Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Orygina: www.racjonalista.pl/kk.php/s,3681
Poniszy rozdzia z ksiki A Devil's Chaplain to list do dziesicioletniej wwczas
crki Richarda Dawkinsa, ktr wbrew woli ojca posano na nauk do katolickich
zakonnic. Tekst zosta przeoony specjalnie dla serwisu "Racjonalisty" za
uprzejmym zezwoleniem Autora.
*
Kochana Juliet,
Teraz, kiedy masz ju dziesi lat, chciaem napisa do ciebie o czym, co jest
dla mnie bardzo wane. Czy zastanawiaa si kiedy, skd wiemy to, co wiemy?
Skd wiemy na przykad, e gwiazdy, ktre wygldaj jak mae punkciki na niebie,
s w rzeczywistoci olbrzymimi kulami ognia, takimi jak Soce, i s bardzo
daleko? I skd wiemy, e Ziemia jest mniejsz kul obracajc si wok jednej z
tych gwiazd, Soca wanie?
Odpowied na te pytania brzmi - dowody. Czasami dowd oznacza, e
faktycznie widzimy (syszymy, wyczuwamy dotykiem lub wchem...), i co jest
prawd. Astronauci polecieli wystarczajco daleko i na wasne oczy zobaczyli, e
Ziemia jest okrga. Czasami musimy pomc oczom. "Gwiazda wieczorna" wyglda
jak jasna iskierka na niebie, ale przez teleskop moesz zobaczy, e jest to pikna
kula - planeta, ktr nazywamy Wenus. To, czego dowiadujesz si przez
bezporednie patrzenie (lub syszenie, czucie...), nazywa si obserwacj.
Czsto dowodem nie jest wycznie obserwacja, ale obserwacja zawsze ley u
podstaw dowodu. Jeli zostao popenione morderstwo, czsto nikt (poza morderc
i zamordowanym!) tego nie widzia. Detektywi potrafi jednak zebra wiele
obserwacji, ktre wskazuj na konkretnego podejrzanego. Jeli odciski palcw
danej osoby s identyczne z odciskami na sztylecie, to jest to dowodem, e go
dotyka. Nie dowodzi to, e jest morderc, ale moe pomc w poczeniu z
wieloma innymi dowodami. Czasami detektyw moe rozmyla o caym mnstwie
obserwacji i nagle zda sobie spraw z tego, e wszystkie ukadaj si w cao i
uzna, e to ten wanie podejrzany popeni morderstwo.
Naukowcy - specjalici od odkrywania tego, co jest prawdziwe o wiecie i
wszechwiecie - czsto pracuj podobnie jak detektywi. Najpierw formuuj jaki
domys (nazwany hipotez) o tym, co moe by prawd. Potem mwi sobie: jeli
to rzeczywicie byaby prawda, powinnimy zaobserwowa to i to. To nazywa si
przewidywaniem. Na przykad, jeli Ziemia jest rzeczywicie okrga, moemy
przewidzie, e podrnik idcy wci w tym samym kierunku powinien w kocu
znale si w miejscu, z ktrego wyszed. Kiedy doktor mwi, e masz odr, nie
jest tak, e spoglda na ciebie i widzi odr. Pierwsze spojrzenie nasuwa mu
hipotez, e moesz mie odr. Potem mwi sobie: jeli to dziecko naprawd ma
odr powinienem zobaczy... Potem przebiega przez list prognoz i sprawdza je na
wasne oczy (czy masz krosty?), dotykiem (czy masz gorce czoo?) i suchem (czy
w piersiach gra ci w "odrowy" sposb?). Dopiero wtedy podejmuje decyzj i mwi:
"To dziecko ma odr". Czasami lekarze potrzebuj innych testw, takich jak
badanie krwi czy rentgen, eby pomc w obserwacji swoim oczom, rkom i uszom.
Sposb, w jaki naukowcy uywaj dowodw, eby dowiedzie si o dziaaniu
wiata, jest znacznie bardziej chytry i bardziej skomplikowany, ni mog to
opowiedzie w krtkim licie. Teraz jednak chc odej od dowodw, ktre s
dobrymi powodami, by w co wierzy, i ostrzec ci przed trzema zymi powodami
wierzenia. Nazywaj si one: "tradycja", "autorytet" i "objawienie".
Najpierw tradycja. Kilka miesicy temu wziem udzia w telewizyjnej dyskusji z
jest najwaniejsz osob i ludzie wierz, e musi mie racj tylko dlatego, e jest
papieem. W jednym odamie islamu wanymi ludmi s starzy mczyni z
brodami, ktrych nazywa si ajatollahami. Wielu modych muzumanw jest
gotowych popeni morderstwo, tylko dlatego, e jaki ajatollah w dalekim kraju
powiedzia im, eby to zrobili [_1_].
Kiedy powiedziaem, e dopiero w 1950 roku katolikom wreszcie oznajmiono, e
musz wierzy, i ciao Marii poszybowao do Nieba, miaem na myli, e to wtedy
papie powiedzia ludziom, i musz w to wierzy. To byo wszystko. Papie
powiedzia, e to prawda, a wic to musi by prawda! Prawdopodobnie pewne
rzeczy, ktre papie powiedzia w swoim yciu, byy prawdziwe, a inne nie byy
prawdziwe. Nie ma adnego powodu, by wierzya we wszystko co papie
powiedzia tylko dlatego, e on to powiedzia, tak samo, jak nie ma powodu, by
wierzy we wszystko, co mwi mnstwo innych ludzi. Obecny papie rozkaza
swoim wiernym, by nie ograniczali liczby urodze. Gdyby ludzie niewolniczo
podporzdkowali si jego autorytetowi, wynikiem byby straszliwy gd, choroby i
wojny, spowodowane przeludnieniem.
Oczywicie take w nauce czasami nie widzielimy sami dowodw i musimy
przyj to na sowo kogo innego. Nie widziaem na wasne oczy dowodu, e
wiato podruje z prdkoci prawie 300 tysicy kilometrw na sekund. Zamiast
tego wierz ksikom, ktre podaj mi prdko wiata. Robi to wraenie
"autorytetu". Ale w rzeczywistoci jest czym znacznie lepszym ni autorytet,
poniewa ludzie, ktrzy napisali te ksiki, widzieli dowody i kady moe starannie
przyjrze si dowodom, kiedy tylko chce. To bardzo pocieszajce. Ale nawet ksia
nie twierdz, e istnieje jakikolwiek dowd na ich opowie o ciele Marii
wdrujcym do Nieba.
Trzeci rodzaj zego powodu wierzenia w cokolwiek nazywa si "objawieniem".
Gdyby zapytaa papiea w 1950 roku, skd wiedzia, e ciao Marii zniko w Niebie,
przypuszczalnie odpowiedziaby, e zostao mu to "objawione". Zamkn si w
pokoju i modli si o wskazwki. Myla i myla, cakiem sam, i wewntrznie
stawa si coraz bardziej przekonany. Kiedy religijni ludzie maj wewntrzne
odczucie, e co musi by prawd, mimo e nie ma adnych dowodw na to, e
jest to prawda, nazywaj to odczucie "objawieniem". Nie tylko papiee twierdz, e
maj objawienia. Robi to take wielu innych religijnych ludzi. Jest to jeden z
gwnych powodw ich wiary w rzeczy, w ktre wierz. Ale czy to jest dobry
powd?
Wyobra sobie, e ci mwi, e twj pies nie yje. Ogromnie by si zmartwia i
pewnie spytaaby: "Ale czy jeste pewien? Skd wiesz? Jak to si stao?". I
wyobra sobie, e ci odpowiadam: "Waciwie to nie wiem, e Pepe nie yje. Nie
mam adnych dowodw. Mam tylko to dziwne gbokie odczucie, e nie yje".
Byaby bardzo za na mnie za to, e ci strasz, poniewa wiesz, e samo
wewntrzne "odczucie" nie jest dobrym powodem do wiary, e twj chart nie yje.
Potrzebny ci dowd. Wszyscy, od czasu do czasu, mamy wewntrzne odczucia i
czasami okazuj si one prawd, a czasami nie. W kadym razie rni ludzie maj
sprzeczne odczucia, jak wic zdecydowa czyje jest prawdziwe? Jedynym
sposobem uzyskania pewnoci, e pies nie yje, jest zobaczenie jego zwok albo
stwierdzenie, e jego serce ju nie bije, albo informacja od kogo, kto widzia lub
sysza rzeczywiste dowody mierci psa.
Mwi si czasami, e musi si wierzy w swoje wewntrzne odczucia, bo inaczej
nigdy nie mona by pewnym takich przekona jak na przykad: "Moja ona mnie
kocha". Ale to jest zy argument. Moe by wiele dowodw, e kto ci kocha.
Kiedy jeste z kim, kto ci kocha, przez cay dzie widzisz i syszysz mae okruchy
dowodw, ktre si sumuj. To nie jest tylko wewntrzne odczucie podobne do
tego, co ksia nazywaj objawieniem. Istniej zewntrzne wiadectwa na
tych przekona nie jest poparte dowodami. A jednak wierz w nie miliony ludzi.
By moe jest tak dlatego, e powiedziano im, by w to wierzyli, kiedy byli tak mali,
e wierzyli we wszystko.
Miliony innych ludzi wierzy w inne rzeczy, poniewa kiedy byli dziemi,
powiedziano im co innego. Dzieciom muzumaskim mwi si inne rzeczy ni
dzieciom chrzecijaskim, a jedni i drudzy dorastaj wicie przekonani, e maj
racj, a myl si ci drudzy. Take wrd chrzecijan rzymscy katolicy wierz w co
innego ni ludzie wyznajcy wiar anglikask, episkopalici, kwakrzy, mormoni
czy Holy Rollers i wszyscy s wicie przekonani, e maj racj, a myl si ci inni.
Wierz w rne rzeczy z dokadnie tego samego powodu, dla ktrego ty mwisz po
angielsku a Ann-Kathrin mwi po niemiecku. Oba jzyki s w swoich krajach
waciwymi jzykami. Ale nie moe by prawd, e rne religie s prawdziwe w
swoich krajach, poniewa rne religie o sprzecznych ze sob rzeczach twierdz,
e s prawdziwe. Maria nie moe by ywa w katolickiej Republice Irlandzkiej, ale
martwa w protestanckiej Irlandii Pnocnej.
Co z tym moemy zrobi? Nie jest ci atwo zrobi cokolwiek, bo masz dopiero
dziesi lat. Moesz jednak prbowa co zrobi. Nastpnym razem, kiedy kto
mwi ci co, co brzmi jak wana rzecz, pomyl: "Czy to naley do rzeczy, w ktre
ludzie wierz, bo s na to dowody? Czy te jest to rodzaj rzeczy, w ktre ludzie
wierz tylko z powodu tradycji, autorytetu lub objawienia?". I nastpnym razem,
kiedy kto ci mwi, e masz w co uwierzy, dlaczego go nie spyta: "A jakie
istniej na to dowody?". A jeli nie potrafi ci da dobrej odpowiedzi, mam nadziej,
e bardzo starannie to przemylisz, zanim uwierzysz choby w jedno sowo.
Twj kochajcy
Ojciec
Przypisy:
[_1_] W czasie pisania tego listu wiadomoci donosiy o fatwie wydanej na
Salmana Rushdiego.