei spirituele types zijn en dus wel

ding is, dan ben je hier aan het verkeerde adres. Met

goed bij elkaar zouden passen. Maar op een gegeven

dat soort kinderlijke fantasien houden we ons hier

moment kon jij niet meer op tegen al dat intellectuele

niet bezig. Daar moeten jullie goed op letten, want

gezeik van hem, zijn fantastische carrire als discipel en

wat jullie daarnet hebben gehoord is precies het soort

heel dat rijtje geliefde goeroes die hij heeft gehad, dus

nep dat ze jullie overal proberen aan te smeren. Deze

heb je hem maar naar hier meegenomen zodat ik hem

mijnheer hier, Stanley, is ht prototype van iemand die

eens goed onder handen kon nemen. Heb ik gelijk of

lijdt aan spirituele myopie. Stel je Stanley voor, zittend

niet, boefje dat je bent?'

in de lotushouding, duimen omhoog ten teken dat hij

Ze zegt het op een warme, hartelijke toon, zodat

helemaal ok is, met zijn ogen dicht en verzaligd glim

noch Molly of iemand anders boos kan worden. Behal

lachend, terwijl achter hem een enorme vuilniswagen

ve dat de mensen die ze aanspreekt een glazige blik en

bezig is hem te bedelven onder een gigantische dam

iets verkrampts krijgen, lijkt eigenlijk niemand al te zeer

pende hoop mest. Zien jullie het voor je? En wie is de

aanstoot te nemen aan Bretts agressieve optreden.

bestuurder die uit het raampje hangt, een vrolijk ok

Ik begon haar nu echt leuk te vinden. Ze sprak klare

gebaar makend in de richting van de camera en glim

taal in duidelijk Engels. Ik had nog nooit iemand gezien

lacht op de welbekende manier? De geliefde goeroe.

zoals zij en haar aanwezigheid deed me goed. Alsof je

Zou dat geen mooi reclameaffiche zijn voor de new

denkt dat je de enige bent met iets, en dan blijkt er nog

age-beweging?'

zo iemand te zijn, waardoor de wereld opeens een heel

Ik houd Stanley in de gaten voor het geval hij moet

andere, minder vreemde plek voor je wordt. Niet dat je

worden tegengehouden. Hij heeft zijn lippen strak op

nu meteen een band met elkaar hebt, maar het is alsof

elkaar maar houdt zich in.

dat wel zou kunnen gebeuren.

Brett loopt een paar passen achteruit en richt het
woord tot de hele groep.

'Ik heb Stanley vanavond een beetje laten doorklet

sen omdat hij zo'n geweldig voorbeeld is van iemand
die - ondanks het feit dat hij een goed hart en een

'Telkens wanneer je met dat soort vragen zit, tel

goed stel hersens heeft - het voor elkaar heeft weten te

kens wanneer dat soort nonsens door je kop gaat, is

krijgen om in het pikkedonker te blijven zitten terwijl

122

123

hij veertig jaar lang op zoek was naar licht. Dat is niet

hier eens per maand vertel. Hou op. Doe niet meer zo

niks wat hij heeft gepresteerd, en het is belangrijk voor

stom. Er is geen wet die jou verbiedt een stomkop te

jullie allemaal dat jullie daar aandacht aan besteden en

zijn, dat ben je uit eigen vrije wil, maar ik raad je aan

dat jullie proberen het te begrijpen, want onze Stanley

daarmee te stoppen, want anders loop je over veertig

hier is geen uitzondering, hij is de regel. Overal elders

jaar een of ander idioot wijf tegen het lijf dat jou gaat

kijken ze naar deze vent op alsof hijzelf een soort goe.

roe IS.

maar die hebt verspeeld, en dat zeg ik je dus nu. De

Ze wendt zich tot Scan. 'Heb je al een boek geschre

Chinezen hebben een spreekwoord: het beste moment

ven, Stanley?'
Hij kijkt haar half glimlachend aan, alsof hij vindt
dat hij maar wat geduld met haar moet hebben.
'Toevallig ben ik net bezig met een boek over mijn
jaren bij...

'

'Natuurlijk ben je daar mee bezig. God zegene je, ik

wou dat ik je in een doosje kon stoppen.'
Ze richt zich weer tot de groep. 'Wat Stanley ons

zeggen dat het nu te laat is, dat je je kans hebt gehad

om op te houden met je stomme gedrag is veertig jaar

geleden, en het tweede beste moment is nu. Misschien
valt er morgen een piano op je kop waardoor je in n
klap al die lariekoek kwijt bent, maar ik vrees dat jij
voor dat soort geluk niet bent weggelegd.'
Stanley wil wat zeggen maar Brett onderbreekt hem.
'Doe geen moeite om verder nog met me in discussie
te gaan, Stanley. Je barst van de eigendunk en zendings

laat zien zijn uitvluchten, enkel en alleen uitvluchten.

drang die jou het gevoel geven dat je een heel speciaal

Hij gebruikt drogredenen, zoals ze wel zeggen. Er is geen

iemand bent die heel heilige dingen doet, maar dat zijn

antwoord op het soort vraag dat Stanley daarnet aan

allemaal leugens. Je bent ook weer zo'n angstig manne

de orde probeerde te stellen. Zijn vraag heeft zelfs geen

tje dat op de loop gaat voor zijn eigen kloteleven. Dat

enkele betekenis, dat lijkt alleen maar zo. Dat is juist het

ruik ik alsof je onder de goedkope parfum zit. Je bent

punt. Daarom is het een drogreden. Weten jullie wat

doodsbang om je ogen open te doen, en dus heb je een

een drogreden eigenlijk is?'

wereld bij elkaar gedroomd waarin je, net als Jezus, alle

Als er al mensen zijn die dat niet weten, springen

lepralijders en armoedzaaiers gaat redden, waarna ze

die in elk geval niet van hun plaats op om dat mee te

je kont komen kussen omdat je zo'n fantastische kerel

delen.

bent. In de hemel gaat meteen de fanfare spelen als ze

'Stanley, ik weet verdomme niet wat ik regen je moet

jou zien aankomen.'

zeggen. Als we de tijd veertig jaar konden terugdraaien

Ze richt zich weer tot de groep. 'Maak het jullie niet

en ik zou jou dan tegenkomen, dan zou ik het wl we

te moeilijk allemaal. Dat is wat iedereen doet, al die fijne

ten. Om er zeker van te zijn dat je heel goed zou oplet

mentors en goeroes van jullie inbegrepen, en het idiootste

ten zou ik beginnen met je een stevige tik op je neus te

is nog dat niemand ziet hoe verdomde idioot dat is. Vijf

geven, en dan zou ik je vertellen wat ik deze mensen

minuutjes pauze allemaal.'

124

125

Stan en Molly maken dat ze wegkomen. Brett komt

'Ik ook niet, naar mijn idee is het een hoop gebakken

naast me zitten. Ik geloof dat ik haar zit aan te staren.

lucht. Ik zal wel ongelijk hebben, alhoewel ik weet dat

'Wat is er?' vraagt ze.

dit niet zo is.'

'Ik geloof dat ik verliefd ben.'

'Je stijl van lesgeven is ronduit indrukwekkend.'

'Dat pleit voor je gezond verstand.' We schudden el-

'Gedeeltelijk dankzij jou. Voordat ik je boeken had

kaar de hand.
'Waar kom je vandaan?' vraag ik. 'Texas?'

gelezen was ik heel wat minder duidelijk hier. Ik wist

wat ik wist, maar het lukte me niet om de juiste woor

'Van overal en nergens. Mijn vader zat in het leger.'

den vinden. Toen gaf dr. Kim mij jouw boek, en zo heb

'En dat accent dan?'

ik geleerd hoe ik over dit alles moet praten. Bij wie heb

'Allemaal flauwekul. Het is een personage dat over

jij meer resultaat, bij mannen of bij vrouwen?'

me heen komt, zodat ik tegen die lui hier kan praten

'Dat is ongeveer hetzelfde, denk ik, maar vrouwen

zonder hen niet nog meer in verwarring te brengen dan

drukken zich vaker uit. Mannen komen op een punt

ze al waren. Ik schreeuw niet en ik vloek niet.' Ze grijnst.

waarop ze het gewoon verder alleen uitzoeken en dan

'Ik ben verlegen.'

zie je ze een jaar of twee niet meer. Hoe is dat bij jou?'

'Je gaf me daar wel een show, zeg.'

'Gewoon even de lucht zuiveren. Als je ze niet in de
garen houdt brengen ze hun new age maatjes mee en

'Ik heb nog geen enkel resultaat,' zegt ze, 'maar er

zijn een paar mensen die ik in de gaten houd. Geeft het
jou een goed gevoel als het iemand gelukt is?'

verandert het hier binnen de kortste keren in een feest

Daar moet ik even over nadenken.

met kaarslicht waar ze elkaar allemaal staan te huggen,

'Nee, niet echt.'

Kumbaya zingen en bezig zijn met de wereld te redden.

Ze begint te lachen en schudt haar hoofd.

Ze laten mij hun vreselijke baby's zien, en dan word ik

'rgeet het maar!, is het niet?' zegt ze.

geacht oooh en aaah te roepen en ze te knuffelen.'

Dat was mijn eerste ervaring met Brett.

'Vreselijke baby's?'
'Hun geloofsovertuigingen. Alle geloofsovertuigin
gen zijn net vreselijke baby's, vind je ook niet? Iedereen
denkt dat die van hen de mooiste van de wereld zijn,
maar voor mij zijn en ruiken ze allemaal hetzelfde. Ik
ga ervan uit dat het onze taak is hun ouders te zeg
gen dat het vreselijke baby's zijn en dat ze ze moeten
verzuipen. Heb jij ooit iets begrepen van het boed
dhisme?'
'Nee.'
126

127

Big Mac

Ik ben liever as dan stof Ik heb liever dat mijn vonk uitdooft
in een vurige vlammenzee dan dat hij gesmoord wordt in
houtrot. Ik ben liever een schitterende meteoor, met elk van
mijn atomen badend in een magnifieke gloed, dan een slaperige
en permanente planeet. De juiste functie van een mens is leven,
niet enkel bestaan. Ik zal mijn dagen niet verknoeien met
proberen ze te rekken. Ik zal mijn tijd gebruiken.
jack Iondon

a een paar weken met Lisa en Maggie op het land

goed te hebben doorgebracht is er een prettige

routine ontstaan waarbij we elkaar een of twee keer per

dag treffen en er ook nog genoeg ruimte en tijd voor
ieder van ons alleen overblijft. Ze komen elke ochtend
rond elf uur naar het zwembad om een rondje te zwem
men en een glas limonade te drinken, gevolgd door een
half uurtje zonnebaden op de ligstoelen bij het zwem
bad. Ik vind het gezellig als ze hier zijn en hun aanwe
zigheid stoort me niet bij mijn werk.
Ik gebruik een late lunch als hoofdmaaltijd, en ik ga
elke dag op dezelfde wijze te werk. Ik haal alle spullen
uit de ijskast, te beginnen met wat ik die ochtend tijdens
mijn wandeling door de stad met Maya op de markt en
in de supermarkt heb gekocht. Alles wat niet meer goed

129

is of waar niemand blijkbaar trek in heeft gooi ik weg,

bij mijn werktafel, waar we elke dag wat met elkaar pra

en de rest spreid ik uit op het buffet in de keuken. Naar

ten. Vandaag heeft ze een ongewoon verzoek.

mate de zomer vordert en meer mensen in de loop van

de dag binnenwippen, brengen ook zij spullen mee die
ze

'Maggie wil je vragen of ze jou mag interviewen, net

als Julie in je eerste boek.'

gekocht hebben voordat ze hier naar toe kwamen, en

daardoor krijgt het hele gebeuren iets gemeenschappe

Ik schuif mijn werk opzij en kijk aandachtig naar

Lisa om te zien of ik haar goed heb verstaan.

lijks. Het is prettig te kunnen eten zonder veel gedoe,

zonder koken en rommel opruimen, en het is nog lek

'Heeft Maggie Spirituele verlichting? gelezen?' vraag

ik.

ker ook. Daarbij komt dat ik op een leuke manier een

'Ze heeft allebei je boeken gelezen. Meer dan n

redelijk goede gastheer kan zijn zonder er veel voor te

keer zelfs. Ze heeft de elektronische versies op haar lap

hoeven doen. Een paar keer per dag neem ik wat van dit

top, dus de extra's heeft ze ook gelezen. Ze zegt dat je

buffet en verder eet ik 's avonds in de stad een taco met

jodelen vreselijk vind en de dood fantastisch, en dat je

vis of iets lichts tijdens mijn avondwandeling met Maya,

denkt dat het universum een grote, speelse puppy is.

onderweg naar Frank. Zo kom ik wat eten betreft niets

Klopt dat?'

te kort en voldoe ik aan mijn plicht als gastheer.

Ik koop elke dag een paar dingen, meestal iets wat ik
nog niet ken of wat thuis op is. Lisa had meteen door

'Eh, dat met die puppy wel,' antwoord ik. Ik kijk

haar aan over de rand van mijn leesbril. 'Zo op het eer
ste gezicht lijkt het me geen goed idee.'

wat de bedoeling was en begon al gauw bij te dragen

'Ze heeft je boeken gelezen omdat,' ze aarzelt even en

aan onze voorraad. Het is gemakkelijk om een idee te

gaat dan verder, 'ze heeft een ruzie tussen haar vader en

krijgen van wat mensen lekker vinden en wat niet, maar

mij afgeluisterd en toen kreeg ze het idee dat het jouw

het is ook leuk om er een zekere spanning in te houden

schuld was.'

door telkens andere spullen mee te nemen en te kijken

'Schuld waarvan?'

of ze in de smaak vallen. Dingen die niet in trek zijn

'Van, eh, nou, dat we geen thuis meer hebben en ons

verdwijnen al gauw achterin de ijskast of in de keuken

kastjes en ongeveer n keer per week wordt dat wegge
gooid. Hoe dan ook, dit vormt een belangrijk onderdeel

gezin uit elkaar is gevallen, denk ik.'

'Ik begrijp her,' zeg ik, maar echt begrijpen doe ik
het niet.

van de dagelijkse routine bij het zwembad, de plek waar

'Er is iets wat ik je moet zeggen,' ga ik verder, 'en ge

ik zit te werken en waar anderen langs komen om ons te

loof me, dat kost me de grootste moeite, maar eigenlijk

bezoeken, om een handje te helpen of om te zwemmen,

kan ik niet meer meedoen

te eten en te zonnebaden.

heden. Het spijt me, ik weet dat dit stom zal klinken,

aan,

eh, menselijke bezig

Na een paar weken op deze prettige manier te heb

maar het is nu eenmaal zo. Als je bedoelt dar je dochter

ben doorgebracht schuift Lisa zoals gewoonlijk een stoel

er wat aan zal hebben als ze met me praat, als onderdeel

130

131

van een of ander healingproces, of om haar weer op het

'We zouden haar kunnen helpen met goede vragen te

juiste spoor te krijgen of zo, dan heb je het bij het ver

bedenken en jouw antwoorden te begrijpen. Of haar

keerde eind. Aan mij heb je niets, althans niet op die

.
mamer.

dar we zouden willen proberen jou te ontleden of zo.'

'

aantekeningen samen doornemen. Je moet niet denken

Ik schiet in de lach.

'Nee, nee, dat bedoel ik niet.. .'

'Ik heb geen referentiekader, of ook maar de herinne

'Mij ontleden vind ik prima hoor,' zeg ik. 'Ik houd

ring aan een referentiekader, waardoor ik geen conver

van scherpe messen, ze kunnen me niet scherp genoeg

satie kan voeren die verder gaat dan het meest simpele,

zijn, botte messen vind ik juist akelig. Hoe dan ook, ik

alledaagse niveau. Ik weet zelfs de juiste woorden niet

kan nu nog geen ja zeggen. Breng haar maar mee zodat

meer, of waarom het ene beter zou zijn dan het andere.

we erover kunnen praten en dan zien we wel.'

Het zou allemaal verkeerd over komen.. .'

Ze fronst haar voorhoofd.

'Ik zie niet in,' zegt ze, 'waarom het zo ingewikkeld

'Ik begrijp wat je...

'

'Ik geloof niet dat je beseft wat voor een hopeloos

geval

moet zijn.'
'Ik zie niet in dat het dat is,' antwoord ik.

ik ben ...'

'Dat is niet wat ik.. .'

'Aan mij heb je helemaal niets voor wat.. .'

Jed!'

.
'Eh , Ja.,

De reden waarom ik nu nog niet ja kan zeggen is omdat

'Wil je me alsjeblieft laten uitpraten?'

her daar nog te vroeg voor is. Het is me nog re vaag, ik

'Uh, ik moet er over nadenken voordat ik ja zeg.'

kan er nog niks mee. Het heeft mijn aandacht, ik houd

'En wat als Maggie geen persoonlijke dingen zal vra-

de ontwikkelingen zeker in de gaten, en als het duide

gen? Ze zou het heel zakelijk en onpersoonlijk kunnen

lijk wordt dat dit gesprek moet plaatsvinden, dan doe

houden.'

ik het. Zo werkt mijn afspraak met het universum voor

'Denk je? Ik kan dat niet beoordelen. In hoeverre is

het mogelijk of waarschijnlijk dat ze dit kan?'
'Allebei, als ze hulp krijgt van een volwassene.'

dat derde boek. De enige reden waarom ik hier ben en

contact heb met deze mensen, is mijn derde boek. Als
dat boek er niet zou zijn, dan zou ik er niet aan denken

'Van jou?'

me te laten interviewen door een waarschijnlijk boze of

'En haar grootvader.'

rancuneuze jongedame, bijgestaan door haar in de pu

'Oh', zeg ik peinzend, 'afgesproken werk.'

ree

'We hebben het er met elkaar over gehad.'

vader. Ik zou niet met deze mensen omgaan of vragen

'En wat zouden jouw rol en die van Frank dan zijn?

beantwoorden die dieper zouden gaan dan: Regent het

Haar advies geven? Haar coachen?'

132

zittende moeder en haar lich telij k mesjogge groot

of sneeuwt het? Koffie of thee?

133

Laten we het geval met Maggie eens nader bekijken. Mij

dan zullen de dingen zich volmaakt, zonder haperen en

persoonlijk maakt het niet uit of haar project met mij

elegant ontplooien, als wij ze tenminste hun gang laten

al dan niet doorgaat. Het is niet zo dat ik wel in staat

gaan.

ben om die interesse op te brengen, maar dat om de een

Lisa ziet niet in waarom het zo ingewikkeld moet

of andere reden niet doe, nee, ik ben niet meer in staat

zijn, omdat ze niet ziet hoe simpel het is. Zo behandel

om berhaupt nog interesse op te brengen. Ik heb geen

ik niet alleen haar en haar dochter, maar zo doe ik al

kader meer waarbinnen het ene resultaat beter of slech

les. Dit is de manier waarop je, als je gentegreerd bent,

ter is dan het andere. Wat ik wel heb is die afspraak met

afstemming en harmonie met het universum handhaaft.

het universum. Ik schrijf mijn boek alleen als de weg

En daardoor kun je de probleemloze perfectie die altijd,

voor me wordt vrijgemaakt. Dat is de deal. Het univer

tot in het kleinste detail, zichtbaar is in egoloos han

sum weet precies wat ik daarmee bedoel, en ik ook. Ik

delen, ook op het persoonlijke vlak ervaren. Door on

bedoel precies wat we nu zien gebeuren met Maggie.

voorwaardelijke overgave ben ik het universum meester

Alle stukjes moeren op hun plek vallen, en ze kunnen

geworden. Door alle controle te laten varen heb ik vol

me niet dwingen die van tevoren te gaan manipuleren.

maakt controle. Door nergens controle over te hebben,

Eigenlijk is het niet echt een afspraak, net zomin als er is

heb ik controle over alles. Alleen door controle te willen

afgesproken dat als je inademt, je ook moet uitademen.

hebben, verlies ik die.

Het is simpelweg iets wat je inziet, iets waar je je aan

Ik weet niet meer war het is om te moeten werken,

houdt. Ik maak deel uit van een proces. Het werkt zoals

re zwoegen of iets vervelends te doen. Ik maak geen on

het werkt.

derscheid tussen werken en niet werken, tussen de da

Alles wat ik in dit stadium kan zeggen is dat het er-

gen van de week en het weekend. Ik neem nooit vrijaf

naar uitziet dat het universum een derde boek wil, want

en ik ga nooit met vakantie. Gemiddeld werk ik onge

alle stukjes vallen ontegenzeggelijk op hun plek, en dat

veer vier uur per dag, maar dat zie ik niet als werk, net

doen ze al vanaf het begin. Alles komt bij elkaar, en ik

zo min als ik de hond uitlaten als spel, en boodschap

weet bijna zeker dat wat er nu speelt met Liss doch

pen doen voor de lunch als een klus zie. Het idee iets te

ter ook op zijn plek zal vallen. Tot nu toe is dat echter

moeten doen waar ik geen zin in heb vind ik bijna ab

nog niet gebeurd. Het klopt nog niet, dus wachten we

surd. Als er iets gedaan moet worden, dan komt er heus

af totdat het wel klopt, of niet. Ik zou, als ik mijn rol

wel een moment waarop ik zin heb om het te doen. Als

niet goed speel, het zomaar kunnen verpesten. Ja zeg

dat moment niet komt, dan gebeurt het nier en was het

gen tegen Maggie zonder dat het mij duidelijk is dat

ook niet nodig. Ik heb geen agenda, geen afspraken en

het ja moet zijn, zou onjuist en vervelend zijn. Het zou

geen vaste uren. Verplichtingen en verantwoordelijk

kunstmatig, geforceerd, angstig en egostisch aanvoelen,

heden zijn mij vreemd. Ik ben aan niemand en niets

niet-juist dus. Er komt een moment om ja te zeggen, en

gebonden.

134

135

Voor Lisa was het leven wl een en al afspraken, verplich

bij anderen gaat het weer een stuk gemakkelijker, maar

tingen en verantwoordelijkheden, een leven waarbij ze

het is niet de kwaliteit van een onbewust leven waar het

eindeloos schoteltjes in de lucht moest zien te houden.

ons hier om gaat; het gaat om de onbewustheid zelf, en

Heel haar volwassen leven heeft ze niets anders gedaan

die kan vele vormen aannemen. Als een waanzinnige

dan krampachtig tientallen schoteltjes op stokjes laten

met schoteltjes draaien, is er maar n van.

draaien, alsof ze in een circus stond: altijd en eeuwig

Als ik ook maar n dag uit Lisa's vroegere leven zou

panisch heen en weer dribbelend, als de dood dat een

moeten doormaken, zelfs een relatief gemakkelijke dag,

schoteltje op de grond zou vallen en breken, elk jaar

of een gemakkelijke dag uit het leven van haar man, om

steeds meer schoteltjes toevoegend. En deze fanatieke

maar iets te noemen, dan zou ik al denken dat mij een

danse macabre deed ze niet vijf minuutjes achter elkaar,

ramp was overkomen. Alleen al op zondagmiddag met

maar altijd en overal, jaar in jaar uit, zonder dat er ooit

wat vrienden bij elkaar komen, bier drinken en naar

een einde aan leek te komen, tenzij...

een sportwedstrijd kijken zou voor mij ronduit een ver

Tenzij ze er gewoon mee zou stoppen.

schrikking zijn. Het hoogtepunt van het jaar voor Lisa

En dat is wat ze uiteindelijk heeft gedaan. Lisa zat

en Dennis, de vakantie, zou ik ervaren als een ondraag

klem tussen twee opties die allebei volslagen ondenkbaar

lijke kwelling. V ijf minuten op een cruiseschip of in Las

waren - doorgaan met schoteltjes draaien of stoppen

Vegas of op welke plek dan ook waar mensen in muizen

met schoteltjes draaien- maar langzaam maar zeker, in

pakken rondlopen en ik zou wegrennen alsof de boel in

de loop van drie jaar, werd een van die ondenkbare op

de fik stond. Dat mensen zich vrijwillig, voor hun plezier

ties wat minder ondenkbaar, en daar heeft ze voor geko

en tegen aanzienlijke kosten aan dat soort beproevingen

zen. Ze stopte met schoteltjes draaien, en alle schoteltjes

onderwerpen gaat mijn verstand volledig te boven.

kwamen met veel geraas naar beneden en veroorzaakten

Zoals altijd is het belangrijk om in gedachten te

een enorme puinhoop. En nu is ze dus hier en probeert

houden dat het niet om mij persoonlijk gaat. Dit al

ze te achterhalen wat er na een dergelijk verraad nog

les geldt net zo goed voor iedereen die ook maar een

van haar is overgebleven, zo er al iets overgebleven is.

beetje Volwassen is geworden. Misschien hangt het ook

Was het draaien met die schoteltjes wie ze was? Of was

samen met een zekere doelgerichtheid of is het typisch

dat iets wat ze alleen maar deed? Ze is nu

iets voor iemand die erg taakgericht is, want als je heel

twee

maanden

verder en ze weet het nog steeds nier.

erg gericht bent op maar n ding, met uitsluiting van

Natuurlijk gaat het er niet bij iedereen zo hard aan

al de rest, dan vind je alles wat er niets mee te maken

toe, en waarschijnlijk zullen maar heel weinig mensen

heeft even grote flauwekul. Of misschien komt het door

het gevoel hebben in hun eigen leven nauwelijks het

allebei. Misschien zal iedereen die Volwassen aan het

hoofd boven water te kunnen houden, te verdrinken.

worden is zich automatisch voor steeds minder dingen

Sommigen hebben het nog veel moeilijker dan Lisa, en

gaan interesseren totdat- naarmate hij meer afgestemd

136

137

raakt, meer puin heeft geruimd en zijn ware roeping

het een toestand was waarin we onbewust het bestierven

ontdekt- er nog maar n ding is overgebleven. Of mis

van ellende.

schien heb ik het mis en ben ik gewoon een ouwe zak

Heel weinig mensen hebben ook maar het minste

idee van wat een levende spiritualiteit echt is, wat inte

aan het worden.

Als ik naar de levens van mensen kijk, dan verbaast

gratie is, wat rijkdom, kracht en schoonheid werkelijk

het me nog steeds dat ze het enige wat ze bezitten dat

zijn, en de zogenaamde deskundigen nog het minst van

werkelijk waarde heeft, zo verkwisten; dat ze minuten,

iedereen.

uren en dagen wegsmijten alsof het hete kolen zijn, on

Is dit gepraat over hemel en hel overdreven? Het

danks het feit dat ze niet weten wanneer het voorbij zal

klinkt misschien wel zo, maar telkens wanneer ik de

zijn, alleen dt het ooit voorbij zal zijn. Wat betekent

moeite neem om mijn opvattingen hierover nog eens

in slaap zijn anders dan zo volslagen gedachteloos met

kritisch tegen het licht te houden, raak ik er juist nog

onze levens omgaan? Wat kan nog een duidelijker be

meer van overtuigd. Eens in de zoveel tijd ga ik in bibli

wijs zijn voor een totaal gebrek aan helderheid dan dat?

otheken, boekhandels en op het internet op zoek naar

Elke minuut die we doorbrengen zonder ons te realise

het werk van onze grootste denkers en verlichte geesten,

ren hoe kostbaar ze is, betekent dat we een minuut on

naar mensen die het helderst de meest verheven dingen

bewust zijn geweest. Dit is niet een of andere maffe truc

kunnen overbrengen, om te zien wat voor boodschap ze

om in het huidige moment, in het nu, te komen, dit is

hebben. In het begin raak ik altijd wat optimistischer

simpelweg wat het betekent om ontwaakt te zijn.

gestemd over de spirituele toestand van de mensheid,

Lisa heeft een groot gedeelte van haar leven verstrikt

maar dan schijnt toch weer die kleingeestigheid door,

gezeten in het doornige struikgewas van haar bestaan. Ik

dat afschuwelijke egocentrisme: het geharde staal en het

geloof niet dat ze in dat opzicht uniek is. Ik denk dat de

gewapende beton van de begoocheling, en knarsetan

meeste mensen z opgaan in hun valse overtuigingen,

dend geef ik Maya een compliment en neem me voor

z stevig opgesloten zitten in hun fictieve personages,

hier nooit meer naar te kijken.

dat ze totaal niet weten wat het leven in werkelijkheid

is en hoe het werkt, wat ze zelf zijn en wat hun recht
matige plaats in de schepping is. Er zijn maar weinig
mensen die begrijpen wat de hemel en de hel in werke

Ik ontwaak uit mijn gemijmer. Lisa kijkt me verwach

lijkheid zijn, en dat

wegrotten in die laatste, terwijl

tingsvol aan. We zijn, schiet me te binnen, aan het pra

ze nooit zullen weten dat hun geboorterecht de eerste is.

ten over dochter Maggie's idee om mij enkele vragen

Misschien dat het normale leven niet op een hellijkt als

voor te leggen.

ze

we er in zitten, maar als we er eenmaal aan zijn ontsnapt

dan zien we, zoals Lisa nu aan het ontdekken is, dat
138

'Als je wilt weten hoe ik altijd antwoord geef,' zeg ik

tegen Lisa, 'dan moet je me iets vragen.'
139

Ze denkt even na.

'Ok, zegt ze onzeker lachend, 'als je een ingredint
op een Big Mac moest zijn, wat voor een zou je dan
kiezen? En waarom?'
Ik begin ook te lachen.
'Is dat wat je wilt weten? Hoe kom je aan die vraag?'
'Een personeelsmanager heeft mij dat eens gevraagd
tijdens een sollicitatiegesprek voor een stage.'

'Toe nou zeg. Wat zou je Maggie antwoorden?'

'Het ingredint dat de macht had een einde te ma
ken aan zijn eigen bestaan.'
'Meen je dat nou?'
Ik ga even bij mezelf te rade of ik nog een ander ant
woord op Liss vraag heb, maar dat is niet zo.
'Dat denk ik wel ja.'
'Maar gebruik je verstand nou, Jed! Er is geen enkel

'Wat heb je geantwoord?'

Big Mac-ingredint dat in staat is zichzelf om zeep te

'We hebben het nu niet over mij.'

brengen.'

Ik wacht.
'Op een dergelijke vraag had ik helemaal nier gere
kend,' zegt ze, 'en daar ging het blijkbaar om. Ik zei dat
ik de 'speciale saus' wilde zijn, omdat die pittig is en
tegelijkertijd geheimzinnig.'

'Dan zou ik mezelf om zeep brengen zolang dat nog

kon. Nog voordat ze eraan zouden komen.'
'Voordat wie eraan zou komen?'
'Degene die mij zou veranderen in een machteloos
ingredint.'

Daar moeten we allebei om lachen.

'Dat is niet wat er met die vraag wordt bedoeld.'

'Wat is er zo geheimzinnig aan die speciale saus?'

'Jawel, dat denk ik wel, alhoewel ik betwijfel of ik die

vraag ik.
'Is het recept niet geheim of zo?'
'Dat weet ik niet. Ik dacht dat het een Thousand
Islands dressing was.'
'Ik weet het eigenlijk ook niet. Ik heb zelfs nog nooit
een Big Mac gegeten. Ik kende de ingredinten alleen
van de tv-reclame.'
'Heb je die baan gekregen?'
'Die stage? Ja, die heb ik gekregen. Maar nogmaals,
wat voor antwoord zou je Maggie geven als ze je dit zou
vragen? Welk Big Mac-ingredint zou je zijn?'
'Het ingredint dat de macht had een einde te ma
ken aan zijn eigen bestaan.'
Ze staart me aan, zich afvragend of ik een grapje
maak.
140

baan zou krijgen.'

'Het ging om een stage. Zelfmoord behoorde niet tot
de keuzemogelijkheden.'
'Niet met zoveel woorden, maar die was er wel. Al
tijd trouwens.'
'En dat zou je Maggie geantwoord hebben als ze je
die vraag had gesteld?'
'Nou, zeker weten doe ik het niet, maar het zou wel
iets in die richting zijn geweest.'
Opnieuw staart ze me lang aan en zakt dan terug in
haar ligstoel.
'0, verdorie, het zal wel.' Ze wrijft in haar ogen.

'Nou ja, wat moet ik daarop zeggen? Ze heeft je boeken

gelezen. We kunnen niet meer terug. Laten we het ge
woon proberen.'
141

'Ik heb erover gedacht mijn grootvader te vragen om

mij hiermee te helpen.'
'Mr. McKenna, mag ik u interviewen voor een werkstuk

Ik zeg niets.

dat ik moet maken?'

'Hij en mijn moeder zouden me kunnen helpen met

'Nee.'

goede vragen te bedenken en uw antwoorden te begrij

'Waarom niet?'

pen.'

'Dat weet ik niet.'

Ik zeg niets.

'Maar waarom is uw antwoord dan nee?'

'Denkt u dat dit uw besluit zou kunnen benvloe

'Omdat het niet ja is.'

'Zit u mij te pesten?'
'Dat klinkt misschien zo, maar dat doe ik niet. Ik

den?'
'Ik heb geen besluit genomen, alleen iets geconstateerd.'

behandel je met respect. Het antwoord is nee omdat het

'Zou het uw constatering kunnen veranderen?'

geen ja is.'

'Natuurlijk.'

'Als het antwoord ja zou zijn, dan zou het ja zijn om

dat het niet nee is?'
'Nee. Als het antwoord ja zou zijn, dan zou het ja
zijn omdat daar een aanwijzing voor is.'

'Dat weet ik niet.'

'Maar kan uw antwoord morgen anders zijn?'
'Uiteraard.'

'En nu is het nee omdat dr een aanwijzing voor

'Ook over tien seconden?'

'Uiteraard.'

. >'
IS.

.
'
lS.>

'Gebeurt dit ook?'

'Alleen omdat er geen aanwijzing is voor ja.'

Tien seconden later...

'Hoe weet u dat?'

'Hebt u nu een aanwijzing?'

'Dat weet ik niet.'

'Nee.'

'Maar u weet wel wanneer er voor iets een aanwijzing

'Mag ik het morgen opnieuw vragen?'

'Dat weet ik niet.'

']a.'

Ze kijkt me een paar seconden lang aan.'

'U kunt er niet gewoon over nadenken en dan zelf

'We zijn al begonnen, h?'

een antwoord bedenken?'

'Natuurlijk, en jij zou een blinddoek om kunnen

'Dat zou best kunnen.'

'Dan moet er dus een aanwijzing voor zijn.'

doen en door het leven kunnen gaan met een stok om

'Inderdaad ja.'

je weg te vinden, maar waarom zou je? Je hebt toch

'Mag ik vragen wat de aanwijzing is?"

ogen?'

'Dat we al begonnen zijn.'

Ze begint vrolijk te giechelen.

142

143

'Muchas gracias, seiior,'

'De nada, seiiorita.'

Deze zin is fout

'Nou, ik denk dat ik nog wel meer gesprekken met Mag
gie zal voeren,' zeg ik tegen Lisa nadat Maggie naar bed

Voor mij is het alsofde bestaande wereld op elk moment

is gegaan. 'Her zou goed zijn als jij daar ook steeds bij

volledig haar realiteit heeft verloren. Alsof er niets meer is, alsof

bent, en ik zou ook graag een kopie van haar aanteke

er geen basis meer is voor wat dan ook, alsofdie ons ontglipt

ningen willen hebben, voor het geval ik ze wil opnemen

is. Slechts n ding is heel levendig aanwezig: het voortdurend

verscheuren van de sluier der verschijnselen; de constante

in mijn boek.'
'Ja, natuurlijk, dat is prima. Dank je dat je zoveel

vernietiging van alles wat wordt opgebouwd. Niets houdt

stand, alles valt uit elkaar.

geduld met ons hebt, dar je zo evenwichtig bent. Ikzelf

voel me tegenwoordig helemaal niet zo evenwichtig.'

Eugne lonesco

'Het gaar zoals het gaat. Je bent je er wel van bewust,

neem ik aan, dar als er een juridisch gevecht komt over
de voogdij over je kinderen, ze jou zullen uitmaken voor
een doorgedraaide aanhangster van een sekte en dat je je
kinderen nooit meer zonder begeleiding zult zien?'

k ben aan het werk. Lisa kan niet stil zitten. Niets
doen is niet gemakkelijk voor iemand die, sinds ze

'Ja,' zegt ze grimmig, 'maar ook dat is een gepasseerd

kan lopen en praten, nooit iets anders heeft gedaan dan

station.' Ze gebaart naar onze omgeving.' We wonen al

zichzelf van minuut tot minuut als een bezetene bezig te

op jouw terrein.'

houden. De moeite die ze doet om rustig te blijven zit

ten en mij niet te storen is bijna tastbaar, alsof de ruimte
wordt gevuld met een zoemend geluid. Ook al beweegt
ze niet en maakt ze geen enkel geluid, toch veroorzaakt
haar energie een enerverende druk in mijn hoofd.
Of misschien zijn het de pillen.
Het is halverwege de middag. We zitten aan mijn bu
reau op het terras bij het zwembad. Maya ligt met haar
buik omhoog een tukje te doen in een van de ligstoe
len. Maggie brengt haar middagen door met vrienden in
het openbare zwembad of doet andere dingen. Ik heb al

144

145

een zware dag achter de rug en begon me net weer een

mensen om je heen, geen eigen plek. Plotseling zijn alle

beetje de oude te voelen toen Lisa kwam aanslenteren en

mensen vreemdelingen. Je hebt iets ongelofelijk geweld

ging zitten met zo'n gemaakte nonchalance dat ik er van

dadigs gedaan, een onvergeeflijke, vernietigende daad

moest kreunen. Ik lees dezelfde alinea wel vijf keer, totdat

gepleegd. Daardoor ben je alles kwijt geraakt, een groot

ik merk dat het geen zin heeft. Ik doe nog even of ik zit te

stuk van jezelf inbegrepen. Ik ken de behoefte die je

werken, me afvragend hoe lang het haar zal lukken haar

voelt om weer ergens bij te horen. Ik weet hoe sterk die

mond te houden. Net iets langer dan ik had gedacht.

behoefte is en hoe beangstigend het is om gesoleerd

'Ik kan je helpen met schrijven,' zegt ze ten slotte, 'of

hebt ondergaan is net zo bepalend voor de werkelijkheid

met wat dan ook.'

Ik knik even en houd mijn ogen gericht op het
scherm van de laptop.
'Ik hoef er geen geld voor of

te zijn en op jezelf geworpen. De wedergeboorte die je

als het fysieke geboorteproces. De baarmoeder waar je
jezelf net uit hebt gewerkt mag dan misschien wel ver

zo,

ik doe het alleen

maar om je te helpen,' voegt ze eraan toe.

giftigend en verstikkend zijn geweest, ze was ook warm,

veilig en vertrouwd. En nu ben je in een heel andere

Ik geef geen krimp.

wereld, een wereld van een verblindende helderheid en

'Ik heb Engels als bijvak gedaan,' zegt ze even later.

verlatenheid, en niets is meer hetzelfde als vroeger. Het

'Ik wilde lesgeven.'

Ik knik afwezig.

is er koud en eenzaam en alles is vreemd voor je, en je

kunt nooit meer terug.'

Ik ben heel precies en best wel goed in drukproeven

Dat zou ik haar kunnen vertellen, maar ik doe het

corrigeren; ik heb veel ervaring met juridische teksten

niet. Ze heeft er niet om gevraagd, en het lukt me nooit

en correspondentie en zo.'

om dit met de benodigde ernst te zeggen. Persoonlijk

'Ja, ok', mompel ik, 'we zullen wel zien.'

beviel mij de fase waar zij nu in zit erg goed: het was

'0, goed hoor. Nou, kijk maar wat je ermee doet.'

de fase waarin ik alle banden doorsneed, alle schepen

Ik zie haar ingehouden rusteloosheid nog een paar

minuten aan.

achter mij verbrandde en maakte dat ik wegkwam uit

mijn oude leven. Ja, het was beangstigend, maar het
was ook fantastisch. Ik had niet het keuzeprobleem dat
Lisa heeft, dat ze sommige dingen dumpt maar andere
houdt. Ik dumpte alles in n klap. Er was niets wat

'Ik weet wat het is om plotseling van alles afgesneden

ik mezelf wilde besparen. Hoe het afliep kon me niet

te zijn,' zou ik Lisa kunnen vertellen, 'ik weet hoe het

schelen, omdat het nooit bij me opkwam dat een goede

is in het begin, wanneer je op drift bent geraakt, van

afloop mogelijk zou zijn. De rest van mijn leven kon

niets meer deel uit maakt en afgesneden bent van alles

me niet schelen, omdat het nooit bij me opkwam dat ik

wat je altijd heeft gedefinieerd. Geen thuis meer, geen

mijn obsessie te boven kon komen. Ik was alleen maar

146

147

vreselijk opgetogen en enthousiast en ervoer voor het

verlangen, doelgerichtheid, materialisatie, flow en be

eerst de smaak van vrijheid. Mijn leven daarna kwam

lemmering, zul je aan mijn kritiek niet veel hebben.'

als een prettige toevoeging. Ik had nooit gedacht dat er

'Of misschien juist wel,' zeg ik. 'Het gaat helemaal

niet over hekserij of tovenarij; het gaat gewoon over hoe

een daarna zou komen.

Tijdens die breuk waar alles mee begon voelde ik

de dingen werken. Niet alleen voor mij, maar ook voor

me voor het eerst helder en vrij. Ik had het gevoel dat

jou en voor iedereen. Als je er niet te veel over nadenkt

ik over mezelf kon beslissen, dat mijn leven echt van

zul je het ook in je eigen leven herkennen. Er is geen

mij was en dat er ook iets anders buiten onwetendheid

enkele reden waarom je niet zou zeggen wat je ervan

en leugens mogelijk was. Er bestaat geen leuke manier

denkt. Je mag zeggen wat je wilt.'

om met alles te breken, zoals Lisa heeft geleerd. Het is

'Ok,' zegt ze, 'zou je niet een voorbeeld kunnen ge

bruut en rot en het beste is dat je zorgt dat je het zo

ven van waar je het over hebt? Van hoe die zogenaamde

snel mogelijk achter de rug hebt. We hebben er geen

krachten in jouw eigen leven werken? Iets concreets be

idee van hoezeer we zijn gevormd door de mensen en

doel ik.'

omstandigheden om ons heen, totdat we beginnen

'Heel goed,' merk ik op. 'Maar de enige kracht is

met ons van alles en iedereen los te maken. Dat is wat

observeren; zien wat er is. Het eerste wat me te binnen

Lisa nu aan het doen is: zich los maken. Misschien dat

schiet is toen ik vanmorgen op de motor de wegen aan

het niet zoveel verschilt van een baby krijgen, maar

de westkant van het meer aan het verkennen was. Je weet

de persoon die ze nu in de wereld aan het zetten is, is

hoe de wegen hier zijn, en je hebt de moror gezien.'

'Dat ding dat bij de poort staat? Doet ie het?' Dan

zijzelf.

schiet haar opeens iets te binnen en ze begint te lachen.

'Ik heb een afschuwelijke lichtgroene Ford Pinto gezien
die daar geparkeerd stond. Het hele dak was eraf ge
Ik print een eerste opzet uit van een hoofdstuk over
flow, materialisatie en integratie en schuif de pagins

sloopt.'
'Die motor was een Triumph 650. Ik heb hem in de
prak gereden en toen moest ik wel de Pinto kopen.'

naar Lisa toe.

'Ok, mevrouw de advocate, u bent aangenomen

'In de prak gereden? Wat bedoeL.?' Dan ziet ze

als mijn nieuwe tijdelijk medewerkster. Wat vindt u er

opeens de kruk die naast me tegen de tafel staat en ze

van?'

springt op.

Ze neemt de pagina's gretig in ontvangst en leest

ze

even door.

'0 Jed, Jzus nog aan toe! Wat is er gebeurd? Wat

heb je gedaan? Ben je wel in orde?'

'Wat ik je van tevoren wel moet vertellen', zegt ze,

Ze lopt om de tafel heen naar me toe en begint me

'is dat ik niets heb met new age. Zodra je het hebt over

te inspecteren. Ze ziet het verband op mijn linker been

148

149

en de kniebeschermer. Het verband op mijn linker arm

'Had je een helm op?'

kan ze ook zien, maar niet dat op mijn schouder en

'Nee.'

schouderblad, want daar zit mijn overhemd overheen.

Haar handen trillen. Ze doet haar best om kalm te

'0 lieve help, zegt ze terwijl ze haar handen voor haar

gezicht slaat. 'Wat is er gebeurd? Is alles goed met je?'

'Niets aan de hand, echt waar.' Ik wijs naar de kan

blijven.
'Goeie God. Heb je niets gebroken? Niet met je hoofd
op de grond terecht gekomen? Geen hersenschudding?'

met limonade. 'Zou je ons iets willen inschenken? Ik zit

'Een heleboel schaah.vonden, mijn knie doet pijn en

er al een uur naar te snakken. En als je daarna gaat zitten

mijn hele lichaam voelt bont en blauw. Er kwam nog

zal ik je vragen beantwoorden.'

een stevige glij- en valpartij nadat wij, de motor en ik,

'Het ziet er lelijk uit,' zegt ze. 'Mankeer je echt niets

ernstigs?'
'Nee, ik voel me prima, dank je. Wat schaafivanden
en een kapotte knie. Niets ernstigs hoor. Ik heb alleen
een beetje dorst.'

ieder een andere route hadden gekozen.'

'God nog aan toe,' zegt ze nogmaals. 'En toen? Is er
een ambulance gekomen?'
'Er kwam niemand, er was zelfs niemand die naar de
kant reed en stopte. Ik had mijn ballen flink gekneusd

'Maar je kon niet door de kamer lopen om zelf iets

op de benzinetank, dus dat was waar ik het eerste naar

te drinken te gaan halen?' Ze schenkt twee glazen in en

keek. Het duurde een minuut of tien voordat ik in staat

gaat dan weer zitten, nog steeds met opengesperde ogen

was om te kijken hoe de rest er aan toe was.'

van de schrik.
'Ik heb wel een klap gekregen, hoor. Hoe minder ik
hoef te bewegen, hoe beter.'
'Is dat met de motor gebeurd? Heb je een ongeluk
gehad?'

'Je had je bal...? Eh, Oh! Allejezus nog aan roe, weet
je wel zeker dat alles ok is?'
'Echt, ik voel me prima, en daar wil ik het bij hou
den. Even later heb ik een paar telefoontjes gepleegd,
mijn mobieltje deed het gelukkig goed. Ik heb een paar

'Ik heb hem in de soep gereden, ja. De een of andere

jongens met een bestelbusje laten komen en dat leuke

gringo in een huurwagen heeft me gesneden. Hij kwam

groene Pinto'tje zonder dak gekocht in ruil voor wat

van de andere kant, draaide naar links en reed vlak voor

nog over was van de motor en een handvol peso's. Jij

me dwars over de weg, zodat ik uit moest wijken en in

mag hem ook gebruiken, wanneer je maar wilt. De sleu

de greppel terecht kwam. Vervolgens vloog ik een paar

tel zit er in.'

seconden door de lucht en toen whamm!Total loss, be

halve misschien de motor zelf.'
'God nog aan toe, hoe hard reed je?'
'Ik weet het niet, ongeveer honderd, honderdtien.
Minder toen ik met een klap op de grond kwam.'
150

'Daar zal ik zeker veel bekijks mee hebben. Ben je

naar de dokter geweest?'
'Ik ben naar het ziekenhuis gereden. Ik moet elke
dag terug voor een schoon verband, want dat let nogal
nauw. Hoogstens voor een week of zo, ik genees snel.
151

Hoe dan ook, dit is het antwoord op je vraag. Je vroeg

'Voor iemand die met honderdtien kilometer per uur

me of ik een voorbeeld wilde geven van een gentegreer

zich op een motor te barsten rijdt? Nee, ik noem dit een

de medescheppende relatie met het universum. Nou,

paar schrammetjes. Ik heb niets gebroken. Ik heb zelfs

dit ongeluk is daar een heel goed voorbeeld van.'

nog geen schrammetje op mijn hoofd.'

'Goed dat je her

Zo'n goed voorbeeld eigenlijk dat het nu pas tot me

doordringt.
'Ik zou juist het tegenovergestelde denken,' zegt Lisa.

zo

filosofisch opneemt,' antwoordt

ze.
'Ik neem alles filosofisch op, als je dat bedoelt.'

'Je wilt toch geen motorongeluk krijgen? Je wilt al die

Ze gaat zitten, maar ze is nog steeds gespannen.

blessures toch niet?'

'Maar hoe kon je nou in godsnaam weten dat het

'Nee, dat is waar, maar hier begint overgave een rol

te spelen. Overgave is essentieel voor de relatie die ik

niet ernstig zou aflopen?'

'Omdat dat heel erg onlogisch zou zijn geweest. Het

beschrijf. Je hebt gelijk, persoonlijk zou ik liever niet te

moment voor een verandering in mijn leven is nog niet

pletter slaan en overal bont en blauw zien, maar mijn

aangebroken. Ik wist dat het nog niet mijn tijd was om

voorkeur doet niet ter zake. Ik heb maar n voorkeur

te sterven omdat het derde boek nog niet af is. Ik wist

die boven alle andere gaat, en dat is de voorkeur van

dat ik niet vreselijk gewond zou raken, omdat dat geen

het universum, welke dan ook. Ik hoef het niet leuk te

enkele zin zou hebben. Waarom zou dat moeten gebeu

vinden of te begrijpen, alhoewel ik dat meestal wel doe.

ren? Er is geen reden voor. Ik hoef geen lessen te leren,

Dit ongelukje dat ik heb gehad was niks, het is gewoon

geen karma te verbranden, geen tien met een griffel re

de manier waarop het universum communiceert: hard

halen. Een heel verhaal om te zeggen wat ik in die eerste

genoeg om gehoord te worden, maar niet harder dan

seconde al meteen doorhad. Van de weg gedrukt wor

dat.'

den en weten dat er niets ernstigs aan de hand was ge

'En wat is de boodschap dan?' vraagt ze sceptisch.

'Al meteen toen het ongeluk gebeurde, al tijdens de

eerste seconde, wist ik dat het niets ernstigs zou zijn.

beurde praktisch op een en herzelfde moment.'

'Dat dacht je allemaal op een en hetzelfde mo
ment?'

Dat wist ik onmiddellijk, nog voordat ik het had ge

'Nee, ik wist het op een en hetzelfde moment. Ik heb

dacht. Ook al was ik de controle over mijn stuur finaal

niet de moeite genomen om er goed over na te denken

kwijt en zag het ernaar uit dat de volgende paar secon

of om het onder woorden te brengen, dat doe ik nu

den heel onplezierig zouden worden, toch wist ik dat ik

pas. Achteraf klinkt het misschien raar, maar toen het

niet dodelijk zou verongelukken of zelfs maar ernstig

gebeurde was het me volslagen duidelijk.'

gewond zou raken.'

'En dat noem jij niet ernstig gewond?' vraagt Lisa, op
mijn verwondingen wijzend.
152

Ze kijkt verbijsterd. Het is een onderwerp dar me

interesseert en waar zij misschien iets aan kan hebben,
dus ik probeer het beter uit te leggen.
153

'Denken is een onnodig stap. We kunnen dingen recht

streeks en onmiddellijk weten, zonder dat we er eerst
over hoeven na te denken, iets waar zelfs de besten on
der ons belachelijk slecht in zijn. Waarom kennis omzet
ten vanuit haar oorspronkelijke, systeemeigen structuur
naar hapklare brokjes waar onze hersentjes op kauwen
kunnen? Typisch een voorbeeld van hoe we het univer
sum laten inkrimpen tot onze eigen proporties in plaats
van zelf uit te groeien tot onze rechtmatige dimensies.'
'Wil je nou zeggen dat je nooit denkt?'
'Als er iets is waar ik over moet nadenken, dan praat
ik erover of ik schrijf het op. Ik giet het in een vorm,
maar dat gebeurt alleen in het kader van mijn boeken
die ik sowieso moet uitschrijven. Ik bedoel, daar moet
ik dan over nadenken, maar ik geloof niet dat ik over
andere dingen nadenk.'
Ze werpt me een zeer argwanende blik toe, wat ik
wel enigszins kan begrijpen, maar eigenlijk ook weer
niet. Ik merk dat mijn mond openhangt als ik niet praat
en ik vraag me af of dat een bijwerking van de pillen is.
'Ik weet dat dit voor jou allemaal heel vreemd moet
zijn,' zeg ik, 'maar voor mij is het gesneden koek. Dat
motorongeluk is een nogal dramatisch voorbeeld, maar
met de stroom meegaan - meegaan met patronen, het
grotere geheel zien - dat is hoe ik op alle gebieden van
mijn leven functioneer. En daar ben ik best wel goed in.
Ik leer nog steeds hoor, er zijn nog steeds dingen waar

door de medicijnen niet wat trager functioneren dan

normaal.
'Maar hoe dan?' vraagt ze vertwijfeld, 'nee echt. Hoe
kon je dat van tevoren allemaal weten?'
'Omdat alles op een bepaalde manier werkt en ik zie
hoe het werkt. Er is niets geheimzinnigs aan. Er gaat
nooit iets fout, er wordt nooit iets overtreden. Die regels
kunnen niet gebroken worden. De droomstaat is heel,
eh, ordelijk. Er is geen willekeur, geen chaos. Ik kan
je niet uitleggen hoe onmogelijk het zou zijn geweest
dat ik een ernstig ongeluk had gekregen, overreden was
door een auto, gewond was geraakt en dood zou zijn
gegaan.'
'Onmogelijk?'
'Nee, niet onmogelijk. Er is geen goed woord voor.
Ik heb geen woordenschat tot mijn beschikking voor
mijn manier van zijn. Het zou onzinnig zijn geweest, er
zou een wet zijn geschonden. Ik kan het niet beter zeg
gen. Het had gewoon niet kunnen gebeuren.'
'Maar deze dingen gebeuren juist wel,' protesteert
ze. 'Voortdurend raken mensen gewond en sterven. Ze
komen om onder dramatische omstandigheden, voor
tijdig, door een ongeluk, of tijdens een brand, door ge
weld en ziekte.'
'0' ;>'
;a.
'Ja natuurlijk gebeurt dat.'
'Verkeerdheid zit in het oog van de beschouwer.'

ik meer van wil weten. Ik ben maar een ei.'* Die toe

'H? Wat betekent dat?'

speling zegt haar niets. Ik vraag me af of mijn hersenen

'Rabindranath Tagare zei...'

* I am only an egg: een bekende uitspraak van Michael Valemine

Smith, de hoofdfiguur in de science fierion roman

strange land van Robert Heinlein.

154

Stanger in a

'Rabindra wie?'
'Rabindranath Tagore, een mystieke dichter. Hij zei
dat we de wereld verkeerd begrijpen, maar dat we zeg155

gen dat ze ons bedriegt. Dat is waar, maar dat hoeft

leen zo nu en dan een glimp opvangen en er bijgelovige

niet zo te zijn. We hoeven de wereld niet verkeerd te

verklaringen voor bedenken waar onzichtbare figuren

begrijpen. Ik begrijp haar niet verkeerd, en ze bedriegt

.
me noOit. '

die scoreborden bijhouden en aan de touwtjes trekken

of waar goden, karma, geluk, het noodlot en lotsbestem

'En dat betekent...'

ming aan te pas komen. Zelfs met onze ogen dicht kun

'Dat we de wereld correct kunnen zien. Zo moeilijk

nen we de bewegingen, de stromingen en de grootsheid

is dat niet. We kunnen stoppen met willekeur en chaos

van deze oceaan van energie waarin wij ons bevinden,

te zien waar orde heerst. We hoeven niet langer myste

aanvoelen. Ontwaakt zijn betekent dat we deze oceaan

ries te zien waar patronen zich duidelijk aftekenen en

van het zijn waarnemen en voelen dat we daar niet los

waar onschendbare wetten heersen. We kunnen onze

van staan. Er is niets wat mystieker of spiritueler is dan

ogen openen en zien waar we zijn; zien hoe alles werkt

deze oceaan te zien en ermee in harmonie te leven. Er

en onze eigen rol daarin. Ik weet dat jij dat nu nog niet

bestaat geen grotere vrijheid dan alle zelfzuchtige beper

ziet, maar het is in elk geval iets wat je kunt leren en

kingen te laten vallen en in overeenstemming te leven

waar je zeker toe in staat zult zijn. Niets is verborgen. Ik

met wat is.'

weet niet hoe ik dat ongeluk zo goed heb overleefd, ik

Lisa wil weten hoe ik wist dat mijn motorongeluk

ben niet zo'n goede motorrijder, maar ik wist dat, wat

niet verkeerd zou aflopen. Als zij en ik op het strand

er ook gebeurde, ik niet zou verongelukken, niet ernstig

zaten en een uur lang naar het rollen van de golven zou

gewond zou raken of er zelfs veel hinder van zou onder

den kijken, zo vertel ik haar, dan zou ze al gauw een

vinden, want dat zou niet-juist zijn geweest. Zo wist ik

vrij aardig beeld hebben van wat elke volgende golf zou

het. Daar draait het hele verhaal om. Dingen gebeuren

doen en, minstens zo belangrijk, wat hij niet zou doen.

niet zomaar. Alles valt op zijn plek zodra je de patronen

'Hij zal niet plotseling stoppen of andersom gaan

kunt zien; alles stroomt op een natuurlijke manier van

rollen of verdwijnen,' zeg ik. 'Hij zal niet veranderen

het een naar het ander. Niets gebeurt willekeurig, cha

in een mariachi band en het strand opslenteren om ons

otisch of toevallig. Dat zou, voor mij althans, volslagen

een serenade te komen brengen, en hij zal ook niet plot

absurd zijn. Het zou zelfs geen stof opleveren voor een

seling als een geiser gaan spuiten omdat hij zo nodig zijn

leuke roman.

individualiteit moet uitdrukken.'

'Nee, dat lijkt me niet,' zegt Lisa droogjes.
'Inderdaad,' beaam ik, 'en de patronen waarin wij
ons bewegen zijn, als je ze eenmaal leert zien, net zo

Wat iemand die niet ontwaakt is slechts heel af en toe

duidelijk. We zijn altijd opgenomen in die patronen, we

kan zien, ziet een ontwaakt persoon altijd en overal. In

maken er altijd deel van uit, we staan er nooit los van.

slaap zijn betekent dat we van de oceaan van het zijn al-

Alles is energie, alles is bewustzijn. Er is niets anders.'

156

157

'Je geeft er wel een heel potische draai aan,' merkt ze

de verte en daar zie je het begin van een heel klein golfje
opkomen. Terwijl je zit te kijken komt hij naar je toe

op.
'Blijf vandaag en vannacht bij mij en de oorsprong
van alle gedichten zal je ten deel vallen.'
Ze zit me een tijdlang zwijgend aan te kijken. Ik
houd haar blik vast.

rollen, hij wordt alsmaar groter en groter, rotdat hij met

volle kracht op het strand slaat en als een bruisende massa
over het zand spoelt, waarna hij zich weer langzaam te
rugtrekt om plaats te maken voor de volgende. Als je daar

'Dit herinner ik me,' zegt ze rustig. 'Walt Whitman.

Het is het eerste gedicht in je eerste boek.'

naar kijkt lijkt het alsof je een volledige golf ziet, vanaf
het begin tot aan het einde, vanaf zijn geboorte tot aan

'Nisargadatta Maharaj zei...

zijn dood, maar dan zie j e hem vanuit het kleinst denk

'Nisarga wie?'

bare perspectief. Dat is wat we zien als we alles in kleine

'Een Indiase wijze. "In mijn wereld", zei hij, "gaat er

stukjes hakken, muren optrekken en overal etiketten op

'

nooit iets verkeerd". Typisch een uitspraak van iemand

plakken, en dat is wat het ego altijd maar weer doet. Waar

met open ogen. Zijn wereld is niet anders, hijzeifis an

dingen beginnen en eindigen kunnen we niet weten,

ders, want zijn perspectief wordt door niets vertekend

maar we kunnen wel patronen zien. Die golf die jij eruit

of gefilterd. Hij heeft de waarnemer-waarneming-het

had gepikt begon toen het universum begon en eindigt

waargenomene bevrijd van de kunstmatige barrire van

als het universum eindigt. Als je al je gehechtheden los

het ego, waardoor deze drie weer n geheel vormen,

laat en ophoudt met je emotionele energie te verkwisten,

met perfectie als onvermijdelijk resultaat.'

wordt je perspectief steeds breder en ga je steeds grotere

'Die Indiase vent was dus verlicht.'

patronen aan het werk zien. Je gaat patronen in patronen

'Ja, maar we hebben het niet over verlichting, maar

zien, je eigen patronen die daarin meedraaien en die daar

over wakker zijn. Jij bent wakker aan het worden. Je

nooit los van zijn, nooit groter of kleiner. Als je die ene

kunt blijven waar je nu bent, labiel en in verwarring,

golf van een afstand bekijkt zie je getijden en thermische

zoals zoveel mensen die op het zelfde punt zijn gekomen

bewegingen, als je van een nog grotere afstand kijkt zie je

als jij, of je kunt doorzetten. Wat ik je daarnet heb ver

globale stromingen en de invloed van de maan, van een

teld is zoiets als 'binnenkort in dit theater."

nog grotere afstand zie je planetaire, solaire en historische

'Dus alles is n grote oceaan, dat bedoel je.'

invloeden enzovoorts. En nog verder, voorbij je ideen

'Hier is nog een goeie. Volgens Carl Sagan moet je,

van tijd en ruimte, begin je pas echt die golfte zien, hem

als je helemaal vanaf het begin een appeltaart wilt bak

te kennen, en is het feit dat jij die golf bent en die golf

ken, eerst het universum scheppen.'

jou, levende werkelijkheid geworden.'

'En daarmee bedoelt hij...?'

Lisa zucht en kijkt me vertwijfeld aan.

'Stel dat we op het strand zitten en naar de golven

'Eenheid en heelheid zijn geen diepe gevoelens, spiri

kijken die naar ons toe komen rollen,' zeg ik. 'Je kijkt in

tuele overtuigingen ofhogere bewustzijnstoestanden, ze

158

159

zijn doodgewoon bewustzijn: onopgesmukt, waarachtig

en onbezoedeld. We hoeven niet naar lezingen te gaan,
boeken te lezen of op onze knien te gaan zitten voor
een altaar of voor wijze mannen, we hoeven alleen maar

Alles is waarheid

ons waarnemingsvermogen te zuiveren, zorgen dat we

onze egocentrische verwarring kwijtraken, zien wat is en

ophouden met te zien wat er niet is. Daarvoor is geen

0 ik, zo lang een man van zwak geloof!

leer, leraar, pad of oefening vereist, alleen maar doodge

Me afZijdig gehouden -

wone eerlijkheid.'
'Ik weet niet zeker of ik het allemaal snap,' zegt ze.
'Nou, dat komt nog wel. Hier is een oefeningetje
voor je. Ik kan geen verslag maken van dit gesprek om
dat ik zo'n vreemd, zoemend gevoel in mijn hoofd heb.

zo lang wat me werd aangereikt ontkend;

Pas vandaag ben ik me bewust van de volledige,

alles doordringende waarheid;

en ontdek ik dat er geen leugen is, in welke vorm dan ook,
en

dat kan ook niet,

Ik ga eerst even plassen en daarna wat rusten in een van

want hij komt net zo onvermijdelijk uit zichzelfvoort

de ligstoelen bij het zwembad terwijl jij de aantekenin

als de waarheid uit zichzelfvoortkomt,

gen verwerkt van alles wat we besproken hebben.'

'Eh, ik denk niet dat ik dat kan.'

ofzoals elke wet van de aarde,

ofzoals eLk product dat voortkomt uit de aarde.

'Je hebt Engels als bijvak gedaan,' zeg ik, terwijl ik

probeer uit mijn stoel te komen. 'Je wilde toch lerares
worden?'
'Maar ik snap hier echt niets van,' proresteert ze.
'Begrijpen komt later wel, schrijf het eerst maar eens

(Dit is vreemd, en het is iets wat men zich niet onmiddellijk

realiseert- maar toch moet dat ooit gebeuren; ik voel in mijzelf
dat ik onwaarheden herberg, net zo goed als al het andere,
en dat doet het universum ook.)

op,' zeg ik, terwijl ik aan mijn moeizame tocht begin. 'Je
hebt er zelf om gevraagd. Denk je soms dat als je de assi

Waar is er nooit een voLmaakte respons geweest,

stente van een spirituele reus bent, je alleen maar kaars

onverschiLlig voor leugens ofwaarheid?

licht en wat handige levenswijsheden kunt verwachten?

Op de grond, ofin water ofvuur?

Bij mij vallen er koppen.'

Ze grijnst alsof ik een grapje maak en gaat aan het

Ofin de geest van de mens?

Ofin vlees en bloed?

werk.

Mediterend tussen de leugenaars,

en mij vol ernst terugtrekkend in mijzelf,

160

161

zie ik in dat er uiteindelijk

toch geen leugenaars ofleugens zijn.
Er is niets wat geen volmaakte respons oproept-

In het koninkrijk der blinden

alles wat een leugen wordt genoemd is een volmaakte respons.

Elk ding is precies wat het is,
en wat eraan voorafis gegaan.
De waarheid sluit alles in, is compleet,

Een spirituele zoektocht ondernemen houdt niet in datje een

net zoals ruimte compleet is.

nieuwe bestemming bereikt waar iets verkregen wordt dat je

Niets wat waar is bevat een smet ofeen leegte -

nog niet had, ofiets wordt wat je nog niet bent. Hij bestaat

alles is waarheid, zonder uitzondering;

uit het oplossen vanje eigen onwetendheid over jezelfen het

en voortaan zal ik alles wat ik zie ofben,

leven, en met een groeiend begrip hiervan begint het spirituele

vieren, en zingen en lachen, en niets meer ontkennen.

ontwaken.

Walt Whitman

Aldous Huxley

n het koninkrijk der blinden is iemand met n oog

een sukkel. Hij is een vlinder onder de rupsen, een

vampier onder de mensen, een gek met n oog in een

land van wijzen zonder ogen. Hij is geen superieur we
zen, hij heeft geen macht, hij is slechts een misplaatst
figuur, een vreemdeling in een vreemd land. Waarom
blijft hij hangen? Wat moet hij doen? Spreken? Onder
richt geven? De wijze uithangen? Wat zou een noog de
blinden-vanaf-hun-geboorte kunnen vertellen? Waarom
zou hij zijn mond opendoen? Wat wil hij van hen, of
voor hen? Blinden weten niets van ogen a( Ze weten niet
wat zien is, en als ze denken dat ze dat wel weten, zien
ze het verkeerd. Waarom dan nog iets zeggen? Waarom
zou iemand die kan zien zijn stem toevoegen aan het
koor van niet-zieners die beweren dat ze kunnen zien en
die, niet gehinderd door de waarheid, het vrij staat een
162

163

veel mooier verhaal te vertellen? Waarom zo'n nutteloze

'Je bood me aan me te helpen met mijn boek, dus gaf ik

en ondankbare taak op zich nemen? In het begin zal ie

jou een ruwe versie van een hoofdstuk over hoe de gen

mand die ziet de niet-zieners en hun sceptische houding

tegreerde staat in de praktijk werkt, een thema waar ik

met een zekere tolerantie tegemoet treden, want hij her

de afgelopen dagen mee bezig ben geweest. Je was niet

innert zich nog dat hij zelf ook zo stekeblind is geweest,

tevreden over wat ik tot nu toe had opgeschreven, dus

maar uiteindelijk raakt zijn geduld op. Toegeven aan de

vroeg je om een voorbeeld. En dat had ik, heet van de

behoefte van het ego om zich intelligent en scherpzin

naald nog wel. Het ongeluk was een perfect voorbeeld

nig voor te doen is buitengewoon vermoeiend en dient

van wat ik in mijn eerste opzet probeerde te zeggen. Ik

alleen maar om de idiotie van onbaatzuchtige motieven

had daar zelf niet bij stilgestaan, totdat jij me vroeg een

aan de kaak te stellen.

voorbeeld te geven. Zie je hoe het een als het ware uit

Of dat kan ik me tenminste voorstellen. Ik word niet

het ander voortkomt?'

gemotiveerd door onbaatzuchtigheid of resultaten, dus

Ze schudt van nee. Ik schud ook weer met mijn

van Maya, die een met blindheid geslagen mensheid in

hoofd. Ik bedenk mijn antwoord terwijl ik het zeg, dus

haar wurggreep houdt, lig ik niet wakker. Ik werk voor

wil ik dat dat gezoem in mijn hoofd ophoudt, maar het

het universum, voor mijn boeken, en alles wat goed is

gaat gewoon door.

voor die boeken, is dat ook voor mij.

'Ok dan,' zegt Lisa een paar minuten later, terwijl ze
zich met pen en papier in de ligstoel naast de mijne nestelt,
'waarom denk je nou dat je dat ongeluk hebt gekregen?
Wat had het voor zin om je motor in de soep te rijden?
Je zei dat je vanaf het allereerste ogenblik wist dat het niet
verkeerd zou aflopen. Wat had het dan voor zin?'
Ik schud mijn hoofd om meer helderheid te krijgen,
maar dat lukt niet.

'Niet alleen past het ongeluk goed in het boek,' zeg ik,
'maar ook de manier waarop komt het boek ten goede.'
Dat brengt haar nog meer in verwarring. Ik keer te
rug naar her begin.
'Toen je die bladzijden aan het lezen was,' vraag ik,
'wat dacht je toen?'
'Dat her goed was,' antwoordt ze. 'Misschien een
beetje droog. Ik kon zien dat het een eerst versie was.'
'Juist, het was nog niet af, ik was er nog mee bezig.

'Telkens wanneer ik me afvraag waarom iets gebeurd

Ik bedenk wat ik wil zeggen en of het de moeite waard

is,' zeg ik, 'denk ik het eerst aan mijn boeken. Zouden de

is om op te schrijven. Het opschrijven is mijn taak in

boeken er baat bij kunnen hebben? In dit geval- motor

het proces. Ik doe mijn deel, en het universum doet het

naar de knoppen en ik bont en blauw- is het antwoord

zijne. Ok?'

zonder meer ja.'

'Echt?'

'Ok.'
'Dus ik gaf jou die pagina's en jij wilde een voorbeeld.

'Echt, en dat komt door jou.'

Dat bracht me op het motorongeluk, en daardoor rea

'Leg eens uit.'

liseerde ik me dat er een veel betere manier was om het

164

165

uit te leggen. Alles wat ik in die eerste opzet probeerde

te zeggen was samengevat in het allereerste moment van
het ongeluk.'
'Maar waarom, denk je, is het ongeluk dan daarvr
gebeurd?'
'Ik ben geen jonge kerel meer en dus moet ik niet
met zo'n rammelende oude Triumph door Mexico rij

en overal. Het is alsof ik in een netwerk van onzichtbare

draden hang, en ook al kan ik ze niet zien, ik weet dat
ze er zijn en ik heb geleerd hoe ik daarin pas. Ze zijn er
altijd, en als er een dag komt waarop

ze

weg zijn, zal ik

mij tevreden laten vallen.'

We zitten een tijdje zwijgend bij elkaar. Lisa schrijft.
Ik doezel zachtjes weg.

den. Die boodschap was niet te missen. Ik was van plan

om volgende week met de motor naar Puerto Vallartea
te gaan, maar ik denk dat die tijd nu wel voorbij is.'
'Godzijdank,' zegt Lisa, 'alhoewel ik er niet zeker van
ben dat de Pinto beter is. Dus je dacht dat het ongeluk
gewoon een waarschuwing was om niet meer op een
oude motor door Mexico te rijden?'
'Ik had er nog niet echt over nagedacht. Ik was net
terug en zat pas een paar minuten in mijn stoel toen jij
aan kwam zetten,' antwoord ik 'Hoe dan ook, jij kwam
met het voorstel me te helpen en dit is dus het gevolg.'
'Dus het komt erop neer,' zegt ze, 'dat het motoron
geluk eigenlijk een gelukkige samenloop van omstan
digheden was.'
'Ja, en zo is mijn leven n lange aaneenschakeling
van gelukkige concidenties. Een concidentie is een
niet geplande samenloop van gebeurtenissen; dingen
gebeuren op een manier die gepland lijkt, ook al is het
bijvoorbeeld een ongeluk. In mijn geval zie ik niet dat
het een ongeluk is geweest, alleen dat het gepland was;
ik zie dat alles in elkaar grijpt, de samenhang. En niet af
en toe, maar altijd, je kunt er nog meer van op aan dan
dat de zon opgaat. Dus ja, vanuit een ogen-dicht-per
spectief is het een gelukkige concidentie, maar vanuit
een ogen-open-perspectief is deze samenhang er altijd
166

De middag gaat langzaam over in de vroege avond. Lisa

werkt haar aantekeningen uit en stelt vragen. Ik zweef in
een roesachtig halfslaapje en vind het heerlijk om af en
toe naar het zwembad en naar het uitzicht in de verte te
kijken, Maya te aaien en met de zacht kloppende golf
beweging mee te gaan die in mijn hoofd begint en dan
naar buiten uitstraalt. Nu en dan stelt Lisa een vraag
waarna het gesprek weer opnieuw begint, gevolgd door
een pauze waarin ze haar aantekeningen aanvult.
'Ga je altijd zo te werk?' vraagt ze. 'Met schrijven?
Zoals met dat hoofdstuk waarover je me net heb ver
teld, bedoel ik?'
'Meestal wel,' antwoord ik 'Een tijdlang ben ik bezig
met schrijven totdat het bijna goed is, maar nog niet
helemaal, maar ik heb mijn best gedaan en beter kan
ik het niet. Dan gebeurt er iets, precies het juiste op
het juiste moment, waardoor de schellen van mijn ogen
vallen en alles in n klap duidelijk wordt. Het laatste
draadje van het wandkleed wordt op een wonderbaar
lijke manier op de juiste plek geweven, en dan pas zie je
het hele wandkleed als n geheel en begrijp je precies
hoe het zit. Dat heb ik ook altijd zo ervaren als ik spi167

rituele autolyse deed. Een hele hoop werk gaat zitten

'Dat snap ik,' zegt ze. 'En daar heb ik dus een rol bij

in het aanleggen van die enorme brandstapel, maar pas

gespeeld?'

bij dat laatste, mysterieuze vonkje uit onverwachte hoek

'Ja, en dat doe je nog steeds. Jij doet jouw deel, ik

dat het hele gevaarte in lichterlaaie zet, word je hem de

doe mijn mijne en het universum doet het zijne, en nu

baas. Bij spirituele autolyse kan zo'n vlammenzee een

krijgt het boek wat het nodig heeft: een heldere en le

leggen. Voor het

vendige illustratie van hoe ik dingen rechtstreeks weet

boek werkt het zuiverend en brengt het bepaalde dingen

en van wat ik bedoel met een medescheppend proces

scherp in beeld, en dat levert heel goed materiaal op.'

en dat het universum de weg vrij maakt voor de boe

hele berg van onwetendheid in de

as

'En dat is nu ook gebeurd?'

ken. Wat eerst een droge en levenloze uiteenzetting was

'Ja, maar het gaat nog steeds door. Ik heb gedaan

wordt nu, aan de hand van een gevaarlijk motoronge

wat ik moest doen, ik heb die pagina's geschreven en

luk, mijn verwondingen, jouw aandoenlijke bezorgd

geprobeerd om vat te krijgen op wat ik wilde zeggen en

heid, mijn medicijngebruik, ons gesprek en natuurlijk

waarom, maar dat is alles wat ik kon doen. Toen speelde

de ster van de show, het proces als zodanig, veel levendi

jij je rol en wees me op wat ik zelf nog niet had gezien,

ger en persoonlijker. Op deze wijze vinden mijn boeken

namelijk dat het motorongeluk een prachtig voorbeeld

altijd hun weg. Precies het juiste op het juiste moment.

was van wat ik wilde zeggen. Alles viel perfect op zijn

Niet alleen bij mijn boeken trouwens, maar dat is .waar

plek en de puzzel was opgelost. Straks begin ik opnieuw

we ons nu mee bezighouden.'

met jouw aantekeningen erbij, en over een paar uur is

het hoofdstuk af en helemaal zoals het moet zijn.'
'Ok,' zegt ze. 'Dat begrijp ik allemaal wel, maar
hoezo gaat het nog steeds door?'

'Maar hoe leer je wat jouw deel is? Hoe weet je wat
je moet doen en wat niet? Hoe weet je hoe het allemaal
in zijn werk gaat?'
Dat vraag ik me ook even af.

'Omdat het niet alleen erom gaat dat het ongeluk en

'Het is zoiets als je evenwicht bewaren, denk ik. Als

onze gesprekken dat hoofdstuk zal vervangen. De ma

iemand met een onontwikkeld evenwichtsorgaan je zou

nier waarop dit hele proces zich heeft ontvouwd brengt

vragen hoe je rechtop kunt staan en je evenwicht kunt

een nog grotere dimensie ervan aan het licht, wat op

bewaren zonder te vallen, kun je dat niet uitleggen. Het

zijn beurt weer een belangrijke en noodzakelijk bijdrage

is gewoon volkomen natuurlijk voor je; het heeft zich

levert aan het boek.'

ontwikkeld toen je nog klein was zonder dat je daar be

'Ik kan je niet helemaal volgen. Dit is allemaal te

danken aan dat ongeluk?'

wust moeite voor hebt hoeven doen. Het is z simpel en

voor de hand liggend dat je niet kunt begrijpen waarom

'Via het ongeluk komen de thems die ik probeerde

iemand zoiets zou vragen, maar voor die persoon zonder

uit te leggen in het hoofdstuk dat ik je liet lezen, alle

evenwichtsorgaan lijkt het heel ingewikkeld, misschien

maal bij elkaar.'

zelfs wel wonderbaarlijk of bovennatuurlijk.'

168

169

Ze tikt een beetje gerriteerd met haar pen op de tafel.

'En dat is iets waar jij helemaal aan gewend bent?'
vraagt ze argwanend. 'Aan de manier waarop dit alle

'Voor mij persoonlijk, bedoel je?'

'Ja, natuurlijk. Vanuit jouw perspectief is het hele
universum er voor jou persoonlijk. Voor wie anders?'

maal gebeurt, het ongeluk en mijn rol en zo?'

'Zo gaat in mijn wereld altijd alles in zijn werk. Dit is
hoe ik de droomstaat ervaar, en niet alleen af en toe, maar
altijd. Dit is wat je gentegreerd functioneren noemt: ele

'Heb je nog meer voorbeelden?' vraagt Lisa even later.

gant, soepel, gemakkelijk, zonder ruwe kantjes, hiaten of

'Behalve het motorongeluk?'

scherpe bochten. Zo gaat het altijd. Ik doe wat ik moet

'Ik zou je oneindig veel voorbeelden kunnen geven,'

doen, het universum doet wat het moet doen, en alles

antwoord ik. 'Alsof ik jou om voorbeelden zou vragen

komt simpelweg samen in een moeiteloze stroom. Zo

van wanneer je aan iets gedacht hebt. Dat motoronge

gaat het ook altijd met mijn boeken. Dit is wat het uni

luk is natuurlijk een spectaculair voorbeeld. De aankoop

versum bedoelt met de weg ervoor vrij maken. Hiermee

van mijn huis is een fantastisch voorbeeld, met name de

wordt het proces gellustreerd. Ik speel een rol in het ma

manier waarop het eerste huis waar ik mijn oog op had

ken van de boeken, maar ik zie mezelf niet als de auteur

laten vallen de weg had vrij gemaakt voor de aankoop

ervan, alleen als iemand die deelneemt

aan een

groter

proces.'

van het huis in San Miguel. Hoe ik Maya kreeg is een

prachtig voorbeeld, vooral mijn aandeel in het proces:

'Maar toch moet je toegeven,' merkt Lisa op, 'dat veel

geduld hebben, goed zoeken, vertrouwen, langzaam op

van de grootste prestaties die de mensheid heeft voort

bouwen; de moeiteloze gang van zaken, de volmaakte

gebracht, nooit mogelijk zouden zijn geweest zonder de

timing en het geweldige resultaat. De boeken schrijven

inzet en persoonlijke visie van mannen en vrouwen die

is een mooi voorbeeld van hoe zo'n medescheppend

heel sterk en egocentrisch van aard zijn. Mensen die we

proces werkt. Hoofdzaak bij al deze en talloze andere

ten wat ze willen en dat krijgen zonder dat daar al te veel

voorbeelden die ik zou kunnen geven is het element van

wachten, wensen en observeren aan vooraf is gegaan.

vertrouwen, van geduld, van niet tussenbeide komen.

Onze beschaving is aan hen te danken.'

Ik heb geen ego dat eisen stelt of voorschrijft hoe de

'Ja, zoals ze nu is. Als je over een paar jaar, nadat je

dingen moeten gebeuren, dus gebeuren dingen op een

eens goed om je heen hebt gekeken, nog steeds hetzelfde

manier die het ego nooit had kunnen bedenken of voor

beweert, zal ik je dankbaar zijn als je me op de hoogte

elkaar had kunnen krijgen.'

brengt van wat je ziet en wil ik graag met je van gedach

ten wisselen. Let maar eens op het verschil tussen ego
stisch eisen stellen en een proces waarbij je de dingen
vanzelf laat gebeuren.'
170

'Dat zijn allemaal goede voorbeelden,' merkt Lisa

op, ze snel neerpennend.
'Toch zijn het niet die enorm tot de verbeelding spre
kende voorbeelden die ik het meest interessant vind.
171

In vergelijking met de gentegreerde staat zelf, met de

niet alleen bij kunst. Je hele leven wordt een creatief pro

subtiliteit en de elegantie ervan, met het ontwikkelen

ces waarbij je de dingen laat gebeuren zoals ze moeten

en verfijnen van de zintuigen, met de hele manier van

gebeuren en waarbij je je onmerkbaar gaat richten op wat

leven en van zijn, komen die spectaculaire voorbeelden

juist is en je afkeert van wat onjuist is, een proces dat net

pas op de tweede plaats. En een van de allerbeste din

zo verfijnd en subtiel is als je evenwichtsorgaan.'

gen- alhoewel ik er inmiddels aan gewend ben- is die

Ze zit zwijgend aantekeningen te maken.

ongelofelijke persoonlijke wedergeboorte als je uit de

'Zijn hier geen boeken over geschreven?' vraagt ze.

afgescheiden toestand weg bent.'

Ik ben even de draad kwijt. 'Waarover?'

'Ik weet niet zeker of ik je kan volgen,' zegt Lisa.

'Nou, over materialisatie, bedoel ik.'

'Het fijnste van weg te zijn uit een kerker is dat je

'0, ja, die zijn er zeker, al dan niet 'gechanneled',

weg bent uit die kerker. De rest is mooi meegenomen.

over het materialiseren van je verlangens, het gebruik

Daar zul je gauw genoeg achter komen, als je maar een

van affirmaties, de kracht van wensen, de wetten van

maal wat tot rust bent gekomen en met een zekere af

de aantrekkingskracht, dat soort dingen. De boeken die

stand kunt terugkijken en werkelijk snapt wat je hebt

ik ken zijn allemaal geschreven voor mensen die in de

gedaan.'

afgescheiden, ego-gebonden staat leven, zoals leerboek

'Ik zal blij zijn als ik er een beetje afstand van kan

jes voor kinderen. Maar kinderen hebben geen boeken

nemen,' zegt Lisa vermoeid, 'maar ik betwijfel of ik het

nodig waarin staat hoe ze als volwassenen moeten han-

ooit allemaal net zo goed zal begrijpen als jij.'

' delen, ze moeten zelf volwassen worden. Die boeken be

'Als je dat wilt en als je je ervoor interesseert, kun je

loven dat ze je leren hoe je je verlangens in vervulling

dat. Ik heb van nature belangstelling voor de droom

kunt laten gaan en hoe je alles kunt krijgen wat je wilt,

staat en voor hoe begoocheling werkt en het creatieve

maar dat is echt wel het minste van alles, dat is meer een

proces.'

prettig neveneffect.'

'Hoe is dit dan van invloed op het creatieve proces?'

vraagt ze.

Terwijl ik aan het praten ben heb ik inderdaad zelf

ook een paar prettige neveneffecten. Ik merk dat ik nog

'Dat is wat alles in feite is- het leven bedoel ik, een

pijn heb, maar ik heb er geen last van. Merkwaardig. Ik

spontaan, dynamisch, creatief proces. Soms hoor je crea

heb weinig of geen ervaring met medicijnen, maar tot

tieve mensen wel zeggen dat ze als het ware opzij stappen

nu toe is het heel plezierig.

en de muze of inspiratie door hen heen laten stromen, zo

'Zoals je langzamerhand zelf wel zult inzien,' zeg ik

als bijvoorbeeld Michelangelo beschreef hoe hij het beeld

tegen Lisa, 'stelt het helemaal niets voor om een rijke,

al in de steen voor zich zag en alleen maar alles wat niet

knappe rockster in de afgescheiden staat te zijn. Pas als

dat beeld was, hoefde weg te beitelen. Zien wat juist is,

je de gentegreerde staat hebt bereikt, win je alles. Wie

en weghalen wat niet juist is. Dat is hoe het altijd werkt,

je ook bent of wat je ook wilt, spiritueel, creatief of wat

172

173

dan ook, punt n is altijd hetzelfde: Menselijke Vol

Lisa schrijft de voorbeelden op terwijl ik ze opnoem.

wassenheid. Die komt altijd vr alles. Er is geen enkel

'Ik heb eigenlijk nauwelijks nog voeling met de

argument te bedenken waarom je een Menselijk Kind

menselijke ervaringswereld,' ga ik verder, 'maar ik denk

zou blijven, behalve argumenten die gebaseerd zijn op

dat de meeste mensen wel dingen meemaken die ze als

angst en ego.'

wonderen bestempelen, of als goddelijke interventie,

Ik sluit n oog, en dat voelt zo prettig dat ik het

andere ook maar dicht doe.

beschermengelen die hen helpen, gebeden die verhoord

zijn, of als goden of geesten die deelnemen aan hun le
ven. De manier waarop gebeurtenissen zich ontvouwen,
toevallig of voorspoedig of hoe dan ook, brengen ze
daarmee in verband. Een ongeluk dat ze op het laatste

Lisa zegt iets. Ik doe n oog open en dan het andere.

nippertje wisten te vermijden, geld dat op precies het

'Wat is er?' vraag ik.

juiste moment kwam, precies de juiste persoon die in

'Je zei dat het voor iedereen is weggelegd. Dat we

hun leven verscheen. Gods wegen zijn ondoorgronde

zelfs in de ego-gebonden staat hier deel aan kunnen

hebben, maar dat zie ik niet. Hoe kan dat dan?'
Het duurt even voordat haar vraag tot me door
dringt.

lijk, zeg maar. Denk je ook niet?'

'Ik weet niet wat ik denk,' zegt ze somber. 'Het wordt
me wel wat veel. Hoe krijgt een mens dat allemaal ooit
onder zijn pet?'

'Dat gebeurt overal' zeg ik. 'Alle mensen ervaren wel

'Materialisatie is het zichtbare deel van de integra

eens aan den lijve wat ik bedoel, bijvoorbeeld als ze voe

tie-ijsberg die nog veel meer omvat dan dat; het toont

len dat het leven meer is dan wat het oog kan zien, dat

het grofste niveau van integratie, het niveau dat zelfs

er iets aan de gang is wat ze niet kunnen waarnemen.

iemand die zijn ogen potdicht heeft nog af en toe waar

Misschien hebben ze een goed instinct of intutie. Of

neemt. Als mensen ermee beginnen, als ze dat al doen,

misschien lezen ze hu.n horoscoop in de krant, leggen de

beginnen ze met het materialiseren van kleine dingen,

tarot af lezen ze theebladeren ofkippenmaagjes. Een he

zoals bijvoorbeeld een goede parkeerplaats of verkeers

leboel mensen merken dat er in hun leven hogere krach

lichten die op groen springen. Het werkt, en dat vinden

ten aan het werk zijn. Ze ervaren bijvoorbeeld perioden

ze best wel handig, maar de meesten gaan niet verder

waarin alles meezit en alles precies gaar zoals het moet.

dan dat. Als hun bankrekening niet toeneemt of hun

Ze denken dat iets toevallig gebeurt maar vermoeden

tailleomvang niet slinkt is dat het definitieve sein om

toch dat er meer achter zit; ze erkennen het bestaan van

ermee te stoppen en doen ze her hele gebeuren af als,

de een of andere instantie die in het verborgene werkt

letterlijk, wishful thinking. Ze gaan her proces niet echt

die ze synchroniciteit, serendipiteit, de voorzienigheid

aan of laten niet toe dat het hen pakt. Er komt pas een

of Gods hand noemen.'

omslagpunt, als dat al komt, wanneer je je realiseert dat

174

175

succesjes zoals goede parkeerplaatsen en groene lichten

'Wat is er?' vraag Lisa terwijl ze opstaat. 'Kan ik iets

geen uitzondering, maar regel zijn en dat als ze niet ko

voor je halen?'

men zoals je hebt gevraagd, het gewoon betekent dat je

de regels niet hebt begrepen. Maar dar kun je wel.'

ste deel is dat ook zo. Mijn lichaam voelt zich prima. Alle

'Niets aan de hand, dank je' zeg ik, en voor het groot

Ze zucht en maakt aantekeningen.

gekwetste en niet gekwetste delen trouwens ook. Goeie

'Sommige mensen gaan door met experimenteren,'

pillen. Ik wordt er niet suf van en mijn hersens doen

zeg ik. 'Ze lezen boeken, ze leren het proces te zien en

het nog vrij aardig. Ik heb wel eens met de gedachte

te begrijpen en ze raken ermee vertrouwd. Het wordt

gespeeld dat, als de boeken af waren, het misschien wel

een deel van henzelf; ze leren tot op zekere hoogte hoe

interessant zou zijn om ergens verslaafd aan te raken.

ze deze krachten in hun leven kunnen gebruiken. Dat

Eens kijken hoe dat is, maar dat zit er waarschijnlijk

is allemaal leuk en aardig, maar ze houden zichzelf nog

toch niet in. Ik heb een heleboel domme ideen over

steeds voor de gek, alsof ze in de postkamer van een

wat ik ga doen als de boeken af zijn, maar het zal er wel

bedrijf werken en kantoorspullen jatten, zonder zich te

op neerkomen dat ik doorga met schrijven.

realiseren dat ze zelf de eigenaar van het bedrijf zijn of

zotets.'
.

'Ik ben er niet zeker van of ik dit allemaal wel be

grijp,' kreunt Lisa terwijl ze verder schrijft.

Lisa zet nieuwe drankjes op het tafeltje tussen ons in

en nestelt zich weer in haar ligstoel.
'Waar waren we gebleven?' vraagt ze.
'Jij maakt toch de aantekeningen, niet ik.

'Of je het nu wel of niet begrijpt maakt niet veel uit.'

'Ok,' zegt ze, en raadpleegt ze. 'Hoe is dit allemaal

Ik kijk naar het heldere blauwe water in her zwembad.

van toepassing op iemand in mijn situatie? Waar zou

'Zwemmen leer je door in her water te springen en te

iemand als ik mee moeten beginnen?'

zwemmen, niet door in de klas te zitten en de theorie

'Je gedachten en emoties bepalen de werkelijkheid in

van de aquadynamica te bestuderen. Praktische toepas

jouw droomstaat. Daar moet je mee beginnen. Daarna

sing, daar gaat het om. Je bent om zo te zeggen al in het

is her eenvoudig een kwestie van een en een is twee en

zwembad. Door een natuurlijk proces van experimente

uiteindelijk inzien dat je gedachten en emoties jouw

ren, observeren en ermee spelen gaat de rest vanzelf, net

droomstaar

zoals je als peuter hebt geleerd hoe je je evenwicht moet

bent louter en alleen bewustzijn. Iets anders is er nier.

bewaren. Je bent immers ook niet met een fijn afgesteld

Als dat eenmaal volledig tot je is doorgedrongen, en

evenwichtsorgaan geboren; dat heeft zich pas ontwik

niet alleen maar als concept, val je vanzelf samen met de

keld na verloop van tijd, toen je rechtop kon staan en

stroom, in plaats van dar die jou heen en weer sleurt.'

het leerde gebruiken.'

Vanuit mijn knie schiet een pijnscheut omhoog en ik
slaak een onmannelijk kreetje.
176

zijn. Alles is louter en alleen bewustzijn, jij

Ze kreunt terwijl ze zit te schrijven. Ik kan wel zien dat

dit voor Lisa niet gemakkelijk is. Nog nier zo lang geleden
zou ze dit soort gepraat de grond in hebben geboord.
177

'Goed,' zegt

ze,

'ik ben het met je eens dat iedereen wel

Dit vindt ze niet leuk om te horen.

eens iets meemaakt als wat jij hebt beschreven, of een

'Dat slaat nergens op,' zegt ze kortaf.

religieuze of mystieke verklaring heeft voor dat soort

'Niet vanuit je afgescheiden staat, maar vanuit een

dingen. Ik heb altijd gedacht dat het gewoon serendi,

. .
p1te1t was.

gentegreerd perspectief ligt het voor de hand. Er is

geen alternatief. We denken dat wonderen gebeu

'Heb jij dan nooit voor iets gebeden?'

ren of gebeden zijn verhoord alleen maar als het iets

'Gebeden? Ja, ik heb wel eens gebeden. Ik heb gebe

goeds betreft, als het beantwoordt aan wat we hopen

den dat mijn baby's gezond zouden zijn, met alles erop

of verlangen war, bij Menselijke Kinderen, altijd op

en eraan. Ik heb gebeden dat ik mijn advocatenexamen

angst is gebaseerd. We willen niet erkennen dat de

zou halen, en voor nog wel meer dingen. Ja, ik denk

zelfde krachten net zo goed aan het werk zijn als de

inderdaad dat die gebeden zijn verhoord. Is dit wat je

resultaten niet in harmonie zijn met wat we hopen of

bedoelt?'

verlangen. Onze waarneming is altijd heel selectief.

'Niet echt. Van jou uit gezien werden je gebeden ver

Geluk hebben of pech hebben is allemaal hetzelfde,

hoord, of vonden er op zijn minst dingen plaats op de

zoals eb en vloed, het wordt alleen verschillend gen

manier waarvoor jij had gebeden. Ik neem aan dat je

terpreteerd.'

niet werkelijk gelooft dat je kinderen gezond zijn en jij

voor je advocatenexamen bent geslaagd omdat je gebe
den hebt, of wel?'
Ze haalt haar schouders op. 'Het kon in elk geval
geen kwaad,' glimlacht ze.

Lisa schrijft door, maar geeft geen commentaar. Ik

probeer het anders te zeggen.
'Een ego-gebonden iemand die leeft op basis van
angst zal, om dingen te krijgen die hij wil hebben- ge
zondheid, liefde, een mooie carrire, geld, familie, spul

'Precies,' zeg ik, 'en zo denken de meeste mensen er

len, de bekende dingen dus- zijn toevlucht nemen tot

over. Ze bidden alleen als er iets aan de knikker is. Ze

gebeden, waarzeggerij of materialisatie. Maar als je niet

proberen het op een akkoordje te gooien. Echte athe

meer gedreven wordt door je egostische beperkingen

sten bestaan niet, zeggen ze wel. Maar zodra de crisis

vallen al die op angst gebaseerde wensen weg en wordt

vooibij is, is ook het hartstochtelijke gesmeek bij hun

je verlangen heel natuurlijk en niet gericht op iets be

onzichtbare noem-maar-op voorbij.'

paalds. Als ik al zou bidden, dan zou ik bidden voor wat

'Hun onzichtbare noem-maar-op?'

her beste is, of dar ik re werk mag gaan zonder fouten re

'God, het hogere zelf, engelen, Jezus, Allah, de Boed

maken of zoiets.'

dha, totems, voorouders, wat dan ook. Ik wil er trou

Lisa schrijft door. Ik kijk naar mijn tenen en laat ze

wens nog aan toevoegen dat, zelfs als jouw baby's niet

even wiebelen. Ik word altijd een beetje opgewonden als

gezond waren geweest en jij voor je advocatenexamen

ik te lang aan tenen denk, dus her komt goed uit dat ze

was gezakt, je gebeden toch nog verhoord waren.'

me onderbreekt met een andere vraag.

178

179

'Heb je dan niet gebeden voor het huis van je groot

'Geloof me,' zegt ze, 'ik weer dat dit nier zo is.'

vader?' vraagt ze. 'Of voor het eerste huis dat je wilde

'Je gelooft dat wij niet herzelfde in elkaar zitten, maar

je ziet het niet. Je bent er wel dichtbij, dat moet ik zeg

kopen?'
'Nee. Ik heb laten weten wat de bedoeling was door

gen, je zult gauw genoeg ook zelf kunnen zien. Mijn

uit te drukken wat ik wilde en actie te ondernemen,

punt is echter dat wat mensen in die incidentele glim

maar ik heb nooit gebeden in de zin die jij bedoelt: iets

pen zien - hoe men ze ook noemt of wat voor uitleg

willen en er om vragen. Alleen dat al is tekenend voor

men er ook aan geeft - de oceaan van het zijn is die

een wantrouwende, afgescheiden manier van denken.

onvermoeibaar en absoluut volmaakt opereert. Dat is

De Gentegreerde Staat is naadloos. Al die kunstmatige

wat de droomstaat is, dat is wat wij zijn, en dat is wat

afscheidingen en verschillen bestaan daar niet, zoals het

bewustzijn is. Je bent niets anders dan bewustzijn, en

ene wezen dat iets vraagt en een ander die dat dan eoe

als het volgens jou anders in elkaar zit, dan komt dat

staat. Ik wil wat het beste is en ik vertrouw erop dat het

omdat al je emotionele energie zich heeft samengebald

universum, en niet mijn kleine hersenpan, kan beoor

in een alsmaar dikker wordende korst die zich als een

delen wat het beste is en hoe dit het beste kan plaatsvin

schelp om je heen heeft gevormd. Werkelijke groei en

den. Als ik me had vastgepind op dat eerste huis, als ik

ontwikkeling betekent in de eerste plaats dat je die korst

had besloten dat ik dat per se wilde hebben en alles op

wegkapt. Ego stuurt ons in de richting van dingen leren

alles had gezet, had ik het proces laten ontsporen, maar

en aan onszelf toevoegen, van steeds mr worden, maar

omdat ik open en alen was en goed uit mijn ogen keek

alles waarvan we beweren dat we ernaar op zoek zijn

kreeg ik uiteindelijk iets wat veel en veel beter was dan

bevindt zich precies in de tegenovergestelde richting, in

ik me had kunnen voorstellen of dat ik zelf zo had kun

afleren, in loslaten, in weglaten. We denken dat het doel

nen regelen.'

is om iemand te worden, maar het universum kan ons

'Als het je kind was geweest waar je je zorgen om had

gemaakt in plaats van een huis, was je misschien niet zo

alleen maar toebehoren wanneer we niemand worden.'

Ze kreunt alweer.

kalm en rustig geweest.'

'Als ik beweerde dat ik een heel sterk geloof had zou
je gelijk hebben, maar ik gelf niet dat dingen zo wer
ken, ik zie dat ze zo werken. Als je ogen open zijn zie
je alles en wordt geloof totaal irrelevant, het bestaat ge
woon niet meer. Jij hebt hier moeite mee omdat je niet
weet dat je ogen dicht zijn. Je denkt dat je ze open hebt,
en je gaat er vanzelfsprekend van uit dat jij en ik het
zelfde in elkaar zitten.'
180

181

Onloochenbare bestemming
Ik vraag je alleen maar je niet langer in te beelden
dat je geboren bent, ouders hebt, een lichaam bent,
zult sterven enzovoorts. Probeer het gewoon,
maak er een begin mee - het is niet zo moeilijk als je denkt.
Nisargadatta Maharaj

e ondergaande zon kleurt her meer fel oranje en

veroorzaakt schuine schaduwstrepen op de bergen.

Lisa zet een paar eenvoudige hapjes klaar, maar door de

medicijnen heeft alles war ik eet een nare bijsmaak, dus
ik neem niets. We rusten een beetje en praten ontspan
nen over allerlei andere dingen. Na een poosje keert Lisa
terug naar waar we gebleven waren.
'Wil je nou zeggen dat je alles kunt hebben wat je
wilt?' vraagt ze terwijl ze haar aantekeningen doorleest.
'Klopt dar? Dat alles door de een of andere magische
energie wordt bestuurd en dat, als je je daar op in
stelt...

'

'Ja en nee,' onderbreek ik haar. 'Het is niet zo dat

als je goed gevestigd bent in de Gentegreerde Staat je
kum hebben wat je wilt, maar dar alles wat je wilt en
nodig hebt in natuurlijke harmonie is met de omstan
digheden in je droomstaat. Met andere woorden, het is
niet zo dat ik alles kan hebben wat ik wil, alsof ik maar
183

met mijn neus hoef te wiebelen en daar is het al, maar

dak zul je uiteindelijk veel fijner gaan vinden dan een

dat ik niets wil wat ik niet kan krijgen. Ik kan geen zak

glimmende nieuwe Lexus.'

geld of een speedboot of een bord vissoep materialiseren

Er volgt weer een korte, aangename rustpauze. Na

omdat ik daar niet werkelijk naar verlang. Het verschil

een tijdje kijkt Lisa me aan om te zien of we verder kun

tussen werkelijk en niet werkelijk is essentieel hier, maar

nen. Ik ga door met het beantwoorden van haar vraag of

de meeste mensen zijn totaal afgesneden van wat ze wer

ik alles krijg wat ik wil.

kelijk verlangen.'

'Zoiets als het materialiseren van je werkelijke ver

'Waardoor dan?'

langens is nogal moeilijk uit te leggen omdat de Gen

'Ego is altijd de boosdoener. Vergelijk je eigen verlan

tegreerde Staat buiten het begrippenkader van de Af

gens die je een paar jaar geleden had maar eens met de

gescheiden Staat valt. Buig ik me zodat ik me kan aan

verlangens die je nu hebt. Wat voor soort dingen wilde

passen aan het universum, of buigt het universum zich

je toen? Een parmerschap op een advocatenkantoor? In

zodat het zich kan aanpassen aan mij? Die vraag is niet

een Lexus rijden? Meer geld hebben? Een groter huis?

te beantwoorden. Er valt namelijk geen onderscheid te

Een strakkere kom?'

maken tussen ik en niet-ik. De beperkingen

'Dat komt me allemaal bekend voor,' zegt ze schaapachtig.

van

tijd

en ruimte, van oorzaak en gevolg en van dualiteit heb

ben in de Gentegreerde Staat geen tegenhangers.' Mijn

'En waar zijn die verlangens gebleven?'

knie zendt een scherpe boodschap omhoog. 'Over krij

'Ik weet het niet. Gewoon weg, denk ik.'

gen wat ik wil gesproken. Kun je me mijn pillen even

'Ja natuurlijk, gewoon weg. Dat komt door het eli

geven?'

minatieproces. Je hebt niet hoeven worstelen met ieder

Ze pakt het flesje uit mijn

klein ego-dingetje, je worstelde alleen met het nemen

'Goeie genade,' zegt ze als ze ziet wat er in die pillen

van een heel moeilijke stap, en toen je die eenmaal had

zit. 'Dit is heel sterk spul, mensen raken hier verslaafd

gezet liet je een gigantische massa gestold puin achter je.

aan. Is er iets wat je me niet hebt verteld?'

Nu begin je te onrdekken wat je authentieke verlangens

zijn, en die hebben niets te maken met meer spullen

tas

en leest het etiket.

'Heb ik je niet verteld dat je ze mij moet geven?'

Ze leest de waarschuwing op het flesje. Ze wil het

krijgen, met het verhogen van je status of met het ver

aan me geven, maar dan bedenkt ze zich.

beteren van je imago. Je authentieke verlangens hebben

'Jij wilt dus deze pillen?' vraagt ze.

niets meer te maken met het projecteren van een ge

'Sprak ik soms in tongen?'

fantaseerd zelf in de wereld, met het oppoetsen van het

Ze denkt even na.

beeld dat je in de ogen van anderen hebt. Opsmuk en

'Is dat een authentiek verlangen?' vraagt ze met een

uiterlijk vertoon zullen je steeds minder aanspreken en

je zelfs tegen gaan staan, en een oude Ford Pinto zonder
184

sluwe grijns.
'Heel erg,' verzeker ik haar.
185

'Waarom materialiseer je ze dan niet?

'Dat heb ik gedaan,' antwoord ik. 'Ik heb een ram
melende Ford Pinto gematerialiseerd zodat ik op mijn
bont en blauwe reet een ritje naar de apotheek kon ma
terialiseren, waar ik een betalingswijze heb gemateriali
seerd, waarna zij een flesje met pillen materialiseerden
dat jij zojuist uit mijn tas hebt gematerialiseerd. Dat was
heel wat gematerialiseer, hoor.'
Ze fronst haar voorhoofd.
'Dat klinkt niet erg mystiek.'
'Ik heb ook niet gezegd dat het dat was. Misschien
dat jij daar nogal rare ideen over hebt.'
Ze overweegt wat ze zal doen, mijn pillen in haar
hand.
'Maar in die paar laatste centimeters kun je ze niet
materialiseren?'
'0 nee?'

Ze schudt met het flesje in mijn richting.

'Ik hoef ze je niet te geven,' zegt ze.
'Denk je?'
Dit is een speelse manier om van gedachten te wis
selen. Zij experimenteert met ideen, en ik probeer haar
te helpen zodat ze zelf kan zien wat ik bedoel.
'Maar,' oppert ze, 'als ik ze je niet geef, wat dan?'

'Maar dat is in tegenspraak met wat je zegt.'

'0.
Ja.
'Niet dan?'
'Niet echt. Er bestaat geen regel die zegt dat ik geen
pijn mag hebben, of dat ik alles moet krijgen wat ik wil,
of dat we hier niet met deze ideen mogen zitten spelen.
Dat ik op het laatste moment die pillen niet zou krijgen,
iets wat zo bizar en onwaarschijnlijk zou zijn, zou nooit
gebeuren zonder een goede reden, en zeker niet zomaar.
Maar goed, die situatie doet zich niet voor. Je doet het
toch niet.'
'Maar ik zou het wel kunnen doen,' zegt ze.
'Werkelijk?'
Ze aarzelt even en overhandigt me het flesje.
'Zie je wel?' zeg ik, terwijl ik de pillen inneem. 'Er
komen geen voodoo of mystiek of speciale krachten aan
te pas. Dat zijn begrippen waarmee in de afgescheiden
wereld verschijnselen worden verklaard die vanuit een
gentegreerd perspectief volkomen normaal en natuur
lijk zijn.'
'Oh God,' kreunt Lisa, 'waar heb ik me in godsnaam
mee ingelaten?'
Ik haal mijn schouders op.
'Je leven,' antwoord ik.

'Hoezo wat dan?'

Ik hou wel van die therapeutische techniek waarbij
elke vraag wordt teruggespeeld naar degene die de vraag
heeft gesteld. Daar had ik jaren geleden aan moeten
denken- de Socrates-methode voor luilakken.
'Nou, dan heb je veel pijn en krijg je niet wat je
wilt.'
'Nou en?'
186

Met Lisa praten is in dit stadium een interessante erva

ring. Ik zie hoe ze heen en weer wordt geslingerd tussen
haar verstand en haar hart, tussen hoe ze denkt dat ze
moet zijn en hoe ze zelf wil zijn, en misschien, niet wil
zijn. Ze is gewend om een hele groep complexe perso187

nages te projecteren- vrouw, moeder, echtgenote, baas,

'Zegt jou het tachtig/twintig principe iets?' vraag ik

advocaat, vriendin enzovoorts, personages die allemaal

haar.

sterk, zelfverzekerd en goed gegrond zijn, en ze is niet

gewend aan een nieuwe rol waarin ze zich zwak voelt,

'Met twintig procent inspanning bereik je tachtig

procent van het werk?'

niets weet en zo hulpeloos is als een kind. Niemand is

'En vice versa. Nou, dat geldt hier ook. Tachtig pro

daaraan gewend, en hoe meer we in ons vorige leven

cent van zo'n overgang als waar jij nu in zit kun je voor

vastgeroest zaten, hoe moeilijker de overgang naar ons

elkaar krijgen met een relatief kleine inspanning. Het

nieuwe leven zal zijn.

enige wat je hoeft te doen is je over het idee heen zetten

De bedoeling van her gesprek dat we op dit moment

dat je een menselijk wezen op planeet aarde bent. Spoel

voeren is niet om Lisa iets te leren. Ik verwacht niet dat

die overtuiging uit je systeem en een gigantische voor

ze van de ene dag op de andere kan breken met haar

raad mentaal en emotioneel afvalwater stroomt automa

verslaafdheid aan denken en redeneren. Ik probeer haar

tisch mee naar buiten.'

alleen te helpen om wat flexibeler te worden, om zich

'Oh,' lacht ze, 'is dat alles? Ik hoef alleen maar dat

wat meer open te stellen. Ik wil haar de kans geven zich

rare ideetje van mij los te laten dat ik een menselijk we

aan haar nieuwe omstandigheden aan te passen en haar

zen op planeet aarde ben?'

ondertussen ook een paar mooie nieuwe ideen aanrei

'Ik heb niet gezegd dat het niets voorstelt. Je moet er

ken waar ze wat mee kan spelen. Net als iedere pasge

wel even oprecht je best voor doen, en er is ook wat tijd

borene heeft ze spieren die ze nog nooit heeft gebruikt,

nodig om de implicaties ervan te verwerken. Maar is dat

bewegingsmogelijkheden die ze nog moet ontdekken

nou z iets ongelofelijks?'

en zintuigen die ze nog moet ontwikkelen. Wanneer ie

'Hou je me voor de gek of zo?'

mand pas bevrijd is van een levenslange, verstikkende

'Het is dus inderdaad iets ongelofelijks?'

slavernij, dan ligt het voor de hand dat de meest verba

Ze kijkt me aan met een komische blik.

zingwekkende ontdekking die hij doet de afwezigheid

'Zit je me nou voor de gek te houden of niet?'

van die verstikkende slavernij is. Lisa heeft net een tocht

'Goed,' zeg ik, 'het mag dan wel klinken alsof het

van drie jaar door het geboortekanaal achter de rug en

iets ongelofelijks is, maar het is echt niet meer dan een

het proces van sterven en opnieuw geboren worden, de

heel kleine, simpele verschuiving in je denken. Als je dat

overgang van de baarmoeder naar de wereld, afgerond.

eenmaal hebt aangepast, zul je in n klap veel verder

De vrijheid die ze aan het ontdekken is kan dan heel

zijn dan het gros van al die gerespecteerde deskundigen

beangstigend zijn.

op het gebied van de menselijke ontwikkeling en spiri

tualiteit die het volledig bij het verkeerde eind hebben.
Tegelijkertijd heb je dan ook een enorme stap vooruit
gezet in je eigen proces.'

188

189

Nog steeds die komische blik.

'Als ik maar eenmaal heb ingezien dat ik geen menselijk wezen op aarde ben?' vraagt ze.

'Hoe lang is het geleden dat je nog, zeg maar normaal

was?'
'Je bedoelt zoals iedereen?' vraag ik.

'Ik concludeer dat je denkt dat je dat bent.'

'Ja.'

'Eh, ja, min of meer.'

'Dat weet ik niet meer', antwoord ik. 'Iets meer dan

'Ja natuurlijk denk je dat,' zeg ik. 'Het enige wat ik

opper is dat je daar eens met andere ogen naar moet

twintig jaar of zo, denk ik. Als ik dat al ooit geweest

ben.'

kijken. Denk er eens over na. Ik wil je niet kwetsen,

'Jed, ik veronderstel niet dat.. .'

maar de meeste mensen denken niet echt. Ze denken

'Veronderstel maar.'

dat ze denken, maar ze stellen juist alles in het werk om

'Nou ja, je zegt dat je als het ware langzaam uit het

het te vermijden. En als ze het niet kunnen vermijden,

bestaan aan het verdwijnen bent, h? Dat je steeds min

ontdekken ze al gauw dat echt denken niet iets is wat ze

der voeling hebt met alles?'

al eerder hebben gedaan.'

Die komische blik is opeens minder komisch.
'En nu vertel je me dat ik niet kan denken, maar dat
ik vooral niet beledigd moet zijn?'

'Zoiets ja.'
'Is het mogelijk dat je herinnering aan hoe het is om
een normaal persoon te zijn, niet meer erg helder is?'
'Gij zegt het,' beaam ik, 'maar toch ben ik er niet

'Ja, is dat ook al zo raar?'

zeker van dat het nou echt zoveel om het lijf heeft als jij

Ze pauzeert even om naar woorden te zoeken.

denkt. Laten we de film The Matrix nemen zodat we ons

'Ben jij nou werkelijk compleet van alles los?'

er een voorstelling van kunnen maken. Mijn personage

'Wat versta je onder 'compleet'?'

buiten-de-matrix vertelt jouw personage-in-de-matrix

Ze haalt diep adem en blaast uit.

wat er aan de hand is: dat jij een verzonnen personage

'Weet je, Jed,' zegt ze, 'tot voor kort kon alleen al de

bent dat een verzonnen leven leidt in een verzonnen

chagrijnige blik van een serveerster in een koffleshop

universum. Ik zeg niet dat je uit de matrix moet breken,

mijn hele ochtend verpesten. Ik deed al make-up op en

alleen dat je zult ervaren dat je bestaan daarin oneindig

kamde mijn haar als ik een brief ging posten. Ik probeer

veel beter zal zijn als je begrijpt dat de aard ervan volsla

in kleine stapjes te denken.'

gen fictief is. De meeste mensen hebben daar natuurlijk

'En de veronderstelling onder de loep nemen dar je

geen idee van, of zien het hoogstens als een idee.'

een mens bent op planeet aarde zou dus echt, eh, een

'Maar The Matrix is alleen maar een film,' zegt Lisa.

enorme stap zijn?'

'En dit is alleen maar de droomstaat,' antwoord ik. 'De

Ze pauzeert opnieuw.

film The Matrix is een solipsisme, het cogito, Plato's grot,

'Mag ik je iets vragen?'

de hersenen-in-een-vat theorie en een geweldige popcorn

'Tuurlijk'

film in n. Hij luidt de doodsklok voor de filosofie, de

190

191

wetenschap en de godsdienst. Niets is wat je denkt dat

'Je moet nog maar eens naar The Matrix kijken,' stel ik

het is, maar ook weer wel. Dat is de droomstaat.'

voor. 'Daar kun je veel van opsteken. Weet je nog toen

'Dit heb ik al eens eerder gehoord,' zegt ze. 'Zijn er

Neo werd losgekoppeld van de matrix? Hij vraagt waar

spirituele of religieuze groepen die geloven dat ze geen

om zijn ogen zo'n pijn doen, en Morpheus antwoordt

menselijke wezens op aarde zijn?'

dan...'

'Jazeker,' antwoord ik, 'en die worden sekten ge

Lisa vult de zin aan.

noemd. Normaal gesproken negeren we ze, totdat er

'... omdat je ze nooit eerder hebt gebruikt.'

doden vallen. Ik moedig je niet aan om te geloven dat je

'Ja,' zeg ik. 'Welkom in de woestijn van de werkelijk

geen mens op aarde bent, maar wel om je geloof dat je

dat bent, in twijfel te trekken.'

'Wat is het verschil?'

heid.'
Ze lacht ongemakkelijk.
'In de film,' ga ik verder, 'verwerpt Neo n laag van

'Geloof. Dat is waar het om gaat. Geloofsovertuigin

begoocheling en ruilt hem in voor een andere, net zoals

gen leggen je alleen maar beperkingen op, en ze zijn

de bewoners van Plato's grot de illusie van de schadu

allemaal onwaar.'

wen op de muur inruilen voor de ruimere illusie van de

'Maar als ik geen mens op aarde ben, wat ben ik dan

wel?'

grot zelf.
Wanneer ze in The Matrix bevrijd zijn gaan ze naar

'In mijn optiek?'

.
'Eh) Ja '
'Voor mij ben je een bijfiguur in het theater van mijn

een ruimere, grotachtige werkelijkheid met onderaardse

droomwereld. Een semi-coherent energiepatroon dat

gen willen misschien liever terugkeren naar een toestand

schepen, spelonken en de stad Zion en, zoals de film

laat zien, lijkt dat een heel slechte ruil te zijn. Sommi

heel even opduikt op het toneel van mijn bewustzijn.

van comfortabele begoocheling dan de hardheid en ont

Een bijrolletje van wie de tijdelijke verschijning precies

beringen van het leven in de grot te moeten ondergaan.

samenvalt met thems die nu spelen.'

Misschien dat ze nog liever terug willen kruipen in de

'Z,' grijnst ze, 'ik wed dat je dat tegen alle meisjes
zegt.'
Ik lach. Ze bijt op haar onderlip terwijl ze me op
neemt.

baarmoeder.'
'Maar dat gaat niet,' zegt Lisa rustig.
'Nee, dat denk ik ook niet. Alles in orde met je?'
'Ja, ga door alsjeblieft. Dit is interessant.'

'Dit zijn toch niet de pillen?'

'Zeker weten?'

'Weet ik niet. Het klinkt naar mezelf.'

,
'Ja.

'Ik begin een paar dingen wat beter te begrijpen,'

zegt ze. 'Ik begin geloof ik door te krijgen dat deze ver

We zitten zwijgend bij elkaar. Ik bespeur haar on

gelijking ook op mij slaat.'

rust.
192

'Mooi, anders zou het maar een film zijn.'

193

'Ik heb altijd gedacht dat het dat ook maar was.'

de juiste plek. Je bent weg van de plek waar je niet lan

'Het is een instrument,' zeg ik, 'een kaart waarop

ger meer wilde zijn, waar je nog liever dood ging dan er

we onze tocht kunnen plannen, of een etappe ervan.

te moeten blijven, en nu ben je aan het wakker worden

Als de figuur van Neo werkelijk uit de droomstaat had

in de droomstaat.'

willen ontwaken, dan zou hij nooit zo gemakkelijk de

'Maar niet er uit?'

onderaardse wereld van Morpheus en Zion en die span

'Nee, je ongenoegen was niet van dien aard. Jij bent

nende vrijheidsstrijd geaccepteerd hebben. Hij zou het

Neo.'

herkend hebben als de zoveelste laag van begoocheling

'En jij bent Morpheus?'

en door zijn gegaan.'

Ik lach.

'Verder,' zegt ze.

'Alleen maar in zijn rol als gids. Ik leid je een beetje

'Precies, altijd verder. Altijd weer lagen bovenop an

rond, ik leg uit waar je bent en hoe de dingen werken. Je

dere lagen, schildpadden bovenop andere schildpadden.

hebt een paar mooie nieuwe vermogens gekregen waar

Neo heeft nooit ontdekt hoe diep het konijnenhol liep.

je wat mee kunt spelen, die je kunt leren hanteren en

Hij ging alleen maar n niveau naar beneden, en nadat

waar je goed in kunt worden.'

hij uit de matrix is ontsnapt is hij nu nog veel erger in

de greep van de begoocheling dan ooit. Hij weet dat de
matrix een kunstmatige werkelijkheid is, maar hij denkt

'Ik kan me nog steeds niet voorstellen dat ik niet

meer zal geloven dat ik een menselijk wezen op.. '
.

'Niemand kan zich ooit een voorstelling maken van

dat hij daar weg is, dus zit hij nog steviger gevangen

de volgende stap totdat hij hem heeft gezet. Elke hin

dan vroeger. Zijn nieuwe toestand interpreteert hij ten

dernis lijkt onneembaar, totdat er een moment komt

onrechte als vrijheid, maar het is alleen een nog overtui

waarop er niets meer te kiezen valt, en dan is het pom

gender illusie van vrijheid.'

'En hoe slaat dit op mij?'

pen of verzuipen. Had jij je een jaar geleden kunnen

voorstellen dat je nu hier zou zitten?'

'Dit is jouw situatie.'

Ze schiet in de lach bij het idee.

Ze bekijkt haar aantekeningen.

'Nee,' antwoordt ze.

'Ik ben nu dus nog steviger in de greep van de begoo

cheling dan ooit? Wat wil dat zeggen...?'
'Dat wil zeggen dat je hebt afgerekend met je onge
noegen. De druk is van de ketel en nu ben je hier.'

'Je zet n stap - en dat is altijd een destructieve

daad. Daarna stop je even, je rust wat uit, je komt weer
op krachten, je denkt een beetje na, en misschien denk
je zelfs dat je klaar bent. Dan begint de volgende stap

Ze fronst haar voorhoofd.

zich aan te dienen, en dat je die niet zal zetten is op

'Dit is helemaal niet negatief hoor,' zeg ik. Het is

een gegeven moment geen optie meer. Je bent hier zelf

juist goed. Je bent misschien niet erg gelukkig en nog

al een keer doorheen gegaan, dus ik ga ervan uit dat je

niet aan je situatie gewend, maar je bent in elk geval op

weet waar ik het over heb.'

194

195

Ze knikt even, haar hoofd gebogen boven de aanteke

ningen.
'Nu beschrijf ik je dus de volgende stap, een enorme

Actrice zonder rol

stap, bijna van hetzelfde transformerende kaliber als de

vorige die je hebt gezet, maar veel minder moeilijk. Van
zelfsprekend denk je dat zo'n stap nemen onmogelijk is,
maar toch wordt het geleidelijk aan steeds onmogelijker

Het is niet dat je geen angst mag hebben. Zodra je probeert

om hem niet te nemen.'

je te bevrijden van angst, schep je weerstand tegen angst.

Ze kijkt somber.

Weerstand in wat voor vorm dan ook maakt geen einde aan

'Niemand slentert op deze tocht maar wat vrolijk

angst. In plaats van ervoor weg te rennen, hem proberen te

rond, Lisa. Vergeet dapperheid hier, niemand zet een

beheersen, te onderdrukken ofop een andere manier je ertegen te

stap vooruit omdat hij dat zo graag wil. Je gaat vooruit

verzetten, moet je angst leren begrijpen. Dat betekent datje hem

omdat je niet langer kunt blijven waar je was. Zo werkt

observeert, er van leert, en er rechtstreeks mee in contact komt.

het. Zo heb je het tot hier gebracht en zo zul je ook ver

der gaan, ls je tenminste verder gaat.'

J Krishnamurti

Ze schrijft, hoofd naar beneden, kalm door.

en week of rwee later ben ik een flink stuk opge

knapt en neem ik geen pillen meer. Ik heb mijn

routine van de hond uitlaten, door de stad slenteren en

's avonds Frank bezoeken voor een slaapmutsje, weer
opgepakt. De meeste tijd breng ik door achter mijn bu
reau. Lisa helpt me een paar uur per dag; ze vervangt een
gepensioneerd iemand uit de buurt die voor me werkte,
maar die zich ongemakkelijk begon te voelen door de
inhoud van mijn boek en het heeft laten afweten.
'Mag ik je iets vragen over Bren?' vraagt Lisa.
'Wat wil je weten?'
'Ik weet niet, waar woonde ze bijvoorbeeld? Waar
had ze haar boerderij?'
'In Virginia, in de Shenandoah vallei. Ik ging er graag
heen, want het is een prachtige rit, vooral 's nachts. Met
196

197

wat goede muziek op lekker op je gemak genieten van

de omgeving. Net een ritje op een vliegend tapijt. Heer
lijk!'
'Hoe zag ze er uit?'
'Ze had rood haar tot aan haar schouders en altijd
in een staart. Stevig gebouwd, sterk maar niet te zwaar,
een natuurlijke schoonheid. Ze had meestal een spijker
broek met een loshangend spijkershirt aan, en cowboy

niet Brett. Ik denk dat ze zich daar gewoon bij had neer
gelegd.'
'Familie?'
'Een dochter en een kleindochter, voor zover ik weet.
We hebben elkaar nooit ons hele levensverhaal verteld.'
Na een lange pauze stelt ze opnieuw een vraag.
'Was ze gelukkig, denk je?'

laarzen.' Ik kijk Lisa over de rand van mijn leesbril aan.

'Waarom?'
'Gewoon, ik vroeg me dat af. Hoe oud was ze?'
'Van jouw leeftijd, misschien een paar jaar ouder.
Veertig of zo.'
Ze zwijgt even. Ik ga weer aan het werk.
'En ze had een paardenranch, h?' vraagt Lisa weer.
'Brett?'
'Ja.'
'Zoiets zal het wel geweest zijn. Ze had paarden,
honden, katten, een heleboel land, een meer, een stal en
een grote overdekte manege.'
'Woonden daar nog meer mensen? Bijvoorbeeld
leerlingen van haar?'
'Eh, nee, dat beperkte ze allemaal tot de maande
lijkse bijeenkomsten op zondag. De keren dat ik er was
hield ze ook een bijeenkomst op zaterdag, maar dat wa
ren uitzonderingen. Behalve wanneer die mensen er wa
ren, studenten bedoel ik, geloof ik niet dat ze ook maar
n gedachte spendeerde aan spiritualiteit. Dat maakt
geen deel uit van haar leven. Ze was niet bezig met een
boek te schrijven, ze gaf geen lezingen of interviews, ze
reisde niet, ze had alleen die groep die op zondag bij
elkaar kwam. Dr. Kim was degene die hier achter zat,
198

Het komt bij me op dat Lisa Brett waarschijnlijk als een

rolmodel ziet, als iemand waar ze vanuit haar huidige,
veranderde perspectief naar op kan kijken. Ze vraagt
zich af of ze Brett als voorbeeld kan nemen om een idee
te krijgen van waar ze zelf naar toe gaat, of naar toe zou
moeten gaan. Ik heb geen fiducie in mijn vermogen om
te beoordelen wat er in andere mensen omgaat, maar
het lijkt mij duidelijk genoeg en ook wel begrijpelijk dat
Lisa daar ergens in de verte een vertrouwd gezicht wil
zien, en daarom probeert ze zich een beeld te vormen
van Brett. Of dat goed of verkeerd is weet ik niet, maar
wat ik wel weet is dat Lisa niet in hetzelfde proces zit
als waar Brett doorheen is gegaan. Brett was ontwaakt
uit de droomstaat, wat inhoudt dat ze van 'ik-zelf' naar

'geen-zelf' is gegaan, als het ware gestorven is zonder dat

haar lichaam stierf Lisa ontwaakt tot Menselijke Vol
wassenheid: van een afgescheiden zelf gaat ze naar een
gentegreerd zelf. Dat is geweldig, maar het is nog altijd
een overgang in de droomstaat, niet uit de droomstaat.
Brett heeft dezelfde overgang naar volwassenheid ge
maakt maar dat was, net als bij mij, pas de eerste etappe
op een nog langere tocht.
199

Tijdens het doornemen van de aantekeningen voor dit

beter of slechter dan een ander. Niemand is hoger of

boek is Lisa vooral genteresseerd geraakt in alles wat

lager, loopt voorop of achteraan; we zitten allemaal in

met Brett te maken heeft, dus ik print een paar pagina's

diezelfde rotboot met hetzelfde rotuitzicht. De storm

voor haar uit die ze nog niet heeft gelezen. Ik hoop dat

raast en de klok tikt. We weten niet waar we zijn, wie

ze begrijpt waar het over gaat en dat ze ziet dat het van

we zijn of wat dan ook, en wie iets anders beweert lult

toepassing is op haar panische behoefte om zich vast te

uit zijn nek. Die boot zit bovendien vol met mensen die

klampen aan iets of iemand.

lulkoek verkopen. Ze doen het graag voorkomen alsof

we allemaal smen in die boot zitten, maar n ding zul
je onder ogen moeten zien, en dat is dat ieder van ons
alleen is. Met overal die donkere lucht en het donkere

'Is dit hier een soort satsang?' vraagt een meisje, een

water om je heen, en wat nog het dichtst bij vaste grond

nieuweling.

onder je voeten komt is dit kleine bootje hier dat, tussen

'Ik weet niet precies war een sarsang is,' antwoordt

haakjes, lekt als een roestige emmer. Het kan over vijftig

Brett, waarna er een discussie op gang komt. Vanavond

jaar of over vijf minuten gaan zinken, dat valt niet te

zitten er meer dan veertig mensen op de tribune en het

voorspellen, maar zinken gaat het, dat is zeker.'

ziet ernaar uit dat iedereen wel een mening heeft of een

Doodse stilte.

ervaring wil vertellen over satsang. Brett laat hen een

'Dit lijkt zeker niet op de satsangs waar ik naar toe

tijdje praten over dingen als diepe rust, diep gewaarzijn,

ben geweest,' fluistert een man ergens vooraan grim

samen in stilte zitten, shakti, en over hoe hoog ontwik

mig. Hier en daar klinkt ingehouden gelach. Brett lacht

keld, verheven en verlicht sommige leraren al dan niet

ook.

waren, voordat ze weer het woord neemt.

'Jullie zijn allemaal in trance,' gaat Brett verder, 'en

'Ok, ok, effe rustig allemaal. Ik denk dat ik nu wel

dan komen jullie hier naar toe en vragen mij of ik jullie

een idee heb, maar om die vraag van daarnet te beant

daaruit wil helpen. Maar ik kan jullie helaas niet hel

woorden, nee, dit hier is geen satsang. Het maakt me

pen. Jullie zullen op een punt moeten komen waarop

triest jullie allemaal zo te horen praten over diepe erva

het verlangen eruit te komen z sterk is dat jullie het

ringen en hoog ontwikkelde leraren en wat al niet. Het

zelf kunnen. Dar zal niet gemakkelijk zijn, want jul

ziet ernaar uit dat jullie hier nog geen centimeter zijn

lie hebben je allemaal in die verdomde zelfVoldaanheid

opgeschoten. Laat ik het nogmaals zeggen, mij zegt al

laten sussen, en daardoor voelen jullie niet meer de

dat gedoe met stilte, vrede, diepe rust helemaal niets,

noodzaak om uit die rottoestand weg re komen. Dar is

en niemand is speciaal. Net zoals Mr. McKenna jullie

een afweermechanisme. Weten jullie allemaal wat een

heeft verteld, we zitten hier allemaal samen in een lek

afweermechanisme is? Dat is een soort tranquillizer. We

kende boot op een oeverloze zee. Niemand van ons is

zijn allemaal verslaafd aan tranquillizers, maar door hier

200

201

naar toe re komen zeggen jullie dat je met die gewoonte

wilt kappen. We zijn allemaal in de handen van een lief
hebbende God, is bijvoorbeeld een tranquillizer die we
graag skken. Kun je gewoon lekker acheerover blijven
leunen, de tijd gaat vanzelf wel voorbij. Wees aardig en
zeg dat het je spijt als je iets verkeerds hebt gedaan, want
anders veegt die liefhebbende God van jou de vloer mee
je aan. Rencarnatie is nog zo'n pil die gemakkelijk naar
binnen gaat. We komen steeds weer terug, dus we heb
ben tijd zat. We zitten nu eenmaal in die karma-dharma
mallemolen, en daarom kunnen we maar het beste braaf
en lief wezen; weg pressie, weg drang, je hoeft je alleen
maar gedeisd te houden en te zorgen dat je de eind
streep haalt. Of misschien zijn we allemaal goddelijke
lichtwezens en het enige wat we hoeven te doen is schit
teren en stralen en en een lekker leven leiden, aardig zijn
en geen herrie schoppen.'
Ze schopt wat zand omhoog.
'Zien jullie dat er steeds n bepaald thema opduikt?
Wees aardig, wees rustig, wees braaf, stel geen vragen,
laat je verstand erbuiten, maak geen heibel - herken
nen jullie dit? Zo komt al dat gepraat over satsang op
mij over, alsof je, zodra je je een beetje onrustig begint te
voelen, gauw een spuitje nodig hebt of meer rust moet
hebben, alsof dat het doel is van die leraren en goeroes
waar jullie het alsmaar over hebben. Ze houden jullie
volgzaam en onder de dope zodat jullie je situatie niet
onder ogen hoeven te zien. Klinkt voor mij als precies
het tegenovergestelde van wakker worden.'
Sommige mensen knikken, anderen schudden met
hun hoofd, maar niemand zegt iets. De meesten weren
wat er gebeurt zodra ze proberen hun geloofsovertui202

gingen als vaststaande feiten naar voren te brengen of

denken dat, omdat een bepaald geloof zo populair is,
het ook wel waar zal zijn. Dat soort slap geklets werkt
op Brett als een rode lap op een stier.
Ze doet er nog een schepje bovenop.
'Maar hier zitten we dan in onze boot die in de storm
heen en weer wordt geslingerd. En als iemand het waagt
om mij te vertellen dat alles zo groots en goddelijk is
en dat ik dus maar mijn bek heb te houden, rustig en
gedwee moet zijn, mijn ogen moet sluiten en mijn geest
behoor leeg te maken, dan is ie nog niet jarig. Die moet
dan maar eens heel goed gaan nadenken, want ik wil
bewijzen zien. Ik heb echt geen tijd voor mensen die
lulkoek verkopen, en ook niet voor hun leuke ideetjes
over hemelse beloningen. Ik wil helemaal geen mooie
preken, mooie gedichten of slim giswerk horen, ik wil
feiten. Want als iemand beweert dat hij iets weet, dan
beweert hij eigenlijk dat hij het kostbaarste heeft gevon
den wat er op zo'n boot te vinden is, namelijk kennis.
En als hij beweert die te hebben, dan moet hij mij die
maar eens eonen, en als hij dat niet kan, dan neem ik
hem dat heel erg kwalijk en reken maar dat ik hem uit
die rotboot zal flikkeren en hem ga kielhalen. Weten
jullie wat kielhalen is? Dat betekent dood aan alle lul
koekverkopers. Hebben ze dat wel eens verteld op die
singsang afrukfeesten van jullie?'
Nerveus gelach golft door de tribune.
'Maar ze weten helemaal niets,' gaat Brett verder, 'dat
heb ik wel geleerd in mijn leven, dat jullie allemaal niets
weten, bij jullie valt helemaal geen kennis te halen. Wat
jullie wel hebben, zijn tranquillizers, en dat is wat de
meeste mensen willen. Dit bootje waar ik het net over
203

had is vergeven van de doortrapte drugsdealers die alle

een grens. Je neemt stelling. Je zegt, ok, en nu is het ge

pijnstillers verkopen die er maar zijn, en de zaken gaan

noeg geweest. Tot hier en niet verder, totdat ik eindelijk

altijd goed want we zijn allemaal verslaafde junkies die

weet hoe het verdomme hier zit. En dat meen je uit het

Hx. Kunnen jullie me daar op

diepst van je hart. Je zet alles op die grenslijn. Zolang je

de achterste rij ook goed verstaan? We moeten onder de

dit niet hebt gedaan, is alles wat je onderneemt waarde

dope blijven. Het enige waar we naar op zoek zijn is een

loos. Dan hobbel je maar wat rond.'

uit zijn op de volgende

pil die we kunnen slikken, iets wat de ergste pijn ver

zacht, iets wat de zintuigen afstompt, iets waardoor we
alles door een roze bril kunnen zien. En als je eenmaal
verslaafd bent is het verdomde lastig om daar vanaf te

Lisa legt de pagina's neer. Ze wrijft over haar slapen en is

komen. Zelfbedrog is een gewoonte waar je het aller

een paar minuten stil voordat ze begint te praten.

moeilijkst mee kunt breken omdat je niet door hebt dat

'Is dat waar? Dat van die grenslijn trekken?'

je daar het slachtoffer van bent.'

Ik antwoord niet onmiddellijk. De mensen om mij

Ze zwijgt en drinkt iets.

heen raken gewend aan mijn stiltes. Ik weet dat er gauw

'Maar hoe kunnen we dan toch met deze gewoonte

een antwoord zal komen, een antwoord dat ik haar al

breken?' vraagt hetzelfde meisje dat met haar vraag over

dan niet zal geven. Het is niet dat het juiste antwoord

satsang aanleiding gaf tot deze tirade.

mij ontgaat, maar wat ik niet zeker weet is of ik het

'Gemakkelijk,' antwoordt Brett. 'Je hoeft maar twee

haar moet geven, alhoewel het niet aan mij is om uit te

dingen te doen. Ten eerste moet je weten dat je verslaafd

maken wat voor anderen goed of slecht is. Ik observeer

bent. Ik bedoel niet oppervlakki g weten zoals nu, als iets

geduldig. Ik doe pas iets als ik weet wat ik moet doen,

wat je wel eens hebt gehoord. Ik bedoel dat het helemaal

en tot het zover is doe ik niets.

tot je moet zijn doorgedrongen, tot in het diepst van

Kenmerkend voor de situatie is dat Brett een zero-to

je ziel, alsof het een zwaar stempel drukt op alles wat

leranee anti-lulkoek hardliner is, terwijl Lisa de overgang

je denkt, alsof alles wat je ziet, ruikt en proeft erdoor

maakt naar Menselijke Volwassenheid. Het misverstand

wordt vergiftigd. Je moet het voelen als een brandende

ligt bijLisa die zich wil identificeren met Brett, die naar

pijn. Weten jullie wat pijn is?'

haar opkijkt als een baken van licht in de duisternis.

Niemand lacht.

Begrijpelijk, maar niet erg verstandig.

'En als je eenmaal op dat punt bent beland,' zegt ze,

Mijn gedachten dwalen af van wat Lisa me had ge

terwijl ze met de hak van haar laars een diepe lijn in het

vraagd. Na een paar minuten zie ik dat ze geduldig zit te

zand tussen haarzelf en de banken trekt, 'is het volgende

wachten en haar vraag over Bretts grenslijn in het zand

wat je moet doen een grens trekken, net zoals Mr. Mc

schiet me weer te binnen. Ik doe geen moeite om een

Kenna altijd zegt. Dan pas kan er iets gebeuren. Je trekt

antwoord te verzinnen. Vaak is het juiste antwoord een

204

205

volledige openheid van zaken geven. Gewoon open en

die de dienst uitmaakt en al onze mentale en emotio

eerlijk zeggen wat er te zeggen valt en laat de mensen er

nele reserves tegen ons in stelling brengt. In plaats van

verder maar mee doen wat ze willen. Lisa is aan het ver

een strijdbare houding aan te nemen moeten we, tegen

drinken. Ze probeert zich ergens aan vast te klampen,

onze intutie in, ons schild laten zakken en onze verde

en dan ziet ze Brett. Wie ben ik om haar tegen te hou

digingsmechanismen loslaten. Dit lijkt verwarrend, tot

den? Ze kan krijgen wat ze wil. Dat is het antwoord.

dat we begrijpen dat we in dit conflict zowel vriend als

vijand zijn, zowel aanvaller als verdediger. Dat is het pa
radoxale van deze strijd. We kunnen niet winnen door
te vechten. Juist dat wat vecht, dat wat weerstand biedt,

Als we ons iemand voorstellen die een grens trekt, die

is wat we proberen te overwinnen. Alleen door het ego

een duidelijk standpunt inneemt, denken we gewoon

te verslaan kunnen we overwinnen. Alleen door overga

lijk dat hij of zij een strijd op leven en dood aangaat; het

ve kunnen we zegevieren. Dit is iets wat maar weinigen

is nu of nooit, alles of niets, de dood of de gladiolen.

begrijpen, laat staan in de praktijk brengen. Overgave

Dat is het soort ultimatum dat Brett beschreef. Ze liet

is ook het thema waarbij alles zwaarwichtig, zenachtig

het klinken alsof het een gevecht is, van maak je borst

of Orwelliaans begint te klinken, maar dat moet dan

maar nat, maar dat is het eigenlijk niet. Er komt juist

maar. Voor zover alle godsdiensten en spirituele leringen

een einde aan het vechten, aan een levenslange strijd.

n kernwaarheid bevatten, dan is het deze: overgave is

Die grens trekken betekent niet dat je je in gevechtste

overwinning.

nue hijst, code rood, alarmfase n, dat soort dingen.

En dat is wat ik Lisa vertel. Ze zwijgt een hele poos.

Zo'n soort strijd is het niet. Het betekent dat we ons

'Slaat dit ook op mij?' vraagt ze.

schild moeten laten zakken in plaats van het omhoog

'Drie pijnlijke jaren lang heb je tegen het proces ge

te hijsen. Wie vandaag de dag objectief naar de over

vochten. Pas toen je stopte met vechten begon je te win

grote meerderheid van de spirituele zoekers kijkt, kan

nen. Misschien dat je dit nu nog niet duidelijk ziet.. .'

al snel tot de conclusie komen dat het allemaal spiritu

ele zombies zijn, wat ze aan zichzelf te danken hebben.

'Dat doe ik best wel. Echt waar, maar het is allemaal

nog zo nieuw voor me.'

Hun doel was immers het leven vinden en de waarheid

'Waar jij doorheen bent gegaan was echt heel ingrij

ontdekken, en waar eindigen ze? In een donkere kamer

pend, alsof er een dam was doorgebroken. Aan een der

waar ze met hun ogen dicht en hun verstand op nul

gelijke gebeurtenis gaat een lange periode vooraf waarin

continu betekenisloze lettergrepen zitten te herhalen,

de druk geleidelijk wordt opgebouwd, totdat die solide

ervan overtuigd dat ze een geweldige tocht aan het ma

en versterkte constructie langzaam bezwijkt aan krach

ken zijn. Zo gemakkelijk en effectief laten we ons in de

ten die uiteindelijk de overhand hebben gekregen. Zo'n

luren leggen, want de vijand zit in onszelf. Hij is het

doorbraak is, als hij komt, altijd gewelddadig, chaotisch

206

207

en vernietigend, maar de dam had een onnatuurlijk even

'Dat komt omdat het water nog niet helemaal gekal

wicht geschapen en moest dus toch vroeg of laat breken.

meerd is. Je ziet nog steeds de ravage, de negatieve ge

Als dit eenmaal is gebeurd, is alle opgebouwde druk weg.

volgen, de onbedoelde schade. Als alles weer een beetje

Het water wordt weer kalm, het evenwicht is hersteld en

normaal is en alsjij je weer een beetje normaal voelt, zul

alles keert weer terug naar een natuurlijke, harmonische

je een nieuw landschap zien en je realiseren dat het een

en evenwichtige toestand. Misschien voel je je schuldig

paradijs is in vergelijking met vroeger.'

vanwege de dorpen en oogsten die het slachtoffer zijn

'Ik vind het allemaal zo wreed.'

geworden of vanwege het kunstmatige meer dat is leeg

'Ik weet dat het zo lijkt, maar als je kijkt naar de gro

gelopen, maar alles waarvan het bestaan afhing van zo'n

tere krachten die hier achter zitten, dan blijkt dat wat

onevenwichtig, onnatuurlijk obstakel liep toch al gevaar

schijnbaar zo wreed is, de natuurlijke orde der dingen

en was sowieso gedoemd om te verdwijnen.'

is, het herstellen van het evenwicht. De mensen willen

'Maar waarom gebeurt dit dan niet vaker?'

voor geen enkele prijs meemaken wat jij hebt meege

'Die dammen zijn erg sterk en overleven meestal

maakt. Ze willen liever in een totaal onevenwichtige

de bouwers ervan. De meeste mensen spelen het klaar

toestand blijven en al hun energie en levenskracht aan

om hun hele leven lang al hun energie te steken in dit

n kant van de versperring houden dan zo'n persoon

kunstmatige obstakel, en ze sterven voordat hij in elkaar

lijke apocalyps te moeten doormaken. De meeste men

stort. Dat heb jij niet gedaan.'

sen lukt het om het water hun leven lang op afstand te

'Ik heb dus wel die grens getrokken. Dat heb ik ge

daan?'
'Natuurlijk. Op het niveau van wakker worden in de
droomstaat ben je door dit proces gegaan. Jij zag het als

houden, maar jou niet, dus ga je nu ook een ander soort

leven krijgen.'
'Bof ik even,' mompelt ze.
'Ja, je boft,' beaam ik.

een psychische ineenstorting toen je zoon zei dat hij net

als zijn vader wilde worden. Op dat moment knapte er
iets bij jou en pakte je Maggie beet en liep weg. Dat was
de langverwachte dambreuk. Het einde van iets en het
begin van iets anders.'

'Brett wees er altijd graag op dat er wat dit betreft geen

stadia van ontwikkeling zijn. Dood en wedergeboorte

'Toch voelt het als een totale geestelijke ineenstor

vormen een heel specifieke gebeurtenis, geen gebeurte

ting. Moeilijk om het te zien als een of andere spirituele

nis die zich over vele jaren uitstrekt. Ze zei altijd dat er

overwinning.'

geen stadia zijn voor beginners en voor gevorderden en

'Het is niet een of andere, het is de enige overwin

ning.'
'Moeilijk te geloven.'
208

voor alles wat daar tussenin zit, en daar had ze gelijk in.
Het komt allemaal neer op overgave. En die volgt van
zelf wanneer je ziet wat er is, in plaats van te geloven,
209

een weg waar we, zolang we niet zelf kunnen zien, maar

wat ze persoonlijk en in haar beroep heeft gepresteerd,

wat op voortmodderen. Dat is een boodschap die je niet

is ze in een situatie geweest waarin ze niet wist waar ze

vaak genoeg kunt herhalen, tenminste, zo dacht Brett

mee bezig was: ze hoefde immers maar te kijken naar de

erover. En ik ook trouwens. Je maakt heel veel mensen

miljoenen anderen vr haar die hetzelfde hadden ge

mee die spiritualiteit benaderen vanuit het idee dat ze

daan. Ik begin dit nu pas door te krijgen, terwijl ik haar

een heleboel weten, alsof ze best wel ver zijn, maar ze

gadesla, maar dat is wat er bij me naar boven komt, en

realiseren zich niet dat zoiets als 'best wel ver zijn' he

ik ben er vrij zeker van dat ik gelijk heb. Ze begint de

lemaal niet bestaat. Of je bent die grens overgestoken,

bredere dimensies van de eenzaamheid waarin ze terecht

of niet. Of je zit in het proces, of niet. Kennis, begrip,

is gekomen, te zien.

eruditie en ervaring betekenen allemaal niets.'

Lisa heeft geen idee waar haar leven naar toe gaat.

'Ze klinkt als een heel sterke vrouw.'

Dat moet veel traumatischer en zenuwslopend zijn dat

'Brett?'

ze laat merken, alsof ze midden in de nacht wakker is

'Ja, Bren.'

geworden en weg is gelopen van haar stam en in een

Daar moet ik even over nadenken.

zelfverkozen verbanning is gegaan. En nu is het de vol

'Niet dan?' vraagt Lisa.

gende ochtend en loopt ze te dwalen in de wildernis,

'Daar gaat het helemaal niet om,' zeg ik. 'De wereld

het spoor bijster, voor het eerst in haar leven helemaal

zit vol sterke vrouwen. Jij bent een sterke vrouw, en je

alleen, zonder enig benul van welke kant ze op moet. Ik

moeder was een sterke vrouw. Als je iemand als Brett

kom hier nu pas achter doordat ze een beeld van Brett

sterk of zwak noemt, als je bepaalde eigenschappen aan

probeert te krijgen en ik me afvraag waarom ze zo gen

haar toeschrijft, mis je het enige wat de moeite waard is

teresseerd is in een vrouw die ze nooit heeft gekend en

om over haar te weten. Als je bij Brett verder wilt kijken

ook nooit zal leren kennen. Lisa weet niet meer wie ze

dan de oppervlakte en wilt weten wat er zo bijzonder

nu moet zijn, omdat ze niet meer degene kan zijn die

aan haar was, dan zie je dat er niets is. En dat is waar het

ze altijd is geweest. Ze is een actrice zonder rol. Ze weet

hier om gaat. De rest is aankleding.'

niet hoe ze zich moet kleden, hoe te eten, hoe te hande

'En dat geldt ook voor jou?'

'Dat geldt voor iedereen.'

len, wat ze moet zeggen of wat ze moet doen. Ze weet

zelfs niet wat haar beweegt.
Goed voor haar.

Lisa heeft geen voorbeeld van wat er met haar gebeurt

en, nog belangrijker, ze heeft geen voorbeeld van waar
het in haar geval op uit zal lopen. Nog nooit, bij alles
210

211

Een belezen nitwit

Boeken die we nodig hebben zijn boeken die ons treffen als
een rampspoed, die ons doen lijden alsofer iemand waar we
meer van hielden dan van onszelfis gestorven, of waardoor
we het gevoel krijgen dat we op het punt staan ons van kant
te maken, alsof we verdwaald zijn in een woud ver weg van
de bewoonde wereld- een boek moet dienen als een bijl voor
de bevroren zee in ons.
Frans Kafka

k wou dat ik haar had kunnen ontmoeten,' zege Lisa

terwijl ze enkele pagina's die over Brett gaan op tafel

legt, 'alhoewel ik niet geloof dat ze nou zo sympathiek

,

was.

'Ze was heel anders als ze niet voor haar groep stond,'
zeg ik, 'minder fel, niet zo'n zwaar accent, aardiger, en ze
gaf de voorkeur aan dieren boven mensen, dat zeker. Of
ze jou hard of zacht zou hebben aangepakt weet ik niet.'
'Waarom zou ze me hard hebben aangepakt?'
'Voor je eigen bestwiL Zoiets kan maar her beste
snel gebeuren, alsof je een kies laat trekken. Brett zou
misschien gedacht hebben dat het beste wat ze voor je
kon doen, was je flink onder druk zetten zodat je je
tijd niet zou verprutsen en de dingen moeilijker zou
maken dan ze zijn.'
213

'Zit ik dan mijn tijd te verprutsen? Ja, ik lummel wel

veel rond, h? Ik heb het gevoel dat ik eens wat moet
gaan doen, of meer moet gaan doen.'
'De dingen hebben een natuurlijk verloop. Als je te
bang wordt of te hard van stapel loopt en niet zorgvul
dig te werk gaat, raak je alleen maar in de war. Je hebt
het roer losgelaten, maar zorg dat je niet in paniek raakt
en er opnieuw naar grijpt. Doe het kalmpjes aan. Alles
komt goed.'

Ze zit me aandachtig aan te staren. Haar mond staat

een beetje open.
'Nee, serieus. Ik bedoel, leef jij echt zo?'
'Ja, echt.'
Ze staart me aan alsof ze ergens boven dit gesprek
zweeft, maar voor geen van beide kanten kan kiezen.
Ze denkt dat het leven zoals zij dat altijd heeft gekend
normaal en natuurlijk is. Het mag misschien dan wel

Diepe zucht.

het eerste zijn, maar het laatste is het allerminst. Vanuit

'Ik weet niet wat ik nu moet gaan doen. Ik heb het

mijn perspectief kan ik rustig zeggen dat wij menselijke

gevoel dat ik, wat zal ik zeggen, dat ik echt iets moet
gaan doen.'
'Je vroegere relatie met tijd is vernietigd. Denk daar
maar eens over na, over tijd, over jouw tijd. Hoe breng
je je dagen, weken en jaren door? Wat betekenen die
voor je, wat verwacht je ervan?'
'Dat valt volledig buiten mijn manier van denken,'
zegt Lisa. 'Mijn hele leven was een gekkenhuis, met din
gen die onmiddellijk gedaan moesten worden. Ik kan
me niet herinneren dat het ooit anders is geweest.'
'Je bent niet meer aan de klok gebonden. De race
is voorbij. Als er iets moet gebeuren, dan weet je dat
gewoon. Alles wordt bestuurd door een perfecte intel
ligentie. Denken, je ermee bemoeien of gissen achteraf
is niet nodig. Geef je over aan het proces, vertrouw het,
ga er niet tegenin. Daar gaat het om.'
'Was dat ook niet wat je tegen Maggie zei? Dat je er
ook voor kunt kiezen om zonder blinddoek en een stok
door het leven te gaan?'
'Klinkt me bekend in de oren.'
'En dat is hoe jij leeft?'
214

'Min of meer, ja.'

wezens geen idee hebben van wat we werkelijk zijn of

waartoe we werkelijk in staat zijn. Verre van dat zelfs.
Ze staart me nog steeds aan.
'Zeg maar wat je denkt, Lisa.'
Haar mond staat nog steeds een beetje open en haar
hoofd begint nu ook lichtjes te wiebelen.
'Maar dat kan toch niet,' brengt ze er, met zichzelf in
strijd, moeizaam uit.
Ik stoot haar zachtjes aan.
'Was je vroeger misschien een controlefreak of zo?'
vraag ik.
Meer hoef ik niet te vragen.
'Nee, niet echt een controlefreak,' zegt ze afwerend.
'Misschien wel volgens jouw ontspannen criteria, maar,
nou ja, we hadden een heel ingewikkeld en veeleisend
leven. Er was niet veel ruimte voor, wat zal ik zeggen,
dingen op hun beloop laten. Iedereen moest precies
doen wat hij moest doen, want anders liep de hele
boel. .. voor het eten zorgen, de was doen, rekeningen
betalen, winkelen, school, werk, sociale verplichtingen,
afspraken, klusjes... God nog aan toe... boodschappen
215

doen, sporten, zorgen dat iedereen overal op tijd was.

cruciaal. Het kan je wel een jaar kosten om af te rekenen

Honderden dingen waren er altijd te doen, thuis, op

met oude gewoontes en nieuwe, goede gewoontes aan

het werk, op school, overal, altijd, en nooit eens een

te leren. Een goede ademhaling is essentieel voor alles,

vrije dag... en het moest allemaal gebeuren, zie je, en

maar het is niet gemakkelijk. Je moet er echt op gaan

ik was degene die ervoor moest zorgen dt het ook al

letten; er meer over te weten komen, bepaalde spieren

lemaal gebeurde. Ben ik daarom een controlefreak? Ik

ontwikkelen, er een gewoonte van maken. Je zult je li

moest alles strak in de hand zien te houden, en dat kon

chaam en geest anders moeten gaan trainen. Dat is niet

ik goed. Ik moest iedereen bij de les houden, weet je, er

eenvoudig.'

was zoveel te doen en er mocht absoluut niets fout gaan,

'Goeie god!' roept ze met gespeelde wanhoop uit,

want dan liep alles spaak. Ik geloof niet dat ik daarom

'alsof ik niet genoeg aan mijn hoofd heb. Nu weet ik

een controlefreak ben, ik runde gewoon een normaal

ook nog niet eens hoe ik moet ademen!'

druk huishouden.'

'Dit komt voor wat dan ook. Als je niet goed adem

'Nee dus? Je bent geen controlefreak?'

haalt, functioneert niets zoals het hoort: alles op men

Ze haalt diep adem.

taal, lichamelijk en emotioneel gebied staat of valt met

'Ik vind niet dat de term controlefreak op mij van

een volledige, gezonde ademhaling. Hier, steek je hand

toepassing is. Ik deed wat ik moest doen, dat is alles. En

dat kon ik heel goed. Ik was er trots op dat ik alles zo

goed deed.'
'Mag ik je iets zeggen?'
'Ja, natuurlijk.'

eens uit.'
Ik houd mijn hand naast die van haar. De mijne is zo
onbeweeglijk als die van een etalagepop. De hare trilt als
die van een verzopen katje.
'Val je 's avonds moeilijk in slaap? Lig je eindeloos

'Je zult je misschien beledigd voelen.'

te piekeren over dingen waarvan je weet dat het sop de

'Dat valt hopelijk wel mee.'

kool niet waard is?'

'Ok, het is iets heel gewoons, maar wel ongelofelijk

belangrijk. Je weet niet hoe je moet ademen.'
'0,' zegt ze, heftig knikkend, ' ja, dat weet ik. Mijn

trainer heeft me dat ook al gezegd. Ik probeer...'

'Stil nou even, alsjeblieft. Het is niet alleen dat je
niet goed ademt, je weet zelfs niet hoe het moet. Je li
chaam weet dat niet. Ik heb je gadegeslagen. Je gaapt
alsof het door de wet verboden is, je niest als een pas
geboren poesje, je stem klinkt nasaal en afgeknepen; je
bent nooit eens echt ontspannen. Leren ademhalen is
216

'Nee,' antwoordt ze. 'Of misschien toch.'

Ik wacht.

'Ja.,

'Dat komt omdat je lichaam en geest niet genoeg

zuurstof krijgen, en daardoor raak je in paniek. Als je
op de juiste manier ademhaalt als je naar bed gaat zul

je daar geen last meer van hebben. Ik wil je niet de les

lezen, maar je krijgt niets voor elkaar als je niet correct
ademhaalt. Hier moet je je echt in verdiepen. Je moet

leren waarom het zo belangrijk is en hoe je het moet

217

doen. Maak er een topprioriteit van. Dit is het beste

advies dat ik je kan geven.'
Ik leun achterover, adem langzaam en diep in en
daarna uit.
demen en wakker-zijn gaan samen. Goed ademen
heeft een zuiverend en verkwikkend effect en bevordert
de concentratie, dat soort dingen. Voor mij roept be
wust ademhalen een warm gevoel van dankbaarheid op,
wat samengaat met de erkenning dat met elke adem
haling die ik doe, alles voorbij gaat. Dit heeft niets te
maken met mystiek of verlichting, ook niet met een
spiritueel pad of bestemming, het is simpelweg normaal
bewustzijn.'
Ik zie dat ze gerriteerd begint te worden en probeert
haar mond te houden. Haar gezicht verstrakt en ze
ademt onregelmatig.
'Ja,' zegt ze kortaf, 'in je boeken heb je het ook over
ademhalen.'
'Probeer eens te kijken naar hoe je je nu voelt,' stel
ik haar voor. 'Dit bedoel ik nou. Je kunt niets hebben.
leder hobbeltje op de weg voel je alsof het een enorme
steen is. Al je stekels gaan overeind staan en je reageert
met een vecht-of-vlucht-reactie op dingen die als een
briesje langs je heen zouden moeten gaan. Doe je wel
eens een dutje of lig je af en toe in bad?'

jes, bubbelbaden, lange wandelingen en stoeien met je

dochter mag je voortaan niet meer beschouwen als on
productieve bezigheden. Die zijn niet langer onbelang
rijk, maar juist essentieel. Je gaat nu eenmaal niet door
een ordelijk, keurig in fases verlopend procesje. Je wordt
compleet herzien, en je zult op alle mogelijke manie
ren aan dit proces mee moeten werken. Hoe meer je er
weerstand aan biedt, er niets mee te maken wilt hebben,
het laat versloffen of op wat voor manier dan ook tegen
werkt, des te meer zul je eronder lijden.'
Ik kan aan haar lichaamstaal en gezichtsuitdrukking
zien dat

ze

dit nog steeds niet al te best opneemt.

'Waarschijnlijk zul je het niet zien zitten met die

ademhaling en over een paar dagen er de brui aan geven,
dus zal ik je een handje helpen en je ertoe dwingen.'
Ze spert haar ogen wijd open bij het idee, maar ze
zegt niets.
'Maggie weet ook niet hoe ze moet ademhalen. Ze
ademt net zo angstig en kleintjes vanuit haar bovenborst
als jij. Je hebt je door een hele hoop ellende heen ge
worsteld om te voorkomen dat ze dezelfde fouten zou
maken als jij, dus hier heb je iets heel concreets waar
je mee aan de slag kunt. Je moet het zelf leren zodat je
het haar kunt leren. Dat is wat je moet doen, niet voor
jezelf, maar voor je dochter.'

'Ik ben nou niet bepaald iemand die zomaar...'

'Zo dacht je vroeger, maar nu is het tijd dat je die
oude manier van denken gaat herzien in het kader van
je gewijzigde omstandigheden. Je wilde weten wat je nu
moet gaan doen? Dit dus. Je moet je lichaam, je geest
en je emoties gaan omscholen. Je bent een nieuw mens
aan het worden en dingen als correct ademhalen, dut218

Een uur later doe ik een dutje op een van de ligstoelen bij
het zwembad. Lisa is bezig wat dingen op te zoeken op de
laptop. Maggie is bij ons komen zitten, merk ik, want als
ik mijn ogen open doe zie ik dat ze naar me kijkt.
219

'Ben je wakker?' vraagt ze.

Ik wist helemaal niet hoe ik moest lezen.

'C'est mon mtier,' antwoord ik slaapdronken en in

Dat was een openbaring, een enorme klap, een mini

verlichting; de eerste sinds ik had ontdekt dat de Kerst

een poging leuk te zijn.

'Ik heb een vraag,' zegt ze.

man niet bestond. Niet alleen wist ik lireratuur nog niet

'Vraag maar.

in de verste verte op haar juiste waarde re schatten, maar

'Je herinnert je nog die ervaring van Jolene in de

wat nog veel erger was, ik sloot me er volledig voor af. Ik

kerk? In je eerste boek waarin ze iedereen ziet als koeien,

drong alleen maar tot boeken door voor zover dat nodig

wat zeg maar haar hele kijk op alles verandert?'

was om ze van mijn verplichte boekenlijst af te kunnen

'Eh, ja,' antwoord ik, en neem me meteen maar voor

strepen. Ik herlas veel van wat ik eerder had gelezen:

om de eerste twee delen nog eens snel door te nemen

boeken die ik als vrienden was gaan beschouwen, en

voordat ik het laatste deel afmaak.

Adler had inderdaad gelijk: het waren vreemden voor

me geworden. Ik kende ze zo slecht dat het leek alsof

'Heb jij ook zoiets gehad?'

Ik weet dat ze het niet doorheeft, en haar moeder

ik jaren geleden alleen maar korte samenvattingen had

luistert maar met een half oor, maar vroegwijze kleine

gelezen. Ik was, zoals Adler zei, een belezen nitwit. Ik

Maggie heeft me net gevraagd naar mijn eerste keer.

had veel gelezen, maar nooit zoals het moest.

'Nou ja,' zeg ik, 'er was eens een vent die Mortimer
heette.. .

Als ik er nu op terugkijk, dan beschouw ik How to

read a book als mijn eerste boek dat ik cht las. Sinds

'

Toen ik tegen de twintig liep las ik How to readabook

dien heb ik veel boeken opnieuw, maar deze keer op de

van Mortimer J. Adler* en het was, nogal onverwacht,

juiste manier, gelezen. Ik realiseerde me ook dat ik heel

een van die fantastische, vernietigende boeken die mu

veel om de verkeerde redenen had gelezen. Daarna koos

ren naar beneden halen waardoor je een blik wordt ge

ik mijn boeken veel zorgvuldiger uit en hield ik er veel

gund op iets wat je nooit eerder had gezien of zelfs maar

meer rekening mee of ik er zelf iets aan zou hebben. Ik

had vermoed. Ik had tegen die tijd al honderden boeken

leerde het proces te beheersen in plaats van dat het mij

gelezen, waaronder een heleboel zware kost. Dat deed

beheerste, en in plaats van me te laten leiden door het

ik niet alleen voor school, maar ook omdat ik mezelf als

gewicht van de publieke opinie maakte ik zelf wel uit of

een echte lezer beschouwde. Ik las heel veel en graag ge

iets goed of slecht was.

noeg om het regelmatig te doen, maar toen was daar dat

Het was verbijsterend om te ervaren hoe Adler het

boek van Adler, en in de eerste tien of vijftien pagina's

tapijt onder me vandaan trok, maar het was ook een

ontdekte ik dat ik eigenlijk nooit echt had gelezen.

ongelofelijke ontdekking. Het was niets minder dan een

Bam!
*

How to read a book: The art of getting a liberal education,

dood-en-wedergeboorte ervaring. Ja, spiritueel ben ik

New

York, Sirnon and Schuster, 1940, niet vertaald in het Nederlands.

220

ontmaagd door een vent die Mortimer heette. Daarna

was het alleen nog maar een kwestie van proporties.
221

In plaats van gekwetst of boos te zijn omdat mijn opge

leraren en professoren mij zulke goede punten? Wat be

blazen ego was doorgeprikt, vond ik het geweldig dat iets

zielde hen verdomme? Dat was nog zo'n fantastische les

wat zo solide en echt leek zo gemakkelijk teruggebracht

die ik uit Adlers boek leerde: degenen van wie je nog het

kon worden tot gebakken lucht. Mortimer noemde mij

meeste verwacht dat ze weten wat jij moet weten, weten

een stomkop, een nitwit en pedant, wat anderen mis

het zelf niet. Je staat er alleen voor.

schien beledigend zouden hebben gevonden, maar het

Denk zelf na, of laat het anders.

was gewoon waar. Hij had helemaal gelijk. Mortimer

Adler was de eerste die me erop wees hoe stom ik al
tijd bezig was geweest, en daar ben ik hem nog steeds
dankbaar voor. Het is treurig om te zeggen maar inder

Uit Adlers boek leerde ik veel dat wortel schoot, zich

daad, ik was blij dat ik met mijn neus in mijn eigen shit

verder zou ontwikkelen en uiteindelijk het belangrijkste

werd geduwd en ja, ik denk dat dit een noodzakelijke

in mijn leven zou worden.

voorwaarde is voor elke vorm van groei in het leven. De

Omdat wat ik had geleerd over mijn leesgewoonte

mens is een zelfbevruchtend dier. We rijzen op uit onze

waar, of misschien zelfs nog meer waar was voor zowat

eigen shit, of anders niet.

iedereen, werd het me ook duidelijk dat iedereen in het

Adler was niet verlicht. Hij droeg geen gewaden en

volste vertrouwen en diep overtuigd het totaal mis kan

tooide zich niet met bloemen, maar als je me zou vragen

hebben. Plotseling bekeek ik alle mensen in een heel an

wat nou echte leraren zijn, dan denk ik aan lui zoals

der en veel schriller licht. Adler toonde me dat leraren,

Adler, wijze mensen die heilige huisjes omver trappen,

schrijvers en deskundigen het niet alleen faliekant mis

en niet aan figuren die ze helpen opbouwen en in stand

konden hebben, maar dat juist dankzij hen deze wan

houden. Jezus heeft nooit zoveel voor me betekend,

toestand in de wereld alsmaar voortduurt. Dubbelspi

en ook geen enkele priester of leraar die ik heb gekend

onnen die zich nergens van bewust zijn, zou je kunnen

en vertrouwd. Waar waren ze in godsnaam mee bezig?

zeggen, maar voor wie dan? Onzorgvuldige en kudde

Adlers boek verscheen in de jaren veertig van de vorige

achtige denkgewoonten, nam ik ten onrechte aan.

eeuw. Waarom hebben ze me niet, voordat ik begon met

lezen, eerst

Het was een uiterst belangrijke les in universele twij

zijn boek gegeven, vr welk ander boek

fel en wantrouwen, iets waar ik steeds alerter op werd

dan ook? Waarom hebben ze me duizenden uren laten

en steeds meer het belang van inzag en wat ik tegen

verknoeien met verkeerd te lezen, waarom lieten ze me

woordig beschouw als de fundamentele leidraad voor

door die boeken heen ploeteren, alsof het alleen maar

een eerlijk leven: schuldig tot het tegendeel is bewezen.

stempeltjes waren op mijn bibliotheekkaart? Waren er

Elke vorm van geloof is onwaar, totdat het tegendeel

nog andere gebieden in mijn leven waar ik zo slecht over

is bewezen. Geen mens, leer, godsdienst, filosofie, doc

genformeerd en misleid was? Waarom gaven al mijn

trine, ideologie of geloofsovertuiging is heilig tenzij die

222

223

onvernietigbaar is. Iets is pas de moeite waard om be

grepen ce worden als het zichzelf kan bewijzen. Als dat
niet het geval is, stelt het niets voor en kun je her met
een gerust hart opzij schuiven.
Alles wat je nodig hebt om wakker te worden uit
de droomstaat is een onbevooroordeeld wantrouwen in
combinatie mee een juist begrip van het woord 'verder.'
Eerlijkheid en doorzetten leiden onvermijdelijk tot het
realiseren van de waarheid. Waar anders naar toe? En
hoe zou je er anders kunnen komen? Voeg daarbij spi
rituele autolyse en een nietsontziende doelgerichtheid,
en over een paar jaar ben jij degene die er boeken over
schrijft.
Door het boek van Adler leerde ik dat het mis heb
ben wel eens een veel diepgaander en gevaarlijker vorm
van ohwetendheid zou kunnen zijn dan onkunde; dat
wat we beschouwen als onze kracht wel eens de diep
verborgen plek kon zijn waar de zwakheden die ons het
meeste ondermijnen, opgeslagen liggen.
Het leerde me ook dat wat we zien niets is, en dat
wat we niet zien, juist alles is. Ik leerde dat, telkens wan
neer ik dacht dat er een einde aan iets kwam, dit het
begin kon zijn van iets nieuws; dat er nog een wereld
was voorbij de wereld die ik zag, een 'ik' voorbij het ik
dat ik kende, en hoogstwaarschijnlijk nog v'eel meer wat
dr weer achter lag.
Ik leerde dat inzien dat je ongelijk hebt veel beter is
dan inzien dat je gelijk hebt. Dat gedesillusioneerd en
teleurgesteld worden het beste onderdeel van het groei
en leerproces vormen. Ik leerde dat de pijn en verwarring
die gepaard gaan met het ontdekken van je eigen dwaas
heid en leugens de prijs is die je betaalt om ze te boven
224

te komen - zonder pijn geen vooruitgang-, en dat de

klappen die mijn zelfbeeld te verwerken kreeg klappen
waren die het ook moest verwerken. Misschien school er
wel iets van een flagellant in mij, en zo hoort het ook.
Ik ontdekte de ontstellende waarheid dat een jongen

van nog geen twintig verder kon kijken dan onze des
kundologen en hen zelfs allemaal achter zich kon laten.
Dit is ongelofelijk belangrijk en ingrijpend. Al die er
kende deskundologen kunnen het net zo mis hebben als
degenen die hen als zodanig beschouwen, en het is dus
mogelijk, gemakkelijk zelfs, hen allemaal achter je te la
ten. Door simpelweg n klein stapje te zetten was ik
terecht gekomen in een nieuw en heel wat minder druk
bevolkt begripsgebied. Als je hebt begrepen wat ik zeg
over Moby Dick in Spiritueel incorrecte verlichting, dan
zie je ook dat dit een perfect voorbeeld is van wat ik. hier
bedoel. Ik was de eerste die zag waar dat boek op sloeg,
niet omdat ik verder kon denken dan al die knappe
koppen die het hadden gelezen en meenden er hun op
geklopte en onzinnige zegje over te moeten doen, nee,
dat was ik omdat ik in staat was het te lezen vanuit een
veel breder perspectief, waardoor het volkomen helder
werd en dus ook heel goed te begrijpen was. Die heeft
niets te maken met kennis, wetenschap of intelligentie,
maar met hefder zien.
Alhoewel ik verbaasd en ook teleurgesteld was toen
ik ontdekte dat in de intellectuele wereld zo velen - zo
wel zij die onderricht geven als degenen die het had
den ontvangen- op zo'n oppervlakkig en gemakkelijk
te overtreffen niveau functioneerden, weerstond ik de
verleiding om de schuld overal behalve bij mijzelf te leg
gen. Het was immers aan mij om de luiken, gesloten
225

tegen het licht, al dan niet open te doen. Ze hadden me

Dit lijkt heel veel wat je uit een enkel inzicht kunt leren,

benvloed, maar niet opgesloten. De ketenen die ons

maar dat is de aard van een authentiek inzicht en van

vastgebonden houden in Plato's grot mogen dan wel

het proces waarbij je tot niets wordt gereduceerd. Het

sterk zijn, maar ze zitten niet op slot. Als we ze niet opzij

is de speld die een ballon doorprikt, het vonkje dat een

schuiven, opstaan en aan iets nieuws beginnen, kunnen

explosie veroorzaakt, het briesje dat een kaartenhuis in

we niemand daar de schuld van geven behalve onszelf.

elkaar doet storten of de scheur die een dam doet bre

Ik leerde dat als je eenmaal een stap hebt gezet, er

nog meer stappen kunnen volgen. En omdat ik had be

ken. Dat is hoe doorslaggevend een dergelijke klik in je

hoofd kan zijn. Wanneer ben jij voor het laatst door een

grepen dat de oorzaak van mijn onwetendheid in mij

radicale verandering heengegaan? Wanneer

zelf lag, stond ik open voor het idee dat ik nog meer

laatste keer dat jij je helemaal herboren en nieuw voelde

van die blinde vlekken had. Ik was niet langer een van

en je ogen wagenwijd open had?

was

het de

die mensen bij wie alles van tevoren al onwrikbaar vast

stond, net zoals Jolene niet
langer een koe was. Ik was iets anders geworden, en
in overeenstemming daarmee kon ik me verder gaan

De boeken die ik schrijf hebben dezelfde boodschap als

ontwikkelen.

dat van Adler, alleen op een ander niveau. Het valt nu

Wat ik ook leerde was dat er twee vormen van begrij

pen zijn: begrijpen met het oog op succes en begrijpen

eenmaal niet te ontkennen dat ik in mijn boeken beweer

dat alle gelovigen onderhevig zijn aan waandenkbeelden

met het oog op het leven. Begrijpen met het oog op

en dat alle geloofsovertuigingen onwaar zijn. Als ik geen

succes betekent dat je de kudde volgt. Begrijpen met

gelijk heb dan ben ik, zoals Brett zou zeggen, ook maar

het oog op het leven betekent dat je logisch denken, de

een lulkoekverkoper, maar als ik wl gelijk heb, dan

feiten en je eigen hoofd en hart volgt, wat daar ook de

betekent dit een vernietigende aanklacht tegen alle ge

gevolgen van mogen zijn. Begrijpen met het oog op het

loofssystemen en iedereen die ze aanhangt. Adler zegt:

leven was een totaal andere opgave, en een waar ik verre

de voorkeur aan gaf. Ik zag dat deze twee wegen uit el
kaar liepen en dat, zoals RobertFrost in zijn gedicht

Ik heb een paar dingen over het schoolsysteem ge

The

zegd die lasterlijk zijn, tenzij ze waar zijn. Maar als

road less travelled zegt, kiezen voor de weg die het minst

ze waar zijn vormen ze een ernstige aanklacht regen

wordt bewandeld het grote verschil uitmaakt, wat ik al

de opvoeders die misbruik hebben gemaakt van een

leen maar kan beamen.

openbaar vertrouwen.

Om kort te gaan, Mortimer J. Adler liet me kennis

maken met Maya. Hij toonde me hoe ik haar kon zien,

Hij gaat verder met over scholen te zeggen wat ik over

en haar zien is haar vernietigen.

alle leraren en leringen zeg:

226

227

Als scholen deden wat ze moesten doen, zou dit boek

niet nodig zijn.

Spirituele dissonantie

En over kennis nemen van belangrijke leringen uit de

tweede of derde hand:
Daarmee kun je genoegen nemen als je alleen maar
wat informatie wilt hebben, maar niet als je echte
kennis zoekt. Er bestaat geen koninklijke weg. Het
pad waarop je werkelijk iets leert is bezaaid met rot
sen, niet met rozen. Iedereen die altijd maar weer
kiest voor de gemakkelijkste weg houdt zichzelf uit
eindelijk voor de gek- en heel zijn leven lang zal hij
een domkop met een hoofd vol slecht gelezen boe

Als het oog nooit slaapt, zullen alle dromen vanzelf ophouden.
Als het denken geen onderscheid meer maakt, zijn de
tienduizend dingen zoals ze zijn, van een en dezelfde essentie.
Als we het mysterie begrijpen van deze ene essentie, zijn we
bevrijd van alles waarin we verstrikt waren. Als we zien dat
alles een en hetzelfde is, bereiken we de tijdloze Zelf-essentie.
In deze staat, die geen oorzaak kent en nergens mee verbonden
is, zijn vergelijkingen ofanalogien niet mogelijk.

ken blijven, een pedante kwast.

Sosan
Daarna is het alleen nog maar een kwestie van propor
ties.

oe is het mogelijk dat maar zo weinig mensen in

staat zijn om het enige wat nooit verloren kan

gaan te vinden? Hoe spelen we het in godsnaam klaar

om te zien wat er niet is en niet te zien wat er wel is? Wat
is nu precies het mechanisme waardoor mensen alsmaar
in de greep blijven van begoocheling, terwijl ze niets
liever willen dan zich daarvan te bevrijden?
Als ik een besluit moet nemen over wat ik wil op
nemen in mijn boeken is een van de dingen die ik me
altijd afvraag wat ik graag had willen lezen toen ik zelf
nog helderheid probeerde te krijgen. Een vraag die me
altijd sterk heeft beziggehouden was: waarom is het al
lemaal toch zo'n mysterie? Waarom is het zo moeilijk
om antwoorden te vinden op zulke simpele vragen?
228

229

Wat is waar? Wat gebeurt hier eigenlijk? Wat heeft het

voor zin?
Wie ben ik?

dat schuilgaat achter alle emotionele energie in onze op

angst gebaseerde, afgescheiden staat. En Maya is per de
finitie wl mysterieus.

Over het algemeen lijken mensen zich tevreden te

stellen met te geloven dat het universum een mysterie is
en dat de zin van het leven nooit te achterhalen is, maar
als je werkelijk antwoorden wil op de grote vragen laat

Het is laat in de middag en op het terras bij het zwem

je je daar niet zo gemakkelijk door weerhouden. Inder

bad begint het wat rustiger te worden. Het is een drukke

daad lijkt het een mysterie te zijn, maar waarom? Wat is

dag geweest met meer bezoek dan gewoonlijk, maar nu

het dan voor mysterie? Ligt het in de aard van het uni

zijn we nog maar met zijn drien, Lisa, Maggie en ik. Ik

versum dat het een mysterie is? Is het de bedoeling dat

zit aan mijn grote tafel, Maggie is iets aan het klaarma

het niet gekend kan worden? Zijn we te zeer verdoofd,

ken aan het kookeiland en Lisa ligt bij het zwembad te

te beperkt of behekst? Is er soms een persoon of instan

bakken in de langzaam ondergaande zon.

tie wiens taak het is ons onwetend te houden? Wie of

Het landgoed dat ik heb gehuurd is niet het huis

wat verbergt de werkelijkheid voor ons of wil haar ons

waar ik naar op zoek was toen ik naar Mexico ging. Ik

onthouden? Waarom moet iets wat zo eenvoudig is, zo

wilde iets gezelligers, meer zoiets als het huis van Frank,

moeilijk worden gemaakt?

maar niet in de stad. Dit huis hier is in vele opzich

Wat ik heb ontdekt is dat onze onwetendheid niet

ten belachelijk overdreven- te groot, te luxueus, te veel

onontkoombaar is, maar vrijwillig. Sterker nog, het is

high-tech, te protserig, te duur- maar het is ook per

iets wat we onszelf hebben aangedaan. Er is niets wat

fect. Ik voel me heel prettig in het bijgebouw van het

voor ons verborgen of achtergehouden wordt. De waar

zwembad en ik slaap vaak hier in plaats van in het gas

heid is niet per definitie een mysterie en er bestaat geen

tenverblijf. Het is een heerlijke plek om te wonen en te

samenzwering om ons onwetend te houden. Wat er wel

werken. Het is er rustig, we hebben veel privacy en het

is, is een proces, een mechanisme dat de begoocheling

uitzicht is overal even mooi, maar dat had ik allemaal

in stand houdt, en dat is in ieder van ons werkzaam. De

ook wel ergens anders kunnen vinden. Wat mij nog het

naam die ik voor dit mechanisme gebruik en die ik heb

meeste bevalt hier, en wat ik niet zou hebben gehad in

ontleend aan het hindoesme, is Maya. Let wel, Maya is

een huis zoals dat van Frank, is de aanwezigheid van

niet een werkelijk bestaande oppergodin die ons, ergens

Lisa en Maggie. Als ze ergens anders hadden gelogeerd

van bovenaf, dwars zit. Maya bevindt zich in onszelf. Ze

of bij Frank, dan zou ik hen niet zo vaak hebben gezien,

is een deel van ons en ze heefr ons volledig in de tang.

maar ze zijn nu eenmaal hier en ze spelen, ieder op haar

Maya is de angst die ons z beheerst dat we zelfs niet

manier, een belangrijke rol bij de totstandkoming en de

weten dat hij er is. Maya is het organiserend principe

inhoud van dit boek. Ik hoef hen niet op te sporen, te

230

231

bellen of afspraken te maken als ik met hen wil praten.

we ervaren wanneer onze gedachten en overtuigingen

Dat zou namelijk erg in tegenspraak zijn geweest met

met elkaar in botsing komen.'

mijn afspraak met het universum, voor mij juist een re

Ze kijkt me fronsend aan.

den om zoiets niet te doen. Ze zijn hier ter plekke en

ik kan hen zien en spreken wanneer ik maar wil. Dit
is ook weer zo'n goed voorbeeld van hoe de weg voor
dit boek voor me wordt vrijgemaakt, hoe ik patronen
herkende en die volgde, zoals het huren van dit totaal

'Geef eens een voorbeeld,' vraagt ze.

'Ok, stel dat ik tegen het slachten van onschuldige
dieren ben, maar ook graag vlees eet. Begrijp je?'
'Dan doe je dus iets wat ingaat tegen wat je ge
looft?'

niet bij mij passende huis terwijl ik op zoek was naar

'Juist ja, maar dat maakt niets uit zolang ik me daar

iets heel anders, het feit dat ik mensen die ik nauwelijks

niet al te zeer van bewust ben, zolang het maar ergens

kende uitnodigde om hier te komen logeren, de onver

aan de rand van mijn bewustzijn blijft hangen. Zolang

wachtse financile meevaller die precies op tijd kwam

ik er geen last van heb, is het geen probleem. Wat is jeuk

zodat ik een veel hogere huur kon betalen, kortom al

tenslotte als het niet jeukt?'

les waardoor ik hier terecht ben gekomen en in contact

ben gekomen met deze mensen en anderen die essenti

'Als het niet jeukt,' concludeert ze, 'dan is het ook

geen jeuk.'

eel zijn voor mijn derde boek. En er is nog veel meer,

'Maar wat is het dan wel?'

maar het ontbreekt me aan ruimte om dat allemaal hier

'Niets?'

te vertellen.

'Precies.'
'Maar als het nou wl jeukt...?'
'Inderdaad, als het wel jeukt wordt het een probleem,
en dan moet ik er iets aan doen.'

Maggie is klaar met haar klusje en komt bij me aan tafel

'Krabben?'

zitten. Na een paar minuten rustig op haar stoel te heb

'Dat is n mogelijkheid. Wat nog meer?'

ben gezeten vraagt ze me waar ik mee bezig ben.

'Er niet op letten.'

'Cognitieve dissonantie,' antwoord ik.

'Dat zou je kunnen proberen. Wat nog meer?'

'Ik weet niet wat dat is,' zegt ze.

'Ik weet het niet. Er iets op smeren?'

'Ik ook niet,' zeg ik terug, 'daar probeer ik juist ach-

'Ja,' zeg ik, 'of misschien gewoon de oorzaak wegne

ter te komen.'
'Wat is het dan?'

men, zoals je een splinter verwijdert of een vlieg weg

slaat.'

Ik lees voor uit mijn aantekeningen:

'Ja,, zegt ze.

'Cognitieve dissonantie is een term die in de psycho

Andere antwoorden die ik goed zou hebben gevon

logie wordt gebruikt voor het onaangename gevoel dat

den zijn onder andere pijnstillers slikken, drugs of alco-

232

233

hol nemen, het amputeren van het gebied dat is aange

tast, en zelfmoord, bijvoorbeeld uit het raam springen,
maar daar is Maggie waarschijnlijk nog nier aan toe.
'Maar wat doe je nou,' vraagt ze, 'als je wel vlees eet
maar geen dierenleed wilt veroorzaken?'

'Maar is dat ook waar?'

'Ik denk niet dat het waar hoeft te zijn,' antwoord ik,
'als er maar een einde komt aan dat jeuken.'
Ik wil mij niet vastleggen op de definitie van cog

nitieve dissonantie uit een leerboek, dus laten we het

'Dar lijkt mij niet de juiste vraag. Ik kan wel mijn

spirituele dissonantie noemen en dit begrip opnieuw

hele leven vlees hebben gegeten en toch geen dierenleed

definiren. Spirituele dissonantie vindt plaats wanneer

gewild hebben.'

onze innerlijke wereld geconfronteerd wordt met onze

'Dus dar is niet het probleem,' probeert ze. 'Het probleem is.. .'

uiterlijke wereld, wanneer datgene wat we voor waar

houden in botsing komt met wat waar blijkt te zijn;

Ik wacht.

wanneer een innerlijke overtuiging in conflict komt met

... 'dar het begint te jeuken.'

de uiterlijke werkelijkheid. Het is het onbehaaglijke ge

'Ja, dar klinkt logisch, is her niet? Het is geen pro

voel dat ontstaat wanneer het zelf en het niet-zelf met

bleem totdat het gaat jeuken. Als ik, door omstandig

elkaar in contact komen.

heden gedwongen, mij opeens scherp bewust word

Het ego zit als een dun atmosferisch laagje tussen

van zo'n dissonantie in hoe ik de dingen waarneem,

het aardegebonden zelf en de oneindige ruimte van

in hoe ik over hen denk, dan voel ik mij onbehaaglijk,

het niet-zelf in, en zorgt ervoor dat die twee op hun

en daar wil ik zo snel mogelijk van af. Wat het meest

plaats blijven. In deze smalle tussenruimte leiden we

voor de hand ligt om van dat vervelende gevoel af te

onze levens, ervoor wakend dat we niet te diep gaan

komen is te stoppen met vlees eten. Maar het is veel

spitten of onze uiterste grenzen gaan uittesten. Het is

gemakkelijker om je overruigingen te veranderen dan

hier waar we onze emotionele energie verbruiken; in

je gedrag, en eigenlijk wil ik helemaal niet ophouden

deze ruimte tussen twee met elkaar onverenigbare la

met vlees te eten, dus wat doe ik? Ik verander mijn

gen pompen we onze energie, ervoor wakend dar ze

mening over het slachten van onschuldige dieren en ga

niet tegen elkaar aan gaan schuren en ons ruw uit onze

gewoon door met ze te eten.'

sluimerroestand wekken.

'Maar hoe kun je dan opeens van mening verande

ren?'
'Door bijvoorbeeld te bedenken dat als er geen dieren

Dar schuren, zo het al plaatsvindt, is spirituele dis

sonantie.
Spirituele dissonantie is de mentale/spirituele te

werden gehouden voor ons voedsel, ze berhaupt niet

genhanger van negatieve, lichamelijke drijfveren zoals

geleefd zouden hebben. In plaats van verantwoordelijk

honger en pijn. Als we honger hebben ervaren we li

te zijn voor her doden van dieren, is het juist dankzij mij

chamelijk ongemak, dus gaan we iets eten. Als we onze

dat ze mogen leven. Probleem opgelost.'

vinger in een vlam houden doet dar lichamelijk pijn,

234

235

dus trekken we hem snel terug. Op dezelfde manier zoe

kan schijnen. Zo'n hypothese zou bijvoorbeeld kunnen

ken we verlichting wanneer spirituele dissonantie ons

luiden: 'Omdat God ons liefheeft heeft hij ons een vrije

een onbehaaglijk gevoel bezorgt, alhoewel dat niet zo

wil gegeven, en daarmee scheppen wijzelf ons eigen lij

eenvoudig en direct gaat als je vi nger terugtrekken uit

den.' Dit is wat je een lapmiddel noemt, een patch: we

een vlam.

hebben een fout in onze geloefsprogrammering ont

Spirituele dissonantie is een noodzakelijke, cruci

dekt, en nu installeren we gauw een geloofspatch en

ale functie die behoort tot het wezen van de mens. Zo

alles is weer goed. De muren die ons omgeven zijn ge

werkt ons systeem. Ze kan, zoals alles, van slag raken,

maakt van geloof, dus zal een geloofspatch daar goed in

maar voor de meeste mensen betekent spirituele disso

passen en, vooropgesteld dat we het zaakje verder met

nantie doorgaans niet meer dan dat twee oppervlakten

rust laten, net zolang blijven bestaan als de muur.

die niet helemaal perfect zijn - het buitenste deel van

Een andere manier waarop we met dit probleem om

de binnenste laag en het binnenste deel van de buitenste

kunnen gaan is ons sowieso niet aan dergelijke zwaar

laag- elkaar raken.

wichtige bespiegelingen wagen. 'De wegen van de Heer

Een bekend voorbeeld van spirituele dissonantie is de

zijn ondoorgrondelijk,' kunnen we zeggen, en zo zijn

vraag: als God ons liefheeft, waarom staat hij dan zoveel

we er mooi van af. Een andere mogelijkheid om die on

lijden toe? Er is een innerlijke overtuiging die zegt dat

gemakkelijke gevoelens te verlichten is ons te verlaten

God ons liefheeft. De uiterlijke werkelijkheid is echter

op deskundigen. 'Het is de taak van de geestelijkheid

dat we er niet omheen kunnen dat de mensheid lijdt. Is

om dit soort netelige kwesties aan de orde te stellen,'

God niet in staat om een einde te maken aan het lijden?

zeggen we dan tegen onszelf, 'onze herders behoren dat

Nee, luidt het onvermijdelijke antwoord, want hij kan

soort dingen aan te pakken, niet de kudde.'

immers doen wat hij wil. Daarom moet hij wel lijden

Of we verdubbelen onze emotionele investering in

toestaan, of het zelfs veroorzaken. Maar hoe kan dat dan

God en zetten alle logische ongerijmdheden met hoog

als hij ons liefheeft? Op de een of andere manier zullen

hartige minachting of spottende laatdunkendheid van

we een concessie moeten doen, maar wat we eigenlijk

ons af. Of we kiezen voor het andere uiterste en wijzen

veel liever doen, is de vraag vermijden.

God volledig van de hand, onze mening kracht bijzet

Een andere manier waarop we met dit soort pijnlijke

tend door te verwijzen naar kwesties zoals deze. Of, en

problemen kunnen omgaan is het bedenken van een ad

dat is misschien nog het beste en komt het meeste voor,

hoc hypothese. We verzinnen gewoon een nieuw geloof

opteren we voor de houding 'zalig-zijn-de-onwetenden.'

dat we in het gat tussen de twee verschillende geloofsop

We kunnen de hele kwestie negeren, ontkennen of sim

vattingen kunnen stoppen, net zoals je een spleet dicht

pelweg bezig blijven en zorgen voor afleiding, zodat

maakt in de muur van je gevangeniscel zodat er geen

deze en nog veel meer van dit soort vragen nooit vat op

hinderlijke lichtstraal die je slaap verstoort naar binnen

ons bewustzijn kunnen krijgen.

236

237

En

zo

zijn er nog wel meer variaties te bedenken. Het

zaakt altijd pijn. Denken leidt altijd tot een afname van

belangrijkste is dat je dat onbehaaglijke gevoel kwijt

de bufferzone tussen die twee schurende lagen, met als

raakt. Haal, als de rookmelder afgaat, het batterijtje er

gevolg slijtage en uiteindelijk vernietiging. Als een ma

uit en je kunt weer rustig verder slapen.

chine geen olie meer krijgt wordt hij gloeiend heet. Er

Maar ondertussen is er wel brand uitgebroken.

ontstaat frictie, wat resulteert in een catastrofale storing.

Normaal gesproken zijn we gevoelig voor ook maar de
geringste irritatie en maken we meteen de nodige mi
cro-aanpassingen om die te vermijden, maar het is ook

Lisa hoorde Maggie en mij praten over spirituele dis

mogelijk dat automatische proces opzij te schuiven. We

sonantie en heeft zich bij het gesprek gevoegd.

kunnen, als we maar hard genoeg nadenken, loskomen

'Het is bij de muur van het ego- de denkbeeldige

lijn waar het zelf eindigt en het niet-zelf begint-waar

van het onware zelf, in plaats van her alsmaar sterker te

maken door er in te blijven geloven.'

spirituele dissonantie zich voordoet,' leg ik Maggie en

'Waar heb je het nou precies over?' vraagt Lisa.

Lisa uit, ondertussen proberend het ook voor mezelf

'Jij hebt niet langer je emotionele energie genves

helder te krijgen. 'Op zichzelf heeft die egomuur geen

teerd in die bufferzone. Daardoor ging het schuren en

enkele realiteit. Als we er niet langer energie in pom

irriteren, de machine raakte oververhit totdat hij het

pen, stort hij in elkaar. Dat is wat ego is: een zelf-af

uiteindelijk begaf, en nu ben je hier.'

gescheiden staat, in stand gehouden door onze emo

Ze kijkt stomverbaasd.

tionele energie. De egozone waarin wij verblijven is

'Maar hoe ben ik dan hier terecht gekomen?'

van eigen makelij; een veld van krachten dat constant

'Je was opgehouden met al je levensenergie te stoppen

gevoed moet worden vanuit een onuitputtelijke bron

in het definiren van jezelf als een afgescheiden wezen.

van emotionele energie.'

In plaats daarvan werd je ondefinieerbaar, een proces

Maggie gaapt en gaar terug naar haar bezigheden aan

het kookeiland. Lisa is in verwarring gebracht.

dat je toeliet. Nu kan dus al die energie die je eerst ver

knoeide met je afgescheiden ego-identiteit te scheppen

'En hoe zit het dan met onze mentale energie?' vraagt

en in stand te houden, gebruikt worden voor nieuwe

'Met ons verstand?'

en veel interessantere doeleinden. Voor een heel andere

'Het versrand is altijd ondergeschikt aan onze emo

manier van zijn, van weten, van waarnemen. Voor een

ties,' geef ik ten antwoord. 'Zeer ondergeschikt. Zelfs

heel andere manier van doen en laten, van dingen wil

onze grootste denkers doen zelden meer dan verdedi

len en krijgen, van met het universum omgaan.'

ze.

gen en rationaliseren war ze geloven. Daarom hamer ik

Ze schudt wanhopig haar hoofd.

er steeds weer op dat echt denken niet is wat mensen

'Maar het is geen magie. Dar is toch wat je bedoelt,

denken. Echt denken is steevast destructief en veroor238

h?'
239

'Of, en dat is wat ik denk, is her allemaal magie. De

'Maar nu is alles anders geworden. Je innerlijke en ui

droomstaat is een en al magie en daar maken wij deel

terlijke situatie hebben een enorme verandering onder-

van uit. Wij zijn het! Wij zijn niet die armzalige krakers,

gaan.

indringers of ongenode gasten waar we onszelf gewoon

'Je hebt het over wonderen, h? Dat bedoel je toch?'

lijk voor houden.'

'Ik zeg dat

alles een wonder is. Wij zijn geen naeve

'Ik weet het niet,' zegt Lisa, terwijl ze nogmaals haar

omstanders of hulpeloze slachtoffers; we zijn leden van

hoofd schudt. 'Ik heb het gevoel alsof ik in een film

het universum, scheppers van onze werkelijkheid in de

zit, zonder dat ik weet wat voor een. Is het nou science

droomstaat. De overgang naar Menselijke Volwassen

flction, fantasy of een doodgewoon verhaal? Alles wat

heid betekent een geboorte in die werkelijkheid. Het

je beweert zegt mij eigenlijk niets. Voor mij is het niet

is niet simpelweg het volgende stadium van wat we al

de werkelijkheid. Het klinkt fantastisch hoor, maar het

waren, het betekent een heel andere relatie met onze

klinkt niet echt. Het klinkt als iets wat bedacht is, als iets

omgeving, ons milieu, ons universum, waar we een wer

voor kinderen.'

kelijk gentegreerde, medescheppende relatie mee krij

.
ne.

'Wat ons weer terugbrengt bij spirituele dissonan-

gen. We bewijzen onszelf een ongelofelijk slechte dienst

door alsmaar positief, optimistisch en opgewekt op onze

'0, omdat wat ik geloof in conflict komt met de

omstandigheden te reageren. Wat we nu nog zijn, zoals

werkelijkheid. Nou, wat dat conflict betreft ben ik het

,
.
met Je eens.

we denken dat we zijn,

lijkt zelfs volgens de meest opti

mistische inschattingen in de verste verte niet op wat we

'Je hebt waarschijnlijk nooit eerder gehoord dat

werkelijk zijn. Waar ik het over heb is echt veel fantasti

gedachten de werkelijkheid vormen, dat gedachten

scher dan je je kunt voorstellen. In vergelijking met ons

dingen zijn en dingen alleen maar gedachten. Een

ware potentieel zijn we nog steeds niet meer dan kleine

heleboel intelligente mensen hebben al moeite met

aapjes, kleine rotaapjes bovendien.'

te begrijpen dat er een connectie bestaat tussen geest

Mensen die zich het meeste inzetten voor hun re

en lichaam. Nog moeilijker te begrijpen is dat er een

ligie of voor hun spirituele idealen - die hun normen

connectie is tussen geest en

alles of, om nog verder

en waarden hebben herzien en hun levens hebben ge

te gaan, dat er zelfs geen disconnectie tussen geest

reorganiseerd om zich helemaal te kunnen wijden aan

en alles bestaat. Als je met dit soort ideen was ge

hun spirituele groei, of die zich een nieuwe persoon

confronteerd in het leven dat je achter je hebt gela

lijkheid hebben aangemeten om aan bepaalde religi

ten, zou je alleen maar de spot hebben gedreven met

euze idealen te kunnen voldoen -lijken de meest voor

mensen die zo lichtgelovig zijn en het meteen weer

de hand liggende kandidaten voor her soort spirituele

zijn vergeten.'

wedergeboorte waar ik het over heb. Toch blijken juist

Ze knikt heftig van ja.

240

zij steevast degenen te zijn die zich het felst daartegen

241

wapenen. Zelfs de meest gedreven spirituele aspiranten

gens zijn lang niet zo groot als onze ijdelheid ons ver

zijn zelden meer dan amateurs en hobbyisten die net

relt, en volgens onze eigen morele standaard zijn we de

zo roegewijd zijn aan hun spirituele praktijken en idea

minsten van alle schepselen, maar er is n ding waar we

len als anderen aan hun modeltreinen of borduurwerk.

opmerkelijk goed in zijn. Pas als je er zelf niet langer her

De oprechtste zoekers zijn altijd zoekers die er alles aan

slachtoffer van bent en erop kunt terugkijken, zie je war

doen om niets te vinden. Dit is de werkelijke dynamiek

een wonder van bewustzijnsmanipulatie zelf-begooche

die schuilgaat achter de spirituele zoektocht. Ze zoeken

ling in feite is.

niet de waarheid of antwoorden, ze zoeken verlichting

van hun spirituele dissonantie. In die verlichting voor
zien is waar heel de religieuze en spirituele supermarkt
op drijft. Het heeft niets te maken met waarheid of met
ontwaken. Integendeel zelfs. Ontdaan van al haar heilige
pretenties is de spirituele supermarkt, als je er goed over
nadenkt, uiteindelijk niet veel meer dan een plek waar
je een snelle existentile doorsmeerbeurt kunt halen. En
ook al is er een eindeloze variatie aan verpakkingen, in
werkelijkheid is er maar n product.
Spirituele Consonantie, dt is wat alle zoekers zoeken;
een einde aan hun onbehagen, niet aan begoocheling.
Maar de consanamie die ze zoeken kan alleen worden
gevonden in een toestand van nog diepere bewusteloos
heid, en dat vereist een afname van de dissonantie. Toch
besraar er zoiets als spirituele consonantie: een gente-

greerde, natuurlijke en buitengewoon begerenswaardige

staat, maar rustig en sereen doen heeft nog nooit ie
mand daarin gebracht, en dar zal ook nooit gebeuren.
Hoe is het mogelijk dat maar zo weinig mensen in
staar zijn om het enige te vinden war ze nooit kunnen
verliezen? Gemakkelijk is het niet. Her vraagt alles van
ons, maar het is her enige waar de mensheid echt in
uitblinkt. We zijn lang niet zo dapper of moedig als we
graag zouden willen geloven, onze intellectuele vermo242

243

Het ministerie van ontwaken

Misstop betekent het vermogen om plotseling, als het ware

imtinctief, halt te houden voor de drempel van elke gevaarlijke
gedachte. Het behelst het vermogen om analogien niet door te
hebben, om denkfouten niet op te merken, om de eenvoudigste
argumenten, als ze in tegenspraak zijn met Engsoc, verkeerd te
begrijpen en om verveeld te raken ofafgestoten te worden door
elke gedachtegang die een ketterse richting zou kunnen uitgaan.
Kortom, misstop wil zeggen beschermende domheid.
George Orwell, 1984

ob is een spirituele beunhaas, iemand wiens spiri

tuele pretenties niet meer zijn dan een goed geoe

fende geestelijke goocheltruc, waarbij hijzelf zowel de

bedrieger als de bedrogene is. Bob en ik kennen elkaar
nu bijna een week. Hij weet dat ik hem een spirituele
beunhaas vind en dat ik zijn inzichten navenant beoor
deel. We zitten in de tuinstoelen op het platte dak van
het gastenverblijf. Hij is net klaar met het lezen van een
kladversie van het vorige hoofdstuk over spirituele dis
sonantie.
'Misschien dat je hier eens over moet nadenken,' zegt
Bob, terwijl hij me over de rand van de pagins die hij
in zijn handen houdt aankijkt. 'Die amateurs en hob
byisten, zoals jij ze noemt, zijn wel je doelgroep.'
245

ik hem via via leren kennen. Hij logeert in het mooiste

'Mijn doelgroep?'
'Nou ja, je beoogde doelgroep dan,' licht hij toe.
'Het is misschien niet verstandig die zo van je te ver

hotel van de streek en rijdt rond in een gehuurde Land

Rover.
'Bij jou klinkt het allemaal

vreemden.'

zo

stereotiep,' houdt hij

'Als ik al een doelgroep heb,' ancwoord ik, 'dan zijn

vol, 'alsof er maar twee kanten aan de zaak zitten, maar

dat mensen die weten dat ze zijn vastgelopen en die daar

dat is een heel gevaarlijke simplificatie. Als jij het hebt

uit willen komen, geen mensen die niet weten dat ze

over spirituele aspiranten, dan heb je het wel over mil

zijn vastgelopen en die alleen maar de tijd willen door-

joenen mensen overal ter wereld, nee, miljarden men

komen en oordelen vellen.'

sen, die allemaal versehitlende richtingen en wegen vol

Wanhopige zucht. Dit gaat zo al een paar dagen.

gen waarvan er veel al heel oud zijn en in hoog aanzien

'En wat is her verschil, denk je?'

staan. Je kunt niet zomaar al die spirituele en culturele

'De eersten zullen kritiek dankbaar in ontvangst ne

diversiteiten op een hoop gooien, er een etiket opplak

men, en de laatsten zullen er een persoonlijke aanval

ken en victorie kraaien over de menselijke begooche

in zien. Ontwaken is een proces waarbij je van de ene

ling. Zo simpel is het niet.'

doorbraak naar de andere gaat, en doorbraken krijg je

niet van wierookstokjes en kaarsen branden en innerlijke
vrede. Jij ziet spirituele zoekers als de grootste kansheb

Dit soort dingen zegt Bob voortdurend. Daarom

vind ik het zo leuk als hij er is.
'Zo simpel is het wel,' antwoord ik voor de zoveel

bers om te ontwaken, maar Maya heeft ze zoveel zand

ste keer. 'Wakker worden uit de droomstaat gaat altijd

in de ogen gestrooid dat degenen die het verst gevorderd

heel rechttoe rechtaan. Dat duurt geen tientallen jaren.

lijken juist het hardste maken dat ze wegkomen.'

Ontwaken is iets heel anders dan rust ervaren of kalm

'Maar toe nou Jed, zoiets kun je toch niet zeggen ...'

en vredig van geest zijn. Andere mensen verlossen of de

'Natuurlijk kan ik dat. Dit is niet zomaar een stok

wereld of zelfs jezelf verlossen hebben er niets mee te

paardje van me, dit is wat ik zie, en als ik her zie, dan

maken. Het is iets heel anders dan een bloeiende handel

kan iedereen het zien. Het enige wat je moet doen is

waar de waarde van iets wordt bepaald of het populair

kijken. Dar mag ik toch wel zeggen? Doe je ogen open?

of commercieel succesvol is. Ontwaken kun je het beste

Wees eerlijk? Kijk eens om je heen?'

vergelijken met een enorme geestelijke en emotionele

Hij raakt steeds gerriteerder. Het is leuk hem een

ineenstorting, wat het in feite ook is: de moeder van

beetje op stang te jagen. Bob is een paar jaar ouder dan

alle ineenstortingen. Dat is de enige manier waarop het

ik, rond de vijftig, goed verzorgd, goed gekleed, drukt

werkt. Ik weet dat er duizenden boeken zijn die iets an

zich goed uit, is veelzijdig, goed in... , nou ja in alles.

ders beweren, maar ik kan je verrellen dat ze allemaal

Hij is warm, oprecht, innemend, ontwikkeld en char

door Maya zijn geschreven. Als je eenmaal hebt begre

mant. Hij heeft een boek geschreven en daardoor heb

pen wat Maya werkelijk is, als je haar eenmaal zelf ziet,

246

247

wordt dit zonneklaar. Dan zie je het net zo gemakkelijk

'Het enige wat ingewikkeld is, is onwetend blijven in

als dat je de hemel ziet.'

een wereld waar alles zo klaar is als een klontje. We heb

Bob wuift met mijn eigen bladzijden in mijn rich

ben het simpelste wat er bestaat zo ingewikkeld gemaakt

dat er geen touw meer aan vast is te knopen. We heb

ting.
'Maar je kunt zo'n algemene veroordeling niet toe
pas...'

ben belachelijke spirituele idealen bij elkaar gedroomd

waar we eindeloos naar kunnen streven, maar die we

'Waarom niet?' vraag ik. 'Heb ik het bij het verkeer

nooit kunnen bereiken. We hebben ons duisternis in

de eind? Is er soms een ander leidend principe dan de

naam van licht, leugens in naam van de waarheid, en

waarheid? Klopt het dan niet dat Maya grondig beslag

onwetendheid in naam van kennis laten aanpraten. We

heeft weten te leggen op het hart en geest van alle men

hebben ons wijsgemaakt dat iets wat niet dichterbij kan

sen die van haar af proberen te komen? Zijn die dan

zijn, het verste van ons af staat, dat wat voor iedereen

niet volledig gendoctrineerd, tot slaaf gemaakt van een

beschikbaar is slechts iets is voor weinigen, en dat het

of ander geloof? Zitten ze dan niet op hun kont met

enige wat we niet niet kunnen bereiken, hopeloos bui

hun ogen dicht en proberen ze soms niet hun geest tot

ten ons bereik ligt. Het perfecte recept voor een lang en

rust te brengen en hun gedachten te stoppen? Prijzen

gelukkig fiasco. Met andere woorden, dit is het werk

ze dan niet vrede, kalmte en stilte als spirituele idealen

van Maya, zonder wie er geen droomstaat is waarin dis

aan? Beoefenen ze dan geen spiritualiteit vanuit het hart

cussies worden gevoerd en boeken geschreven, of waar

en gebaseerd op gevoel? Koesteren ze dan geen sterke

we uit willen komen. Zou iemand die zijn ogen open

overtuigingen en een diep gevoeld geloof dat hen nog

heeft en die glashelder kan zien in wat voor een surre

steviger gevangen houdt dan kettingen?'

alistische toestand we zitten, dan niet de moeite willen

'Ja,' antwoordt hij met een diepe zucht, 'je hebt het
misschien bij het verkeerde eind.'

nemen om te beschrijven wat hij ziet?'

'Nou, dat hangt af van je definitie van..

Het heeft even geduurd, maar nu heeft hij dit, met

het mes op de keel, eindelijk gezegd.

.'

'Ik definieer de droomstaat als een staat waarin ie

mand ziet wat er niet is, en niet ziet wat er wl is, ie

'Precies,' beaam ik, 'Ik heb het inderdaad bij het ver

mand die zijn ogen dicht heeft en zich een voorstelling

keerde eind.. Spiritualiteit heeft inderdaad een ander

maakt van de werkelijkheid in plaats van dat hij zijn

doel. En dat is niet de waarheid vinden of ontwaken uit

ogen open heeft en de werkelijkheid observeert. Als je je

begoocheling. Juist het tegenovergestelde!'

ogen dicht hebt ben je gedwongen om in een constant

'H?'

bij elkaar gefantaseerde schijnwerkelijkheid te leven.'

'Ik ben het met je eens,' zeg ik.

'De droomwereld,' zegt hij.

'Dat klinkt niet erg overtuigend,' zegt hij. 'Ik denk

dat het allemaal veel ingewikkelder ligt dan jij.. .
248

'

'De niet-lucide droomwereld,' repliceer ik. 'Ik be

woon dezelfde droomwereld als jij, maar in die droom249

wereld ben ik lucide. Degenen die dat niet zijn, leven

categorisch van de hand. Het is het slijk waar de mens

achter gesloten ogen in een gefantaseerde wereld, een

heid zich in wentelt en waar oprechte zoekers zich verre

gefantaseerde werkelijkheid. Die bij elkaar gefantaseer

van zouden moeten houden.'

de geloofsstructuur heeft van zichzelf geen enkele sta

Bob schudt zijn hoofd, alsof ik het gewoon niet

biliteit, dus moet er steeds emotioneel in genvesteerd

snap, maar ik snap het maar al te goed. Ik begrijp waar

worden. Het meest uitgesproken zien we dit bij het fun

om hij hier is, bij mij, juist nu. Ik begreep het al bin

damentalisme, van welke geloofstichting dan ook - die

nen de paar minuten toen ik hem voor het eerst zag. Ik

geloofssystemen zijn nog het minst stabiel en vragen dus

weet waarom hij hier is, van mij uit bekeken tenminste.

ook de meeste emotionele investering - maar het geldt

Ik praat nogal heftig op hem in, niet omdat ik door

natuurlijk voor iedereen die niet ontwaakt is.'

zijn verdediging heen wil breken, maar omdat ik die

'Dat is nieuw voor me,' zegt Bob een beetje zuur.

wil observeren. Het is juist Bobs ondoordringbaarheid

'Nee, dat is niet waar,' antwoord ik. 'Bijna iedereen

die ik te zien krijg, die ten gunste van mij zichtbaar

die het heeft over ontwaken en verlichting heeft het tot

wordt gemaakt, ten gunste van het boek. Bob zal waar

op zekere hoogte over de ogen openen, maar dat heeft

schijnlijk de laatste in spiritualiteit en new age gente

niets te maken met het realiseren van de waarheid. Dit

resseerde figuur zijn met wie ik mijn tijd doorbreng.

is waar alle mystieke leraren en dichters het in feite over

Ik moet nog naar Virginia voor Bretts herdenkingsbij

hebben. Ze hebben een glimp opgevangen van de gen

eenkomst, maar daar zal zich zo'n gelegenheid als hier

tegreerde staat, een vleugje helderheid ervaren, en dat

met Bob zeker niet voordoen. Dit is mijn laatste kans

is voor hen dan iets buitengewoons. In werkelijkheid

om Maya van zo dichtbij en persoonlijk aan het werk

echter zou het doodnormaal moeten zijn. Het is alleen

te zien; om te zien hoe behendig ze elke poging om

maar buitengewoon omdat we er zo van zijn afgesne

langs of door haar heen te komen blokkeert, afweert,

den.'

ontwijkt, en absorbeert; hoe ze elke aanpak, wat ik ook

'Jij wijst heel die verscheidenheid aan spirituele mo

probeer, om tot Bob door te dringen moeiteloos weet

tivaties en ambities van de hand,' zegt Bob. 'Jij brengt

te dwarsbomen; hoe gemakkelijk ze iets klaarspeelt wat

deze hele kwestie terug

zo onmogelijk lijkt. Bob weet dit. Ik heb het hem vanaf

tot.. .'

'Ja,' beaam ik. Ik wijs spirituele ambities binnen de

het moment dat ik het zelf zag ook allemaal verteld.

droomtoestand waarin iedereen in slaap is, van de hand:

Hij is niet beledigd en hij heeft ook niet het gevoel dat

doelstellingen die de kwaliteit van het leven verbeteren

ik hem wil betuttelen of op hem neerkijk. Zelf zal hij

zoals geluk, vrede, gezondheid, voorspoed enzovoorts.

niet krijgen waar hij op hoopte- iets wat met zijn boek

En, om nog een stapje verder te gaan, ook verlossing en

heeft te maken, maar wat niet op mijn weg ligt om te

een eeuwigdurend leven. Allemaal hebzucht, ijdelheid

geven- maar wel weet ik zeker dat hij zal krijgen wat

en ego, allemaal terug te voeren op angst. Ja, dat wijs ik

hij moet krijgen.

250

251

'Ik heb honderden, misschien wel duizenden spirituele

mensen ontmoet, Jed, mensen van de meest uiteenlo
pende richtingen en wegen en van hoog tot laag, van
beginnelingen tot beroemde meesters, en ik moet zeg
gen dat ik vind dat jij wel een heel negatief beeld schetst
van wie die mensen zijn en wat ze doen.. '
.

'Permanent Non-Duaal Bewustzijn, Menselijke Vol

wassenheid en Veranderde Bewustzijnstoestanden,' zeg
ik. 'Dat is waar we het mee moeten doen. Of het is een
van deze, of het is op de bodem

van

een hol je tijd zit

ten te verdoen en te wachten tot je doodgaat. Ik zeg dit

zonder er ook maar in het minst over te willen oordelen.
Jij denkt misschien dat ik spirituele mensen wil beledi
gen, dat ik een rotzak ben die rottige dingen zegt, maar
het enige wat mij echt interesseert is een beetje gezond

pen maken zelfs geen deel uit van onze spirituele woor
denschat. Alleen al om ze te kunnen bespreken heb ik
zelf een soort terminologie moeten bedenken: het Re
aliseren van de Waarheid, de Eerste Stap, de Droom
staat en de Ontwaakte Staat, Menselijke Kindertijd en
Menselijke Volwassenheid, de Gentegreerde Staat en de
Afgescheiden Staat. Dat zijn concepten die tot essentie
van de menselijke ontwikkeling behoren, maar waar
voor we zelfs geen woorden hebben.'
Het pleit voor Bob dat hij niet onmiddellijk tot de
tegenaanval over gaat. We hebben het er al eerder over
gehad dat ik niet probeer hem voor me in te nemen of
hem te overtuigen. Ik probeer alleen te zeggen wat ik
zie, en het is allemaal vriendelijk en hartelijk, en wat mij
betreft heel nuchter, bedoeld.

verstand en helderheid te brengen in het meest verwar

rende en ongrijpbare gebeuren uit de geschiedenis van
de mensheid. Wat mensen in concreto met hun eigen
levens doen valt buiten mijn beperkte belangstellings
sfeer. Voor zover ik weet doen spiritueel genteresseerde
mensen, wie of wat ze ook aanhangen en in welk sta
dium ze zich ook bevinden, echt niet meer dan hun ver
schansing in stand houden of versterken, en misschien
nog een beetje experimenteren met veranderde bewust
zijnstoestanden die niet gevaarlijk zijn. Ok, misschien
is er iets wat ik niet weet, en als dat

zo

is zal ik heel

dankbaar zijn om dat te horen, maar wat ik wel weet is

dat maar heel weinig spirituele mensen hun banden met
het ego doorsnijden en een dood-wedergeboorte proces
ondergaan dat nodig is om de overgang naar Menselijke
Volwassenheid te maken. En praktisch niemand wordt
werkelijk wakker uit de begoocheling. Deze onderwer252

Ik wijs op het boek dat op het tafeltje tussen ons in

ligt.
'Heb jij 1984 gelezen?'
'Vroeger op de middelbare school, als ik me goed
herinner.'
'Ik heb er heel erg van genoten. Orwells oorspronke
lijke titel luidde The last man in Europe, maar de uitge
ver had hem gevraagd die te veranderen. Hij koos 1984
natuurlijk Ik vind dat hij zijn oorspronkelijke titel ge
woon had moeten inkorten tot The last man. Herinner
je je Nieuwspraak nog?'
'Ja,' zegt hij, 'ze lieten de taal inkrimpen. Ze kwamen
steeds met nieuwe edities van het woordenboek waarin
steeds minder woorden stonden.'
253

'Dubbelplusgoed,' zeg ik. 'Weet je nog waarom?'

'Voor de mensheid is het nu 1984, en dat zal het waar

'Waarom ze Nieuwspraak hadden? Eh, nee, ik kan

schijnlijk altijd blijven. De werkelijke boodschap die

me niet herinneren dat er een speciale reden voor was,

we uit Orwells boek kunnen halen heeft niets te ma

behalve algemene controle en onderdrukking.'

ken met zoiets banaals als politieke onderdrukking of

'Ze ruimden concepten uit de weg,' zeg ik. 'Ze na

de uitholling van onze persoonlijke rechten, maar met

men de mensen niet hun vrijheid af, ze namen het idee

het terugbrengen van het waarnemingsvermogen van de

van vrijheid weg. Uiteindelijk was alleen al de gedachte

mens tot een heel smal blikveld, zoals bij lastdieren met

aan vrijheid onmogelijk omdat er geen woord voor be

oogkleppen op, waardoor we ons niet meer bewust zijn

stond.'

van alternatieven en we niets anders meer kennen dan

ons langzaam en doelloos voortslepen naar ons eigen

Hij snapt het niet helemaal.

'Wat wil je nou zeggen? Dat we op weg zijn naar een
of andere vorm van spiritueel totalitarisme?'
'Nee, helemaal niet. Als dat zo zou zijn, dan zouden

graf. 1984 is niet een mogelijkheid in de toekomst, het

is een hedendaags feit.'
Ik pak het boek en lees een alinea uit het aanhangsel.

we het kunnen zien aankomen, als een zwarte wolk die

over de aarde rolt. Wat ik wil zeggen is dat die er al is.

Het doel van Nieuwspraak was niet alleen om te

De heerschappij van Grote Broer is zo stevig verankerd

voorzien in een middel waarmee het wereldbeeld en

dat er in het denken van de mensen geen alternatieven

de mentale gewoonten, kenmerkend voor de aan

grondig afge

hangers van Engsoc, uitgedrukt konden worden,

schaft, het is zo totaal afwezig in ons collectieve wereld

maar ook om alle andere denkwijzen onmogelijk te

beeld dat het, letterlijk, ondenkbaar is. In de praktijk

maken. Het was de bedoeling dat, als Nieuwspraak

meer zijn. Het concept van vrijheid is

zo

bestaat er geen mogelijkheid tot menselijke ontplooi

eenmaal voorgoed was aangenomen en Oudspraak

ing, omdat die niet bestaat in theorie. Zoiets als een

vergeten was, een ketterse gedachte - dat wil zeggen

chte radicaal of revolutionair bestaat gewoon niet. Er

een gedachte die afweek van de principes van Engsoc

is geen opstand, geen rebellie. Misschien dat er hier en

-letterlijk ondenkbaar zou worden, tenminste voor

daar een groepje samenzweerders is, maar niets wat ook

zover gedachten van woorden afhingen.

maar enigszins Maya's aandacht kan trekken. Niemand

is genteresseerd in vrijheid, alles is veilig in risicoloze,

'We leven in de duistere middeleeuwen, Bob. Jij ziet

ego-bevestigende banen geleid: carrire en gezin, religie

het niet, maar ik wel. Jij denkt dat ik iets heel ergs zeg,

en spiritualiteit, hobby's en verslavingen. Vrijheid is heel

maar het is het allerbeste nieuws dat ik maar kan geven.

doeltreffend uit ons bestaan weggewerkt. Het idee be

We kunnen ophouden met alsmaar een positieve draai

staat niet meer. Het spel is uit.'

'Dat klinkt behoorlijk deprimerend.'
254

aan onze omstandigheden te geven en in plaats daarvan

ze werkelijk veranderen, ze radicaal verbeteren, ze veel
255

beter maken dan alles wat er in onze sprookjes, onze

spelen zoals het is, niet zoals het hem verteld is of zoals

mythologische verhalen en ons middeleeuwse bijgeloof

hij zou willen dat het is. Je eigen weg gaan en de grenzen

wordt beschreven.'

aftasten van wat het betekent een bewust wezen in een

Bob kijkt naar me alsof het allemaal mijn schuld is.

Ik zucht.

bewust universum te zijn valt inderdaad binnen de mo

gelijkheden van het individu. Iedere groep van twee of

'Je denkt misschien dat ik tegen de menselijke spiri

meer personen verlegt, juist door het feit dat ze samen

tualiteit ben, Bob, dat ik beweer dat het geen erg doel

zijn, per definitie de aandacht naar buiten en is dus al

treffend pad naar vrijheid is.'

bij voorbaat lamgelegd, maar iemand die alleen is kan

'Maar dat zeg je toch ook?'

'Nee, ik zeg dat

doen wat hij wil en altijd doorgaan.'

niets met elkaar te maken heb

'Ik ben helemaal voor een individuele aanpak,' zegt

ben. Spiritualiteit is een door de staat gesanctioneerde

Bob sportief, 'maar je kunt de bijdragen van iedereen die

ze

onderneming. Niets daarvan, noch het boeddhisme,

ons is voorgegaan toch niet ontkennen. Het zijn immers

soefisme, new age gedoe, hindoesme, de kabbala of wat

de grote meesters en hun geschriften, vanaf de oudheid

dan ook vormt een bedreiging voor de status quo. Hun

tot aan de moderne tijd, aan wie we onze inzichten te

praktijken leiden niet tot vooruitgang. Ik zeg niet dat

danken hebben en aan wie we dan ook verplicht zijn.. .'

ze het niet goed doen, wat jij blijkbaar denkt, maar dat

'Wetenschap is ook maar een geloofssysteem, een

vooruitgang buiten hun gezichtsveld en hun missie valt.

fundamentalistisch geloofssysteem bovendien. Inzicht

Godsdienst en spiritualiteit zoals we die altijd hebben

in wat dan ook is van geen enkel belang als het niet

gekend zijn van geen enkel praktisch nut. Iemand die

wordt omgezet in actie; in verandering, in echte voor

het leven en zijn eigen relatie met het universum wil on

uitgang. Anders is het alleen maar de zoveelste vorm

derzoeken moet zijn hart verharden, zijn geest scherpen

van vluchtgedrag. Omdat we onze povere verlichtings

en zijn eigen weg gaan. En wat hij zal ontdekken, wan

momentjes aanzien voor het volle zonlicht, is onze

neer hij de hele rotzooi hier achter zich heeft gelaten, is

ontevredenheid niet voldoende explosief en zelfver

dat de mensen dan wel uit de bomen zijn geklommen,

nietigend van aard om een breuk te kunnen forceren.

maar hun eerste stap nog moeten zetten.'

Pas wanneer we alles waarin we mentaal en emotioneel

'Nou, de evolutie kan wel duizenden jaren duren...'

verstrikt zijn geraakt beginnen weg te hakken, kun

'Dat denk ik niet, Bob, niet dit soort evolutie. Mijn

nen we omhoog stijgen en doorbreken naar het volle

ervaring is dat deze evolutie niet de soort, maar het in

licht van het ontwaakt zijn. En pas als we dat hebben

dividu betreft. Ik heb het niet over wat mensen samen

gedaan kunnen we inzien in wat voor een koude en

kunnen bewerkstelligen, maar wat n persoon alleen

ellendige duisternis de mensheid verkeert. Dit is een

kan bewerkstelligen, dat wil zeggen iemand die serieus

persoonlijke revolutie, het is een spirituele oorlogvoe

is en bereid is een nieuw begin te maken en het spel te

ring. Bij alles waar we het over hebben gehad is dit het

256

257

enige wat ertoe doet, en mij lijkt het juist helemaal

ring zouden helemaal niet baanbrekend of omhullend

niet deprimerend.'

moeten zijn, maar totaal overbodig, want iedereen zou

over dit soort onderwerpen moeten praten en schrijven.
Ons denken zou helemaal in beslag genomen moeten
worden door menselijke ontwikkeling en ons menselijk

In de loop van de vele uren die Bob en ik samen hebben

potentieel, en niet door al die onbenulligheden waar we

doorgebracht wordt het steeds duidelijker dat hij mij

nu ons hoofd mee volstoppen. Met deze onderwerpen

als een soort spelbreker ziet, alsof ik maar een saaie piet

zouden de mensen net zo vertrouwd moeten zijn als met

ben omdat ik geen grappig hoedje opzet en meezing

hun moedertaal. In het onderwijs zou Menselijke Vol

met de wereldgemeenschap van spirituele pretmakers,

wassenheid net zo'n belangrijk vak moeten zijn als de

alsof ik een pessimistische mopperkont ben die alleen

drie vakken van Mortimer Adler: lezen, schrijven en re

maar de donkere kant van alles ziet en denkt dat er geen

kenen. We zouden allemaal de overgang naar menselijke

hoop is voor de mensheid. De waarheid is echter dat ik

volwassenheid aan het begin van onze tienertijd moeten

waarschijnlijk de meest optimistisch gestemde persoon

maken, een overgang die een feestelijke gebeurtenis zou

aangaande de mensheid ben die er is. Mijn optimisme

zijn in plaats van een persoonlijke holocaust wanneer

is realistisch en pragmatisch; het is een optimisme dat

hij zo laat plaatsvindt. Daarmee zou het realiseren van

gebaseerd is op gezond verstand, op directe ervaring en

de waarheid nog niet iets zijn wat iedereen zou nastre

op resultaten die gemakkelijk zijn na te gaan, niet op re

ven, maar mensen die een eerlijke relatie met het leven

ligieuze sprookjes, op bovennatuurlijke krachten en op

hebben zouden best mogen weten wat het is.

new age marketing campagnes. Als ik negatief overkom,

Een Jed McKenna zou helemaal niet nodig moeten

dan is dat omdat ik weet wat ons potentieel is. Als ik

zijn. Niets van wat ik te zeggen heb zou gezegd moeten

geen respect lijk te hebben voor onze grote denkers en

worden, laat staan dat het verrassend zou zijn. Waar het

spirituele leiders, dan komt dat omdat ik hen niet zie

hier werkelijk om gaat is niet dat ik mijn tijd zo ver

als bevrijders, maar als argeloze samenzweerders in een

vooruit ben, maar dat de mensheid zo ver achterloopt.

misdaad tegen de mensheid, een misdaad die bestaat uit

We mogen onszelf dan wel steeds vertellen hoe geweldig

onderdrukking en spirituele castratie.

we zijn, hoe flink en heldhaftig we zijn, maar dat maakt

juist deel uit van het ziektebeeld van onze slaapstoornis.
We kunnen, om maar steeds te bewijzen wat voor on
verschrokken onderzoekers van het onbekende we zijn,

ledereen zou vertrouwd moeten zijn met de termen die

wel blijven rondsnuffelen in de ruimte, op de bodem

ik gedwongen was te bedenken, en nog vele andere. Boe

van de zee en in laboratoria, maar dat is symptomatisch

ken zoals Spirituele verlichting? Incorrect en Oorlogvoe-

voor hetzelfde ziektebeeld. Elke onderneming die op de

258

259

buitenwereld is gericht wordt zonder uitzondering be

we allemaal willen horen, en degenen die deze leugen

schouwd als nobel en belangrijk, want we zitten allemaal

het overtuigends weten te brengen zijn de leraren die

in dezelfde club en zo zijn nu eenmaal de regels. Zelfs

het meeste worden gerespecteerd en vereerd, en die de

verbitterde, elkaar bestrijdende groeperingen binnen de

meeste aanhangers hebben.

club zijn het hier gloeiend over eens. Hoe komt het dat

Een sprekend voorbeeld hiervan is de zeer geliefde

we praktisch nog net zo zijn als helemaal aan het begin

Ramana Maharshi. Zijn kernleer is, zoals Bob of wie

van onze opgetekende geschiedenis? Waarom verandert

dan ook van Ramana's fans je kan vertellen: 'Vraag je

onze uiterlijke omgeving terwijl ons innerlijk landschap

zelf: Wie ben ik?'

altijd maar hetzelfde blijft? Omdat dit de eerste regel is

Wat is daar mis mee?

van onze club:

Helemaal niets. Die leer is in feite volmaakt. Een

Altijd naar buiten. Nooit naar binnen.

complete spirituele leer in vijf woorden, zo volmaakt

Hieruit volgt onvermijdelijk dat iedereen die een

zelfs dat iedereen die dit advies werkelijk opvolgt, inder

leer, een doctrine of een filosofie aanhangt een lid van

daad ontwaakt.

de club is. ledere spirituele leraar die leerlingen toestaat

word je verlicht. Dat kan niet anders. Het enige waar

vragen te stellen en vervolgens antwoord geeft, is lid van

door zelfonderzoek niet kan werken is als je het niet

de club Allemaal

naar buiten en dus, zonder dat hij het

Vraagjezelf Wie ben ik? Als je dat doet,

doet. Dat is een heel belangrijk punt, dus ik zeg het nog

zelf in de gaten heeft- maar daardoor des te verrader

eens: Het enige waardoor zelfonderzoek -

lijker- een instrument van onwetendheid. De wereld is

Wie ben ik? - niet uitloopt op verlichting is als je het

vol spirituele en religieuze leraren die gerespecteerd wor

niet doet.

Vraag jezelf

den en geliefd zijn. Mensen stellen vragen en zij geven

'Dus,' vraag ik aan Bob, wiens boek is opgedragen

antwoorden. Vraag en antwoord, vraag en antwoord,

aan Ramana, 'waarom zijn al die duizenden leerlingen

alsmaar door; praten, praten en nog eens praten. Het is

en volgelingen van Ramana die hem zo vereren, niet

eerder spirituele therapie dan spirituele oorlogvoering,

ontwaakt? Dat is toch een redelijk vraag, of niet soms?'

maar alle vragen, hoe oprecht of diep gevoeld dan ook,

'Ik denk niet dat het redelijk is om ervan uit te gaan

komen allemaal op hetzelfde neer:

Naar buiten?, en alle

dat.. .' begint hij.

antwoorden, hoe diepzinnig of wijs ook, zijn allemaal

'Je hoeft je niet te verdedigen hoor,' zeg ik, 'ik ben

hetzelfde, namelijkja!De onderliggende vraag is altijd:

het met Ramana eens. Zelfonderzoek is een bom, dat

Ga ik, door vragen te stellen en te proberen de antwoorden

te begrijpen, vooruit? En het onderliggende antwoord is
altijd: ja, terwijl je hier zit te praten of te lezen ga je er
gens naar toe. Dit is vooruitgang. Wes gerust. je gaat voor
uit, zelfs heel goed vooruit. Dit is de flagrante leugen die

zeg ik ook altijd. Daar ga ik helemaal met Ramana in

,
mee.

260

'Maar je zegt ook... wat zeg je ook alweer?'

'Dat Ramans vermogen om verlichte wezens te pro
duceren praktisch nul was.'
261

'0, nou dat is moeilijk te .. .'

'Terwijl hij zo op het eerste gezicht honderd procent

succes

had moeten hebben. Vind je ook niet?'

eind, een jaar of twee duun,' zeg ik, zijn poging om via
een achterdeur naar buiten re glippen afkappend. 'Het
gaat er niet om dat je een vraag kunt beantwoorden of

'Weet ik niet, ik neem aan...'

een openbaring krijgt of diep nadenkt over iets. Het

'Wat zien wij dan over het hoofd? Waarom klopt er

komt neer op het verpulveren -steen voor steen -van

iets niet? Wat begrijpen we hier niet?'

Ik werp een snelle blik op Bob terwijl hij over het

een enorme berg van onwetendheid. Begrijp je dat?'

Hij ziet dat die achterdeur op slot zit.

probleem zit na te denken. Hij is zichtbaar gergerd en

'Jazeker, ok. Ja.'

heeft, naar ik veilig mag aannemen, last van spirituele

'Dus je hebt niet echt zelfonderzoek gedaan?'

dissonantie. Hij is er zeker van dat Ramana een groot

Het duurt even voordat hij antwoord geeft.

man was, een groot leraar, een heilige en een wijze, wat

'Nou, ik dacht dar ik het wel heb gedaan, daar ga ik

dat volgens hem ook allemaal mag zijn. Dat is zijn in

tenminste van uit. Ergens dacht ik dat ik, door Rama

nerlijke overtuiging. Maar uiteindelijk moet ook hij,

ua's leer te volgen, door erover te lezen en te proberen de

na vijftien verwijderde alines geharrewar over Rama

gesprekken en de boeken die over hem zijn geschreven

nis succespercentage, toegeven dat dit wel heel erg laag

te begrijpen, dit deed. Ik geloof dat ik dacht dat het hele

is. Dat is de uiterlijke werkelijkheid, een werkelijkheid

gebeuren op zich een soort proces, een soort zelfonder

waar hij niet langer omheen kan.

zoek, was. Ik dacht dat als je je met Ramana Maharshi

'Ze doen het niet?' zegt hij op vragende toon.

bezighield het dit was war je deed. Dat je zelfonderzoek

'Ze doen wat niet?'

deed alleen al door re leren wat hij onderwees.'

'Ramana's volgelingen... doen helemaal geen zelfon

derzoek?'

Waarmee Bobs innerlijke twaalfjarige is onthuld.

Dat zo'n intelligente, talentvolle, gedistingeerd uitzien

'Ja,' beaam ik, 'als we de situatie juist hebben verwoord

de vent moet meemaken dat er van zijn bedenksels geen

-zelfonderzoek resulteert in ontwaken en Ramans vol

spaan meer heel blijft, als een kind dat door zijn leraar

gelingen ontwaken niet - dan is dit de enige conclusie

betrapt is op spieken.

die we kunnen trekken. Maar als zelfonderzoek is wat hij

'In tegenstelling tot een specifiek proces?' vraag ik.

leert, waarom doen zijn leerlingen het dan niet?'

'Nee, er was ook een soort proces. Ik deed zoiets als

'Ik denk gewoon niet dat...' begint hij, sropr dan, en

introspectie, nou ja, af en toe. Dan vroeg ik mezelf bij

begint weer opnieuw. 'Ik ben het daar niet mee eens, ik

voorbeeld: 'Wie ervaart dit? Wie heeft nu dit gesprek

bedoel, ik heb het zelf gedaan, weet je. Ik heb zelfonder

met Jed? Wie ligt er nu te zonnen op deze mooie dag?"

zoek gedaan.. .

'

Het verbaast me niets om te horen wat voor slappe

'Met een serieus zelfonderzoek is een ongelofelijk

en vruchteloze methode van zelfonderzoek Bob toepast:

pijnlijk en intens proces gemoeid dat, van begin tot

getuige zijn op een vriendelijke manier die alles bij het

262

263

oude laat. Ik geloof niet dat ik, als ik dit gesprek zou

Zelfonderzoek is niet Ramans kernleer. Dat is Maya

voeren met een willekeurig aantal Ramana-aanhangers,

die balletje-balletje speelt, en wij zijn de sukkels die

dezelfde antwoorden zou krijgen, maar wat ik wel geloof

vol verlangen in de rij staan om ons te laten oplichten.

is-dat niemand ontwaakt zou zijn. En ook al zouden ze

Maar zoals iedere oplichter en zwendelaar weet: een eer

die pretentie niet hebben, toch zouden de meesten, zo

lijk man laat zich nooit bedotten. Ramans werkelijke

niet allemaal, beweren dat ze in elk geval vooruitgang in

kernleer was, als je de moeite neemt om het gordijn weg

die richting boekten.

te trekken en goed te kijken, Naar Buiten. Bij een echt

Ramana Maharshi en zijn zelfonderzoek geeft ons

een helder voorbeeld van dit verschijnsel, maar nu we
weten wat we zoeken kunnen we nog een stapje verder

proces zijn er geen vragen en antwoorden, geen kennis

en leer, er is alleen gaan en niet gaan.

Naar binnen.

gaan en ons afVragen hoe het dan zit met andere spiri
tuele zoekers. Waarom leidt het allemaal nergens toe?
Omdat ze zich hebben wijsgemaakt dat het wel dege
lijke ergens toe leidt. Waarom? Omdat hun spirituele

Het boek 1984 speelt zich af in Oceani

meesters en leraren hen dat vertellen. En waarom doen

(door Thomas Pynchon scherpzinnig 'koans van een al\vij

die spirituele meesters en leraren dat?

waar

de slogan

kende vorm van zen' genoemd) luidt: 'Oorlog is vrede, vrij

Voor de show.

heid is slavernij en onwetendheid is kracht'. Oceani wordt

We kiezen zelf onze leraren. We krijgen wat we wen

geregeerd door vier ministeries met namen die 'in het op

sen. We willen een behaaglijke, aaneengesloten slaap

zettelijk omkeren van de feiten van een soort schaamteloos

toestand en dromen over spirituele vooruitgang, en dat

heid blijk geven'. In het Ministerie van Liefde vinden alle

is dus wat we krijgen. Als het enige wat Ramana ooit

martelingen en hersenspoelingen plaats. Het Ministerie van

had gezegd: Vraag jezelf, Wie ben ik? was geweest, als

Vrede voert een oorlog zonder einde. Het Ministerie van

dat zijn antwoord was geweest op elke vraag die hij had

Welvaart heeft de opdracht de goederen- en voedselvoor

gekregen, dan zou hij een volmaakte leraar met een vol

ziening aan banden te leggen. Het Ministerie van Waarheid

maakte leer zijn geweest, maar niemand zou ooit van

draagt zorg voor het verspreiden van leugens en propa

hem hebben gehoord en wij zouden het nu niet over

ganda. Als we deze schaamteloze manier van namen geven

hem hebben gehad. We kennen hem vanwege de talloze

doortrekken, dan zien we dezelfde omkering bij ons eigen

vragen die de mensen hem hebben gesteld en de talloze

Ministerie van Ontwaken: de spirituele supermarkt, waar

antwoorden die hij heeft gegeven, maar in feite werd er

alle wijzen, leraren, filosofen en wetenschappers te vinden

altijd maar n vraag gesteld: naar buiten? En elk am

zijn die zich uitsloven om precies dat te doen wat onze eigen

woord dat hij gaf was altijd precies hetzelfde:

Grote Broer, Maya wil dat ze doen:

ja!
264

Zorgen dat iedereen diep in slaap blijft.

265

Doodgewone superkrachten
Bidden is geen zinloos tijdverdrijfvoor oude vrouwen. Met een
juist begrip ervan en correct toegepast is bidden het krachtigste
actiemiddel dat er is.
Mahatma Gandhi

n dit boek leg ik veel nadruk op de dagelijkse wer

kelijkheid van iemand die wakker is in de droom

staat; de Lucide Dromer die in staat is - niet af en toe,

maar permanent- om de werkelijkheid waarin hij leeft
vorm te geven op een manier die Niet-Lucide Dromers
beschouwen als iets uit een fantasy-verhaal. Vanuit een
algemeen gerespecteerd standpunt gezien zal het daar
ook zeker op lijken, maar voor algemeen gerespecteerde
standpunten hebben we hier geen tijd. Als ik het respect
van anderen nodig zou hebben, zo heb ik me lang gele
den gerealiseerd, dan zou ik geen respect hebben voor
mezelf. Als we iets willen bereiken of willen begrijpen,
moeten we de behoefte aan respect opzij schuiven, want
dit getuigt alleen maar van angst.
Als we kijken naar de invloed van onzichtbare krach
ten op ons dagelijkse leven- bij de aanschaf van een huis
of een hond, een motorongeluk op het juiste moment,
het schrijven van een boek, kortom de manier waarop
de dingen nu eenmaal gaan, - dan is het belangrijkste
267

daarvan dat het geen wonderbaarlijke krachten zijn waar

ken naar de zee. Afgaande op deze patronen weet ik

slechts een enkeling over beschikt, maar natuurlijke ver

wat er gaat gebeuren en, net zo belangrijk, wat niet. Ik

mogens waar iedereen recht op heeft. Het zijn krachten

wist niet dat de koop van dat eerste huis niet door zou

waar nogal mee gerommeld wordt door mensen in de

gaan, maar ik wist wel dat het deel uitmaakte van een

afgescheiden staat, mensen die niet kunnen kijken en er

groter proces dat mij nog omhuld zou worden. Geen

dus geen zicht op hebben en die er allerlei etiketten op

moment heb ik gedacht dat alles mij opeens tegenzat

plakken, maar alleen degenen die kunnen kijken vanuit

of dat het universum een kwaadwillige bedoeling had

een gentegreerd perspectief kunnen werkelijk over die

of zomaar wat deed. Toen opeens het huis van mijn

vermogens beschikken en ze ontwikkelen.

oudoom te koop werd aangeboden en ik tegen alle

Toen de koop van het huis in Ajijic, nadat ik de

verwachting in daarop in kon gaan, was ik niet over

koopsom bij elkaar had weten te schrapen, niet door

weldigd of stomverbaasd, maar meer als een kind dat

ging, was ik niet doodongelukkig of teleurgesteld. Ik

verrukt in zijn handjes klapt wanneer een goochelaar,

wist precies wat er aan de hand was, ook al had ik ab

na eerst de spanning te hebben opgebouwd, opeens

soluut geen idee. En toen het andere huis, al heel mijn

een pony tevoorschijn tovert.

leven mijn ideale huis, kort daarop beschikbaar kwam

De beste lessen leren we van al die kleine alledaagse

was ik niet van mijn stuk gebracht of verbaasd, ik was

gebeurtenissen, gebeurtenissen waarbij alles soepel

alleen maar blij en dankbaar. Toen Maya, mijn hond,

en moeiteloos verloopt, waarbij we minder doen en

opeens opdook zette ik niet blindelings alles op alles om

toch meer tot stand brengen, waarbij we ons prettig

haar te krijgen. Ik herkende haar onmiddellijk omdat ik

en tevreden voelen en een vast vertrouwen hebben dat

al maanden lang bezig was haar naar me toe te trekken.

nooit wordt beschaamd. Als er iets mis lijkt te gaan,

Het idee dat ik haar niet zou krijgen kwam zelfs niet bij

dan maakt dat steevast deel uit van een groter en beter

me op. Ik was dan ook helemaal niet verbaasd toen ik

geheel. Ik eet wanneer ik honger heb, slaap wanneer ik

hoorde dat haar eigenaren een nieuw tehuis voor haar

moe ben, ga wandelen wanneer ik zin heb om te wan

zochten.

delen, ontspan me, werk, doe een dutje of lees wan

Met dat soort verhalen zou ik wel eindeloos kun

neer ik daar zin in heb. Ik ben noch lui noch ijverig. Ik

nen doorgaan. Ik zou elke avond hele pagina's kunnen

doe nooit iets waar ik geen zin in heb en toch blijft er

volschrijven over patronen die alleen al de afgelopen

niets ongedaan. Als ik denk aan iets wat ik liever zou

dag in verschillende stadia van ontwikkeling zichtbaar

doen, dan doe ik het. Als ik een oprecht verlangen zou

waren geweest; over golven die net zichtbaar worden

krijgen om bijvoorbeeld de Mount Everest te beklim

als een deining in de verte; over golven die aanzwellen

men, dan zou alles wat daarvoor nodig zou zijn moei

en schuimkoppen vormen; over golven die op de kust

teloos en op het juiste moment voorhanden komen.

slaan, over het zand spoelen en zich weer terugtrek-

Als mijn verlangen om de Mount Everest te beklim-

268

269

men niet oprecht zou zijn, dan zou ik dat al snel door

sprookjespoeder. Dat is een grappige verklaring, maar

hebben en het hele idee laten vallen.

als je een vliegtuig in de lucht wilt houden, heb je een

Als dit alleen voor mij zou gelden, als ik op de een

realistischer begrip van de aerodynamica nodig.'

of andere manier bijzonder was, dan zou het niet het

'Ok,' zegt Karen, 'maar bidden is geen pure weten

vermelden waard zijn, maar het geldt niet alleen voor

schap, h? Je moet het op de een of andere manier toch

mij, maar voor iedereen. Het heeft te maken met wie

ook verdienen?'

en wat we hier in de droomstaat zijn. Met hoe dingen

'Ja,' zeg ik, 'op dezelfde manier als een vliegtuig het

echt werken en hoe ze kunnen werken als we onze ogen

moet verdienen om in de lucht te blijven. Als het de re

opendoen, kijken en meewerken.

gels gehoorzaamt, verdient het dat. Als het niet de regels

gehoorzaamt, valt het naar beneden. Instant karma. We
kunnen veel meer meedoen aan het scheppen van onze
werkelijkheid dan een woord als 'bidden' doet vermoe

Ik sta in het zand in Brett's manege. Een vrouw op de

den, maar dan moeten we wel de basisprincipes begrij

voorste rij die Karen heet steekt haar hand omhoog.

pen en ons daaraan aanpassen.'

'In je tweede boek zei je dat als we niet het verlangen

Iedereen is nu vol aandacht. Dit begint te klinken als

voelen om Menselijk Volwassen te worden, we daarvoor

de fontein van de eeuwige jeugd, de Kerstman en een

moeten bidden. Kun je iets meer vertellen over bidden?

winnend lot bij elkaar. Ze zien dat Brett een idyllisch

Hoe je dat moet doen? Hoe het werkt?'

leven leidt zonder stress, los van de wereld en omgeven

De anderen vallen haar bij. Het is een populair the

ma.

door schoonheid, rust en haar dieren waar ze dol op

is. Ze weten uit mijn boeken en van wat ik erover heb

'Natuurlijk kunnen we praten over bidden als je

verteld dat ik ook comfortabel leef, dat ik niet hoef te

dat wilt,' antwoord ik. 'Bidden is iets heel reels en het

knokken of ben opgezadeld met allerlei narigheid. Ze

werkt echt, maar het woord bidden zegt nogal weinig

kunnen zien dat we allebei goed leven, zonder uiterlijk

en is bovendien misleidend. Het is een afgescheiden,

vertoon; simpel, comfortabel, zonder poeha, en dat het

ogen-dicht-term voor een gentegreerd, ogen-open-pro

ons aan niets ontbreekt. Ze veronderstellen dat wij we

ces. Een manier om aan kinderen volwassen dingen uit

ten wat een kwalitatief goed leven is en hoe je je eigen

te leggen, bijvoorbeeld zeggen dat baby's door de ooi

omstandigheden kunt creren, en dat is ook zo. Ze ho

evaar worden gebracht. Dat is leuk en aardig totdat je

pen dat ze iets van ons kunnen opsteken waarmee ze

zelf volwassen bent en kinderen wilt krijgen, want tegen

hun eigen leven drastisch kunnen verbeteren, en ook

die rijd zul je toch echt wel beter moeten weten hoe

dat is waar.

de dingen werkelijk in elkaar zitten. Of een kind dat

'Begrijpen jullie waar ik het over heb?' vraag ik reto

zegt dat vliegtuigen in de lucht worden gehouden door

risch.' Het is niet alleen een kwestie van materialisatie.

270

271

Geluk of pech hebben, met de stroom meegaan of er

vinden. Mensen die leven onder omstandigheden die

tegenin gaan en dingen die voor of tegen je werken, dat

wij ver beneden de maat vinden. Mensen die vergezoch

is waar het om gaat. Het is geen onstabiel, willekeurig

te verhalen bedenken om processen te verklaren die ze

iets, het is een proces waarbij patronen zichtbaar zijn,

niet begrijpen. Mensen die in staat zouden zijn zich bo

patronen die we zelf kunnen zien en waar we mee om

ven deze omstandigheden uit te werken, maar dat niet

kunnen leren gaan. Als je de contouren ervan kunt be

doen. Is iedereen het hiermee eens?'

speuren, kunt voelen hoe ze met jou verband houden,

Niemand zegt iets.

kunt zien hoe en wanneer het werkt en wanneer niet en

'Dus ja, iemand die gevestigd is in de Gentegreerde

waarom, dan kun je ook beginnen met her proces naar

Staat zal de term 'spiritueel primitief ' zeker van toepas

je hand te zetten, het te observeren en te ontleden zodat

sing vinden op iedereen in de Afgescheiden Staat, en

je de werking ervan steeds beter leert begrijpen en het

naar mijn mening veel meer terecht dan wanneer wij

steeds vaker en beter weet toe te passen in je eigen leven.

hem gebruiken voor mensen die we in de National Ge

En zo ontmantel je ook je eigen egostructuur, want het

ographic zien staan.'

is het ego dat ons altijd in de weg staat, dat ons tegen

Er daalt een zware stilte over de groep.

de natuurlijke stroom der dingen in probeert te sturen.

'Hoe letterlijk worden wij verondersteld dit te ne

Klink ik al als een hippie?'

Gelach.

men?' vraagt Logan.

1\lles wat ik zeg moeten jullie zien als een uitnodi

'Geluk hebben is zoiets als bidden,' vertel ik hen, 'in

ging,' antwoord ik, 'een uitnodiging om deel re hebben

zoverre dat het een ogen-dicht verklaring is voor dingen

aan je eigen leven, om zelf de verantwoordelijkheid op

die zichtbaar en te begrijpen zijn als je je ogen open hebt,

je te nemen voor je eigen ontwikkeling in plaats van

zoals ooievaars en sprookjespoeder. Nog zo'n voorbeeld

die af te staan aan de kerk, aan priesters of aan goeroes.

is het lot. Het zijn termen die bijgelovige, primitieve

Dat zou geweldig nieuws voor jullie moeten zijn. Ja,

mensen gebruiken om dingen te verklaren waar ze nau

in vergelijking met jullie potentieel zijn jullie qua ont

welijks kijk op hebben en die ze niet begrijpen.'

wikkeling achtergebleven en spiritueel gezien primi

'Ho even!' roept een jongen die Logan heet op een

tief, maar dat hoeft niet! Wat dat primitief zijn aangaat

gespeeld verontwaardigde toon. 'Wil je daarmee zeggen

heb je je evolutie in eigen hand. Ik was zo, Brett was

dat wij primitievelingen zijn?'

zo, maar wij zagen dat het een vreselijk onwenselijke

Iedereen schiet in de lach.

toestand was en dus hebben we ons daaruit geknokt.

"Eigenlijk wel ja,' antwoord ik. Het gelach verstomt.

Dat is te doen hoor. Of we nu onze zinnen zetten op

'Ik bedoel, wat noemen jullie primitieve mensen? Men

spirituele groei, op verlichting, op het realiseren van de

sen die niet erg ontwikkeld zijn. Mensen met een geloof

waarheid of op volwassenheid, het begint allemaal op

dat wij waarschijnlijk naef, misschien zelfs potsierlijk

dezelfde manier. Ik bedoel, dat is toch waarom jullie

272

273

hier zijn, h? Om te groeien? Dingen te onderzoeken?

Te veranderen?'
Deze vraag is belangrijker dan ikzelf indertijd be
sefte.

waar je dat soort technieken helemaal niet meer nodig

hebt. Ik stem me af op duidelijk zichtbare krachten en
energien, dus alle andere navigatiemethodes en -tech
nieken, of het nu om horoscopen, beursoverzichten,
weerkaarten of wat dan ook gaat, zijn voor mij net zo
nutteloos als een blindengeleidehond. Ik hoef mij niet
te behelpen met hulpmiddelen voor blinden en slecht

'Maar hoe zit het dan met astrologie, numerologie en

zienden. Ik kan zelf wel zien. Dat kun jij trouwens ook.

tarot?' vraagt iemand, 'en al die andere technieken om

En daar gaat het hier om.'

dingen aan de weet te komen of voorspellingen re doen?

Hoe moeten we die plaatsen?'
'Goeie vraag,' zeg ik. 'Al die verschillende methodes
die ons kunnen helpen om erachter te komen wat en

We pauzeren even. Verschillende mensen komen naar

wanneer we iets moeren doen, zijn achterhaald en over

me roe om me te vertellen dat ze toch wel positief staan

bodig zodra we onze ogen open doen en zelf onze om

tegenover astrologie, tarot en dergelijke, maar voor mij

geving, en hoe we daarin te werk moeten gaan, kunnen

is het allemaal kinderspeelgoed dat we, als we opgroei

zien. Die drang om een zekere mate van controle re heb

en, moeren laten vallen. En dat is alles wat ik erover kan

ben komt rechtstreeks voort uit een veel te beperkt en

zeggen. Na twintig minuten neemt iedereen zijn plaats

op angst gebaseerd perspectief Het is symptomatisch

weer in en ontspint zich een discussie. Karen klaagt half

voor de Mgescheiden Staat waarin we altijd opereren

gekscherend dat

vanuit angst en wantrouwen, symptomatisch voor de

maar die nooit heeft gekregen, waarmee we weer terug

krampachtige manier waarop we het roer vasthouden

zijn bij ons hoofdthema.

ze

altijd bad voor een bepaalde auto

vanuit het idee dat ons denken, onze kleine hersenpan,

'Als je materialisatie ziet als een manier om te krijgen

de touwtjes in handen moet hebben. Het is symptoma

wat je wilt,' zeg ik, 'dan zit je al op het verkeerde spoor.

tisch voor het gevoel dat we ongewenste gasren zijn in

In werkelijkheid is het veel meer een proces waarbij alles

een vijandige wereld waarin we ons moeten wapenen

zich vlekkeloos ontplooit. Je kunt het niet verbeteren,

willen we kunnen overleven en gedijen. Zodra we in de

alleen maar hinderen. De enige manier waarop je kunt

Gentegreerde Staat terecht komen en daarmee enigs

zorgen dat het beter werkt is als je je ego erbuiten laat.

zins vertrouwd zijn geraakt zijn al dat soort gevoelens

Zodra je je eigen meningen en overtuigingen tussenbei

verdwenen. Voorspeltechnieken kunnen heel handig

de laat komen begint het al aan kracht te verliezen. Zelfs

zijn in de Mgescheiden Staat, maar je hebt er veel meer

je ideen over tijd en ruimte, over oorzaak en gevolg of

aan om je weg te leren vinden in de Gentegreerde Staat

over dualisme kunnen het al in de weg zitten. Zodra je

274

275

alles war je gelooft naar voren schuift, breng je het hele

lijke deformaties een lijst kunnen maken die zo lang is

gebeuren terug naar je eigen niveau in plaats van dat je

als van hier tot aan de maan en terug, maar voor mij is

je ervoor open stelt. En aangezien dit proces ook nog

maar n ding corrupt en de kern van elke deformatie,

eens alles te maken heeft met bewust zijn, met wie en

en dat is het ego. Ook al zijn er talloze symptomen, er

wat en waar we zijn, is een steeds beter begrip ervan sy

is maar n oorzaak.'

noniem met daadwerkelijke vooruitgang en groei. Het

is een en hetzelfde, begrijp je?'
Een heleboel aarzelende knikjes. Brett wil ook iets
zeggen.

Ze stopt even om dit goed tot iedereen te laten door

dringen en gaat dan verder met haar nevencommen
taar.
'Nou, ik weet wel wat jullie hier allemaal zitten te

'Ik hoop dat jullie allemaal goed luisteren!' roept ze

denken. Jullie denken dat Mr. McKenna een geweldig

vanaf haar stoel. 'Dit is geen new age foefje of een of

geheim gaat verklappen. Jullie denken een luizenleventje

ander reclamespotje laat op de avond waarin meisjes in

te kunnen gaan leiden als jullie die speciale kennis heb

bikini een Ferrari staan te wassen voor de deur van een

ben gekregen waarmee je speciale krachten krijgt, en in

villa, dingen die je zo kunt krijgen door, heel gemakke

zekere zin is dat ook zo, maar niet om er een sportauto

lijk, een lening af te sluiten.'

of het lijf van een supermodel mee te krijgen. Hij heeft

Ze staat op, loopt naar voren en komt naast me

staan.

het over hetzelfde als waar wij hier altijd over praten,
het enige wat het waard is om over te praten, namelijk

'We leven in een corrupte wereld,' zegt ze zo krach

dat gemene, walgelijke, weerzinwekkende rot ego. Jullie

tig als ze kan. 'Er is maar n kwaadwillige kracht in

zullen allemaal die magie willen gebruiken voor jullie

het universum, en dat zijn wij. Het is niet zo dat we

eigen leven. Dat is prima en op kleine schaal zal dat ook

slechte mensen zijn; we zijn alleen niet volgroeid, en

best wellukken denk ik, maar als jullie met dit nieuwe

wat je dan krijgt is een deformatie. Weten jullie allemaal

blinkende stukje speelgoed willen gaan spelen, doe het

wat ik hiermee bedoel? Net als bij die Chinese prinses

dat voor iets waar je echt wat aan hebt. Gebruik het

sen die hun voeten lieten inbinden zodat ze heel klein

om al die lagen bepantsering en bepakking, al die troep

bleven in plaats van dar ze hun normale lengte kregen.

die je overal met je meesleept en waar je je eigen naam

Die voeren zijn gedeformeerd, maar de oorzaak van die

op hebt geplakt, van je af te schudden. Durf in je blote

voeten is de corruptie waar ik het net over had. Priesters

kont te staan. Ruim heel die klerezooi op zodat je je

die kinderen lastig vallen is een deformatie. Politici en

leven uit de eerste hand kunt leven in plaats van het bij

ondernemingen die het openbaar vertrouwen schenden

elkaar te prutsen op basis van kletspraat en speculatie,

is een deformatie. leder van ons, ook al hebben we nooit

zoals je nu doet. Verlang daar naar, bid ervoor, materia

iets verkeerd gedaan, is net zo gedeformeerd als de erg

liseer het, vraag het aan de tandenfee, maar gebruik de

ste lui die je je kunt voorstellen. Je zou van alle mense-

dingen die Mr. McKenna jullie vertelt om te zorgen dat

276

277

je als de bliksem ontwaakt zodat, als je leven voorbij is

en je er op terugkijkt, je kunt zeggen dat je echt hebt
geleefd en er niet doorheen hebt geslapen zoals nu.'
Brett gaat weer zitten.

loslaten, maar nu zeg je ook dat we het roer moeten

beetpakken en ons leven in eigen hand moeten ne,
men.
'Goed dat je het zegt,' merk ik op, 'inderdaad moet je
je leven in eigen hand nemen, maar dat betekent maar
n ding: het loslaten. Onvoorwaardelijke overgave.
Dat is iets wat je welbewust en met opzet moet doen.

Ik ga verder bij waar ik was gebleven.

Zonder overgave bereik je nooit Menselijke Volwassen

'Wat ik bedoel met materialisatie is dat het een puur

heid en zonder overgave ga je nooit vooruit. Dat het een

creatief proces is waarbij oprechte verlangens werkelijk

dubbele boodschap is komt omdat je leven verliezen om

heid worden. Wanneer je begrijpt wat oprechte verlan

het te vinden per definitie paradoxaal is.'

gens zijn, dan gaat de vervulling ervan vanzelf.'

'En met werkelijkheid bedoel je... ?' vraagt Sean, een
man van een jaar of dertig.
'Ik bedoel de consensuele, dualistische werkelijk
heid. We hebben het hier over de droomstaat, niet over
waarheid.'
'En die sluiten elkaar uit?'
'Ja, inderdaad,' zeg ik, 'aangezien waarheid bestaat en
onwaarheid niet.'
'0'
, zegt sean terug, 'ok')
e.
'Dit heeft allemaal niets te maken met waarheid, maar
met iets wat je rechtens toekomt. Het gaat erom dat
je

begrijpt wat jouw plaats is in het universum. We hebben

het over het feit dat je met het universum waarin jij je
bevindt kunt doen en laten wat je wilt. Als je het als een
droom ziet, dan is waar wij over praten zoiets als lucide

dromen waarbij je je droom schept zoals je zelf wilt, in

tegenstelling tot non-lucide dromen die gevormd worde
n
door gebeurtenissen, de omgeving enzovoorts.'
'Dit klink als een dubbele boodschap,' zegt een wat
oudere man, 'aan de ene kant heb je het over het roer
278

'Het is allemaal zo verwarrend,' zegt Karen, die met

haar vraag over bidden deze hele discussie aan het rollen
heeft gebracht. 'Wat zou het fijn zijn als je alleen maar
op een knop hoefde te drukken of een pil hoefde in te
nemen om het allemaal te snappen.'
Iedereen lacht meevoelend.
'Hoe ingewikkeld en lastig het ook allemaal lijkt,'
antwoord ik, 'ik verzeker je dat er maar n ding is waar
je je best voor moet doen, en dat is de overgang naar
Menselijke Volwassenheid. Daar begint het leven pas.
De rest doet er niet toe. Een minder doel of een troost
prijs is er niet. Hoeveel kennis, begrip of spirituele erva
ringen je ook hebt, dat is allemaal van geen enkel belang
zolang je nog vastzit in de Mgescheiden Staat. Zo simpel
is het. Je hebt maar n doel, en dat is zorgen dat je van
de Mgescheiden Staat terecht komt in de Gentegreerde
Staat, te sterven aan het vlees en geboren worden in de
geest. Dat is de knop die je moet indrukken.'
Stilte terwijl ik iets drink.
'Maar hoe doen we dat dan?' vraagt Karen. 'Echt,
bedoel ik?'
279

Die vraag krijgt veel bijval. Ze willen allemaal een ver

Ik zou veel scherper kunnen zijn over het zelfbedrog

andering in hun leven teweegbrengen, tenminste, dat is

dat deze lui plegen door hier naarroe te komen, maar

de rol die ze spelen. Misschien dat een van de dertig hier

eigenlijk wil ik helemaal niet scherp zijn. Ik heb geen

aanwezigen in de komende tien jaar inderdaad van rich

behoefte om fel te worden of de confrontatie aan te

ting verandert, maar die kans is erg klein. Ze begrijpen

gaan, maar als het over de Gentegreerde Staat gaat, voel

de aard van hun gevangenschap niet, noch het feit dat

ik wel een zekere noodzaak. De noodzaak om mensen

ze tevreden zijn met waar ze zijn, dus is de kans om het

wakker te schudden, om ze uit hun verdoofde toestand

niet alleen bij praten te laten, erg klein.

te schoppen, om ze met hun neus op hun bespottelijke

'Open jullie ogen,' antwoord ik, 'dat is de oplossing.

ideen en overruigingen te drukken. Ik denk altijd dat

Kijk eerlijk naar het leven; zie helder hoe het zit, dan

dit moet lukken, maar ik weet dat het nooit gebeurt.

volgt de rest vanzelf. Alles volgt automatisch zodra je

Logan neemt het woord en red me van mezelf.

helder kunt zien.'

'Daar ben ik het niet mee eens,' zegt hij opgewon

Ze staren me aan zonder iets te zeggen.

den. 'Ik vind dat we door hierheen te komen iets doen

'Maar hoezo zijn wij dan niet eerlijk?' vraagt Logan

wat best wel gaaf is. Hieruit blijkt dat we weten dat we

op een nogal scherpe toon die me wel bevalt. Terwijl ik

vastzitten in die rottoestand waar jij en Brett het over

op en neer loop denk ik na over zijn vraag. Er zijn veel

hebben, dar we weten dat we bewusteloos zijn of gevan

antwoorden mogelijk, maar het meest voor de hand lig

gen zijn of wat dan ook, en dus komen we hier naartoe

gende antwoord is waarschijnlijk ook her meest onthul

om elkaar te ontmoeten, alsof het een geheime samen

lend.

zwering is! We komen hierheen om de wereld een poe

'Door hier naartoe te komen,' zeg ik. 'Wat we al

pie te laren ruiken.

lemaal doen door naar hier, naar deze bijeenkomsten te

Logans jeugdige enthousiasme werkt aanstekelijk.

komen is in wezen oneerlijk. We zeggen tegen onszelf

Iedereen lacht en een paar mensen klappen. Zelfs Brerr

dar we hier naartoe komen omdat het deel uitmaakt van

moet glimlachen.

ons spirituele groeiproces, of omdat we nieuwe ideen

'Dat is heel leuk om re geloven,' zeg ik als iedereen

willen opdoen of positieve veranderingen in ons leven

weer rustig is, 'soms geloof ik het bijna zelf, maar de

willen, maar is dat ook zo? In werkelijkheid willen men

werkelijkheid is heel andere koek. Als je het realistisch

sen helemaal niet veranderen, en degenen die dat wel

bekijkt, dan is wat we hier in feite aan het doen zijn

willen gaan niet naar bijeenkomsten, luisteren niet naar

niet radicaler dan door een tijdschrift bladeren of win

mensen die over verandering praten en lezen geen boe

kelen.'

ken of

zo.

Die gaan over tot actie. Die nemen de wapens

op en zorgen dat er iets gebeurt. Die bewegen zich niet

van her ene deel van de kudde naar het andere.'
280

Er klinkt afkeurend gemompel.

'Dit is geen geheime bijeenkomst en we zijn geen
opstandelingen die een complot beramen om een sme281

rige dictator ten val te brengen. Dit hier is een tande

kracht van de aarde te ontsnappen. Hoe zou dat soort ex

loos complot, zoiets als een ontsnappingsclub in een

plosieve kracht in jouw leven eruit zien? Wat zou ervoor

gevangenis. Wat hier gebeurt: bij elkaar komen en dis

nodig zijn om die te laten ontbranden? Wat zou een ge

cussiren, wordt immers gesanctioneerd. We doen dit

beurtenis met zoveel kracht in gang kunnen zetten? Niet

met de volledige goedkeuring van het regime waar we

liefde. Niet sereniteit of medeleven. Geen mooie verhaal

tegen samenspannen. Alle boeken, tijdschriften en bij

tjes over eeuwig leven of een hemelse verblijfPlaats.'

eenkomsten van de ontsnappingsclub worden door de

gevangenis zelf draaiend gehouden. 'Waar er twee of

Ik pauzeer even om daarna snel over re stappen op

een andere vergelijking.

meer in mijn naam verenigd zijn,' zegt Maya, 'daar ben

'In de gevangenis van de menselijke Kindertijd leven

ik in hun midden.' Er zijn helemaal geen geheime bij

we niet echt. Zolang je dat niet begrijpt, zolang je dat

eenkomsten, er is geen samenzwering, niemand wordt

niet zelf ziet, ben je onmogelijk in staat om voldoende

ten val gebracht. Er is maar n ontsnapping mogelijk,

mentale vastbeslotenheid en emotionele intensiteit op te

en dat is een ontsnapping in je eentje, helemaal alleen,

brengen die nodig zijn om je levensomstandigheden te

het zwarte gat in.'

veranderen. We geloven graag dat het erom gaat dat we

'Het zwarte gat in?' vraagt Logan.

spiritueler worden en meer mededogen krijgen, maar

'Je moet je begeven in de duisternis die je je hele

dat is iets wat ze de gevangenen alleen maar vertellen

leven lang hebt vermeden en ontkend. Je moet zover

om ze opgewekt en ongevaarlijk bezig te laten zijn. Er

komen dat je nog liever deze duisternis betreedt dan

is maar n doel mogelijk: sterven om opnieuw geboren

doorgaan met haar te vermijden. Hier naartoe komen

te worden, en om dat voor elkaar te krijgen raad ik je

is de zoveelste poging om dit geloofWaardig te blijven

aan om spirituele autolyse te gebruiken als techniek om

weigeren. Ik geef toe dat het niet eerlijk is, het is veel

helder te leren denken en je gedachten vrij te maken van

te hoog gegrepen. Je had hier doorheen moeten gaan

je zelfbeperkende overtuigingen die als dikke wolken

toen je twaalf was, maar hoe had je dat kunnen weren?

om je heen hangen. Pak het mentaal aan met behulp

Inmiddels is je situatie nog veel erger geworden en kun

van spirituele autolyse en emotioneel met behulp van

je er niet meer omheen.'

bidden. Bid voor doelgerichtheid. Bid voor een oprecht

'Sorry hoor,' zegt Logan, 'maar dar zie ik niet zo.'

'Ja,' zeg ik met mijn hoofd knikkend, 'dat bedoel ik
dus.'
'Oh,' zegt hij.

verlangen. Bid om beter te kunnen bidden.'

'Of anders?' vraagt Logan.
Ik haal mijn schouders op.
'Of dit,' zeg ik, terwijl ik een handgebaar maak om

'Denk je eens in wat een enorme explosieve kracht een

het leven aan te duiden zoals ze dat kennen, maar dit

spaceshuttle nodig heeft om van de grond te komen, de

vinden ze eigenlijk helemaal niet zo slecht, dus kunnen

hoeveelheid ruwe energie die nodig is om aan de zwaarte-

ze een echte verandering wel vergeten.

282

283

'zelf' nooit onderworpen aan een kritisch en nauwkeu

rig onderzoek. We accepteren gewoon dat we zijn wals
We hebben onze ogen wijd open en we zien de werke
lijkheid glashelder. Dit is zo zonneklaar dat het boven
elke twijfel verheven is. Maar het is ook onwaar. Ons
zicht wordt zo belemmerd door de mentale en emotio
nele rommel en rotzooi van het egostische ik, dat, wat
wij de naakte werkelijkheid noemen, niet meer is dan
een zwak schijnsel, nauwelijks zichtbaar vanachter onze
stevig gesloten oogleden die net genoeg licht naar bin
nen laten om ons innerlijke droomlandschap te kunnen
zien. Het is volledig te wijten aan onze overtuiging dat
onze ogen open zijn, dat de spirituele zoektocht al vanaf
het begin gedoemd is om te mislukken, en dat zoveel
mensen die denken dat ze goed opschieten of al klaar
zijn, in werkelijkheid er nooit aan zijn begonnen. Hoe

we denken dat we zijn, en dat de werkelijkheid is zoals

we denken dat ze is, en dat is ons vertrekpunt. We ac
cepteren deze feiten als zeker en vaststaand en van daar
uit gaan we verder. Aldus is de oerfout van waaruit alle
andere voortkomen al begaan, ronder dat er een kans is
dat we dit inzien en verbeteren. Al onze opmerkzaam
heid, onderscheidingsvermogen en intelligentie is naar
buiten gericht en afgekeerd van het zelf, en niet naar
binnen, tegen het zelf gericht. In de woorden van de
filmische versie van Plato's allegorie van de grot, The
Matrix: wat voor groei en ontwikkeling zou er mogelijk

zijn als we nooit ontdekken dat we in een glazen doods

kist leven waar de 'werkelijkheid' als muzak naar binnen
wordt gepompt?

standvastig we ook zijn in onze toewijding, of hoe vast

beraden we ons doel willen bereiken, hoeveel kennis we
vergaren of hoe wijs we ook worden, hoeveel ontberin
gen we ook doorstaan of wat voor offers we ook brengen,
wat voor heilige teksten we aanhangen of welke goden
we zoet proberen te houden, het is allemaal slechts een
wanhopige poging om het enige achterwege te laten wat
een verschil zou uitmaken, namelijk zelf onze verant
woording nemen en zelf nadenken. Al vanaf het eerste
moment waarop we met onze zoektocht beginnen zijn
we ons doel al voorbijgeschoten, en elke stap brengt ons
er verder vandaan.
Bij de zoektocht naar God, naar betekenis, naar ho
ger bewustzijn, naar goddelijke eenheid, naar gelukza
ligheid, naar verlossing, of naar welke andere spirituele
staart waar we achterheen zitten dan ook, wordt het
284

285

De kracht van bidden

Heel die vreselijke ongrijpbaarheid van de verschijnselen,
Heel die onzekerheid- dat we uiteindelijk toch op een
dwaalspoor zijn gebracht, dat vertrouwen en hoop uiteindelijk
toch alleen maar speculaties zijn, dat een identiteit die verder
reikt dan het grafalleen maar een mooie fabel blijkt te zijn.
Misschien zijn de dingen die ik waarneem - de dieren,
planten, mensen, heuvels, de schitterende, stromende wateren,
de luchten bij dag en bij nacht- de kleuren, stoffen, vormen misschien (ofeigenlijk wel zeker) zijn dit alleen maar
verschijningen, en is dat wat echt is nog onbekend
(Hoe vaak schieten ze niet uit zichzelfte voorschijn,
alsofze me in de war willen brengen en me bespotten!
Hoe vaak denk ik niet dat ik, noch wie dan ook,
ook maar iets van hen afWeet.)
Walt Whitman

et loont zeker de moeite om te kijken war bidden

nu eigenlijk is. Bij bidden gaat de theorie over in

de praktijk. Het is iets waarmee alle mensen in deze ma

nege, los van alle andere dingen, mee gexperimenteerd
hebben. Ze hebben allemaal wel eens hartstochtelijk ge
beden en nagedacht in hoeverre het effect heeft gehad.
ledereen heeft er op de een of andere manier een diepe,
persoonlijke ervaring mee. Kennis over hoe het werkt
287

hebben ze voor geen cent, en vermoedelijk gaan ze er

'Om te beginnen wekt het woord 'gebed' de associatie

van uit dat die ook niet voorhanden is, maar dat is ze

dat het een handeling is waarbij het ene wezen een ver

wel. Alles wat werkt, werkt op een bepaalde manier, en

zoek richt tot een ander wezen: een klein mannetje dat

bidden werkt.

iets vraagt aan een grote, als een boer die een koning

Wat ze niet weten is dat het bij bidden er niet om

smeekt om een broodkorst. Deze algemene veronder

gaat om de regels te veranderen, maar om ermee in

stelling- dat wij zwakke en hulpeloze kinderen zijn in

harmonie te komen. Het gaat er niet om dat je wilt

het huis van Grote Pappie, heeft zijn sporen nagelaten

dat de dingen anders zijn dan ze zijn, maar dat je sa

in het denken van heel veel mensen. Het is heel erg te

menvloeit met hoe ze zich ontplooien. Het gaat niet

kenend voor de Menselijke Kindertijd. Duidelijk?'

om een wonderbaarlijke gebeurtenis die je maar een

Heel veel onzekere knikjes.

keer in je leven overkomt, maar om het wonderbaar

'Goed. Een andere misleidende bijbetekenis van bid

lijke van elke seconde. Door met onze ogen dicht te

den is dat je misschien wel, maar misschien ook niet

leven ontbreekt het ons niet alleen aan visie, maar

zult krijgen waar je om hebt gevraagd. Dit houdt weer

ook aan perspectief. We begrijpen onze relatie met

verband met het idee dat je het waard moet zijn, alsof

onze omgeving niet, of met wat dan ook wat deel

je alleen maar zult krijgen waar je om bidt als je het

uitmaakt van onze omgeving. We denken dat dingen

verdient, alsof Grote Pappie eerst tevreden over je moet

van ons zijn die dat helemaal niet zijn, dat alles maar

zijn voordat hij je beloont, alsof er ergens een persoon

blijft voortbestaan, wat niet het geval is, en dat din

of instantie zetelt voor wie je gebed per definitie een

gen waar zijn die dat helemaal niet zijn. We knakken

smeekbede of een onderhandelingsstrategie is. Dit is

onze vingers en we denken: 'Natuurlijk functioneert

wat er schuilgaat achter offers brengen, geld geven aan

mijn hand. Het is mijn hand. Hij doet wat ik zeg.'

de kerk en andere activiteiten waarmee we proberen

Maar zelfs in zo'n schijnbaar eenvoudige observatie

Grote Pappie voor ons in te nemen.'

ligt een wereld aan misinformatie verborgen.

Ik zie blikken van herkenning.

'Ik zou graag even wat nader willen ingaan op wat

'En daar komt bij dat het resultaat bij bidden altijd

er mis is met het woord bidden,' ga ik verder. 'Niet met

tegenvalt,' ga ik verder, 'waarmee ik bedoel dat, ook al

wat er mis is met het feitelijke proces, maar met wat

worden je gebeden verhoord, het meestal niet in pro

wij denken dat bidden is en zoals dat wordt uitgedrukt

portie is met wat je hebt gevraagd. Vergelijk dit eens

in het woord zelf. Misschien dat we bidden een beetje

met materialisatie die je doet als je je ogen open hebt,

kunnen demysdficeren, de mystieke mist die er omheen

waarbij normaal gesproken je stoutste verwachtingen

hangt kunnen wegnemen en het meer gaan zien als een

worden overtroffen.'

natuurlijk en betrouwbaar proces. Is dat ok?'

Zo te zien wel.
288

Er klinkt onderdrukt gegrinnik en geknik, want ze

kennen allemaal de kreet vraag-en-u-zal gegeven-war289

den, wat in de praktijk erop neerkomt dat als je heel heel

'En dat brengt ons bij het belangrijkste verschil tussen

erg om iets vraagt, het enige wat je krijgt een 'nou-ja

bidden en materialiseren. Bidden is altijd op iets speci

wie-weet-misschien' is.

aals gericht. Je wilt iets, dus vraag je er om. Een puist

'Een ander aspect van bidden is dat het vaak wordt ge

die moet verdwijnen, goed nieuws van de dokter, dat

zien als een laatste redmiddel. Als alle normale middelen

je kind tien vingers en tien teentjes mag hebben. Maar

hebben gefaald wenden we ons in wanhoop tot bidden.

manifestatie is niet op iets speciaals gericht. Het gaat er

Bijvoorbeeld bij een puist die komt opzetten als je

niet alleen om dat je krijgt wat je wilt hebben, het heeft

naar een schoolbal moet. Eerst probeer je gezonder te

te maken met alles wat je doet en hoe je dat doet, wie

eten, huidreinigers en make-up, maar als dat allemaal

je bent en hoe je je beweegt in de wereld. Het heeft te

niet helpt wend je je tot bidden.'

maken met het vormen van de droomstaat waarin je je

'Vraag,' spot Jeff, 'en de goede Heer zal het u geven.'

beweegt in een naadloze combinatie van het zelf en het

'Heel goed,' zeg ik, 'maar daaruit blijkt nog een ander

niet-zelf. Bij bidden wordt de grens tussen de dromer en

probleem met het woord 'bidden'. Het is onlosmakelijk

de droom opgeheven. Je materialiseert niet alleen een

verbonden met al onze religieuze bagage. Het enige wat

auto of nieuwe schoenen, je materialiseert jezelf, en van

je wilt is dat die puist verdwijnt voor de avond van het

daaruit volgt de rest moeiteloos en vanzelf. Jullie begrij

schoolbal, maar nou is daar Jezus, de zoon van God die

pen dus dat daarmee vergeleken bidden een heel min

een klote dood is gestorven voor jouw klote zonden en

conceptje is.'

met wie je al in geen jaren hebt gesproken, en die zou je

dan gaan opbellen om te zeuren over een puist.'
Gelach.

'Is materialisatie zoiets als synchroniciteit?' vraagt

Karen.
'Min of meer,' antwoord ik, maar synchroniciteit is

'In tegenstelling tot bidden is materialiseren het eer

ook weer zo'n vage term die we, net als bidden, gebrui

ste en enige redmiddel. Als we eenmaal begrijpen wat

ken om een verschijnsel aan te duiden waarvan we wel

het werkelijk is en hoe het werkt, wordt het automatisch

weten dat het bestaat, maar dat we niet begrijpen. Ik

de enige manier waarop we te werk gaan in de wereld;

geloof dat het Carl Jung is geweest die de term synchro

niet alleen om te krijgen wat we willen, maar ook om

niciteit heeft bedacht. Het voorbeeld dat altijd wordt

te weten wat en hoe iets te willen, wat we moeten doen

aangehaald is dat van Jung die met een patinte over

en waarom. In plaats van een wanhopige smeekbede om

een scarabee zit te praten en opeens verschijnt er een

iets te krijgen wordt materialiseren een manier om door

uiterst zeldzame kever aan de buitenkant van het raam.

het leven te gaan, een manier om samen te werken met

Dat is eigenlijk een heel goed voorbeeld van wat ik wil

het universum.'

vertellen, want daaruit blijkt hoe ongelofelijk flagrant

Ik loop heen en weer in het zand en laat de woorden

komen.
290

synchroniciteit moet zijn voordat we het verschijnsel

berhaupt opmerken. Meestal denken we bij synchro291

niciteit aan dit soort bizarre toevalligheden, maar als we

degenen die dat doen zijn er nog minder die het klaar

onze ogen open hadden zouden we zien dat synchro

spelen om zich nog noemenswaardig verder te ontwik

niciteit helemaal niet sporadisch voorkomt, maar dat

kelen. Er ligt altijd een soort spirituele gemakzucht op

het het basisprincipe is waarop energie werkt. Als jij een

de loer waardoor elke vooruitgang of verandering wordt

Egyptische kever die op je raam klopt nodig hebt om

tegengewerkt. Dat zit er heel diep ingebakken, en daar

iets te leren over synchroniciteit, dan is de les daarachter

om is een woord zoals verder ook zo belangrijk.'

niet dat je iets heel bijzonders hebt gezien, maar dat je te

blind bent om iets te zien wat doodnormaal is.'
'Maar hoe kan het nou dat iedereen zo blind is als jij
zegt?' vraagt Jeff, die naast Karen zit.
'Juist daarom,' geef ik ten antwoord, 'juist omdat ie
dereen dat is.'
'Maar wat moeten we dan doen om onze ogen te
openen?' vraagt Jan, een vrouw van in de vijftig met

'Maar heb jij dat dan wel gedaan?' vraagt Jan. 'Heb
jij je wel nog verder ontwikkeld na je overgang naar vol
wassenheid?'
'Dat heb ik, ja. Ik denk dat ik het equivalent ben van
een jonge volwassene. Nou ja, een jonge volwassene met
een sterretje dan, vanwege het verlichtingsaspect.'
'Dus jij bent een jonge volwassene?' vraagt Jan arg
wanend. 'En wat zijn wij dan? Nog maar kinderen?'

kortgeknipt grijs haar die op deze en andere avonden

'Niet echt kinderen,' zeg ik. 'Eerder zoiets als onge

verschillende opmerkingen heeft gemaakt die eerder

borenen, alsof jullie nog uit de moederschoot moeten

waren bedoeld om haar scepsis te uiten dan om ant

komen. Het leven begint pas als we geboren zijn in de

woorden te krijgen. 'Dat is toch een metafoor, neem

geest. Er is geen ontwikkeling mogelijk voordat dit heeft

ik aan?'

plaatsgevonden. Als ik zeg dat ik zoiets als een jonge

'Misschien,' zeg ik. 'Of misschien is dat het echte

volwassene ben, dan bedoel ik een jonge volwassene in

zien, en is wat we met onze fYBieke ogen doen de me

een wereld waarin we ons op een gezonde en normale

tafoor. We beginnen pas helder te zien op het moment

manier ontwikkelen. Een wereld waarin het leven een

dat we doorhebben dat we in slaap zijn; ingesponnen in

voortdurende ontdekkingsreis is naar meer groei, ont

de verstikkende draden van onze eigen emotionele ener

plooiing en begrip, en waarin iemand van vijfendertig

gie. Pas wanneer we werkelijk begrijpen dat we in slaap

duidelijk verder ontwikkeld is dan iemand van drien

zijn in de droomstaat, kunnen we serieus beginnen met

dertig, en niet alleen maar wat harder is geworden. In

te ontwaken, en dat doen we door al die verstikkende

zo'n wereld zouden woorden als bidden, geluk hebben,

draden uit de weg te ruimen. Dit is de overgang die we

materialisatie of synchroniciteit zelfs niet bestaan. Dat

in een gezonde maatschappij allemaal vanzelf en relatief

zijn woorden die geschikt zijn voor een ogen-dicht

gemakkelijk in onze vroege tienertijd zouden kunnen

wereld waarin de hoogste vorm van denken bestaat uit

maken. Maar in de wereld zoals we die kennen zijn er

quasimystiek giswerk gebaseerd op flinterdun bewijsma

maar weinig mensen die deze overgang maken, en van

teriaal zoals een kever op een raam, maar niet geschikt

292

293

voor een ogen-open-wereld en waarin alles zichtbaar en

dat ik er zelf ook in kan geloven. Het enige wat ik wil

gemakkelijk waarneembaar is.

is een intelligente discussie, zinvol commentaar en een

interessant gesprek, maar daar kan ze niets mee omdat
ze veel te vast zit in haar defensieve rol van de spirituele
kritische consument en dus niet naar buiten kan komen

Jan heeft de hele avond al kritisch maar zinloos com

om te spelen.

mentaar geleverd. Niets wat de moeite waard is, alleen

maar wat op achterdochtige toon geuite bedenkingen,
alsof ze te slim is om in al dat mooie gepraat van mij
te trappen. Achter haar arrogante laatdunkendheid gaat

We nemen een kwartiertje pauze. Brett en ik maken een

een soort spiritueel afweermechanisme schuil dat bij dit

ommetje en praten over ditjes en datjes. Als we terug

type bijeenkomsten niet ongebruikelijk is. Van haar uit

komen zit iedereen al rustig op zijn plaats. Ik kijk naar

gezien ben ik een handelaar in tweedehands auto's die

Brett die me weer naar voren duwt.

haar een kat in de zak probeert te verkopen. Ik ben de

'Hoe zou materialisatie werken bij een puist op de

verlopen politicus die haar haar kostbare stem probeert

avond van het schoolbal?' vraagt Brad, waar ze allemaal

te ontfutselen. Ik ben de op profijt beluste onderne

om moeten lachen.

ming die kankerverwekkende rotzooi levert. Ik ben de

'Goeie vraag,' zeg ik, 'maar het is geen vergelijking

zalvende televisiedominee die haar in de kudde probeert

van appels en peren, want de kern van deze discussie is

te drijven. Ik ben de gladde jongen die naast haar zit op

namelijk dat we het hier niet hebben over twee metho

een barkruk en die probeert haar het hoofd op hol te

des - manifestatie en bidden - maar over twee paradig

brengen. Op elk gebied in ons leven worden we gecon

ma's: afgescheiden en gentegreerd.'

fronteerd met de markt van vraag en aanbod, en spiri

tualiteit is daarop geen uitzondering.

'Ok,' zegt Brad, 'maar wat zou jij persoonlijk doen

als je op de avond van je schoolbal een puist had?'

Voor iemand als Jan ben ik alleen maar een van de

vele mededingers naar haar spirituele hart en, zal ze wel

Die vraag krijgt veel bijval. Ik werp een blik op het

publiek en zie Brett naar me grijnzen. Ik grijns terug.

veronderstellen, naar haar portemonnee. Ze denke dat

'Om te beginnen,' antwoord ik, 'zou ik, in plaats van

ze iets heeft wat ik wil, en daarin heeft ze gelijk, ook

te denken dat het verkeerd is dat ik die puist heb, er

al weet ze niet wat dat is en zou ze niet aarzelen het te

honderd procent zeker van zijn dat het ok is, en ik zou

geven als

het wel wist. Ik hoef haar hart niet, noch

me afvragen waarom ik hem had. Dus ik voel al meteen

haar geest of haar geld. Ik wil haar niet redden of haar

geen afgescheiden afwijzing, maar een gentegreerde ac

verlichting geven. Voor mij hoeft ze niet te geloven in

ceptatie. Misschien dat ik me een paar minuten zou af

het spiritueel hoogstaande personage dat ik neerzet

vragen of ik ergens iets fout had gedaan, of ik misschien

294

ze

zo-

295

even mijn bewustzijn had laten verslappen waardoor ik

wel de betekenis ervan niet onmiddellijk snappen, maar

die pukkel had gekregen op zo'n ongelegen moment,

iets wat zo merkwaardig is zou niet lang een mysterie

maar dat is eerder een kwestie van gewoonte; een der

blijven. Een verklaring zou zeker niet lang uitblijven.'

gelijke misser ligt niet voor de hand. Dan zou ik me

'Wat zou die dan kunnen zijn?'

ook nog afvragen of er iets was dat ik van die rare puist

'Dat scenario invullen gaat me hier een beetje te ver.

moest leren - echt leren, niet half-half of een beetje gis

Maar binnen een paar uur, of zeker binnen een paar

sen. Ik betwijfel of dit het geval zou zijn, maar je weet

dagen, zou iets wat aanvankelijk nogal vervelend leek

maar nooit. Ik zou wel alert blijven, want een puist on

een perfect stukje in een groter, elegant geheel blijken te

der deze omstandigheden zou zo uitzonderlijk zijn dat

zijn. Het zou allemaal perfect kloppen.'

er zeker iets achterzit wat ik nog niet kan zien.'

'Zou je niet proberen er iets aan te doen of hem te
camoufleren?' vraagt Brad.

'Maar soms is een pukkel gewoon een pukkel,' zegt

Brad filosofisch.
'Misschien in jouw wereld,' zeg ik, 'maar niet in de

'Dat zou ik waarschijnlijk doen, ja. Als ik in een situ

mijne. Net alsof er een walrus hier naar binnen zou krui

atie zou zijn waarop ik er op mijn voordeligst uit wilde

pen en als jij vroeg hoe dat kon, ik zou zeggen: 'Soms is

zien, dan zou ik net zo min blij zijn met een pukkel als

een walrus gewoon een walrus."

wie dan ook. Ik zou ook niet net doen alsof ik het prima

'Nou,' zegt Brad, 'als er hier nu een walrus naar bin

vond, ik heb niet de gewoonte me anders voor te doen

nen zou kruipen, dan zou daar zeker een of andere rati

dan ik ben. Ik speel mijn rol heel gewetensvol, of ik nu

onele verklaring voor zijn, toch?'

wel of niet elk detail ervan begrijp, en als ik in zo'n situ

'Dat is precies wat ik zeg,' beaam ik, 'we zouden er

atie zat zou mijn personage de pukkel willen verhelpen

zeker van zijn dat er een verklaring voor was, ook al had

of camoufleren.'

den we geen idee welke. En ook al zouden we die nooit

'Wat bedoel je met dat er iets achter zit wat je nog

niet ziet?' vraagt Karen.

kunnen achterhalen, zeggen dat een walrus gewoon een

walrus is zou totaal onacceptabel zijn om een dergelijke

'Dit is allemaal niet nieuw voor mij. Ik doe dit al heel

bizarre gebeurtenis te verklaren. Zo zou ik ook die puk

lang, zelfs nog voordat ik ontwaakt was. Het is inmid

kel niet afdoen als iets wat alleen maar heel bizar is, of

dels een ingebouwde functie van mijn wakende bewust

er maar van uitgaan dat het niet te begrijpen is omdat ik

zijn, niet iets waar ik eerst over moet nadenken voordat

het nog niet begreep. Dit soort halsstarrigheid en gebrek

ik het kan toepassen. In dit voorbeeld waarin ik een feest

aan venrouwen is heel erg typisch voor een afgescheiden

heb, een schoolbal waarvoor je je mooi moet aankleden

en egostische mentaliteit. Zelfs als ik het nooit volledig

en er goed uit wilt zien, waarvoor je afspraken maakt

zou begrijpen, dan nog zou ik er nooit van uitgaan dat

en speciale dingen regelt, zou een puist krijgen net zo

het maar een - ik weet zelfs niet hoe ik het moet noemen

subtiel zijn als een scheet in een parfumfles. Ik mag dan

-een willekeurige? chaotische? gebeurtenis zou zijn ge-

296

297

weest, een wantoestand. Een wantoestand? Er zijn geen

Dit lijken ze te accepteren. Ik zie de volgende vraag al

wantoestanden. Niets is willekeurig of chaotisch, er zijn

op me afkomen, nog voordat iemand op het idee komt

alleen maar dingen die je volledig hebt begrepen of niet.

haar te stellen.

Dit is niet wat ik geloof, zoals jullie vermoedelijk den

ken, dit is wat ik zie.'
'Zou je niet bidden of manifesteren dat je pukkel
weggaat?'

'Maar laten we eens verder kijken dan op het ba

nale niveau van een puist in je gezicht,' zeg ik. 'Als ik
vanavond vast zou komen te zitten in een auco die in
brand is gevlogen, dan nog zou ik niet denken dat ik in

'Nee, want daarmee zou ik aangeven dat ik het niet

een onacceptabele situatie terecht was gekomen. Tussen

goed vond, wat niet in mijn hoofd zou opkomen. Mis

vastzitten in een brandende auto en een puist hebben

schien zou ik het niet leuk vinden om een pukkel te

op de avond van een schoolbal is alleen maar een gra

hebben, en misschien zou ik ook proberen hem te ver

dueel verschil. En ook al zal ik het niet prettig vinden

bergen of er iets aan te doen, maar ik zou het niet zien

om levend te verbanden, en ook al zal ik het op dat

als iets verkeerds.'

moment niet begrijpen en er zeker tegen vechten, toch

Ongelovige blikken.

zou ik niet denken dat het universum een vergissing had

'En in het geval van dat schoolbal,' zeg ik, 'zouden

begaan of dar het niet de bedoeling was geweest dat ik in

mijn wensen al bij voorbaat duidelijk zijn. In een eer

die brandende auto vast was komen te zitten.'

der stadium zou ik al de wens hebben geuit dat het een

'Je zou er dus vrede mee hebben?'

mooie avond zou worden - dat alles op de best mo

Ik begrijp niet wat het is om geen vrede te hebben

gelijke manier zou verlopen, wat dat ook zou mogen

met war is. Dar is een idee waar ik absoluut niets mee

zijn- en vervolgens had ik die wens losgelaten. Ik zou

kan. In mijn paradigma komt het hele begrip niet voor.

er verder niet meer aan gedacht hebben. Ik zou niet in

Als ik in een brandende auto zat zou ik me doodonge

paniek mijn wensen hebben herzien vanwege een puist

lukkig voelen en ik zou onmiddellijk proberen er iets

die ik kreeg. Een dergelijk angstig gebrek aan vertrou

aan te doen, waarschijnlijk maken dat ik uit die auto

wen zou niet bij me opkomen. Dit is nier allemaal vaag

kwam en de vlammen doven, maar ik zou her niet an

voor me, het is juist heel specifiek en constant. Als het

ders kunnen zien dan juist.'

universum wil dat ik die puist krijg, dan ligt het voor

Ongelovige blikken.

de hand dat ik die ook wil. Misschien dat ik het op

'Wat ik maar niet goed kan uitleggen,' zeg ik, 'is

dat moment vervelend vind of het niet begrijp, maar ik

dat dit geen ander geloofssysteem is, maar een ander

weer wel dat het deel uitmaakt van iets wat ik nog niet

zijnsparadigma. Het is niet iets waar je jouw wereldbe

helemaal kan overzien en ik weet ook dat ik er gauw ge

schouwing op kunt aansluiten. Mijn overgave aan de

noeg achter zal komen. Iets wat zo merkwaardig is zou

volmaakte en onfeilbare wil van het universum - die ik

niet lang een mysterie blijven.'

niet zie als losstaand van mijzelf- is totaal. Dit is geen

298

299

geloofssysteem dat onder druk zou kunnen bezwijken.

Een geloofscrisis zou nooit mogelijk zijn want geloof
komt er helemaal niet aan te pas. Waar ik het over heb
is een heel andere zijnstoestand, net zo verschillend als

De beste van alle mog elijke werelden

wakker zijn van slapen, volwassenheid van de kindertijd

en geestelijke gezondheid van waanzin. We benaderen
spiritualiteit vanuit de verkeerde veronderstelling dat we
meer kennis, een beter begrip, een krachtiger geloof of
speciale ervaringen nodig hebben, maar dat is het alle
maal niet; het is een totaal andere zijnstoestand. Ik heb
deze relatie met het universum al meer dan twintig jaar

'Geloofjij, 'zei Candide, 'dat de mensen elkaar altijd hebben

uitgemoord zoals tegenwoordig, dat het altijd leugenaars zijn
geweest, en bedriegers, verraders, bandieten, idioten, dieven,
schoften, vreetzakken, zuiplappen, vrekken; jaloers, eerzuchtig
en bloeddorstig; lasteraars, schuinsmarcheerders, dweepzieken,
huichelaars en dwazen?'

zien functioneren met een feilloze perfectie. Ik kijk er

niet van buitenaf tegenaan, ik ben een medescheppende
partner. Het is geen relatie tussen twee verschillende

'Geloofjij, 'zei Martin, 'dat haviken, als ze duiven vonden, ze

ook altijd opaten?'

eenheden, het is een nieuw en ander type eenheid. Dit is

wat het betekent om in een ander paradigma te zijn. Dit

Ja, ongetwijfeld,'zei Candide.

is wat het betekent als ik zeg dat mijn werkelijkheid een

andere is dan die van jullie. En zo lang jullie me zitten
aan te staren alsof ik toch al niet goed snik ben kan ik
net zo goed de kers op de taart zetten. Als ik een pukkel

'Nou dan,'zei Martin, 'als het karakter van haviken altijd

zo

is geweest, waarom denk je dan dat mensen dat van hen,

veranderd zouden hebben?'

krijg op de avond van het schoolbal of in een brandende

auto terecht kom, dan is mijn antwoord nooit angst of

Voltaire, Candide

boosheid of teleurstelling of twijfel. Mijn antwoord is

altijd hetzelfde, namelijk dank je. Het is altijd dank je.'
Ongelovige blikken.

r zijn twee literaire observaties die ik hier wil aan

halen omdat ze

zo

vermakelijk en verhelderend zijn

voor wat ik wil zeggen. De eerste is Candide, het satiri

sche antwoord van Voltaire op de optimistische bewe
ring van Gottfried Lebniz dat 'alles voor het beste is
in deze wereld, de beste van alle mogelijke werelden.'
Deze bewering stamt uit de pseudofilosofische onder300

301

zoekstraditie, theodicee genoemd, die onze spirituele

het niet bij de theorie in het leslokaal te laten, maar het

dissonantie wil verzachten door ons geloof in een God

te wetsten aan de hand van de praktijk die bestaat uit

van liefde in overeenstemming te brengen met een we

een aaneenschakeling van ontberingen in een gruwelij

reld vol lijden en slechtheid.

ke, allesbehalve 'beste wereld.' Om dit optimisme uit te

Als filosofisch systeem deugt de theodicee niet omdat

testen worden de personages in het verhaal onderwor

ze uitgaat van een almachtige, alwetende en liefdadige

pen aan alle mogelijke door de natuur en door de mens

God en het kwaad daarmee in overeenstemming pro

veroorzaakte verschrikkingen en aan wat er verder nog

beert te brengen binnen deze vooropgezette uitgangs

mogelijk is aan ellende. Hun filosofie faalt jammerlijk.

punten. Daarom is ook alle filosofie pseudofilosofie

Aan het einde geeft zelfs de optimistische filosoof Dr.

en alle wetenschap pseudowetenschap, want als voor

Pangloss we dat, alhoewel hij nog steeds volhoudt dat

waarde van hun eigen bestaan accepteren ze de schijn

alles voor het beste gebeurt, hij het niet meer gelooft.

werkelijkheid van de droomstaat als de werkelijkheid,

In de woorden van de nog niet aan de praktijk on

en dus bouwen ze hun kennissystemen op een basis die

derworpen Dr. Pangloss, professor in de metafysico

helemaal geen basis is.

theologocosmo-goed-gelovigologie:

Net als de Boeddha was Candide opgegroeid in een

bevoorrechte omgeving waarin hij afgeschermd was van

'Het valt zonder meer aan te tonen,' zei hij, 'dat de

de boze buitenwereld, en net als de Boeddha gaat hij

dingen niet anders kunnen zijn dan ze zijn, want

toch naar buiten en ontdekt die buitenwereld zelf op

aangezien alles is geschapen met een doel, bestaat

een manier die zijn beschaafde wereldbeeld ineen doet

alles noodzakelijkerwijs voor het beste doel. Kijk

storten. Zowel Candide als de Boeddha worden gecon

maar: een neus is gevormd om een bril te dragen

fronteerd mee lijden en ontberingen, te wijten aan hun

-en daarom hebben we brillen. Benen zijn duidelijk

verkeerde manier van denken, maar uiteindelijk zullen

ontworpen voor kousen- en dus hebben we kou

ze allebei hun respectievelijke middenweg vinden.

sen. Stenen zijn gemaakt om uitgehouwen te worden

Candide is opgevoed in het geloof dat alles deel

en om kastelen mee te bouwen- en daarom heeft

uitmaakt van Gods plan en dat, of we het nu zien of

mijn genadige heer een magnifiek kasteel, want de

niet, alles wat gebeurt het beste is dat er kan gebeuren.

grootste baron in de provincie behoort ook het beste

Door verschrikkingen, onheil en lijden te interpreteren

gehuisvest zijn. Varkens zijn gemaakt om op te eten

als iets anders dan het beste wat er kan gebeuren, la

-en daarom eten we het hele jaar door varkens. Van

ten we simpelweg zien dat we onkundig zijn van het

daar dat het dom is van mensen om te beweren dat

feit dat God een grand design heeft waarover wij niet te

alles goed is, want wat ze moeten zeggen is dat alles

oordelen hebben. Het hoofdthema van Candide is het

altijd voor het beste is.'

belachelijk maken van dit onversneden optimisme door

302

303

Ondanks het feit dat de filosofie van Candide's leraar,

voelt hij vrees voor het moment dat hij er niet meer zal

Dr. Pangloss, getuigt van intellectuele hoererij en on

zijn? Waar bewaart de oceaan zijn hoop en ambities?

danks de gebrekkige redenering waar ze op steunt, is

Zijn spijt en rancune? Welk deel werkt de ene mense

toch aantoonbaar correct. Als we een algebrasom

lijke onderneming tegen, maar steunt weer een andere?

zouden maken waarbij we de gelijke en de tegenover

Hoe kan hij alles beoordelen? Hoe weet hij wat goed en

gestelde meningen tegen elkaar zouden afstrepen - alles

wat slecht is?

ze

wat goed is aan de ene kant en alles wat slecht is aan

Moeten we, aangezien we geen antwoorden op deze

de andere kant- dan is wat we uiteindelijk krijgen een

vragen hebben, dan maar concluderen dat de oceaan

egoloos en spiritueel loepzuiver resultaat: wat er ook ge

een onbezield, levenloos ding is zonder enige intelligen

beurt moet het beste zijn wat er zou kunnen gebeuren,

tie? Nee, natuurlijk niet. De oceaan is een levend, vitaal

want het is wat er inderdaad ook gebeurt. Het enige

en dynamisch systeem waar een en al intelligentie achter

criterium dat we uiteindelijk hebben om vast te stellen

zit. Elke seconde, dag in dag uit, voert hij een ongelofe

wat het beste is, is wat er gebeurt.

lijk ingewikkelde operatie uit die de hele wereld - van

Of, zoals Alexander Pope het

zo

treffend zegt: 'Wat

is, is goed.'

de ene tijdzone naar de andere - omspant, zonder ook

maar een moment te haperen. Deze pure intelligentie

De oceaan kan het idee van een oceaan nooit geweld

vind je overal, van sterrenstelsels tot subatomaire deel

aandoen. Als een idee en wat er werkelijk is met elkaar

tjes en in alles wat daartussen zit: in ieder insect, in ieder

botsten, dan is het idee fout. De oceaan kan nooit fout

mens, in elke gedachte, elk briesje, elk hemellichaam, in

zitten, want wat hij doet is wat hij is. Een tsunami die

elke dauwdrup en deurknop, in elk stofdeeltje en elke

hele dorpen wegvaagt is niet goed of slecht, hij heeft

seconde. 'Ik geloof dat een grasspriet niet minder is dan

gelijk noch ongelijk, hij is er gewoon.

het dagwerk van de sterren,' schreefWalt W hitman. 'Ik

Onze bestemming is niet waar we naar toe gaan, die

heb het geheim van de zee ontdekt toen ik mediteerde

is waar we zijn. Dit is een helder, natuurlijk en egoloos

over een dauwdruppel,' zei Kahlil Gibran. De oceaan

perspectief.Waar is het stukje oceaan dat zich rot voelt

is niet meer dan een oneindig klein deeltje van een on

over de tsunami die hele dorpen wegvaagt? Waar is het

eindig systeem waarin ook wij oneindig kleine deeltjes

denkende deel van de oceaan waar daden beoordeeld

zijn, en toch is geen enkel deel meer of minder dan een

worden en toekomstig gedrag wordt aangepast of veran

ander deel. Geen enkel deel staat op zichzelf, elk deel

derd? Waar wordt alles gepland en geregeld? Waar slaat

bevat het geheel. De oceaan is n geheel; deel uitmaken

de oceaan zijn herinneringen, zijn kennis, zijn geloof

van de oceaan betekent de oceaan te zijn. Tat Tvam Asi:

en zijn meningen op? Waar zit zijn gevoel waardoor

Dat zijt gij.

hij zich bewust is van zijn eigen grootsheid, kracht en

schoonheid? Waar voelt hij trots en schaamte? Waar
304

Dit is ook het egoloze perspectief van de Gente

greerde Staat.
305

Het universum is pure intelligentie, het is compleet, on

is dat juist- als ze dat doet. Juist en verkeerd, goed en

feilbaar, volmaakt. En wat is dan het verschil tussen de

slecht bestaan niet, er is alleen zijn en niet zijn.

oceaan, de sterren, de subatomaire wereld en jij?

Ego.
Alleen egogebonden wezens zijn in staat tot onvol

Wat is, is juist.

Alles is voor het beste in deze wereld, de beste van
alle mogelijke werelden.

maaktheid. Alleen wij, in onze afgescheiden toestand,

zijn in staat tot alles waartoe het universum niet in staat
is: vergissingen, waanzin, emotionaliteit, domheid,
waardering, liefde, haat, nieuwsgierigheid, ontzag, ar

De andere literaire observatie die ik hier wil aanhalen is

rogantie, zingeving, kunst, volkerenmoord, en een heel

uit 1984, waarin het verschil tussen een geloof en een

lange lijst met nog veel meer kwalificaties, waaronder de

paradigma naar voren wordt gebracht in de stelling van

belangrijkste voor wat we hier willen bereiken: ambitie.

de hoofdfiguur Winston Smith: 'Vrijheid is vrijheid om

We kunnen verder dan onszelf reiken, voorbij ons afge

te zeggen dat twee en twee vier is. Als dat wordt toege

scheiden, egogebonden ik. We kunnen onze eigen aard

kend, volgt de rest vanzelf.'

overstijgen. We kunnen ernaar streven de programme

Wat Winston later, in de loop van zijn de-/herpro

ring die ons aan banden legt kwijt te raken en terugstro

grammering in het Ministerie van Liefde zal leren, is dat

men in de gentegreerde toestand waarvan het ego ons

als er iets wordt toegestaan, het ook weer zo niet toege

kunstmatig scheidt.

staan kan worden en dat twee en twee eigenlijk vijf is, of

Natuurlijk is de egogebonden mensheid uiteindelijk

wat de partij ook zegt dat het is. Maar alleen die kleine

een subsysteem, net zoals de oceaan, de sterren en het

aanpassing in Winstan's geloofssysteem is voor zijn wel

gras, en wat van binnenuit gezien iets verkeerds lijkt te

doeners/boosdoeners niet voldoende. Zelfs zijn laatste

zijn, is van buitenaf gezien volmaakt. Wij zijn volmaakt

stukje eigenheid, zijn grootste waarheid in het diepst van

in onze onvolmaaktheid; onze onvolmaaktheid is met

zijn hart, waarvan hij absoluut zeker is dat ze het niet van

opzet zo ontworpen.

hem kunnen afpakken- zijn liefde voor Julia- kan, zoals

Als we onze zelfzuchtige behoefte opzij kunnen zet

ten om alsmaar elke daad, elk voornemen, elke gedachte

hij zal leren in kamer 101, in een of twee minuten van

hem afgenomen worden, zoals welk geloof dan ook.

en elk gevoel te beoordelen als juist of verkeerd, goed

Zo wordt de boeddha in W inston Smith gedood.

of slecht, positief of negatief, dan zullen we ontdekken

Met uitzondering van het subjectieve Ik Ben is alle

dat het enige criterium waarmee iets beoordeeld kan

kennis louter geloof, en alle geloven zijn louter kostuum

worden is of het wel of niet gebeurt. Als een ketter zijn

juwelen die je zo kunt afrukken en in de prullenbak

ketterij begaat, dan is dat juist- als hij dit doet- en als

smijten, als goedkope egoversierselen, wat ze tenslotte

de woedende menigte hem op de brandstapel gooit, dan

ook zijn. We hebben geen geloof, het geloof heeft ons.

306

307

Twee en twee is vier is net zo waar als twee en twee is

gelijk aan wat dan ook. Twee en twee is gelijk aan wat

vijf. De grootste waarheid in het diepst van ons hart is

we maar zeggen dat her gelijk aan is. Het kan gelijk zijn

niet meer waar dan het soort waarheid dat je een kind

aan verschillende dingen voor verschillende mensen op

of een verkeersagent wijsmaakt. Twee en twee is wat we

verschillende momenten om verschillende redenen. In

beweren dat het is. Dit is wat O'Brien, Winston Smiths

de slapende droomstaat kunnen jouw twee plus twee

redder/vervolger collectief solipsisme- of het tegendeel

is zeven zijn, en die van mij n. Misschien haren de

daarvan - noemt.

2+2=5s en de 2+2=3s elkaar en voeren ze al eeuwenlang

oorlog. Misschien zijn ze zich nauwelijks bewust van el

'Maar hoe kunnen jullie nou de materie beheersen?'

kaar of voeren ze een ongemakkelijk bondgenootschap

barstte Winston uit. 'Jullie beheersen zelfs het weer

tegen de 2+2=7s. Op dit moment behoort de wereld

niet of de wet van de zwaartekracht. En dan zijn er

toe aan de 2+2=4s, maar zoals 1984 ons helpt in te zien

nog ziekte, pijn, de dood ...'

kan dit zomaar veranderen. Zo is het leven in de niet

Met een handbeweging legde O'Brien hem het zwij

lucide droornstaat, waarin de waarheid willekeurig is en

gen op. 'Wij beheersen de materie omdat we de geest

de werkelijkheid alleen maar een 'ho-hopeloze gril'.*

beheersen. De werkelijkheid bevindt zich in de her

senpan. Beetje bij beetje zul je het gaan begrijpen,
Winston. Er is niets wat we niet kunnen. Onzicht
baar worden, levitatie, wat dan ook. Ik zou zo van
deze vloer kunnen opstijgen als een zeepbel, als ik
dar zou willen. Dat wil ik echter niet, want de Partij
wil dit niet. Je moet af van die negentiende-eeuwse
ideen over de wetten van de Natuur. Wt'j rnaken de
wetten van de Natuur.'
De waarheid is dat geen enkel geloof waar is, en als je
zegt dar elk geloof waar is, zet je de sluizen open en
zeg je dar alle geloven waar zijn. Geen onwaarheid is
meer of minder waar dan elke andere onwaarheid.
Als we lucide in de droomstaat zijn, dan zien we dar
twee en twee vier is, maar als we dat nier zijn gelden
dat soort restricties niet en is zelfs twee en twee is vier
ook maar een geloof. Wat dan ook plus wat dan ook is
308

*Uit een liedje in

neum

Polak en

1984. Nederlandse uitgave: Amsterdam, Athe

Gennep, 2008.

van

309

De driepoot van de begoocheling

Zijn geest gleed weg in de doolhofvan de dubbeldenkwereld.
Weten en niet weten, je bewust zijn dat iets volledig waar is
terwijlje zorgvuldig opgebouwde leugens vertelt; tegelijkertijd
twee meningen erop nahouden die elkaar tenietdoen, in de
wetenschap dat ze elkaar tegenspreken en ze toch allebei
geloven, de ene logische redenering tegen de andere gebruiken...
rgeten wat je behoorde te vergeten, en het dan weer uit je
geheugen halen wanneer dat weer nodig was, om het daarna
prompt weer opnieuw te vergeten; en vooral, datzelfde proces
toepassen op het proces zelf Dat was de subtiliteit ten top: je
bewust in een toestand van onbewustzijn brengen en je dan
opnieuw onbewust worden van de hypnose die je op jezelf
had toegepast. Zelfi om het woord 'dubbeldenken' te kunnen
begrijpen moest je dubbeldenken toepassen.
George Orwell, 1984

et is Bobs laatste dag in Mexico. Hij zit bij me aan

tafel en werpt een blik op een proefversie van zijn

boek dat tussen een van de stapels ligt, maar hij vraagt
niet of ik het al heb ingekeken. Dat heb ik inderdaad,
maar ik heb er niet veel tijd aan besteed. Ik heb nooit
veel tijd nodig om het ego te signaleren en het in te
schatten, zowel bij mensen zelf als bij alles wat ze doen.
Het kost me geen enkele moeite om in tien minuten
311

feilloos honderd boeken over het 'nieuwe denken' te

hij misschien beter zou kunnen heroverwegen, corrige

verdelen in een stapel 'weg ermee' en een stapel 'nog

ren of anders formuleren, maar na een paar bladzijden

nader te bekijken' (in acht minuten, als ik de afgewe

drong het tot me door dat het totaal zinloos was wat ik

zen boeken niet netjes op elkaar hoef te leggen). Vervol

deed. Ik nam de rest van het boek nog even snel door

gens splits ik in een paar minuten de 'nader te bekijken'

en legde het opzij.

boeken uit, waarna ik misschien twee of drie boeken

Alles bij elkaar genomen was het een slap aftreksel

overhoud die ik in hooguit een minuut nog door mijn

van de bekende goeroes, de bekende leringen, dezelfde

handen laat gaan. Daarvan is er misschien n - maar

afgetrapte idealen en platitudes. Volop hart en ziel, ge

hoogstwaarschijnlijk gn - de moeite waard.

lijkmoedigheid, kalmte, overal vrede en mededogen,

In Spirituele verlichting? vertelde ik dat als ik iemand

liefde en schoonheid, maar nergens een scherpzinnige

leerde kennen al heel snel, na een paar woorden, pre

of originele gedachte. Het bekende new age gezwam:

cies wist waar hij zich op spiritueel gebied bevond. Dat

een boek dat leest als een softe, mierzoete hap. Met an

is hetzelfde. Het vermogen om snel en juist dingen te

dere woorden, realiseerde ik me, Bob wil gewoon leraar

kunnen beoordelen, vooral gedrukt materiaal, had ik in

worden. Hij heeft er veel tijd in gestopt, hij heeft ge

mijn eigen proces al vroeg onder de knie, en daarom

leerd hoe het te brengen en nu wil hij hogerop.

vermeld ik het hier; iedereen die goed begrijpt wat ver

Het zit er dik in dat Bobs boek populair zal worden

lichting is kan dit namelijk ook. Ikzelf heb hier heel veel

en dat her hem in n klap in de gelederen van de succes

aan gehad. Daardoor hoefde ik geen tijd en energie te

volle, gerespecteerde spirituele schrijvers/leraren zal doen

verkwisten aan boeken en auteurs die ik met respect be

belanden. Het heeft alles wat daarvoor nodig is. Het is

hoorde te behandelen omdat anderen daar zoveel res

een leuk, warm en aaibaar boek. Het vraagt niets van de

pect voor hadden, respect waar ik lak aan had. Materi

lezer, het enige wat wordt aanbevolen zijn de gebruike

alisatie - het vermogen om wat ik nodig had te vragen,

lijke oefeningen en technieken: mediteren, een dagboek

te krijgen en te herkennen op precies het juiste moment

bijhouden, getuige zijn enzovoorts. De lezer wordt verze

- was ook heel nuttig. Door deze twee ontluikende ta

kerd dat hij, alleen maar door zich van iets bewust te wor

lenten lukte het me te krijgen wat ik nodig had zonder

den of iets los te laten of zo, in een oogwenk een diepe be

me te verliezen in stapels boeken, leringen, groepen en

vrijding kan ervaren. Echte verandering is helemaal niet

filosofien die allemaal om mijn aandacht streden.

nodig, je hoeft er helemaal niets voor te laten, er wordt

Wat Bobs boek betreft deed ik meer moeite dan nor

niets, geen enkele inspanning of wat dan ook van je ge

maal om kritisch te zijn op een waarderende en opbou

vraagd. Bobs boek belooft je de hele wereld en het heeft

wende manier. In het begin ging ik er doorheen met een

nog een leuke moraal ook: wij zijn liefde.

viltstift waarmee ik zinnen en beweringen markeerde

Kortom, het standaardpakket waarbij je wordt wijs

waar ik nou niet bepaald verrukt van was, passages die

gemaakt dar je een dubbeltje best twee keer kunt uitge-

312

313

ven. Natuurlijk speelt ook hier de marktwerking een rol

stand, een milde trance of een aangename bedwelming,

en je moet mensen nu eenmaal geven wat ze willen als

en daar bedoelt hij dan hooguit een oppervlakkige en

je wilt dat ze jou willen. Het is niet altijd zo geweest, al

onvolgroeide Menselijke Volwassenheid mee. Hij vindt

dit ongegeneerde inspelen op allerlei opvattingen en el

het niet eerlijk dat verlichting van het volk is afgepakt

kaar beconcurrerende rivalen en nepgoeroe's. Misschien

en dat ze het exclusieve domein is geworden van, inder

is dat wel de schuld van Gutenberg met zijn drukpers

daad, de verlichten. Daarin zit volgens hem een zekere

en van Al Gore met zijn internet. De katholieke kerk

onrechtvaardigheid waar hij iets aan wil doen door als

bijvoorbeeld heeft in grote delen van de wereld eeu

een zelfbenoemde spirituele Robin Hood verlichting

wenlang een monopoliepositie weten te behouden en

terug te stelen van de elite om haar weer aan de oneer

ze had alles en iedereen zo stevig in haar greep dat ze, in

lijk bedeelden terug te geven. Hij wil verlichting van de

naam van het onderdrukken van ketterij, rustig haar ei

bergtop naar het dal brengen, waar iedereen er over kan

gen aanhangers kon laten martelen en vermoorden. En

beschikken. Spiritueel socialisme!

nu, in een tijd waarin er zoveel alternatieve informatie

De verlichting waar Bob over spreekt en schrijft is

is, lukt het haar nauwelijks om een ketterij, zoals seks

van het gewone, alledaagse soort. Hij geeft een hele lijst

met jonge jongens, de kop in te drukken. Hoe diep de

met mythen en misvattingen over verlichting, bedoeld

machtigen kunnen vallen!

om alles uit de weg te ruimen wat het anders doet lijken

Bob heeft me gevraagd zijn boek punt voor punt te

dan op een doodgewone huis-, tuin- en keukenopen

bespreken en alles wat ik verdienstelijk vind of waar ik

baring. Zijn boek leest als een wie-is-wie van spirituele

het tekort in vond schieten met hem door te nemen.

auteurs en leraren die er allemaal min of meer dezelfde

Dat klinkt heel redelijk uit zijn mond, maar we kun

kijk op hebben, namelijk dat wakker zijn, verlicht zijn

nen niet om het feit heen dat hij de overgang waar hij

en gelukkig zijn op hetzelfde neerkomen, dat de reden

over schrijft niet zelf heeft ondergaan. Lisa heeft die

waarom niemand het kan vinden is omdat we ernaar

ondergaan, of daar is ze althans mee bezig, en dat is

zoeken, en dat om te vinden waar we naar zoeken, we

heel andere koek. Het is namelijk niet het mooie plaatje

moeten ophouden met ernaar te zoeken, hoe paradoxaal

dat Bob ervan maakt: dat liefde onze ware natuur is en

dat ook klinkt. Dat soort gedoe.

dat het enige wat we hoeven te doen is stil zijn en onze

En het is waarschijnlijk nog waar ook. Als iemand op

negatieve wat-dan-ook loslaten en onze positieve wat

zoek is naar tevredenheid, dan is het zo op het eerste ge

dan-ook omarmen zodat onze innerlijke, nou ja, wat

zicht helemaal geen gek idee om hem te vercellen dat hij

dan-ook.

moet stoppen met ontevreden zijn; dat zijn probleem

Bob wil verlichting teruggeven aan de mensen. Ja,

niet is dat hij iets mist wat hij wil hebben, maar dat hij

verlichting is het woord dat hij gebruikt, maar wat hij

iets wil hebben wat hij mist, en dat hij, zodra hij stopt

over het algemeen beschrijft is een kalme mijmertoe-

met het te willen, hij het ook niet langer meer zal mis-

314

315

sen. Dat zou prima zijn als ze het alleen maar hadden

angst gewortelde geest in staat is, en nog wel op zo'n

over tevredenheid en geluk en zo, maar ze-en met ze

elegante manier, dat het bij mij diepe gevoelens van

bedoel ik het hele zootje schrijvers en leraren die hun

bewondering en respect oproept voor Maya. Dit zeg ik

brood en hun reputatie verdienen met met dit soort

zonder eep spoor van ironie. Voor mij is er niets fas

ideologie waarmee ze iedereen onder de duim kunnen

cinerender, niets mooier en niets dat mr waardering

houden-hebben het steeds over verlichting, ontwaken,

verdient dan Maya, de bouwmeesteres van de begoo

Boeddhaschap en waarheid.

cheling, het vernuft van de angst. Onze geliefde Grote

Hier zit niets nieuws of verrassends in. Dit is de

Broer.

standaardaanpak van de 'beschermende onwetendheid',

waar Maya haar hand niet voor omdraait. Hoe hou je
mensen vast in een gevangenis zonder sloten? Door te
zorgen dat ze niet ontevreden worden. Dat gaat heel

Bob wil praten, maar het is tijd om Maya uit te laten

gemakkelijk

dus ik vraag hem of hij meekomt. Vanwege mijn knie

Het probleem, zoals zij dat zien, is dat spirituele zoe

heb ik in dit heuvelachtige gebied nog steeds een stok

kers denken dat ze naar de bergrop moeten klimmen waar,

nodig, dus ik pak mijn wandelstok, de ballenwerper

nemen ze aan, de topfiguren als de Boeddha en Jezus zit

voor de hond en een fles water, en we gaan op pad.

ten. Daar brengen die zoekers echter niet veel van terecht

Aan het begin van 1984 zit de hoofdfiguur Winsron

of zeg maar gerust dat het ze totaal niet lukt. In plaats van

Smith in een caf en observeert de verschillende soorten

hun ideen over Jezus, de Boeddha en bergroppen eens

mensen om hem heen. Ze zijn anders, maar wat ze al

een nader onderzoek te onderwerpen, proberen de

lemaal gemeen hebben is dat het hen lukt om te geloven

aan

spirituele probleemoplossers van Bobs soort de kwestie

wat voor Winston onmogelijk is om te geloven. De een

te verhelpen door de etiketten te verwisselen. Voortaan is

lukt het om te geloven omdat hij alleen maar stom is,

het dal de bergrop en is iedereen inderdaad verlicht, voor

een ander omdat hij heel fanatiek is en de derde, de

opgesteld dat ze meegaan met het verwisselen van de eti

intelligentste, door de mentale trukendoos van het dub

ketten. Het nieuwe doel is hier en nu, en dit hoeft alleen

beldenken toe te passen.

maar als zodanig ingezien te worden. Voi!d! Een complete

mislukking is nu een eclatant succes geworden.
Vrede is oorlog. Gevangenschap is vrijheid. Onwe
tendheid is kennis.
In slaap zijn is wakker zijn.

En te midden van hen zit de arme Winston die gees

telijk hopeloos gezond is en die weet dat twee en twee
vier is maar wordt omgeven door mensen die veel ze
kerder weten dat twee en twee vijf is. Allemaal leven ze
in een wereld waarin je gemarteld en vermoord kunt

Dit is zo Orwelliaans, zo schaamteloos en roch zo

worden omdat je gelooft - zelfs in het diepste geheim

subtiel, zo tekenend voor het zelfbedrog waartoe de in

- dat twee en twee vier is. De leugen geloven is voor hen

316

317

absoluut noodzakelijk om te overleven, en Winstons fa

ik heb als ik met Bob praat is dat er geen duidelijkheid

tale tekortkoming is dat hij dit niet kan.

is tussen ons. Als wij een leraar-leerling relatie hadden

Bob is een uniek mengsel van die drie: stom, vanwe

wisten we waar we aan toe waren. Ik zou hem een beetje

ge zijn beschermende onwetendheid; fanatiek, omdat

stevig aanpakken hij zou weten dat hij niet te veel weer

hij al zijn emotionele energie steekt in het versterken

stand moest bieden. Maar zoals het nu is denkt Bob

van zijn onwetendheid, en intelligent omdat hij in staat

dat we een gesprek gaan voeren van gelijke rot gelijke,

is zich in alle mogelijke mentale bochten te wringen zo

en daardoor weet ik niet goed wat ik wel en niet moet

dat hij kan blijven geloven wat zo overduidelijk onwaar

zeggen.

is. Dit is de driepoot van de begoocheling waar Bob, net

als iedereen, pontificaal op zit.

De wereld is vol valse en op niets gebaseerde auto

riteit. Van wat ik ervan heb gezien is ware autOriteit

Maar, anders dan alle anderen, heeft Bob zichzelf tot

gebaseerd op kennis en onechte autoriteit op macht.

autoriteit op het gebied van de waarheid verklaard en er

Onderscheidingstekens, geweren, titels, functies, geld

een boek over geschreven. Wat er ook het gevolg van zal

en rang bijvoorbeeld zijn dingen waar mensen macht

zijn, in elk geval moet hij, toen hij het aan het schrijven

en aanzien aan ontlenen waarop ze vanuit zichzelf geen

was, gehoopt hebben dat het goed ontvangen zou wor

aanspraak kunnen maken. Het is de uiterlijke basis voor

den en dat hij uit de overvolle gelederen van studenten

een macht waarvoor geen innerlijke bron aanwezig is.

op zou rijzen naar de wat minder dichtbevolkte gelede

In de spirituele wereld dienen titels, gewaden en specia

ren van de leraren; van schaap naar herder, van simpel

le namen hetzelfde doel. Ook al hebben we elkaar bijna

lid naar gerespecteerd bestuurder.

een week lang elke dag wel een paar uur gezien, in onze

We lopen naar buiten via de poort aan de noordkant

gesprekken zit nog steeds een zekere frictie omdat Bob

en volgen het pad dat door de heuvels naar een oude

wil dat ik zijn autoriteit erken, en daar ben ik gewoon

kapel leidt. De eerste tien minuten is het voornamelijk

niet roe in staat. Hij heeft een boek geschreven. Dat

klimmen geblazen, wat niet bevorderlijk is om een ge

is zijn onderscheidingsteken, het tastbare symbool van

sprek te voeren. Maya loopt overal rond te speuren; elke

zijn autoriteit. Hij heeft gemerkt dat de meeste mensen

derde steen wordt grondig besnuffeld. Voor een hond

dit onderscheidingsteken respecteren en dus zijn auto

is het hier niet ongevaarlijk en als er iets gebeurt zou ik

riteit erkennen, maar bij mij worden scherpe zwaarden

haar amper te hulp kunnen schieten, maar het is een

gehanteerd en draait het uitsluitend om vaardigheid en

slim meisje en tot nu toe is ze nog niet in moeilijkheden

meesterschap en niet om toeters en bellen. Ik mag Bob

geraakt.

en zijn aanwezigheid komt mij goed van pas, dus als ik

Als het terrein wat vlakker wordt raken we al wan

met hem praat moet ik steeds voor ogen houden dat hij

delend aan de praat, maar gevoelige onderwerpen pro

zichzelf heeft verwezen naar een grijs gebied waar hij

beren we vooralsnog te vermijden. Het probleem dat

niet kan praten noch luisteren.

318

319

is, en daar ben jij het slachtoffer van. Spiritualiteit is de

allersluwste truc van Maya om zichzelf in stand te hou
'Is er iets wat je wilt vragen?' informeer ik zodra het ter

den, de plek waar ego zich het diepst heeft verschanst.

rein het weer toelaat.

Dat is waarmee je het moet doen, dat is de val waar jij

'Wat zou ik moeten vragen?' zegt hij. 'Wat moet ik

dan weten?'

in zit. Spiritualiteit hangt als een sluier over de wereld,

als een vettige zwarte rook die de atmosfeer in wordt

Op het eerst gezicht geen slechte vraag, maar in wer

kelijkheid is het een afleidingsmanoeuvre.
'Een kort antwoord is Menselijke Volwassenheid,'

gepompt via schoorstenen die vanaf miljoenen kerken,

universiteiten, kloosters en tempels, boekwinkels, tijd
schriftenrekken en websites omhoog steken. Als ik naar
jou kijk, dan zie ik iemand die zijn hele leven lang deze

zeg ik.
'En een lang antwoord?' vraag hij.

rook heeft ingeademd en die nu de kant van de produc

'De boeken,' zeg ik. 'Lees mijn boeken.'

tie en verspreiding ervan op wil gaan'

'Ja, ok,' zegt hij, 'ik ben van plan ze te lezen, maar
nu je hier toch bent en we samen kunnen praten zal
ik, wat mijn gevoelens ook mogen zijn, heel open staan
voor alles wat je zegt en.. '
.

Ik zucht. Hij heeft in de afgelopen dagen geleerd me

de loef af te steken.

Hij is even stil.

'Het kost me heel veel moeite dit te geloven,' zegt
hij.
'Ja,' zeg ik, 'dat bedoel ik nu.'
'Maar je zou helemaal niet zeggen dat het een vettige
zwarte rook is,' houdt hij voL 'Je associeert het eerder

'Dat is heel prijzenswaardig, Bob. Ik zie dat je een

met mensen die proberen hun leven zin te geven, die

grote kennis van zaken hebt en iemand bent van een

geluk proberen te vinden, die willen leven in overeen

uitzonderlijk spirituele verfijning. Ik heb veel mensen

stemming met hogere wetten, in harmonie met de aarde

gekend die spiritueel zeer verfijnd waren, maar ze zaten

en met hun medemensen, die hun kinderen goed wil

wel nog vast aan hun ego, dus.. .' ik haal mijn schouders

len opvoeden, die proberen betere mensen en betere be

op.

heerders van de aarde te zijn. Ik begrijp niet hoe jij het

'Je bedoelt, zoals ik?'

soort spiritualiteit dat ik beschrijf: ontwikkeld, levens

Ik doe een tennisbal in de ballenwerper en schiet hem

bevestigend, niet-confessioneel, kunt vergelijken met

een heel eind weg. Maya trekt zich er niets van aan.
'Ok, zoals ik. Ik snap het. Sorry, ga verder alsje
blieft.'

een vettige zwarte rook. Dat zie ik gewoon niet in.'

'Dat is wat ik zie als ik er van buitenaf tegenaan kijk,'
zeg ik. 'Ik weet dat het van binnenuit heel mooi en pret

'Je wilt dat ik je vertel wat je volgens mij nodig hebt

tig en goed lijkt, dat het iets aantrekkelijks en troost

om te horen,' zeg ik, 'dus dat zal ik doen. Spiritualiteit is

rijks heeft. Natuurlijk is dar zo. Dat is de aard van het

de meest verraderlijke vorm van zelfbegoocheling die er

beestje.'

320

321

Hij denkt na. Ik strompel voort. Maya snuffelt rond.

'Dus,' gaat Bob verder, 'ik zeg dat er een heleboel

'Nou,' zegt Bob met een ongemakkelijk lachje, 'ikzelf

moet daar toch ook nog ergens zijn.'

mensen zijn die harmonieuze, spiritueel hoogstaande

'Zou het? Dan is dat misschien waar je naar op zoek

levens leiden, en jij zegt dat ze in een soort rook leven?'

wilt zijn, naar dat zogenaamde zelf van je dat daar ook

'Ik bedoel het niet verkeerd,' zeg ik. 'Dit is typisch

Maya. Zo houdt ze de heleboel bij elkaar. Dat is juist
haar taak.'
'Jij schrijft Maya wel een heleboel macht en intel
ligentie toe.'
'Nee, dat doe jij! Ik heb haar al jaren geleden de pas
afgesneden.'

nog ergens moet zijn.'

'Ja, dat zou best wel eens kunnen, dat ik probeer dit
innerlijke zelf te vinden.'
'Of dat je het juist niet probeert te vinden.'
Ik blijf maar ballen gooien voor Maya, maar ze is
meer genteresseerd in geuren, dus ik moet ze allemaal
zelf weer oprapen.

'Ik bedoelde het figuurlijk.'

'Ik niet.'
Hij zwijgt.
'Maya zit in jou; ze bezielt je, nu, op dit moment,' ga

We rusten even uit op een heuveltop vanwaar we een

ik verder. 'Als ik soms wat ongeduldig overkom, dan is

prachtig uitzicht hebben. Ik giet een beetje water in

dat omdat jij denkt dat ik tegenjou praat, maar ik praat

een opvouwbaar drinkbakje voor Maya. Wij drinken

niet tegen jou, ik praat tegen haar. Jij gelooft dat je ont

ook wat.

waakt bent, maar ik zie dat je in slaap bent. Waarom

'Weet je,' zegt hij, 'over verlichting doen een heleboel

voeren we eigenlijk dit gesprek? Ik zou het niet weten,

mythen de ronde. Ze zeggen dat iedereen die beweert

maar het gebeurt nu eenmaal, en jij hebt erom gevraagd,

dat hij verlicht is dat automatisch niet is, of dat zoiets

dus het zij zo.'

als verlichting helemaal niet bestaat.'

'En jij zegt dat ik me in die vettige...'

'Niet alleen dat je in die vettige zwarte rook staat, maar

'Daar ben ik het mee eens,' zeg ik.

'0.Ja.>'

ook dat je hem jarenlang heel diep hebt ingeademd, en

'Jazeker. Verlichting betekent het niet meer erken

dat hij zich door je hele systeem heeft verspreid. Hij komt

nen van onwaarheid, en het zelf is onwaar. Je kunt het

binnen via je longen en je porin, en jij straalt hem weer

niet allebei hebben, het is het een of het ander, dus

naar buiten in de vorm van wat je zegt en schrijft. Elke

wie blijft er dan nog over om verlicht te zijn? Niet-zelf

cel van je wezen is er zo van doordrongen dat je je er niet

is het ware zelf. Ondanks de schijnbare paradox bete

meer van bewust bent, net zoals je je niet bewust bent van

kent verlicht zijn dat er niemand meer is om verlicht

de lucht die je inademt en een vis zich niet van water. Het

te zijn.'

is het element waar je in leeft. Je weet niet beter.'

322

'Maar jij beweert dat je verlicht bent.'

323

'Binnen de vergelijking van daarnet beweer ik dat ik

zwarte rook is niet alleen het element waarin het spiri

mij niet in dat zwarte rookgordijn bevind. Wat we ons

tueel onwetende ego leeft, nee, het is het ego zelf, het is

moeten realiseren is dat, ook al zijn er velen die het te

de stof waarvan het ego is gemaakt. Er valt geen onder

genovergestelde beweren, je in die rook helemaal niets

scheid te maken tussen bedrieger, bedrog en bedrogene.

kunt zien. Dat kan niemand, en het belangrijkste wat

Zolang we de fundamentele conditie van het ego niet

niemand kan zien is dat niemand iets kan zien. Som

begrijpen, kunnen we elke vooruitgang wel vergeten.'

mige mensen zeggen dat ze wl kunnen zien, en als ze

'Weet je,' zegt Bob, 'er zijn nogal wat in hoog aan

een mooi verhaal hebben en het zelf geloven, dan kun

zien staande leraren die beweren dat er helemaal geen

nen ze het ook anderen laten geloven. Dat strookt heel

vooruitgang te maken valt, dat dat juist een illusie is, dat

mooi met Maya's doelstellingen en het levert ook nog

we al volledig ontwaakt zijn, al verlicht zijn, en dat we

het een en ander op. Bijna alle spirituele leraren vallen

alleen maar onze strijd moeten opgeven en ophouden

in die categorie; de blinden die de blinden leiden. Als

met zoeken. Wat we zoeken is wat we al zijn, en het is

je eenmaal kunt zien, dan kun je ook gemakkelijk zien

juist het zoeken ernaar dat ons blind maakt voor die

wie dat nog meer kan en wie niet. Daar valt niet over
.
te twtsten.'

waarheid.'
Ik kan het niet opbrengen daarop antwoord te geven.

'En ik?' vraagt hij.

Alles wat Bob over de hedendaagse spiritualiteit zegt

'Wat jij?'

klopt precies met hoe ik erover denk, behalve dat hij er

'Ben ik in die rook en beweer ik dat ik kan zien?'

een precies tegenovergestelde draai aan geeft. Waar hij

'Ja, natuurlijk,' antwoord ik.

kalmte en gelijkmoedigheid ziet, zie ik volgzaamheid en

'En jij niet?'

onbewustheid. Waar hij vooruitgang ziet, zie ik dat men

'Ik ben geen leraar. Ik heb geen studenten. Geen

zich verschanst. Telkens wanneer ik mij waag aan het

leer.'
'Maar wat is dan het verschil? Jij bent hier, net als wij

bekijken van wat er op dit moment bij de new age en

spiritualiteit actueel en populair is, dan is het enige wat

allemaal. Jij ziet wat iedereen ziet.'

ik overal tegenkom dezelfde slappe, verwaterde, misse

'Nee, dat is allebei niet waar.'

lijkmakende kost. Alsof iedereen uit een gemeenschap

'Maar we zijn hier nu toch samen, jij en ik,' zegt hij.

'Ik kijk naar jou. Jij kijkt naar mij. Je ziet me toch?'
'Jij bent een droombeeld, Bob, ik kijk dwars door je

pelijke voederbak eet en het menu van de dag wordt

bepaald door wie het laatst heeft overgegeven. Ik pro
beer het dan toch nog even vol te houden, maar het

heen. Ik ben ook een droombeeld en ik kijk ook dwars

is een ziekmakende ervaring, alsof ik blootgesteld ben

door mezelf heen.' Ik maak een wijzende beweging naar

aan radioactieve straling waarvan je maar een heel klein

het mooie uitzicht. 'Het is allemaal een droombeeld, en

beetje kunt hebben. Als ik weer over mijn malaise heen

ik zie door alles heen. Ter verduidelijking, die vettige

ben zeg ik tegen mezelf dat, als ik de geur niet kan ver-

324

325

dragen, ik niet met mijn kop boven een riool moet gaan
hangen.
Er zijn natuurlijk uitzonderingen, en dat is de reden

Alternatieve mensen

waarom ik van tijd tot tijd toch weer dingen wil bekij
ken, altijd op zoek naar iemand die echt weet waar hij
het over heeft, die uit eigen ervaring spreekt en het ook
goed weet te verwoorden.
Ik berg de fles met water op en we wandelen weer
verder. In stilte breng ik hulde aan het onovertroffen
en subtiele meesterschap van Maya, de godin van de
begoocheling, niet mijn hond. Dit is haar show, ze heeft
iedereen stevig in de tang, en nergens is haar invloed
sterker dan waar je die het minste zou verwachten.

Blijkbaar zijn er twee soorten zoekers: zij die proberen van

hun ego iets anders te maken dan het is, bijvoorbeeld heilig,
gelukkig of onzelfzuchtig (alsofje een vis kunt afleren een vis te
zijn), en degenen die begrijpen dat al dit soort pogingen alleen
maar loze gebaren en toneelspel zijn en dat er maar n ding
te doen valt, namelijk stoppen met je te identificeren met het
ego door in te zien dat het onwerkelijk is en door je bewust te
worden van je eeuwige identiteit als zuiver zijn.
Wi Wu Wi

nder het wandelen raapt Bob af en toe een steen

tje op en werpt het in de struiken. Voor mij is dit

allemaal loos geklets. Voor Bob is het een aanval op het

fundament van zijn zorgvuldig in elkaar getimmerde
en zwaar bewaakte egostructuur, zijn Bob-heid. Na een
paar minuten gooit hij het over een andere boeg.
'Echt waar Jed, ik denk dat je het bij het verkeerde
eind hebt wat het huidige spirituele klimaat in de we
reld aangaat. Jij doet wel heel erg minachtend over iets
waar je blijkbaar niet veel van begrijpt. De menselijke
spiritualiteit is geen relict uit het verleden; het is een
evolutionair proces en het vindt nu, op dit moment,
overal ter wereld plaats. We kunnen de wereld verande
ren, er een betere plek voor iedereen van maken. Mis326

327

schien praat ik niet over mensen die volledig verlicht

'Ja, dat deze revolutie al op dit moment plaatsvindt en

zijn zoals jij dat ziet, maar over mensen die op hun ma

dat die niets heeft te maken met het boeddhisme, hin

nier net zo goed aanspraak kunnen maken op ontwaakt

doesme of new age of met een bepaalde richting of leer.

zijn. Mensen vol bezieling: kunstenaars en musici, lera

Ze is niet beperkt tot n bepaald gezichtspunt, maar

ren en ouders, mensen vol liefdevolle vriendelijkheid,

omvat alle ideologien voor zover die het individu, de

met een open hart en die door en door fatsoenlijk zijn

familie en het recht van de mensen om hun eigen weg

en die hebben ervaren dat alleen al door het pad van

te volgen en hun eigen geluk na te streven, respecte

het hart op te gaan ze rijkelijk worden beloond. Intel

ren. Het gaat om een nieuwe benadering van het leven,

ligente, succesvolle, serieuze mensen die.. .'

gebaseerd op diep gekoesterde, universele waarden en

Ik probeer hem de mond te snoeren, maar ik krijg

principes die we met elkaar delen. Er vindt een wereld

wijde spirituele.. .'

geen kans.
'Laat me nou even,' gaat hij verder. 'Ik heb het over
mensen die hun spiritualiteit diep en authentiek be
leven, die een leven leiden in het nu en die zich te
gelijkertijd aanpassen aan een veranderende toekomst;

'Renaissance?'
'Precies, er vindt een wereldwijde spirituele renais
sance plaats...

'

Ik stop met wandelen en werp hem een fronsende

mensen die kunst scheppen, ecobedrijven op poten

blik toe, maar hij straalt een morele zelfrechtvaardiging

zetten en gezonde, gelukkige families creren; mensen

uit die hem immuun maakt. Het thema dat Bob uit

die geen deel uitmaken van de grote massa die zonder

eenzet is prominent aanwezig in zijn boek Her lijkt een

erbij na te denken hun leven en de hulpbronnen van

oproep te zijn tot het aaneensmeden van alle geloefs

zijn ge

systemen die zich aan de periferie bevinden - ergens in

stapt en een betere manier hebben gevonden. Het zijn

het schemergebied tussen de grote wereldgodsdiensten

mensen die echt bewust zijn en een visie hebben, die

en de vage sekten in - tot een coherente beweging die

de aarde verkwisten; mensen die uit de

rat race

de penibele situatie waarin de mensheid zich bevind

de mensheid naar een betere toekomst moet leiden. Van

- sociaal, politiek en wat het milieu betreft - onder

wat ik ervan heb begrepen is wat deze mensen en groe

kennen en die aan deze revolutie leiding geven, Jed,

pen allemaal gemeen hebben dat ze alle gezichtspunten

die ons leiden naar...'

accepteren. Twee en twee is gelijk aan wat wie dan ook

zegt dat het is. Iedereen heeft gelijk.

'Een nieuwe wereldorde?'

'Ja, ok, een nieuwe wereldorde, een nieuw soort
mensheid, een nieuwe menselijke gemeenschap. Dat is

Alle geloven zijn waar.

Hoe dan ook, waar Bob het over heeft, ook al zou

wat ik je probeer uit te leggen. Ik begrijp wat je zegt over

het waar zijn of aannemelijk, heeft niets met mij te ma

hoe het vroeger was, maar wat je niet ziet is...

ken en met waar ik over praat en schrijf Behalve dat

'Dat het al aan het gebeuren is,' zeg ik.

onze onderwerpen beide onder de brede noemer van

'

328

329

de menselijke spiritualiteit vallen, hebben ze geen en

kel raakvlak. Al die idealen waar hij zo hoog van op
geeft kunnen mij totaal gestolen worden, en hem zeg

Maar dat doe ik wel.

gen mijn zienswijzen totaal niets. Ik heb een paar keer

Bob heeft het over alternatieve mensen. Alternatieve

geprobeerd hem dat in te prenten, maar klaarblijkelijk

geloven en opvattingen, alternatieve bedrijven en poli

hebben mensen in hun referentiekader een speciale plek

tiek, alternatieve leefstijlen en gezondheidszorg, alterna

voor dingen die daar niet in passen, en daar ben ik zo te

tief voedsel en alternatieve materialen, alternatieve op

zien naar verwezen.

voeding en scholen, alternatieve brandstoffen en ener

We wandelen verder. Bob gaat door met praten.

gievoorziening - het is allemaal alternatief wat de klok

'Ik heb het over een open en ontvankelijke levensbena

slaat, maar z erg alternatief is het nou ook weer niet.

dering,' zegt hij. 'Een benadering die bevorderlijk is voor

Het zijn alternatieven in het heersende paradigma, geen

ons groeiproces, voor onze creativiteit en voor het groter

alternatieven

ervoor,

aangedragen door een kudde die

worden van ons hart. Het gaat erom levens van liefde en

gelijk oploopt met de hoofdkudde. In plaats van hun

vrede te leiden op een schaal die geen enkele maatschap

egostructuur af te breken, verbouwen alternatieve men

pij voor ons heeft weten te bewerkstelligen. Weet jij wel

sen hem liever zodanig dat hij meer

hoe de meeste mensen in onze maatschappij vandaag de

het hart en het eigen ik, waarbij hun veelsoortige doel

dag leven? Als slaven, als gedachteloze robots die zich

stellingen en idealen via het wegwerken, vermijden en

door het leven laten voortbewegen, maar die niet echt

ontkennen van narigheid gereduceerd worden tot een

lven. Wij hebben het geluk in een fantastische welvaart

persoonlijke versie van geluk. Kortom, ze stellen hun

afgestemd is op

en overvloed te leven die ons in staat stelt de droom van

doel enigszins bij en gaan van een streng geloof over

een nieuwe dageraad voor de mensheid te realiseren, een

naar een minder streng geloof, maar de enige reden die

transformatie van het bewustzijn! Alle grote wijsheidsle

ten grondslag ligt aan de vele schijnbare redenen voor

ringen wijzen hier naar. Daarom zie ik het ook als een

deze verandering is altijd dezelfde: het voortbestaan van

revolutie, Jed, als een ideologische vernieuwing! Samen

het ego. Een kameleonachtig aanpassingsvermogen is

kunnen we een werkelijke verandering bewerkstelligen,

een van Maya's meest effectieve kunstgrepen. Schilder

een evolutionaire verschuiving! Heb je wel eens van de

een paar bomen op de muren van je gevangeniscel en

honderdste aap gehoord? Wat plaatsvindt is een radicaal

wat wolken op het plafond en je bent zo vrij als een

ontwaken van de menselijke soort, en het gebeurt nu,

vogel in de lucht.

op dit moment. Duizenden en duizenden mensen over

Dit is hoe het er met de zogenaamde spirituele zoe

de hele wereld ondergaan deze transformatie. Miljoenen

ker in de wereld van vandaag voorstaat. Spiritualiteit is

waarschijnlijk. Dit is een heel opwindende tijd, Jed, en ik

niets anders dan een alternatieve godsdienst; dezelfde

geloof niet dat jij je ten volle realiseert...

tekening die wordt ingevuld met vergelijkbare kleuren,

330

'

331

maar van een iets ander palet. Ze voldoet aan dezelfde

cellen waar iedereen aan zijn trekken kan komen. Of je

behoefte als godsdienst, ze vraagt net zo weinig van haar

nu genteresseerd bent in christelijke gothic, een new

aanhangers en ze biedt dezelfde vage beloftes en belo

age samenraapseltje of apocalyptische chic, waar je naar

ningen. En vreemd genoeg is spiritualiteit, net als de of

op zoek bent hebben

ze.

ficile godsdiensten en rare sekten waar ze tussenin zit,

Alternatief zijn is een luxe die niet iedereen zich kan

aan niets en niemand verantwoording schuldig, met als

permitteren; daar is tijd en geld voor nodig. Her zijn

gevolg dar als het fout gaat, men dit toeschrijft aan zich

niet bijstandsmoeders en immigranten die biologische

zelf en niet aan het geloofspakket waar men is ingetrapt

tofu, chakra stemvorken, koffersets van gevlochten hen

of aan de verkopers ervan. Uiteindelijk zijn deze drie

nep of, eerlijk gezegd, mijn boeken, kunnen kopen.

groepen - de wereldgodsdiensten, de vage sekten en het

Landarbeiders doen alleen tai chi waar het mainstream

kleffe middenveld, slechts kleine variaties op de enige

is. Niet iedereen kan het zich veroorloven een maand

ware godsdienst van de mensheid: agnosticisme.

vrij te nemen om zijn energie te laten healen in Esalen,

Zonder Kennisdom.

of een weekje met dolfijnen te zwemmen of zelfs maar

Bobs alternatieve mensen hebben zichzelf wijsge

een dagje pootje te baden in de uitgestrekte oceaan van

maakt dat ze zijn ontsnapt aan levenslange opsluiting,

wijsheid van de Dalai Lama.

maar het enige wat ze hebben gedaan is zich een weg

Natuurlijk kan iedereen gratis mediteren. Zelfs als je

banen van de ene gevangeniscel naar de andere, die ze

arm bent kun je altijd wel een paar minuten ergens gaan

vervolgens Vrijheid hebben genoemd. In deze gevange

zitten en je ogen sluiten, een mantra herhalen of je adem

nis van het ego zijn wereldbeeld en aankleding van de

halingen tellen, maar zeg nou zelf: zonder een speciaal

cel een en hetzelfde. Veel mensen zijn eeuwig ontevre

daarvoor ingerichte ruimte voorzien van gemporteerde

den met hun cel en zoeken daar een oplossing voor door

wierook, handgeknoopte kussens, authentieke replica's

steeds nieuwe en opwindende decoratieve ingrepen toe

van tempelbellen en een albasten Kuan Yin beeldje op

te passen: een klodder boeddhisme hier, een likje soe

een mahoniehouten altaartje van museumkwaliteit,

fisme daar, een mystiek gedichtje om een saaie hoek wat

waarin je gekleed in een loszittend yogagewaad van bi

op te vrolijken en misschien hier en daar nog een Indi

ologisch geteelde en natuurlijke geverfde katoen, kunt

aans verfje voor een beetje couleur locale. Altijd aan het

toewerken naar je spirituele verlossing, maak je toch

shoppen, altijd op zoek naar dat ene volmaakte ding om

geen kans? Ok, je kunt een flanellen pyjama aantrek

die lege plek op te vullen, her vinden en er genoeg van

ken, je opsluiten in de badkamer, die oude Boysenberry

krijgen, waarna de zoektocht opnieuw begint. Die chro

Delight geurkaars aansteken die je nog hebt

nische behoefte om de eigen omgeving op te doffen is

de ventilator het begaf, een paar handdoeken onder je

de kracht waar de spirituele markt op drijft, een markt

billen proppen en eerbiedig het badeendje op de wc-pot

die niet meer is dan een designwinkel voor gevangenis-

zetten, maar eerlijk gezegd, wie hou je daar nou mee

332

van

toen

333

voor de gek? Niet jezelf, en dat brengt ons op de Gulden

zullen worden in mijn boek, dus daar houd ik rekening

Regel van alle spirituele praktijken:

mee. Anders had ik me echt geen raad geweten.

Als je jezelf niet voor de gek kunt houden, wat heeft

het dan voor zin?

'Jij en jouw alternatieve medemensen zijn blijkbaar

verknocht aan het idee dat het leven een soort spel is

Het werkelijke doel van alle spiritualiteit is jezelf

met een puntensysteem,' zeg ik tegen Bob wanneer ik

constant voor de gek houden, het zelfbedrog in stand

weer aan de beurt ben. 'Alsof je toewerkt naar een kar

houden, zien war er niet is en niet zien wat er is. Dat

mische graad of een prijs kunt winnen uit een kosmi

is de reden waarom spirituele doelstellingen alt1jd on

sche geschenkencatalogus, bijvoorbeeld een geweldige,

controleerbaar en zo slecht omschreven zijn; het gaat

geheel verzorgde, eeuwigdurende vakantie op een plek

er namelijk niet om dat je ze bereikt, maar dat je ze

waar regels die jou niet bevallen, niet gelden. Jij rommelt

nastreeft. Wie wil er nou onrwaken? Wanneer we 's

wat aan de oppervlakte met de bekende cosmetische is

nachts jeuk krijgen waardoor we wakker dreigen te

sues, maar wat je echt zou moeten aanpakken zit diep in

worden gaan we krabben, want we willen dat de jeuk

jezelf, zo diep als maar kan, je hebt geen idee hoe diep

weggaat, nier dat hij ons wakker maakt uit onze slaap.

dat is, totdat je het zelf ontdekt. Je hebt me om advies

Dar is hetzelfde. In die zin is spirituele beoefening

gevraagd, Bob, dus dat geef ik je. Ik ken die spiritue

- meditatie bijvoorbeeld - honderd procent effectief.

le mensen waar jij het over hebt. Ik heb veel spirituele

Als spirituele oefeningen tegemoetkomen aan je drang

mensen gekend, van alle mogelijke paden en systemen.

om iets spiritueels te doen, als je daardoor denkt dat

Ik zie hen met dezelfde ogen als jij, behalve dat jij die van

je vooruitgaat, als je jeuk weggaat zonder dar je in je

jou nooit hebt gebruikt. Het zijn amateurs, beunhazen,

slaap wordt gescoord, dan doen ze precies wat ze moe

hobbyisten; deserteurs op de loop voor hun eigen leven.

ten doen.

Dit hier laat zich niet aflezen aan meningen, maar aan
vooruitgang. Hun spiritualiteit is alleen maar aan de op
pervlakte, het is een egocentrische verfraaiing, een aflei
dingsmanoeuvre. Het is beter om er anders uit te zien,

Wat moet ik zeggen, en waarom? Hierover denk ik na

denken ze blijkbaar, dan om anders te zijn. De bedoeling

terwijl Bob en ik aan onze wandeling terug beginnen

van spiritualiteit is immers dat ze ons leven beter maakt,

langs een pad dar naar beneden loopt. Hij blijft maar

veronderstellen ze, niet om het re laren ontsporen.'

doorzagen over een spiritueel hoogonrwikkelde mens

Bob schudt zijn hoofd alsof ik het nog steeds niet

heid en ik blijf maar weerwoord geven, meer uit ge

snap. Hij begint te protesteren, maar daar trek ik me

woonte denk ik, dan dat ik ook maar enige hoop of

niets van aan.

vertrouwen koester dat ik tot hem door kan dringen.

'Je bent het niet met me eens,' zeg ik, 'omdat je nooit

Ik weet dar onze gesprekken waarschijnlijk opgenomen

hebt gezien waar de echte spirituele gevechten worden

334

335

geleverd, waar spirituele vooruitgang betekent jezelf

langzaam en methodisch villen met een scheermes, de
ene laag na de andere, de ene nog pijnlijker dan de an

'Zie jij Maya ergens?' vraag ik

'Niet zoals jij,' antwoordt hij, 'maar van wat ik ervan
begrijp.. '
.

dere. Jij hebt jezelf wijsgemaakt dat het ego nauwelijks

'Mijn hond, Bob, zie jij mijn hond ergens?'

iets voorstelt, zoiets als een gewoonte die je kunt afleren.

Ik laat een korte fluittoon horen. Na een paar secon

Stel je voor dat je hoofd wordt afgesneden. Stel je voor

den komt ze van achter een bocht aangerend en gaat

dat dit niet in n keer, maar heel langzaam gebeurt. En

meteen enthousiast achter de tennisballen aan.

stel je dan voor dat je het zelf doet.'

'Voor veel oprechte mensen zoals jijzelf,' ga ik verder,

Hij trekt een grimas.

'is spiritualiteit zoiets als een wandeling in het park op

'Jij hebt hier zelfs nog nooit van gehoord. Mooie

een zonnige dag, met een hoofd vol mooie gedachten

sprookjes waar alles even prachtig is en iedereen nog

over vrede op aarde en mensen van goede wil. Het is een

lang en gelukkig leeft, dt is waar het geld en de grote

soft-core

massa naar toe stroomt. Ze willen allemaal een sprookje,

belicht, slechte muziek en alsmaar gericht op de giga

dus is dat wat ze krijgen, en het is het ego dat nog lang

climax die maar niet wil komen. Iemand die midden in

en gelukkig leeft.'

het proces van ontwaken zit, ziet al dat onnozele gedoe

spiritualiteit, soft, zoet, slecht gespeeld, slecht

Ondertussen wandelen we verder en blijf ik maar bal

zoals mannen op een bloedig slagveld kinderen zien die

len gooien voor Maya die er enthousiast achteraan rent,

oorlogje spelen in een achtertuin. Jij hebt het over een

totdat ze zich opnieuw laat afleiden door alle vreemde,

revolutie, maar een revolutie is geen theekransje met

opwindende geuren die ze overal langs de weg ruikt. En

fraai porselein en thee drinken met je pink omhoog.

dan mag ik weer rond gaan strompelen om de ballen op

Het is een afgrijselijke nachtmerrie waar je maar niet uit

te rapen en ze opnieuw te gooien.

wakker kunt worden. Echte spiritualiteit is een woeste

'Jij ziet het wel heel erg pessimistisch,' zegt Bob

flauwtjes.

opstand; een strijd op leven en dood van onderdrukten

die vechten voor hun vrijheid. Het is niet iets wat je

'Zo zou ik dat niet willen noemen,' zeg ik, 'want ik

doet om een beter mens te worden, om goede daden op

zie nergens iets verkeerds in, maar inderdaad, ik vind

je conto te kunnen schrijven of om indruk te maken op

de toestand waarin mensen verkeren dermate basaal dat

je vrienden of om meer vreugde en geluk in het leven te

hij meer lijkt op een coma dan op leven, dus dat zal wel

vinden. Het is een zelfmoordactie tegen een vijand die

pessimistisch klinken, ja. Ik zou het fljn vinden als ik nu

onvoorstelbaar sterk is.'

mijn mond mag houden.'

'Ga alsjeblieft door,' zegt Bob op rustige toon.
Het pad waar we op lopen begint enigszins te slinge
ren waardoor we een minder ruim uitzicht hebben.
336

'David en Goliath,' suggereert hij.

'Ja, dat klopt, dat is een goede vergelijking. Onze
Goliath is groot, krachtig, slim, en hij ziet alles. Onze
David is nietig, zwak, dom en blind. Hij heeft niets wat
337

in zijn voordeel werkt, behalve de moed om te vech

ten en zijn steen. Die steen kun je zien als de waarheid,
en dat is waardoor de reus wordt gedood. De waarheid

Carnavalesk

vernietigt alles. Goliath heeft alle macht en hij heeft al

les mee, behalve de waarheid, en daarom kunnen wij
ook vechten en winnen. Wij hebben de waarheid en
die heeft Maya niet. Toch is het niet iets wat je in n

Een kinderlijk iemand is niet iemand die gestopt is met zich

klap klaarspeelt, zoals David die zijn steen naar Goliath

verder te ontwikkelen. Integendeel het is iemand die zichzelf

gooit waarop deze dood neervalt. Het is een lange, sme

de kans heeft gegeven om door te gaan met zich te ontwikkelen,

rige strijd, want we zijn zowel vriend als vijand, zowel

lang nadat de meeste volwassenen zich hebben teruggetrokken

David als Goliath zitten in onszelf. Iedere centimeter

in de veilige beslotenheid van gewoonten en gebruiken eigen

die we winnen vereist alles wat we hebben. Lessen krijg

aan de middelbare leeftijd

je niet via grappige verhaaltjes en vergelijkingen, maar

via onherstelbare verliezen; les na les, verlies na verlies.

Aldous Huxley

Elke stap betekent een verlies en zolang er nog iets te

verliezen is zijn er nog meer stappen te zetten. Je verliest
alles. Je wint niets.'
'Dus jij zegt dat ik moet...

'

e dood hing in de lucht.

Er zijn twee mensen in mijn leven geweest die ik

'Helemaal niet Bob, ik spoor je niet aan om je te

voor het beheren van mijn bescheiden financin niet

verzetten of in opstand te komen. De droomstaat is n

had kunnen missen. Ik heb nooit gemerkt wat ze nu pre

groot pretpark en ik zou nooit iemand aanraden om te

cies deden en ik heb nooit een rekening van hen gezien,

proberen er weg te komen. Dat zou net zo absurd zijn

maar samen zorgden ze ervoor dat alles werd geregeld

als je aanraden om zelfmoord te plegen voor je eigen

en dat ze er ook voor werden betaald. Clark deed zaken

bestwil.'

tijdens de lunch en Norman regelde alles per telefoon.

Bob is even stil.

Ze stamden allebei uit een eerder tijdperk van New York

'Gosh,' zegt hij.

City; ze waren allebei gedeeltelijk met pensioen en be

hoorden, toen ik nog een kind was, praktisch tot de fa
milie. Clark stierf een paar jaar geleden en Norman, een
man die altijd knipoogjes uitdeelde, van cognac hield,
een stropdas droeg en een kei was in gin rummy, stierf
vlak voordat ik met Lisa als assistente naar Virginia zou
gaan voor de herdenkingsbijeenkomst van Brett.

338

339

Het was Norman die ik belde toen ik het huis in Aji

deze reis echt iets bijzonders wilde maken en dat zij het

jic wilde kopen omdat ik de paar activa die ik bezat zo

verschil zou bijbetalen. Het is maar een paar honderd

vlug en goedkoop mogelijk en met zo weinig mogelijk

belastingnadelen in contanten moest zien om te zetten.
Ik gaf hem een volmacht en hij bedacht een oplossing
waardoor ik op tijd over de benodigde middelen kon
beschikken.
Door Normans plotselinge dood waren er toch nog

kilometer en we zouden er in n keer naar toe kun

nen rijden, maar we besluiten om er twee dagen over te
doen en een omweg te maken door eerst oostwaarts te
rijden en daarna op ons dooie gemak af te zakken naar
het zuiden en het westen, met hier en daar een uitstapje
als we daar zin in hebben. Grote steden, snelwegen en

een paar dingen blijven liggen waardoor ik zelf naar

de toeristische trekpleisters van de Burgeroorlog willen

New York en New Canaan moest om ze af te handelen.

we zoveel mogelijk vermijden. Omdat we allebei niet

Ik logeerde in een bed en breakfast in Conneetkut toen

mijn net aanschafte en zeer verafschuwde mobieltje be
gon te piepen. Het was Lisa die me belde om te zeggen
dat haar vader Frank was overleden. Gestorven in zijn
slaap aan een hartaanval, zei ze. Ze moest zijn lichaam
naar de VS terug laten komen voor de begrafenisplech
tigheid en de bijzetting in het familiegraf naast haar
moeder, die het jaar daarvoor was gestorven.
Natuurlijk ontsloeg ik haar van de verplichting om
met mij naar V irginia te reizen, maar ze verzekerde me
dat ze meer dan ooit wilde dat die reis doorging, en aan
gezien we allebei toch al in Amerika waren, konden we
misschien een paar dagen eerder afspreken en er rustig
de tijd voor nemen.

al te veel tijd hebben zullen we in n ruk terug naar

Washington DC. rijden via de Blue Ridge Highlands en
de Shenandoah Vallei, waarbij we het hele stuk 's nachts
zullen afleggen, wat ik het liefste doe. Niet alleen moe
ten Lisa en ik afscheid nemen van een aantal mensen in
ons leven, maar we moeten ook afscheid nemen van el
kaar. Als we weer terug zullen zijn op het vliegveld neem
ik een vliegtuig, en dat zal waarschijnlijk de laatste keer
zijn dat we elkaar hebben gezien.
We rijden bijna de hele ochtend, zonder enige haast.
We stoppen ergens voor een late lunch en spoelen Ches
apeake oesters weg met koud bier op een terras met uit
zicht op de kade van een vervallen, maar schilderach
tige jachthaven.
Ik kan het haar niet zeggen, maar het valt me op dat
Lisa in de loop van de paar maanden dat ik haar ken een

Het lukt ons om elkaar te treffen op Reagan National

Airport, even buiten Washington DC. Ik had Lisa ge
vraagd een comfortabele sedan te huren, maar ze kwam
aanzetten met een veel luxueuzer model, een statige
zwarte Lincoln Navigator, met als verklaring dat ze van
340

heel aantrekkelijke vrouw is geworden. Dat verbaast me

niets. Ik heb vaak gezien hoe mensen, als ze net begon
nen zijn met van een onecht iemand te veranderen in
een echt iemand, ook van kunstmatig aantrekkelijk echt
aantrekkelijk worden. Toen we elkaar pas ontmoetten
was Lisa heel mooi zoals een carrirevrouw en moeder
341

die werkt in de stad en in een buitenwijk woont, altijd

lijke media met hun lawine aan onrust zaaiende beelden

op pad, altijd druk druk druk, mooi kan zijn. Alles was

en boodschappen, iemand die constant leefde onder de

precies zoals het hoorde: haar subtiele, altijd aanwezige

verstikkende druk van werk, familie en de klok, voor

make-up, haar gemakkelijke maar perfect zittende kap

wie zelfs vakanties georganiseerde waanzin was en die

sel en haar zorgvuldig bij elkaar gezochte kleding met de

dit alles ook nog eens doodnormaal en gezond vond, ja,

juiste accessoires. Dit heeft ze inmiddels allemaal achter

voor zo iemand kan werkelijke ontspanning een weder

zich gelaten, en ze heeft het ook niet meer nodig. Ze is

geboorte betekenen.

zichzelf geworden, en nu komt haar aantrekkelijkheid

Wat het meeste opvalt bij mensen die in een ver

van binnenuit en niet van warenhuizen, fitness studio's

anderingsproces zitten is dat ze een ander slaappatroon

en de plicht zich elke ochtend op te tutten. In een spij

krijgen. Het eerste waar het lichaam behoefte aan heeft

kerbroek, een T-shirt en met gymschoenen aan, haar

is rust, en mensen die jarenlang nooit meer dan vijf of

haren in een staart of gewoon los, ziet ze er altijd even

zes uur achter elkaar hebben geslapen vinden het rond

goed uit. Ze is gelukkiger en gezonder geworden en dat

uit schokkend om opeens elke nacht tien of twaalf uur

is haar goed aan te zien.

ongestoord achter elkaar te slapen en ook nog eens over

Tijdens de eerste paar weken dat ze bij me in Mexico

dag uitgebreid een dutje te doen. Ze schrijven het toe

logeerde onderging Lisa een diepgaande lichamelijke

aan iets mystieks of spiritueels, en dat is het ook, maar

verandering; haar lichaam kreeg daartoe de zeldzame

niet zoals zij denken; het is gewoon mystiek en spiritu

gelegenheid en nam die te baat. In het begin was ze be

eel zoals alles mystiek en spiritueel is. En ze slapen niet

zorgd omdat ze plotseling last kreeg van allerlei kwaal

alleen, ze slapen ook nog eens heel goed en worden vol

tjes, waar ze des te meer onder leed omdat ze zich toch

komen uitgerust en tevreden wakker, wat voor hen een

al zo angstig voelde. Voor mij was het allemaal heel her

heel nieuwe, fantastische en verbazingwekkende erva

kenbaar. Ik stelde haar steeds gerust en spoorde haar aan

ring is. Ze voelen zich als herboren, alsof ze een verjon

zich over te geven aan het proces en er vertrouwen in

gingskuur hebben ondergaan. Zoiets hebben ze sinds

te hebben. Haar lichaam reageerde positief op de kans

hun kindertijd niet meer meegemaakt en waarschijnlijk

die het kreeg om, na jarenlang voortdurend overbelast

ook niet meer voor mogelijk gehouden.

te zijn geweest, weer enigszins in vorm te komen. Ze

Veel hangt af van de mate waarin mensen lichame

raakte een heleboel opeengehoopte afvalstoffen kwijt,

lijk uit conditie zijn geraakt. Zodra het lichaam de kans

maar omdat het er zoveel tegelijk waren had ze er een

krijgt om te herstellen en weer terug te komen in zijn

hele dobber aan. Voor iemand die nooit voldoende slaap

natuurlijke toestand, vinden er opvallende veranderin

kreeg en altijd slecht at, wier zenuwen kapot werden ge

gen plaats. Smaken beginnen te veranderen en slechte

maakt door de overal aanwezige elektromagnetische vel

gewoontes vallen vanzelf weg. Men kan er jaren jonger

den, die van alle kanten werd bestookt door alle moge-

uit gaan zien. Kilo's verdwijnen zienderogen, de huid en

342

343

spieeen worden weer gezond en stevig. Natuurlijk gaat

doen eigenlijk helemaal niet zo verschrikkelijk is, was in

dat niet in n dag, maar wel verrassend snel. Het is ver

haar ogen een hele concessie. Op dit ogenblik gaat het

bazingwekkend hoe veerkrachtig en vergevingsgezind

stukken beter, maar het productiviteitsvirus steekt nog

het lichaam kan zijn.

steeds de kop op.

In Lisa's geval waren er ook nog problemen van che

Dit alles geeft enigszins een idee van de transformatie

mische aard die ze moest overwinnen. Haar lichaam

die mensen ondergaan als ze niet meer zijn blootgesteld

was behoorlijk verslaafd geraakt aan koffie, suikervrije

aan al die stress en de voortdurende aanslagen op hun

voorgeschreven. Het heeft ongeveer een maand geduurd

systeem, iets wat zoveel mensen doodnormaal vinden.

Over hoe goed het is als je deze wantoestand de rug

totdat ze zover was ontwend dat ze 's morgens met mij

toekeert en weer terugkomt in je natuurlijke element

drankjes en een paar geneesmiddelen die de dokter had

n normale kop koffie kon drinken en het daarbij te

zijn genoeg goede boeken geschreven, dus daar ga ik

laten. Ik wist niet hoeveel alcohol ze dronk, maar ik had

verder niet op in. Het enige wat ik nog wil zeggen is

de indruk dat een paar keer per week een paar glazen

dat het vooral Lisa heel veel goed heeft gedaan. Ze is

wijn een vermindering ten opzichte van vroeger was.

in alle opzichten een andere, gezonder, jeugdiger, rusti

Emotioneel gezien kan zo'n periode natuurlijk ook

ger, stralender en aantrekkelijker persoon geworden dan

behoorlijk moeilijk zijn. Lisa zocht bij mij naar ant

toen ik haar leerde kennen. Ze is er nog niet helemaal,

woorden, dus gaf ik haar een mantra: neem rust, haal

maar tot nu toe gaat het heel goed.

adem, drink water, ga wandelen. Neem rust, haal adem,

drink water, ga wandelen. Neem rust, haal adem, drink
water, ga wandelen.
De geest doet er veel langer over om giftige gedachten

'Ik snap nog steeds niet waarom jij een reisassistente no

kwijt te raken dan het lichaam om te herstellen. Door

dig hebt,' zegt Lisa, 'niet dat ik niet dankbaar ben dat ik

haar diepgewortelde ideen over altijd productief moe

ten zijn en je tijd goed indelen, raakte Lisa flink met
zichzelf in de knoop. Een halve dag slapen vond ze lui
en onverantwoord. Dutjes waren een belediging voor

de kans krijg, maar je lijkt me heel goed in staat om het

alleen af te kunnen.'
T ijdens de tocht met Lisa doe ik mijn best om wat
spraakzamer te zijn dan ik gewoonlijk ben. Ik vertel wat

haar werkethos. Het was een enorme uitdaging voor

over mezelf, kleine anekdotes, dingen die ik heb mee

haar om pas op de plaats te maken. Alleen al leren inzien

gemaakt, waarbij het niet zozeer gaat om biografische

dat het misschien helemaal niet nodig was om alsmaar

details als wel om mijn eigen proces. Ik probeer haar

bezig te zijn, was een hele strijd. In de eerste week dat ik

iets te tonen, haar een glimp te laten zien van hoe de

haar kende werd ze al helemaal gek als ze vijfminuten

wereld werkelijk functioneert en hoe wij in en met haar

stil moest zitten. Toegeven dat af en toe eens even niets

functioneren. Zolang ze nog in de beginfase zit zijn er

344

345

een paar boeken waar ze war aan kan hebben, maar dar

'Oh, goeie genade, Jed, zoiets kun je toch niet maken!

stadium zal ze gauw genoeg achter zich hebben gelaren

Mensen vinden het echt niet leuk om zoiets te horen.'

en dan is ze op zichzelf aangewezen. Voor mij was en is

'Ik stond er helemaal niet bij stil. Ik zei gewoon iets

dit ontdekkingsproces iets fantastisch, maar onze om

wat ik vroeger tegen iedere student gezegd zou hebben

standigheden zijn totaal anders. Ik wil haar een gevoel

die zat te klagen over iets onbenulligs, want elke dag is

bijbrengen voor andere dimensies waar ze zich op eigen

de beste dag en het leven is geen generale repetitie en zo.

kracht in kan bewegen zodat, wanneer onze wegen zich

Toevallig wist ik hoe je dat in het Spaans zegt. Ik vond

scheiden, ze een idee heeft van haar nieuwe zelf, van

het geestig!'
'Maar zo zal zij het wel niet hebben opgevat, wed

haar nieuwe plaats te midden van alles, dar ze weet wat

ik.'

ze is en waar ze is.
'Het is hoofdzakelijk de omgang met andere mensen

'Ik bedoelde er helemaal niks mee!,' zeg ik, in een

waar ik moeite mee heb. Jaren geleden al heb ik gemerkt

poging mijn blunder uit te leggen. 'Ik probeer nooit te

dat ik mijn contacten met, eh, nou ja, normale mensen,

genover vreemden geestig, wijs of begripvol uit de hoek

tot een minimum moest beperken.'

te komen! Het kwam er zomaar uit, gewoon een stan

'Was daar een aanwijzing voor?' vraagt ze op speelse

daard antwoord waar je verder niet bij stil staat. Zelfs nu

begrijp ik nog steeds niet waarom het mens zo kwaad

toon.
'Ja, inderdaad,' antwoord ik.

werd, en dat zal dan ook wel de reden zijn dat ik een

Ze glimlacht en geeft me met een hoofdknik te ken

reisassistente nodig heb. Ik kan niet eerlijk zeggen wat

ik denk en ik haar het om zomaar wat re lullen, dus ik

nen dar ik het moet uitleggen.

'Ok,' zeg ik, 'even kijken. Het was ook in Mexico, in

probeer de omgang met mensen zoveel mogelijk te ver

een of ander smerig gat op een uur rijden van de grens,

mijden. Sonaya wist dat ik nog liever in n ruk dwars

ik weet niet meer precies waar. Ik stond aan de balie van

door het hele land reed dan te moeten onderhandelen

een hotel waar ik een vervangende auto probeerde te

met kaartjesverkopers en hotelreceptionisren, telefo

regelen voor mijn kapotte huurauto. De vrouw achter

nisch reserveringen maken, in de rij staan enzovoorts,

de balie zei iets over de vreselijke hitte. Hoe dan ook, ik

dus stuurde ze voortaan iemand met me mee, en vanaf

was een telefoonnummer aan het draaien en zonder er

dat moment ging het reizen tien keer beter.'

bij na te denken zei ik: 'No diria eso si fuera muerta,

Dit is maar een klein voorbeeld. Het gebrek aan con

Lisa stoot een harde, gechoqueerde lach uit.

tact russen mijzelf en normale mensen is er voortdurend

'Dit zou je niet zeggen als je dood was?'

en op alle mogelijke manieren. Her heeft altijd te ma

'Eh, ja.'

ken met het feit dar ik niemand ben, een niemand die

'Jzus, heb je dat echt gezegd?'

zich oppervlakkig heeft vermomd als iemand. Om in

'Eh, ja.'

de buitenwereld te kunnen functioneren en te commu-

346

347

niceren moet ik een personage worden. Dat is iets waar

sproken. Ik ontspande me gewoon en probeerde van het

ik mij heel onprettig bij voel en wat me ook niet goed

hele spektakel te genieten.'

af gaat. Mijn vermomming is niet erg overtuigend en

'Ben jij nou helemaal gek? Ze dachten dat je haar

je kijkt er dan ook gemakkelijk doorheen. De mensen

dreigde te vermoorden! Het verbaast me nog dat

weten niet wat het is dat hen opvalt, maar

geen kopje kleiner hebben gemaakt en je in de woestijn

ze

weten dat

er iets niet klopt. Ook al begrijpen ze het niet, op de

een of andere manier voelen ze dat ik een bedrieger ben.

ze

je

hebben gedumpt.'
'We zijn in Gods handen, broeder, niet in die van
hen.'

Ironisch genoeg, vind ik.

'Broeder? Wat zeg je nou weer?'

'Was ze beledigd?'

'0, dat is ook weer zo'n mooie literaire toespeling. In

'Sonaya?'
'La mexicana. '

Henry V vreest de Hertog van Gloucester dat de Fransen

'Ja nou, ze begon helemaal te flippen. Ze dacht dat

zullen aanvallen wanneer de Engelsen op hun zwakst

ik had gedreigd haar te vermoorden. Binnen de vijf

zijn, en dit is Henry's antwoord: 'We zijn in Gods han

minuten bemoeide het hele dorp zich ermee. Het was

den, broeder, niet in die van hen.' Henry was een vol

zo'n verarmd klein doorgangsplaatsje, weet je wel, en

wassene; een koning in een roestand van overgave, een

dan komt er zo'n gringo die een lokale abuelita dreigt

koning die dreigde met dochters te verkrachten, oude

te vermoorden. De bar ernaast stroomde helemaal leeg,

mensen het hoofd in te slaan en baby's aan pieken te

iedereen wilde zien wat er aan de hand was. Haar baas

rijgen terwijl hij met zijn uit wat gepeupel bestaande

kwam het kantoor uit, gewapend met een stalen pijp;

legertje opmarcheerde tegen een gigantische overmacht,

plotseling verscheen er een politiecommissaris die de

alleen omdat er een duidelijke aanwijzing was dat hij

broer van de vrouw bleek te zijn. Iedereen was regen

dit moest doen. Een thema dat je niet vaak in boeken of

elkaar aan het schreeuwen en heftige bewegingen aan

toneelstukken tegenkomt.'

het maken en probeerde de vrouw re kalmeren. Her was

me een vertoning. De emoties liepen behoorlijk hoog

'En wat heeft dat te maken met een woedende me

nigte die jou een kopje kleiner wil maken?'
'Jij onderschrijft het geloof dat ze die macht hadden,

op. Carnavalesk.'
'0, God nog aan toe. Heb je het uitgelegd?'

dat de keuze bij hen lag. Het idee dat iemand met een

Ik begin te lachen. 'Daar kreeg ik helemaal de kans

mes, een geweer, geld, of een nucleair arsenaal op de een

niet voor. Het was een volslagen krankzinnige toestand.

of andere manier macht heeft, gaat mijn voorstellings

Het ging wel een half uur w door. Het was net een ach

vermogen volledig te boven. Ik

terbuurt uit een Hollywood film; de mensen leken

dit waar is, zelfs niet bij wijze van hypothese.'

van een castingbureau te komen. Dat is trouwens hoe ik

iedereen eigenlijk zie, maar hier was het wel heel uitge348

wu

nooit beweren dat

'Wil je daarmee zeggen dat je helemaal geen gevaar

liep?'
349

'Ik loop nooit gevaar, of een woedende menigte mij

zult mij niet meer om je heen hebben en waarschijn

- wat was het ook al weer, mij een kopje kleiner maakt?

lijk niemand die ouder is dan jijzelf, zelfs niet in boe

-of een woedende menigte mij een kopje kleiner maakt

ken. Ik vertel je dingen, ik doe mijn best om een beetje

of niet. Of ik mijn nek breek bij een motorongeluk of

open en spraakzaam te zijn, want binnenkort zul je

niet. Of alle volkeren en naties van de wereld zich tegen

alleen zijn in de wereld en dan is het heel gemakkelijk

mij zouden keren of niet. Als het universum wil dat ik

om weer in een of andere sleur te vervallen en stil te

een kopje kleiner word gemaakt en in de woestijn word

blijven staan.'

gedumpt, dan ben ik daar helemaal voor, en als het uni

'Kan dat dan?'

versum dat niet wil, dan zal geen menigte, geen rege

'Ja, dat is juist wat er vrijwel altijd gebeurt. Daar is

ring of natuurwet dit kunnen laten gebeuren. Dit zijn

alles op gericht. De wereld is vol met warme donkere

de onveranderlijke, absolute condities waarbinnen mijn

holletjes waar je in kunt vallen.'

bestaan zich afspeelt. En het is niet iets wat ik geloof,

maar wat gewoonweg is. Ik zou niet weten hoe ik het
beter zou kunnen zeggen.'
Ze schudt ongelovig haar hoofd.
'En voor jou is dit normaal?'
'Zo is voor mij het leven, en voor jou nu ook.' Ik
schuif mijn bord opzij en ga een stukje van de tafel af

'Heb ik dan niemand meer?' klinkt het enigszins

wanhopig. 'Jou ook niet?'
'Je hebt alleen jezelf En dat is alles wat je nodig
hebt.'
'Denk je dat ik dat ga doen?' vraagt Lisa. 'Dat ik
terug ga kruipen? Een hol zoek waarin ik me kan ver
stoppen?'

zitten. 'Zoals je wel gemerkt zult hebben ben ik niet

'Statistisch gezien is dat bijna zeker, maar deson

het type dat maar wat raak kletst. Alles wat ik je ver

danks denk ik van niet. Ik kan me vergissen, ik heb er

tel slaat nu ook op jou. Ik ben een volwassene in een

geen verstand van, maar mijn indruk is dat je voor iets

wereld waar jij nog maar een kind bent, en ik vertel

beters bent weggelegd. Leer te begrijpen wat angst is,

je dit allemaal om je te helpen volwassen te worden

want anders neemt hij jou te pakken zonder dat je het

en je eigen dingen te doen. De wereld is niet meer

zelfs in de gaten hebt.'

op jou toegesneden; waar je ook naar toe gaat, overal

zul je een buitenstaander zijn. Nergens zijn er families,
dans of stammen die jou zullen verwelkomen, de weg
wijzen en uitleggen hoe alles werkt. Nergens zul je een

We verlaten het restaurant en gaan een eindje langs het

organisatie aantreffen die je opvangt, je dingen leert en

water lopen.

je beschermt. Je zult voorbij een punt komen waarop

'En hoe is het afgelopen?' vraagt Lisa.

wie dan ook je kan helpen, wam je bent een volwas

'Wat?'

sene geworden in een wereld van louter kinderen. Je

'Met die woedende menigte in Mexico?'

350

351

'0,

niks bijzonders. De politiecommissaris bracht

me naar de grens en zei dat ik nooit meer het land in

mocht.'
'Hebben

ze

je Mexico uitgegooid?'

'Ach,' zeg ik schouderophalend, 'het ging er nogal

informeel aan toe.'
'Jij komt wel vaak in aanvaring met de wet.'
Ik haal opnieuw mijn schouders op. 'Dat valt wel
mee hoor.'
'En wat heb je daarna gedaan?'
'Nadat hij me bij de grens had afgezet? Mijn credit
cards laren blokkeren. Doorgegeven dat mijn paspoort en
reischeques waren gestolen. En geld laren overmaken.'
'Hadden ze je portefeuille gestolen?'
'Ja, alles wat ik bij me had en de rugzak die ik in de
auto had laten liggen.'
Ze schud haar hoofd vol afkeer over zoveel corruptie.

Ik kijk zwijgend een paar minuten naar het voorbijglij

dende landschap. Ik voel me gelukkig dat ik hier ben,
gelukkig dat Lisa bij me is, gelukkig omdat we naar
Bretts afscheid rijden, gelukkig omdat ik ben. Is dit
mijn laatste dag? Zijn dit mijn laatste momenten? Staat
de vinger van de dood die altijd boven ons zweeft op het
punt om naar beneden te komen? Die gedachte vervult
me met een zacht, vreugdevol gevoel en doet de wereld
in schoonheid baden.
'Mensen zijn net plukken stof,' zeg ik ten slotte,
'plukken stof en spinrag die zich vormen in de schaduw
en in donkere hoeken en die bijeengehouden en naar
elkaar toe worden gedreven door angst. Als je mensen
eenmaal helder kunt zien, kun je hen ook heel gemak
kelijk vertrouwen. Ik vertrouw iedereen en dat vertrou
wen wordt nooit beschaamd. Dat kun jij ook.'
'Dat is heel moeilijk te geloven.'
'Mensen vertrouwen betekent niet dat je mag ver

'Schoften,' moppert ze.

'Iedereen speelt gewoon zijn rol,' zeg ik. 'Je moet het
niet zo persoonlijk nemen.'
Ze kijkt me van terzijde heel lang aan.

wachten dat ze je nooit in de steek zullen laten, je hart

niet zullen breken of je portemonnee niet zullen stelen,
maar je vertrouwt ze gewoon om wat ze zijn. Als je een
maal begrijpt wat angst is, als je daar met een zekere af
stand naar kunt kijken en kunt zien wat angst werkelijk
is en hoe hij werkt in de wereld, dan begrijp je alles van

We stappen in de Navigator en gaan weer op weg. We

rijden een uur lang door zonder iets te zeggen, alhoewel
ik het idee heb dat het in Lisa's hoofd er behoorlijk luid
ruchtig aan toe gaat.
'Ik geloof niet dat ik mensen nog kan zien zoals vroe
ger,' zegt ze uiteindelijk. 'Ik denk dat ik nooit meer ie
mand zal kunnen vertrouwen.'
352

mensen. Bij iemand die zijn ogen dicht heeft komt alles
voort uit angst. Goed en kwaad, moed en lafheid, liefde
en haat. Het komt allemaal voort uit dezelfde bron.'
'Maar hoe kun je iemand vertrouwen van wie je weet
dat hij je in de steek zal laten?'
'Je hebt zelf al het antwoord gegeven: omdt je dat
weet. Alles wat zo geheimzinnig en niet te bevatten is
als we onze ogen dicht hebben, wordt helder en duide-

353

lijk wanneer we ze eenmaal open doen. Dat kost tijd,

en moeder, maar wat ben je nu? Maggie is op een moei

moeite en ervaring, net zoals het ook tijd, moeite en

lijke leeftijd en ze heeft al het nodige meegemaakt: jouw

ervaring heeft gekost om de volwassene te worden die

ineenstorting, de samenwerking met haar grootvader, de

je nu bent. Zo zit het leven in elkaar: het is een voort

interviews met mij. Wat ben je met haar van plan?'

durend wordings-en vernieuwingsproces; een beweging

'Misschien moet ik toch maar ergens een hol gaan

die leidt tot steeds helderder zien, naar steeds meer een

zoeken,' zegt ze terneergeslagen. 'Me tot Jezus wenden,

voud, naar het langzaam verdwijnen van de scheiding

bijvoorbeeld. Dat zou voor iedereen misschien wel het

tussen het ik en het niet-ik. Zo zit de wereld in elkaar,

beste zijn.'

en zo zal het voor jou zijn als je steeds verder gaat. Het

Ik knik.

is iets totaal anders.'

'Zou kunnen,' zeg ik.

'Als ik verder ga,' zegt ze droog.

'Wanneer je meer zicht begint te krijgen en het gro

'Dank je dat je met me praat,' zegt Lisa. 'Dank je dat

je me al deze dingen vertelt.'

tere geheel kunt overzien, worden de persoonlijke trek

'De nada.'

ken van mensen veel waziger en ga je ze indelen naar het

'Ongelofelijk hoe mijn leven veranderd is. Kijk mij

hol waar ze zich in schuilhouden.'

'Dat klinkt wel cynisch hoor.'
'0 ja? Wat zeg je hier dan van: het leven heeft geen

nou, hier met jou op zo'n bizar avontuur, wat het ook
is. Het is zo irreel allemaal. Ik heb het gevoel dat ik
straks wakker wordt in mijn oude bed naast Dennis,

enkele zin en geen enkel geloof is waar.'

de wekker uitzet en aan een nieuwe dag begin en dat

'Dat klinkt echt heel erg cynisch.'

ik dan heel die idiote droom over een nieuw leven weer

'Mijn punt is dat cynisch typisch een ogen-dicht

woord is. Een woord dat jij niet meer nodig hebt. Je be

zal vergeten.' Ze begint een beetje te trillen. 'Wat doe ik

hier eigenlijk?'

schermde, op het denken gebaseerde relatie met je omge

'Waarom denk je dat je hier bent?' vraag ik. 'Neem

ving klopt niet meer en een groot gedeelte van je woor

afstand van wat er allemaal gebeurt en vraag jezelf onbe

denschat is achterhaald. Je hebt een enorme overgang

vooroordeeld wat er aan de hand is. Een paar maanden

achter de rug, een ware paradigmawisseling, maar je in

geleden was je nog advocaat, echtgenote en een moeder

frastructuur is nog niet zover. Je hebt je revolutie gehad, je

in een buitenwijk en zo, en nu rijd je hier in deze enor

hebt het regime dat jou onderdrukte omver geworpen, en

me zwarte lijkwagen dwars door V irginia... '

nu is het tijd om te regeren, om een wijs beleid te voeren

'Met Jed McKenna,' voegt ze eraan toe.

en om dit pas ontstane eilandstaatje naar een toekomst

'Onderweg met een verlicht wezen om een ander

van welvaart en groei te leiden. Er zijn anderen aan wie je

verlicht wezen te herdenken. Dit is een heel goed mo

moet denken: Maggie, DJ en Dennis misschien. En wie

ment om eens na te gaan wat er allemaal gebeurt en

,
waarom.

weet nog wel meer mensen. Voorheen was je echtgenote

354

355

Ze zegt een poosje niets.

'Weet jij het?' vraagt ze.
'Ik weet het wat mezelf betreft.'

Postnatale periode

'Weet je al wat je gaat zeggen op de herdenkingsbij

eenkomst?'
'In grote lijnen wel. Door Maggie kwam ik op het
idee om het aanschouwelijk te maken, en dat ben ik dus

Hoog verheven en toepasselijk maak ik mijn entree,

van plan.'

Vanafhet begin al heb ik veel meer te bieden dan die

'Echt? En wat ga je dan laten zien?'

behoedzame straatventers van vroeger,

'Twee dingen. Het eerste hopen we, zoals je weet,

aan

te

Van Jehova neem ik zelfwel de juiste maat,

treffen in de safe van het hotel.'

Ik maak lithografien van Kronos, zijn zoon Zeus

en zijn kleinzoon Hercules;

'En het andere? Wat wil je nog meer laten zien?'

Ik grijp in mijn tas op de vloer achter Lisa's stoel. Ik

Koop schetsen van Osiris, !sis, Belus, Brahman en Boeddha;

haal haar agenda tevoorschijn en leg hem op de arm

Losjes leg ik Manito in mijn map, en een blad waarop Allah

steun tussen ons in.

staat, en een gravure van de Gekruisigde, Daarbij Odin

en Mexitli met zijn aftehuwelijke gezicht,

'JOU. ,

En wat voor afgoden en beeltenissen dan ook;

Ik neem ze allemaal voor wat ze waard zijn,
en voor geen cent meer; Ik geeftoe,
ze hebben geleefd en het werk van hun tijd gedaan;
(Ze brachten insecten voor vleugellamme vogels, die nu op
eigen kracht moeten opstijgen en vliegen en zingen.)
Walt Whitman

isais de weg kwijtgeraakt, maar dat pakt heel prettig

uit. We hebben immers geen haast. Ze houdt zo on

geveer de juiste richting aan, en telkens wanneer we een

afslag moeten kiezen nemen we de weg die het minst
wordt genomen. Zo zwerven we bijna driehonderd ki
lometer lang rond. Het begint al laat te worden en we
356

357

zijn allebei een beetje moe van het rijden. We stoppen

'Je hebt gelijk,' zegt ze abrupt, 'dat is me niet erg duide

in een plaatsje ergens aan een rivier om een hotelletje

lijk, maar jou wel, neem ik aan.'

met een paar kamers te zoeken en iets te gaan eten. Lisa

vond het maar niks toen ik haar zei dat ze bij Brett een

Ik vat dit op als een niet al te enthousiaste uitnodi

ging om verder te gaan.

verhaal moet gaan houden. Ze weigerde met het excuus

'Alle krachten zijn onophoudelijk aan het werk ge

dat ze niets wist noch begreep van spiritualiteit en dat ze

weest om jou te vervolmaken en in verrukking te bren

daarom geen geschikte keuze was om het woord te rich

gen, om met Walt Whitman te spreken. Jij bent het die

ten tot een groep van toegewijde spirituele beoefenaars.

dit alles in beweging heeft gezet. Je hebt duidelijk la

Ik wees haar erop dat ze in haar korte zoektocht al veel

ten merken wat je wilde, niet alleen door woorden en

verder was gekomen dan al die mensen daar, maar ze

ideen, maar door daden. Als we dat doen begint het

hield voet bij stuk.

universum zich automatisch veel tegemoetkomender

'Ik begrijp dat je het niet wilt,' zeg ik, 'maar ik ben er

te gedragen dan we gewend zijn. Het universum plooit

vrij zeker van dat je het toch zult doen. Het past in het

zich naar ons, en wij plooien ons naar het universum.

patroon, en dat patroon is duidelijk te zien.'

Dat is wat er gebeurt als de scheiding tussen het zelf en

Lisa vindt een leuk oud hotelletje. We parkeren de

het niet-zelf aan het wegslijten is. Dat is wat er met jou

auto, maar we hebben allebei niet veel honger, dus be

gebeurt; dat veel toegankelijker, plooibaarder univer

sluiten we om eerst de benen te strekken en even door

sum is nu jouw nieuwe werkelijkheid geworden.'

de stad te lopen.

'Het klinkt alsof je wil zeggen dat de dood van mijn

'Hoe voel je je nu als wees?' vraag ik haar.

ouders te maken heeft met deze nieuwe situatie waar ik

'God, zo heb ik het helemaal niet bekeken,' lacht ze.

nu in zit.'

'Ik ben een wees. Wat raar om dat te zeggen, alsof je zegt
dat je getrouwd bent, of geen maagd meer bent.'
'Misschien is het niet zozeer een nieuwe status als wel

'Bedoel je dat, als je niet in deze situatie zat, je ouders

nog zouden leven?'
'Dat weet ik niet,' antwoordt ze na een korte stilte.

geen status.
'Hmm, ik ben er niet zeker van dat het zo voelt. Hoe

ik er van buitenaf tegenaan kijk, en dat is dat je in het

het dan wel voelt weet ik eigenlijk ook niet.'

beginstadium van je leven als gentegreerd wezen be

11

'Ik weet het ook niet. Ik weet alleen wat ik zie als

'Ik wil niet tactloos zijn, maar toch zou je eens even

handeld wordt als een ster: een waanzinnige hoeveel

stil moeten staan bij de manier waarop het universum

heid biografische ballast is zomaar van je afgenomen,

die transformatie van jou faciliteert. Dat is behoorlijk

je hebt mij in de buurt en dan kom je ook nog eens

indrukwekkend hoor. Ik weet niet of je het zelf door

in een gespreid bedje terecht: er wacht je immers een

hebt, maar de manier waarop je verleden wordt opge

leven van gemak, van comfort en van voortdurende

ruimd en je toekomst voor je wordt uitgespreid.. .'

groei.'

358

359

'Een gespreid bedje?' vraagr ze op een toon waar enige

bitterheid in doorklinkt.
Ik zie je geen serveerster met een getoupeerd kapsel
en een dikke kont in Corpus Christi worden,' leg ik uit.
'Je bankrekening loopt geen gevaar meer, mocht je dat
nog interesseren. Er staat je immers een leuk erfenisje te
wachten, heb ik van je vader begrepen.'
We lopen zwijgend verder. Ik voel een ongebruike
lijke behoefte om me met Lisa te bemoeien. Ik zal niet
lang meer in haar buurt zijn en het zou fijn zijn als ik
haar zo ver door dit ongemakkelijke en pijnlijke begin
stadium heen kan loodsen dat ze enigszins in staat zal

heel nieuwe wereld en jij bent een heel ander iemand

geworden. Dit is waar het, vanaf het moment dat die
foto jou in je hart raakte, allemaal om ging. Al dat ver
driet, dat lijden, dat verlies, al die pijnlijke beslissingen,
alles wat je in de steek heb moeten laten, heeft je tot dit
punt gebracht. Dat stuk is nu voorbij. Je bent niet meer
degene die je was. Nu moet je alles loslaten en zorgen
dat je verder gaat, want anders is het allemaal voor niets
geweest.'
Ze staat plotseling stil, boos, vermoed ik. Ik wandel
door. Ik loop ergens een buurt in en wou dat ik mijn
hond bij me had.

zijn zichzelf te redden. Het is moeilijk te geloven, maar

de meeste mensen die net zover zijn gekomen als Lisa
zetten op een gegeven moment de hakken in het zand en
weigeren alsnog om door te gaan. Ze krullen zich op in
een foetushouding, doen hun ogen potdicht en leven in
de wereld alsof ze nog steeds in de baarmoeder zijn. Het
klinkt te gek voor woorden, maar onder degenen die de
overgang van dood naar wedergeboorte hebben gemaakt
is het zo gebruikelijk dat het als norm gelden kan. Ik
zou het vervelend vinden om Lisa te zien stoppen nog
voordat ze goed en wel is begonnen. Normaal gesproken
bemoei ik me niet met dat soort dingen, niet uit prin
cipe, maar omdat ik daar nooit de behoefte toe voel. Nu
voel ik die behoefte wel, dus geef ik er aan toe.
'Ik ga je vertellen wat je nodig hebt om te horen,
ook al heb je er niet om gevraagd. Je bent gestorven en
opnieuw geboren, je hebt enorme veranderingen onder
gaan en grote verliezen geleden, maar dat gedeelte heb
je achter de rug. Nu is het tijd dat je je ogen open doet
en begint met dingen te begrijpen. Je bent nu in een
360

Denk aan een man die zijn baan verliest en diep wan
hopig is omdat hij zich zo met zijn werk heeft gedenti
ficeerd dat het voor hem lijkt alsof hij door dit ontslag
zichzelf of zijn mannelijkheid is kwijtgeraakt. Of aan
een vrouw die een vergelijkbare crisis doormaakt van
wege een scheiding, met het daarbij behorende verlies
van de basis waarop ze haar identiteit had opgebouwd.
Denk aan ouders die een kind hebben verloren en voor
wie het leven daardoor geen enkele betekenis meer heeft,
of aan iemand die alle hoop en plezier in zijn leven is
kwijtgeraakt door een slecht bericht van de dokter. Ver
liezen zoals deze kunnen ons het gevoel geven dat we
onze kern zijn kwijtgeraakt. We hebben het gevoel dat
we er nooit meer bovenop komen, en dat is misschien
ook wel zo.
Als we in een wereld buiten onszelf geloven, zien we
gewin meestal als goed, en verlies als slecht. Dat ver361

andert zodra we niet langer in zo'n wereld buiten ons

zelf geloven: gewin wordt dan slecht en verlies goed.
Niets wat wij kunnen verliezen heeft ons berhaupt
ooit toebehoord. Het enige wat we kunnen verliezen
zijn illusies.
Om het te vergelijken met de film joe verstts the vol

cano: het is Lisa gelukt om van een domme tuttebel die

zich door een voorgeprogrammeerd slavenbestaan heen
worstelde een stralende en bewuste vrouw te worden die
een koers uitzet 'weg van de dingen van de mensen.' Net
als in joe heeft het universum zich heel veel bovenna
tuurlijke moeite getroost om haar bij deze overgang te
helpen. Net zomin als Joe Banks graag de diagnose 'mist
in zijn hoofd' met een levensverwachting van een paar
maanden wilde horen, wenste Lisa zo'n ingrijpende om
mekeer in haar leven die met zoveel beroering gepaard
ging. Maar erop terugkijkend zou geen van beide het
anders hebben gewild.

van tijd tot tijd op te diepen is als er iets uit de weg

geruimd moet worden. Denken is een zwaard, maar ik
heb niets meer waar ik het voor kan gebruiken. Ik zwaai
er wat mee in het wilde weg en doorklief de lucht, maar
het zijn slechts de lege herinneringen van een oude sol
daat. Waar zou ik over moeten nadenken? Godsdienst?
Politiek? Zaken? Kunst? Mijn hoofd is leeg. Ik ben, vol
gens Emerson's uitspraak, niets.
Mijn algemene toestand lijkt nog het meeste op een
soort bitterzoete vreugde. Ik haal nooit herinneringen
op. Ik weet zelfs niet zeker of ik die nog heb. Alsof ik
nog een doos met oude Super-8 mm films ergens in
mijn mentale ruimte heb liggen, maar het idee om die
voor de dag te toveren en herinneringen op te gaan ha
len aan de hand van wat klungelig aan elkaar geplakte
scnes van een leven waar ik niets meer mee heb, staat
me tegen. Ik weet dat ik ooit een krijger ben geweest,
maar dat herinner ik me alleen maar als een feit, niet als
een zijnstoestand. Ik voel er geen vreugde of verdriet bij.
Alsof het iets is dat ik weet over iemand anders.

Emerson zegt dat een mens dat is waar hij de hele dag
aan denkt. (De Boeddha schijnt ook iets dergelijks ge
zegd te hebben, maar zodra je de woorden de Boeddha

zegt... tegenkomt behoort je anti-gelul-alarm af te gaan,

dus we houden het op Emerson).
Ik geloof niet dat ik nog over iets nadenk. Ik kan
zelfs niets bedenken waar ik over zou moeten naden
ken. Soms probeer ik het wel, dan probeer ik iets voor
de geest te halen waar ik eens over kan nadenken, maar
binnen de kortste keren zakt het weg. Denken is voor
mij een instrument, een wapen. De enige reden om het
362

Eens in de zoveel tijd klim ik in de klokkentoren en

kijk ik of er vleermuizen zijn. Ik ga mijn hoofd in om
er zeker van te zijn dat er nergens rommel rondslingert;
dat er geen donkere plekken, geen sporen in het stof
zijn, dat er nergens afVal ligt. Als een oude ongewapen
de nachtwaker die zijn ronde doet, ga ik snel even mijn
toko langs. Dat doe ik niet al te gewetensvol of voor
zichtig, want ik maak me er niet druk over dat er iets te
vinden is of, als dat wel zo zou zijn, het veel moeite zou
kosten om het op te ruimen.
Vooral de dood is iets waar ik toch nog een beetje voor
op mijn hoede wil blijven. De dood kan me niets schelen
363

iets

Een heleboel van wat me nu bezighoudt heeft te maken

dat je ongemerkt zou kunnen passeren, daarom hou ik

met mijn boeken. Op dit ogenblik bijvoorbeeld lees ik

het in de gaten. Ik ben in het afgelopen decennium in

geboeid en met veel plezier Orwell's 1984 omdat het

en ik ben er ook helemaal niet bang voor, het is

zo

zeker tien situaties geweest waarbij ik dacht dat het nu

past binnen het kader

allemaal voorbij was, en nooit ben ik onaangenaam ver

dat niet zo was zou het me niets kunnen schelen. Voor

rast geweest door mijn reactie. In elke situatie voelde ik

mij persoonlijk is 1984 niet belangrijk, want er is geen

me benieuwd, er klaar voor en dankbaar. Ik raakte er niet

persoonlijk ik meer voor wie het belangrijk zou kunnen

door in paniek en ik reageerde helemaal niet angstig, dus

zijn. Dat geldt ook voor alle uren die ik heb doorge

ik ben er vrij zeker van dat er niet veel doodsdemonen in

bracht in de bibliotheek van Frank, voor diens ency

mij rondspoken. Het zou interessant zijn als dat wel zo

clopedische kennis van de methodes om het bewustzijn

was, maar ik geloof niet dat dit het geval is.

te verruimen die er in allerlei culturen door de eeuwen

van

mijn derde boek, maar als

Dat ik het aanbod van de dikke brigadier weigerde is

heen zijn toegepast, en voor Franks kijk op een dystopi

iets wat ik in dit opzicht nog steeds merkwaardig vind.

sche wereldorde. Dat interesseerde me voor zover het

Niet dat ik het jammer vind dat ik me niet heb omge

mijn boek ten goede kwam, maar dat was dan ook al

draaid en Boe! heb geroepen, maar het is me niet hele

les. Ik heb geen oprechte, op zichzelf staande belang

maal duidelijk waarom ik daar van afz.ag. Ik maak me

stelling voor wat dan ook, behalve voor wandelen, het

daar geen zorgen over, ik ben er alleen benieuwd naar.

liefst met mijn hond. Zo is het als je volledig ontwaakt

Zo'n aanbod krijg je niet elke dag, dus lijkt het mij lo

bent, of verlicht: als je de waarheid hebt gerealiseerd.

gisch om je reactie daarop nog eens onder de loep te

En dat geldt voor iedereen. Een Boeddha van Mede

nemen.

dogen bijvoorbeeld is een contradictio in terminis, een

Mijn gewone, dagelijkse personage is ook iets wat ik

onverzoenlijke tegenstelling. Het klinkt leuk, maar het

losjes in de gaten hou. Ik ga met anderen om, ben aan

is volslagen absurd, zoals iedereen die zich door het the

wezig in het leven van andere mensen en heb mijn eigen

oretische gedeelte van dit onderwerp heen heeft gewerkt

leven waar ik doorheen moet navigeren: mijn bestaan

gemakkelijk zelf kan zien.

in de droomstaat. Dat is iets waar ik op let, maar nog

Ik vind het komisch dat er mensen op de wereld zijn

maals, het kost me heel weinig moeite. Op dit moment

die verlichting beschouwen als iets waar je hevig naar

ben ik leraar/schrijver, maar er bestaat geen gevaar dat

kunt verlangen en vol toewijding naar moet streven. De

ik daardoor teruggezogen kan worden in het perinatale

tegenstrijdigheden stapelen zich onmiddellijk op. Het is

gebied dat over het algemeen onterecht wordt aangezien

iets waar je niet naar kunt verlangen want er is geen 'het',

voor het wakende leven. Ik denk niet dat er iets is wat

noch een 'ik' die er in kan verblijven, en toch zou ik, die

mij weer naar beneden zou kunnen trekken, maar een

in deze toestand verkeer, hem voor geen geld, voor geen

klein beetje opletten kan geen kwaad.

macht, voor geen kinderen of kleinkinderen of voor wat

364

365

dan ook willen ruilen. Voor marketingkreten als 'geluk

We gaan aan een tafeltje zitten, bestellen ijsthee en kij

zaligheid' of 'liefde' schrik ik terug omdat ze naar mijn

ken uit over het water.

idee deze toestand niet adequaat omschrijven, dat wil

'Ik geloof niet dat mensen zomaar van hun verleden

zeggen, het is iets heel anders dan wat degenen die niet

af kunnen alsof het nooit heeft bestaan,' zegt Lisa, refe

zelf in deze toestand zitten, eronder verstaan. Ik ben ge

rerend aan ons vorige gesprek, 'alsof het niet meer bij

lukkig, tevreden en over het algemeen geamuseerd of

hen hoort.'

opgewekt ergens mee bezig, maar als ik te horen zou

De drankjes komen en we bestellen ons eten.

krijgen dat ik binnen precies vijf minuten zou dood

'Je kunt je verleden niet laten verdwijnen,' zeg ik,

gaan, zou mij dat niets uitmaken. Het enige wat ik zou

'het verdwijnt gewoon vanzelf, net zoals wanneer je 's

doen is snel mijn hoofd leegmaken, stilstaan bij wat een

morgens wakker wordt de droomwereld waar je in on

fijne tijd ik hier heb gehad en me dan laten overspoe

dergedompeld was weer verdwijnt en vergeten wordt.

len door gevoelens van grote dankbaarheid. Misschien

Vanaf het moment dat dit gebeurt weten wij dingen

is dat wat er ontbrak toen die sergeant zijn aanbod deed:

rechtstreeks, zien we zelf, zonder tussenkomst van per

ik zou niet de kans hebben gehad om dank je wel te

sonen of processen. De rest van je leven zul je de per

zeggen en om afscheid te nemen van dit vermakelijke,

soon die je was en zowat iedereen zien als inferieur en

prachtige en spannende bestaan. Zomaar via een achter

gebrekkig.'

deur ertussenuit glippen heeft ontegenzeggelijk iets on

'Inferieur en gebrekkig,' herhaalt ze vol afkeer.

weerstaanbaar komisch, maar dan had ik heel die voor

'Inferieur qua ontwikkeling, zoals een kind inferieur

raad dankbare gevoelens niet kwijt gekund. Daardoor

is aan een volwassene, en gebrekkig in de zin dat het

zou ik op een vrij armzalige manier zijn gestorven, want

abnormaal is als iemands ontwikkeling wordt afgeremd.

het voorlaatste wat er door mijn hoofd zou zijn gegaan

Hoe zou je anders een schepsel noemen dat groeit en

zou een gevoel van spijt zijn geweest. Dat is wat ik mij

zich lichamelijk ontwikkelt tot een volwassene zonder

onder het wandelen in dat kleine stadje in V irginia rea

ooit de baarmoeder te hebben verlaten?'

liseer. Als het mijn tijd is, wil ik eerst nog graag een paar

Ze kijkt me vol walging aan. 'Dat is grof,' zegt ze.

minuten hebben om afscheid te nemen. Ik richt mijn

'Dit is ook zoiets wat gaat veranderen, let maar op,'

verlangen op deze wens en laat hem los, in het venrou

zeg ik, 'die egobehoefte om alsmaar te oordelen, alles te

wen dat hij, als het zover is, vervuld zal worden.

classificeren en overal etiketten op te plakken. Dat ver

dwijnt naarmate het idee van 'het andere ' steeds meer
plaats maakt voor 'is-heid'. Dat levert een veel meer
ontspannen, gemakkelijker perspectief op.'

Een uur later treffen Lisa en ik elkaar weer. We lopen

'Is dat niet juist waarvoor onze intelligentie is be

naar het terras van het restaurant dat bij het hotel hoort.

doeld? Om te oordelen? Dingen af te wegen? Het nut

367

en de waarde van iets te bepalen? Moet ik soms mijn

aanpassen aan vooropgezette ideen over hoe je behoort

onderscheidingsvermogen opgeven? Dat lijkt mij geen

te zijn. Dat is een val, een heel doeltreffende val, te oor

goede zaak.'
'Wat jij intelligentie noemt is de intelligentie van rat

delen naar her grote aantal mensen dat erin zit.'

'Ik zie jou niet in vaak in een val trappen,' zegt ze.

ren in een doolhof, van chimpansees die blokken op el

'We hebben het niet over mij,' zeg ik terug.

kaar zetten om bij de hoger hangende bananen re kunnen

Ze zucht diep.
'Waarom voeren we eigenlijk dit gesprek, als ik vra

komen. Wanneer je eenmaal door hebt hoe de werkelijke

intelligentie altijd en overal aan het werk is, zul je daar

gen mag?'

nooit meer over kunnen denken binnen menselijke ter

'Omdat ik wil dat je je ongemakkelijk voelt,' ant

men. Denken, zoals jij dat ziet, als een instrument om je

woord ik. 'Omdat ik je op je zenuwen wil werken en je

.
unteren.

weg te vinden en dingen te begrijpen, wordt her zoveelste

nutteloze hulpmiddel dat wegvalt en in de vergetelheid

'Dat lukt je heel goed.'

raakt. Al onze meningen zijn mini-geloofjes, flauwekul

'Wat is de context van dit gesprek?'

die we met ons meeslepen ten koste van onze levensener

'Wat bedoel je?'

gie. Je neiging om dingen re beoordelen als goed of slecht,

juist of verkeerd, enzovoorts, valt vanzelf weg waardoor er
weer een hoop energie vrijkomt. Je zult al snel meningen
en overruigingen tamelijk funest gaan vinden en automa
tisch uit de buurt blijven van hun bron: her ego.'
'Dar kan ik me niet voorstellen,' zegt ze, terwijl ze
aan haar ijsthee nipt en ik in mijn caesar salade naar
iets zoek wat des caesars is. Er zit ijsbergsla in en stuk
jes tomaat, cheddar en een onbestemde dressing uit een
fles. Het enige ingredint dat er in thuishoort zijn de
croutons, en die zijn raai.

'Waar zijn we mee bezig?' vraag ik. 'Waar ben jij mee
bezig?'
'Ik moer je afzetten op een plek waar jij Bretts her
denkingsceremonie gaat houden, dacht ik.'
'Nee. Mijn context is het boek. Ik ben een boek aan
het schrijven. Wat is die van jou?'
Ze schudt haar hoofd.
'Ik weet het nier. Daar heb ik nog niet over nage
dacht.'
'Daar hoef je niet over na te denken,' zeg ik, 'je hoeft
alleen maar te kijken.'

'Jij bent blijkbaar je sla aan het beoordelen,' merkt ze

droogjes op. 'Ben je nier tevreden met haar is-heid?'
Ik schiet in de lach.
'Er zijn dingen waar ik van hou en waar ik niet van

hou, ik heb persoonlijke voorkeuren, dingen die me be

vallen en niet bevallen. Niemand zegt hier dat je je op
een bepaalde manier moet gedragen of dat je je moet
368

We eten een middelmatige maaltijd en onze borden

worden weggehaald. We draaien onze stoelen naar het
uitzicht en nippen aan onze ijsrhee. Na een paar minu
ten begint Lisa weer te praten.
369

'Ik wu niet weten hoe ik geen onderscheid wu moeten

Ja, we gaan naar Bretts herdenkingsbijeenkomst, maar

maken tussen goed en kwaad, tussen juist en verkeerd,'

dat is niet onze context. De mijne is dit boek, en Liss

zegt ze na een lange stilte. 'Hoe kan iemand niet oorde

context is die van een kruipende peuter die haar omge

len? Dat is alsof ik afstand wu moeten doen van mijn

ving begint te verkennen, die begint uit te vissen waar ze

intellect, mijn persoonlijke autonomie, mijn morele

is, hoe alles functioneert en hoe zij daarin past.

kompas. Hoe kun je zoiets doen?'

Dit is een netelige vraag om te beantwoorden omdat
het gemakkelijk is er teveel bij te slepen. Ik help graag
mensen om hun volgende stap te zetten, maar tegelijker

Bomen doen het slecht in een kunstmatige biosfeer om

tijd probeer ik ook hen er zachtjes van te weerhouden

dat er geen wind is waar ze tegenop moeten boksen. Om

om voorbij die stap te kijken. In Spirituele verlichting?

te wrgen dat bomen hun kracht kunnen ontwikkelen,

staat een kort gesprek tussen mijzelf en Maya (de bouw

wordt er een kunstmatige wind geproduceerd, niet uit

meesteres van de begoocheling, niet mijn hond). Ik had

wreedheid of om ze te pesten. Geen wind, weg boom.

een opmerking gemaakt over haar schoonheid, waarop

'Ik heb een meisje op de televisie gezien,' vertel ik

ze me vroeg of ik misschien liever haar andere gezicht

Lisa, als we even later op een bebost fietspad lopen, 'dat

wilde zien. 'Dat maakt mij niet uit,' had ik toen geant

een vreselijke tragedie heeft meegemaakt. Ze zat vast in

woord. In die speelse uitwisseling zitten alle gruwelen,

een auto die in brand was gevlogen of zo, en daar is ze

al het kwaad en al het lijden in de wereld: Mays an

gruwelijk verminkt uit gekomen. Talloze malen is ze

dere gezicht. Ik ben ontwaakt uit de droomstaat, dus ik

geopereerd, maar ze was nog steeds bijna volledig ver

laat me niet meer voor de gek houden, noch door haar

minkt. Op een bepaald moment tijdens het interview

ene, noch door haar andere gezicht, noch door goed en

keek ze naar de stompjes waar ooit haar vingers hadden

kwaad, noch door schoonheid of gruwelen. Ik zie het

gezeten en zei: 'Vroeger barstte ik al in tranen uit als een

allemaal voor wat het is, namelijk een en hetzelfde. Het

nagel afbrak.'

is onnodig, laat staan mogelijk, om Lisa in dit stadium

erop te wijzen dat er geen verschil bestaat tussen wat

Het duurt even voordat Lisa, met fluisterende stern,

antwoordt:

voor extremen dan ook, maar het wordt wel tijd dat ze

'God nog aan toe, wat verschrikkelijk.'

haar diepgewortelde overtuiging dat er zo'n verschil is,

'Vind je?' zeg ik terug. 'Ik vond het een van de mooi

tegen het licht houdt. Ze hoeft Maya's andere gezicht

ste dingen die ik ooit heb gehoord. Daar kan geen po

niet te zien om een volgende stap te kunnen zetten,

zie, geen kunst tegenop. Het enige wat ik ken dat in de

maar ze moet wel zo langzamerhand eens gaan stilstaan

buurt komt zijn foto's van oorlogen en rampen, maar

bij haar gewoonte om de wereld in stapeltjes te sorteren

dat is niet te vergelijken met het beeld van een echt

alsof het wasgoed is.

meisje, ooit een mooi, leuk high school ding vol hoop

370

371

en dromen, maar nu w mismaakt als maar kan, dat naar

haar misvormde handen kijkt en zegt: 'Vroeger barstte
ik al in tranen uit als een nagel afbrak.'
'Een merkwaardig gevoel voor schoonheid heb jij,'
zegt Lisa zuur. 'Arm meisje. En arme familie.'
'Voor mij ging het niet om dat meisje, maar om mij,
om het leven, om zijn. Dit is waar we zijn, en dit zijn de
regels. Het lichaam dat morgenochtend op een roestvrij
stalen tafel een Y-incisie krijgt ben ik. De vrouw die van
het World TradeCenter naar beneden stort ben jij. Dat
verbrande meisje is Maggie.'
Lisa blijft staan, draait zich naar me toe en kijkt me
aan. Ik blijf ook stilstaan. Ze heeft een starre, onbewe
gelijke blik die ik moeilijk kan plaatsen, maar dat hoeft
ook niet. Ik spreek mijn volgende woorden langzaam en
duidelijk uit.
'Weet je waar je bent?'
Geen reactie.

'Mires. Abrase los ojos.

'Weet je wat voor plek het hier is?'

'Alsjeblieft niet, Jed,' zegt ze. 'Ik weet dat je me alleen
w,

maar het is zo'n mooie avond.

Kunnen we niet gewoon een beetje ontspannen en er

van genieten?'
Teveel? Zet ik Lisa teveel onder druk? Ik zou naar
wat voor bibliotheek of boekwinkel dan ook kunnen
gaan en op de afdeling pozie, godsdienst, zelfhulp en
filosofie dozen vol kunnen vullen met boeken geschre
ven door mensen die net w ver zijn gekomen als Lisa nu
is en geen centimeter verder; mensen die het dood- en
wedergeboorte proces hebben ondergaan, maar die in
372

steken in plaats van hun ogen te openen voor de nieuwe

wereld waarin ze tevoorschijn zijn gekomen. Zoiets had
ik nooit voor mogelijk gehouden, maar ik zie het de
hele tijd. Je zou denken dat als we eenmaal in beweging
zijn geraakt, we ook in beweging blijven, maar dit is
duidelijk niet het geval. De vastberadenheid waarmee
we ons blijven vastklampen in de baarmoeder leggen we
ook aan de dag wanneer we er eenmaal uit zijn. Als we
deze metaforen toetsen aan de praktijk, dan ontdekken
we dat er tussen die twee werelden nog een tussenstadi
um bestaat: een soort vagevuurachtige sluimertoestand
waarin men weliswaar uit de baarmoeder is gekomen,
maar haar nog steeds als zijn thuis beschouwt; een toe
stand waarin men wel de wereld is binnengetreden,
maar nog niet de ogen heeft geopend.
Dit is niet hetzelfde als de onechte wedergeboorte
zoals we die kennen uit het pop-christendom en twaalf

'

'Jed...'

maar wilt helpen en

hun gefantaseerde ogen-dicht-werkelijkheid zijn blijven

stappen programma's; het gaat hier om mensen die de

overgang uit de baarmoeder daadwerkelijk hebben ge
maakt, maar nog niet ontkomen zijn aan de wurggreep
van de angst. Ze hebben zich niet alleen maar bevrijd
uit de kettingen in Plato's grot; het is onmiskenbaar veel
meer dan dat, maar een lucide toestand is het zeker ook
niet. Het lijkt bijna iets onnatuurlijks, maar zoals men
sen die van freaky seks houden ons verzekeren, is de
enige onnatuurlijk daad een daad die onuitvoerbaar is.
We moeten deze tussenstadia dus eerder zien als spor
ten op de evolutionaire ladder die in de onderaardse
lagen van het primitieve bewustzijn, waarin de mens
heid ronddoolt in haar zelfopgelegde verdoemenis, naar
buiten leidt.
373

En dat is de toestand waar Lisa zich nu in bevindt: uit

'Je hebt meer dan dertig jaar van je leven in de baar

de duisternis gekomen, maar nog steeds de ogen geslo

moeder geleefd, geboren in het vlees, maar niet in de

ten. En in die toestand - tussen twee werelden in, en

geest,' zeg ik. 'Wie wil er nou de baarmoeder verlaten?

in beide een buitenstaander - zou ze kunnen blijven

Niemand toch? Wat ze ook beweren, niemand wil daar

hangen. Ze zou gemakkelijk de fout kunnen begaan dit

uit. Dat kun je ook niet. Het is er immers lekker warm,

beginpunt voor een eindbesremming aan te zien en her

behaaglijk en veilig, en weggaan betekent het einde van

daarbij te laten. Ze zou zelfs, zodra ze heeft begrepen

de wereld, het einde van het enige leven dat je ooit hebt

hoe ze dit punt heeft bereikt, er haar voordeel mee kun

gekend. De enige manier om daar uit te komen is als je

nen doen: een boek schrijven, lezingen houden en er

door de een of andere ramp of vergiftiging schreeuwend

een beroep van maken anderen door een onvolledige

en wel de wereld in wordt geduwd.'

overgang heen te helpen.

De verleiding om even te stoppen moet erg groot zijn
na al die strijd die het heeft gekost om zo ver te komen,

'Dat is wat ik heb meegemaakt,' zegt Lisa peinzend,

'alsof ik langzaam maar zeker vergiftigd werd, totdat het
niet meer te harden was.'

maar ik zou heel graag willen zien dat Lisa doorgaat.

'Ja, en nu ben je hier, maar alles wat niet mooi en

Dat is wellicht de reden dat baby's in de verloskamer een

prettig is wijs je nog steeds af. Dat is iets van vroeger, dat

klap op hun billen krijgen. Misschien is het dat wat ik

doen mensen die hun ogen dicht hebben. Nu is het tijd

voor Lisa probeer te doen. De volgende stap die ze moet

dat je om je heen kijkt, dat je alles waarneemt, dat je de

zetten is niet gemakkelijk, maar zo vreselijk moeilijk is

schepping waar je deel van uitmaakt erkent. Dit is wat

het nou ook weer niet, en als ze het klaarspeelt blijft

je eerlijkheid noemt, dit is wat leven met open ogen be

ze in elk geval vooruitgaan. Ik heb het gevoel dat het

tekent. Accepteren van wat is. Aanvaarden waar je bent

doodzonde zou zijn om, eenmaal zo ver gekomen, niet

en wat de regels zijn. Zien hoe het werkt, hoe daaraan

verder te gaan. Vanaf nu begint het namelijk echt gaaf

deel te nemen, hoe te leven zonder angst.'

te worden. Ik heb niet veel ervaring met het begeleiden

van mensen in dit stadium, maar wat ik wel weet is dat

'Het klinkt zo morbide en deprimerend allemaal,'

zegt Lisa.

ik er bij Lisa op moet aandringen nu nog niet achterover

'Nee, het is helemaal niet morbide,' ga ik verder, 'maar

te gaan leunen, ook al betekent dit dat ik haar een beetje

jij kijkt gewoon niet goed. Je kunt gerust kijken. Het lijkt

op de kast jaag.

alleen maar morbide als we er niet naar durven kijken,

er niet in willen duiken, maar dat kunnen we wel dege
lijk. ]ij kunt dat. We schermen ons af voor alle boze en
angstaanjagende dingen, maar dat is precies wat kinderen

We wandelen tien minuten zwijgend verder voordat ik

doen: stevig hun ogen dichtknijpen zodat ze de monsters

weer op haar in begin te praten.

niet hoeven te zien. We leven in een kinderwereld waar

374

375

het stikt van de hemel-en-hel godsdiensten; een wereld

van het dood/wedergeboorte proce!': over het verlaten

vol spirituele dit-wel-dit-niet systemen die ja zeggen

van de Afgescheiden Staat en het binnentreden van de

tegen alles wat prettig en leuk is met uitsluiting van al

Gentegreerde Staat.'

les wat lelijk en duister is. Daar is maar n reden voor:

'Niet over verlichting?'

angst. Als je je ogen opent en ziet waar je bem, aanvaard

Ik haal mijn schouders op.

je alles, en alleen

overwin je je angst. Op dit moment

'Nee, er bestaat geen kunst die het non-duale be

leef je nog steeds in je fantasiewereld. Daar hoor je niet

wustzijn schildert of pozie die de toestand bezingt

langer thuis, maar je bent er nog niet weg. Het is tijd dat

waarin de waarheid is gerealiseerd en zo. Dat is toch

je je ogen opent, dat je ziet waar je bent.'

wat anders.'

zo

Ze buigt haar hoofd.

'Wel wat veel allemaal voor zo'n mooie avond,' zegt
ze.

'Nou, W hitman klinkt in elk geval leuker dan het

verhaal over dat arme meisje.'
Maar het is nu niet het moment voor 'leuk'.

'Lang genoeg heb je je verachtelijke dromen ge

'Hier is nog iets wat ik zelf heb meegemaakt, een

droomd,' zeg ik, opnieuw Whitman citerend. 'Nu was ik

kleine Aha!-Erlebnis. Ik zat nog, ergens begin jaren

de slaap uit je ogen. Het is tijd dat je went aan de schit

tachtig, op school in New York. Op een dag stond het

tering van het licht en van elke seconde van je leven.'

nieuws op de radio aan. Het waren normale nieuwsbe

'Ik word vandaag vaak op W hitman getrakteerd,'

stelt ze vast.

richten, het soort dingen waar je met een half oor naar
luistert, en toen zei de nieuwslezer, tussen een item

'Whitman op zijn best gaat precies over de plek waar

over de burgemeester en iets over de Yankees, op de

jij nu bent, precies over die transformatie, over deze we

zelfde mechanische toon: 'Een man brak vandaag in

dergeboorte.'

bij een appartement aan de Upper West Side en slin

Ze draait zich naar me tae en kijkt me aan.

'Echt waar?'
'Hou op dingen uit de tweede of derde hand aan
te nemen,' citeer ik, 'of te kijken door de ogen van de

gerde zonder enige reden een baby tegen de muur.'

'Oh, mijn God,' zegt Lisa, haar handen voor haar
mond geslagen. 'Alsjeblieft Jed, hou op! Laten we nou
alleen maar een beetje wandelen. Alsjeblieft?'

doden, of je te voeden met wat geesten in boeken be

weren. Je moet ook niet kijken door mijn ogen, noch
dingen van me aannemen. Luister naar alle kanten, en
filter vanuit jezelf wat je hoort.'

Ik heb dit voorval, ondanks de vormafwijking, altijd als

'Ook Whitman?'

een volmaakte haiku beschouwd. Ik noem het De pot op

'De meeste mystieke pozie, voor zover het tenmin

met Bashos kikker.

ste geen bloemrijke blabla is, gaat over de twee kanten

376

377

Een man brak vandaag in

bij een appartement aan de Upper West Side

Het universum heeft zich kenbaar gemaakt. Dat mate

riaal komt erin.

en slingerde zonder enige reden,

een baby tegen de muur.
Pats!

Zelfs veel later, als ik dit hoofdstuk aan het redigeren

ben bij een ander zwembad in een ander deel van Mexi
co, weet ik niet of ik dit materiaal zal opnemen in mijn
boek of niet. Is het toch niet te morbide? Meisje zonder
vingers, een baby die tegen een muur wordt geslingerd?
Komt het dit boek ten goede, of doet het er juist af
breuk aan? Het antwoord luidt, zoals ik heel goed weet,
dat het niet aan mij is om daarover te beslissen. Het
is me niet duidelijk, maar die duidelijkheid zal zeker
komen, ik hoef alleen maar geduldig af te wachten, het
antwoord komt vanzelf. Het universum zal zich kenbaar
maken.
Ik heb niet geprobeerd Lisa te choqueren alleen maar .
om te choqueren. Als ik haar alleen maar had willen
choqueren had ik ook wel een paar staaltjes horror kun
nen opdiepen waar al haar haren recht overeind van
waren gaan staan. Mijn idee was om haar hart lichtjes
in beroering te brengen, net genoeg om zich bewust te
worden van heel dat gebied dat ze in het donker be

Nog een laatste opmerking. Op de avond dat ik dit

hoofdstuk voor de laatste keer wilde nakijken las ik iets
wat met niets van dit alles te maken heeft en stootte

daarbij op de term postnataleperiode. Het idee dat men

sen nadat ze uit de baarmoeder zijn gekomen net zo vast
kunnen blijven zitten als daarvoor hield me al geruime

tijd bezig, en daar kreeg ik uit een bron die allerminst

voor de hand lag - een essay over Meridiaan van bloed
door Cormac McCarthy - de term postnatale periode

aangereikt, een term die mij perfect van toepassing leek

op het wonderlijke verschijnsel waar we het op deze
bladzijden over hebben gehad. Hij duidt erop dat, zoals

ik uit eigen waarneming heb ontdekt, in de wereld ge

boren worden niet het onbetwistbare, definitieve mar
keerpunt is waar men het gewoonlijk voor houdt. De

groei- en ontwikkelingsprocessen die aan het werk zijn

voor, en tijdens het geboren worden gaan ook daarna
nog steeds door. Als we die processen afkappen, of ze

niet herkennen en bevorderen, lopen we een grote kans

dat we buiten de baarmoeder net zo stevig opgesloten
blijven als degenen die er nog in zitten.
Bizar.

waart en waar ze zich voor afschermt.

Hierover zit ik wat voor me uit te peinzen als op
mijn laptop opeens een krantenkop van de New York
Times verschijnt: Man steekt baby neer in haar kinder
wagentje:
379
378

Casus belli
Nu Pierre echter door de eerste oppervlaktelaag van de wereld
heen begon te zien, hoopte hij met heel zijn hart dat hij de
niet-gelaagde substantie had bereikt. Maar voor zover geologen
in de aarde zijn doorgedrongen, blijkt die uit niets anders te
bestaan dan de ene laag bovenop de andere laag. Tot aan haar
middelpunt is de aarde niets anders dan lagen die over elkaar
heen liggen. Met veel pijn en moeite weten we in de piramide
door te dringen; door vreselik
j om ons heen te tasten bereiken
we de binnenste kamer; met grote vreugde ontwaren we de
sarcofaag, maar dan tillen we het deksel omhoog- en ligt er
niemand in!- net zo aftehuwelijk leeg en onmetelijk is de ziel
van de mens!
Herman Melville, Pierre

nder het rijden vertelde Lisa me over Dennis, haar

man. Dennis is tandarts. Ze zei me dat hij het in

zijn hart vreselijk vond om tandarts te zijn, of misschien

vond hij het alleen maar vreselijk om Dennis te zijn,
dat wist ze niet zeker. Hij was tandarts geworden omdat
zijn vader tandarts was. Hij wilde zo wanhopig graag
zijn ouders behagen, zei ze, dat zijn leven een continu
maar vergeefs gevecht was om aan hun verwachtingen
te voldoen en hun goedkeuring te krijgen. Lisa zei dat
hij aan een heleboel dingen in zijn leven de pest had, en
381

dus was hij nooit gelukkig en heel vaak boos. Hij leed

therapie of neemt hij XTC onder begeleiding, met als

aan depressies en alcoholisme, alhoewel hij naar buiten

resultaat een catharsis, een healing die hem verlost van

toe altijd gelukkig en succesvol leek Dat beeld ophou

zijn spirituele constipatie waardoor hij altijd een chro

den, vooral tegenover zijn ouders, was wat hem dreef in

nisch ziek kind is gebleven.

Catharsis betekend loutering of zuivering, zoals

zijn leven.
Het is heel erg belangrijk dat we ons verdiepen in de

wanneer je een gifstof uitscheidt of een blokkade uit

relatie die we met onze ouders hebben, niet omdat we

de weg ruimt of een enorme mentaal/emotionele ont

die relatie en de wonden die we hebben opgelopen, of

lading hebt, waarna al je energie weer ongehinderd

hebben toegebracht, willen helen, maar omdat de mees

door je hele systeem kan stromen. Alle vooruitgang is

ten van ons nog steeds op dat niveau vastzitten. Als ons

een kwestie van flow of van belemmering. Uiteindelijk

basisbegrip van het leven nog steeds in grote trekken

heeft ook Lisa, na een hele tijd ziek te zijn geweest,

overeenkomt met dat van onze ouders, zijn we aan onze

haar healing, haar catharsis, gehad, en we hebben kun

eigen zoektocht nog geeneens begonnen. We zijn de

nen zien waar haar dat heeft gebracht- althans tot nu

kinderen van kinderen die kinderen zijn van kinderen,

toe. Ze is al haar oude zekerheden kwijt. Misschien dat

die ook weer kinderen waren van kinderen, en steeds

ze liever gewoon een pil had geslikt zodat de pijn weg

verder terug. Dat is een aanzienlijke keten om te bre

zou zijn gegaan en zijzelf alles bij het oude had kunnen

ken, maar ketens breken is waar het bij bevrijding om

laten. Er zijn veel van dat soort pillen, ze zijn in alle

draait. Iedereen die iets van zijn leven wil maken en een

mogelijke variaties verkrijgbaar, maar Lisa nam geen

autonoom individu wil worden, moet om te beginnen

pil, ze nam de pijn.

zijn ouders doden

(figuurlijk!).

'Hij wil maar n ding, en dat is zijn ouders behagen

Wat we in werkelijkheid doen als we onze ouders do

zodat ze trots op hem zullen zijn,' vertelde ze over Den

den, is de binnenste laag van de valse context waarin we

nis, 'maar die zijn nooit tevreden. Het is nooit goed ge

zijn opgesloten en die ons bepaalt, van ons afschudden.

noeg wat hij doet, dus probeert hij het steeds opnieuw.

Dat is wat we elke keer doen als we weer een stap zetten:

Stapelgek wordt hij ervan. Voor hen is hij nog altijd een

de volgende laag van begoocheling die ons omhult van

kleine jongen. Ik heb me dat vroeger nooit zo gerea

ons afschudden. Een variatie op dit thema zal nog aan

liseerd, maar het is ziekelijk gewoon, en veel van zijn

bod komen wanneer we het zullen hebben over Bretts

problemen zijn daar dan ook op terug te voeren: veel

verleden en haar relatie met haar vader en hoe ze die

drinken, een hoge prestatiedrag, een laag zelfbeeld,

heeft aangepakt. Volgens Lisa heeft Dennis

chronisch ongelukkig zijn en met niets tevreden, altijd

zijn relatie
met zijn vader nooit aangepakt. Het zou kunnen dat ht
j
dit ooit nog eens zal doen. Misschien gaat hij ooit huij:J

zoeken en praat hij het uit of doet hij een oerschreeuw382

doen alsof hij gelukkig en succesvol is, en alleen maar

omdat hij niets liever wil dan zijn ouders plezieren. En
dat lukt hem nooit, want alles laat hen koud. Wat hij
383

ook doet, hij zit in de val. Zelfs als ze dood zijn zullen

zes binnen een kader dat ze niet hebben gekozen, maar

ze hem nog in de tang hebben. Zie daar maar eens uit

principieel gekozen, gekozen voor het kader zelf? Waar

te komen.'

zijn de mensen die voor hun leven hebben gekozen?

Een leven dat niet onderzocht wordt, zegt Socrates,

Wie kiest er bewust voor om zichzelfaan kettingen te

is het niet waard om geleefd te worden. Dit is iets om

leggen? Wie kiest voor het huwelijk, voor kinderen, voor

eens even heel goed bij stil te staan. De meeste mensen

een loopbaan? Wie kiest ervoor om zich aan te sluiten

willen zelfs deze bewering niet nader onderzoeken, laat

bij het leger door schulden geplaagde consumenten en

staan hun eigen leven. Als we ervan uitgaan dat hiermee

de vruchten van zijn levenslange gezwoeg te vergooien

wordt bedoeld dat een leven dat op een dood spoor is

als slaaf van bezittingen en ondernemingen? Wie kiest

geraakt niet de moeite waard is om te leven, dan zeggen

ervoor om zijn vrije tijd te besteden aan boodschappen

we eigenlijk dat de levens van de meeste mensen niet de

doen, aan klusjes en aan televisie kijken? Wie kiest er

moeite waard zijn om te leven. En dat klopt vrij aardig

voor om giftig voedsel te eten, in een giftig milieu te

met het beeld dat een Menselijke Volwassene heeft van

leven, omringd door giftige mensen? Wie kiest ervoor

de Menselijke Kindertijd. Desalniettemin zou je voor

om, van de wieg tot het graf, een voorgeprogrammeerd

de Menselijke Kindertijd kunnen pleiten, maar dan blijf

leven te leiden? Wie droomt dit soort armzalige, verach

je toch nog met het onbevredigde gevoel zitten dat je

telijke, levensontkennende dromen?

gelijk hebt op puur formele gronden.

Goed, het zou kunnen dat een leven waarin we ons

Soeraces spreekt een verdomd vernietigend oordeel

afbeulen en achter lokkertjes aanrennen precies het le

uit: Een leven dat niet onderzocht wordt is het niet

ven is waarvoor we zouden kiezen als we zouden kie

waard om geleefd te worden. Wie leeft een bewust, on

zen, maar we kiezen niet. Dit betekent het dus om on

derzocht leven? Waarschijnlijk denkt iedereen dat hij.

bewust te zijn, om te slapen in de droomtoestand. We

dat doet, maar in de praktijk gebeurt dit bijna nooit.

glippen het leven in dat voor ons is uitgestippeld zoals

Wie besluit om de uren, dagen, weken, maanden en ja

kinderen in de kleren glippen die hun moeder 's och

ren van zijn leven door te brengen zoals hij doet? Wie

tends voor hen heeft klaargelegd. Niemand maakt echt

besluit willens en wetens, met voorbedachte rade, om

een keuze. We leven niet omdat we daarvoor gekozen

met iemand samen te gaan wonen, kinderen te krijgen,

hebben, maar bij gebrek aan beter. We spelen de rol

een huis te kopen, een baan te nemen, en zijn kostbare

len waar we voor in de wieg zijn gelegd. We leven ons

leven in te vullen alsof het een voorbedrukte tekening in

leven niet; we doen er niets mee. We gooien het weg

een tweedehands kleurboek is? Waar zijn de mensen die

omdat we niet beter weten, en de reden waarom we

een leven leiden dat ze echt hebben onderzocht? Levenf

niet beter weten is dat we nooit iets hebben gevraagd.

die het waard zijn om te leven? Waar zijn de menseh

We hebben nooit ergens een vraagteken bij gezet of

die een keuze hebben gemaakt? Niet de afgeleide keu-

ergens aan getwijfeld, we zijn nooit voor onszelf opge-

384

385

komen, we hebben nooit ergens een grens getrokken.

Figuurlijk gesproken is onze ouders doden het eerste wat

Nooit zijn we naar onze ouders toe gestapt, naar onze

we moeten doen als we vrij willen worden. De Boeddha

spirituele mentors, leraren of naar wie dan ook die ons

(of zijn equivalent) is de laatste die we op onze weg naar

in onze vroegste jeugd heeft gevormd, en een simpele,

het realiseren van de waarheid om zeep brengen, maar

open en eerlijke vraag gesteld, de enige vraag waar we

op onze weg naar wat dan ook zijn onze ouders het eerst

een antwoord op moeten krijgen voordat elke andere

aan de beurt. Er zijn nog veel meer mensen die we moe

vraag kan worden gesteld:

ten doden voordat we werkelijk vrij zijn, maar

'Wat, verdomme nog aan toe, is hier eigenlijk aan

zo

moe

ten we beginnen. Zolang we onze ouders niet hebben

gedood (figuurlijk!) blijven we ongeboren.

de hand?'
Alleen zo dood je hen. Niet met geweren of met kap

Dit is waar de film The Graduate over gaat; over de

messen, maar door na te denken, door eerlijk te zijn en

dood en wedergeboorte van Benjamin Braddock, een

direct. Zo moet je kijken, zo leer je zien.

jongen die uit zijn leven breekt, zijn ouders doodt- hun
wereld, hun verwachtingen ten aanzien van hem, hun

Dat is hoe je een grens trekt.

Dit is geen leuk oppeppertje tussendoor dat ons

maatschappij, de persoon die ze van hem hebben ge

moet opzwepen tot een carpe diem roes zodat we straks

maakt en de toekomst waar ze hem voor hadden be

allemaal, met een hart dat victorie kraait en vol liefde

stemd - en die zich

voor het leven en de vrijheid, schreeuwend naar buiten

heen worstelt.

zo

door zijn eigen geboorteproces

rennen terwijl een 'vandaag-is-het-de-eerst-dag-van-de

Er zijn geen goeieriken en slechteriken in The Gradu

rest-van-ons-leven' sensatie ons in vuur en vlam zet, tot

ate. Bens ouders zijn niet slecht, ze zijn alleen geestloos,

dat de wekker op maandagmorgen afgaat en ons weer

en er bestaat nu eenmaal geen wet die ons verbiedt om

oproept tot onze dagelijkse gevangenisroutine.

geestloos te zijn, want anders konden ze ons allemaal

.
Met alleen de dag te plukken red je het niet. Alsof je

wel opsluiten (alhoewel, zo'n wet is er wel en opgesloten

een gevangene aanspoort zijn levensdroom: zingen in

zijn we ook). Elaine toont geen eigen wil, ze is niet meer

het gevangeniskoor, te verwezenlijken. Als ik een zoon

dan een prijs die je kunt winnen of verliezen. Aan het

of dochter had, of iemand om wie ik veel gaf, dan zou

einde van de film heeft zij haar vrijheid dan ook niet

ik hem eerder met de woorden carpe vitae, pluk je leven,

gekregen, maar is alleen het patroon waar ze in zat to

om de oren slaan. En als ik wist wat godsamme in het

taal verstoord geraakt. Uiteindelijk gaat de film over de

Latijn was, dan zou ik dat erbij zeggen. Ik zou het op de

tijdbommen onder ons. Ben wilde helemaal niet zich

rug van zijn handen laten tatoeren zodat hij het altijd

zelf opblazen en alles om zich heen vernietigen. Hij had

zou zien en een gevoel van gezonde schaamte en zelfver

echt niet vreselijk zijn best gedaan op school en tegelij

achting zou krijgen bij elke minuut die hij als toescho

kertijd plannen gesmeed om er vandoor te gaan. Hij is

wer in plaats van als speler voorbij liet gaan.

386

net zo'n slachtoffer van zijn eigen spontane explosie als

387

iedereen. The Graduate gaat niet over liefde, maar over

iemand die uitbreekt.

middels is hij een flinke boom geworden en is er voor

dezelfde stap vooruit in dit stadium van emotionele

Als er nog een vervolg op The Graduate zou zijn ge

vervlechting een oneindig grotere hoeveelheid explo

maakt, dan zouden we vermoedelijk hebben gezien dat

sieve energie en een veel krachtiger bron van ontevre

Ben helemaal niet zoveel verder was gekomen dan in de

denheid nodig om zo'n ontploffing van brandstof te

eerste film. Zoals de meesten van het handjevol mensen

voorzien. Een ontploffing die nooit netjes, precies en

dat de overgang maakt, zou hij zijn nieuwe toestand als

beheersbaar verloopt, en die ook niet spiritueel of vol

een eindbestemming hebben ervaren, niet als een ver

mededogen en gelukzaligheid is. Er komt een onge

trekpunt, en zou hij al gauw in de kudde zijn terugge

lofelijke rotzooi van. De hele omgeving en alles waar

keerd. Niet volledig, maar volledig genoeg.

men mee vervlochten is loopt schade op. Als Ben nog

En dat is wat ik Lisa wil besparen.

twintig jaar gewoon had doorgeleefd zoals hij deed

Bens overgang was relatief soepel gegaan. Hij was

voordat hij zijn openbaring kreeg had hij, in plaats van

nog maar een jong boompje dat niet veel wortel had

alleen maar te rebelleren tegen zijn vreselijk onhippe

geschoten en gemakkelijk uit de grond getrokken kon

ouders, zijn banden met vrouw en kinderen moeten

worden. Op zijn eenentwintigste had hij, behalve zijn

doorsnijden, de banden met zijn vrienden en familie,

ouders, geen familie. Geen kinderen, geen hypotheek,

met zijn werk, met zijn leefgemeenschap en met de

geen schulden, geen vrienden of uitgebreide familie,

kerk. Van zijn loopbaan en inkomen zou niets meer

geen gevestigde carrire, nog geen van de vele complexe

over zijn, alles waar hij zijn hele leven lang zo keihard

rollen die hij had moeten spelen als hij veel steviger ge

voor gewerkt had zou in puin liggen, en waarvoor?

worteld zou zijn geweest in zijn leven. Kortom, zijn in

Daar omkom je niet aan zittend op de achterbank van

eenstorting gebeurde op het ideale moment, toen er nog .

een bus met een grijns alsof je het casino hebt opgebla

niet veel was waar hij zich los van moest scheuren, toen

zen en er met de jackpot vandoor bent.

hij nog niet zoveel mensen in de steek moest laten en hij

Wie is de held in The Partner? Wie is de goeierik?

weinig te verliezen had.

Hoe moeten we ons een oudere Ben in zo'n situatie

Maar wat gebeurt er als dezelfde crisis twintig jaar

later plaatsvindt, op het moment dat zijn wortelsy

Een vent die in het leven van anderen infiltreert en die,

steem veel dieper reikt? Als het veel sterker is gewor

den en veel meer vervlochten is geraakt met wortel
systemen in de buurt? Dan moeten we, in plaats van
naar The Graduate, naar The Partner kijken. Als Bep

eenenveertig is, is hij niet meer het jonge boompje d{J.t

moeiteloos uit de grond getrokken kan worden. In388

voorstellen, behalve als een psycha-spirituele terrorist?

zodra hij daar lekker diep in is doorgedrongen, ontplofr
als een bom? Een mol, z goed undercover dat hij het
zelf niet weet, totdat er een wake-up call komt die zijn
explosie inluidt. Met wie zou hij aan het einde van die
film achterin de bus zitten? Waar zou hij dan zo om
grijnzen?
389

Als The Graduate nog een kwartier langer had geduurd,

dan hadden we kunnen zien waar de reis van Ben en
Elaine werkelijk naar toe zou zijn gegaan. Heldhaftig
zijn ze uit de gevangeniscel van de ouderlijke dwang ge
broken en nu zien we hen door de rioolbuizen kruipen
op weg naar... ja waar naar toe? Ze moeten ergens een
plek vinden waar ze zich kunnen vestigen, waar ze kun
nen blijven. Ze moeten een andere cel vinden waar ze in
kunnen kruipen. Eerst gaan ze naar een armoedig hotel
letje, maar dan moet Ben naar buiten om voor Elaine
wat goedkope, dagelijkse kleren te kopen. En daarna?
Ben moet een baan hebben. Ze hebben hun spullen en
hulp nodig dus moeten ze wel terugkruipen naar hun
ouders die zijzelf hadden laten barsten.
Elaine krijgt ook een baan of raakt in verwachting.
Twintig jaar later spelen Ben en Elaine nog steeds pap

egolagen weg: zijn baan, zijn vrouw, zijn thuis, vriend

schappen, familie, alma mater, zijn verleden, toekomst
en keuzemogelijkheden, en er komt geen happy end,
want zijn uur heeft geslagen. De film heeft een eerlijk
einde: een man die zich altijd aan de regels heeft gehou
den en altijd alles deed zoals het hoorde maar die nu, in
zijn eentje, zit te huilen.
Lieve Ndugu... Binnen niet al te lange tijd zal ik ster
ven. Misschien over twintigjaar, misschien morgen, dat
maakt niet uit. Als ik eenmaal dood ben en iedereen die
mij heeft gekend ook, zal het zijn alsofik nooit heb be
staan. W'at voor verschil heeft mijn leven voor wie dan
ook uitgemaakt? Geen enkel, voor zover ik weet. Hele
maal geen enkel.
W'arren Schmidt.

pie en mammie en hebben ze hun handen vol aan hun

eigen rebellerende kinderen, hun verbitterde ouders, ba
nen, rekeningen en een huwelijk dat op springen staat
- alles waarvan ze dachten dat ze aan omkomen waren,
terwijl ze zich er alleen maar dieper in hadden gegraven..
Niemand leeft daarna nog lang en gelukkig.

Voor de jonge Benjamin Braddock was dit een fantas

tisch inzicht, voor de dertigplusser Lisa was het een
rampzalig, en voor de oude Warren Schmidt een heel
triest inzicht.

Wat gebeurt er als datzelfde ontwaken laat in ie

mands leven plaatsvindt? Gelukkig kunnen we hiervoor
terecht bij de film About Schmidt. In Warren Schmidts
voorspelbare leven was alles perfect geregeld. Hij deed
alles precies zoals het moest. Maar dan gaat het mis: elke
laag van zijn zorgvuldig opgebouwde identiteit valt weg,
totdat zelfs Ndugu, een straatarm jongetje in Tanzania
dat hij financieel ondersteunt en regelmatig schrijft, 1
Schmidt enkel nog ziet als een meelijwekkend geval.
Stuk voor stuk vallen al zijn emotionele banden en
390

Lisa heeft het veel zwaarder te verduren gehad dan Ben

Braddock. Wat voor een joch van eenentwintig zoiets is
als een madeliefje plukken, was voor haar alsof ze met
enorm geweld een stevige gewortelde boom uit de grond
moest rukken. Niet leuk om te zien, maar wel doeltref
fend. Ze heeft nog geboft dat ze in die drie jaar zoveel
ellende heeft meegemaakt, iets wat ze nu pas begint te
begrijpen. Ze heeft haar ouders gedood, een andere ma391

nier om te zeggen dat ze de overgang van de Kindertijd

het verhaal heeft hij gebroken met alles wat vroeger deel

naar Volwassenheid heeft gemaakt. Onder de categorie

uitmaakte van zijn leven; hij zorgt er zelfs voor dat hij

zelfhulp, opvoeding en New Age zul je geen boeken te

niet meer bij zijn familiekapitaal kan, als ik mij goed

genkomen met titels als Dood je ouders (of word nooit

herinner, en begint in New York een nieuw leven als

volwassen), maar zo'n boek zou er wel moeten zijn, en in

eenvoudig monteur bij een taxibedrijf.'

een wereld waarin de bewoners niet in hun ontwikke

'Maar eindigt hij dan niet verlicht?'

ling zijn blijven steken zou ieder kind het op de leeftijd

'Nee, hij eindigt waar jij nu bent, aan het begin van

van tien of twaalf jaar van hun Volwassen ouders cadeau

zijn leven en als hij slim is, is hij dankbaar voor alle

moeten krijgen.

krachten die in zijn voordeel hebben samengewerkt om

Maar in zo'n wereld zou een dergelijk boek helemaal

niet nodig zijn.
Nadat Lisa me over Dennis heeft verteld, vertel ik haar

hem daar te krijgen- de dood, oorlog, moord- trage

dies die achteraf zegeningen bleken te zijn. Je zou het
boek eens moeten lezen, je zult zien hoeveel het over

mijn gedachten over The Graduate, The Partner en About

eenkomt met wat jij zelf hebt meegemaakt. Er zijn een

Schmidt. Aan de hand van deze films probeer ik haar te

paar heel interessante parallellen in te ontdekken.'

helpen om het ontwikkelingstadium van haar man, van

'Jij gelooft dus dat die vent echt heeft bestaan?'

Brett, van haarzelf en van praktisch iedereen die ze kent

'Dat moet haast wel, het is te realistisch- de breuk

beter te begrijpen. We praten over verticale versus hori

in het begin, zijn verwarde gezoek, het patroon dat zich

zontale vooruitgang en over het fundamentele belang van

aftekent en zijn ontwikkelingsstadia, zijn laatste ijdel

het woord Verder. Terwijl we dwars door V irginia rijden

heden, de manier waarop het universum zijn tocht fa

discussiren we over nog meer films en constateren we

ciliteert - dat kon Somerset Maughum niet allemaal

hoe oude verhalen weer nieuw kunnen worden. Ze vraagt .

bedacht hebben.'

of ze ooit een film gezien kan hebben waar iemand zoals

'Larry heeft dus alleen maar hetzelfde gedaan als ik?'

ik, een verlicht wezen, in voor komt.

'Alleen maar bestaat hier niet, meisje. Waar jij nu

'The Razors Edge?' oppert ze.

bent is waar alle grote wijzen, zieners en mystici zijn. Ze

'Nee,' zeg ik, 'die gaat over jou, niet over mij. Larry

zijn hooguit ietsje verder.'

beleeft dezelfde overgang naar Volwassenheid als jij nu.

Hij had, in plaats van een foto van een vrouw die te

'Zou ik dan een van hen kunnen zijn?' vraagt ze.

'Een mystica of een wijze of zoiets?'

pletter valt, de oorlog en de herinnering aan een ge

'Dat zijn maar rollen. Je kunt elke rol spelen die je

storven vriend: 'Doden zien er zo verschrikkelijk dood

oprecht wenst te spelen. Erkende en gerespecteerde wij

uit als ze dood zijn,' zegt hij ergens. Hij gaat door een(

zen zijn maar zelden erg vergevorderd in hun ontwik

geboorteproces heen: hij verlaat het ene leven om eefi

keling. Jij kunt ze allemaal ver achter je laten. Wacht

ander, nieuw leven binnen te gaan. Aan het einde van

maar af.'

392

393

Dit staat haar blijkbaar aan en ze zwijgt even.

'Maar noem dan eens een film over iemand zoals jij?'
vraagt ze dan.

beschikt Chuck Noland over een volle, rijke context.

Hij past goed in zijn wereld, hij heeft een stabiel ge
loofssysteem, hij maakt van alles deel uit en alles maakt

Ik denk even na. De figuur van Tech Support in "\&

deel uit van hem. En dan opeens, boem! stort zijn vlieg

nilla Sky geeft een vrij accuraat beeld van mij in mijn

tuig neer en is alles weg. Opeens is simpelweg overleven

rol als leraar; iemand die uitlegt dat je in de droomstaat

zijn enige context. Wat blijft er dan nog over? Een man

kunt blijven of dat je, door van het dak van een wol

zonder context. Een man die in alle opzichten, behalve

kenkrabber te springen, daaruit kunt ontwaken en die

fysiek, dood is. Een man die vierentwintig uur per dag

ondertussen geduldig, toegewijd maar neutraal afwacht

niets anders te doen heeft dan slapen, eten en naar de

terwijl zijn clint worstelt om tot een beslissing te ko

golven staren. De verschillen tussen hem en de man die

men. Maar dit is slechts een klein rolletje dat ik in het

hij begraaft en voor wie hij een lijkrede van een zenach

toneelstuk van anderen speel.

tige beknoptheid houdt, zijn te verwaarlozen.'

'Cast Away,' zeg ik na enkele ogenblikken.

'En zo is het dus als je verlicht bent?'

'Echt waar? Tom Hanks? Op dat eiland? Snap ik

'Zo is het als je de waarheid hebt gerealiseerd; er is

niet.' Ze laat een stilte vallen. 'Je gaat me toch niet aan

geen context meer. Er is geen kunstmatig kader meer

het huilen maken, h?'

waarbinnen je kunt zeggen dat het een beter is dan het

'Misschien, dat weet ik niet.'

ander.'

'Ik geloof dat ik me vandaag nogal kwetsbaar voel. Jij

'Hij had toch zijn vriend,' zegt Lisa. 'Wilson, de vol

denkt dus dat die vent door zijn ervaring op dat eiland

leybal. Maar om een dergelijke relatie te laten functio

verlicht is geworden?'

neren moest hij blijkbaar niet meer helemaal goed bij

'Nee, hij was alleen maar teruggeworpen in het kale

zijn hoofd zijn.'

paradigma van iemand die verlicht is. Alleen zijn op

een verlaten eiland is een goede vergelijking voor de
verlichte toestand. Doordat hij op dat eiland strandde,
stierf hij inderdaad voor zover het zijn vroegere leven

Eerlijk gezegd is dat een relatie waar ik in kan ko

betrof, maar zonder lichamelijk dood te gaan. Voor

men. Ja, Chuck moest inderdaad niet meer goed bij zijn

dat hij met zijn vliegtuig neerstortte had de door Tom

hoofd zijn geweest om die relatie te laten functioneren.

Hanks gespeelde Chuck Noland alles wat ons inziens

Het was buigen of barsten. Hij moest wel doen alsof en

bij het leven hoort- vrienden, carrire, familie, een ver

dit spel op leven en dood spelen. Hij moest wat onwaar

loofde - en talloze andere grote en kleine dingen die/

is geloven en niet geloven wat waar is. Hij kon niet an

we vanzelfsprekend vinden totdat ze opeens verdwenen

ders dan een Orwelliaanse dubbeldenk truc toepassen:

zijn. Het gaat om de context. Aan het begin van de film

'Het vermogen om tegelijkertijd rwee met elkaar tegen-

394

395

strijdige overtuigingen erop na te houden en ze allebei

buiten een matrix waarvan hij nooit had geweten dat

te accepteren.' Chuck Noland weet dat Wilson maar een

hij daarin leefde. Hij wil maar n ding: terug, maar dat

volleybal is, maar hij moet geloven dat Wilson een me

kan niet meer. Hij is uit zijn eigen leven verbannen; niet

deschepsel is omdat het niet mogelijk is om geen mede

werkelijk dood maar ook niet werkelijk levend.

schepsel in zijn leven te hebben. Wilson levert Chuck

Wie wil er nu voor altijd moederziel alleen op een

de context waar hij niet zonder kan. Zonder Wilson

oeverloze zee ronddobberen? Wie wil er nu de rest van

zou Chuck knappen, maar met Wilson kan hij buigen.

zijn leven door de eindeloze ruimte tuimelen? Niemand

Voordat het vliegtuig neerstortte werd Chucks context

natuurlijk. Wat is de zin van zinloosheid? Hoe kun je

door praktisch alles en iedereen in zijn rijke en door

nou niets willen? Uitspraken die aan de Boeddha wor

de klok bepaalde omgeving naar hem teruggekaatst. Na

den toegeschreven zijn vaak onbetrouwbaar, maar er is

het vliegtuigongeluk is dit allemaal weggevallen en is

een duidelijke uitzondering, namelijk het citaat aan het

er nog maar n ding over dat die context kan terug

begin van dit boek: 'Verlichting heeft mij werkelijk niets

kaarsen: een volleybal met de afdruk van een bebloede

opgeleverd.' Deze uitspraak is als een optische illusie;

hand die er min of meer uitziet als een gezicht. Veel is

je kunt hem op twee manieren lezen, waarbij de minst

het niet, maar meer heeft Chuck niet nodig om zichzelf

voor de hand liggende manier de juiste is. Het gaat er

wijs te maken dat hij niet alleen is op dat eiland aan het

niet om dat de Boeddha niet iets heeft gewonnen, maar

einde van de wereld. Dit is wat context betekent en dit

dar hij niets heeft gewonnen.

is wat hij doet: ons het idee geven dat we niet helemaal

'Ik zie het,' zegt Lisa, nadat we over dit onderwerp

alleen zijn op een eiland aan het einde van de wereld.

nog een tijdje hebben doorgepraat, maar ze ziet het niet.

Dankzij onze context hebben we de illusie dat we in

Ze ziet niet dat wat Chuck doet om te overleven, ieder

een bevolkte omgeving leven waarin normen en waar

een doet om te overleven. Ze ziet niet dat zijzelf ook

den worden gehanteerd en waarin het een rol speelt wat

alleen is op een eiland aan het einde van de wereld, dat

we doen en wat voor keuzes we maken. Elke context is

ook zij niet goed bij haar hoofd is, dat ook hr denken

kunstmatig. Er bestaat geen ware context.

zich heeft aangepast om aan haar verlangens te kunnen

Als we alleen kijken naar de allegorische structuur

voldoen en dat ook hr leven gewicht, vorm en beteke

en alles wegdenken wat er na Chucks redding gebeurt,

nis krijgt door haar vermogen tot dubbeldenken. Ze ziet

dan leent Cast Away zich uitstekend voor een fllosoflsch

niet dat Chuck Nolands niet-goed-bij-zijn-hoofd relatie

onderzoek. Alles waar Chuck Noland aan gehecht was

met een volleybal geen uitzondering is, dat het dezelfde

werd van hem afgenomen, iets wat hij nooit heeft ge

tactiek is die door alle mensen te allen tijde wordt toe

wild. Hij werd, tegen zijn zin, bevrijd uit een gevange-;

gepast om een toestand van ontkenning, die nodig is

nis waarin hij dik tevreden was. Iemand had stiekem

om een zinloos bestaan in een fictief universum voort te

de rode pil in zijn drankje gedaan en hij werd wakker

zetten, te handhaven.

396

397

het zand, een rare bezigheid waar ik aan gewend ben

Maar Lisa voelt zich nogal kwetsbaar vandaag, dus val ik

geraakt, maar waarschijnlijk niet meer als onderdeel van

haar daar maar niet mee lastig.

een afspraak met het universum. Het zal dus een ander
soort bezigheid worden; een hobby, geen roeping. Mijn
hond zal mijn Wilson zijn en ik zal niet helemaal goed
bij mijn hoofd moeten worden om daarin te geloven.

Het schrijven van de boeken gaf me een kunstmatige

Daar heb ik geen probleem mee.

context waarin er dingen gedaan moesten worden plus

de redenen om ze te doen, een context waarin het ene
beter of slechter kon zijn dan het andere. Als dit boe
kenproject eenmaal is afgesloten, als ik klaar ben met
het krabbelen van woorden in het zand, zal ik mij om
draaien en dan pas zal ik voor het eerst mijn verlaten
en praktisch contextloze eiland in ogenschouw nemen.
Het was fljn om iets te doen te hebben en een con
text waarin het gedaan moest worden. Als les geven en
schrijven definitief voorbij zijn en ik met mijn nieuwe
hond in mijn nieuwe huis ben getrokken, zullen alle
kunstmatige lagen context die nog zijn overgebleven,
weggevallen zijn. Mocht ik ze ooit weer terug willen,
dan zal ik ze moeten produceren, als dat nog kan.
In het eerste boek heb ik me dit ook al afgevraagd:
Doelloos voor me uit starend en doorweekt vraag ik me af
wat er hierna zal komen. Wat hierna komt is het eiland,
zoals ik altijd heb geweten. Een afgescheiden oase, vrij
van gentrigeer en onechtheid. Chuck Noland vond zijn
verbanning helemaal niet prettig. Hij wilde die niet en
al die tijd dat hij op het eiland zat wilde hij er weg,
terug naar zijn vroegere wereld. Dat is een wezenlijk
verschil tussen zijn toestand en die van verlichting. Ik
kan niet meer terug naar de wereld waar ik mezelf uit
heb verdreven, en dar zou ik ook helemaal niet willen.

Misschien ga ik wel door met woorden re schrijven in

398

399

Kome wat komen moet

Alice kwam bij een tweesprong.

'Welke kant moet ik op?' vroeg ze.
'Waar wil je naar toe?' informeerde de Kollumer kat.
'Dat weet ik niet,' antwoordde Alice.
'In dat geval,' zei de kat, 'maakt het niet uit. '
Lewis Caroll uit: Alice in Wonderland

k loop heen en weer in het zand op de plek waar ik

tijdens zo'n tienral eerdere bezoeken ook heen en

weer heb gelopen, net zoals ik voor vele andere groe

pen op vele andere avonden heen en weer heb gelopen.
Het verschil is echter dat het deze keer voor het laatst
zal zijn.
Lisa zit met Dr. Kim op de eerste rij en op de grond
en op de tribune zitten nog zo'n zeventig of tachtig
mensen. Ze lijken allemaal benieuwd te zijn naar wat
ik te vertellen heb. Ik trouwens ook. Mijn drievoudige
taak zoals ik het zie, is om Bren te herdenken en tege
lijkertijd te zeggen wat al deze mensen hier het meeste
nodig hebben om te horen op een manier die het boek
het meeste ten goede zal komen. In mijn achterzak
heb ik een blaadje papier met een paar citaten, maar
verder heb ik niet veel nagedacht over wat ik zal gaan
zeggen.
401

Iedereen was gevraagd om vanavond twintig dollar mee

brekingen, langer dan vier uur gaan duren. Na het over

te nemen voor een geschenk ter nagedachtenis aan Brett

en weer gepraat breng ik het gesprek op de reden

dat later op de avond aan haar dochter Melissa zal wor

onze aanwezigheid hier.

van

den overhandigd. Sommigen hebben meer geld gegeven

'Ik heb gehoord dat de laatste keer dat jullie hier wa

en Dr. Kim zou later ook nog een flink bedrag schenken.

ren en Brett hebben ontmoet ongeveer een jaar geleden

Voor de groep zal het cadeau een verrassing zijn, maar

was. Wie was daarbij?'

niet voor Melissa die er al enkele maanden, sinds we

met de planning van deze avond zijn begonnen, vanaf
weet. Zoals ik had gehoopt lag het in de hotelkluis op
me te wachten, en nu heb ik het in mijn zak.
'We blijven eerst hier een tijdje zitten, en ik zal he
ginnen met wat te vertellen,' zeg ik nadat iedereen plaats
heeft genomen, 'daarna geef ik jullie over aan mijn gast
spreekster van vanavond, Lisa. Later op de avond gaan
we met zijn allen naar beneden naar het meer waar we
een kampvuur zullen maken en op gepaste manier af

Ongeveer twintig handen gaan omhoog.

'Wat is er toen gebeurd? Wat heeft Brett toen gezegd?
Jij, Nicole?'
Nicole is een professionele vrouw van ongeveer de
zelfde leeftijd als Lisa die samen met haar en Dr. Kim
deze avond heeft georganiseerd.
'Nou, je weet hoe ze was: nogal luidruchtig, altijd
aan het fulmineren en heel direct?'
'Ja,' antwoord ik, en iedereen begint te lachen bij de
herinnering aan de heetgebakerde Brett.

scheid zullen nemen van, wat zal ik zeggen, onze vrien

'Tja, maar zo was ze toen niet. Het was de enige keer

din Brett. Ik weet niet hoe we allemaal daar beneden bij

dat ik haar min of meer zag zoals ze echt was. Ze sprak

elkaar geperst kunnen worden, maar dat soort dingen

met zachte stem en met minder accent. Ze was heel in

regelt zich altijd vanzelf. Beneden zal ook Bretts dochter

gehouden en een beetje triest. Ze ging gewoon bij ons

en misschien haar kleindochter zich bij ons voegen en

zitten en legde ons uit dat de bijeenkomsten niet waren

dan komt er een verrassing waarvan jullie allemaal ver

geweest wat ze zich ervan had voorgesteld, dat ze het

moedelijk achterover zullen vallen: het geschenk dat van

gevoel had dat wij door haar toedoen juist in onze ont

jullie bijdragen is gekocht. Verder nog vragen?'

kenning bleven steken in plaats van dat ze ons hielp een

Een paar mensen hebben inderdaad vragen en voor

positieve verandering te ondergaan. Ze zei dat dit mis

dat we het weten is er een half uur verstreken met on

schien was wat we wilden, maar dat ze niet van plan was

gedwongen gepraat, met als voordeel dat iedereen op

zich voor dat doel te lenen. Het was behoorlijk triest

zijn gemak is geraakt. Het is een prachtige vroege herfst

allemaal. Sommige mensen zaten te huilen.'

avond. Het licht is gedempt en er valt een lichte mot

Ik knik en loop heen en weer voor de tribune en

regen die zachtjes op het aluminium dak tikt, wat in de

knik nog eens. Hoe spelen we het toch klaar om het

manege een gezellige sfeer schept. Alles bij elkaar geno- I

enige wat nooit verloren kan gaan, niet te vinden? Hoe

men zal het programma van vanavond, inclusief onder-

spelen we het klaar om het enige wat er te zien is, niet te

402

403

zien? Waarom weigeren mensen die zeggen dat ze willen

moet een duidelijk verlangen hebben, een sterke, pre

zien, hun ogen te openen? Dit zijn de vragen waar Brett

des omschreven doelstelling. Als je niet weet waar je

zich het hoofd over gebroken moet hebben. Dit is wat

naar toe gaat, is er ook geen basis waarop je kunt uitma

ze maar niet kon begrijpen toen ze, van waar ik nu sta,

ken of de ene richting beter of slechter is dan de andere.

naar al die verwachtingsvolle, oplettende en intelligente

Ik wil niet iemand van jullie eruit pikken, dus laat me

gezichten keek. Hoe spelen deze mensen, die allemaal

eenvoudigweg het volgende vragen: wie van jullie kan

beweren dat ze wakker willen worden uit de begooche

nu opstaan en in een paar woorden zeggen wat hij of

ling, het klaar om zich er alsmaar dieper in vast te gra

zij precies wil? Waarom kwamen jullie hier naartoe om

ven? En hoe komt het dat ik- iemand die weet waar ze

Brett te zien?'

naar toe willen en hoe ze daar moeten komen - mij heb

Niemand staat op. Ik blijf heen en neer lopen en laat

ontpopt als de zoveelste Klaas Vaak?

de stilte in de ruimte hangen zodat iedereen kan begrij

Brett kon op deze vragen geen antwoord vinden, dus

pen wat dit betekent.

is ze ermee gestopt. Daar kan ik heel goed inkomen.

Waar ik niet

zo

Niemand weet wat hij wil.

goed in kan komen is waarom ze er

'Hoe zou jij die vraag hebben beantwoord?' vraagt

berhaupt mee begonnen is. Door Dr. Kim, vermoed

een jonge vent, Ronald.

ik. En nu willen al die vrienden, leerlingen en bewon

Ik stop met heen en weer te lopen. Ik kijk de groep

deraars van Brett iets over haar te weten komen wat ze

recht aan en geef antwoord.

nooit tegen hen heeft verteld. Ze willen weten waarom

'Het gaat er niet om hoe ik die vraag beantwoord

ze heeft gekapt met wat ze met elkaar deelden. Ze wil

zou

len weten waarom ze, voordat ze stierf, hen de rug heeft

hebben, maar hoe ik hem beantwoord heb. Ik zei

dat ik niet langer een leugen wilde zijn. Ik wilde niet

toegekeerd:

langer niet weten wie en wat en waar ik ben. Ik wilde

Ik begin te praten. Ik begin aan mijn laatste les: mijn

een einde maken aan mijn verwarring en onzekerheid.

gedenkrede voor Brett.

Ik wilde ophouden met net te doen alsof leugens waar

zijn en alsof ik dingen begreep terwijl dat niet zo was.
Ik wilde stoppen met mezelf maar wat wijs te maken,
en erachter zien te komen wat echt is. Daar zou ik alles

'Waarom zijn jullie hier?' vraag ik de groep op retori

voor over hebben gehad. Mijn handen afhakken, mijn

sche, prekerige toon. 'Wat willen jullie eigenlijk?'

ogen uitrukken of mijn hoofd afhouwen. Niets zou me

Ik spreid mijn handen in hun richting alsof ik een

teveel zijn geweest, geen prijs te hoog, want een leven

antwoord verwacht, maar er is niemand die reageert.

'Al aan het begin van mijn eerste boek S pirituele ver-

Lichting? heb ik gezegd dat je moet weten wat je wilt. Je

404

in onwetendheid en zelfbedrog had voor mij geen en

/

kele waarde meer. Er was niets wat ik niet zou hebben

gedaan of gegeven, wam ik was nog liever dood dan te
405

moeten doorgaan in deze afgrijselijke, onwetende toe

stand te houden, beginnen we wakker re worden, maar

stand. Ik stelde geen enkele voorwaarde of termijn, al

dat is nu juist het laatste wat we willen, ook al beweren

mijn meningen en voorkeuren zette ik opzij, ik wilde

we bij hoog en bij laag het tegendeel. Wat we ook mogen

alleen maar weren wat waar is, wat het ook mocht zijn,

beweren, we willen niet dat het gaat knallen.'

kome wat komen moest.'

Ze staren me zwijgend aan.
'Leef vrij of sterf,' zeg ik. 'Dat is het motto als je wilt
ontsnappen. Zo simpel is het.'
Ik herhaal die ene simpele vraag waar ze allemaal
geen antwoord op hebben.
'Wat willen jullie? Waarom zijn jullie hier?'

Ik pauzeer. Loop heen en weer. Ga bij mezelf te

rade.
1\ls ik voedselvergiftiging of buikgriep zeg, weet ie
dereen dan wat ik bedoel? Uit eigen ervaring?'
Er klinkt een luid gekreun, wat ik interpreteer als ja.
'Wat?' roep ik met gespeelde verbazing uit, 'niemand
heeft graag een hevige buikgriep? Krampen, misselijk

Ze staren me nog steeds aan. Ronald staat op.

heid, overgeven? Nee? Diarree, koorts, koude rillingen?

'Ik denk dat wij allemaal intelligente mensen zijn,'

Niemand? Tjonge, taai stelletje zijn jullie. De hele nacht

poneert hij, in een poging zich te verdedigen. 'Daar

opgerold op de badkamervloer liggen? Kotsend en li

denk jij blijkbaar anders over.'

chamelijk totaal gebroken? Niemand? Wacht effe, ik

Ik vraag me af of hij bij Brert ook zo hautain uit de

heb jullie nog niet verteld wat het leuke daarvan is. Wat

hoek kon komen. Maakt niet uit, hautaine mensen mag

zouden jullie ervan vinden om een hevige buikgriep te

ik wel.

krijgen die anderhalf, misschien twee jaar duurt? Ie

'Niet waar,' zeg ik. 'Ik weer dat wij allemaal intelli
gente mensen zijn, maar in de droomstaat is er met intel

mand genteresseerd?'

ligentie iets eigenaardigs aan de hand. Je kunt er nier mt,

en je kunt er niet zonder leven. Her is net als met een
ijspriem in een ballonnenwinkeL Als je daar geen kurk

Niemand.
Toe nou, ik meen het, wat zouden jullie daarvoor
willen krijgen?' dring ik aan. 'Waar zouden jullie een
heftige buikgriep van twee jaar voor over hebben? Wat

op prikt krijg je binnen de kortste keren een geknal van

jewelste. Dat is waar alle godsdiensten, spiritualiteit en

zou het jullie waard zijn om die te verdragen? Waarvoor

filosofie toe dienen: her zijn veiligheidskurken waar we

de scherpe punt van onze geest in kunnen duwen. Door

de hele groep gaan. 'Een miljoen dollar? Twintig extra

zouden jullie hem willen hebben?' Ik laat mijn blik over

levensjaren? Oe terugkeer van een geliefd iemand die

onszelf geestelijk zo af re stompen, houden we ons perma

nent in een betoverde slaap. Niemand anders doet ons dit

gestorven is?' Niemand verroert een vin. 'Wacht even,

Achter onze begoocheling zit geen magie, behalve de

magie die we met onze eigen emotionele energie tevoor

niets zou zijn? Wie? Een diarree die je darmen binnen

stebuiten keert en die twee jaar duurt, helemaal voor

schijn toveren. Als we stoppen met onze betovering in

niets? We beginnen links vooraan. W ie?'

aan.

406

ik heb het. War zouden jullie ervan vinden als het voor

407

Ze weten niet zeker of ze dit leuk moeten vinden of

keer dat ik voor een groep praat; het is een fantastische

niet. Ben ik nou geestig of onnodig cru? Onteer ik

vergelijking en ik vind het jammer om hem - sorry -

Bretts nagedachtenis of heb ik wel degelijk een punt?

zomaar door de plee spoelen.

Ik vermoed dat ze me het voorrecht van de twijfel geven

'Beide processen verlopen in golven,' ga ik verder,

omdat ze gewend waren aan Bretts felle, ongepolijste

'periodes van ondraaglijk lijden en adempauzes wisse

tirades. Brett kon als vrouw heel grofgebekt zijn.

len elkaar af. Je hebt de ene heftige kotsaanval nog niet

'Probeer me alsjeblieft nog even te volgen,' zeg ik.

doorstaan, waarna je je even weer goed voelt en denkt

'Dit is een heel goede vergelijking. Een hevige buikgriep

dat het misschien wel over is, of daar komt de volgende

is wel degelijk het fysieke equivalent van een spiritueel

al weer aanzetten. Je voelt het eerste steekje dat erop wijst

ontwakingsproces. Het is typisch zo'n vergelijking die

dat er iets niet goed zit, dat eerste subtiele gerommel dat

steeds meer aan betekenis wint naarmate je er meer mee

je vertelt dat niets deugt. Dan weet je wat je te wachten

speelt. Ik zie hoe jullie naar me zitten te kijken, alsof,

staat en het enige wat je kunt doen is er doorheen gaan.

zelfs als het een goede vergelijking is, het nog niet be

Het gaat van rot via nog rotter naar onverdraaglijk, tot

tekent dat jullie hem ook willen horen, en zeker niet

dat het in alle richtingen explodeert, jou slap en trillend

op een bijeenkomst ter nagedachtenis van Brett. Geloof

op je benen achter latend, niet in staat om nog meer

me, het heeft allemaal met Brett te maken, en het heeft

te verdragen. Dan volgt die korte pauze waarin je wat

te maken met jullie. Het heeft te maken met waarom ze

respijt hebt en een sprankje hoop koestert dat het nu

deze bijeenkomsten hield en waarom ze besloot ermee

eindelijk voorbij is, maar dan voel je dat steekje weer en

te stoppen.'

begint de hele cyclus van voren af aan. En zo gaat het

Nu luisteren ze aandachtig toe.

'Het belangrijkste kenmerk van beide processen, spi
ritueel ontwaken en buikgriep, is de heftige en niersom

maar door, de ene golf na de andere, voorbij het punt

waarop je denkt dat er nu echt niets meer zit wat nog
naar buiten moet. Maar dat zit er wel.'

ziende uitscheiding van de hele inhoud, fysiek in het

Ik loop heen en weer en bestudeer hun gezichten.

ene, mentaal en emotioneel in het andere geval. Met

'Hebben jullie andere spirituele leraren nooit hier

nietsomziend bedoel ik dat er niets te kiezen of te be

over gesproken? Over een zuiveringsperiade van een

waren valt, als het weg kan, gaat het ook weg. Uit alle

jaar of twee waarin je helemaal binnenstebuiten wordt

hoeken en gaten baant het zich een uitweg naar buiten.

gekeerd?'

Non-stop een hevige diarree. Pompen of verzuipen.'

Geen antwoord. In de volgende minuten blijf ik heen

Ik weet heel goed dat het voor deze mensen alleen

en weer lopen en noem de namen van enkele tientallen

maar gepraat is. Ze zijn niet zelf door dit proces heen

bekende spirituele leraren, goeroe's en schrijvers- zowel

gegaan, en ik betwijfel of er iemand bij is die nog in dit

levende als dode. Na elke naam stop ik even voor het ge

leven zo'n proces zal meemaken, maar dit is de laatste

val iemand zijn hand wil opsteken om hem of haar naar

408

409

voren te schuiven - en om ze zelf te laten constareren dat

'Een uitstekende vraag,' antwoord ik, 'heel dicht bij de

niemand dit doet. Ik eindig mijn lijst met n naam.

kern van de zaak. Kun je her laten gebeuren? War zou

'Brett?'

je dan kunnen doen? Je kunt niet simpelweg een braak

Alle handen gaan omhoog.

middel nemen, een spirituele ipecac-siroop waarmee je

Dit wilde ik even heel duidelijk stellen. Nu kunnen

het uitspuwen van een heel leven in gang zet. Alleen je

we weer verder gaan.

tot een moedra gevormde vingers in je keel steken is

'Er is nog iets wat belangrijk is om te weten wat die

niet genoeg. Je zou een paar jaar zazen kunnen probe

vergelijking betreft,' zeg ik, 'en dat is het volgende. Als je

ren en die loden bal waar ze het over hebben zien uit te

buikgriep hebt of een voedselvergiftiging, lijkt het alsof

spuwen. Laat me weten of dat je lukt. Om echt iets re

je hele systeem totaal van slag is, maar dat is niet zo. Er

laten gebeuren moet je eerst vergiftigd worden; je moet

is een intelligentie aan het werk. Het is een proces. Het

je systeem een of andere vreemde substantie toedienen

organisme heeft een reden waarom het zich aan deze

die gaar groeien en zich verspreiden alsof ze een eigen

vreselijke beproeving onderwerpt. Hetzelfde kan gezegd

leven heeft. Het kan zijn dat die vreemde substantie al

worden over het proces van ontwaken. Het lijkt op een

in ieder van ons aanwezig is. Misschien is het dat stem

totale emotionele en mentale chaos, maar het is een pro

metje dat ons aanzet om naar bijeenkomsten als deze te

ces en er zit een intelligentie achter. Het proces werkt op

komen, een zaadje van ontevredenheid dat alleen maar

een bepaalde manier, en daar is een reden voor.'

gevoed en aangemoedigd moet worden. Misschien is

En dan nu de kers op de taart.

die vreemde substantie wel het enige in ons wat juist

'De vergelijking is nog niet helemaal rond,' zeg ik.

niet vreemd is.'

'Ik heb vaak gezegd dat niemand echt wil hebben wat
verlichting werkelijk is. De prijs aan het einde van deze

Ik observeer mijn gedachten om te zien waar het nu

naartoe gaat.

heftige ziekte die twee jaar duurt is niet gewoon niets,

'Kun je het laten gebeuren?' vraag ik. 'Kun je het

het is nietsheid. Dat is wat ik bedoel als ik zeg dat het

ook niet laten gebeuren? Ik heb geen idee. Naar mijn

niet gewoon iets is wat we niet willen, het is iets wat we

mening is het iets wat niet direct in je macht ligt. Je

niet kunnen willen. Er is geen iets.'

moet bidden en spirituele autolyse doen om je verlan

Hier wordt niemand vrolijk van.

gen en je doelstelling helder in beeld te krijgen en om

erachter te komen wat dat stemmetje te zeggen heeft
en of je het wel wilt horen. Maar waar we telkens weer
op terugkomen is dat als je het niet wilt, dan wil je het

'Hoe kun je zoiets laten gebeuren, als je dat zou wil

niet. Dit brengt ons tot de kernvraag van het hele ge

len?' vraagt Nicole. 'Hoe zou je, eh, dit proces kunnen

beuren: Waarom? Waarom zou je jezelf dwingen om iets

opwekken?'

te willen wat je helemaal niet wilt? Waarom zou je je een

410

411

hevige ziekte van twee jaar op de hals willen halen, voor

heeft vergist. Ze dacht dat jullie hier elke maand naar

niets? Dat is een heel lastige vraag, want er is geen rati

toe kwamen omdat jullie de griep wilden krijgen. Ze

onele reden voor. Je moet irrationeel worden, je moet je

dacht dat jullie besmet wilden worden en ook zo'n he

verstand verliezen. Wat er voor nodig is om uit Maya's

vige buikgriep wilden doormaken.'

pretpark te raken is zo extreem, zo ongewenst, het gaat

in tegen elk instinct, dat het nooit kan gebeuren bin

zo

nen wat wij een gezonde geest noemen.'

Ik onderbreek even om een slok water te drinken. De
groep maakt een wat uitgebluste indruk.

Dit roept enkele felle reacties op. Ik loop heen en

weer terwijl het op de tribune weer rustig wordt.
'Ze dacht dat jullie dit begrepen hadden,' ga ik ver
der, 'en dat jullie bereid waren om, net als zij, die zware
en langdurige griep te ondergaan.'

'Ik weet dat het een nogal onsmakelijke vergelijking

Een jongeman, type musicus die Justin heet, staat

is,' ga ik door, 'maar dat hoort er nu eenmaal bij. Ont

op om de vraag te stellen die ze allemaal willen stel

waken is een onsmakelijk proces. Het is het ultieme

len. 'Dacht ze dat we naar haar toe kwamen omdat we

ontgiftingsprogramma, zoals de term spirituele autolyse

twee jaar lang zo ziek wilden zijn zoals jij daarnet hebt

al aangeeft: spirituele zelfontleding. En mochten jul

verteld?'

lie het zijn vergeten: als je alle vergelijkingen en elke

'Absoluut.'

beeldspraak weglaat is het enige waar we het in feite

'Maar je zei toch dat het voor niets zou zijn ge

over hebben: niet geloven wat onwaar is, niet zien wat er
in werkelijkheid niet is, en terugkeren naar een zuivere,
onaangetaste, onbedorven staat. Zo simpel is het.'

weest?'
'Eerder voor 'nietsheid'; het is allemaal voor 'niets
heid'. Dat je finaal bent opgebrand, uitgehold, dat de

Ik strek opnieuw mijn handen uit.

volledige inhoud van je mentaal-emotionele spijsvene

'Dus ik herhaal nogmaals mijn vraag: Waarom zijn

ringskanaal is afgevoerd waardoor je zo leeg bent gewor

jullie hier? Wat willen jullie?'

den als een uitgeperste citroen. Hoe dan ook, ja, voor ie
mand als Brett of ikzelf is dat gemakkelijk te geloven.'
Niet voor Justin.
'Jij en Brett denken dus dat mensen werkelijk door

We nemen een moment pauze om iets te drinken. Als

al die ellende heen willen? En ook nog eens voor niets?'

we de draad weer oppakken is mijn toon wat gemoede

'Goeie vraag, en mijn antwoord daarop is een na

lijker.

drukkelijk ja. Ik weet dat het moeilijk te geloven is,

'Bren had een verkeerde voorstelling van wat zich

maar voor mensen zoals ik en Brett spreekt dit vanzelf.

hier afspeelde, van wat haar rol was en die van jullie. De

Van ons uit gezien is het volslagen logisch. Wij vinden

grote vraag is waarom ze berhaupt deze bijeenkomsten

het juist moeilijk te geloven dat niet iedereen op zijn

heeft gehouden. Er is echter n ding waar Brett zich in

blote knien erom smeekt. Ik weet dat dit voor jullie

412

413

net zo onbegrijpelijk klinkt, maar zo is het nu eenmaal.

rende beproeving heen, alleen maar om wie en wat we

Ten eerste zien wij deze ervaring als het geboorteproces

werkelijk zijn te worden?'

van fantasie naar werkelijkheid. Zoals wij erover denken

is er simpelweg geen alternatief. Ten tweede: jullie zijn

Ik verwacht geen antwoord. Ik ga nog een stapje ver

der.

hier. Jullie zijn immers hier naartoe gekomen om iets te

'Flow en belemmering,' zeg ik, 'zijn de basismecha

vragen, ook al weten jullie niet wat. Dus ja, we nemen

nismen van het leven in de droomstaat. De meeste

jullie op jullie woord. En ten derde, ten slotte, zou ik

mensen ervaren een en al belemmering en geen flow. Ze

willen zeggen dat Brett en ik er toch niet helemaal naast

zeggen dat we spirituele wezens zijn die een menselijke

zitten. Ik heb vrij veel mensen ontmoet en daarnaast een

ervaring doormaken, maar in werkelijkheid zijn we do

flink pak brieven gekregen van anderen die deze bood

delijk geconstipeerde spirituele wezens die een subhu

schap in dezelfde geest hebben ontvangen als waarin

mane ervaring doormaken.

mensen zoals Brett en ik haar verkondigen. Slechts een

De wijde verspreiding van vetzucht, diabetes, hart

klein percentage weliswaar, maar sterk en duidelijk wat

ziektes en kanker waar de westerse wereld zwaar onder

hun verlangen en doelstelling betreft.'

gebukt gaat is niet meer dan de uiterlijke manifestatie

'In je eerste boek,' zegt Nicole, 'schrijf je dat er een

van een vergevorderde innerlijke toestand. Alhoewel

of twee personen per jaar met jouw hulp verlicht wor

niet iedereen lichamelijk zwaarlijvig of ziek is, zijn we

den ... '

wel bijna allemaal spiritueel zwaarlijvig en ongezond.

'Dat aantal is sinds het verschijnen van mijn boeken

Ziekelijke spirituele vetzucht is een plaag die het men

verbazingwekkend gestegen, maar ik zie veel meer men

selijke ras heeft uitgedund en ertoe heeft geleid dat onze

sen die niet langer voor elke spiritUele poppenkast in de

mooie planeet niet veel meer is dan een sterfhuis waar

rij willen gaan staan en die nu wat volwassener en met

we wazig en met hangende kaken voor ons uit zitten te

meer gezond verstand de wezenlijke vragen over hun

staren, terwijl we ons leven, waar we niet om hebben ge

bestaan aanpakken.'

vraagd en waar we ook niets mee kunnen, voorbij laten

gaan; een wereld bevolkt door stervende hospice-bewo
ners, aan de morfinesiroop met een smaakje, en die hun
tijd uitzitten.'

Ik onderbreek opnieuw om wat te drinken en om deze

Stilte...

laatste portie bij iedereen te laten zakken. Hier en daar

'Maar misschien is dat het enige wat mensen willen,'

raken mensen met elkaar aan de praat, maar als ik naar

oppert een oudere man die Henry heet, als de kippen

voren loop wordt het weer stil.

erbij om alles goed te praten, 'Gewoon op de bank han

'Waarom zouden dat soort extreme maatregelen no

gen, als een spirituele couch potato. Naar je werk gaan,

dig zijn? Waarom moeten we door zo'n hartverscheu-

kinderen grootbrengen, lekker niets doen voor de tv of

414

415

wat dan ook. Zo'n vreselijke hel is dat niet, het is ge

woon het leven.'

zo'n lid van Maya's legioen van heilsoldaten en kon

tenkruipers, een cheerleader voor een boodschap van

'Mee eens,' geef ik toe. 'Niemand trapt deuren in en

liefde, passiviteit en tevredenheid, een hypnoticum:

sleurt mensen hun bed uit. Jullie zijn allemaal hier naar

een slaapmiddel, volgens het woordenboek. Maya

toe gekomen om Brett te zien. Ze is jullie niet komen

heeft, om de slaaptoestand teweeg te brengen en in

opzoeken en ze heeft jullie ook niet naar hier gelokt,

stand te houden, bakken vol hypnotica over de wereld

toch? Jullie zijn naar haar toe gekomen omdat jullie iets

uitgestort. Allemaal goed en wel. Mij zal het een zorg

van haar wilden, of niet soms?'

zijn. Ik wil alleen dat de mensen hier niet denken dat

Henry knikt instemmend, net als de anderen.

Brett ook zo was.

'Heeft Brett ooit verteld hoe geweldig verlichting

'De meesten van jullie weten dat ik een behoorlijk

was? Dat al jullie problemen zouden worden opgelost,

diepe minachting heb voor de spirituele supermarkt.

dat jullie vervuld zouden zijn van liefde, vrede en geluk,

'Een pornografische aanfluiting van het verlangen van

dat jullie ziel zich zou verheffen, dat jullie het mense

de mens om de waarheid te kennen' heb ik die ooit ge

lijke domein, zelfs de dood, zouden ontstijgen, dat je er

noemd. Begrijpen jullie allemaal wie en wat ik daarmee

speciale krachten door kon krijgen, noem maar op?'

bedoel?'

Niemand reageert. Dit is een ander belangrijk punt

dat ik duidelijk wil maken.
'Heeft ze ooit geprobeerd jullie iets aan te smeren?

Instemmend geknik en gebrom.

'Is er iemand die denkt dat dit ook op Brett slaat?
Was ze iemand die er een geheime agenda op nahield?

Heeft ze ooit geprobeerd jullie van iets te overtuigen,

Die rijk probeerde te worden? Een organisatie aan het

behalve dat jullie zelf moeten nadenken, zelf moeten

opbouwen was? Een nieuwsbrief of een blog publiceer

kijken en leren zien? Gedroeg ze zich soms als een glad

de? Op tournee ging? W ilde ze bekend worden? Had

de verkoper of een baby's kussende politicus die jullie

ze het nodig dat haar zelfbeeld van spiritueel superieur

een veel beter leven beloofde, vooropgesteld dat jullie

wezen naar haar werd teruggekaatst? Glimlachte ze ooit?

je inlieten met haar speciaal soort spiritualiteit? Bood

Was ze, Jzus nog aan toe, ooit aardig?'

ze een programma 'gelukzalig-worden-in-een-handom

Ze zijn een en al aandacht. Ze weten dat er iets be

draai'? Omhelsde ze een leer? Overspoelde ze jullie met

langrijks wordt gezegd, iets wat het angstaanjagende

haar shakti-energie?'

randgebied van de dingen raakt.

Hier en daar klinkt gelach, want alles wat ik zeg is

'Heeft ze ooit geld gevraagd? Geprobeerd jullie iets te

juist zo typisch niet-Brett. Ik wacht en laat de vraag

verkopen? Jullie gevraagd deel te nemen aan een cruise

even in de lucht hangen. Ik wil niet dat iemand denkt

of een retraite aan de kust? Heeft ze ooit speciale kle

dat we hier vanavond bij elkaar zijn om afscheid te ne

ren gedragen, of zichzelf een titel of een spirituele naam

men van een geliefde gevangenisbewaarster, van weer

aangemeten? Heeft

416

ze

ooit aanspraak gemaakt op een

417

leer of beweerd dar ze in een bepaalde traditie stond?

'En nu zal ik met behulp van de Dalai Lama de vraag

Heeft ze ooit een term uit het Sanskriet of uit het Japans

beantwoorden die ik jullie heb gesteld. Die vraag luidde:

gebezigd? Dempte ze het licht tijdens de bijeenkomsten?

Waarom zijn jullie hier? Wat willen jullie?'

Zette

ze

muziek op? Stak ze kaarsjes aan? Begon ze met

een gebed of meditatie? Iets van dat alles?'

Als antwoord klinkt er alleen wat licht gegrinnik. Dit
is een belangrijk punt dar ik aan de orde wil stellen,
net als het opnoemen van al die leraren en auteurs. We

Ik haal een stuk papier uit mijn achterzak, vouw het

open en lees een van de citaten voor die ik heb opge
schreven.
'Uiteindelijk,' zei de Dalai Lama, 'is waar iedereen
naar verlangt simpelweg vrede van geest.'

hebben voor deze avond een mooie show georganiseerd,

Ik vouw het papier weer op en stop het weg.

maar die heeft geen enkele zin als de mensen, wanneer

'Is iemand het hier niet mee eens?'

ze naar huis gaan, Brett alsnog op n hoop gooien met

Niemand.

de vertegenwoordigers van het spirituele hoerendom.

'Ik ook niet,' zeg ik. 'Wat willen jullie? Vrede van

'Brett was authentiek,' zeg ik, 'en dat komt zo zel

geest. Zo eenvoudig is het. Dus kwamen jullie hier naar

den voor dat we het gemakkelijk over het hoofd zien als

toe om die vrede van geest te zoeken bij Brett, maar zij

we iemand zoals zij tegenkomen. Ze was niet die felle

dacht dat jullie voor precies het tegenovergestelde hier

vrouw die jullie altijd zagen. Los van dit alles hier was ze

waren. Brett was een vernietigster, een onruststookster,

veel meer de rustige, bedachtzame vrouw die sommigen

een metafysische anarchiste. Ze wilde maar een ding:

van jullie tijdens haar laatste bijeenkomst hebben mee

alles omvergooien en in de fik steken. Ze was een beel

gemaakt. De boodschap die ze had is heel lastig om over

densrormster, een opstandelinge. Ze dacht dat jullie

te brengen, dus werd ze de persoon die ze moest zijn om

oorlog wilden, maar jullie wilden de hele tijd vrede. Ik

dat te kunnen. Ze is met de bijeenkomsten gestopt toen

ben het met de Dalai Lama eens: vrede van geest- Spi

ze inzag dat her waar was wat ik telkens weer zei als we

rituele Consonantie-is wat praktisch alle zoekers altijd

elkaar spraken; dat er een volslagen miscommuncatie

en waar ook ter wereld in werkelijkheid zoeken. Als je

was russen leraar en leerling. We hebben niet wat jullie

het zo beziet valt alles perfect op

willen en jullie willen niet wat wij hebben. Brett wilde

iedereen altijd maar op zoek, zonder ooit iets te vinden?

daar niet aan, maar uiteindelijk moest ze wel inzien dat

Omdat niemand de waarheid zoekt, of groei of veran

het waar was, en toen is ze ook gestopt met de bijeen

dering, maar vrede van geest. De rest is alleen maar een

komsten. Ik heb andere redenen om de leraar uit te han

sausje.'

gen, maar die had zij niet.'

ri/n plaats. Waarom is

'Wat is er mis met vrede van geest?' vraagt Justin.

'Daar is niets mis mee, alleen kan iemand als Brett
daar helemaal niks mee.'
'Of iemand als jij,' zegt hij.

418

419

'Of iemand als ik, inderdaad. Ik persoonlijk ga, als ik al

leen al aan het begrip vrede

van

geest denk, totaal over

mijn nek. Voor mij is het niet meer dan een elegante ma

Ik kondig een pauze aan en iedereen staat op en rekt

nier om te zeggen dat mensen alleen maar steeds dezelfde

zich uit. Na een kwartiertje keren ze terug naar hun

prak willen herkauwen en met hun hoofd naar beneden

plaatsen en praten we weer wat over en weer. Dan stel ik

en omringd door kuddegenoten voort willen sukkelen;

een schoorvoetende Lisa voor. Ze loopt naar voren, haar

onbewust, ongenspireerd, zonder gevoel. Voor iemand

agenda in haar hand. Ze voelt zich zichtbaar geremd

als Brett of ikzelf is vrede van geest de vijand. Het is het

en niet op haar gemak. Ze begrijpt nog steeds niet dat

allerergste wat er bestaat. Het is de koe, de gevangene, het

zij, een spirituele beginnelinge, geslaagd is waar talloze

haarloze foetale ding dat nog altijd in de matrix vastzit.

spirituele veteranen de mist in zijn gegaan. Toch heeft

Ik bedoel, vrede van geest'- ik zet mijn vinger aan mijn

ze ermee ingestemd om het woord te voeren. Ik heb niet

hoofd en doe alsof ik met een revolver een kogel door

geprobeerd haar over te halen. Ze begreep wat ik haar

mijn hersens jaag- 'wat moet je ermee?'

wilde laten zien en dat haar nog een zware klus te wach

Dit zorgt voor enige onrust op de tribune.

ten stond. Ze besloot dat ze die wilde aanpakken en

'Wees nou niet beledigd, jullie kunnen er immers

hoopte dat voor deze mensen gaan staan en haar verhaal

ook niets aan doen. Dit is de universele zoekersdyna

vercellen haar daarbij zou kunnen helpen.

miek Naar wat voor spirituele leraar of geestelijke jullie

Ze opent haar agenda bij de foto en geeft hem aan

ook gaan, allemaal zullen ze jullie helpen om vrede van

iemand op de eerste rij om hem rond te laten gaan. Het

geest te vinden. Brett was degene die het niet doorhad.

is geen gemakkelijk verhaal dat ze te vertellen heeft. Ze

Niet alleen had ze niet door dat

jullie vrede van geest

begint langzaam in korte bewoordingen die kenmerkend

wilden, maar bovendien zou ze een dergelijk verlangen

zijn voor pijnlijke, emotionele bekentenissen, maar dan

onbegrijpelijk hebben gevonden. Zelfs als jullie het haar

vindt ze, met haar ogen op de grond gericht en met zach

in haar gezicht hadden gezegd, zou ze het niet onder

te en trillende stem, een rustige, persoonlijke manier van

haar pet hebben gekregen. Voor haar zou vrede van

vertellen en komt haar verhaal op gang. Ik loop weg om

geest hetzelfde zijn geweest als slaap, dus zou het zijn

te vermijden dat mijn aanwezigheid het extra moeilijk

geweest alsof jullie naar haar toe waren gegaan om te

voor haar maakt. Twintig minuten later hoor ik buiten

vragen of ze jullie in slaap wilde sussen. Dat is dus waar

op een aangrenzend terrein een luid en langdurig applaus

het tussen haar en jullie fout ging. Net zoals jullie je

en dan weet ik dat ze het goed heeft gedaan.

niet kunnen voorstellen dat wij denken dat jullie hier

naartoe komen om jullie leven in lichterlaaie te zetten,

Brett en ik hebben verdomme nooit applaus gekre

gen.

kunnen wij ons niet voorstellen dat jullie hier naartoe

komen om in slaap te vallen.'
420

421

Grafschrift voor een vriend

Liggend met mijn hoofd op jouw schoot, camerado,

Herhaal ik de bekentenis die ik deedwat ik tegen je heb gezegd in de open lucht herhaal ik:
Ik weet dat ik rusteloos ben, en anderen ook rustloos maak;
Ik weet dat mijn woorden wapens zijn, heel gevaarlijk, heel
dodelijk; (Inderdaad, ikzelfben de echte soldaat; niet hij daar
met zijn bajonet, ofde artillerist met zijn rode strepen;)
nt ik bied het hoofd aan vrede, aan zekerheid en aan alle
onwankelbare wetten, om ze te doen wankelen;
Ik ben des te vastberadener omdat iedereen mij heeft
verloochnd, vastberadener dan ik ooit had kunnen zijn als
iedereen mij had geaccepteerd; Ik bekommer me niet, en heb
me nooit bekommerd, om ervaring, om waarschuwingen, om
de meerderheid, noch om spot; En de dreiging met wat de hel
wordt genoemd, betekent weinig ofniets voor mij;
En de verlokking van wat de hemel wordt genoemd, betekent
weinig ofniets voor mij; Geliefde cameradol Ik beken dat ik
je heb aangespoord om met me mee te gaan, en dat doe ik nog
steeds, zonder ook maar het minste idee te hebben van wat
onze

bestemming is, Of we zullen zegevieren,

of totaal onderworpen en verslagen zullen zijn.

ltWhitman

423

Eendengekwaak
'Weet je nog dat ik je ooit heb gezegd hoe ik het leven zou
verklaren, makker? Nou, typisch voor het Leven is dat het steeds
gekker wordt. De memen hebben het altijd over de waarheid
Iedereen weet altijd wat de waarheid is, alsofhet wc-papier
is ofzo en ze een voorraadje in een kast hebben Liggen. Maar
wat je Leert naarmate je ouder wordt, is dat er helemaal geen
waarheid bestaat. Het enige wat er bestaat is bullshit, sorry dat
ik een beetje grofword. Lgen bullshit. De ene laag bovenop de
andere. En wat je in het leven doet als je ouder wordt is de laag
bullshit die jou het beste bevalt eruit pikken. En dat is dan om
zo

te zeggen jouw bullshit. '

Bernie LaP!ante in Accidental Hero

en half uur later ben ik terug in de manege en zie

dat iedereen in kleine groepjes staat of zit te praten

terwijl ze hapjes en drankjes eten en drinken van een

goed voorzien buffet dat opeens vanuit het niets is ver
schenen. Ik wissel een glimlach uit met Lisa, die met de
mysterieuze Dr. Kim in een gesprek is verdiept. Ik slen
ter van het ene naar het andere groepje en vang gesprek
ken op over Brett, over Lisa's verhaal van daarnet, over
de fundamentele verschillen tussen Rinzai- en Soto-zen,
over vriendjes en hun tekortkomingen, over een fantas
tische spirituele lerares in Maryland die haar studenten
425

tijdens het mediteren met hun ogen naar boven laat rol

heeft gerealiseerd. Eerlijk gezegd weet ik, godbetert,

len zodat ze met hun derde oog kunnen zien, en over

niet wat een zenmeester is als hij niet ontwaakt is of

plaatselijke restaurants. Ik loop verder.

wat zen, godsamme, is als het niet de vernietiging van

Ik geef antwoord als ze me een vraag stellen, maar

het ego betekent, maar als je deze criteria gebruikt om

voor het grootste gedeelte luister ik alleen maar. Law

je eigen zen zoekactie te verfijnen, zal je zoekresultaat

rence, de man die zit uit te wijden over zen, heeft, zo

van miljoenen ter zake doende treffers onmiddellijk

verneem ik, twintig jaar lang bij verschillende zenmees

terugkelderen naar een handjevol twijfelachtige hits,

ters in New York en in het westen van het land 'zich te

waarbij maar heel weinig grote namen de zuiverings

pletter gemediteerd' en is op dit moment een boek aan

actie overleefd zullen hebben. Een toegewijde zoeker

het schrijven over zijn ervaringen. Hij geeft me te ken

kan heel goed tien jaar lang in een zenklooster aan de

nen dat ik veel te simplistisch over zen denk, dat zen

voeten van een eerbiedwaardig meester zitten, volko

oneindig veel meer is dan een hartstochtelijke zoektocht

men gedisciplineerd zazen beoefenen, de pijn, de stok,

naar verlichting waarbij je alles op alles zet. Zonder iro

de martelende uren en het onbaatzuchtige geploeter

nie bedank ik hem en slenter terug naar de lui die het

verdragen en elk woord, elke parabel, elke druppel

over restaurants hadden, maar ze hebben het inmiddels

kennis in zich opzuigen, om uiteindelijk niet beter te

weer over iets anders.

weten wat zen is dan de taxichauffeur die hem oppikt

Van zen, moet ik toegeven, krijg ik maar geen

wanneer hij er de brui aan heeft gegeven. Maar het

hoogte. Het is altijd een onderwerp van verwarring en

grappige is dat zelfs wanneer hij weggaat, in de weten

frustratie voor me geweest. Als ik aan zen denk, weet

schap dat het allemaal een geweldige tijdverspilling is

ik dat er iets in zit, maar als ik zen bestudeer kan ik het

geweest, weet hij ook dat hij zich niet heeft vergist. Hij

niet te pakken krijgen. Churchill zegt dat democratie

weet dat hij een juiste keuze had gemaakt en dat wat

de slechtste regeringsvorm is, op al die andere na. En

hij zocht zich toch daar ergens moet bevinden, alleen

zo zou ik willen zeggen dat zen het slechtste pad naar

hij heeft het nooit gevonden. Al die andere zen zat hem

verlichting is, op al die andere na. Het ligt er niet al

in de weg.

leen aan dat zen onherkenbaar verwesterd, verbasterd,

Zen is een raceauto zonder motor. Hij ziet er heel

verwaterd en vercommercialiseerd is. Ik heb veel over

cool uit, maar zonder motor brengt hij ons nergens

de eeuwenoude geschiedenis van zen gelezen en ont

heen. We kunnen achter het stuur kruipen, het geluid

dekt dat zen al heel lang veilig en wel van zijn gevaar

van een motor nadoen, aan het stuur draaien, schakelen

lijke kern is afgedwaald. Ik heb talloze hoog in aanzien

en doen alsof we door het spirituele landschap razen,

staande zenmeesters uit oost en west bestudeerd, en

maar als we tien minuten of vijftien jaar later er genoeg

n ding is heel duidelijk: een zen- meester is niet sy

van hebben stappen we op precies dezelfde plek uit dat

noniem met iemand die ontwaakt is en de waarheid

leuke sexy scheurijzer als waar we erin waren gestapt.

426

427

Dus waarom zou ik het er verder nog over hebben?

lende vrouw gezien, of zoveel andere foto's van die aard.

Sinds het schrijven van mijn eerste boek had ik me

De wereld is vol schijnbaar zinloze drama's. Ons leven

eigenlijk niet meer zoveel met zen beziggehouden, maar

hangt aan een zijden draadje, en iedereen wordt daar

tijdens de zomer en op weg hier naartoe heb ik veel na

van tijd tot tijd aan herinnerd. Desalniettemin doet niet

gedacht over wat Lisa heeft doorgemaakt. Het kwam

iedereen wat Lisa deed. De meesten van ons gaan een

bij me op dat ik bij haar de echte zen aan het werk heb

dergelijke openbaring, die alles op losse schroeven zet,

gezien, een kracht die zo sterk en meedogenloos is dat

uit de weg, maar Lisa niet. Integendeel, ze wilde of kon

ze ongevraagd weet binnen te dringen in iemands leven

haar niet uit de weg gaan. Had het iets met het lot, vrije

en de desbetreffende persoon als een lappenpop in de

wil of de tijdloze, ruimteloze ander te maken? Ik heb

gloeiende oven van de ontgoocheling kan slingeren.

geen idee, maar wat ik wel weet is dat wat zij deed iedere

Dat is me nogal wat. Ik bedoel, neem nou Lisa, een

spirituele aspirant, naar het zich laat aanzien, zou be

perfecte huisvrouw, supermoeder, carrirevrouw en all

horen te doen, maar nooit doet: de illusie van controle

round hoogvliegster, en plotseling, helemaal vanuit het

loslaten. Maar schijn kan bedriegen, en spirituele zoe

niets, boem.', wordt haar perfect georganiseerde leventje

kers weten niet altijd wat ze zoeken, zo ze dat al doen.

abrupt teruggebombardeerd tot dat van een zuigeling.

Dat is waar Brett achterkwam toen ze stopte met haar

Niet naar verlichting, maar naar en door het proces van

bijeenkomsten.

sterven en opnieuw geboren worden, waarmee de tocht

-elke tocht-begint.
Wat ik bij Lisa zag was de echte zen, niet de al lang

Wat Lisa klaarspeelde in drie moeilijke jaren was, om

met zen te spreken, haar beker legen; een indrukwek
kende en zeer ongebruikelijke prestatie, zeker voor ie

uitgestorven zen van de mythen en de markt. Niet het

mand die zo stevig in het leven geworteld was als Lisa.

zen-lijk op de kermis waar nog steeds de boerenkinkels

Ze heeft er nooit om gevraagd, ze heeft het nooit ge

op afkomen, of de buigende zen-zombie die energie

wild, maar het kwam op haar af en ze is het niet uit de

drankjes en tuinversieringen verkoopt en naar de pij

weg gegaan.

pen danst van de afzetters met dollartekens in hun ogen

Vergankelijkheid was Lisa's eigen, persoonlijke koan

op. Madison Avenue, maar her inferno midden in het

geworden, en de talloze uren die ze naar die wazige foto

hart van zen. Zonder opleiding, zonder tussenpersonen,

van de vallende vrouw heeft zitten staren was haar beoe

zonder ooit een verlangen of doelstelling in die richting

fening van zen. Dit is de ware zen zoals die bij een echt

te hebben geuit, was het Lisa op de een of andere ma

persoon van binnenuit naar buiten brandt. Wie interes

nier gelukt om regelrecht in het hart van de dingen te

seert het klappen van n hand, of je gezicht voordat

duiken.

je geboren werd of andere idiote hersenkrakers? Wat is

Waarom Lisa, vroeg ik me af Waarom was zij an

nou een grotere hersenkraker dan je eigen naderende

ders? Miljoenen mensen hebben die foto van de val-

dood? Wat zou er nog vernietigender voor het ego kun-

428

429

nen zijn dan het beschouwen van de zinloosheid en on

beduidendheid van alles? Van het niets? Van geen-zelf?

Lawrence schudt zijn hoofd.

'Zeg maar wat je te zeggen hebt, Lawrence.'

En neem nou Lawrence, een intelligente, toegewijde

Hij zucht vertwijfeld en staat op. Hij richt zich niet

man met twintig jaar zen studie achter de rug, bezig met

alleen tot mij, maar tot de hele groep. Hij praat over de

het schrijven van het obligate boek en al in de startblok

echte zen waar ik blijkbaar niets vanaf weet. Hij heeft

ken voor de volgende twintig jaar, maar die net zoveel

het over patriarchen, over oeroude wortels en de zen van

vooruit is gegaan als wie dan ook die ik van de straat zou

vandaag. Hij bewijst eer aan zijn leraren en aan die van

kunnen plukken. Of veel minder, dat hangt ervan af wat

hen. Hij praat over erfgoed en filosofie, over opleiding

je onder het tegendeel van vooruitgang verstaat. Terwijl

en manier van leven, over oefeningen doen en toewij

Lisa, zonder enige interesse of motivatie, stevig gevestigd

ding, over persoonlijke strijd, traditie, betrokkenheid

op haar diep ingesleten, cirkelvormige pad een megapres

en opoffering. Hij is intelligent, welbespraakt en een

tatie heeft geleverd die een door de wol geverfde veteraan

groot kenner van het onderwerp. Ik laat hem nog een

als Lawrence zelfs niet als zodanig zou herkennen.

paar minuten doorgaan want ik ben, Brett indachtig,

optimistisch genoeg om te hopen dat er hier een paar
mensen zijn die ook naar Lawrence zitten te kijken en
hetzelfde zien als ik: een klein jongetje dat bang is voor

'Lisa's ervaring biedt een mooie gelegenheid om zen

het donker en dat zich zijn hele leven heeft verschanst

eens nader te bekijken,' zeg ik tegen de groep nadat ik

in het zen-fort; de volwassen variant van wegkruipen

iedereen weer bij elkaar heb geroepen. s ik het heb

onder de dekens en je verstoppen voor de een of andere

over het afpellen van het veel-lagige weefsel van onze

boeman.

onware identiteit, dan heb ik het over zen, want dat is

Ouders vertellen hun kinderen altijd dat er zoiets

wat zen, ondanks alles, in feite is. Als je alle zen-valkui

als een boeman niet bestaat, maar dat komt omdat ze

len wegneemt- de leringen, de ceremonies, de verschil

zelf nooit de dekens van zich af hebben gegooid en het

lende scholen, de houdingen en de koans, kortom alles

licht hebben aangedaan. Zoiets als een boeman bestaat

wat je je bij zen voorstelt- en het allemaal in de open

heus. En hij is er wel degelijk op uit je te pakken krijgen

haard gooit, wat blijft er dan nog over? Wat is de ware

en dat zal hem lukken ook. De boeman is echt. In de

kern van zen wanneer alle sluiers en uiterlijkheden zijn

droomstaat is er niets echter dan hij, en de echte zen,

opgebrand?'

als die al bestaat, keert zich niet van hem af maar juist

Ik laat een stilte vallen want ik wil dat ze hier over

Onder het praten probeert Lawrence een paar keer

nadenken.
'Het vuur,' antwoord ik. 'Het vuur blijft over. Het
vuur IS zen.
.

430

naar hem toe.

mij bij zijn verhaal te betrekken, me mee te zuigen,

maar ik kijk wel uit en laat hem met een handbeweging
431

weten dat hij mij erbuiten moet laten. In dit vak luidt

Hoe kunnen we nu over deze kloof heen met elkaar

de eerste regel: laat je nooit in hun fantasiewereld sleu

communiceren? Metaforen en bekende verhalen uit

ren. Hij wil me naar beneden duwen, het moeras in van

boeken en films bieden een gemeenschappelijke grond

woorden, ideen en discussies, in de warme drab van de

waarop ideen kunnen worden uitgedrukt, maar als we

permanente impasse. Daar is Lawrence in zijn element,

van dit gezamenlijke terrein afdwalen en ieder een an

daar voelen hij en zijn soortgenoten zich het meeste

dere kant op gaan is het alsof een radiozender van een

thuis, vroem! vroem! roepend, druk bezig met nergens

helder kanaal naar geruis afdwaalt.

Als je voor deze mensen staat en, zoals Brett, graag

naartoe te gaan.
Ik sla de groep gade terwijl Lawrence aan het praten

resultaat wilt zien, dan ligt het voor de hand dat je je ge

is. Het is niet altijd gemakkelijk in gedachte te houden

duld verliest en uiteindelijk het bijltje erbij neer gooit.

dat deze mensen niet zijn zoals ik; ze zien er wakker uit

De kloof die deze twee toestanden van elkaar scheidt

en zo klinken ze ook, maar ze zijn niet wakker. Ze zijn in

is heel reel en alle pogingen tot communicatie zijn

slaap en ze dromen, ze lopen en praten in hun slaap. In

dientengevolge gedoemd te mislukken. Pas als een leer

hun droomwereld klinkt alles wat ze zeggen voor hen

ling, een zoeker of lezer van zijn kant begint met het

zelf heel logisch, maar voor mij is het meestal gebrab

gat tussen de twee vormen van bewustzijn te dichten,

bel. Het gebeurt maar zelden dat iemand een heldere

kan er van echte communicatie sprake zijn. Totdat ie

gedachte uit of een vraag formuleert die hout snijdt. In

mand begrijpt wat het werkelijk betekent dat hij zijn

de paar minuten dat Lawrence aan een stuk door aan

ogen dicht heeft en aan het proces begint waarbij hij

het woord is geweest heeft hij niets gezegd wat ik kan

afleert om te zien wat er niet is, maakt alles wat Brett

koppelen aan wakker worden uit de begoocheling.

zegt of ik, weinig uit. De muur tussen de ontwaakte

toestand en de slaaptoestand is niet conceptueel, theo

Terwijl Winston naar het ogenloze gezicht met de snel op- en

retisch of metaforisch van aard. Geen intelligentie kan

neergaande kaak keek, bekroop hem het merkwaardige gevoel

hem doorboren, geen vroomheid kan hem doen smelten

geen echt menselijk wezen voor zich te hebben, maar een soort

en geen brandende hartstocht kan hem omverwerpen.

pop. Het was niet s mans brein dat aan het woord was, maar

Het is een krachtenveld dat gevoed wordt door emotio

diens strottenhoofd. Wt daarbij naar buiten kwam waren wel

nele energie, angst, dus alles wat we er tegenaan gooien

woorden, maar geen spraak in eigenlijke zin: het was een geluid

wordt er weer in opgenomen. Alleen de dood van het

dat geuit werd in onbewustheid, als het kwaken van een eend.

ego kan deze barrire slechten, want de barrire is het

ego zelf. Het afgescheiden zelf moet wijken, zodat het

George Orwell, 1984

432

gentegreerde wezen tevoorschijn kan komen.

433

De hele avond gaat meer dan vier uur duren, waarvan

Brett een harde dobber was toen dit tot haar doordrong.

ik zo'n twee uur aan het woord zal zijn. De rest van de

Van alle mensen die ik hier heb meegemaakt komt Dr.

tijd zal voornamelijk besteed worden aan onderlinge ge

Kim me voor als het meest oprecht, maar toch weet ik

sprekken en stil gedenken.

dat ook hij niet op volle kracht uit zijn heilige drie-een

Opnieuw gaat er een half uur voorbij met losjes heen

heid- werk, thuis, familie- zal breken, enkel en alleen

en weer gepraat. De Bhagavad Gita komt ter sprake en

omdat hij toevallig een fictief personage in een fictieve

we vragen ons af ofKrishna eigenlijk niet Maya is en het

wereld speelt. Lawrence gaat zo op in zijn rol van toe

Lied van de Heer geen slaapliedje. We hebben het over

gewijde zen-adept dat hij nooit meer n lichtstraaltje

The Matrix die we als een sjabloon over onze wereld

zal opvangen. Er zijn nog anderen die net zo oprecht en

heen leggen om te zien hoe hij past en hoe wij daarin

toegewijd lijken te zijn, maar bij nadere beschouwing

passen, inclusief onze aanwezigheid vanavond hier in de

blijkt meestal dat het personage dat ze spelen volgens

manege. 'Ben jij soms Morpheus?' vraag iemand aan mij.

het draaiboek oprecht of toegewijd moet lijken, of dat

'Brett leek meer op Morpheus,' merkt iemand op, 'Jed is

hun spiritualiteit nogal onhandig is ingebouwd, als een

meer zoiets als een programma.' 'Nee, hij is de rode pil,'

ventiel waarmee in het oorspronkelijke ontwerp geen

antwoordt iemand anders, waarop ze allemaal in de lach

rekening was gehouden.

schieten. Veel mensen hebben Spirituele verlichting? en

Vanzelfsprekend is er altijd wel weer iemand die je

Spiritueel incorrect bij zich, dus een heleboel vragen heb

toch verbaasd doet staan. Misschien zit er ergens op de

ben betrekking op deze boeken. We praten over 1984,

tribune een Lisa of een Brett. Als dat zo is, dan is het

waar ze allemaal wel eens van hebben gehoord, over

waarschijnlijk niet een van de meest voor de hand lig

Moby Dick, een boek dat velen hebben, maar weinigen

gende kandidaten, maar een van de rustige types ergens

ook hebben gelezen; over W hitman, Thoreau en U.G.

achterin, iemand die langzaam wat hitte aan het ont

Krishnamurti. Het is allemaal heel leuk en gezellig in de

wikkelen is en die van binnen vlam begint te vatten.

arena waar maar een paar lampen branden terwijl het

buiten lichtjes regent en een zacht briesje naar binnen
waait. Zolang we ons beperkten tot het thema van mijn
boeken of binnen het kader van metaforen en allego

Ik neem een pauze en loop naar beneden naar het meer.

rien blijven, lukt het om een interessante en leerzame

Als ik daar aankom zie ik dat er aan mijn bezorgdheid,

gedachtewisseling te houden.

hoe al die mensen op deze plek te krijgen, al tegemoet

Ik weet dat van de zeventig mensen die hier aanwe

is gekomen. Bijna een halve hectare van het terrein

zig zijn er misschien n, maar waarschijnlijk geen een,

rondom het meer is vrij gemaakt en gemaaid. Er is een

ooit iets zal bereiken. Het zijn overwegend toeristen,

grote witte tent opgezet en er staan minstens honderd

iets waar ik heel goed mee kan leven, maar wat voor

klapstoeltjes in een halve cirkel opgesteld in de richting

434

435

van het kampvuur en het meer. Ik had gehoopt nog wat

'Ik ben altijd bij je,' zegt ze.

houtblokken en een halve liter benzine op de kop te

'Mijn hond bedoel ik,' zeg ik terug.

kunnen tikken, maar ook daar is voor gezorgd. Er lig

Het is opgehouden met regenen, de wolken drijven

gen al wat takjes te smeulen voor een groot kampvuur

uit elkaar en tussen hen door schijnt een bijna volle

dat we straks gaan aansteken. Het gebied rond de stook

maan. Perfect. Ik steek de sigaar op en ga op weg. Het is

plaats, waar vroeger nauwelijks plaats was voor twintig

de bedoeling dat het een rustig, bedachtzaam en beteke

mensen, is gemaaid en in orde gemaakt voor zo'n hon

nisvol wandelingetje wordt waarin ik in stilte eer betoon

derd personen.

aan Frank en Bren en aan vele anderen die in mijn eigen

Ik wist dat het met de herdenkingsbijeenkomst die

zoektocht een belangrijke rol hebben gespeeld. Ik weet

bij het meer zou plaatsvinden goed zou komen. Dat we

dat een aantal dingen in mijn leven ten einde loopt, en

een kampvuur zouden kunnen maken en dat we alle

deze wandeling moet een soort ererondje voor mezelf

mensen op de een of andere manier bij elkaar zouden

worden waarbij ik terugblik op het ene leven en, mis

kunnen persen, maar dat het zo goed geregeld zou wor

schien, vooruitblik naar het volgende.

den, daarvan had ik geen idee.

Dr. Kim.

Eigenlijk had ik beter kunnen weten en meteen al

dit semimenrele gedoe uit mijn hoofd moeten zetten.

Ik weet meteen dat hij hier achter zit, zoals Nicole

De sigaar smaakt smerig. Er hoort sterke drank bij,

me later ook zou bevestigen. Dr. Kim had een land

maar die heb ik niet bij me. Het pad rondom het meer

schapsarchitect en werklieden ingeschakeld en stoelen,

waarop Brett duizenden keren heeft gelopen is helemaal

de tent en een paar tafels uit zijn synagoge geregeld, en

overwoekerd door doornstruiken die wel prikkeldraad

in drie dagen was alles klaar.

lijken. Na zo'n twintig meter gelopen te hebben hou ik

Ik heb de laatste sigaar bij me die ik van Frank heb

het voor gezien. De sigaar verdwijnt in het meer en ik

gekregen. Hier is van tevoren over nagedacht. Ik wilde

keer terug naar de manege.

op deze avond een pauze inlassen waarin ik in mijn een

Sentimentele bullshit.

tje naar het meer zou gaan, een sigaar zou opsteken en
rustig een rondje om het meer zou gaan lopen, onder
tussen nadenkend over van alles en nog wat. Ik heb heel
wat coole dingen gedaan in mijn leven, meer dan alleen
maar uit vliegtuigen springen, een paar boeken schrij
ven en ontsnappen aan de begoocheling, maar ik ken
geen groter genoegen dan een mooie wandeling op een
mooie plek op een mooie avond. Ik wou dat ik Maya
bij me had.

436

437

De demonentemmer
Het enige wat in de hel zal branden is dat deel van jou dat
je leven niet los wil laten: je herinneringen en alles waar je
aan gehecht bent. Die zullen ze allemaal verbranden, maar
ze

straffin je niet, ze bevrijden je ziel. Als je bang bent om te

sterven en niet los kunt laten, zulje duivels zien dieje Leven
aan het wegrukken zijn. Als je vrede hebt gevonden, zijn de
duivels in werkelijkheid engelen die je van de aarde bevrijden.
Uitspraak toegeschreven aan Meister Eekhart
in defilm ]acob's Ladder.

e meesten van jullie zullen waarschijnlijk wel we

ten dat het mij is gelukt de waarheid te realiseren

door een schrijfproces, spirituele autolyse. Daar heb ik

in mijn eerste boek over verteld. Iedereen die daarin
slaagt heeft een bepaalde methode waarmee dat gelukt
is. Weet iemand hoe het Brett is gelukt?'
Een paar handen gaan aarzelend omhoog. Ik wijs
naar een man helemaal vooraan.
'Het had iets met haar vader te maken,' zegt hij.
'Het had een heleboel met haar vader te maken,' be
vestig ik, 'mar wel een paar jaar na zijn dood. Hij zat
in het leger, hij was officier, dus Brett heeft als kind in
verschillende plaatsen en in allerlei landen gewoond.
Haar vader was een man die boordevol kritiek zat, hij
439

had overal wat op aan te merken, had over alles zijn

'Misschien dat dit hard klinkt,' ga ik verder, 'maar dit

oordeel klaar. Dat is wat Brett me tenminste over hem

soort problemen kun je alleen maar oplossen door er

vertelde. Zelfs nadat hij was gestorven zat hij nog steeds

bovenuit te stijgen, niet door er tegenaan te gaan. Onze

in haar hoofd. Weten jullie allemaal hoe dat is als je zo'n

taak is het, demonen om zeep te helpen, niet om ze te

stem in je hoofd hebt die alsmaar kritiek levert? Een of

voeden.'

ander iemand, een gedachte of een emotie die zich in

Ik zie een heleboel afkeurende, boze blikken, dus

je hoofd heeft genesteld en de neiging heeft zich nogal

moet ik er blijkbaar toch iets meer over zeggen. Ik was

vervelend te gedragen?'

van plan geweest het simpel te houden en de discussie

Ze steken hun hand omhoog en knikken grimmig,

want dit herkennen ze allemaal.
'Nou, dat zijn dus demonen. Een demon is een nut
tige term voor iets wat in ons hoofd zit en dat we daar

te beperken tot Bretts vader - een extremer voorbeeld

van een demon zul je niet gauw tegenkomen - maar nu
merk ik dat we eerst wat meer aandacht moeten beste
den aan het fenomeen zelf.

niet willen; iets wat zijn eigen ideen erop nahoudt, ons

'Stel dat je uit een smerig riool aan het kruipen bent,

lastigvalt en macht over ons heeft. Iets wat zich in ons

en een of ander beest heeft zijn tanden stevig in je been

heeft vastgehaakt, herinneringen, mensen, of verslavin

gezet. Het maakt een hoop kabaal, het zit aan je te trek

gen bijvoorbeeld. Ze kunnen ons op allerlei manieren

ken en het probeert je naar beneden te sleuren: een de

kwellen, maar het belangrijkste wat demonen doen is

mon dus. Spring je dan terug in het riool om ermee op

ons de voet dwars zetten, onze vooruitgang afremmen.

de vuist te gaan? Een heleboel mensen denken van wel,

Dit is, tussen haakjes, Bretts laatste les aan jullie,

maar waarom zou je? Het is heel lastig om demonen te

dit komt van haar. Verleden jaar heeft ze me op een

verslaan omdat het symptomen zijn en geen oorzaken,

avond hierover verteld. We zaten na afloop van een

en zelfs als je er eentje om zeep helpt zijn er altijd wel

bijeenkomst bij een smeulend kampvuur bij het meer,

weer meer. Wat is er nu weer aan de beurt? Een strijd

en toen vertelde ze me hoe dominant haar vader vroe

op leven en dood met je smetvrees? Getrokken pistolen

ger altijd in haar hoofd zat. Altijd aanwezig, altijd vol

bij het ochtendgloren met je liefde voor chocolade? Het

kritiek, altijd kleinerend, echt een geestelijk kankerge

enige wat je met dit soort geknok bereikt, is dat je geen

zwel. Normaal gesproken heb ik niet veel geduld met

stap vooruit gaat: je zit nog steeds in het riool. Het enige

dit soort bekentenissen. Als Brett een leerling van me

wat je gedood hebt is tijd, en tijd is het enige wat je

was geweest zou ik haar hebben gezegd dat ze moest

hebt. Je hebt geen demon omgebracht, je hebt een stuk

stoppen met zeuren over verdriet en ellende uit haar

van je leven verloren, en dat betekent dat zij gewon

jeugd; dat ze het allemaal gewoon achter zich moest

nen hebben; dat deel van jou dat bang is om vooruit

laten en verder gaan.'

te gaan, heeft gewonnen. Je moet jezelf afvragen wat je

Op de tribune klinkt misprijzend gemompeL

440

wilt bereiken: geestelijk in balans komen in een riool,

441

of eruit klimmen? Iedere demon die je tegenkomt, hoe

klein ook, doodslaan, of uit het door hen bewoonde rijk
zien te klimmen? Jullie kunnen nu wel lachen, maar zo
vanzelfsprekend is dat laatste niet, iedereen zoekt im
mers oplossingen in het riool in plaats van er weg zien
te komen. Vechten met demonen is de ultieme vorm
van schaduwboksen. Je slaat alleen maar in op een lege
projectie van jezelf. Voor wat ons eigen doel betreft: als
demonen je niet demoniseren, bestaan ze ook niet; zo
simpel is het.'
'Klinkt als een uitvlucht,' zegt Justin, 'als een manier
om je problemen niet te hoeven aanpakken.'
'Wie is het met Justin eens?' vraag ik aan de groep.
Veel mensen knikken of steken hun hand op.
'Ik ook,' geef ik toe, 'het klinkt als een uitvlucht,
maar onze problemen aanpakken, dt is de werkelijke
uitvlucht! Ons bezighouden met onbenullige scher
mutselingen is d rnanier om de ware oorlog uit de
weg te gaan. Wie bevecht niet liever zijn verslaving
aan cafene dan zijn verslaving aan kritiekloos confor

en mededogen bijvoorbeeld, moet aanwakkeren, heeft

nooit iemand ook maar n stap in de richting van ont
waken gebracht.'
Ze kijken half argwanend, half in verwarring ge
bracht.
'Bijvoorbeeld,' leg ik uit, 'als ik verslaafd ben aan gok
ken zal een groot gedeelte van mijn levensenergie-mijn
tijd, mijn gedachten en gevoelens - gaan zitten in het
gokken zelf of in het bestrijden van mijn goklust. Maar
voor wat ons doel betreft is mijn verslaving voeden of
ertegenin gaan in feite hetzelfde. Of mijn gokduivel mij
verslaat of ik hem is van geen enkel belang. Het enige
wat van belang is, is dat ik in mijn gevangeniscel zit en
volledig opga in processen die mij nog geen millimeter
dichter bij bevrijding brengen. En dat is precies wat de
monen doen. Het is net Maya's leger van gevleugelde
apen. Ze werken altijd met vertragingsacties waardoor
onze reserves worden aangetast en voorkomen wordt
dat we vooruitgaan. Dat is hun doel: ons bezig te hou
den, niet ons verslaan.

misme?'
Ze lachen.
'Naarmate we een preciezer en subtieler begrip ont
wikkelen van wat een demon is en we ze leren plaatsen
door wat ze doen en niet hoe ze eruit zien, beginnen
we ook te ontdekken dat demonen zich niet beperken
tot verslavingen en stemmen vol kritiek. Het zijn niet
alleen negatieve gehechtheden die ons binnen de ego
sfeer gevangen houden, lle gehechtheden doen dat.
Het leven en spiritualiteit benaderen vanuit het idee dat
je alles wat slecht is, zoals zonden en verslavingen, moet
proberen terug te dringen en alles wat goed is, liefde
442

In 1984 bevindt zich een interessante parallel. Het ligt

in de macht van het land Oceani om voor iedereen een
hoge levensstandaard te scheppen, maar de regerings
partij wenst iedereen in armoede, en dus in slavernij, te
houden:
Het probleem was hoe de wielen van de industrie draai
ende te houden, zonder de werkelijke rijkdom in de we
reld te vermeerderen. Er moesten goederen geproduceerd
443

worden, maar ze mochten niet worden verspreid. En in

heel scherp bij de les te houden en de demonen zullen

de praktijk kon dit op maar n manier worden bereikt:

door gebrek aan aandacht vanzelf sterven.'

'Is het niet mogelijk om deze demonen ook op een

constante oorlogsvoering.

positieve manier te gebruiken?' vraagt Shanti. 'Je hebt

George Orwell, 1984

wel eens uitgelegd dat negatieve gevoelens heel nuttig

kunnen zijn. Kunnen demonen dan ook niet op de een

Constante oorlogsvoering. Mensen die in fabrieken

of andere manier van nut zijn?'

zwoegen om schepen en tanks te maken die worden

'Ja,' zeg ik, 'en hiermee zijn we weer terug bij Brett.

vernietigd in een eeuwigdurende oorlog die nooit wordt

Die vadertoestand in haar hoofd was veel erger dan wij

gewonnen of verloren. De mensen blijven bezig en de

ons kunnen voorstellen. Ik had, voordat Brett me erover

productie blijft hoog terwijl hun levensstandaard laag

vertelde, nog nooit zoiets gehoord. Sindsdien heb ik me

blijft en er geen hoop is op het ten val brengen van hun

er wat meer in verdiept en ik heb gemerkt dat sommige

onderdrukkers.

mensen door dit soort innerlijke stemmen diep ontred

Demonen zijn net zo, in zoverre dat ze niet bestaan

derd kunnen raken.'

om te winnen of te verliezen, maar alleen om ons bezig

Niemand beweegt of zegt iets. Ik geloof niet dat

te houden. Zeg dat ik bijvoorbeeld na twintig jaar ge

Brett tijdens haar bijeenkomsten ooit erg meelevend

vochten te hebben tegen mijn gokverslaving er eindelijk

was. Van nature lieten al die afgezaagde emotionele,

in ben geslaagd haar te overwinnen. Wat heeft die over

psychologische en biografische toestanden haar net zo

winning mij dan gebracht?

koud als mij. Het punt is niet om de tassen vol stenen

Twintig verloren jaren.

die we met ons meeslepen te bestuderen, te begrijpen en

te koesteren, maar om ze kwijt te raken.
'Dit speelt allemaal in een tijd dat Brett nog een
normaal persoon was, nog voordat er van verlichting

'Demonen zorgen ervoor dat we niet gefocust en afge

ook maar enige sprake was. Daar interesseerde ze zich

leid blijven,' ga ik verder, 'en dat is iets waar spirituele

helemaal niet voor. Die vader-demon zat voortdurend

autolyse heel goed doorheen kan breken. De behoefte

in haar hoofd, en hij was uitgesproken giftig. Wat ze

om demonen die ons kwellen aan te pakken zal, naar

ook deed of dacht, hij was er altijd: luid, vol verachting

mate we vooruitgaan, keer op keer naar boven komen,

en ondermijnend. Een uur lang vertelde ze me hoe ze

dus moet je een richtlijn hebben: doorgaan met klim

daaronder heeft geleden, en ik was gentrigeerd omdat

men of naar beneden springen en vechten. Mijn advies

ze niet verdrietig was of snikkend en vol zelfmedelijden

is: vecht als het niet anders kan, klim als je kunt. Verder

haar verhaal deed, maar glimlachte als een krijger die

daar gaat het om. Gebruik het schrijfproces om jezelf

sterke verhalen vertelt over gevechten die hij heeft ge-

444

445

wonnen en verloren. Ook als ze rustig en bedachtzaam

chaam. Brett was eind twintig toen dit gebeurde, nog

was kon ze goed vertellen.'

voordat iemand van ons haar kende. Tegen de tijd dat

Iedereen lacht of glimlacht.

ze hadden ontdekt wat ze had was haar prognose vrij

'Wat ze me vertelde was dat het haar gewoon teveel

beroerd, en daardoor ging ze steeds meer nadenken over

werd. Ze kon de aanwezigheid van die klootzak met zijn

voortdurende kritiek in haar hoofd niet langer verdra
gen. Ze zei dat ze geen plezier meer had in her leven.

de grote vragen van het leven.'

Ik zwijg, loop heen en weer en wacht totdat mijn
eigen gedachten verdwenen zijn.

Het was nooit goed wat ze deed. Er was niets meer waar

'Ze verrelde dat ze, toen ze op haar dieptepunt was,

van kon genieten. Ze probeerde troost te vinden in

er lichamelijk vreselijk slecht aan toe was. Ze was brood

ze

alcohol en drugs. Zo'n erg geval zullen de meesten van

mager, haar spieren waren totaal verkrampt, ze had last

jullie niet vaak hebben meegemaakt, denk ik.'

van migraine, sliep slecht, liep krom, was altijd gespan

Wijd open ogen. Niemand zegt van wel.

nen, ze zat onder de pillen en was doodziek van de che

'Dit duurde al haar hele leven, sinds ze een kind was.

mokuren. Ze woonde hier op de boerderij maar zonder

Twintig jaar lang zat die negatieve treiterstem haar dwars.

zich erom te bekommeren; ze had geen beesten, geen

Ze was sucidaal. Moeten jullie nagaan! Zo erg was het.

oogst en geen tuin. Ze had nog steeds die vittende stem

Zo ernstig was ze eraan toe. Ze wist dat het nooit zou

in haar hoofd die alles wat ze dacht belachelijk maakte,

ophouden. Ze wist dat ze er niet tegen kon vechten. Ze

en haar artsen hadden haar ook nog eens een behoorlijk

wist dat, wat ze ook in haar leven zou gaan doen, die

slechte prognose gegeven.'

stem in haar hoofd altijd elk plezier zou bederven, alles

'Maar ze heeft hem overwonnen, toch?' vraagt Jus

kapot zou maken. En toen haar vader dan eindelijk was

tin. 'Ik bedoel, dit was meer dan tien jaar geleden. Ze

gestorven, was er helemaal geen mogelijkheid meer om

heeft haar kanker toch overwonnen, h?'

hem er persoonlijk op aan re spreken zodat hun relatie

toch nog ten goede had kunnen keren, en dat maakte

Ik kijk naar al die gezichten die mij vol spanning

aankijken.

haar nog wanhopiger. Ze zat in een uitzichtloze val. Zo

'Die heeft ze eronder gekregen,' antwoord ik Justin.

beschreef ze het me door die harde glimlach van haar

'Jullie hebben haar gezien, jullie hebben haar gekend.

heen. Wisten jullie trouwens dat ze kanker had?'

Zag ze er soms ziekelijk uit? Verkrampt? Zwak? Over

Ze reageren geschokt. Ik was er vrij zeker van dat ze

het niet wisten. Dr. Kim wist het wel, maar hij was de
enige.

vermoeid?'
'Nee,' zegt hij. 'Maar hoe heeft ze hem dan eronder
gekregen?'

'Zo verrassend vind ik het niet als een kwaadaardige

'Wat denk je?' vraag ik terug. Ik richt me tot de hele

woekering in de psyche en de geest zich uiteindelijk

groep. 'Hoe denken jullie dat Brett haar kanker eronder

manifesteert als een kwaadaardige woekering in het li-

heeft gekregen? Door chemokuren? Alternatieve genees-

446

447

kunde? De kracht van het gebed? Positief denken? Een

groei vooraf. Ze is absoluut essentieel. Er bestaat geen

Mexicaanse kliniek? Een visualisatietechniek?' Ik loop

sluiproute, geen omweg, geen noodoplossing, geen al

heen en weer en geef hen de tijd.

ternatief Je kunt overgave wel simuleren, en velen doen

'Wie? Hoe denken jullie dat Brett een ziekte heeft

dat ook, maar daarmee houd je alleen jezelf voor de

overwonnen die gediagnosticeerd was als terminale kan

gek. Binnen de beperkingen van het ego is er geen groei

ker?'

mogelijk, alleen de illusie van groei. Voordat overgave

Ten slotte blijf ik stilstaan voor Dr. Kim.

plaatsvindt, is er het ego, het nietige, onwetende, afge

'Dr. Kim?'

scheiden zelf. Zodra we ons hebben bevrijd van die vre

Hij kijkt me aan en zegt dan fluisterend en met ver

selijke onnatuurlijke nietigheid, komen we in harmonie

stikte stem:

met alles, boem! zomaar. Het kan dagen, maanden of

'Ze stopte met vechten.'

jaren duren voordat alle aspecten van ons leven zich aan
de nieuwe situatie hebben aangepast, maar die allereer
ste impact is zo overweldigend en duidelijk dat het lijkt
alsof je vanuit een donker, stinkend riool naar de helde

'Ze stopte met vechten,' herhaal ik na een lange stilte.

re buitenlucht en het stralende zonlicht bent gekropen.

'Ze bood niet langer weerstand. Alles waar ze zich al

Daarvr zijn we slechts kleine, domme, egocentrische,

die jaren

nu toe te

ratachtige wezens, maar na deze overgang, als we niet

zo

fel tegen had verweerd, begon

laten. Ze wist dat ze verslagen

ze

ze wist dat ze niets

langer onze onware apartheid staande willen houden,

meer te verliezen had. In de kerk, haar medicijnen of

zijn we van dezelfde dimensie en grootsheid als de oce

waar dan ook had ze nooit de steun gevonden die ze

aan van het zijn waarin we zijn opgegaan. Bijna alle

zocht, dus hield ze gewoon op met vechten.'

godsdiensten en spirituele bewegingen zijn erop uit ons

was,

Ik zwijg even, hen de gelegenheid gevend het ver

keerd te begrijpen.

gelukkig en onnozel te houden in het riool, want dat is

wat de mensen willen, maar waar het mij om gaat is om

'Ik weet dat dit indruist tegen elke intutie,' ga ik ver

eruit te klimmen. Als jij gelukkig bent in een riool is het

der, 'dat het klinkt als opgeven, als een vorm van zwak

voor jou geen riool. Als jij niet vindt dat het er stinkt

te, maar als ik zeg dat Brett ophield met vechten, dan

is dat prima, maar waarom ben je dan hier? Als je in de

bedoel ik dat ze niet meer toestond dat al haar energie in

buurt wilt zijn van iemand zoals ik of Brett, dan mogen

haar verdedigingssysteem ging zitten. Deze ene simpele

we toch aannemen dat je weet dat het een riool is waar

daad is de sleutel tot alles. Hier vindt de overgang plaats

je in leeft en dat je eruit wilt.'

van afgescheidenbeid naar gentegreerdheid, van Kin

Ik draai me om en loop weg van de groep. Fijn om

dertijd naar Volwassenheid. Ego is belemmering, over

zoveel loopruimte te hebben. Ik draai me weer om en

gave is flow. Overgave is de basis van groei, ze gaat aan

loop terug.

448

449

'Je oordeelt wel erg hard over religie en over spirituele

gen en mediteren in de wereld je nooit en te nimmer

en new age bewegingen,' zege een vrouw die ik niet her

uit dat riool zal trekken. Al is je kennis nog zo breed

ken. 'Er is heel veel kennis en wijsheid te vinden in de

en je begrip nog zo diep, het zal je nog niet n stapje

wereld. Denk je nou werkelijk dat het eerlijk is om alles

hoger op de ladder naar buiten brengen. Niemand kan

over n kam te scheren?'

je omhoog duwen of omhoog trekken of met je mee

'Wat ik denk maakt niet uit, ik vertel jullie alleen

gaan. Alle gedachten, ideen, gevoelens, concepten,

wat ik zie en wat jullie ook zouden zien als jullie je ogen

kennis- en geloefssystemen komen neer op dit ene,

open zouden doen en kijken. Als je het daar niet mee

onmiskenbare onderscheid: het riool of het zonlicht,

eens bent, doe dan je ogen open en vertel me maar of je

duisternis of daglicht, ego of overgave, belemmering

iets anders ziet. Ik verzeker je dat, als dat zo is, jij mijn

of flow, afgescheidenheid of gentegreerdheid, vertica

nieuwe oogappel zult zijn.'

le verschansing of horizontale vooruitgang. Dat heeft

'Ik ben het niet zonder meer eens met je veronder

niets te maken met spiritualiteit of verlichting of met

stelling,' zegt ze, 'dat ik mijn ogen dicht heb. Ik denk

wat voor verhevens dan ook, maar alles met hoe je

dat ik hetzelfde zie als jij.'

leeft: eerlijk of oneerlijk.'

'Nou, goed dan. Nogmaals sorry hoor, maar jij bent

Ze zitten rustig en aandachtig te luisteren.

hier als toerist, zonder gevestigd belang; een toeschouw

'Angst transformeert elke innerlijke gedachte en

ster, geen deelneemster. Dat is met bijna iedereen het

impuls meteen terug naar buiten. Maya wendt alles te

geval, maar de meesten van jullie die hier vanavond aan

eigen bate aan. En dat is waar je het tegenop moet ne

wezig zijn zullen op zijn minst een gezonde mate van

men. Het is een strijd op leven en dood waarbij je maar

zelftwijfel hebben. Hoe dan ook, ik ben er niet op uit

op n manier kunt winnen, en die manier heeft Brett

je ergens van te overtuigen, ik vraag me alleen maar af

gevonden. Ze stopte met vechten. Ze gaf zich over.

waarom je hier bent.'

Het is het ego dat altijd vecht, dat altijd weerstand

Ze kijkt zuur. Ik richt mijn aandacht weer op de hele

groep.

biedt, dat al onze energie uit ons wegzuigt. Brett liet

haar pantser vallen en toonde zich aan haar vijand in al

'Mijn werk begint daar waar alle godsdienstige en

haar kwetsbaarheid, en door dat te doen vernietigde ze

spirituele leringen op deze wereld volledig, maar dan

hem. Maya bestaat niet buiten ons. Uiteindelijk is ze

ook volledig, falen om anderen te helpen ontwaken,

ook niet meer dan een innerlijke demon. Of we onze

zelfs degene die beweren speciaal op dat doel te zijn

kracht voor of tegen haar gebruiken komt op hetzelfde

gericht. Juist die! Ik zie hoe ze falen en ik zie Maya, en

neer, en als we daarmee stoppen, stoppen we met haar

dan begrijp ik alles perfect. Ik zie de intellectuele en

kracht te geven, en houdt ze op te bestaan.'

emotionele kracht van de onwetendheid in heel haar

omvang, en ik kan jullie verzekeren dat al het mededo450

451

Deze boeken zouden nooit compleet zijn geweest als ik

dit niet gezegd zou hebben.
In vergelijking met een lang en gelukkig leven leiden,
met veel mensen om je heen en veel verstrooiing, kan
vastgekluisterd zijn in een gevangenis, een rolstoel, een
ziekenhuisbed of een slecht functionerend lichaam een
absolute hel lijken, maar dat is een kwestie van context,
niet van omstandigheden. Wil ik hiermee soms zeggen
dat een terminale ziekte, lichamelijke handicaps en er
gens opgesloten zitten slechts te verwaarlozen bijkom
stigheden zijn? Ja, dat is precies wat ik wil zeggen. Bin
nen de context van groei, vooruitgang, ontwikkeling,
beweging, verwerkelijking- bevrijding- zijn de rollen
omgedraaid en kan iemand

die lichamelijk gehandicapt

is inderdaad wel eens aanzienlijk in het voordeel zijn ten

opzichte van iemand die zich vrij kan bewegen. Focus,
doelgerichtheid, visie, gedrevenheid, moed, helderheid,
volwassenheid, ernst, de geest van een krijger, dt is wat
we nodig hebben, niet dat we in staat zijn om naar een
supermarkt te hollen als we zin

hebben in een snack.

Misschien dat we onze omstandigheden niet kunnen

veranderen, maar wat we wel kunnen veranderen is onze
context. Een gevangeniscel kan een zendo zijn. We kun
nen oorlog voeren vanuit een rolstoel. Als we lichame
lijke beperkingen hebben, zijn er wellicht een heleboel
dingen die we niet meer kunnen doen, maar als we nog
steeds beschikken over het zwaard van de geest en over
moed en wil, dan is er nog steeds n ding dat we wel
kunnen, en in het kader van dit boek- van alle drie de
boeken- is dit het enige wat de moeite waard is om te
doen. Het

enige. Dit is geen lichamelijke oorlog, maar

een spirituele oorlog, en om die te voeren heb je lef no452

dig, geen armen en benen of een rooskleurige toekomst

of een enorme ruimte om je heen.
Ik zal niet beweren dat ik begrijp wat voor ellende ie
mand doormaakt die verslaafd is aan crack of levenslang
heeft gekregen of die opgesloten zit in een verpleeghuis,
in een inrichting of in een rolstoel, maar wat ik wel met
zekerheid en vol overtuiging kan zeggen is dit: tijdens
mijn eigen proces, mijn eigen gevecht en mijn zoek
tocht naar verlichting, toen ik stierf in het onware en
opnieuw geboren werd in de waarheid, zou geen enkele
lichamelijke beperking tegen mijn wil hebben opge
kund. Integendeel, het zou juist wel eens een voordeel
geweest kunnen zijn. Alleen al het idee dat lichamelijke
omstandigheden

mijn ontwaken zouden hebben kun

nen verhinderen, zolang mijn mentale en emotionele

gezondheid redelijk intact was, is naar mijn stellige
overtuiging, absurd.
Om dit punt nog eens kracht bij te zetten, herhaal ik
de woorden van Melville/Achab die ik in

Incorrect heb

opgenomen:
Wat ik heb gewaagd, heb ik gewild, en wat ik heb
gewild, zal ik ook doen. Ze denken dat ik gek ben
- Starbuck in elk geval - maar ik ben bezeten, ik
ben de krankzinnig geworden krankzinnigheid! Een
woeste waanzin die alleen kalm is als

hij zichzelf wil

begrijpen. Het was voorspeld dat ik aan stukken ge

reten zou worden, en ja, ik heb dat been verloren.
En nu voorspel ik dat ik degene die mij aan stukken
reet, in stukken zal rijten ...
Mij laten afwijken? Over het pad dat naar mijn on
ontkoombaar doel loopt liggen ijzeren rails waar
453

mijn ziel, daar passend voor gegroefd, overheen snelt.

ook las of welke methode of ideologie ze ook uitpro

Langs peilloos diepe ravijnen, dwars door uitgesle

beerde, altijd was er die stem in haar hoofd die tegen

ten bergkloven en onder stroomversnellingen door

haar zei dat het allemaal maar onzin was, dat ze te bang

snel ik feilloos voort. Niets vormt een obstakel, niets

was om de feiten onder ogen te zien, dat ze niet flink

vormt een beletsel op deze ijzeren weg!

was, dat ze totaal geschift was, en meer van dat soort ha

telijke, negatieve opmerkingen. En dat ging maar door,
terwijl ze steeds zieker werd en de tijd begon te dringen.
En toen op een dag, nadat al haar gezoek naar antwoor

'Brett,' ga ik verder, 'heeft in plaats van een weg uit het

den en mogelijke verklaringen geen enkele vrucht had

leven een weg

het leven gevonden. Als een vol

opgeleverd, bedacht ze dat die stem in haar hoofd wel

leerd judoka keerde ze de energie van die vader-demon

eens geen ongelijk zou kunnen hebben. Hij klonk altijd

in haar eigen voordeel. Ze kwam tot de slotsom dat ze,

heel cynisch en agressief, maar niet per definitie onjuist.

met aan de ene kant haar voortschrijdende kanker en

Hoe meer haar ziekte haar ertoe dreef om antwoorden

aan de andere kant die vaderfiguur die haar leven ver

te zoeken, hoe meer ze zich erop betrapte dat ze het eens

naar

ziekte, het sowieso met haar gedaan was; ze realiseerde

was met de stem van haar vader. Alle antwoorden die ze

zich dat ze niets te verliezen had. Tussen haakjes: over

vond wren immers ook onzin. Over haar gezoek naar

dit laatste inzicht niets dan goeds: niets te verliezen heb

antwoorden, naar verklaringen, naar manieren om met

ben. Het is namelijk waar, altijd en voor iedereen, maar

haar ziekte en haar sterfelijkheid om te gaan zei die cy

je dat realiseren, dat is de moeilijkheid. Als je tot dit in

nische stem in haar hoofd dingen die ze niet alleen niet

zicht komt, niet alleen conceptueel, maar helemaal, tot

kon ontkennen, maar waar ze het zelfs mee eens was. Ik

in je diepste wezen, barst de hele zaak wagenwijd voor

wou dat ze hier was zodat ze het jullie zelf had kunnen

je open. Muren komen naar beneden en het universum

uitleggen, maar het belangrijkste is dat ze op die manier

opent zich. Ok, waar was ik gebleven? Wie vroeg ook

de waarheid heeft gerealiseerd. In plaats van zich een

alweer of je demonen op een positieve manier kunt ge

weg daar naartoe te banen met behulp van een methode

bruiken? Shanti?'

als spirituele autolyse, deed

ze

dit met behulp van deze

Ze knikt.

ingebouwde, hypersensitieve bullshitdetector die haar

'Ja, en dat is precies wat Brett heeft gedaan. Zoals ze

zoveel jaren lang het leven zuur had gemaakt. Ze han

me uitlegde, stortte haar hele wereld in elkaar. Ze had

delde vanuit het idee dat haar doodvonnis elk moment

kanker met heel slechte vooruitzichten, en nog altijd

voltrokken kon worden, ze dacht dat

die vreselijke vaderfiguur met zijn geschreeuw in haar

paar maanden te leven had en ze was vastbesloten om de

hoofd en die haar van alles de schuld gaf, ook van haar

dingen tot de bodem uit te zoeken, om de zin ervan te

ziekte. Ze zocht overal hulp, maar wat voor boeken ze

achterhalen. Ze wilde iets echts vinden, iets waars.'

454

ze

nog maar een

455

'Dacht ze dat ze bezeten was?' vraagt Ronald.

'Nee, met haar verstand wist ze dat ze niet door een
demon was bezeten. Ze wist dat die stem niet echt haar

de rede in haar hoofd dat brulde om gehoord te worden,

en zij gaf al haar emotionele weerstand op en liet het aan
het woord komen.

vader was, maar haar eigen schepping, iets in haarzelf dat

Stel je Bretts situatie even voor. Ze heeft nooit en te

sprak, een of ander diep weggeborgen of onbewust deel

nimmer enig verlangen gehad naar spirituele verwerke

van haarzelf dat uitgedrukt wilde worden. Dat speelde

lijking, welke dan ook. Ze heeft nooit iets gevoeld voor

mee bij haar besluit om niet langer enegen te vechten

een of ander geloofssysteem, ze heeft nooit een pad of

maar te proberen het te begrijpen. Ze verrelde me dat ze

een leraar gevolgd, ze heeft nooit geprobeerd zich verder

in die tijd duizenden keren om het meer heeft gelopen,

te ontwikkelen, karma te verbranden of haar bewust

soms wel twintig keer per dag, en elk rondje is meer dan

zijn te verruimen, niets van dat alles. Ze heeft alleen

anderhalve kilometer. Dit gedrag herkende ik onmiddel

geprobeerd eerlijk om te gaan met haar eigen shit- haar

lijk. Dat soort intense, getergde energie is kenmerkend

woorden- en zo kwam het in haar geval tot uiting: een

voor het ontwakingsproces. En terwijl ze het ene rondje

zwaar zieke vrouw die rondjes loopt om een meer, on

na het andere om het meer liep bekvechtte ze met die

dertussen een krankzinnig gesprek met zichzelf voerend

vaderstem in haar hoofd. Ze debatteerden hardop. Brett

en die zich zo uit haar eigen shit omhoog werkt. Het

sprak beide kanten van het gesprek hardop uit. De een

was niet alleen haar strijd om vrijheid, het was ook haar

den en de kikkers zullen wel gedacht hebben: 'Wat gaat

genezingsproces. Na verloop van tijd wist ze de demon

daar voor een stapelmesjogge mens?"

in haar hoofd te temmen, genas ze volledig van haar

Iedereen lacht.

kanker en vond ze de antwoorden waar ze zo wanhopig

'Dat is ook iets wat kenmerkend is voor het ontwa

naar had gezocht.'

kingsproces: dat je geen rekening meer houdt met con

venties en normaliteit. Het idee dat je altijd de schone
schijn op moet houden valt helemaal weg. Urenlang
wandelde ze op het pad rond het meer, het ene rond

'Nou zitten jullie hier allemaal wel braaf naar mij te luis

je na het andere, uur na uur, dag en nacht, maand na

teren, denkend dat al dat gedoe met die demon Bretts

maand. In het begin ging Brett alleen maar tegen haar

pakkie-an was en eigenlijk niet zoveel met jullie zelf

vader tekeer, maar op een bepaald moment werden ze

heeft te maken, maar dat zien jullie dan verkeerd. Dit

het eens en gingen ze samen aan de slag, totdat, na meer

slaat ook op jullie. Ik heb gezegd dat ik vanavond twee

dan een jaar als een bezetene gewandeld en getierd te

technieken aan jullie zou doorgeven. De eerste is wat

hebben, ze die hardvochtige, kritische stem in zich op

Brett heeft gedaan, demonen temmen - interessant en

nam, een stem die natuurlijk altijd een deel van haarzelf

leerrijk, maar alleen nuttig voor iemand in wiens hoofd

was geweest. Deze vader-demon was het stemmetje van

een ongewoon krachtige demon met luide stem tekeer

456

457

gaat. De andere techniek, Memento Mori, is geschikt

voor iedereen, altijd en overal. Ieder mens, ongeacht
zijn godsdienst, nationaliteit of noem maar op, zou

Memento Mori

onmiddellijk moeten beginnen met elke dag Memento

Mori te beoefenen.'
'Wat is dat?' vraagt Nicole. 'Wat betekent dat, Me
mento Mori?'

Als we

'Het betekent dat er inderdaad een machtige demon

met luide stem in ons hoofd tiert, en niet zo maar een
demon, maar de

koning der demonen, de boeman, die

de dood het grootste voordeel dat hij ten opzichte van

ons heeft willen afnemen, dan moeten we beginnen met een

totaal andere houding tegenover hem aan te nemen dan
we gewoonlijk doen. W moeten de dood beroven van zijn

wij met elke gedachte, elk gevoel, op elk moment van

onbekendheid; ons vertrouwd met hem maken, aan hem

ons leven overschreeuwen. We hebben allemaal onze

wennen. Laten we aan niets zo vaak denken dan aan hem. W

eigen persoonlijke demon in ons binnenste, en heel

weten niet waar de dood ons wacht: laten wij hem dan overal

ons leven is erop gericht hem te ontkennen. Als we dus

verwachten. je instellen op de dood is je instellen op vrijheid.

willen ontwaken, dan moeten we stoppen met ons te

Wie geleerd heeft te sterven heeft afgeleerd een slaafte zijn.

verbergen voor die koning-demon die in ons binnenste

leeft. We moeten ons omdraaien en die grote boze boe

Michel de Montaigne

man recht in zijn gezicht kijken. Dat is wat Memento

Mori betekent.'
'War moeten we dan doen? De boeman doodma
ken?'
Iedereen lacht. Ik lach ook.
'Doe niet zo stom,' zeg ik, 'de boeman kun je hele
maal niet doodmaken.'

at is het laatSte dat ik nog wil zeggen? Waar komt

het uiteindelijk allemaal op neer? Als ik maar n

les zou kunnen geven, hoe zou die dan luiden? Wat is
de allerbelangrijkste boodschap die ik zou willen door
geven? Wat is de diamant in het hart van alle spirituele

Het lachen sterft weg.

aspiraties? Welk thema zou niet alleen het beste passen

'Laren we naar beneden naar het meer gaan, een

bij mijn eigen afscheid van het leraarschap, maar ook bij

groot kampvuur maken en griezelverhalen vertellen.'

het afscheid van Brett?

Dit waren de vragen die ik mezelf stelde toen ik be
sloot om naar Bretts groep te gaan en samen met hen
afscheid te nemen, en ik had ze nog niet gesteld, of ik
wist her antwoord al.
Memento Mori. Gedenk te sterven.

458

459

de wonden onmiddellijk genezen, of eerder, er blijft he

lemaal geen wond over. Weg is weg, klaar is klaar. Met
Hoe erg kan heel dit spirituele gebeuren eigenlijk wor

elke stap die we zetten laten we datgene waar we klaar

den? Wat is het allerergste wat je kan overkomen? Als we

mee zijn achter ons. We slepen steeds minder bagage

deze vragen open laten kunnen ze heel beangstigend en

mee, want vooruitgang is per definitie het loslaten van

verlammend worden, vooral omdat we een reis maken

bagage. De oorzaak van de pijn is weggehaald, en als die

die verder gaat dan de in kaart gebrachte gebieden.

weg is, is ook de pijn weg. Het enige wat ervoor in de

Gelukkig is er een antwoord op deze vragen: de dood.

plaats is gekomen is een gevoel van opluchting en een

De dood is het ergste wat er kan gebeuren, de dood is

milde, kortdurende nieuwsgierigheid. Alsof er een kies

het allerergste scenario. Hier loopt het uiteindelijk al

is getrokken of een pleister is afgerukt: alleen de angst

lemaal op uit. Dit is de keerzijde in heel haar omvang.

van te voren en de pijn op het moment zelf zijn erg. Er

Ooit zul je sterven. Ja, sterven zul je zeker, dus is het

bestaar geen fantoompijn waar je last van zult krijgen

eigenlijk helemaal geen punt.

wanneer je een rottend stuk emotioneel vlees hebt ge

Deze simpele constatering heeft mij altijd zowel

troost als kracht gegeven. Ik heb mijn eigen zoektocht
kunnen volhouden omdat de vraag: Hoe erg kan dit

amputeerd, er is alleen een plezierig niets.

Totdat een nieuwe pijn zich aankondigt, en de hele
cyclus weer van voor af aan begint.

werkelijk worden? uiteindelijk keurig netjes kon wor

den beantwoord. Aan de dood ontkomt niemand. In
tegenstelling tot al het andere in de droomstaat is de
dood heel zichtbaar en weet iedereen dat hij bestaat.

Het is inmiddels later, bijna tien uur. Toen iedereen

Daar gaan we allemaal naar toe, of we deze zoektocht

naar beneden naar het meer ging, nog wat hapjes nam

nu wel of niet maken. Wat je ook doet, hoe verschrik

en zich insrelde op het beste deel van de avond, zijn

kelijk het ook kan worden, het wordt nooit alsmaar er

Lisa en ik naar Bretts huis gelopen om met Melissa te

ger en erger. Er komt een einde aan. En aangezien ik

praten. We hadden haar al eerder ontmoet en haar het

sowieso dood zal gaan - het is alleen de vraag wanneer

juwelendoosje gegeven waarin het geschenk zat dat we

-betekent dit simpelweg dat het in werkelijkheid nooit

haar later op de avond zouden aanbieden. Ze wist er

cht erg kan worden.

al maanden van af, maar toch wilde ik voorkomen dat

Deze losse kijk op de dood wil nog niet zeggen dat

ze het voor het eerst onder ogen zou krijgen terwijl ze

als je bezig bent met je huid laag voor laag af te stropen

voor een grote groep mensen stond. Ik vond het beter

-wat je doet als je je hele emotionele huishouding aan

dat ze er eerst even alleen mee was. Nu heb ik het weer

het opruimen bent-de pijn daardoor minder ondraag

van haar teruggekregen en loop ik naar het meer om

lijk wordt. Dat proces blijft gruwelijk, maar feit is dat

me bij de anderen te voegen. Lisa blijft bij Melissa. We

460

461

zijn aangekomen bij het belangrijkste onderdeel van de

zwart satijn ligt een flinke diamant aan een dun gouden

avond. Ik zal eerst kort het woord voeren, Bretts doch

halskettinkje. De mensen vooraan die hem kunnen zien

ter Melissa voorstellen en een kleine presentatie hou

roepen aah! en ooh! Ik hou hem omhoog en kijk hoe hij

den. Daarna gaan Lisa en ik er vandoor zodat we nog

schittert in de weerschijn van het vuur. Ik overhandig

een mooie tocht over de Blue Ridge Parkway kunnen

het doosje en een mini zaklampje aan iemand op de

maken en ik mijn nachtvlucht naar Denver kan halen.

voorste rij. 'Dit is wat we Melissa ter nagedachtenis aan

Brett zullen geven,' zeg ik. 'Ik hoop dat jullie allemaal
oog zullen hebben voor de symboliek van deze diamant.
Geef hem aan elkaar door.'

Achter mij brandt het kampvuur, boven mij schijnt een

Daar gaan we.

heldere maan die af en toe wordt versluierd door zilve

'Jullie hebben eerder op de avond Liss verhaal ge

ren wolkenslierten. Links van mij ligt het meer, rechts

hoord,' begin ik. 'Ze heeft jullie een foto laten zien en

een groot veld met een hek eromheen, en voor mij zit

hem laten rondgaan. Ze heeft jullie verteld over een

ten bijna honderd mensen op keurig in rijen opgestelde

vrouw die op een mooie ochtend in september opstond,

klapstoelen, met achter hen een grote, witte partytent.

zich aankleedde, haar gezin op weg hielp en naar haar

De rest van de avond zal het af en toe heel lichtjes rege

werk ging. Het was een doodnormale dag, niets wees

nen, maar we zullen er geen enkele keer voor hoeven te

erop dat ze op deze dag in een raam zou staan waarvan

schuilen. Die netjes opgestelde stoelen, bedenk ik, zijn

het glas was weggeblazen en dat ze zou moeten kiezen

geen prettig gezicht. Daardoor lijkt het net alsof we in

tussen een vuurzee of een val van meer dan driehonderd

een soort theater zitten waarin ik bij het kampvuur op

meter.

het podium sta terwijl de mensen op hun klapstoelen

het publiek vormen. Ik verzoek iedereen om zijn of haar

'

Ze luisteren aandachtig. Sommigen kijken rond om

te zien waar Lisa is, maar die is nog bij Melissa.

klapstoel op te pakken en wat dichterbij, in een halve

'Wat Lisa jullie heeft laten zien was de echte zen, de

cirkel om mij en het vuur heen, te komen zitten. Na een

onbekende zen, de zen die je aan de straatstenen niet

paar minuten is dat gebeurd en is het opeens een stuk

kwijt kunt. Die foto van een vrouw die net uit een bran

gezelliger geworden. Ik gooi nog wat hout op het vuur

dende wolkenkrabber was gesprongen was Lisa's koan.

terwijl iedereen gemakkelijk gaat zitten. Ik wacht tot ik

Als een verraderlijke demon had hij zijn klauwen in

hun aandacht heb, en dat gebeurt al gauw.

haar geslagen en liet haar niet meer los. Al die tijd dat ze

Ik haal het doosje uit mijn zak. Het is gemaakt van

naar die foto staarde en over de betekenis ervan nadacht

zwart walnotenhout met aan de bovenkant een glazen

was ze in feite aan het mediteren, zazen aan het doen. In

dekseltje waardoor je kunt zien wat erin zit zonder het

drie jaar tijd heeft haar koan haar verzwolgen. Op een

doosje open te hoeven maken. Op een kussentje van

gegeven moment was hij bij haar binnengedrongen en

462

463

had hij zich als een kankergezwel door haar hele systeem

finitieve karakter ervan wegnemen door te geloven in

verspreid. En uiteindelijk heeft hij haar, ondanks al haar

een leven na de dood, met name in een hemel en in

verzet, gedood.'

rencarnatie. Voor de meesten van ons is dit geloof net

Ik onderbreek om iets te drinken.

sterk genoeg om de dood uit ons gezichtsveld te hou

'Memento Mori betekent gedenk de dood, gedenk

den, en dat is precies de bedoeling. Wat niet weet, wat

dat je moet sterven. En dat was precies wat Lisa heeft

gedaan. Haar gewoonte om elke dag een uur of nog lan

niet deert, nietwaar?'

Niemand ontkent het.

ger met die foto te praten is een perfect voorbeeld van

'Een derde tactiek die we toepassen om de dood te

Memento Mori als spirituele oefening; je bewust zijn

ontkennen is zorgen voor afleiding. Door voortdurend

van de dood als middel om weg te komen uit een toe

bezig te zijn, door onze aandacht altijd naar buiten ge

stand waarin de dood permanent wordt ontkend, een

richt te houden bij de talloze trivialiteiten van het leven,

roestand waarin we allemaal leven. Lisa's ervaring, wat

hoeven we niet na te denken. De heilige Drie-eenheid

haar overkwam en de diepgaande verandering die haar

is thuis, werk en familie, maar er zijn nog zoveel andere

leven dientengevolge onderging, is wat er gebeurt als we

dingen waarmee we de leegte, al naar gelang onze be

deze overgang maken.'

hoeftes, kunnen opvullen: sport, winkelen, boeken en

Ik loop heen en weer en kijk in de vlammen.

'We leven in een voortdurende angst voor de dood.
We willen er niet aan denken, we willen ons er niet in

televisie, verslavingen, hobby's enzovoorts.'

Ik zwijg, loop heen en weer en denk na over wat ik
ga zeggen.

verdiepen, we willen zelfs niet roegeven dat hij bestaat.

'Dus, ten eerste: het duurt nog heel lang voordat we

We willen gewoon doorgaan met leven en niet aan onze

doodgaan, en tegen die tijd zijn we waarschijnlijk te

sterfelijkheid worden herinnerd, dus proberen we de

seniel om ons er druk over te maken. Ten tweede: de

dood op drie manieren te bagatelliseren. Ten eerste ver

dood is geen einde, dat lijkt alleen maar zo, het is al

schuiven we de dood naar een verre toekomst zodat we

leen maar een overgang naar iets anders. Ten derde: we

er nu nog niet over hoeven na te denken. De kans is

houden ons permanent met andere dingen bezig. Door

groot dat we zullen sterven als we tachtig of negentig

deze drie ontkenningstactieken heeft de dood geen be

zijn, en tegen die tijd zijn we waarschijnlijk al zo ver

langrijke plaats in ons leven. Hij is elk moment bij ons,

heen dat we berhaupt niet meer weten wat er met ons

maar nooit vlak voor ons waar we hem kunnen zien

gebeurt, dus hoeven we ons daar nog geen zorgen over

en over hem moeten gaan nadenken. Zo houden we de

te maken.'

dood buiten ons gezichtsveld, achter ons in plaats van

Daar moeten ze ondanks alles om lachen.

vr ons. En zo handhaven we een staat van perma

'Een andere manier waarop we de dood terugbren

nente doodsontkenning die het ons mogelijk maakt om

gen tot iets waar we mee overweg kunnen is het de464

vrijwel onbewust door het leven gaan.'

465

had. Hoe was het mogelijk dat niemand dit zag?'

Hij moet een paar keer slikken, maar gaat door met pra
Het kader: een overzicht van ons thema en onze rela

ten. 'Ik bedoel, vanaf dat moment zag ik alles anders,

tie ermee, is neergezet. Nu wil ik een voorbeeld uit de

mijn hele kijk op alles was veranderd.

praktijk geven.
'Her is een clich dat we pas weten hoe kostbaar iets
is als we het kwijt zijn. Het is een clich dat, als iemand
ternauwernood aan de dood is ontsnapt, hij zijn leven
veel meer gaat waarderen. Opeens is alles mooi en fan
tastisch, elke dag is een geschenk, alles krijgt opnieuw

'En hoe lang heeft dat geduurd?'

'Nou, ik heb het nog steeds ...'
'Maar niet meer zoals eerst,' zeg ik.
Iedereen is doodstil. Alle ogen zijn op Terry gericht.
'Nee,' zegt hij met een zucht. 'Ik denk van niet. Nu
is het alleen nog maar een herinnering. Het is helemaal

betekenis enzovoorts. Het is een geweldige ervaring die

niet meer zoals eerst, maar ik wou dat het wel zo was.

je de ogen opent en die alles in een ander perspectief zet.

Ik voelde me, nou ja, misschien maar voor een week of

Dit noemen we een wake-up call, en dat is precies wat

zo, werkelijk Leven, maar het was wel echt. Het was het

het is. Kent iedereen dit? Hand opsteken alsjeblieft.'

Alle handen gaan omhoog.
'Van de televisie en uit films? Wie heeft het van nabij
meegemaakt?'
De meeste handen gaan weer naar beneden.
'En wie heeft het zelf meegemaakt?'
Slechts twee of drie mensen houden hun hand om
hoog. Ik wijs iemand aan, een jongeman die Terry
heet.
'War was er gebeurd?'
'Ik was op mijn werk van een steiger gevallen,' zegt
hij. 'Ik hoorde de verpleegkundigen zeggen dar ik het

meest echte wat ik ooit heb ervaren, alsof dat het wer
kelijke leven was en dit hier een soort ..., nou ja wat jij
altijd zegt, alsof je in slaap bent. Ik had mezelf gezworen
dat het me nooit meer zou ontglippen, net zoals Lisa
vertelde, maar dat is toch gebeurd en nu is alles weer
zo'n beetje normaal.'
'Dus voor jou was het geen clich?'
'Oh, nee, verre van,' zegt hij vol overtuiging, 'ik heb
me nooit zo levend gevoeld als toen. Het is precies zoals
jij zegt, alsof ik even ontwaakt was maar het niet kon
volhouden, alsof ik mijn ogen weer dicht heb gedaan en
terug ben gezakt naar hoe ik was voor dat ongeluk, alsof

niet zou redden, en ook op de intensive care merkte ik

het leven me gewoon weer naar beneden heeft getrok

dat ze dachten dat ik het niet zou overleven.'

'En toen?'

ken. Eigenlijk is het best wel triest om er aan terug te

denken nu ik weer min of meer normaal ben en

zo.

Ik

'Nou, je ziet dat ik het heb overleefd, en daarna

had het gevoel dat ik eindelijk was geboren, alsof ik voor

was her precies zoals jij beschreef. Opeens voelde

het eerst echt wist wat het leven is. Zo, dacht ik, zou het

ik voor alles een oprechte, intense waardering. Ik

leven altijd moeten zijn. En dat denk ik nog steeds. Dat

kon maar niet begrijpen waarom niet iedereen dat

is trouwens ook de reden waarom ik me voor spiritua-

466

467

liteit ben gaan interesseren en Brett heb opgezocht. Ik

wilde dat intense levensgevoel weer terug krijgen. Dat.
wil ik nog steeds, denk ik.'
'En lukt dat een beetje?'
Hij schudt zijn hoofd.
'Niet al te best.'

'Hoe we het ook proberen te ontkennen, de dood is het

meest onontkoombare feit van het leven. We kunnen
hem negeren, maar we kunnen hem niet wegduwen. Hij
is altijd bij ons. Brett bracht alleen een paar films terug,
ze deed gewoon een boodschap. Voor die vrouw op Liss
foto, en voor duizenden anderen zoals zij, was het een
doodnormale kantoordag. Maar wat die vrouw ontdekte
was dat zoiets als een doodnormale dag niet bestaat. Ie
dere dag is een alles-kan-gebeuren dag. Geen enkele dag,

'Alleen die dag breekt aan waarvoor we wakker zijn,'

zeg ik. 'Dat heeft T horeau gezegd. Alleen die dag
breekt aan waarvoor we wakker zijn. Het klinkt alsof
Thoreau alleen maar een mooie gemoedsbeweging be
doelde, maar in werkelijkheid is die regel een mini
bom, net als Lisa's foto, net als een heel klein virusje
dat naar binnen glipt, zich verspreidt en uiteindelijk
een reus kan vellen. Tenminste, dat zou je denken. Feit
is echter dat Maya's afweersysteem behoorlijk robuust
is en heel goed in staat om die kleine hinderlijke mi
croben onschadelijk te maken. Jullie hebben gehoord
wat Lisa heeft gedaan. Ze had die foto, maar die raakte
beschadigd. Toen heeft ze gezorgd dat ze een nieuwe
foto kreeg en die laten lamineren, en dat is de foto
die ze jullie heeft laten zien. Ze raakte er als het ware
verslaafd aan. Ze ontwikkelde er een ongezonde obses
sie voor, zoals zielenknijpers het genoemd zouden heb
ben. En die zouden een therapie hebben geprobeerd
en haar pillen hebben aangesmeerd. Gelukkig is ze niet
naar een zielenknijper gegaan.'
Ik gooi nog wat hout op het vuur en por het op met
een pook. Vonken schieten in het duister omhoog, ver
vagen en doven uit.
468

uur of moment is zo doorsnee dat hij niet de dood zou

kunnen ontvangen. Als dat geen griezelverhaal is?'
Hier en daar klinkt ongemakkelijk gelach. De dia
mant gaat rond. Ik pak mijn fles water en neem een
slok.
'Ik weet dat het heel eenvoudig klinkt, en dat is het
ook. Niets is eenvoudiger dan dat. De titel van het eerste
hoofdstuk in mijn eerste boek luidt Het eenvoudig ste wat
er bestaat, en dat is waar we steeds weer op terugkomen,

op eenvoud. Verbrand alles en kijk wat er overblijft. Als

we dit doen hier in de droomstaat, dan ontdekken we
dat de dood het enige is wat niet verbrandt. Dat is het
enige wat overblijft als heel de rest verdwenen is. De
dood is wat alles overleeft.'
Ik haal het blaadje papier uit mijn zak en vouw het
open.

'Hier staat iets wat Emerson heeft geschreven:'

Een van onze illusies is dat het huidige uur niet cru
ciaal, niet beslissend is. Schrijf in je hart dat elke dag
de beste dag van het jaar is. Niemand heeft ook maar
iets geleerd als hij niet weet dat elke dag de dag des
oordeels is.
469

'Schrijf het in je hart,' herhaal ik, 'elke dag is de beste

dag van je leven. De dood definieert het leven. Bewust
zijn van de dood is bewust zijn van het leven. De dood
ontkennen is het leven ontkennen. Hier is iets wat Mo
zart schreef in een brief aan zijn vader:'
De laatste paar jaar ben ik zo vertrouwd geraakt met
onze allerbeste en meest ware mensenvriend, dat het
beeld van de dood mij niet langer angst inboezemt,
maar mij juist heel veel rust en troost schenkt. En
ik dank God dat hij zo welwillend is geweest mij te
laren leren dat de dood de sleutel is die de deur opent

zijn voor onze intelligentie, maar die precies zo zijn

bedacht dat ze bevorderlijk zijn voor de slaaptoestand
waarin we willen blijven zitten. Godsdienst en spiri
tualiteit bestaan omdat ze voorzien in onze behoefte
de dood te ontkennen. Ze dienen als slaapliedje en ze
overstemmen het tikken van de klok. Heel ons leven
en al onze levenskracht vergooien we door weg te ren
nen voor dit monster dat we 'de dood' noemen. Dit
voortdurende ontkennen neemt al onze tijd en energie
in beslag. Zo gaat ons leven voorbij, zo vergooien we
het. Dit is wat het betekent om in slaap te zijn in de
droom.'

naar ons ware geluk.

Ik stop het blaadje papier weer weg.
'Waar we het hier vanavond over hebben is precies
wat jullie Lisa hebben horen beschrijven. Bewust wor
den in de droomstaat. Ontwaken in het leven. Ze heeft
het niet gehad over haar jaren als leerlingsjamaan in
het Amazonegebied, of de tijd dat ze in de catacomben
van het Vaticaan of van het Topala-paleis oeroude tek
sten bestudeerde. Ze heeft ook niet verteld hoe ze heeft
geprobeerd het als een puzzel op te lossen, waarbij je
altijd op zoek bent naar het volgende passende stukje.
Ze heeft gesproken over hoe ze zich bewust werd van
de dood, dat was het enige. De reden waarom we in al
die bizarre en exotische spiritualiteit blijven hangen is
omdat we alles wat ons direct en persoonlijk raakt uit
de weg willen gaan. We gaan op onderzoek uit naar de

Ik beantwoord een vraag waarop nog meer vragen ko

men, en in de daaropvolgende minuten proberen we er
met zijn allen achter te komen waar nu het probleem zit.
Ik vraag waar we volgens hen zo bang voor zijn, waarom
we zo wanhopig het feit dat we sterfelijk zijn niet onder
ogen willen zien. Er worden verklaringen aangedragen
waar we over discussiren, maar die we toch niet toerei
kend vinden. Niemand heeft blijkbaar het gevoel dat we
bang zijn voor het dood zijn zelf of dat het stervenspro
ces zo beangstigend is. Iedereen is het erover eens dat
de dood een rotstreek is en ze vinden het geen prettig
vooruitzicht, maar niemand kan echt zeggen waarom,
totdat een merkwaardig wijs uitziende teenager die tus
sen zijn vader en moeder in zit, het antwoord geeft, als

verste plekken en tijden omdat we ons niet bezig wil

een voldongen feit.

len houden met het hier en nu. Maar al te graag volgen

'Het is zinloos.'

we allerlei obscure geloofssystemen die een belediging

470

Dat klinkt als muziek in mijn oren.

471

'Her is zinloos,' zeg ik hem na. 'Geen enkel geloof is

derheid? Ja, allicht. Daar hoefde ik geen seconde over

waar, her leven heefr geen enkele betekenis, het maakt

na te denken. Ik heb nooit ook maar een klein beetje

nier uit wat we doen. Het is alles ijdelheid en najagen

geaarzeld. Zou jij niet 'niets' voor 'alles' willen ruilen?

van wind. Ooit zullen we sterven en dan zal her zijn alsof

Tegen de tijd dat je de vraag hebt begrepen, heb je hem

we nooit hebben geleefd. Alles war we voor waar houden

al beantwoord.'

is onwaar, alles wat we geloven zijn waanideen en alles

'Maar je bent niet dood,' zegt Shanti nuchter.

wat we weren is een leugen. Zoiets als succes besraat nier,

'De persoon die dit is overkomen bestaat niet meer,'

her maakt geen enkele verschil war we doen, hoe snel we

zeg ik, 'en wat ik nu ben leefrin een permanent doods

ook zijn of hoe ver we ook vooruit zijn, we komen ner

besef, een besef waar heel mijn wezen in de droomstaat

gens. De besten en de slimsten zitten in een nek-aan-nek

van doordrongen is, net zoals het vroeger doordrongen

race met de slechtsten en de domsten. Zo zit her leven in

was van doodsangst en doodsontkenning. Ik heb de

elkaar; simpel, voor de hand liggend, duidelijk zichtbaar,

dood altijd voor ogen. Ik verberg hem niet, ik ontken

en toch wordt het universeel nier herkend en niet toe

hem niet, ik duw hem niet weg. De dood is het diaman

gegeven. Dit is war ik bedoel met zien wat er niet is en

ten hart van mijn wezen in de droomstaat. Er is niets

niet zien wat er is, met de waarheid niet willen zien, met

wat mij zo duidelijk de waarde toont van alles wat ik

in slaap zijn in de droom en nooit uit de baarmoeder

zie, dan de dood.'

komen. We koesteren een verschrikkelijke, waanzinnige,

Ik laat hen daar even over nadenken terwijl ik on

wanhopige angst voor de waarheid, en her is deze angst

dertussen met mijn voet het vuur wat oppor. Ik keer me

die ons afschermt voor onze grenzeloze natuur. Het is de

weer naar hen toe.

emotionele energie van de angst die her omhulsel van

het ego vormt en het in stand houdt.'
'Maar dat soort doodsbesef waar jij het over hebt,'
zegt Shanti, 'Momentum, eh ...'
'Memento Mori,' onderbreek ik haar. 'Gedenk te
sterven. Doodsbesef.'
'Ok, Memento Mori,' zegt ze, 'maar dat heb jij toch
niet gedaan? Die methode heb jij toch niet toegepast?'
'Ja en nee,' zeg ik. 'Toen ik aan mijn zoektocht be
gon wist ik al vanaf her allereerste moment dat mijn

'Ik heb het al eerder gezegd,' ga ik verder. 'Ik ben

ontzettend blij met het feit dat ik dood zal gaan. Daar
door is mijn leven mogelijk geworden. Zonder dat had
ik nooit kunnen ontwaken. Daardoor ken ik de waarde
van de dingen. Daardoor weet ik wat schoonheid is.
Daardoor ben ik geworteld in dankbaarheid en niet in
angst. Daardoor kan ik ook een kind van een volwas
sene onderscheiden, in slaap zijn van wakker zijn. Daar
door kan ik naar iemand kijken en weet ik of de dood
vr hem of achter hem loopt.'

leven sowieso verloren was. Daar trok ik me aan op,

Ik betrek het weer op hen.

en ik was onuitsprekelijk gelukkig met deze transactie.

'Ik heb het niet over de dood in abstracte zin, maar

Mijn in mist gehulde leventje van niks in ruil voor hel-

over de dood in de meest persoonlijke, intieme beteke-

472

473

nis: jouw dood. De dood geeft betekenis aan ons leven in

de droom, hij is de schaduw van geen-zelf in de droom
staat. De dood is de boeman. Je kunt hem niet doden of
je voor hem verstoppen of aan hem ontkomen, je kunt
je alleen naar hem toekeren of je voor hem afsluiten. Als
je je naar hem toekeert, met hem bevriend raakt, hem
van ganser harte omarmt, niet oppervlakkig, maar als je
eigen essentile waarheid, dan is de dood de demon met
wie je elke strijd kunt aangaan, net zoals Brett met haar
vader-demon en Lisa met die foto-koan.'
'Wat raad je ons aan om te doen?' vraagt Justin met
een zweem van sarcasme in zijn stem. 'Op kerkhoven
rondhangen?'
'Ja, nou en of,' zeg ik, 'kerkhoven zijn geweldige
plekken om te wandelen en na te denken. Koop een
graf en ga er elke dag lunchen. Bestel alvast je grafsteen.
Een glimp van je eigen sterfelijkheid opvangen zet de
dingen weer eens in goed in perspectief, dat zeggen ze
toch? Nou, dat is precies wat jullie moeten doen, je ei
gen sterfelijkheid onder ogen zien, de dingen in per
spectief zetten. Er zijn een heleboel manieren waarop
je je doodsbesef sterker kunt maken. Bekijk foto's van
mensen zoals jij die nu dood zijn. Lees boeken over de
dood en over zelfmoord. Zorg dat je altijd vergif bij je
hebt en kijk er vaak naar. Loop langs diepe afgronden.
Ga op de treinrails liggen en lees gedichten. Stop een ge
laden geweer in je mond en span de haan. Ikzelf zit graag
's nachts op de rand van een hoog gebouw, uitkijkend
over de stad en naar de straat beneden me, met mijn
benen bungelend boven het niets. Ik ga graag wandelen

klinken, maar ik zie niet in hoe iets t extreem kan zijn.

Ja, het is een goed idee; zoek de dood op. Neem elk uur,
elke dag de tijd om je doodbesef te verdiepen, om je be
wust te zijn van de tijd, van het feit dat de klok tikt, dat
elke dag weer een dag minder is, dat elke ademhaling er
weer een minder is.
Meet je leven in weken of in maanden in plaats van in
jaren en sta stil bij het sombere feit dat ze zo snel voorbij
gaan. Neem elke ochtend de tijd om tot je te laten door
dringen wat het betekent dat je weer een nieuwe dag tot
je beschikking hebt. Graveer de woorden :Alleen die dag
breekt aan waarvoor ik wakker ben,' in je badkamerspie
geL Over de dood en over je eigen sterfelijkheid naden
ken is echt een heel krachtige meditatie. Doodsbesef is
de ware zazen, het is een universele spirituele oefening,
de enige die je ooit nodig zult hebben en de enige die
eigenlijk iedereen zou moeten doen. Dus ja, doe alles
wat je kunt om het als een levende realiteit in je leven te
integreren. Maak er een gewoonre van om aan de dood
te denken telkens wanneer je op je horloge of naar de
klok kijkt, wanneer je aan tafel gaat zitten om te eten,
wanneer je naar het toilet gaat. Ga elke dag alleen een
wandeling maken en denk na over wat het betekent om
in leven te zijn, om te lopen, om te zien, om te horen,
om te ademen. Zorg dat het niet zomaar een oefening
is, iets waar je jezelf van probeert te overtuigen zoals
een affirmatie, maar iets wat tastbaar en centraal staat
in heel je denken en handelen. Als je zou weten dat je
morgen dood zou gaan, wat zou je vandaag dan doen?
En waarom doe je het dan niet, godsamme?'

wanneer het onweert en ik elk moment door de bliksem

getroffen kan worden. Dit zal allemaal wel heel extreem
474

475

Zijn of niet zijn

je bewust zijn van de dood is waar heel het pad om draait.
Zolang je dit bewustzijn niet hebt ontwikkeld komen alle
andere oefeningen niet van de grond.
ZH de Dalai Lama
Alsje begint metje voor te bereiden op de daad komje al gauw
tot het besefdat je je leven onder de loep moet nemen - nu - en
de waarheid over jezelf onder ogen moet zien. De dood is als
een spiegel waarin de werkelijke betekenis van het leven wordt
gereflecteerd.
Sogyal Rinpoche
Voor degenen die de dood proberen te begrijpen kan hij een
heel creatieve kracht worden. Nadenken over de dood en hem
bestuderen kan tot de hoogste spirituele waarden betreffende
het leven leiden.
Elisabeth Kubler-Ross
Alsje de dood niet in gedachten houdt, zullen je dharma
beoefeningen, welke je ook kiest, oppervlakkig blijven.
Milarepa

477

In elke cultuur die in de eerste plaats genteressere d is in

de mens kan overkomen, maar we vrezen hem alsofwe zeker

zingeving behoort het bestuderen van de tkJod- de enige

weten dat hij de grootste van alle kwaden is. Wzt blijkt hier

zekerheid die het leven voor ons in petto heeft- centraal

anders uit dan een beschamende onwetendheid van het feit

te staan, want begrijpen wat de dood is, is de sleutel tot

dat we denken te weten wat we niet weten?

bevrijding in het leven.

Socrates
Stanislav Grof
Het is niet het einde van onsfYsieke lichaam waar we ons
Ik ging de bossen in omdat ik bewust wilde leven; ik wilde

zorgen over zouden moeten maken. We zouden er veel meer

me alleen nog maar wijden aan de wezenlijke dingen van

op moeten letten dat we lven terwijl we nog in leven zijn

het leven en kijken ofik zo niet kon leren wat het leven me te

- dat we ons innerlijke zelf verlossen van de dood die intreedt

leren had, zodat ik op mijn sterfbed niet tot de ontdekking zou

wanneer we achter een faade leven die als doel heeft te

moeten komen dat ik niet geleefd had

beantwoorden aan externe definities van wie en wat we zijn.

Henry David Thoreau

Elisabeth Kubler-Ross

We

zeggen dat het uur van de dood niet voorspeld kan

Op een dag zal ik een verweerde schedel zijn, rustend op een

worden, maar dat komt omdat we altijd denken dat dit uur

kussen van gras, met een oftwee verdwaalde vogels die een

in een vage en verre toekomst ligt. Het komt nooit bij ons

serenade voor mij zingen.

op dat het ook maar iets te maken kan hebben met de dag

Koningen en gewone lieden eindigen op dezelfde manier,

die al begonnen is ofdat de dood nog diezelfde middag kan

niet blijvender dan de droom van de afgelopen nacht.

plaatsvinden, een middag die zo zeker is en waarin elk uur al

van te voren is vol gepland.

Ryokan

Marcel Proust

Pas wanneer we echt weten en begrijpen dat onze tijd op aarde

Als we de dood vrezen, vrienden, dan denken we slechts dat

wanneer onze tijd voorbij is, beginnen we elke dag ten volle te

we wijs zijn zonder het te zijn, want we denken namelijk

leven, alsofhet de enige dag is die we hebben.

beperkt is en dat we met geen mogelijkheid kunnen weten

dat we iets weten wat we niet weten. Vor zover er iets over
te zeggen valt, is de dood misschien wel het grootste goed dat

478

Elisabeth Kubler-Ross

479

Ik zei tegen het Leven:

De wereld is zo prachtig, zo vol liefde en morele diepte, dat er

7k wil de Dood horen spreken.'

geen reden voor is om onszelf voor de gek te houden met mooie

En het Leven verhief zijn stem enigszins en zei:

verhaaltjes waar nauwelijks bewijs voor is. Het lijkt mij veel

'Nu hoor je hem. '

beter om, in al onze kwetsbaarheid, de dood recht in de ogen

te kijken en elke dag dankbaar te zijn dat we de korte maar

Kablil Gibran

schitterende gelegenheid hebben gekregen om te leven.

De dood trekt aan mijn oor. 'Leef,' zegt hij, 'ik kom eraan.'

Carl Sagan

Virgilius

De dood is onze vriend en wie niet bereid is hem gastvrij te

ontvangen is hier niet thuis.

Men zegt dat zelfmoord het lafite is wat men kan doen, dat
zelfmoord verkeerd is, terwijl het toch vanzelf spreekt dat er op

Sir Francis Bacon

deze wereld niets bestaat waarop een mens meer recht heeft
dan te beschikken over zijn eigen leven en persoon.

De dood is onze eeuwige metgezel. Hij bevindt zich steeds

links van ons, op een armlengte afitand. De dood is de enige

Arthur Schopenhauer

wijze raadgever die een krijger heeft. Telkens wanneer hij het
gevoel heeft dat alles verkeerd loopt en dat hij op het punt staat

Hou elke dag de dood voor ogen en je zult geen enkele

vernietigd te worden, kan hij zich tot zijn dood wenden en

minderwaardige gedachte meer koesteren,

vragen of dat klopt. Zijn dood zal hem dan zeggen dat hij zich

noch te hevig naar iets verlangen.

vergist, dat niets er werkelijk toe doet, behalve zijn aanraking.

Zijn dood zal hem dan zeggen: 'Ik heb je nog niet aangeraakt.'

Epictetus
Carlos Castaneda
De wijze heeft zijn ogen in zijn hoofd en de dwaas tast in het
duister. Maar ik ben er ook achter dat hetzelfde lot iedereen treft.
Ecclesiastes
Door elke dag te sterven kwam ik tot 'zijn:

Zeg tegen je vrienden: 'Kijk, het is voorjaar, de knoppen ruiken

zoet, het water sprankelt, iedereen is blij. Wij gaan sterven.'
Krishna, in de Mahabharata
jean-Claude Carrire

Theodore Roethke
480

481

Alle mensen leven verstrikt in harpoenlijnen. Iedereen

is geboren met een strop om zijn nek, maar pas wanneer
de snelle, plotselinge greep van de dood hen treft, worden
stervelingen zich bewust van de stille, sluipende en altijd
aanwezige gevaren van het leven.

twaalflagen heeft, komt pas daarna. Dat zijn spelletjes; eerst

moet die ene vraag worden beantwoord.
Albert Camus
Leefalsofje morgen zult sterven.

Herman Melville
Mahatma Gandhi
Uiteindelijk is het onze opvatting over de dood die onze
antwoorden bepaalt op alle problemen waar het leven ons
voor stelt.

Oefen je in sterven. Dat is hetzelfde als tegen iemand zeggen

dat hij zich moet oefenen in vrijheid. Wie geleerd heeft te
sterven heeft afgeleerd een slaafte zijn.

Dag Hammarskjld
Lucius Annaeus Seneca
Aangezien het doodsinstinct bestaat in het hart van alles
wat leeft, aangezien wij lijden onder onze pogingen om het
te onderdrukken en aangezien alles wat leeft verlangt naar
rust, moeten we ons bevrijden uit de boeien die ons aan
het leven binden. Laten we ons doodsverlangen cultiveren,
het ontwikkelen, het water geven alsof het een plant is, het
ongehinderd laten groeien. Lijden en angst ontstaan door het
onderdrukken van het verlangen naar de dood.

Is filosofie niet de studie van de dood?

Plato
De dood is een eindeloze nacht en erover nadenken is zo
afschuwelijk dat we juist daardoor van het leven gaan houden
en het zo hartstochtelijk gaan waarderen, dat hij wel eens de
diepste oorzaak van alle vreugde en kunst zou kunnen zijn.

Eugne Ionesco
Paul Theroux
Er is maar n werkelijk serieus filosofisch probleem, en dat
is zelfmoord. Beoordelen of het leven al dan niet de moeite
waard is om te leven komt neer op het beantwoorden van
de meest fundamentele vraag van de filosofie. De rest, of de
wereld nu drie dimensies heeft ofniet, of de geest negen of

Er is geenfundamenteel verschil tussen zich voorbereiden op de

dood en oefenen in sterven, en spirituele oefeningen doen die
tot verlichting leiden.
Stanislav Grof

482

483

Het ultieme taboe

Misschien is de oorzaak van al onze menselijke elfende wel dat
we bereid zijn heel de schoonheid van ons leven op te offeren,
bereid zijn onszelfop te sluiten in totems, taboes, kruisen,
bloedojfers, kerktorens, moskeen, rassen, legers, vlaggen en
naties, alleen maar om hetfeit van de dood, het enige feit dat
we hebben, niet te hoeven zien.
james Ba/.dwin

e dood is de sleutel tot het leven. De dood de

finieert het leven, geeft het vorm, betekenis en

context. Zonder een duidelijke en eerlijke relatie met

onze sterfelijkheid leven we in een onoverzichtelijke spi
rituele brij, in een ondoordringbare grijze mist die ons
het afschuwelijke gevoel geeft dat het leven voortdurend
alle kanten op gaat. We hebben ons leven glad gestreken
door alles waar we bang voor zijn weg te stoppen, maar
daarmee is ook elk besef van urgentie eruit verdwenen.
We hebben de dood uit ons leven verbannen, wat ons in
staat stelt onbewust te leven. Natuurlijk heeft de dood
ons nooit verlaten, wij hebben hem alleen maar onze
rug toegekeerd en net gedaan alsof hij niet bestond. Als
we willen ontwaken - en dat is maar zeer de vraag- dan
moeten we de dood opnieuw in ons leven verwelkomen.
De dood is onze persoonlijke zenmeester, onze bron van
485

kracht, ons pad naar volkomen helderheid, maar dan

len bent of afleiding probeert te vinden in een of ander

moeten we wel stoppen met panisch voor hem weg te

nietszeggend boek of ander zinloos tijdverdrijf, bedenk

rennen. We hoeven alleen maar te stoppen en ons om

dan dat juist dit gewoontes zijn waar je vanaf moet.

te draaien, en daar is hij, op slechts een paar centimeter

Probeer jezelf de hele dag door te betrappen in situaties

van ons vandaan. Met vaste blik en met geheven vin

waarin je niet wakker bent, niet bewust bent, waarin je

ger staart hij ons elke seconde van ons leven aan. Die

je al slaapwandelend door het leven beweegt. Herinner

geheven vinger is het enige wat in de droomstaat vol

jezelf er voortdurend aan: nu, precies op dit moment,

ledig echt is en ooit zal hij naar beneden wijzen, zoveel

bevind ik mij in de slaaptoestand. Dit is de onbewuste

is zeker.

roestand waar ik aan verslaafd ben als aan een drug. Ik

Doodsbesef is een universele spirituele training. Wat

ben een opiumverslaafde die in een opiumdroom leeft.

we hebben gezocht in boeken en tijdschriften, bij lera

Dit is een coma, dit leven dat langzaam uit mij weg

ren en leringen, in oude culturen en vreemde landen

vloeit. Nu, op dit moment, sijpelt mijn leven weg.'

heeft al die tijd al met zijn hete adem in onze nek geze

Ik pak mijn fles water en neem een lange slok.

ten. Het is niet de zoveelste spirituele feel g ood techniek

'Doodsbesef aankweken en cultiveren heeft nog een

waar je een paar weken lang wat mee stoeit en jezelf de

ander belangrijk voordeel: het is een heel nauwkeurige

schuld geeft als hij niet werkt. De dood werkt altijd.

barometer die aangeeft in hoeverre je je spiritualiteit

De dood is je enige ware vriend, de enige vriend die je

serieus neemt, ook al wil je zo'n barometer misschien

nooit in de steek zal laten en die niemand van je af kan

helemaal niet. Genoeg krijgen van de bekende gods

pakken. Hij kijkt dwars door elke leugen heen, maakt

diensten en een wat minder orth9dox geloofssysteem

elk geloof belachelijk, drijft de spot met elke vorm van

aanhangen kan iedereen, maar hoeveel mensen nemen

ijdelheid en reduceert het ego tot een absurditeit. Hij is

hun spirituele aspiraties werkelijk serieus? Waarschijn

bij je, nu, op dit moment. Als je iets wilt weten, vraag

lijk denken jullie allemaal dat jullie dat doen, maar is

het hem. De dood liegt nooit.

dat ook zo? Zijn jullie bereid om overal naartoe te gaan,

waarheen de reis ook leidt? Om alles te doen wat ervoor
nodig is? Op al die duizenden die A zeggen is er maar
n die ook B zegt. Doodsbesef scheidt de B-zeggers van

'Het tegenovergestelde van doodsbesef is net zo belang

de A-zeggers. Het is een manier om bij onszelf voor eens

rijk,' ga ik verder. Op de door het vuur verlichte gezich

en voor altijd vast te stellen of het ons ernst is met onze

ten lees ik zowel interesse als vermoeidheid. 'Leer ook je

spiritualiteit of dat we alleen maar spirituele toeristen

steeds bewuster te worden van doodsontkenning. Elke

zijn. De meesten van ons zijn toeristen, maar voor wie

keer wanneer je je erop betrapt dat je op de bank naar

is het menens en wie maken er een potje van? Als je deze

de

vraag voor jezelf wilt beantwoorden, dan heb je nu de

tv

486

zit te kijken, in een winkelcentrum aan het winke-

487

kans. Hoe sta je tegenover je eigen sterfelijkheid? Dit

dra je ermee ophoudt, zink je weer weg en voor je het

zegt alles. Of je hebt je er naar toe gekeerd, of je hebt je

weet zit je in een verzorgingstehuis en denk je terug aan

er vanaf gewend, zo simpel is het. Er naartoe of er vanaf.

die avond, lang geleden, toen de een of andere mafke

Als je het meest fundamentele feit van je eigen bestaan

tel voor de dansende vlammen en opspattende vonken

niet onder ogen kunt zien, wat kun je dan wl onder

stond en zei dat je nooit moest opgeven, maar dat heb

ogen zien? Dit is de basis, dit is ontwaken voor begin

je toch gedaan, en nu is het te laat.'

ners. Directer of eenvoudiger zal het nooit worden. Als

Er valt een lange stilte. Ik rommel wat in het vuur.

je leven, gebaseerd op deze discussie, in de komende

'Heb je het nou over goed sterven, nou ja, over hoe

maanden niet een drastische wijziging ondergaat, dan

we met de dood moeten omgaan als hij zich aandient?'

weet je het antwoord: je bent een toerist die er niet echt

vraagt een vrouw in jeans, laarzen en een vest van scha

naar verlangt of van plan is te ontwaken. Wat je met

penvacht. 'Is dat wat je bedoelt?'

die kennis doet moet je zelf weten. Misschien wil je het

'Nee, absoluut niet,' haast ik me het verschil uit te

antwoord op die vraag helemaal niet weten, maar als

leggen. 'Het punt is niet om goed te sterven, maar om

dat inderdaad

zo

is, dan weet je tenminste hoe de vork

in de steel zit.
Ik loop heen en weer voor het vuur en vraag me af

goed te leven Wat maakt het uit hoe je sterft? Of je nu

dapper sterft of huilend als een baby, wat zou het? Be
wust zijn van de dood heeft te maken met bewust zijn

wat Brett zou hebben gedacht van deze hele avond. Ik

van het leven, en bewust zijn van het leven heeft alles te

denk dat ze zich best geamuseerd zou hebben.

maken met wakker worden. Het heeft niets, maar dan

'Doodsbesef is niet gemakkelijk, maar je kunt het

omdat het de waarheid is: sterven zul je. Waakzaam
heid is de sleutel. We hebben niet n wake-up call in

ook niets te maken met sterven.'

'Het lijkt mij een heel negatieve, pessimistische ma
nier van leven,' zegt ze terug.

het leven nodig, we hebben elke dag honderden wake

'In mijn ervaring is het juist andersom,' antwoord

up calls nodig, steeds meer, totdat we inderdaad door

ik. 'Er is niets waar ik me nog aan stoor, niets kan mij

de oppervlakte heen breken en ontwaken. Dat vraagt

terneerdrukken. Als ik morgen door de een of andere

aandacht, gedrevenheid en een grote doelgerichtheid. Je

tragedie alles

hebt het tij heel erg tegen. Ik betwijfel of het ook maar

nog steeds, ik ben nog steeds hier in het pretpark. Wat

n van jullie zal lukken los te komen van die verslaving.

kan de rest me schelen? Alles is goed. Wat is daar pes

De slaaptoestand is veel te fijn, het is veel te moeilijk

simistisch aan?'

zou

verliezen, nou, wat dan nog? Ik leef

je daaruit los te rukken. Het is alsof je tegen een dikke

'Kan jou niets terneerdrukken?'

stroom modder in moet zwemmen. Maar je moet ge

'Nou ja, dat is misschien wat veel gezegd,' antwoord

woon volhouden, steeds doorgaan, steeds in gedachten

ik. 'Het leven kan naruurlijk ook een negatieve wending

houden wat je aan het doen bent en waarom, want zo-

nemen waar ik niet bepaald blij mee zou zijn. Er kan

488

489

best een moment komen waarop ik die rotzak bij zijn

het leven, en wat zou er nog meer morbide kunnen zijn

knokige vinger grijp en er zelf een eind aan maak.'

dan dat? Vanuit jullie perspectief zijn de dood en zelf

Iemand hapt naar adem.

moord weerzinwekkend en onvoorstelbaar. Vanuit mijn

'Je bedoelt toch niet zelfmoord?' vraagt de vrouw die

perspectief geven ze kracht en bevestigen ze het leven,

eruit ziet als een veehoudster. 'Is het dat waar we volgens

en iedereen die er geen open, eerlijke relatie mee heeft is

jou over moeten nadenken?'

voor mij al praktisch dood.'

'Ik zeg niet wat jullie moeten doen, maar wat ik wel
zou willen zeggen is dat het verdomde stom zou zijn
om

niet over zelfmoord na te denken. Als je zelfs niet de

mogelijkheid een einde aan je leven te maken in over

Het lijdt geen twijfel dat voor de meeste, zo niet alle

weging durft te nemen, van wie is je leven dan? Zelf

mensen hier dit onderwerp een groot taboe is, een ge

moord zou inderdaad wel eens een van de zeer weinige

bied waar een hek omheen staat en waar ze met hun

opties kunnen zijn die we hebben. Het betekent dat we

gedachten maar zelden in vertoeven. Bij zelfmoord den

niet per definitie overgeleverd zijn aan de willekeur van

ken ze aan misre, aan tegenslag en lafheid, aan iets voor

de dood. En ook al word je misselijk van angst alleen al

chagrijnige tieners en voor zwakken en zieken. Ze zien

bij het idee, toch is dat geen reden om er niet over na

zelfdoding als een aller-, allerlaatste toevlucht, en mis

te denken. De meeste mensen beschouwen zelfmoord

schien zelfs dat niet eens, terwijl ik, iemand met open

als het ultieme taboe, als iets wat zelfs niet ter tafel mag

ogen, het zie als een derde of vierde toevlucht. Ik denk

komen, maar het ligt nu eenmaal op tafel, je kunt er

niet dat ik mijn hoofd in een oven zou stoppen vanwege

onmogelijk omheen kijken, en er is geen enkele reden

een bon voor te hard rijden, maar misschien wel om

voor om er niet met respect mee om te gaan. Dan kun

aan een rolstoel, een jaar in de gevangenis of een hard

je het naar mijn idee nog steeds afwijzen, maar dan wijs

nekkige hik te ontkomen. Maar in dat geval zou het

je het tenminste

zelf af,

in plaats van dat anderen het

voor je doen.'

niet zozeer het resultaat zijn van een beslissing als wel
van een observatie. Dingen rijgen zich op een bepaalde

Hier en daar zie ik mensen geschokt kijken.

manier aaneen, patronen tekenen zich af, ik zie wat juist

'Misschien

is

dat dit alles jullie akelig en deprimerend

en volg een duidelijk aangegeven koers. Ik heb nooit

in de oren klinkt. Misschien denken jullie dat de dood

iets

niet gedaan zodra ik zag dat dit het was wat ik moest

het tegenovergestelde is van leven, of dat doodsbesef een

doen, en daar waren dingen bij die heel wat moeilij

einde maakt aan geluk en voorspoed, maar dat is niet

ker waren dan zelfmoord. En ook al ben ik geen stoere,

angst is morbide. De dood

strijdlustige samurai, wel ben ik me er permanent heel

staat het leven niet in de weg, angst staat het leven in

scherp van bewust dat het vandaag een perfecte dag is

de weg. Je ogen sluiten voor de dood is

om te sterven.

zo. De dood is niet morbide,

490

ze

sluiten voor

491

Alleen die dag breekt aan waarvoor we wakker zijn.

Mocht dit overkomen als een lichtvaardige behan
deling van een zwaar onderwerp, dan komt dat omdat
het vanuit een gentegreerd perspectief helemaal niet zo

hebben met je Spirituele Autolyse, begin dan met de

vraag: Waarom zou ik mezelf nu, op dit moment, niet
van kant maken?
1\lles bij elkaar genomen,' vat ik het samen voor de

zwaar en somber is. Er hangt geen nare stank om de

groep, 'is al dit gepraat over demonen en boemannen

dood heen als het daglicht erop valt en wij hem kunnen

alleen maar een schop onder onze kont zodat we ons ge

zien en constant in ons gezichtsveld kunnen houden.

zonde verstand weer terug krijgen, om de vergiftigende

Dit is wat er wordt bedoeld met vriendschap sluiten

werking van het geloof en verkeerde kennis ongedaan te

met de dood, hem omarmen en toegeven dat hij be

maken. Het punt is dat we allemaal perfect in staat zijn

langrijk is in ons leven, wat niet wil zeggen dat we er blij

om volkomen wakker en lucide te worden. Wat juist zo

mee zijn en ons erop verheugen of er op een griezelige

verbijsterend is, is dat we zien wat er niet is en niet zien

manier verknocht mee raken. Het belangrijkste van een

wat er is. Wat ik wil zeggen is dat we moeten ophouden

eerlijke relatie met de dood is dat het leven voor ons

met meesters te zijn in zelfbedrog, zodat we de dingen

open gaat, maar net zo belangrijk is dat we op die ma

eindelijk kunnen zien zoals ze werkelijk zijn. Spirituele

nier het spook van de dood beroven van zijn afschrik

Autolyse focust je geest en Memento Mori levert hem

wekkendheid.

een vast punt waarop hij zich moet focussen. In com

Het gaat mij niet om het plegen van de daad zelf,

binatie met een oprecht verlangen kunnen deze beide

maar om er eerlijk over na te denken. De kwestie zelf

methoden iedereen helpen om uit de afgescheiden staat

moord- zijn, of niet zijn- is waar het in elk filosofisch

van de menselijke kindertijd re breken. Dus als je dit

onderzoek om draait, maar Maya heeft dit praktisch

wilt: ga je gang. De vraag is: wil je het ook echt?'

ondenkbaar gemaakt door een barrire van religieus

'Ik heb al besloten om nooit dood te gaan,' grapt een

zeer beladen tegenargumenten op te werpen, zoals: we

jongeman, maar niemand lacht. 'Kom tot de werkelijk

hebben het recht niet om ons leven zelf te beindigen,

heid,' zeg ik prompt, me realiserend dat deze aansporing

want het leven is heilig, het is een onvergeeflijke zon

de kern is van heel dit krankjorume gedoe. Dit had ik

de en een schanddaad tegenover God, het is een laffe

eigenlijk meteen al moeten zeggen, dan had ik me de

daad en puur zelfbedrog, lessen die we nu uit de weg

moeite kunnen besparen om drie boeken te schrijven.

gaan zullen we in het volgende leven moeren leren,

Dit is waar het allemaal op neer komt:

enzovoorts.
In plaats dat het ondenkbaar is,

Kom tot de werkelijkheid.

zou

zelfmoord

juist uitermate denkbaar moeten zijn. Op zijn minst

zouden we die barrire moeten afbreken en voor ons
zelf enige conclusies trekken. Als je een beetje lol wilt
492

493

Het eenvoudigste wat er bestaat

Er is niets op aarde waar mensen banger voor zijn dan voor
het denken- meer dan voor verval zelfs meer dan voor de
dood. Denken is subversief en revolutionair, vernietigend
en verschrikkelijk; denken is genadeloos ten opzichte van
voorrechten, gevestigde instituties en comfortabele gewoontes;
denken is anarchistisch en wetteloos, het trekt zich niets aan
van autoriteit en de beproefde wijsheid der eeuwen. Denken
blikt in de put van de hel en is niet bang. Het ziet de mens, een
onbeduidend stofje, omgeven door peilloos diepe stilten, maar
gedraagt zichzelffier en zo onaangedaan alsof het de Heer van
het universum is. Het denken is groots en vlug en vrij, het is het
licht van de wereld en de grootste glorie van de mens.
Maar wil het denken in het bezit komen van velen en niet het
voorrecht zijn van enkelen, dan moeten we de angst achter ons
laten. Het is angst die de mensen tegenhoudt- angst dat hun
diepgekoesterde overtuigingen waanideen blijken te zijn, angst
dat de instituties waar ze hun leven op baseren, gevaarlijk
zouden kunnen zijn, angst dat zijzelfwel eens minder respect
zouden verdienen dan ze zelfdachten.
Eertrand Russell.

e zitten allemaal in de wachtkamer van de dood

en het enige wat we doen is de tijd verdrijven

met een of ander boek of tijdschrift, een puzzel of spel495

letje, wachtend totdat we geroepen worden, terwijl we

nisme dat dit omhoog stijgen en naar beneden dalen

ondertussen net doen alsof er niets aan de hand is. We

regelt. Zodra we denken dat we iets weten remt deze

- althans de meesten van ons - hebben er geen idee

verkeerde kennis onze natuurlijke neiging tot omhoog

van waar we zijn en wat zich hier afspeelt; geen idee

stijgen, af. Wanneer we de illusie dat we kennis bezitten

van Maya's moederlijke gratie en haar meedogenloze

loslaten - als 'correct weten' heel ons wezen doordringt

sluwheid. Elke minuur waarin we ons niet bewust zijn

en de plaats inneemt van 'verkeerd weten' - komen we

van onze situatie, niet bewust zijn van waar we zijn en

terecht in de meest verheven hoogtes van het droom

wat zich afspeelt, is een minuut waarin we buiten ken

landschap. Door het overstijgen van alle tegenstellingen

nis zijn, een minuut waarin we in slaap zijn en dromen

ontwaken we uit de droom van verdeeldheid en komen

over een leven op een andere plaats waar andere regels

we in de werkelijkheid van het ondeelbare geheel. Als

gelden. Zowat iedereen leeft overwegend in deze fanta

we eenmaal deze visie van eenheid hebben gehad, kan ze

siewereld.

nooit meer ongedaan worden gemaakt. Denken als een

Wat voor spel we ook spelen, waar we onze vrije tijd

manier om door het leven te navigeren heeft afgedaan

ook mee vullen, het stelt ons altijd gerust dat het tot iets

en wordt vervangen door een oneindig betere methode:

leidt, dat we iets bereiken dat we graag willen, dat het

direct weten zonder tussenproces. Vanuit dit gente

zin heeft, maar 'zin' is niet meer dan een verzinsel in de

greerde perspectief weten we volstrekt zeker dat alles

droomstaat waarin alles echt is, maar niets waar.

wat we ooit duister, verkeerd of slecht noemden, net zo

De droomstaat is een absurd bedenksel en om erin te

waardevol en belangrijk is als alles wat we vroeger hel

kunnen leven moeten we, ook al zijn we begiftigd met

der, waar of goed vonden. Evenwicht en heelheid zijn

rede, in staat zijn om een gezonde mate aan absurditeit

hersteld en we zijn geboren in ons rechtmatige zelf.

te handhaven. Dit is de wezenlijke functie die geloofs

systemen in ons leven hebben.
Geloofsovertuigingen schenken ons de emotionele

Dit is wat bedoeld wordt met volledig lucide zijn in

de droomstaat.
Dit is wat ik de groep vertel.

ballast - de kunstmatige zwaartekracht - die we nodig

hebben om aan de aarde gebonden te blijven. Maar door
de ballast van onwetendheid - verkeerde kennis - af te
werpen, kunnen we tot een hoogte stijgen waar we het

'Dus er is toch kennis,' zegt Ronald, in een poging mij

bos kunnen zien en niet alleen de bomen, waar de weef

in een hoek te drukken.

draden zijn verdwenen en het hele tapijt zich openbaart

en waar het universum, waarvan we eerst dachten dat

'Niet dat ik weet,' merk ik op, waarop iedereen be

gint te lachen.

het uit ontelbare losse deeltjes bestond, n ongedeelde

'Schep een kan water uit de oceaan en doe er een

oceaan van 'zijn' is. Verkeerde kennis is het ego-mecha-

deksel op,' leg ik uit. 'Bestudeer het water in zijn afge-

496

497

scheiden toestand. Waar is de oceaan in die kan? Waar

zoals die kan water, en net zoals alles wat je maar kunt

zijn de getijden en stromingen? Als je het water terug

bedenken - een mug, een berg, een sterrenstelsel of

giet in de oceaan, keert het weer terug naar zijn gente

een mens. Alles vloeit, alles neemt een vorm aan en

greerde staat. De tijdelijke entiteit bestaat niet meer.'

verliest die weer. Een vonkje wordt geboren en in een

'Entiteit?' vraagt Ronald.

fractie van een seconde sterft het terwijl de zon eeuwig

'Door dat water in een kan te gieten heb je een

lijkt te zijn, maar als je tijdswaarneming kantelt, dan

nieuwe entiteit gecreerd, een sub-oceaan. Natuurlijk

lijkt het misschien alsof die vonk eeuwigdurend is, net

is het niet mogelijk om de oneindigheid op te splitsen,

als de zon. Kantelt je waarneming nogmaals, dan lijkt

maar probeer dat je nieuwe entiteit maar eens uit te leg

het alsof de zon even opflakkert en weer uitdooft als

gen. Hij heeft alle eigenschappen van de oceaan waar

een vonkje. Wat is nu waar? Allebei? Geen van tween?

je hem uit hebt geschept, hij is in geen enkel opzicht

Hetzelfde kun je zeggen van hoe je ruimte waarneemt.

meer of minder dan elk ander monster dat je had kun

Kijk de ene kant op en de zon heeft de grootte van

nen nemen, en toch lijkt hij nog maar weinig op zijn

een vonkje, kies de andere kant en het vonkje lijkt het

authentieke zelf, de oceaan. Hij heeft een onafhankelijk

hele universum te vullen. Honderd jaar geleden was ik

bestaan, maar zodra je hem teruggiet in de oceaan, ver

hier niet en over nog eens honderd jaar zal ik hier niet

smelt hij weer naadloos met het gentegreerde geheel.

meer zijn, ik flakker alleen maar het bestaan in en uit.

Waar is die entiteit, die ene sub-oceaan, nadat je hem

Ik werd uit het 'zijn' geschept en ik zal er gauw weer

hebt teruggegoten? Op dezelfde plek als eerst: overal en

in terug worden gekieperd. Hoe luidt dan de waarheid

nergens. Voordat jij hem uit het water schepte bestond

over mij?'

hij niet, maar toch heb je hem niet geschapen. Nadat

Niemand geeft antwoord.

je hem terug hebt gegoten bestaat hij niet meer, maar

'Wie ben ik? Dat is de vraag. Als je dat wilt weten,

je hebt hem ook niet vernietigd. Wat werd er dus gebo

zorg dan dat je daar achter komt. Wees je bewust van

ren, toen jij die kan water van de zee hebt afgescheiden?

de dood en doe tegelijkertijd Spirituele Autolyse. Denk

Wat is er gestorven toen je het water weer terug hebt

zo grondig na als je maar kunt. Durf jezelf voor gek te

gegoten?'

zetten. Maak je los van alles wat naar respect en aanzien

Ik weet niet waar ik dit allemaal vandaan haal, maar

ik vind het zelf reuze spannend en ik geloof dat er nog
meer komt.

ruikt. Leg een eed af. Verklaar de oorlog.'

Ik loop heen en weer, neem een slok water, laat hen
nadenken.

'Door de manier waarop wij tijd waarnemen lijkt

'De fik erin,' zeg ik. 'Verbrand alles. Dat is het ant

het alsof sommige dingen permanent zijn en andere

woord op de vraag die je stelt door hier naartoe te ko

tijdelijk, maar in de dynamische oceaan van het zijn

men. Dat is waar het bij ontwaken om gaar. Dat is

wervelt alles voortdurend het bestaan in en uit, net

wat er met de echte zen wordt bedoeld. Leg een bom

498

499

onder je leven. Wat vernietigd zal worden was toch al

dat je volledig hebt begrepen wat deze vraag inhoudt,

niet van jou.'

zal de ene gebeurtenis na de andere je leven ineen doen

Dit blijft even in de lucht hangen, totdat iemand het

woord neemt.
'Wat betekent dat dan concreet?' vraagt Nicole voor
zichtig. 'Waar komt dat energieniveau vandaan?'

storten. Alles valt weg, behalve je leven zelf. Vanaf dat

moment is het spel begonnen en begint al dit gepraat
op zijn plek te vallen. Dan kom je erachter wat denken
werkelijk betekent en waarom de meeste mensen dit

'Van jou,' antwoord ik. 'Het is jouw energie, dezelfde

nooit doen. Dan begin je te zien wat het betekent om

energie die je nu hebt, maar in plaats van haar alle kan

in slaap te zijn en dat bijna iedereen dat is. Dan ontdek

ten op te smijten en zo snel mogelijk ergens te dumpen,

je wat er bedoeld wordt met alle mensen zijn kinderen,

moet je die energie onder controle brengen, haar focus

en gestoorde kinderen bovendien. Dan ga je zien dar

sen en op n doel gericht houden.'

' '
'
Ja, zegt ze, maar hoe.

alle emoties energetische gehechtheden zijn en dar ze

'Goede vraag, en mijn antwoord is: bidden, Spiritue

allemaal voortkomen uit angst. Dan begin je Maya te

doorzien en te begrijpen wie en wat ze is, waar ze zich

le Autolyse en Memento Mori. Begin met al je aandacht

ophoudt en hoe ze te werk gaat. Dan begin je in te zien

volledig op jezelf gericht te houden. Zolang je dit niet

dat er niets verkeerd is, dat niets verkeerd kn zijn en

doet kan er niets gebeuren, en niemand kan het voor

dat her meest verkeerde wat je je kunt voorstellen niet

jou doen. Hoe je het ook wendt of keert, wat je ook

minder juist is dan het meest juiste wat je je kunt voor

gelooft, het enige wat je hebt is dit ultrakorte moment

stellen. Dan zijn al deze schijnbaar tegenstrijdige uit

tussen twee eeuwigheden van niet-bestaan in. Als je het

spraken niet langer paradoxale ideen, maar worden het

nu niet doet, wanneer dan wel?'

de meest simpele en voor de hand liggende observaties.

Een paar mensen steken hun hand op. Ze willen hun

En dan krijg je de behoefte om je re focussen als een

lievelingstheorien over een leven na de dood naar vo

laserstraal, en daarvoor heb je een proces als Spirituele

ren brengen: de dimensies van het droomlandschap die

Autolyse of Memento Moei nodig. Dit is wat er van je

voorbij het gemakkelijk waarneembare liggen, maar als

wordt gevraagd als je wilt slagen in een onderneming

je je er twee minuten eerlijk en nauwkeurig in verdiept,

waar mislukking en middelmatigheid

staat geen enkele theorie over de onsterfelijkheid van

vaandel staan en niemand meer weet hoe succes eruit

het ego nog overeind, en bovendien wil ik niet dat het

ziet.'

afscheid van Brett verzandt in het afleggen van geloofs

belijdenissen, dus ik zet gewoon door.
'Het enige wat je hebt is dat venster van het zijn in

zo

hoog in het

Ik draai me om om naar het vuur te kijken en neem

een slok water. Dan richt ik me weer tot de groep.
'Niemand zegt dat het gemakkelijke materie is,' ga

de droomtoestand dat elk moment dicht kan klappen.

ik verder, 'werkelijke vooruitgang is nooit gemakkelijk.

De vraag is: wat ga je daarmee doen? Als je zover bent

Jullie hebben Lisa gehoord; drie jaar lijden voordat haar

500

501

ogen open gingen, en nog steeds zijn ze niet helemaal

gewend aan haar nieuwe omgeving. Haar leven ging to
taal aan diggelen, en dar is pas het begin. Ze heeft geen

'Jij zegt dat niets echt is,' zegt Shanti iets later. 'Hoe kan

mooie zandmandals gemaakt en die vervolgens wegge

dat nou, dat niets echt is? Dat is toch onzin?'

veegd om zichzelf te herinneren aan haar tijdelijkheid.

'Ik weet het niet,' antwoord ik. 'Daarvoor weet ik er

Ze heeft niet geprobeerd te achterhalen hoe haar gezicht

te weinig van af. Het is een droomtoestand. Meer valt er

eruit zag voordat ze werd geboren. Waarschijnlijk is het

niet over te zeggen.'

enige wat ze heeft gedaan het afbreken van haar verde

digingsysteem, stukje bij beetje, drie jaar lang, alsof ze

'Maar dat is zo ...' ze zoekt naar het juiste woord, 'zo

onbevredigend.'

langzaam aan het sterven was. Maar of het nu snel of

'Dat hangt ervan af hoe je het bekijkt,' zeg ik terug,

langzaam gaat, dit is wat het is: een stervensproces. En

'het is niet zozeer dat het onbevredigend is, maar dat jij

waar leidt het allemaal toe? Wat leveren al dat lijden en

er niet tevreden mee bent. Ik ben lucide in de droom

al die desillusies uiteindelijk op?'

Ik laat een stilte vallen zodat ze even kunnen naden
ken.
'Verlossing? Bevrijding? Nirwana? Nee, je komt al

staat en ik vind het helemaal niet onbevredigend. Ik heb

geen vragen, geen klachten, geen onopgeloste proble
men. Ik ben helemaal tevreden. Het bevalt me allemaal
prima zo, ik zou niet anders willen.'

leen maar weer terug bij af. Je komt weer terug op het

'Maar ben je er dan zelfs niet in genteresseerd?'

punt waar je pas op de plaats hebt gemaakt in plaats van

'Waarin? In het feit dat er niets is om genteresseerd

door te lopen, de plek waar je je, op de leeftijd van tien

in te zijn? Wat valt er te zeggen over een droom? Vind je

of twaalf jaar, hebt verschanst. Je komt uit dat hol waar

het onbevredigend dat je nachtelijke dromen echtheid

je je in de loop van je leven steeds dieper hebt ingegra

en substantie missen? Dat ze, als je wakker wordt, uit

ven, zodat je eindelijk met je eigen leven kunt beginnen.

elkaar spatten als zeepbellen?'

En dan hebben we het in dit stadium nog niet eens over

'Nee, antwoordt ze, 'natuurlijk niet.'

het begin van een spirituele tocht, we hebben het over

'Dit is hetzelfde, zie je,' zeg ik tegen Shanti, maar het

het ongedaan maken van een on-spirituele tocht. Heel

is bedoeld voor de hele groep. 'Het enige verschil is dat

ons leven hebben we doorgebracht in een graf dar we

je het niet weet. Maar dat zou je wel kunnen. ledereen

zelf hebben gegraven, alsof dar zo'n goede plek is om

kan zien en weten hoe het zit. Er is niets geheimzinnigs

je te verbergen voor de dood. Ontwaken betekent dat

aan. Niets is verborgen, het wordt alleen niet gezien. De

we uit ons graf kruipen en ons eigen leven gaan leiden.

metaforen, allegorien en parabels die we gebruiken zijn

en ontdekken wie en waar we zijn en waar we deel van

heel krachtige hulpmiddelen om dingen te begrijpen.

uitmaken, en zoiets kun je niet doen vanuit de bodem

Als je ook maar een beetje vooruitgang wilt boeken,

van een hol.'

dan moet je proberen er meer venrouwen in te hebben;

502

503

probeer ze uit om te zien tot hoever je er iets mee kunt

alle kennis: Ik weet dat Ik Ben, en ik weet dat ik voor de

voordat ze door de mand vallen. Ga ze te lijf met behulp

rest niets weet. Dat is gemakkelijk te zeggen, maar het is

van Spirituele Autolyse. Sommige zijn natuurlijk sterker

ongelofelijk ingrijpend als je het ook echt wt.'

dan andere, maar het inzicht dat de consensuele werke

lijkheid een droomtoestand is, kan nooit door de mand
vallen. Het leven is maar een droom. De werkelijkheid
heeft geen basis in de werkelijkheid. Voor iemand die

De volgende minuten neemt het gesprek een meer on

zijn ogen dicht heeft is dit onbevredigend, maar ik met

gedwongen wending, tot mijn mobieltje in mijn zak be

mijn ogen open vind het geweldig, magisch, absurd,

gint re trillen: Lisa en Melissa zijn onderweg om zich bij

interactief, uitdagend, geheimzinnig, speels en kort. Jij

ons te voegen. Ik loop naar een kleine aanlegsteiger en

wilt antwoorden, maar er zijn geen antwoorden, alleen

geef het mobieltje een zwaai. Ik kijk hoe het ding het

dingen die je gelooft, en als je wilt ontwaken, of dat

water laat opspatten en dan verdwijnt. Dat belletje was

nu in of uit de droomstaat is, dan zijn de dingen die

het laatste waar ik hem voor nodig had, en ik ben blij

je gelooft niet je vrienden. Ze houden je alleen maar

dat ik er nu vanaf ben. Terwijl ik naar de steeds groter

tegen. Antwoorden en verklaringen eisen is typisch een

wordende kringen in het water kijk moet ik denken

sabotage-tactiek van her ego. Hou gewoon op met van

een andere avond, lang geleden, een avond bijna zoals

die egostische eisen te stellen en ontspan je in heel dit

deze, waarin ik op net zo'n aanlegsteiger stond, over het

aan

gebeuren waar jij deel van uitmaakt: vertrouw, geef je

zwarte water uitkeek en ook iets weggooide. Het was he

over, laat los. Je hoort hem niet, maar er is een klok die

lemaal aan het begin van mijn ontwakingsproces, en wat

tikt, en je weet niet hoeveel tikken je nog tegoed hebt.

ik in het water gooide was een familie-erfstuk dat aan mij

Probeer er naar te luisteren. Het spel is aan de gang, of

was toevertrouwd en dat, zo was de bedoeling, ik weer

je nu meespeelt of niet.'

zou doorgeven aan mijn eigen zoon. Het was een antiek,

Ik richt me weer tot de hele groep.

kostbaar horloge, een familieschat, en dat ik het onher

'Ik ben echt geen genie hoor, ik ben alleen maar ie

roepelijk weggooide was echt verschrikkelijk om te doen.

mand die het meende toen hij zei dat hij de dingen tot

Ik heb in geen jaren meer

aan

die avond en dat horloge

op de bodem wilde uitzoeken. Dat geldt ook voor Brett.

gedacht, en opeens voel ik een golf van dankbaarheid, ka

Er is niets wat ik jullie zou kunnen vertellen waar jullie

meraadschap en sympathie door me heen stromen voor

niet net zo goed zelf achter zouden kunnen komen. Er

die totaal geschifte jongeman die ik toen was.

is niets wat ik zie wat jullie niet net zo goed zelf kun
nen zien. Ik ben net als Socrates; het enige wat ik weet

Ik moest dus blijkbaar toch mijn sentimentele buli

shitmoment hebben.

is dat ik niets weet. Dat zou de subtekst van het cogito

Ik loop terug naar de groep. Ik vraag iedereen om op

kunnen zijn. Samen vormen ze het alfa en omega van

te staan, hun stoelen aan de kant te zetten en in een hal-

504

505

ve cirkel om mij en het kampvuur heen te komen staan.

Ik zet een smel naast het kampvuur en klim erop.
'Een van de redenen waarom we vanavond hier zijn
is om afscheid te nemen van Brett,' zeg ik. 'Brett was
niet zomaar iemand. Wat we niet willen is afbreuk doen
aan haar herinnering door de bekende platitudes te de
biteren waar anderen zo graag gebruik van maken. En
daarmee rijst de vraag: wat valt er over Brett te zeggen?
Over haar leven? Ik wil hier niet staan en zeggen dat
haar leven zo zinvol is geweest of dat ze nu op een beter
plek is en

zo.

Brett zou me een schop hebben gegeven

als ze me zo hoorde praten, en terecht.' Iedereen lacht.

'Ze heeft haar spel goed gespeeld, dat is iets wat we van
haar kunnen zeggen. Ze was eerlijk op een manier die
we op deze wereld nauwelijks kennen, dat kunnen we

heb ik het aan het universum gevraagd en het antwoord

kwam onmiddellijk en onmiskenbaar. Weet iemand wat
je krijgt wanneer je een op koolsmf gebaseerd wezen
samenperst? Heel erg samengeperst, bedoel ik.'
Sommigen roepen meteen nee en vragen wat je dan
krijgt, maar mijn vraag was retorisch. Terwijl ik van
mijn smel klim, een slok water drink en het vuur oppor,
vinden ze het antwoord en verspreid het zich door de
groep. Als ik weer terug bij mijn stoel ben en naar hun
gezichten in het dansende licht van het vuur kijk, zie ik
dat ze denken dat ze het weten, maar het niet kunnen
geloven.
'Wie heeft haar nu?' vraag ik terwijl ik zoekend rond
kijk. 'Wie heeft het doosje met Brett erin?'

ook zeggen. Ze had de moed om de feiten onder ogen

te zien. Dat is behoorlijk zeldzaam.'
Iedereen is stil en een beetje aangeslagen.
'Mijn eerste idee voor vanavond was Brett's schedel
mee te brengen zodat we die allemaal konden vasthou
den en doorgeven, of hem eventueel op een tafeltje kon
den zetten naast een foto waarop ze lacht. Dat zou een
mooi, tot nadenken stemmend stilleven zijn geweest:
twee keer dezelfde grijnslach naast elkaar, de een tijdens
het leven en de ander in de dood, maar het blijkt niet
eenvoudig te zijn om iemands schedel te bemachtigen,
en bovendien was Brett al gecremeerd. Iemand stelde
voor om de urn met haar as naar hier te laten komen
en de as over het meer uit te strooien, terwijl ik on
dertussen wat zou leuteren over dat ze hier geboren is
en zo, maar dat vond ik mch wel wat goedkoop, en ik
denk dat Brett het daarmee eens zou zijn geweest. Dus
506

Je kunt iemand cremeren, zijn as een beetje schoonma

ken en hem vervolgens tot een diamant samenpersen.
Er zijn firms met laboratoria waar ze dat kunnen. Toen
we dit met Brett lieten doen was dit proced nog niet
erg bekend. Slechts een paar leerlingen van Brett had
den er wel eens van gehoord, maar niemand had het
ook in werkelijkheid gezien. Misschien dat het in de
toekomst een normale gang van zaken wordt en ieder
een een dierbare overledene om zijn nek of aan een vin
ger draagt, maar toen wij het met Brett lieten doen had
bijna niemand er nog van gehoord.
Het was een behoorlijk kostbaar en ingewikkeld pro
ces, maar het universum steunde het van alle kanten.
Lisa en Nicole begeleidden samen de uitwerking van het
idee, met als gevolg dat er een kleurloze diamant in een
507

prachtig doosje- geen dag te vroeg- in een hotelsafe in

Virginia op ons lag te wachten.
Aan het begin van het project had ik het geld ervoor
voorgeschoten, maar ik kreeg de meeste kosten weer te
rug via de groep, Dr. Kim en nog een paar andere bron
nen. Het hele plan verliep van begin tot eind zonder
problemen.
Ook voor Bretts dochter was het geen enkel pro
bleem. Melissa was al vanaf het begin op de hoogte. Ze
had volledig ingestemd met het plan en ze was er ook
een paar keer rechtstreeks bij betrokken geweest. Direct
nadat Lisa en ik vandaag waren aangekomen hadden
we Melissa de diamant gebracht, zodat ze er even alleen
mee kon zijn. Het was nooit de bedoeling geweest haar
ermee te verrassen.
Wat me daarentegen wel verraste, was de reactie van
de groep. Toen ze zich realiseerden dat de diamant die
ze hadden bewonderd gemaakt was van de overblijfse
len van hun dode lerares, braken ze nou niet bepaald los
in applaus. Wat ik verwacht had weet ik eigenlijk niet,
maar wat ik kreeg was een loodzware stilte.

denken wanneer we met de dood, met de doden en met

hun overblijfselen worden geconfronteerd. Dit was het
effect waarop ik had gehoopt toen ik het idee kreeg om
Bretts schedel mee te nemen voor een aanschouwelijke
presentatie, en later toen de oplossing met de diamant
zich aandiende. Wat ik niet had verwacht was dat de re
acties zo emotioneel zouden zijn. Het duurde nog eens
een half uur totdat iedereen het zodanig had verwerkt
dat we weer verder konden gaan. Sommige mensen wa
ren van de kaart, sommigen huilden, anderen vormden
kleine groepjes waarin ze samen uiting probeerden re
geven aan hun gevoelens. Pas na een vol uur was het
schokeffect weggebd en voelde iedereen zich weer rus
tig en op zijn gemak.
De diamant is een mooie leugen, een leugen die de
groep maar al te graag wil geloven. Ze vinden hem vol
schoonheid en betekenis. Ze zien er iets essentieels in, een
glimp van de waarheid of de een of andere vage belofte
van onsterfelijkheid. Ze zien er god weet wat in, dingen
die er helemaal niet in zitten maar die ze op dat steentje
projecteren via de fliters waar ze doorheen kijken.
Ik wil geen harreloze rotzak zijn, maar voor mij school
de betekenis van de diamant juist in zijn volstrekte be
tekenisloosheid. Juist de nietsbeid ervan was wat ik er zo

Het duurde een half uur om het proced van de diamant

aan iedereen uit te leggen en het doosje rond te laten
gaan zodat ze hem allemaal opnieuw konden bekijken
tegen de achtergrond van de net verkregen informatie.
Deze keer namen ze de diamant ook uit het doosje. Ze.
wilden hem aanraken, hem in hun handen houden en
nadenken over wat hij ooit was geweest en wat ze zelf
waren, want dat zijn zaken waar we over moeren na508

mooi aan vond. Ik hield hem omhoog, liet hem aan

zijn gouden kettinkje bengelen en bekeek hem van alle
kanten. Dit was een persoon die onder ons had geleefd.
Ooit was ze hier, op deze plek, we hebben haar allemaal
gezien, naar haar geluisterd, ze was zoals wij, en dit is
wat ze nu is: dit onbenullige steentje. Brett - veehoud
ster, vrouw, overleefster, lerares, dochter, moeder, groot
moeder- is nu alleen nog maar dit protserige prul.
509

Brett is niet dood. Er is geen Bren-entiteit die de status

van dood zijn kan bezitten. Zoiets als Brett bestaat ge
woonweg niet. Ze is niet dood, ze is alleen maar niets.
De waarheid is dat ze nu niet meer of minder is dan ze
ooit is geweest, dan iedereen ooit is. Ze was een gezicht
dat zich even in een wolk vormde en toen weer ver
dween. Dat is alles wat iedereen en alles in werkelijk
heid is. Daar kunnen we ons mee troosten, niet omdat
het troost kan geven, maar omdat het waar is.

zal ik altijd weten waar hij ligt.' Ik dacht dat dit pre
cies was wat ik moest doen, maar toen ik er wat lan
ger over nadacht realiseerde ik me dat ik het eigenlijk
niet begrijp. Ik begrijp niet waarom Maude Harolds
geschenk zomaar weggooide, dus als ik nu hetzelfde
zou doen, dan zou dat nep zijn, ik bedoel, alleen maar
voor de show, dus ik ga het niet doen. Ik zal hem hou
den en ik ga proberen die kant van mijn moeder te
begrijpen die jullie allemaal hebben gekend. En als me
dat lukt, dan zal ik misschien ook begrijpen waarom
Maude die ring weggooide en misschien kom ik dan

Het volgende deel van de avond hadden Lisa en Nicole

de leiding. Ze namen de diamant en het doosje terug
in ontvangst en vroegen iedereen weer rustig te gaan
zitten. Daarna haalden ze Melissa naar voren en zeiden
een paar heel aardige dingen over Brett die iedereen aan
het snotteren bracht, gevolgd door het aanbieden van
de diamant aan Melissa. Ze deden het heel goed.
Melissa deed het ook goed. Ze nam het doosje aan
en bekeek het zwijgend gedurende een lang, emotioneel
moment. Toen bedankte ze iedereen en vertelde het een
en ander over haar moeder waarbij ze zei dat ze niet de
Brett had gekend die wij hadden gekend en dat ze dat
betreurde.

ook weer naar hier, ook al ben ik nog zo oud, gooi

de diamant in het water en zeg tegen mijn moeder:
'Nu zal ik altijd weten waar je bent,' wetende wat dit
betekent. Ik denk dat het zal betekenen dat ik haar in
ere heb gehouden en heb geprobeerd haar te begrijpen
en haar niet zomaar heb weggegooid om de indruk te
wekken dat ik iets begreep terwijl dat niet zo was, of
dat ik alleen maar van haar af wilde. Ik weet niet of
jullie zien wat ik bedoel, maar ik hoop dat jullie het al
lemaal een beetje zullen snappen. Dank jullie wel voor
dit geschenk en dat jullie hier naar toe zijn gekomen
en dat jullie mijn moeder hebben gekend zoals ik haar
niet heb gekend.'

'Mamms lievelingsfilm was Harold en Maude,'

vertelde ze, 'dus bedacht ik dat het misschien een goed
idee was om vanavond hier naar toe te komen, de dia
mant te accepteren en hem dan meteen mee te nemen
naar de steiger en hem daar in het water te gooien, net
zoals Maude had gedaan met de ring die Harold haar
had gegeven. En dan zou ik net als Maude zeggen: 'Nu
510

Lisa en ik lopen met Melissa mee naar haar huis, zeg

gen haar goedenacht en nemen afscheid. Lisa loopt te
rug naar het pad dat naar het meer voert, ik naar onze
huurauto.
'Wat doe je nou?' vraagt ze.
511

'Tijd om te gaan,' zeg ik.

'Tijd om te gaan? Maar iedereen zit nog vol vragen.
Ze zijn helemaal opgewonden door wat je allemaal hebt

'Nee, maar ... '

'Heb je ooit iets gemerkt van familie, vrienden of
andere mensen in mijn leven?'

gezegd. Ze staan met elkaar te praten en te wachten tot

'Nee.'

je weer terug bent. Ze willen je nog een heleboel vra

'Denk je dat ik dat deel van mijn leven voor jou ver

gen.'

borgen hield?'

'Ik blijf staan en keer me naar haar toe.

'Nee, dat geloof ik niet, maar ... '

'Wat dan bijvoorbeeld?' vraag ik. 'Wat zou nou een

'Ik ben geen levenscoach, goeroe of surrogaat ouder.

verstandige vraag zijn die ze nog zouden kunnen stel

Ik ga niet met andere mensen om. leder mens is een

len?'

eiland, staat compleet op zichzelf. Als mijn hond een

'Waarom vraag je dat aan mij? Dat weet ik niet.'

mannetje was geweest, dan zou ik hem Wilson hebben

'Met alles wat je nu weet, wat voor informatie missen

genoemd. Ik weet waar ik ben.'

ze nog om de overgang van ontkenning naar bewustzijn

te maken? Wat voor antwoord heb jij of heb ik dat ze
nog moeten horen?'

'Maar ik dacht... '

'Ik zou je geen dienst bewijzen als ik tot je beschik
king bleef staan. Hetzelfde geldt voor die mensen daar

Ze kijkt verward.

beneden bij het meer. Het is een soloding. Als een dren

'Dat weet ik niet,' herhaalt ze.

keling mij vastgrijpt, dan ben ik zo vriendelijk om hem

'Het wordt tijd dat je ophoudt met dat steeds te her

een klap in zijn gezicht te geven.'

halen.'
Ze krijgt een harde blik in haar ogen. Als ze zich

Ze kijkt verdrietig.
'Je bent een wees,' zeg ik. 'Zelfs als je ouders nog

uitgedaagd voelt houdt ze haar mond, wat mijn werk

zouden leven, dat is wat je bent. Daar moet je aan zien

des te moeilijker maakt, wat weer betekent dat ik haar

te wennen. Als ik over een paar jaar een brief van je

harder moet aanpakken.

krijg, dan zal ik die heel graag lezen. Ik hoop dat er in

'De relatie tussen jou en mij is bijna voorbij,' leg ik

uit. 'Nog een paar uur in de auto, en dat was het dan.'

zal staan dat je hebt begrepen wat ik je nu vertel, dat het

je is gelukt een rijpe, zich steeds verder ontwikkelende

Haar blik wordt zachter.

Menselijke Volwassene te worden en dat je je kinderen

'Maar we kunnen toch nog ... '

op dezelfde manier opvoedt. Dat is, hoop ik, wat er in

'Denk je? Je hebt de hele zomer bij mij aan mijn bu

die brief zal staan.'

reau gezeten. Heb je ooit gezien dat ik aan de telefoon

zat of iemand een email heb gestuurd? Je hebt de post
gezien die ik kreeg doorgestuurd, heb je ooit gemerkt
dat ik die beantwoordde?'
512

'Wat zou er anders in kunnen staan?' vraagt ze terwijl

ze me humorloos aankijkt.
'Beste Jed. Ik voel me een stuk beter na mijn kleine
zenuwinzinking. Ik ben weer aan de slag als advocaat,
513

de kinderen doen het goed op school en Dennis en ik

gaan misschien weer samenwonen. Ik ben begonnen
met golf en doe aan liefdadigheid hier in de buurt. Niks
geen getoupeerde haren en een dikke kont in Corpus
Christi, haha! Dank je dat je me door die moeilijke tijd
heen hebt geholpen. Liefs, Lisa.'
Ze kijkt me aan alsof ik haar een klap heb gegeven.
'Denk je dat echt?'
Ik haal mijn schouders op. 'Dat ligt aan jou. Zelfs
nu, na alles wat je hebt doorgemaakt, moet je nog steeds
je ogen openen, je eerste stappen zetten, het feit onder
ogen zien dat je in een nieuwe en andere wereld terecht
bent gekomen. Je denkt dat je dit proces achter de rug
hebt, maar je zit er nog middenin. Dit was de klap op je
billen. Abrase los ojos, abogada.'
'Jzus nog aan toe,' ze schudt verdrietig haar hoofd,
'en het is nog wel zo'n mooie avond.'
'Dat is het zeker,' beaam ik. 'Het is de mooiste avond
van de wereld. Dus, wat doen we? Er is alleen maar
bewust zijn of niet willen zien, toewenden of afwenden,
vooruitgang of verschansing. Die mensen daar bij het
meer zullen f dezelfde transformatie ondergaan als jij,
f ze blijven zitten waar ze zitten: in hun hol. Ze hebben
geen informatie nodig, wat ze nodig hebben is een suci
daal onbehagen. Wat voor antwoord hebben wij dat die
mensen nog moeten horen? Dat vraag ik nu aan jou. Jij
moet beslissen. Wat wil je?'
Ze houdt mijn blik opnieuw een lang moment vast.
Dan knikt ze.

,
'Laten we gaan, zegt ze.

Samenvattend heb ik wat verlichting betreft, zowel in

als uit de droomstaat, uiteindelijk maar n advies: zie
de feiten onder ogen. Zie de dood onder ogen. Zie je ei
gen sterfelijkheid onder ogen, je eigen zinloosheid. Dit
geldt voor iedereen, altijd en overal. In Spirituele ver
lichting? heb ik doodsbesef even aangestipt, maar toen
verkeerde ik nog in de veronderstelling dat ik voor een
door de wol geverfd publiek schreef, voor mensen die
spiritueel gezien veel te snugger waren voor zo'n simpele
les. Sindsdien heb ik ontdekt dat het juist de spiritu
ele voorhoede is die zich het diepst heeft verschanst en
het minst bereid is de beproevingen te ondergaan die
de ware spirituele zoektocht met zich meebrengt. Na
zo lang op de verkeerde weg te hebben gezeten voelen
juist deze mensen er het minst voor om op hun schre
den terug te keren en al hun anti-vooruitgang ongedaan
te maken. Nu zie ik dat de dood niet onder ogen wil
len zien, de angst voor geen zelf, de kern vormt van de
verlamming die praktisch alle spirituele zoekers in haar
greep houdt, en alle andere mensen ook. Doodsontken
ning, in al zijn gedaantes, is het hol waarin wij trillend
van angst bij elkaar gekropen zitten, doodsbang voor
onze eigen levens. Doodsbesef betekent uit dat hol ko
men en de wereld waarin we leven en de schepping waar
we deel van uitmaken, aanschouwen. Ik heb vaak ge
zegd dat alle mensen op de hele wereld en door de hele
geschiedenis heen slechts kinderen zijn in de ogen van
iemand die het heeft klaargespeeld om een stap te zet
ten, al is het er maar n, en dit is deze stap. Je uit dat
hol wagen, je vrij verklaren van kinderachtige geloofs
overtuigingen, je naar de dood toekeren, de onverslaan
bare aartsdemonen: de zinloosheid en onbelangrijkheid

514

515

van alles, in de ogen kijken, dt is waar de tocht begint,

Alles is, hoe je her ook speelt, uiteindelijk maar een

en nergens anders. Alles waar we ons in plaats daarvan

stom spelletje.

mee bezighouden betekent onwetend blijven, onze tijd

verknoeien en onszelf steeds dieper ingraven.
Wat zou ik hebben gedaan als ik in die groep had

Laat me door -laat me onmiddellijk door!

Mijn bloed brandt in mijn aderen!

gezeten die naar mij en Lisa had zitten luisteren? On

Voorwaarts, 0 ziel! Licht onmiddellijk het anker!

mogelijk te zeggen natuurlijk, maar in het beste geval

Gooi de trossen los -vaar uit!-hijs alle zeilen hoog!

zou

ik naar huis zijn gegaan en een grens hebben getrok

ken. Het eerste wat ik waarschijnlijk zou hebben gedaan

Hebben we niet lang genoeg hier als bomen in de grond

gestaan?

was alle spirituele rommel die ik in de loop der jaren

Hebben we niet lang genoeg hier rondgekropen,

bij elkaar had vergaard - al die boeken en tijdschriften,

etend en drinkend alsof we alleen maar beesten waren?

kledingstukken en sierraden, al die beeldjes, snuisterij

Hebben we onszelfniet lang genoeg verdoofd en verduisterd

tjes, totems en fetisjen - op een grote hoop vegen, er

met boeken?

benzine over gooien en roekijken hoe de heleboel in

vlammen opging, ondertussen in mijn blootje tegen de

Zeil weg! Zet alleen koers voor de diepste wateren!

maan blafEend en strijdlustige, dure eden zwerend met

Roekeloos, 0 ziel, gaan wij op ontdekkingstocht, ik met jou en

de sterren en de maan als getuigen. Een megalomaan,

jij met mij; want we moeten gaan waar geen zeeman zich nog

dom gebaar? Ja, absoluut. Maar zo moet het als je een

heeft gewaagd, en het schip, onszelfen alles riskerend.

grens wilt trekken. Je moet een krachtig signaal afgeven,

ook al is het alleen maar tegenover jezelf. Niemand gaat
nuchter en weloverwogen een dergelijk avontuur aan.
Of misschien zou ik precies het tegenovergestelde

0, mijn dappere ziel!

0, vaar verder, steeds verder!
0, vermetele vreugd, maar toch veilig!

doen. Misschien zou ik zeggen dat mijn leven en hoe

Zijn het niet alle Gods zeen?

ik omga met spiritualiteit mij uitstekend bevallen. Ik

0, vaar verder, verder, steeds verder!

wil gelukkig zijn en een leuk leven leiden. Dank je voor

je krankjorume doodstirade, Jed, maar ik wil een vorm

Walt Whitman

van spiritualiteit waar mijn leven beter van wordt, niet

al dat extreme gedoe met doodsbesef en oorlog en zo.
Ik ben heel tevreden met de boeken die ik lees en met
mijn meditatieoefeningen, en ik zie niet in waarom je
een heel huis in de fik zou steken als het alleen maar een
nieuw verfje nodig heeft.
516

517

Epiloog
Hoe werd het toch zo gauw zo laat?
Zo is het avond, zo is het weer de dageraad.
Het is al december nog voordat juni kon verbleken.
Mijn god, hoe snel de tijd weer is verstreken.
Hoe werd het toch zo gauw

zo

laat?

Dr. Seuss

otaal ontspannen en in een doodvriendelijke ge

moedstoestand zit ik in een magische stoel en zweef

moeiteloos door de maanbeschenen nacht, enkele centi

meters boven de oppervlakte van een stille planeet. Het

Kyrie van Beethavens Missa Solemnis vult de ruimte met

warme gouden klanken terwijl het landschap van Vir
ginia voorbij glijdt. Het is een kille nacht, maar in mijn
magische stoel heb ik het lekker warm. Het uitzicht en
de klanken scheppen en bepalen mijn bewustzijn. Er
bestaat geen verleden, geen toekomst. Heuvels, akkers
en bomen maken plaats voor een kleine stad; een dorp
waar Mensen wonen op een planeet die Aarde heet. Het
stadje slaapt; we glijden er doorheen en er weer uit, op
nieuw het voorbij rollende landschap in.
Een auto doemt op, zijn koplampen komen dich
terbij zoals de koplampen die in Bretts laatste secon
den op haar afkwamen. Als deze lichten over de mid519

denstreep heen gaan ben ik er klaar voor en ik hoop

je nog moet zetten: de reiniging van het prisma van het

dat Brett dat indertijd ook is geweest. Ik hoop dat ze

zelf door het

nog een paar momenten heeft gehad zoals deze: tijd

om terug te kijken op een leven dat ze goed heeft ge

te verwijderen.

De naderende auto blijft op zijn eigen weghelft, raast

voorbij en is weg.

leefd, een rol die is vervuld, een goed gespeeld spel. Ik

Ik heb een leven en dat heb ik geleefd. Ik heb mijn

hoop dat ze nog die anderhalve seconde heeft gehad

best gedaan. Ik heb mijn rol gespeeld. Ik heb mijn tekst

die het gekost zal hebben om afscheid te nemen en

opgezegd, viel in waar dat nodig was en heb gedaan wat

dank je wel te zeggen. Vooral dank je wel. Dank je wel

ik moest doen. Ik werd als kind geboren, werd een vol

dat ik hier mocht zijn.

wassene en ben daarna verder gegaan, zo ver als maar

Dank je voor de tijd van mijn leven.

kon, helemaal tot aan een vreemd en leeg oord dat

'Klaar' heet. Ik heb boeken geschreven waarin de din
gen staan die ik toen had willen weten. Dat is hoe ik de
boeken nu zie, alsof het n lang gesprek is geweest met

Het menselijke dier wordt aangestuurd en bezield door

mijn nog niet ontwaakte ik, met de persoon die weg

twee emoties: angst, en een mengsel van dankbaarheid,

wilde gaan, dat ook heeft gedaan en er niet meer is. Dit

liefde en ontzag dat nog het beste kan worden omschre

is wat dit boek en de eerste twee boeken werkelijk zijn.

ven met agap. Als angst verdwijnt, komt agap ervoor

Wat voor waarde hebben dat soort boeken? De waarde

in de plaats. Juister gezegd: het pure witte licht van be

die ze voor de lezer hebben, neem ik aan. Als iemand

wustzijn valt op het prisma van het zelf en breekt er

vroeger, toen alles begon, naar me toe was gekomen en

doorheen om het universum te worden zoals wij het er

me deze boeken had gegeven, dan zou ik er, letterlijk en

varen. Als onwetendheid het prisma van het zelf vuil en

zonder aarzelen, een arm of een been voor over hebben

ondoordringbaar heeft gemaakt, als het verstopt is ge

gehad. Meen je dat nou? Hoefje er alleen maar een arm en

raakt door angst en aangetast is door het ego, dan wordt

een been voor? Zit er soms een addertje onder het gras? Met

het universum dat eruit straalt net zo. Zo simpel is het.

ontbrekende ledematen had ik kunnen leven, maar het

Naarmate het prisma schoner wordt, verandert ook het

leven als leugen voortzetten had ik niet meer gekund.

hele universum. Het wordt helderder en speelser, het

Het lijkt lichtjaren geleden dat ik aan het einde

krijgt meer schittering, meer magie. Omdat wij de lens

van een steiger stond en mijn belachelijk waardevolle

zijn waar het doorheen wordt geprojecteerd, nemen we

horloge weggooide, net zoals Melissa vanavond bijna

deel aan zijn vorming en beweging, zijn we medeschep

deed met de bij elkaar geperste overblijfselen van haar

pers van ons eigen universum.

moeder. Ik had iets veel beters met dat horloge kunnen

Dit is Menselijke Volwassenheid. Spirituele verlich

doen, maar het ding was te beladen en dus gooide ik het

ting is precies hetzelfde, afgezien van de laatste stap die

weg vanaf het uiteinde van een steiger. Een groot, stom

520

521

gebaar, ja, maar het was het moment om grote, stomme

gebaren te maken. En nu ben ik blij dat ik al die keren
slim genoeg ben geweest om zo stom te zijn. Als je wer
kelijk de daad bij het woord voegt, als je werkelijk daar
aan het eind van die steiger staat en bereid bent om een
familieschat voor altijd weg te gooien, dan weet je dat je
stom bent en dat er maar n manier is om het toch niet
zo stom en zo'n afschuwelijk verraad te laten zijn, en dat
is door B te zeggen. Als je de hele weg aflegt, als je echt
doet wat je van plan bent, dan zijn verraad aan je familie
en dat beetje metaal een geringe prijs. Als je dit nalaat,
dan is het niet meer dan een loos, idioot en onvergeef
lijk gebaar. Want inderdaad, terwijl je het doet, terwijl
je dat horloge dat ze je in goed vertrouwen en plechtig
hebben overhandigd, in je hand neemt en het in het
zwarte water gooit, is alleen de belachelijke kant van de
zaak zichtbaar. Je kunt alleen maar zien hoe stom het
eigenlijk is, maar je moet voet bij stuk houden en het
doen, want dat horloge is te zwaar voor al het andere,
en je weet verdomde goed dat als jij het niet in de diepte
gooit, het gegarandeerd jou de diepte in zal sleuren.
Mijn magische stoel, de planeet bij nacht, de muziek
en deze handen zijn niet van mij; ik zal ze niet kunnen
behouden, maar ik heb ze nu. Nu, op dit ogenblik, is
het er allemaal, behoort het me toe, maar alleen voor
een moment. En wat leert ons het moment? Dat je het
niet kunt vastgrijpen. Er is geen nu, er is alleen een snij
punt waar het verleden en de toekomst samenkomen en
die allebei de curieuze, charmante eigenschap hebben
dat ze niet bestaan.
Ik herinner me mijn eerste vriendinnetje in dit leven.
Het
522

was

- geloof het of niet - een olifantje. We waren

allebei nog klein. Ik wist hoe ze heette en zij wist hoe ik

heette. Ik zou het kunnen uitleggen maar ik denk dat ik
het toch maar niet doe. Ze leeft nog steeds en ik weet
waar ze is. Misschien ga ik haar wel opzoeken. Of niet.
Ik herinner me - en nogmaals, geloof het of niet
- dat ik een keer bij het vallen van de avond in een
dure sportauto op route 666 racete en met grote snel
heid over een heuveltje reed en god en alle heiligen
heb aangeroepen om te voorkomen dat ik me te pletter
reed op een uitgemergelde witte langhoorn stier die
heel ontspannen midden op de weg stond. De voor
kant van de auto was in de prak gereden en de hele
verdere nacht heb ik vastgezeten op- nogmaals, geloof
het of niet - een Indiaanse begraafplaats. Op route
666. Toen ik het merkwaardige dier probeerde terug

te vinden was het weg, ook al kon het nergens heen. Ik

was nog jong en het was een zeldzaam donkere, koude
en lange nacht.
Of misschien heb ik het maar gedroomd.
Het horloge, mijn vriendinnetje het olifantje, die
lange nacht op route 666- misschien is dit wel mijn le
ven dat aan mij voorbij trekt. Ik vraag me af wat me bij
de volgende naderende koplampen te wachten staat.
Of misschien wordt alleen maar deze avond aan dat
lijstje toegevoegd. Afscheid genomen van iemand die
wveel op mij leek. Mijn eerste en laatste gedenkrede ge
houden. De obsederende, buitenaardse schoonheid van
deze rit. En bovendien valt nu ook het doek voor een
groot gedeelte van mijn leven. Het lesgeven, lezingen
houden en schrijven zijn nu voorbij.
En opeens weet ik het.
Klik!
523

Ik ben klaar. Mijn werk is klaar. Mijn tijd als schrij

ver en leraar is voorbij. Het begon twintig jaar geleden
toen een pijl me met zijn diamanten punt midden tus
sen mijn ogen trof. Daar kwam iets uit voort, en daar
kwam weer iets anders uit voort enzovoorts, en nu is
het voorbij. Mijn leven is voltooid, ik heb mijn doel
bereikt, ik heb het mijne gedaan. Sorry als ik niet eerder
heb vermeld dat verlichting doelloos is, dat was ik wel
van plan geweest. Verlichting is doelloos. In het onein
dige, eeuwige niets van 'geen-zelf' zijn geen doelen. De
context die mijn leven had gekregen door schrijven en
lesgeven is weg. Het enige wat me nog rest is me terug
trekken in mijn nieuwe huis en wat spelen met mijn
nieuwe vriendin, Maya.
Een jongen en zijn hond.
De Missa Solemnis boort zich als een pijl door mijn
hart. De volle maan staat hoog aan de hemel en doet

Hetfeestspel is nu beindigd.
Deze acteurs hier waren, zoals ikjullie al zei,
allemaal geesten, en zijn opgegaan in lucht, in ijle lucht;
en net zoals het ongefundeerde maaksel van dit spel
zullen de wolkenhoge torens, de fantastische paleizen,
de indrukwekkende tempels, heel die grote globe zelf,
ja, alles wat daar ook maar deel aan heeft, verdwijnen,
zonder dat daar, net zoals bij dit broze spektakel
ook maar een spoortje van achter blijft.
Wij zijn van dezelfde stofwaaruit ook dromen zijn gemaakt
en om nietige leventje wordt omgeven door een slaap.
William Shakespeare

het glinsterende landschap baden in een surrealistische

gloed. Ik laat alle gedachten en herinneringen los en geef
me over aan het moment. Ik zink weg in een schoonheid
die groot genoeg is om een oorlog te beindigen. Langer
leven dan dit moment komt me over als heiligschennis.
Ik kijk opzij naar Lisa en vraag me af of ze weet waar we
zijn. Tranen stromen langs haar glimlachende gezicht
terwijl ze ons door de eeuwig korre nacht loodst.
Ze weet waar we zijn.

524

525

Deel 1

Bibliografie

van

de trilogie

Adler, Dr. I Mortimer. ]. How to Read a Book New York:

Sirnon and Schuster Inc., 1940.
Bucke, Dr. Richard M. Cosmie Consciousness New York:
University Books Inc., 1966.
Carrire, Jean-Claude The Mahabharata Translated by
Peter Brook. New York: Harper & Row, 1989.
Kesey, Ken. One Flew Over the Cuckoo's Nest New York:
Viking Press, 1973
Orwell, George. Nineteen Eighty-Four New York: Plu
me, 2003
Thoreau, H.O. Walden New York: Viking Press, 1947.
Voltaire. Candide, or Optimism, New York: Boni And
Liveright lnc. 1918.
Whitman, Walt. Leaves of Grass New York: Doubleday
Doran & Co 1940.

De

oorspronkelijke Ameri

kaanse uitgave van Spirituele

Verlichting? Vergeet het maar!
die in 2002 verscheen, geldt
inmiddels als een klassieker.
Wie de auteur is weet nie
mand, maar achter zijn pseu
doniem gaat een briljant ver
teller en een van de scherpste
en geestigste schrijvers op het
gebied van de zin en onzin
van verlichting en spirituali
teit schuil.
Spirituele Verlichting? Vergeet het maar! is het verhaal van
de ik-figuur, Jed McKenna, die in zijn gigantische huis
op het platteland ergens in Iowa allerlei mensen over de
vloer krijgt die op zoek zijn naar verlichting. McKenna
weet heel goed wat dat is, hij is het namelijk zelf, en
daar windt hij geen doekjes om. Hij is dr waar zijn
bezoekers allemaal van dromen. Hij leeft als een vlinder
onder de rupsen, als een volwassene in een wereld met
alleen maar kinderen.

526

Maar is verlichting ook wat zoekers wrkelljk willen? Ze

denken te weten wat het is, maar wat is er waar van hun
ideen en hun vastgeroeste overtuigingen waar ze zo aan

Deel 2 van de trilogie

gehecht zijn? En is er een manier om de waarheid, wat

die ook mag zijn en ongeacht de gevolgen, te vinden?
Dit is waar het in Jeds dialogen met zijn leerlingen - die
worden afgewisseld met gedichten en uitspraken van
hemzelf, Walt Whitman, Rumi en vele anderen - om
draait. De waarheid ten koste van alles!
De kracht van dit boek ligt in de levendige en toegan
kelijke manier waarop McKenna verslag doet van wat
hij gedurende een mooie voorjaarsweek in april zoal
meemaakt, gekoppeld aan een lucide en vlijmscherpe
demystificatie van het hele begrip verlichting.
Spirituele Verlichting? Vergeet het maar! is provocerend,
humoristisch, absoluut eerlijk, verhelderend en bevrij
dend. Heb je genoeg aan mediteren, retreats, spirituele
bijeenkomsten en workshops, wierookstokjes branden
en vastenkuren? Vergeet dit boek. Ben je ondanks dit
alles nog niet waar je cht wilt zijn? Dan is Spirituele
Verlichting? Vergeet het maar! iets voor jou.
'Leerlingen willen dat ik hun een vis geef, maar ik geefhun
een worm. Vtmzo'n worm zullen ze niet uit hun dak gaan,
maar dat is de enige manier waarop het werkt. Op deze
weg is elke stap een gevecht. Niemand gaat met je mee en
niemand kan de weg voor jou afleggen. Het kan ook niet
anders.'

J ed McKenna is de auteur
van

Spirituele

verlichting?

Vergeet het maar! waarvan

de oorspronkelijke Ameri
kaanse uitgave in 2002 ver
scheen. Inmiddels geldt dit
boek als een klassieker en de
auteur als een briljant vertel
ler en een van de scherpste
en geestigste schrijvers op
het gebied van verlichting.
Spiritueel Incorrecte Verlich
ting is het vervolg op Spirituele verlichting? Vergeet het
maar! Speelde het eerste deel zich af in McKenns huis
in lowa, in dit deel vindt de actie plaats in Los Angeles,
op Long Island en in New York. Ook hier ontmoet de
auteur allerlei mensen die willen weten hoe ze 'het' kun
nen bereiken. De discussies gaan voortdurend een on
verwachte kant op, want McKenna heeft geen gemak
kelijke antwoorden paraat. Hij vertelt wat verlichting
wel is en wat niet, hoe het te bereiken, en waarom je
misschien maar beter kunt kiezen voor 'menselijke vol-

wassenheid'.Voor hen die echt verlichting willen heeft

McKenna maar n boodschap: denk zlf na en zoek uit
wat waar is. Hoe dit werkt laat hij ons zien aan de hand
van dagboekfragmenten van ex new age journaliste Julie
en fragmenten uit de beroemde roman Moby Dick van
Herman Melville. Daarin is de hoofdfiguur, Kapitein
Achab, geen op wraak beluste idioot - zoals iedereen
altijd denkt - maar iemand die in zijn zoektocht naar
verlichting tot het alleruiterste gaat.

kunt u ook zien op onze website:

www.samsara

b ooks .com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor

Naast Melville komen in dit boek ook Walt W hitman,

Henri Thoreau, Mark Twain en U.G.Krishnamurti uit
gebreid aan het woord.
McKenna's boeken zijn geschreven voor mensen die ge
noeg hebben van de hele spirituele mallemolen en er
klaar voor zijn om de realiteit van het proces van het
wakker worden te ondergaan. Dit compromisloze boek
kan daarbij helpen. Het kan schokken, wakker schud
den, ontroeren, confronteren en misschien zelfs wel
'verlichten' , maar koud laten zal het niemand.
'Denk zlfna en zoek uit wat waar is... Echt, ik meen het,
wat valt er nog meer te zeggen? Als je het wik krijg je het
ook. Als je het niet wilt, ook goed. Dat is de enige bood
schap die ik heb, het enige waar ik een punt van maak.

Onze titels, met een tekstfragment,

'

bereiding, de agenda met informatie over lezingen

van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
1016 AZ Amsterdam
Telefoon: 020- 5550366
Fax: 020- 5550388

E-mail: info@samsarabooks.com