1

jij

iiUIl

1
L

_______________

Uitzoomen

Van Paul Smit verscheen eveneens bij uitgeverij Samsara:

Uitzoomen

Praten over bewustzijn (samen met Patriek Kicken)

Non-dualiteit voor managers
Verlichting voor luie mensen
Alles over niets (samen met Han van den Boogaard)

Paul Smit

Verlichting in de liefde

Parriek Kicken, Hans Tibben,

Gerrit Hulsbosch, Anamika Borst, Arold Langeveld,
Lisa Cairns, Guido Weijers, Henk Smit, Arjan Bakker
Annette Raaijmakers, Wouter Schopman,
Joanika Ring, Jaap Voerman, Linda de Roos,
Jan Koehoorn, Sarah Ketel

samsara

Inhoud

Inleiding

Patriek Kicken

15

HansTibben

37

Gerrit Hulsbosch

63

Anamika Borst

93

Arold Langeveld

115

Deze uitgave: Samsara Uitgeverij bv 2015

Lisa Cairns

143

Omslagontwerp: Aaniyah Ahmed

Guido Weijets

159

Henk Smit

181

2015 Paul Smit

Zetwerk: Erik Th: www.erikthedesign.com

ISBN: 978-94-91411-24-3/ Nur 728
Tweede druk

Arj an Bakker

203

Annette Raaijmakers

225

Wouter Schopman

245

Joanika Ring

265

Jaap Voerman

289

Herengracht 341, l 016 AZ Amsterdam

Linda de Roos

311

www. samsarabooks.com

Jan Koehoorn

343

www.paulsmir.nu

Sarah Ketel

369

www.nondualiteit.nu

Paul Smit

387

Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden

zonder schriftelijke roestemming van:
Samsara Uitgeverij bv

Inleiding

et lijkt alsof jij nu deze tekst aan het lezen bent en

het lijkt zelfs zo dat je er uit eigen vrije wil voor hebt

gekozen dit boek open re slaan. Maar is dar wel zo? In ieder

geval lijkt het wel zo. We ervaren het leven ingezoomd, het
is de realiteit zoals ons brein die ons voorschotelt. Het lijkt
daarbij alsof je een individu bent met een vrije wil en het
lijkt net alsof jij in her leven de touwtjes in handen hebt.
Deze ingezoomde zienswijze zorgt voor veel stress, gepieker
en verkramping. Immers, als je denkt dar jij her leven in goede
banen moet zien te leiden, ontstaat er angst voor war er
allemaal zou kunnen gaan gebeuren en omstaat er frustratie
over wat er in het verleden is gebeurd. Je denkt namelijk
dat dingen anders hadden kunnen zijn dan dat ze zijn.
Nondualiteit is een eeuwenoude zienswijze uit India die ons
doet uitzoomen en daarbij ons paradigma volledig op z'n
kop zet. Non-dualiteit, ook wel A-dvaita genoemd, betekent
geen-twee. Het verwijst naar het idee dat alles n is en dat
alles in het leven gaat zoals het gaat. We zijn allemaal golfjes
op n en dezelfde oceaan en aangezien alles water is, is
niets afgescheiden. Alles is n bewustzijn, n energie in
beweging en alles gaat vanzelf. De zon schijnt, het water
stroomt, de wind waait, de boom groeit en jij leest deze tekst.
7

UITZOOMEN

INLEIDING

andelt

Shakespeare zei ooit: "Her leven is een schouwtoneel en alle

dat de wijze waarop je denkt, voelt en

mensen zijn acteurs." We spelen allemaal onze rol en niets

veranderen. Ook voor je omgeving, je partner, collega's en

in her toneelstuk kan anders gaan dan dat het gaat. Alles

vrienden kan dit wennen zijn. Daar waar veel mensen

gaat

manifesteert zich spontaan waarbij her nooit anders kan

krampachtig en bloedserieus her leven proberen te

zijn dan dat het is. Als dit is ingezien, vervallen frustraties

controleren en proberen hun zelfbeeld in stand re houden,

over het verleden, schuldgevoelens, verwijten naar anderen

zie jij dat het allemaal een spel is, waarbij het gaat zoals het

en veel angsten over wat er allemaal zou kunnen gaan

gaat en dat die IK die we proberen op te poetsen, helemaal

gebeuren.

niet bestaat. Ook het verzet en de frustratie over het

verleden komt te vervallen. "In het verleden gebeurt niets

In de film The Matrix kan de hoofdpersoon kiezen tussen

meer", zei Eekhart Tolle al eens.

een blauwe en een rode pil. De blauwe pil is de ingezoomde

realiteit zoals we die dagelijks ervaren. Vanaf dat je ongeveer

Dit boek is geen rationele uiteenzetting van de nonduale

anderhalf jaar oud bent, ontstaat er in het brein zelfbewust

zienswijze, maar richt zich op het ontwakingsproces. Dit

zijn en vanaf dat moment begint het ego, de IK-maker, zich

ontwaken, of uitzoomen, is niet iets dat je kunt doen. Er

te ontwikkelen. Deze goocheltruc in het brein creert de

zit immers niet eens een IK in je die iets doet, je bent aan

illusie dat je een afgescheiden wezentje bent met een vrije

het gebeuren. Wel kan het wakker worden op een gegeven

wil waardoor 'ingezoomd leven' je realiteit is. En omdat

moment plaatsvinden, meestal wanneer we er na een lange

vrijwel iedereen om je heen ook ingezoomd door het leven

zoektocht achter komen dat blijvende bevrijding, rust en

gaat, lijkt het de normaalste zaak van de wereld.

geluk niet in de wereld te vinden zijn. Wat verandert er

wanneer er uitgezoomd naar het leven wordt gekeken?

De rode pil is de uitgezoomde realiteit waarbij doorzien

Hierover ben ik in gesprek gegaan met vrienden, vriendinnen

wordt wie je werkelijk bent en wordt ingezien dat afgeschei

en collega's. Over hun zoektocht, het ontwaken, de fasen

denbeid een illusie is. Nemen we de rode pil, dan ontstaat

waar ze doorheen gingen en de inzichten die ze opdeden,

het besef dat de wijze waarop we de wereld en onszelf

waarbij het leven als steeds lichter werd ervaren.

ervaren, niet is zoals deze werkelijk is. Dit is het moment

waarop een mens gaat ontwaken. Dit ontwaken is een

Met Patriek Kicken sprak ik over zijn zoektocht die begon

bijzonder proces waarbij allerlei overruigingen verdampen,

bij motivatietapes van 'je kunt het, je bent geweldig!' tot

waarbij al je handvatten afbrokkelen, je soms de grond

aan het doorzien van de Ik-illusie. Met Hans Tibben, de

onder je voeten voelt wegzakken en waarbij oude overrui

wandelende Advaita encyclopedie, ging het over het

gingen en oude pijn naar boven komen. Het nonduale

doorzien van gedachten, over identificatie en over marke

inzicht gaat meer en meer integreren en het gaar - spreek

tingplannen van goeroes.

woordelijk gezegd- van het hoofd naar het hart. Dit maakt

UITZOOMEN

INLEIDING

Met Gerrit Hulsbosch ging ik in gesprek over het uitzoomen

eigenlijk allemaal criminelen zijn. Joanika Ring spreekt in

en het doorzien dat je zowel de acteur in het toneelstuk

dit boek over de liefde die we zijn en over dat je iemand z'n

bent, als datgene wat het toneelstuk waarneemt. Met

IK-idee beter niet kunt afpakken als hij of zij nog niet is

Anamika Borst uit India had ik een dialoog over haar

uitgespeeld.

ontwaken, dat anders liep dan bij de meeste mensen. Zij

doorvoelde het eerst, waarna het vervolgens rationeel werd

Met m'n manager Jaap Voerman had ik een gesprek over de

begrepen.

ontspannen wijze waarop hij van het ene drama in z'n leven
in het andere terechtkomt en dat allemaal vrij makkelijk

Het gesprek met Arold Langeveld ging over opvoeding,

naast zich neerlegt. Linda de Roos studeerde af op nondu

verslaving en zijn werk als counselor van diverse BN'ers.

aliteit en zij vertelt openlijk over de diverse fasen waar ze

Lisa Cairns sprak openlijk over haar ontwakingsproces.

doorheen ging. Zoals vanuit een Advaita verliefdheid je

Over hoe ze jaren geleden het hele servies nog kapot gooide

vrienden, familieleden en collega's proberen te overtuigen

uit frustratie tot aan haar awakening in Bali.

dat ze niet bestaan.

Met Guido Weijers sprak ik over het doorzien van

Met Jan Koehoorn ontstond er onder het genot van een

meningen, beroemd worden, relaties, creativiteit en het ho

goede fles wijn een mooi gesprek over het geven van satsang

lografische universum.

en de leuke situaties waarin je dan zo nu en dan terecht

komt. Tot slot had ik met Sarah Ketel een gesprek over haar

Mijn vader is ervaringsdeskundige op het gebied van

verslaving en het ontwaken dat daaruit voortkwam.

tegenslag. Zo sprak ik met hem over de dood van zijn vrouw,

zijn hartstilstanden, zijn donornier, zijn bijna-doodervarin

Graag wil ik Lisa Cairns en Melissa Schwartz bedanken

gen en de overgave aan het leven die daardoor ontstond.

voor het organiseren en begeleiden van het maken van de

Met Arjan Bakker ging het over ondernemen zonder con

cover van her boek. Ik wil Aaniyah Ahmed bedanken voor

trolezucht en over hoe hij als CEO ontspannen bleef

de prachtige en originele vormgeving.

handelen terwijl zijn bedrijven als paddenstoelen uit de

grond schoren.

De volgende mensen wil ik harrelijk danken voor het redi

geren van de interviews: Robine Moolenaar, Anja Mellink,

Annette Raaijmakers zette mooi en helder uiteen hoe er

Ronald van Kalmthout, Eva Bol, Diane Schmitz, Annemieke

met emoties wordt omgegaan zodra de identificatie komt

Huurdeman, Hidde van Koningsveld en Dia Kakebeeke.

te vervallen. Met mijn uitgever Wouter Schopman had ik

Tot slot wil ik Parriek Kicken, Gerrit Hulsbosch, Guido

een smeug gesprek over zijn ontwaken, over hoe hij

Weijers, Lisa Cairns, Anamika Borst, Arjan Bakker, Linda

uitgeverij Samsara is begonnen en over dat Advaita leraren

de Roos, Hans Tibben, Arold Langeveld, Jaap Voerman,

10

11

UITZOOMEN

Joanika Ring, Jan Koehoorn, Wouter Schopman, Annette

Patriek Kicken

www.pauickkicken.nl

Raaijmakers, Sarah Kerel en Henk Smit bedanken voor de

HansTibben

www.dharmacoach.nl

leuke en openhartige gesprekken die ik met hen heb mogen

Gerrit Hulsbosch

voeren.

Anamika Borst
Arold Langeveld

Ik wens je veel leesplezier!

Pau]

Lisa Cairns
Guido Weijers
Henk Smit

www.anamikaborst.com
www.alheel.nl
www.lisacairns. com
www.guidoweijers.nl
www.henksmit.nu

Arjan Bakker
Annette Raaijmakers
Wouter Schopman
Joanika Ring

www.samsarabooks.com

www.joanika.nl

Jaap Voerman

www.novella.nl

Linda de Roos

www.lindaderoos.nl

Jan Koehoorn

www.jankoehoorn.nl

Sarah Ketel

www.instituurcore.nl

Paul Smit

12

www.nondualiteit.nl

www.paulsmit.n u

Patriek Kicken

arrick, mijn nonduale maatje! In de herfst van 2009

ontving ik van Patriek Kicken van Radio Veronica een

email met de uitnodiging om eens een keer langs te komen

in de studio om over nondualiteit te praten. Patriek had me
gevonden via de website

.waarheid.com en het leek

www

hem leuk om elkaar eens te ontmoeten, aangezien we er

allebei vanuit gaan dat alles bewustzijn is.
Wat Patriek niet wist, is dat ik de week daarvoor al bij
hem op de bank zat in de studio bij Veronica, maar dan in
de hoedanigheid van de man die een deel van het
management van Guido Weijers deed. Ik weet nog hoe ik
toen vol bewondering keek hoe snel en moeiteloos Patriek
radio maakr. Alle schuifjes en knopjes bedienen, aankon15

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

digingen doen en tussendoor interviews voeren, het gaat

HET INTERVIEW

allemaal in een flow. Patriek denkt niet na voordat hij iets

gaat zeggen, wat maakt dat het op de radio vers en spontaan

Patrick, hoe begon jouw zoektocht?

klinkt en dat geeft een fijne energie.

We spraken af om elkaar te ontmoeten bij Veronica en
omdat de studio op de bovenste verdieping vrij was, stelde
Patriek voor een gesprek over nondualiteit op te nemen.
Dat werd de eerste podcast over nondualiteit die we maakten.
Aangezien we behoorlijk open waren over onder andere
relaties, vroegen we ons toen nog af of we dit wel online
moesten zetten. Maar 'ach, wat maakt het uit', dachten we.
De week daarna ging ik weer bij hem langs voor een aanral

Het begon met van die motivatietapes van Antony Robbins,

dat is zo'n motivatiegoeroe uit Amerika. Die is twee meter lang
en staat dan op het podium te vertellen van Je kunt alles
bereiken wat je wilt: 'zet je in!: Je bent de beste!' Hij pompt
je ego helemaal op. Net zoals je in Nederland Emile Ratelband
had, van 'tsjakkaaa Dat zijn van die ego-coaches. Ik loop van
kinds afaan al rond met een negatiefzelfbeeld. War dat dan
vandaan komt, tja... daar heb ik me natuurlijk wel eens in
verdiept, maar dat doet er eigenlijk niet zo toe.

podcasts en inmiddels hebben we er samen al meer dan

tweehonderd opgenomen. Het is nu al zodat wanneer

We zijn sowieso niet in staat het verleden op een objectieve

Patriek en ik elkaar ontmoeten, we expres niet zoveel tegen

manier op te rakelen.

elkaar zeggen omdat we de boeiende dingen willen bewaren

voor in de podcasr. Hoewel de podcast doorgaans een
behoorlijke dosis slap geouwehoer bevat, is deze in de loop

En ofhet nu een negatiefofpositiefzelfbeeld is, het is in beide

gevallen wankel.

der jaren steeds populairder geworden en worden de

afleveringen nu door tienduizenden mensen beluisterd. En

Ieder beeld is een kaartenhuis.

dat zijn mensen van alle rangen en standen. Van vracht

wagenchauffeurs tot rechters en zelfs een burgemeester.
Patriek is puur en authentiek, hij windt nergens doekjes
om, is open en direct en flapt er gewoon alles uit wat in

Toch heeft dat negatieve zelfbeeld me gebracht waar ik nu ben,

bij de landelijke radio. Wnt hoe negatiever je zelfbeeld, des te
meer je om aandacht gaat schreeuwen.

hem zit. Dit maakt het heerlijk om naar hem te luisteren.

Met zijn talent als radiodj maakt hij het me altijd makkelijk,

Je vader zei: "Jij belandt nog eens in de goot" en dat zette je

hij legt als het ware de bal klaar en ik mag 'm er dan

aan om het, koste wat het kost, te gaan maken in radioland.

inschieten. We hebben er na vijf jaar padcasten nog altijd

Zo van 'ik zal wel eens even bewijzen dat ik het kan'.

heel veel lol in en het is nog steeds net zo pretentieloos als

in het begin. Ik ben met Patriek in gesprek gegaan over zijn
proces van onrwaken.
16

ja, als je tegen mij zegt dat ik iets niet kan, dan komen er
krachten los van at zulten we nog wel eens zien!' Maar ik
17

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

verwijt mijn vader niets. Het heeft me geholpen door met m'n
oma te praten over hoe m'n vader is opgegroeid. Kijk, m'n vader
projecteerde natuurlijk zijn eigen negatieve zelfbeeld op mij.
Maar hem treft ook geen blaam.

www. waarheid. com. Wij hadden elkaar natuurlijk al eens

gezien toen Guido (Weijers) bij mij in de studio was en een
afipraak was toen snel gemaakt. Ik moet zeggen, ik heb ook
veel aan onze gesprekken gehad.

Als je alles van iedereen in kaart brengt, kun je alles van

Ik weet nog dat ik, nadat we de eerste padcasts ooit hadden

iedereen begrijpen.

opgenomen, de naam Tony Parsons liet vallen. Dat ging je

luisteren in bad en daarna sms'te je 'dit is veel te radicaal!'

ja, dat is wel Lekker, h?

Hoeveel mensen lopen er wel niet rond met verwijten, haat
en afgunst? Heel veel.

Uiteindelijk levert dat alleen maar meer frustratie en gedoe

op. Als je uitgezoomd kijkt zie je de onschuld in van alles.
De mensen die je tegenkomt spelen hun peifecte rol in jouw
toneelstukje. Ik had indertijd ook een vriendin die mij alleen
maar leuk vond als ik met m'n Visa Card wapperde. Dus ik
moest die motivatiebandjes ook wel hebben, want iedere keer
als ik met haar had afgesproken drukte dat op die pijn van een
slecht zelfbeeld. Ik zocht de afwijzing gewoon op bij vrouwen.
Als een vrouw mij namelijk helemaal zag zitten, strookte dat
niet met het idee dat ik over mijzelfhad. juist die vrouwen die
een beetje slecht met mij omgingen, dat drukte op die pijn en
daar bleefik me tot aangetrokken voelen. Dan reed ik daar na
een nacht weer weg en dan luisterde ik die bandjes weeJ
Ik luisterde ook naar Deepak Chopra trouwens. Na die
motivatiebandjes kwam ik bij hem uit en natuurlijk ook bij
Eekhart Tolle. Dat waren de volgende stappen die ik nam.
De bandjes en cd's van Eekhart Tolle heb ik kapot
gedraaid. ledere avond keek ik een dvd van hem. En op een of
andere rare manier kwam ik daarna op jouw website terecht,
18

ja, dat kon ik echt nog niet aan toen, dat was nog een brug te
ver. W't ook geholpen heeft, is dat ik ben gaan zoeken op
marktplaats naar een boek vanjan van Delden, 'de stoelendanS:
Daar zaten twee dvd's bij en die heb ik inmiddels wel zo'n vijf
entwintig keer bekeken. Het intrigeerde me enorm. Ik begreep
er geen snars van, maar intutiefvoelde ik 'hier zit wel iets in:
Dan wilde ik het begrijpen en iedere keer als ik het weer zag,
begreep ik het een stukje beter. Het werd geleidelijk aan steeds
minder wazig.
Ik had dat met het boek van Ramesh Balsekar.

Dat je in het begin dacht: wat is dit voor gekkigheid?

Ja, maar toch met steeds zo'n onderbuikgevoel van 'dit zou
wel eens waar kunnen zijn'. Het werd geleidelijk aan
rationeel steeds helderder. Ben je, nadat het inzicht ging
integreren, meer tot rust gekomen?

De drang en dwang om te bestaan, om mijzelfte bewijzen, is

rustiger geworden. In de hoogtijdagen waar m'n ego op z'n
grootst was, zat ik tot vier uur 's nachts in bed filmpjes te
maken voor YouTube en die moesten dan de dag daarna direct
19

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

via Hyves weer naar dertigduizend volgers gestuurd worden.

Ik verkocht dat altijd naar de omgeving toe van Ja, maar dat
doe ik om mijn naamsbekendheid in stand te houden, zodat
ik bij de radio ook meer beluisterd word'. Natuurlijk zit daar
wel iets in: hoe meer mensen je naam kennen, des te meer er
Radio Veronica gaan opzoeken. Maar in de tussentijd was het
n grote egotrip, want ik kon laten zien van 'ik ben die gozer
met dat You Tube-kanaal met twintig miljoen viewS: Waardoor
je toch weer het idee gaat ophouden dat je iets speciaals bent.

Je bent behoorlijk bekend geweest in je hoogtijdagen, en

Het mooie vind ik dat het leven je voorschotelt wat je nodig

hebt. De vriendin die op je pijn drukte, maar ook het in
rook opgaan van je YouTube-kanaal.

Ja, en daar ben ik echt een paar dagen ziek van geweest. Het
is niet dat alsje het nonduale inzicht gezien hebt, dat er geen
pijnlijke dingen meer voorkomen. Ze komen juist sneller naar
boven. Wat meer rust geeft, is dat er geen mentale ruis naar
boven komt van jee, hoe kan ik me nu weer zo slecht voelen?:
'ik mag dit niet voelen: Nee, je bent er gewoon een paar dagen
ziek van datje You Tube-kanaal er niet meer is. Je probeert het
kanaal dan wel terug te krijgen, maar als dat niet lukt dan
berust je daar in. En ik ging meteen al positieve dingen ervan
in zien. Alles wat op dat You Tube-kanaal stond, had ik nog
en ik kon het nu weer opnieuw op de radio gaan gebruiken
zonder dat mensen dachten: dit is oud materiaal.
Zo is alles binnen deze droom duaal.

Echt ieder nadeel heeft z'n voordeel, onze grote vriend Johan
Cruijjfzei het al.

20

dit maakte echt dat je dacht dat de wereld niet zonder jou
kon.

Ja, dat was het piekpunt van mijn egosme. Dat ik wel eens
wakker werd en dan s ochtends dacht: stel nou, ik zou
doodgaan. Dan kan het toch niet waar zijn dat morgen en
overmorgen mensen nog gewoon naar hun werk gaan en dat
de autos doorrijden? Dan ligt toch het hele land plat? Dan zie
je met wat voor waanideeje rond kunt lopen en hoe belangrijk
je jezelfkunt maken. Ik neem dan altijd maar het voorbeeld
van Michael jackson. Dat was vijftien jaar geleden nog de
beroemdste man op aarde. Ok, we draaien nu soms nog z'n
muziek, maar wie heeft het nu nog over Michael]ackson? Ook
hij raakt in vergetelheid, zelfs Elvis raakt in vergetelheid!
Mensen in de oudheid hebben daar grote tempels ofpiramides
voor laten bouwen, opdat ze maar niet vergeten werden. En
wat koop je ervoor? Kijk, als je met gezond besefgaat denken
van 'wat heeft het toch allemaal voor zin om zo te proberen te
bestaan ofte blijven bestaan: dan zulje al snel gaan relativeren.
Je hebt veel onrust gevoeld en bent gaan zoeken. In eerste
instantie in de roem, bekendheid, het geld, de aandacht van
vrouwen. Je hebt een heel scala aan mogelijkheden
doorlopen.

Ik heb het geluk gehad om dat allemaal eens te proberen en je

leert daarvan. Alle pieken en dalen komen en gaan, dus houd
je er niet aan vast. Laat los.' Wat dat betreft hebben jij en ik
allebei het geluk gehad dat we al veel hebben kunnen
uitproberen in die wereld.

21

UITZOOMEN

Het ego heeft lekker buiten kunnen spelen. Toen je het niet

PATRICK KICKEN

ja!

kon vinden in de wereld kwam je bij Eekhart Tolle terecht

en daarna heb je heel veel mensen genterviewd over non
dualiteit.

Nles verschijnt en verdwijnt en alles wat je vastgrijpt met

als hoop dat het je geluk zal brengen, zul je ook ooit weer
los moeten laten. Dus het geluk in de wereld is altijd

Dat was voor mij natuurlijk ideaal, want ik kon mijn

zoektocht gewoon voortzetten met een camera erbij. Ik kreeg
dus de grootste mensen in deze scene allemaal te spreken. Byron
Katie, Eekhart Tolle, Wyne Liquorman, Isaac Shapiro, al die
interviews staan op nondualiteit. nu. Ik ben ook naar jan van
Delden geweest in Frankrijk. Maar wat me eigenlijk het
meeste deed, was het bezoeken van een bijeenkomst van jejf
Poster. Ik zat daar in de zaal en ik zat me aan van alles te
storen. Het was koud, het tochtte, ik verstond hem niet goed,
de microfoon stond te zacht, de vrouw voor me stonk naar
parfum. Op een gegeven moment zakte dat allemaal weg en
ik zat daar gewoon gelukkig te zijn zonder aanwijsbare reden.
Dat herkende ik, dat was waar ik de hele tijd naar op zoek
was. Ik had het overal in gezocht, bekendheid, vrouwen een
dikke BMW en nu zat ik daar op een stoeltje gewoon gelukkig
te zijn!

tijdelijk. Wat deed het met je om te ontdekken dat er geen

IK is?

Dat was een bevrijding. Echt een bevrijding! Wnt die IK,
daar was ik al vijfondertig jaar in aan het investeren en ik zag
wat voor luchtkasteel ofwat voor kaartenhuis dat is. Nu wil
ik niet zeggen, dat er geen IK meer is. Ik zie nog steeds dat
Patriek Kicken een soort merknaam is die je hoog kunt houden,
maar de identificatie daarmee is voor een groot deel weg.
Het is milder geworden, h?

Meestal zeggen ze dat alleen anderen daar over kunnen

oordelen. Ik weet niet hoe jij dat ziet?
Ik zie wel dat je vijf jaar geleden veel meer van dingen
wakker kon liggen en meer piekerde en jezelf regelmatig

Het is dan her stilvallen van de mind h?

aan het verdedigen was. Die slingerbeweging is minder

geworden bij je.

ja, fantastisch! Dan kom je erachter dat geluk niet in objecten

in de wereld zit. Geluk verhuist mee met wat je doet. Geluk is
iets dat je zelfmeebrengt en al het geluk dat je dan nog uit de
wereld haalt, dat zijn gewoon extraatjes. Maar het is niet dat
basisgeluk.
Zou je dat basisgeluk willen omschrijven als de herkenning

Ik schiet er nog wel eens in en dan vooral als het om m'n werk
gaat. Het is eigenlijk best een raar vak, want je zit als dj
gewoon in een stukje metaal te praten en zoveel mensen
luisteren naar je ofhebben een mening over je en die mensen
zie je helemaal niet. Het is een beetje een schizofrene wereld
waar ik in zit. Dus ik schiet af en toe nog in een soort

van je ware natuur?

22

23

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

paniekstand waarbij ik denk 'het is allemaal kut wat ik hier

zit te doen: Maar dat zakt dan wel weer vrij snel weg.

het idee dat als het ego iets wil, het dan ook gebeurt, dan

Maar wat is wilskracht? Als we wilskracht bestempelen als

heeft niemand wilskracht, want het loopt altijd anders.

Her vreemde is dat je in een microfoon praat en dar twee

Het rare is dat ik nog liever negatieve feedback krijg, dan geen
feedback. je wilt toch graag zien dat iets aankomt. Dus stuurt
iemand een sms van 'wat een slechte grap: dan denk ik 'hij
heeft m in ieder geval gehoord:

Mijn gewicht hangt ook vaak samen met mijn stressniveau.

Het is een fabeltje dat wanneer je bekend bent met nonduali
teit, je dan nooit meer gestrest bent. Zeker bij het ontwaken is
het leven bezigje wakker te schudden en juist dan word je voor
de leeuwen gegooid. En vergis je niet, die vijfendertig jaar
ploeteren eist ook lichamelijk z'n tol. Ik heb nu twee keer een
burn-out gehad en daarna kan je lichaam niet meer aan wat
het eerder wel aankon.

Voor het ego is er als dj wel minder te halen dan vroeger.

Dan maar wat kalmer aan, h? Heb je met betrekJcing rot

voerbalstadions vol mensen naar je luisteren, maar jij ziet

helemaal niemand. Als mensen dan reacties geven, of dar
nou positief of negatief is, wat doet dat met je?

je carrire het gevoel dat je je piek al hebt gehad?

Klopt. Er komen steeds meer dj's bij. Tien jaar geleden stelde
je als dj nog wat voor als je voor de landelijke radio werkte.
Tegenwoordig zijn de vlaggers op You Tube juist populair en
zijn zij de helden. je merkt aan jonge mensen dat ze zoiets
hebben van 'radio-dj, wat doet dat er toe?' waren vanmiddag
trouwens een promotiefilmpje aan het maken voor Radio
Veronica voor het nieuwe seizoen. Toen zag ik mijzelfen dacht:
ik lijk steeds meer op Boeddha. Dan neem ik me voor 'ik ga
nu echt op m'n gewicht letten: Dan zie je weer hoe weinig die
IK met al z'n ideen heeft in te brengen, want het is nog geen
uur later en ik rij alweer door de McDrive.
We hebben niets in te brengen.

Maar goed, dat zouden mensen dan kunnen uitleggen als Jij
hebt ook geen wilskracht!'

Nou ja, ik zit nu op 'drive time' van 1600 - 20:00 uur. Dus
je zou kunnen zeggen dat dit een hoogtepuntje is, maar ik ben
wel vier dagen gaan werken in plaats van vijf Dat begrijpt
niet iedereen, sommigen hebben zoiets van 'hoe kun je dat nou
doen?' en 'dit kost je geld!' Maar ik ben wat zuiniger geworden
op dit lichaam, vooral toen ik doorkreeg hoe ik het eigenlijk
aan het misbruiken was ten gunste van iets fictiefs.
En je bent ook gestopt met het draaien op feesten.

Dat doe ik ook niet meer en dat gaat natuurlijk ook ten koste
van wat geld en bekendheid, maar het voelt allemaal veel
natuurlijker nu.
Er is meer innerlijke rust bij je ontstaan. Je bent nog wel steeds
extravert qua karakter en tevens een dopaminemannetje

24

25

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

met veel ideen. Dus die programmering blijf je gewoon

M'n broer zit ook thuis met een burn-out. Ik ben naar hem
toegegaan en heb met hem gepraat. Hij werd daar wat rustiger
van. Ik heb een boekje over stress en een dvd van Eekhart Tolle
voor hem achtergelaten. Toen zei hij: "Dan moeten we even pa
vragen of hij wil helpen die dvd-speler aan te sluiten. "Maar
m'n vader vertikt het gewoon om de dvd-speler bij m'n broer
aan te sluiten, omdat hij denkt: dadelijk gaat hij zich ook met
die onzin bezighouden. Maar Eekhart Tolle is toch het meest
onschuldige? Sowieso alles aan dit vind ik onschuldig!

houden.

Precies, alleen wel op een gezondere manier. Het is nu donder

dagavond, ik ben net klaar met werken en rij nu naar huis.
Als ik dan straks thuis ben is het niet van 'ik moet dat ene
stukje nog uit de uitzending gaan knippen en dat moet meteen
op YouTube en daarna op Twitter De bewijsdrang is er voor
zeker vijfenzeventig procent af
Heb jij ook gehad, dat je, toen je de Advaita ontdekte, het

Het eerste uitgangspunt is al dat Advaita niet de waarheid

van de daken wilde schreeuwen?

is, het is slechts een vingerwijzing. Deze zienswijze is niet

bedoeld om iemand iets door de strot te duwen. Toch is het

ja, dan ga je te pas en te onpas jan en alleman daarmee lastig

Lopen vallen. Ik heb het zelfs in het begin nog als een versiertruc
gebruikt. Dan sms'te ik naar een vrouw 'h, ik weet nu iets
over het leven, dat moet jij ook weten: En daar trapte natuurlijk
niemand in. ALs ik met iemand over Advaita sprak, dan zaten
ze me aan te kijken als een botsauto, zo van 'waar hebjij het
nou over?' 'Bewustzijn?' Het begrip 'ego' snapten ze nog weL
Dan kreeg ik te horen 'wat goed van je dat je wat minder
egotisch bent'. Maar verder dan dat kwam het niet. Ik
probeerde dan uit te leggen dat je als het ware water bent, je
bent niet alleen het golfje maar de hele oceaan. En het golfje
doet niets an sich, het is allemaal de oceaan in beweging.
Mensen kunnen daar vaak niets mee en het kan zelfs heel
sekteachtig overkomen. Dat zelfs m'n vader zei: "Patrick zit
bij een Duitse sekte.
"

Omdat je naar Eekhart Tolle luisterde?

menseigen, dat, als we iets te horen krijgen dat anders is

dan ons huidige paradigma, we in paniek raken en ons gaan
verzetten.

Mensen zijn wat dat betreft bang voor het onbekende.

Het verzet van mensen wordt groter als ze her idee hebben
dat je ze wilt bekeren. Vooral in de fase van superioriteit
denken we het beter te weten, gaan we de discussie aan en
slingeren we anderen allerlei wijze Advaita oneliners om de
oren.

Die fase had ik al met The Secred Ik ging daarmee op mijn

werk indruk maken en toen werd ik natuurlijk ook afgestraft.
The Secret gaat over 'visualiseer het en je krijgt het!' Die film
van de The Secret heb ik wel zo'n keer oftien bekeken en daar
werd ik blij" van. Hoe kunnen we dat verklaren dan?

ja.
26

27

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

Die film speelt marketingtechnisch volledig in op het ego.

wat wij mannen allemaal doen om aan de vrouwen te laten

zien wat voor goede partner we zijn, dat is enorm!

Alles wat het ego verlangt en in de toekomst wil verkrijgen,

wordt daar in je schoot geworpen. Alsof je de heilige
methode in handen hebt om alles te krijgen wat je wilt. Dus

Dar zit diep geworteld in onze genen. De reden dat we nu

ik snap wel dat het zo'n groot succes was.

dit interview houden en dat ik het in boekvorm giet, is ook

seksuele selectie.

Heb jij m nooit gekeken?

Ja. In die tijd zat ik in mijn Advaita superioriteitsfase. Een
vriend van me was laaiend enthousiast over The Secret en
ik over Advaita en dan hingen we dagelijks aan de telefoon
te bakkeleien over wie van ons er gelijk had. Hele discussies
hadden we!

Dat schiet ook niet op, h?

Nee, maar je wilt dan toch graag je gelijk halen. Maar goed,

Maar we kunnen er niets aan doen. Gisteren las ik nog een

onderzoek over waarom mannen op vrouwen vallen met dikke
billen. Dat blijkt dan iets uit de prehistorie te zijn. nt toen
vrouwen nog op vier benen liepen was de zwangerschap
makkelijker dan toen ze op twee benen gingen lopen. Vor de
man is het een teken dat de vrouw krachtig is, als haar heupen
iets naar buiten staan. nt dan kan ze beter de zwanger
schap dragen en ook nog meehelpen om bijvoorbeeld op het
land te werken. En daarom vallen wij op vrouwen met zo'n
achterwerk.

jij had de superioriteitsfase al doorlopen met The Secret.

En vervolgens verzinnen we daar allerlei romantische

ja, en ik had wel door dat ik met Advaita niet te veel te koop
moest lopen. Al is die podcast van ons ook wel ontstaan vanuit
een soort egotrip h? Daar mogen we best wel eerlijk over zijn.
Ik weet niet of dat de

primaire drive was. We hebben

verhaaltjes omheen en denken we dat het onze eigen keuze

is om daar op te vallen.

Op liefdesgebied en partnerkeuze is het natuurlijk helemaal

een mix van allerlei foetoren uit de oudheid.

toevallig een keer de eerste drie padcasts opgenomen en van

daaruit is alles ontstaan. Het klikte russen ons en toen zijn

Vrouwen ruiken of de genen van de man geschikt zijn om

we vaker gaan opnemen.

kinderen mee te krijgen en dat gaat allemaal razendsnel en

onbewust.

Maar ik had toen wel weer iets waarover ik kon gaan twitteren
en mensen laten zien 'hoe filosofisch ik bezig waS: je hebt al
eerder uitgelegd dat het allemaal seksuele selectie is. Alsje kijkt

28

ja, grappi g h? Om nog even terug te komen op die superiori

teit: ik kan me nog herinneren dat ik allerlei discussies aanging
op Twitter met mensen. Als iemand dan schreef 'gezellig, ik
29

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

ga bij mijn familie op bezoek, wat ben ik daar blij mee: dan
ging ik sturen 'ach joh, jij en je familie bestaan helemaal niet,
het is allemaal energie in beweging!'

Toen begon het net. Ik was er net mee in aanraking gekomen

Daar word je niet populair van.

Jij was indertijd toch ook een soort wereldverbeteraar die in

allerlei spirituele clubjes zat van onder andere nieuwetijds
kinderen?

Dan gingen ze me toch vragen of ik paddenstoelen op had

ofzo.

en dat was nog de fase waarin alles waar ik in geloofde op

z'n kop werd gezet. Totale verwarring!

Ja, ik was bezig de wereld te redden! Je hoort het zelfs nog

Ik zette indertijd op Facebook: ik doe niets en toch gebeurt

in onze eerste padcast dat ik het dan heb over 'als meer

alles. Toen belde m'n ex-schoonmoeder me op om te vragen

mensen een hoger bewustzijn hebben dat de wereld dan

of het wel goed met me ging.

beter wordt'. Dat soort concepten zaten er nog in verweven.

je leert het snel genoeg afom dit overal maar te verkondigen.

In het begin wil je het tegen iedereen vertellen, omdat het zo
goed voelt. Dan denk je: dit moet op het achtuurjournaal, dit
moet iedereen weten! Maar je komt er dan wel achter dat
iemand hier pas oren naar heeft als hij ofzij daar klaar voor
is. Ofdat iemand er wellicht nooit klaar voor is.

Leuk toch?
Er is niets mis met de wereld willen verbeteren, alleen komt
het toch vaak voort vanuit het ego dat denkt dat dit moment
niet goed is zoals het is. Vervolgens ontstaat dan de projectie
richting toekomst, met een idee van 'als het dan zus of zo
is, zal het eindelijk goed zijn'. Zo is in de loop der jaren de

Kijk maar naar je eigen levensweg. Je hebt vijfendertig jaar

wijze waarop we over nondualiteit spreken wel veranderd.

jezelf uitgeleefd, het overal in gezocht, van alles uitgepro

En dat zal ongetwijfeld ook blijven veranderen. Toen we

beerd en pas toen je vastliep, was blijkbaar het ego dermate

met de padcasts begonnen, dachten we na de eerste

uitgeraasd dat het nonduale inzicht kon resoneren.

opnamen nog wel: moeten we dit wel online zetten? Jij

dacht dat ze bij Veronica problemen zouden maken en ik

Als wij elkaar waren tegengekomen toen ik dertig was, dan

waren we misschien wel bevriend geworden, maar dan had ik
gezegd: ''Paul, hou op over dat onderwerp!" Maar jij was hier
op je dertigste ook nog niet zo mee bezig, toch?

was bang dat niemand me in het bedrijfsleven ooit nog zou

boeken.

Ja, schaamte!
Zeker!

30

31

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

Dat mensen dan gaan denken: waar hebben die jongens het
over? Die moeten worden opgenomen.

De bekende klappen op de kokosnoot zoals Nisargadatta het

zei. Dus het ego begon al watfar gieler te worden. De afWijzing
zocht ik ook op omdat ik dat gewend was van m'n vader
vroeger. Nondualiteit kwam gewoon op het goede moment voor
me. Misschien is dat ook wel een les, dat je er toch een beetje
naartoe moet groeien voordat de nonduale zienswijze een
ingang vindt. Als het ego eerst wat wordt losgeweekt, dan zorgt
dat ervoor dat je er meer voor open kan gaan staan.

Het is alsof je roept dat de aarde rond is, terwijl iedereen

gelooft dat het een platte schijf is waar je vanaf kunt vallen.
De massale hypnose is dat we denken dat we afgescheiden
wezentjes zijn die zichzelf besturen. Als jij dan het tegen
overgestelde gaat roepen, word je raar aangekeken.

Maar goed dat we in deze tijd leven, anders waren we op de

brandstapel gegooid!

Ik hoorde je laatst in een interview zeggen dat nondualiteit

Wat heeft het leven nog meer gedaan om JOU uit de

Dat vind ik zo lekker aan nondualiteit. Je hebt het gevoel dat

je thuis bent gekomen. Al die spirituele dingen werken maar
tijdelijk. The Secret, Eekhart Tolle; het is mooi en je zuigt het
allemaal op, maar op een gegeven moment werkt het niet meer.
Ik luister nu nooit meer naar Eekhart Tolle, maar een lezing
van Tony Parsons ofAlexander Smit blijft voor mij z'n kracht
en waarde behouden. Voor mij is dat hetzelfde als het verschil
tussen een popklassieker en een vluchtig hitje uit de top 40. je
gaat de nondualiteit ook steeds meer herkennen in kunst, in
muziek, in gesproken woord. je onderscheidt de bedachte
rommel zo van iets dat oorspronkelijk ontstaan is.

IK-hypnose te halen?

Een van m'n laatste grote egotrips was begin 2010, toen ik
gevraagd werd om de ochtendshow weer te doen. We deden de
padcasts toen al een jaartje ofanderhalf Ik kreeg de kans de
ochtendshow te doen. Dan kwam ik weer met m'n kop in
bushokjes te hangen met posters. Ik werd volop gepromoot en
alles in m'n lichaam riep oe het jezelfniet aan, iedere dag
die wekker om vijfuur: Ik wist dat ik dat niet zou trekken en
toch zei ik ja, om vervolgens na vier maanden ziek thuis te
zitten. Dat moest zich blijkbaar ook nog uitspelen.

het einde van je zoektocht was. Hierna is niets te vinden.

Het is zo lekker dat je niet meer van A naar B moet zien te

Ook deze situatie werd je op een presenteerblaadje

komen. Het is al ok!

aangeboden, de perfecte trigger. Als je er uitgezoomd naar

kunt kijken, dan klopt het allemaal precies.

De oude pijntjes willen er gewoon uit. Gelukkig had ik al

redelijk wat rommel opgeruimd door steeds de vrouwen op te
zoeken die me afWezen, waardoor m'n ego klappen opliep.
32

je bent op de plek waar je bent, heerlijk! Vroeger als ik dan

bijvoorbeeld hoorde over nonviolent communication, dan
dacht ik: nu moet ik hier ook alle boeken en dvd's van hebben.
Daarna kwam iemand dan met Avatar en dan dacht ik:
daar moet ik ook alles van weten: Dat is gelukkig weggevallen.
33

UITZOOMEN

PATRICK KICKEN

je kent mijn spirituele kast met misschien wel voor drieduizend

als de kippen bij om nondualiteit te gebruiken als excuustruus,

euro aan spirituele boeken, cd's en dvd's. Wtzyne Dyer was

zo van 'ik doe niets, alles gebeurt: Heb jij die fase ook gehad?

overigens ook iemand waar ik naar luisterde, ergem tussen m'n

Eekhart Tolle en Deepak Chopra fase in. Als ik daar nu naar

Zeker! Als ik bijvoorbeeld een relatie wilde verbreken, ging

luiste1; dan hoor ik wel zo nu en dan een verwijzing naar waar

ik het moeilijke eindgesprek uit de weg door gewoon niets

wij het ook over hebben. Alleen hij verpakt het op een hele

meer van me te laten horen. En als ze dan woedend opbelde

andere, slimme commercile manier.

drie weken later, zei ik: ''Ach, het ging allemaal zoals het

Voor veel mensen is nondualiteit te radicaal om te horen.

vermijden door te schermen met nondualiteit.

Zeker ook in Amerika, waar het geloof nog een grote rol speelt.

pijn te onderdrukken met nondualiteit? Dus de oude ballen

Dan moet je niet zoals Spinoza aankomen met uitspraken als

die onder water zitten en die naar boven willen ploppen,

'God zit in alle dingen'.

houd je daar dan door bijvoorbeeld de boel kapot te

ging, h?" Het IKje probeert dan pijnlijke situaties te

En de Advaita shuffle, Patrick? Dat je probeert je oude

relariveren of af te doen als 'het is toch maar een illusie'.

Als de nondualiteit op rationeel niveau helder is, dan sijpelt
het ego vaak nog overal door. Een veelgebruikt trucje is dan

Nondualiteit als excuus om niets te hoeven voelen. Tja, daar

om nondualiteit in te zetten als een soort excuustruus. Heb

was ik zo doorheen. Ik heb dat wel geprobeerd, maar het is me

je dat ook gehad?

niet lang gelukt. Het vuur was zo heftig, dat het daar gewoon
doorheen brandde.

Noem eens een voorbeeld?

Je kunt dan blijven roepen 'tijd is een illusie, er is nooit iets
Je zou bijvoorbeeld Guido interviewen in je ochtendshow.

gebeurd en het universum is een hologram', maar dat werkt

Dus Guido zette netjes vroeg zijn wekker en wachtte tot

toch niet.

Patriek Kicken hem zou bellen. Maar dat telefoontje kwam

nooit, wellicht was je het vergeten. Jouw reactie naar Guido
was: ach, dan is dat wat er gebeurt, h?

Die vlieger gaat niet op inderdaad. Het is logisch dat het ego
in eerste instantie probeert nondualiteit te gebruiken als
middel om geluk na te jagen en pijn weg te duwen. Dat hoort

Dat is een hele mooie. \.Vcznt zo spraken we ook vaak in de

er allemaal even bij. \.Vczt ik zo fijn vind, is dat het in de loop

padcast van 'het is bewustzijn dat alles doet, h?' Op een

der jaren toch allemaal wat rustiger wordt in dat hoofd. Zoals

gegeven moment ga je dan de schuld verleggen naar bewustzijn

ik al eerder zei,

en je denkt er dan gemakkelijk vanaf te komen. Het ego is er

is

het dwangmatige erafen dat continu bezig

zijn om bevestiging te krijgen. Ook de schuldvraag komt te

vervallen, want je ziet in dat niemand ooit iets anders heeft

34

35

UITZOOMEN

kunnen doen. Dat geeft veel rust, want je hoeft dat hele
verleden niet meer mee te sjouwen. Uiteindelijk is alles het
leven in beweging. Alexander Smit zei ooit: "Wij zijn liefde
op zoek naar zichzelf" Dat vind ik een mooie. 'W zoeken in
eerste instantie die liefde en die rust in de wereld, tot je erachter
komt datje het reeds zelfbent.

Hans Tibben

l tijdens mijn eerste ontmoeting met Arold Langeveld,

zei Arold tegen me: "Je moet echt Hans Tibben eens

ontmoeten!" Hans Tibben woonde net als ik in Gouda en

hij bleek ook te spreken over nondualireit. Niet veel later

zat Hans gezellig bij mij op de bank voor een interview met
Patriek Kicken. Arold, Hans en ik besloten enige tijd later
de handen ineen te slaan. Zo houden we zo nu en dan
bijeenkomsten en weekenden over nondualiteit. Hans is de
oudste van ons drien en ook de meest stabiele. Hans is niet
gek te krijgen, die overziet de dingen rustig van een afstandje
en gaat heerlijk op in het moment. We noemen Hans vaak
de encyclopedie van de Advaita. Noem een naam, een
goeroe, een boek of een filosofische stroming en Hans zal
36

37

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

je er van alles over in detail kunnen vertellen. Ook komt

Precies, hetzelfde principe doet zich dan voor, want dan heb
je jouw awakening weer geclaimd. je ziet ook veel mensen die
daar verhalen over ophangen. Andre Cohen ging het zelfs
vieren. Hij had een awakening en er brak van alles bij hem
door, waarna hij dat vervolgens met toeters en bellen ging
vieren. Maar er is niet iemand bij wie een awakening gebeurt,
niet bij Andre Cohen, niet bij Ham Tibben en niet bij Paul
Smit. Bij zo'n awakening wordt ingezien dat je niet het goljje
bent maar de hele oceaan. En vervolgens claimt het goljje toch
weer zijn ontwakingservaring.

hij soms met quotes op de proppen waarbij Arold en ik dan

na acht keer lezen enigszins kunnen achterhalen wat de
essentie is. Hans is coach en voor mij vinden de grootste
veranderingen niet plaats door de woorden die hij spreekt,
maar de rust die hij uitstraalt en de energie waar je dan even
in mag hangen. Hij haalt je uit je hoofd en verwijst continu
naar je ware essentie. Hans bestempelt zichzelf niet als
goeroe, leraar of als iemand die verlicht is. Hij heeft geen
pretenties en verlangens om je van A naar B te krijgen, maar
regelmatig wordt hij door het leven wel als hulpmiddel
ingezet om mensen wakker te schudden. Hans heeft zo'n

Het is op zich ook wel logisch, want je bent je leven lang

beetje alle facetten van het ontwaken doorleefd en met hem

gewend dat wanneer je iets hebt gekocht of behaald of je

ben ik in gesprek gegaan over dit boeiende proces.

hebt een succes geboekt, dat het systeem zich dat dan direct
roe-eigent. Dus het is niet verbazingwekkend dat als het
kwartje valt rondom nondualiteit, precies diezelfde condi
tionering daar op los wordt gelaten.

HET INTERVIEW

Hans, wat gebeurt er na het doorzien? Na het besef?

Op het moment dat je het besej ofhet wakker worden tot 'iets'
gaat maken dan begint het gedonder. Dan ontstaat er het idee
van 'ik doorzie het: En dan kan het vastgepakt worden door
het sluwe ego dat het weer toe-eigent en dan denkt 'ik ben nu
superieur, ik heb iets ingezien wat een ander niet inziet: En
dan maak je er weer een ding van en ontstaat er identificatie,
met van daaruit weer concepten als beter, groter, hoger.

ja, exact. Die conditionering treedt direct weer op. Ik heb ooit
eem de uitspraak gelezen: verlichting heeft een begin en geen
einde. Dus op het moment dat het licht op gaat, begint het
werk pas. Alleen jij beseft dan dat jij dit werk niet kunt doen,
maar dat je het werk gewoon kunt overlaten aan het Leven. Of
aan de principes van de levenskracht. Dus als je daar honderd
procent op kunt vertrouwen, ontstaat overgave.
Het draait om het oer vererauwen dat het leven jou draagt.
Want nadat ik op rationeel niveau de nondualiteit begreep,
was dat oer vertrouwen er nog lang niet. Hoe kwam jij ooit

Het is niet anders dan 'kijk, ik heb deze BMW en die is

op het spoor van het nonduale inzicht?

duurder en groter dan de Citron van mijn buurman'.

38

39

UITZOOMEN

Ik heb jou laatst het boekje de Atmananda Upanishad gegeven

en dat was eigenlijk de eerste tekst waar ik helemaal door
gegrepen werd. Dat is een jaar oftien geleden. Het werd toen
voorgelezen door Hans Korteweg op het podium en ik dacht:
wow, prachtig! Omdat daarin wordt uitgelegd dat het
gevoel van a/gescheidenheid je pijnpunt is en tegelijkertijd je
bevrijdingspunt. Wnt volgens mij is het gevoel van a/geschei
denheid, dat je je alleen voelt, niet compleet voelt, niet gehoord
voelt, aan de ene kant een vloek. Maar aan de andere kant een
zege omdat juist dt je op het spoor zet van 'verrek, hoe zit het
dan?: Dat zet je aan om het te gaan onderzoeken. Mijn leven
lang ben ik aan het zoeken geweest en vanafdat ik een jaar of
twintig was heb ik alle stromingen wel gezien, van antroposo
fie tot Sri Aurobindo. Hij woonde in de buurt van Tiruvan
namalai en stond mensen niet toe om vanuit Auroville daar
naartoe te gaan om Ramana Maharshi te bezoeken. Wnt hij
zei: "Ramana is niet volledig. "
Dus mensen werden door hem tegengehouden totdat er iemand
kwam die volledig tot besef kwam bij Ramana Maharshi en
toen draaide het weL een beetje om. Maar in eerste instantie
mochten mensen niet naar hem toe van Sri Aurobindo.
Dat is ook weer identificatie.

Het was voor de mensen rondom Sri Aurobindo ook een grote
teleurstelling dat hij doodging. Wnt ze dachten dat iemand
die gerealiseerd was het eeuwige leven had.
Dat waarin alles verschijnt en verdwijnt is eeuwig, maar alle
verschijningen zijn tijdelijk. Leuk hoe het ego dan probeert
zichzelf onsterfelijk te maken.
40

HANS TIBBEN

De superioriteit sijpelt inderdaad vaak nog door op diverse

vlakken. Ik zat op een avond een tekst te lezen van Gurdjieff
en daarin stond een oefening. Je moest in een stoel gaan zitten
en jezelf volkomen waarnemen. Meer dan alleen voelen, je
moest jezelfsensen zoals dat werd genoemd, totdat je volledig
tot het besefkwam van 'ik ben: Dat was een oefening die ik
veel deed, evenals jezelfwaarnemen. Dus van buitenafjezelf
waarnemen, vanuit de waarnemer-positie naar jezelfkijken.
En wat ook veel gedaan werd naar je emoties kijken en het
dan laten zijn voor wat het is. Vooral de negatieve emoties,
waarbij emoties werden gezien als een soort bevrijdingsweg.
Als ik terugkijk nu ruim veertig jaar later, klopt het precies.
Die drie oefeningen zijn nog evenveel waard als toen.
Heb je wel eens een piekervaring gehad, zo'n

bliss

ervaring?

Ja, meerdere. Zoals op een avond waarbij ik in een toestand

terechtkwam waarin ik inzag dat gedachten en woorden
opkwamen in wat ik werkelijk ben. De directe weg is als er
woorden opkomen die direct gesproken worden. Het spreken
rechtstreeks, er zit niets tussen, ook het denken niet.
Er zijn dan geen gedachten die de woorden eerst nog in de
weg zitten. Als je bijvoorbeeld een gesprek hebt wat lekker
loopt, dan rollen de woorden vanzelf uit je. Maar als je een
blind date hebt en je merkt in de eerste minuut al 'dit gaat
niets worden', dan zit je heel de tijd te bedenken wat je
moet zeggen. Dat kost veel energie.

Ja, en zo begon ik nondualiteit te begrijpen. Als je iets duidelijk

wilt maken kan dat met woorden en dan is dat heel direct.

41

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

Je merkt dan dat je zelf ook de getuige bent van de woorden

In die periode lagen die boeken gewoon bij de Slegte. Boeken

van Nisargadatta, Balsekar, Alexander Smit, Ramana
Maharshi en boeken over zelfrealisatie heb ik voor een prikkie
gekocht. Daarna ben ik terecht gekomen bij Hans Korteweg
en daar is het geindigd. Ik kreeg daar de boodschap 'je bent
een wetende ziel, je kunt nu onomwonden de waarheid
spreken, dat is je talent en je gave, dus ga dat maar doen. Dus
spreek maar wat er te zeggen valt. En neem je wel een blad
voor de mond dan is dat gewoon zelfgenoegzaamheid. Dat is
een valkuil op het pad, dat er zelfgenoegzaamheid optreedt. '

die uit je stromen.

Precies, er zitten geen gedachten tussen. Maar als er een gedachte

opkomt en je gaat die gedachte gebruiken zo van 'oh, hoe zit
dat?: dan ben je uit de flow. In die bliss-ervaring zag ik de
woorden opkomen en weer verdwijnen, voordat ze tot besef
kwamen. Zo besefte ik dat ik datgene ben waarin ze verschijnen
en verdwijnen. Dit duurde een avond en de volgende dag ebde
dat nog wat na. Het was zo'n helderheid dat ik zoiets had van
'tjemig, wat is er gebeurd!' Alleen er was geen omgeving voor
mij toen om me duidelijk te maken wat er gebeurde. Na die
ervaring bleefik zoekende en ben ik in groeperingen en sektes
terecht gekomen. Er was niet direct iemand om me heen om
deelgenoot van mijn belevingen te maken, plus mijn neiging
om mzjn innerlijke leven niet aan de grote klok te hangen.
Haha.

ja, toen dacht ik: dit is het. Maar uiteindelijk ben ik met alles
gekapt. En toen kwam nondualiteit op mijn pad en dacht ik:
verrek, dit had ik toch al veel eerder kunnen weten? Wtzarom
heb ik dat indertijd over het hoofd gezien? Wtznt dan was ik
wel naar Nisargadatta in India gegaan. In Nederland spraken
Walters Keers en Alexander Smit over het onderwerp, maar ik
had er nooit van gehoord. Daar heb ik me wel over verbaasd,
want ik onderzocht van alles maar zij zijn echt aan me voorbij
gegaan. Daarna heb ik een inhaalslag gedaan en alles gekocht
wat er was.

Een vriendin van me die vanuit de Yoga-school komt, geeft

wel eens als 'kritiek' dat de Advaita mensen halverwege het
ontwaken een veilig heenkomen zoeken.

Dat komt voor, want het ego trekt de dingen maar al te graag
naar zich toe. Ook dat is geen probleem, alles is de manifestatie
van het ene. Ik ben wel voorzichtig geweest en heb me
afgevraagd: ga ik nu satsangs geven ofga ik een boek schrijven?
Dat is een patroon wat je ook vaak ziet, dat ze een boek gaan
schrijven en dan voor een groep gaan zitten.
Dat soort mensen ken ik echt niet, Hans!

Haha, ja, dat snap ik. Het is zoals het gebeurt en er is niets
mzs mee.
Mijn IKje grijpt nu even de kans de boel voor zichzelf recht
te praten door te zeggen dat ik indertijd al voor groepen
stond en sprak. Dus toen nondualiteit op mijn pad kwam,

Je hebt nu een gigaAdvaita bibliotheek in je woonkamer staan.

ging ik daar vanzelf over praten. Maar het spreken hierover

voelt voor mij niet als een behoefte om erkenning te krijgen.

42

43

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

Mijn IKje heeft zich op dat vlak reeds uitgeleefd tijdens

ja, daar gaat het over. Het leven voltrekt zich wel, het gaat z'n
gang. Maar om dat te zien en or te hebben, vergt veel.

mijn cabaret periode, de staande ovaties, uitverkochte zalen

en het overtreffen van mijn cabaret collega's.

En vaak zie je dat waar er nog concepten worden vast

Het is het patroon van 'ik heb iets gevonden en wil het
verkondigen'.
Wanneer ben jij over nondualiteit gaan spreken?

gehouden, het leven je daarop uitdaagt.

ja, elk concept wordt onderuit gehaald. je wordt er iedere keer

op gepakt tot er geen concept meer over is.
Hoe verliep dat proces van ontwaken bij jou?

Ik ben nooit echt voor groepen gaan staan. Afgelopen jaar met
jou en Arold heb ik dat gedaan en onlangs in India. Maar het
spreken erover gebeurt meer in ontmoetingen en bij coaching
sessies. Het is toch het aspect van waaruit ik spreek, afhankelijk
van de vraag. Maar er is nooit een groot verlangen geweest om
op een podium te staan. Wie weet gaat dat nog komen, ik heb
geen idee. Het maakt ook niet uit. Als ik word uitgenodigd, ga
ik zitten ofstaan. Er zijn soms bij bijeenkomsten wel beloften
aan vetbonden, dat je er heiliger, vreedzamer, relaxter of
gelukkiger van kunt worden. Dan zie je dat veel mensen er op
afkomen. Maar als het da.adwerkelijk gaat over de kern, het
daadwerkelijk doorzien en beseffin dat er niets meer is om aan
vast te houden, dan zijn er weinig luisteraars. Ik heb het idee
dat er maar weinig echt bereid zijn om tot het gaatje te gaan.
Ik kwam ook wel eens bij Douwe Tiemersma en sprak hem wel
eens priv en dan hadden we het daar ook over, dat er maat
weinig echt de bereidheid hebben om alles op te geven.

ja, en dat is prima.

En dan niet het opgeven van de aardse zaken in deze wereld,

Maar je ziet het heel snel, dus je blijft er niet lang in hangen.

Het daalt langzaam in, het besefintegreert meer en meer en

ik zie dat het nog steeds verder verfijnt. Ik heb ook wel eens
momenten gehad dat ik weer terugviel. Het stabiliseren van
het proces, dat het onomkeerbaar is, duurde wel even. Nu heb
ik wel het gevoel dat het niet meer te keren is. Er is geen twijfel
meer. Wel kan het voorkomen dat je even inzoomt, bij mij
bijvoorbeeld als het over geld gaat. Dat je denkt: ik ben straks
vijfenzestig en hoe kom ik dan aan geld? Als ik daat inschiet,
dan zie ik dat die gedachten er m'n hele leven zijn geweest. Ze
hadden hun oorsprong in het nest waar ik vandaan kwam.
Daar ging het ook altijd over: kan dit wel ofkan dit niet?
Dan zie je een oude conditionering naar boven komen.

maar het opgeven van iedere vorm van identificatie en alle

handvaten waar je je nog aan vasthoudt.

44

Als die gedachten opkomen is het de kunst niet met die

gedachten mee te gaan, maar te zien waarin ze opkomen. Dus
als er angstgedachten opkomen over geld, dat je dan beseft waar
45

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

ze vandaan komen. En datgene waarin ze verschijnen, blijft

altijd onaangetast. Het doorzien van de IK-gedachte wrgt voor
de bevrijding.

Het draait om het doorzien van datgene waarin alles verschijnt,

de ondergrond, de diepte of hoe je het ook wilt noemen, dat je
dat duidelijk krijgt. Gedachten hebben altijd een ondergrond
nodig om in te verschijnen. Als ik lees dan zie ik niet het witte
papier, maar wel de letters die erop staan. We richten ons altijd
op de letters en niet datgene waarin het verschijnt. Nonduali
teit verwijst naar datgene waarin het verschijnt en niet het
object zelf

Als je de gedachten gaat geloven, schiet je erin.

En tijdens de stabilisatieperiode komen die gedachten gewoon

op, want ze willen bevrijd worden. Uiteindelijk ga je je steeds
minde1 hechten aan verlangens en minder laten leiden door
angst. Maar zit er een angst op geld, het gebrek aan liefde of
je niet goed genoeg voelen, dan komen die gedachten naar
boven. Dan denk je: ik moet genoeg verdienen, ik moet goed
genoeg zijn, ik moet gezien worden. En dan zit je al vast in de
gedachtenmolen. Maar waarin verschijnen die gedachten?
Als je dat inziet, verdwijnt weer de kramp.

We identificeren ons als het ware eerst met de letters en

vervolgens leven we met het idee dat wij de schepper zijn
van die letters en dat we ze ook nog eens moeren controleren.
Maar de letters verschijnen zoals ze verschijnen.

Zo zit je met elke identificatie alweer vast. De kunst is om het

om te draaien. Niet op het ding of het object, maar op de
ruimte waarin het verschijnt.

Het is heel simpel, maar tegelijkertijd niet altijd makkelijk.

In de omgang met iemand merk je wel in hoeverre diegene
Wat ook kan gebeuren, is dat wanneer je inzoomt, dat er

gedentificeerd is. Ik ben net twee weken met je in India

dan ook nog eens daarover een oordeel opplopt.

geweest en we heb ben continu bovenop elkaars lip gezeten,

maar ik heb me geen seconde aan je gestoord, ik heb geen

ja, zo van 'ik moet het nu eigenlijk wel weten, ik heb hier al
w lang op gestudeerd, nu moet ik dit wel doorzien'. Dat was
ook een wake up cal! voor mij hoor. Het was zelfs in een droom
dat ik dacht: nu ben je verdomme al vijfentwintig jaar bezig
en je bent nog niets opgeschoten. En in wezen is dat ook zo,
want er is alleen maar dat wat zich nu voordoet.

moment gezien dat je erin schoot of verkrampte projecties

had. Het was zo relaxed. Als ik met iemand daar zou zijn
die gedentificeerd is, dan ben ik na een halve dag bekaf
Dan kun je me opvegen.

Wtzt bij het ontwaken natuurlijk wel gebeurt, is dat je heel

sensitiefgaat worden.

Er is alleen maar dit moment.

In het kindertehuis waar we waren had ik vorig jaar al het
idee dat ik brak, alsof ik continu moest huilen. Oir jaar
46

47

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

kwam jij mee en je was er een paar uur en zei: "Paul, ik heb

Precies. Dat vind ik wel een belangrijk aspect, dat je nu van

'dit' gaat kijken naar 'dat:

het gevoel alsof ik de hele tijd moet huilen, alsof ik steeds

m'n tranen aan het weglachen ben. Wat zou dat zijn?"

Dus in plaats van dat de ene acteur vanuit zijn

Wakker worden is sensitiefworden voor dat wat werkelijk is.

Het voelen van de puurheid, de oorspronkelijkheid en de
naaktheid van het bestaan. Die openheid, die directheid
appelleert aan je werkelijke wezen en dat is een brok levendig
heid. Dat maakt dat je openbreekt. Die kinderen voelen dat
ook aan, die directe openheid. Er zit niets tussen, geen vijandig
heid, ze hoeven niets van je, ze 'zijn' gewoon met je. Een betere
satsang kun je niet hebben dan dat. Ook het idee dat je iets of
iemand moet zijn of dat het belangrijk is wat mensen van jou
vinden, valt op zo'n moment weg.

viewpoint

kijkt naar de andere acteur, kijk je als het ware uitgezoomd

naar de scne op het toneel. Vrij van identificatie en het
geloof in de mening van de acteurs.

Vanuit dat punt gezien zit je niet meer voortdurend in de

reflectie. Maar dat reflecteren is een patroon dat ons jarenlang
aangeleerd is. je wordt beoordeeld door de juf, je wordt beoor
deeld door commissies, je moet voldoen aan standaarden. Dus
je bent voortdurend bezig aan iets te voldoen.
We geloven eerst onze eigen gedachten en dat is al een

Daar gaan mensen onder gebukt onder de gedachten van

lijdensweg, maar dan gaan we ook nog eens die van de hele

anderen.

omgeving er bij pakken. En dan krijg je heel gemaakt

gedrag, want dan ben je de hele dag bezig iets op te houden.

Ik denk dat dat de grootste hoofdzonde is die we als mens

kennen. Dat we voortdurend in de reflectie zijn van 'wat
vinden mensen van ons?' De hele televisiewereld staat daar
natuurlijk bol van. Daar draait het om de kijkcijfers, maar
ook wij zijn voortdurend bezig met onze kijkcijfers.
Onze

likes op

Pretentie komt dan in de plaats van presentie. W leven met

oordelen en vragen ons af ben ik wel goed genoeg, en hoe zorg
ik dat ik iemand ben in de ogen van anderen? Dit was ook een
van mijn valkuilen. De kinderen in het tehuis in India hebben
van nature in de gaten hoe het zit, die houden geen maskers op.

Facebook, wat vinden anderen van mij, hoe

kom ik op anderen over?

Ook de afwezigheid van iedere vorm van materie, luxe,

rijkdom, alles waarmee je je zou kunnen identificeren is

Maar er is niemand met jou bezig, hoor.

daar weg. Je bene n met de groep. Dus wat heeft het ego
dan nog hoog te houden?

Nee, iedereen is met zichzelf bezig.

Er is niets meer. je bent dan de aanwezige afWezigheid. Er is

geen IK, geen ego, dus je bent de aanwezige afWezigheid.
48

49

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

En tijdens het ontwaken wordt dit meer en meer doorzien.

lagen. Het idee over hoe het zou moeten zijn of hoe het
hoort valt dan weg. Dat maakt het meer ontspannen.

ja, en dat is genade. Alles is genade, want je hebt niets zelfin

de hand.
Hoe reageerde jouw omgeving toen je begon te ontwaken?
Want er vinden in de conditionering van een wezentje wel
de nodige veranderingen plaats wanneer allerlei filters

Zo kan het hele leven natuurllj'k zijn. Wees maar leeg en kijk
wat zich afpeelt. En ook plannen kan dan gewoon onderdeel
zijn van wat er verschijnt. Dan kun je in iedere situatie er
ontspannen en volkomen instappen. je hebt niets op te houden,
niets te verdedigen.

wegvallen.
Die openheid is voor sommige mensen heel eng. De leider

Er vielen veel vrienden weg, ofje spreekt ze dan alleen nog af

en toe. Of er komen anderen voor in de plaats waar het mee
resoneert en waarmee je gewoon aanwezig kunt zijn. Net als
met jou in India. Wtmneer er identificatie was geweest had ik
me bij voorbaat al druk gemaakt: goh, houd ik het wel vol met
die Paul twee weken lang? Dat is dan allemaal geen issue meer
en dat is heerlijk. Binnen vriendschappen of relaties is dat zo
heerlijk als de identificatie wegvalt.

van het kindertehuis was een wat dominante man die, zeker
naar de kinderen en het personeel toe, zich een houding
aanmat. Lachen in bijzijn van anderen deed hij niet, want
dat vond hij een teken van zwakte. Toen jij bij het afscheid
nemen voor hem ging staan, trok hij dat echt niet. Je
bedankte hem in alle openheid en gaf hem een compliment,
maar aan zijn houding kon je zien dat dit te confronterend
voor hem was. Hij stapte naar achteren, keek weg en
probeerde het compliment wat weg te wuiven. Blinde

Als er identificatie is, ontstaat al snel het idee dat er iets

paniek!

ontbreekt in het leven. Het IKje voelt zich dan alleen en de

race naar opvulling gaat beginnen. En dan moet je de hele

Terwlj'l als 'het' gezien is, dan is het altijd ok. Wtmt dit is wat
er zs.

Hij was ook een type dat in de 'geefitand' staat en moeite heeft
te ontvangen. Waarschijnllj'k vanuit de congregatie van waar
hij vandaan kwam. Aan de andere kant, ik waardeer echt
ontzettend wat hij daar doet. Zo knap! Die discipline en met
honderdtachtig kinderen in zo'n tehuis en hoe hij dat allemaal
regelt. Alleen maar lof!

Er is alleen maar wat er verschijnt en zo hadden we in India

Hoe zit het met ontwaken en relaties, Hans? Bij relaties, als

dagen dat we van hot naar her reden, maar ook bijvoor

er identificatie is, dan zit het vol met conditionering, ver

dag ook van alles. En nogmaals, dat is niet erg. Ook dat is
het leven in beweging.

beeld een dag dat we alleen maar bij Anamika in de hangmat

wachtingen, patronen, projecties en angsten. Wat verandert

daar in?

50

51

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

Als dingen over je heen worden geworpen, dat je dat aankaart.

In mijn eerste relatie voelde ik wel dingen aan en om de lieve
vrede te bewaren ging ik pleasen. Maar nu werkt dat niet meer.
Ik ga niet meer een dag zwijgen, mokken, of het spelletje spelen
van 'nu ben ik de zieligste' of 'wie heeft de schuld van dit'.
Gewoon direct aankaarten in alle openheid.

Als het gezien wordt als het toneelstukje dat plaatsvindt

Of jij hebt iets fout gedaan, hetgeen de ander meer macht

geeft. Dan moet jij weer pleasen om het goed te maken.

waarbij iedere scne perfect op de andere aansluit, dan kun

je er lachend naar kijken. Wanneer je erin zit, begint de
poppenkast met alle piekergedachten. Terwijl dingen
gebeuren omdat het leven je een beetje wakker wil schudden.

Het wordt dan liever en zachter. Ook het commitment naar

elkaar is dan niet meer nodig. Vtm 'ik blijf je voor eeuwig
trouw

Het wordt dan een soort ruilhandel.

Het is leuk dat wanneer de acteur in het toneelstuk roept

Ik zeg heel makkelijk sorry en dan klaar. Volgens mij is een

relatie de beste leermeester. Het is wellicht een betere satsang
dan die waarvoor je twee uur op een stoeltje moet zitten
luisteren naar de leraar. Degene die je echt kan raken, is je
geliefde. De mensen die het dichtst bij je staan, triggeren je
het meest. En daar ontstaan dan allerlei machtsspelletjes in.
Welke patronen zag je bij jezelf?

Ik was een grote pleaser en was alleen maar bezig de harmonie

in stand te houden. Vooral geen ruzie maken en niet zeggen
waar het op staat of wat je vindt. Altijd maar marchanderen,
zo ging ik het hele leven door. En dat is natuurlijk niet te
handhaven, want het is een schijnspel wat je opvoert.

'ik blijf je voor eeuwig trouw', de volgende vreemdgaan

scne al op hem staat te wachten.

ja, dan gebeurt precies het omgekeerde. Als je denkt de touwtjes

in handen te hebben, zet het leven je in ontrouw en het hebben
van verlangen. Ook bij bijvoorbeeld de katholieke kerk zie je
dat er van alles wordt onderdrukt, maar dat zorgt voor uit
spattingen. Het leven is altijd volledig. Kies je voor een kant,
bijvoorbeeld 'nu ben ik toe aan rust en stilte', dan zet je
buurman zijn geluidsinstallatie hoger. Of je bent zogenaamd
toe aan een paradijselijk eiland. Het is daar heerlijk stil, maar
dan begint het binnen in je hoofd te tetteren.
Ja, als ik tegen Lisa zeg: "Je mag niet vreemdgaan, je mag
niet

Het leven wil niets liever dan dat te grazen nemen.

whatsappen met andere

mannen en ook niet tijdens je

tour bij mensen thuis slapen", dan kijkt het leven naar me
met een grote glimlach. Maar als mensen horen dat jij geen

ja, en dat gebeurt dan ook. Dan komt er een andere Liefde in
je leven of je stoot je kop of je vrouw gaat er met een ander
vandoor. Maar het zegt altijd iets over de situatie waarin je
leeft.
52

afspraken maakt over wat wel of niet mag, dan roepen ze

al snel van 'maar dan duiken jij en je vriendin met iedereen
het bed in'. Maar dat is niet zo, het is het leven dat beslist
wat er gebeurt en wij als poppetjes hebben daar geen
53

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

zeggenschap over. Vreemdgaan gebeurt, kijk maar naar de

Wanneer er inzicht ontstaat in het absolute, dan ligt er nog

statistieken, maar het gebeurt zowel bij mensen die keiharde

een ander sluw trucje van het ego op de loer. Naast dat het

afspraken hier over hebben, als bij mensen die elkaar vrij

zich soms superieur kan gaan gedragen, gaat het daarna de

laten daarin.

theorie over het absolute inzetten om pijn te vermijden,

zich te ontdoen van verantwoordelijkheid, zich in te dekken

Het interesseert me ook niet, het lijkt me een hele klus. Wnt
dan benje alleen maar metje verlang- en begeertesysteem bezig
als het daar over gaat. Als dat begeertesysteem in harmonie
komt en er rust ontstaat, dan maak je je daar niet meer zo
druk over.
Ik heb bij mij nog best een lange tijd een pijn van vroeger
zien opduiken. Toen in mijn tienerjaren de jongens achter
de dames aan zaten, zat ik in de bibliotheek uit te zoeken
waarom ik in hemelsnaam hier op deze planeet rondliep.

en noem het allemaal maar op. Heb jij dat ook ervaren?

Ja. Wt er bij mij gebeurde is dat ik afstandelijk werd. Ik

onttrok me dan aan de situatie en ondanks dat ik een hele
gevoelige kerel ben, deed ik alsofhet me niet raakte. Dan kreeg
ik wel eens de woorden van 'je bent arrogant' of 'ongevoelil
Maar het was gewoon een truc om de pijn uit de weg te gaan
en te doen alsofik er boven stond zo van 'ik ben meer, het raakt
mij niet, ik ben al zo ver. ik heb al zoveel leermeesters gehad:
Maar dat is natuurlijk onzin.

En de keren dat ik dan met een meisje uit wilde, werd ik

afgewezen. Na de breuk met de moeder van mijn zoon, zie

Dat houd je een paar keer vol en dan krijg je 'm vierdubbel

je dan compensatiegedrag optreden.

terug.

En nu staan de vrouwen voor je in de rij. Je wilt dan de boel

rechtzetten en probeert dat in de wereld te doen. Maar daar
zul je het niet vinden. Het is het doorzien van de ondergrond
waarin die begeerten verschlj"nen en verdwijnen.

Dan klapt het systeem vanzelf in elkaar en dan is het 'ik ben
heel zielig en niemand luistert naar mij: Wnt dan word je
een afgescheidene, je trektje terug in je ivoren toren en je gaat
totaal uit contact.

Dat weet ik, alleen bepaalde ballen die onder water zaten,

Het is toch dan weer het IKje dat de wereld wil ontvluchten.

ploppen nu naar boven en je ziet dan dat die pijn of be

Het is te kwetsbaar, te confronterend.

schadiging of wat dan ook doorleefd wil worden. En dus

trakteert het leven je op exact die situaties die daarvoor

Die vluchtsystemen zie je dan allemaal terugkomen.

handig zijn.
Om van nare gevoelens af te komen kun je naar bier grijpen,

Het komt dan aan de oppervlakte om bevrijd te worden. Het enige

dat verlangen, angst, begeerte of pijn wil, is bevrijd worden.
54

chocolade eten, spuJlen kopen, of je zet het Advaita trucje

in en relativeert aJles kapot.
55

HANS TIBBEN

UITZOOMEN

Het is dan een soort medicijn om open en heilig te worden.

Het ego kan Advaita als medicijn heel goed inzetten.
Maar zelfs tussen leraren onderling, Hans, zien we de strijd
tussen wie de meest radicale is, of wie het meest spreekt
vanuit het hart, of wie het meest in de Indiase traditie zit.
Dat is een heel circus. Ze zijn lang niet allemaal zo, maar
er zitten er wel tussen die denken dat de wijze waarop zij
naar nondualiteit verwijzen, dat dat de beste wijze is. En de

Het oog kan zien, maat kan niet zichzelfzien. Dus we weten
het niet. Maar het is wel waar iedereen naar verlangt, te zijn
wie je werkelijk bent. Zonder enige kwaliteit, oordeel of
begeerte. Volkomen vrij en samenvallen met alles.
Dat is het dilemma voor het IKje, zo van 'goh, leuke filosofie,
eens kijken of IK mij hierdoor beter kan voelen'. En dan
komt het tot de lullige conclusie dat die IK illusoir is. Het
IKje wil graag overleven en je ziet ook vaak dat iemand pas

teaching van andere leraren is dan altijd minder.

ontwaakt nadat het leven je behoorlijk heen en weer

De grote leraren van vroeger stuurden mensen gewoon naar

naar wie je werkelijk bent?

anderen toe. Nisargadatta zei dan: '1k ben er even een half
jaar niet, ga maar even naar een ander. " En hij stuurde ook
zijn leerlingen naar Ramana Maharshi of Krishnamurti toe.
Totaal geen concurrentie, totaal geen arrogantie of idee van
beter.
Als is beseft dat de wijze waarop jijzelf over nondualiteit
spreekt, alleen maar een verwijzing is door jouw filter heen,
dan begrijp je toch dat het met de een kan resoneren en
met de ander niet. En er is ook geen heilige weg om hier
naar te verwijzen. Het is niet beet te pakken. Want dat wat
we werkelijk zijn, kun je daar iets zinnigs over zeggen?

Nee. Daar is niets over te zeggen. Dat wat je daadwerkelijk

bent, hoe je in je oorspronkelijke gewaarzijn bent, dat ben je.
Dus daar is totaal niets over te zeggen.
Wolter Keers zei ook: "Het waarnemen dat we zijn, kan niet
worden waargenomen."

56

slingert. Als alles goed gaat, waarom zou je dan gaan zoeken

Als het leven gaat schuren, wil je naar een medicijn zoeken.
Het ego wil geen pijn voelen, maar wel plezier en in dat systeem
gaat het heen en weer.
En hoe kun je daar uit komen, Hans?

Daar kun je niet uit komen, dat gaat gewoon zijn gang. Maar
het is wel: waar verschijnt en verdwijnt die pijn en dat plezier
in? Dat 'kennen' is geen activiteit, maar dat voltrekt zich
voortdurend. Dat is het enige permanente dat er is. Het kennen
van bijvoorbeeld het bewegen van de hand, maar er is niemand
die dat doet.
Sterker nog, nu kijk jij naar mij dus in die kennendheid,
verschijnt nu meer 'Paul' dan 'Hans'. Maar we denken dat
daar Hans zit die naar Paul kijkt. Maar dat is de grap.

Dan denk je alweer dat er hier een IK is en daar een IK Dan

ontstaat alweer de tweeheid.
57

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

is gezien, vervalt het vastgrijpen. Dan is er het volledig

En het gedoe.

openlaten, lekker het leven z'n gang laten gaan.

Ik merk dat ik soms nog wel een allergie heb op mensen die
zich verlicht ofgerealiseerd noemen. Ik heb dan het idee 'als je

Ook bij het congres Science and Nonduality heb ik de ene

het weet dan benoem je dat niet. ' nt dan is er toch nog een

goeroe met de ander zien bakkeleien over hun subjectieve

IK die zegt: "IK ben verlicht. "Dus ik zie wel dat er een soort

ideetjes. Allemaal hun eigen standpunt verdedigen en dan

totaalaspect is van bewustzijn, maar dat er ook een beperkt

in de aanval gaan. Het leek wel een debat in de Tweede

aspect is. Ik denk dat het meeste ontwaken in het beperkte

Kamer.

aspect gebeurt. Dat het niet een volledig totaal openbreken is.
Mensen die volledig gerealiseerd zijn, hebben denk ik vaak ook

Ze hebben dan een circus, een eigen kerstboom en een strategie

een doodservaring gehad. t ook bij Ramana Maharshi

om geld binnen te halen. Ik hoorde over Byron Katie, dat ze

gebeurde, dat hij zich zo zag sterven. Dan doorzie je echt de

iemand in Nederland had die twaalfjaar lang als vrijwilliger

totale identificatie met het lichaam. Als die identificatie ook

van alles voor haar had opgezet. Daarna is die dame voor

is doorzien kun je spreken van echt gerealiseerd zijn. Nisarga

zichzelf begonnen en nu is ze door die hele Katie organisatie

datta viel ook Wolter Keers aan,

onderuit gehaald. Dus daar speelt het spel van macht, seks en

zo

van: wie denk je wel niet

dat je bent, een beetje de gerealiseerde spelen in Nederland.

geld een belangrijke rol.

Maar Hans, we kunnen toch niemand helemaal gerealiseerd

In Amerika ontmoette ik een dame die onderdeel was van

noemen. Verlichting heeft een begin, maar geen einde. Ik

her marketingteam van Adyashanti. En kijk naar Eekhart

heb jou of mij nog nooit horen zeggen 'ik ben verlicht.' Het

Tolle, wat voor miljoenenindustrie daar omheen is gebouwd.

enige waar we naar verwijzen is dat wanneer wordt beseft

Het is nier erg, maar laten we elkaar nou niet voor de gek

wat je ware natuur is, veel kramp, pijn en lijden wegvalt

houden over dat helemaal vrij zijn van verlangens en

waardoor het leven als lichter wordt ervaren. Maar niet

machtsgevoelens. Ik denk dat dit nooit op zal houden, want

lichter voor JOU. Ook dat Nisargadatta een sneer maakt

wij als wezentjes zijn al miljoenen jaren evolutionair

richting Wolter, dat Ramana uit z'n plaat gaat omdat er

uitgerust met seksuele selectie waarbij we geprogrammeerd

eten werd verspild in de keuken en dat Ramesh aan vrouwen

zijn om ons te onderscheiden van anderen en een betere

zat. Of om Jezus te citeren: wie vrij is van zonden ... Op

versie van onszelf te verkopen. Ook dat ik dit boek schrijf,

het moment dat er al subtiel de gedachte is van 'ben ik er

is biologisch gezien seksuele selectie. Dan kan ik met het

al', dan staat de volgende verrassing al op je te wachten.

argument komen van 'ja, maar ik ben heel open in dit boek
en ik laat zien dat ik ook maar wat aanrommel in m'n

Alleen al het idee! Op het moment dat je probeert je ergens aan

leven'. Maar ook dat is seksuele selectie, omdat dit organisme

vast te grijpen, komt direct de schaduwkant omhoog. Als het

zich daarmee weer probeert te onderscheiden van anderen.

58

59

UITZOOMEN

HANS TIBBEN

En dan kun je je hoofd kaal scheren, een kleed omdoen en

een beroemdheid of de postbode, het is allemaal hetzelfde

kennen. Als je dat kunt zien dat je niemand meer hoeft te
positioneren, de Boeddha niet en de zwerver niet, dat het een
geheel is ... dan word je al behoorlijk wakker.

in een klooster in kleermakerszit gaan mediteren. Maar ook

dar... seksuele selectie. Zo zit de bevrijding niet in de
wereld, want het leven zal altijd gewoon doen wat het doet.
Er uitgezoomd naar kijken, dat geeft de bevrijding en de
rust. Dan wordt gezien hoe ieder mens zijn of haar proces

Je hebt al veel mensen gecoacht. Wat is jouw ervaring met

doorloopt, en ook iedere leraar, spirituele yogi en iedere

ontwaken, staat daar een bepaalde tijd voor?

goeroe.

Jij positioneert jezelf toch ook niet in een soort marketing

systeem, je doet het gewoon allemaal zelf
Maar ik heb makkelijk praten, ik verdien mijn brood al met
bedrijfsoptredens dus die nondualiteit is een leuke hobby
ernaast. Maar als je inkomen er vanaf hangt, dan komt er
wel meer druk op de verkoop van je boeken en of je zalen
wel vol zitten. AJs je voor een zaaltje mensen gaat zitten om
een bepaalde boodschap te brengen, komt wel iedere vorm
van compensatiegedrag naar boven. Ik ken een dame die
nooit echt iemand is geweest in de wereld, en nu ze voor

Dat weet je nooit. Er zijn mensen die er al twintig jaar mee

bezig zijn en mensen die het in no time zien. Het is niet
afhankelijk van leeftijd of afkomst of wat dan ook. Het
vermoeden is dat wanneer je al lang bezig bent, dat je dan
verder bent. Maar soms denk ik wel, des te jonger en puurder
je bent hoe eerder je het gaat zien. Maar zit je vol met spirituele
ofreligieuze concepten, dan is dat alleen maar een belemmering.
je bouwt dan een heel gelooftsysteem op wat dan eerst nog moet
vallen. Soms zeg ik wel eens: "Wt is er nu? Al die kennis die
je hebt, al die opleidingen die je hebt gedaan, al die boeken
die je hebt gelezen, waar zijn die dan? Die zijn er helemaal
.
niet! Er is alleen maar DIT "

een groep zit en alle aandacht krijgt is dat voor het ego
heerlijk!

Wanneer een ego nog een beschadiging heeft, als het heel

Gezien worden, erkend worden, bemind worden, dat is een

drijfveer voor het ego. Maar in alle verschijnselen van het
relatieve zit het oorspronkelijke van het absolute. Dus gekend
willen worden is voor mij het principe van het kennen. Het
enige dat er is, is het pure kennen. Dus het verlangen van een
mens is om aLleen maar in het kennen te zijn. Het misverstand
ontstaat door de gedachte: ik moet door jou erkend worden.
Dan krijg je die verschuiving daarin, dan zoek je het in de
wereld. Er is totaal geen verschil ofje nu met een kind praat,

heel lastig is.

superieur of inferieur is, dan zie je dat het ontwaken soms

60

Het kan verstandig zijn eerste de psyche in balans te brengen,

dat het body-mind- systeem het kan ontvangen. Niet dat
ontwaken een doel is, maar een beschadigd systeem kan niet
goed ontvangen. Dan zie je dat wanneer deze mensen naar een
goeroe gaan, er niets gebeurt. De goeroe is totaal niet in je ge
nteresseerd en is alleen maar bezig met zichzelf en zijn
woorden. De goeroe heeft dan niet de kennis en kunde om te
61

UITZOOMEN

kijken naar wat er nu precies plaatsvindt in het ontwakings

praces van die persoon. Het vraagt om een totale overgave van
een goeroe of van een leermeester. Het is van belang dat de
leraar het ontwakingsproces zelfdoorziet, maar dat hij ook de
verschijnselen daarin goed door heeft. Wttt is er nu aan de hand
in het lichaam en in de psyche en wat voor beschadigingen
heeft het opgelopen?
Je kunt wel blijven roepen 'er is niemand' en 'je bent de
ondergrond', maar op dat moment resoneert dat totaal niet
met iemand. Je kunt dan mentaal het allemaal wel begrijpen,
maar het integreren stagneert vervolgens.

Bij grote beschadigen moet je echt duaal gaan kijken. En ook

hoe dit zich allemaal zal manifesteren, gebeurt vanzelf Het
leven zelfis de satguru. Als het vertrouwen er is dat het leven
je dat schenkt wat je nodig hebt, dan is er ontspanning en
overgave aan dat dit is wat het is. je bevindt je altijd op de
perfecte plek, in de perfecte positie om tot inzicht te komen.

Gerrit Hulsbosch

ia mijn grote vriend Marko ontmoette ik een

bijzondere man die nog nooit van nondualiteit had

gehoord, maar simpelweg door levenservaring is ontwaakt.

De wijze waarop ik hem ontmoette was als volgt: ik belandde

in een situatie waarbij een oude pijn werd gerriggerd. De
helderheid was totaal weg en ik zat weer ouderwets in de
piekermodus, waarbij ik de ene piekergedachte met de
andere probeerde te bestrijden en avond na avond met
kramp wakker lag in bed. Tijdens een diner met Marko
verrelde ik over mijn probleem en al het gedoe daaromheen.
Nadat hij tien minuten had geluisterd naar alle Muppets in
mijn hoofd zei hij: "Dan bel je Gerrit toch even?" "Gerrit?",
vroeg ik. "Ja", zei Marko. "Gerrit, van de spirituele hulplijn!"

62

63

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Eerst vermoedde ik dat hij een grap maakte, maar hij meende

Zo nu en dan belde ik met Gerrit en voerde ik ontzettend

het nog ook. Ja, dacht ik. Ik ga een beetje een spirituele

leuke gesprekken met hem. Ik heb hem eenmaal in het echt

hulplijn bellen! Doe even normaal! Geen denken aan!

gezien, dat was bij hem thuis toen ik dit interview met hem

Na ons diner reed ik naar huis, toen Marko mij opbelde en

is tevens het laatste interview dat Gerrit ooit gaf. In mei

zei: "Bel hem nou!" Ik weigerde dit te doen, ook vanuit de

2015 overleed Gerrit aan hartfalen. Gerrit was een

arrogantie dat ik dat echt niet nodig had. Ik had indertijd

authentieke man die nauwelijks iets af wist van nonduali

deed. Een bijzonder interview bleek niet veel later, want dit

immers al een boek geschreven over nondualiteit en ik

teit of van wat voor filosofie dan ook. Hij was een dood

dacht het allemaal wel te weten en alles aan te kunnen.

normale, aardse, nuchtere en bescheiden man die puur

Tijdens mijn autorit naar huis kreeg ik van Marko nog drie

door levenservaring was ontwaakt en daarbij beschikte over

whatsapp-berichten. 'Doe nou! Bel nou!' Ok, dacht ik. Ik

een aantal bijzondere gaven. Zoals je zult lezen was Gerrit

bel. Ik draaide het nummer en hoorde een zwoele vrouwen

down to earth, kort, bondig en maakte hij de dingen nooit

stem: welkom bij Parahealing. Ik hing direct op. Dit soort

moeilijker dan nodig. Gerrit wist dat de dood niet bestaat

onzin is niet aan mij besteed, was mijn gedachte.

en dat wat we werkelijk zijn er altijd is, altijd blijft en nooit

kan vergaan. Ik ben blij dat diverse van zijn wijsheden in

Eenmaal aangekomen bij de pont in Schoonhoven, was ik

dit boek bewaard zijn gebleven.

net te laat om nog mee te kunnen en moest ik een kwartier

wachten. Goed, dacht ik, ik bel n keer. Ik toetste weer
het nummer in en na mijzelf over het kleffe spirituele gevoel

HET INTERVIEW

heen te hebben gezet, hoorde ik een heel nuchtere stem.

"Een goedenavond, met Gerrit." Daar was Gerrit dan. Ik

Gerrit, als mensen jou bellen zitten ze doorgaans in een

vertelde hem mijn verhaal en halverwege onderbrak hij mij.

kramp over hun relatie, werk of gezondheid. Wat jij in mijn

"Joh, neem lekker een glas wijn, ga op de bank zitten en

ogen eigenlijk doet, is mensen helpen dingen in een breder

maak je niet druk. Over een tijdje word je helemaal helder

perspectief te zien.

over waarom dit nu gebeurt en zul je de waarde van deze

situatie zien. Je moet naar het toneelstuk kijken", zei hij.
"Als je het proces ziet, kun je er lachend naar kijken." Het

ja. Mensen raken soms verstrikt in een scne in hun toneelstuk

en vergeten dat het maar een toneelstuk is. Als je weer lachend

gesprek duurde nog geen twee minuten en toen ik ophing

kunt kijken naar het toneelstukje, valt de kramp weg.

was al mijn kramp weg en was ik weer uitgezoomd. Zo

werd ik, met mijn arrogantie en vooroordelen, even op mijn

Je laat mensen weer even uitzoomen.

plaats gezec. Dit was mijn eerste kennismaking met Gerrit.

64

65

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Ik heb er lol in om dat te doen. Maar ik vind het belangrijk

dat mensen niet afhankelijk worden van mij. Ik moet het zo
hebben dat iemand mij niet meer belt. Niet dat ze me steeds
extra gaan bellen. Dat mag wel voor een bepaalde periode,
maar daarna moet je op eigen benen staan en mij niet meer
nodig hebben.

Dat is zo. Toch, wanneer er emoties om de hoek komen

kijken, wordt de situatie waarin je je bevindt vertroebeld
en zie je die niet meer helder.
Als je

zelfin een proces zit, verlies je veel sneller het overzicht

en dan begint het gepieker.

Je bent wel eerlijk, want deze instelling is nadelig voor jouw

Als ze jou bellen, is dat dan niet voornamelijk met het idee

eigen portemonnee. Je zou er bij gebaat zijn om zoveel

'Gerrit, vertel me even dat het goed komt?'

mogelijk minuten te verkopen.

Ik houd het kort.

Mijn vriend Arold belde je gisteren voor wat advies. Daarna
belde hij mij op en zei: "Hij is wel goudeerlijk, die man.
Hij zegt kort en krachtig wat in hem opkomt en dan is her

ja, maar ik zeg gewoon wat in me opkomt. Dat is Lang niet

altijd wat mensen willen horen. En mensen willen graag dat
ik hen gelijk geef Dan is het van 'die heeft dit en dat gedaan
en ik heb netjes en eerlijk gehandeld Zo beschrijven ze dan
de situatie en hebben zefeilloos uitgekristalliseerd wie watfout
heeft gedaan.

einde gesprek."
En dan de vraag: "Maar je vindt toch wel dat ik gelijk heb,
Gerrit?"

Ja, en daar doe ik mijzelffinancieel misschien tekort mee.

Misschien wel. Maar op de n of andere manier kan ik altijd
brood kopen. Dus, waar moet ik mijzelf druk om maken?

juist! Wnt o wee als ik zeg dat ze gn gelijk hebben.

Je maakt je volgens mij nooit echt druk, h?

Dat zeg je vast ook wel eens.

Nee, want je druk maken is helemaal niet nodig.

ja hoor!je wilt niet weten hoeveeL mensen dan de hoorn erop

goozen.

Mensen die jou bellen maken zich doorgaans wl druk.

Je windt er dus geen doekjes om. Geen zachte heelmees

Mensen maken zich druk over van alLes, maar dat hoeft niet!

ters.

Duidelijk en helder, ofje het Leuk vindt of niet. Zo komt het

bij me binnen, zo vertel ik het.
66

67

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Want er komt iets in je op en dan gooi je het er direct uit.

gewoon. Maar dan blijkt vaak dat die ander dan zegt: 'Ja,
maar ik snap wel watje zei. "Het gaat bij zo'n gesprek ook niet

ja.

om mij, het gaat om de ander. Ik hoefniet te begrijpen wat ik

zeg. Dat is soms wel humor. Het kan echt overal over gaan,

Wel bijzonder dat er soms teksten uit je rollen die gaan over

heel apart. Ik heb soms ook advocaten die bellen, dan vragen
ze: "Wt vind je er van?" Niet dat ze het overnemen hoor,
maar soms willen ze horen wat ik dan zeg. Ook bellen mensen

dingen die nog in de toekomst moeten gaan plaatsvinden.

En die zie je dan al.

vaak over ziektes, vooral als de oorzaak niet te vinden is.

Dat schijnt. Maar dat is allemaal niet bewust, h.
Als mensen je spreken krijg je soms beelden, woorden,
Dat merk ik wel. Als ik je bel denk je niet eerst na. Ik stel

gevoelens of gedachten door over iets wat verderop in het

een vraag en er rolt spontaan iets uit.

toneelstuk nog gaat gebeuren. Zie je dat soort dingen ook

bij je eigen leven?

Ik denk er niet over na.

Nee, helemaal niets.
Word je vaak gebeld?
Dat is ook lullig ...

Dat is heel wisselend. Soms heb ik dagen dat ik nauwelijks

wordt gebeld, soms gaat het de hele dag door. Ik zet het ding

Echt, helemaal niets! Alleen bij anderen. Als ik dat namelijk

aan als ik wakker word en als ik ga slapen gaat het uit. Dat
is meestal rond twee uur s nachts. Daarom ben ik voor elfuur

ook bij mijzelfzou hebben, waar is mijn leerproces dan? War

zijn mijn ervaringen dan, die ik op moet doen?

in de morgen ook nooit bereikbaar. Enje weet ook nooit wat je

krijgt, dat is leuk. je weet nooit waar het over gaat. En ik weet

Alleen met wat jij doorkrijgt over een ander kun je iemand

ook nooit wat ik ga zeggen. Het komt allemaal zoals het komt.

een klein stukje op weg helpen. Maar je kunt nooit iemand

zijn of haar proces laten vermijden.

Er is geen verschil tussen of ik praat of dat jij praat. Als ik

praat word jij je bewust van woorden, maar als jij praat,

Nee, ik kan iemand alleen inzichten geven ver zijn ofhaar

word jij je ook bewust van woorden. Woorden rollen er

proces. Dat wel. Maar de persoon moet het zelfzien. Er zijn

vanzelf uit.

mensen die het snel zien. Dat is leuk!

Dat klopt. Ik heb ook wel eens dat ik dan denk: wat zeg ik

Doordat je iemand inzicht geeft in het proces waar diegene

nou, dat slaat helemaal nergens op! En dat zeg ik dan ook

in zit, kan die persoon er even uitgezoomd naar kijken en

68

69

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

dingen weer in een breder perspectief zien. Dan ontstaat er

beweging. Dan blijfje stilstaan. Zo'n proces is een stimulans

om door te kunnen gaan, om te groeien.

weer ontspanning en dan valt de kramp even weg. Dat heeft

niet eens zozeer te maken met de woorden die je spreekt.

En dat begint soms met pijn, die stimulans.

Het is de combinatie en hoe dat werkt, dat weet ik ook niet.

Ik snap dat niet, maar ik zie wel dat het gebeurt. Hoe en
waarom weet ik echter niet. Misschien maar goed ook, dat
houdt je nuchter.
Shakespeare zei ooit: "De hele wereld is een schouwtoneel
en alle mensen zijn maar acteurs." W ij, als acteurs, hebben
daarbij de illusie dat we de touwtjes in handen hebben. Dat
wij beslissen hoe het toneelstuk verloopt.

Dat kan, en het kan soms heel ver gaan. Het leven stopt nooit
met je te stimuleren verder te komen. We doen Levenservaring
op, worden steeds wat wijzer en dat kan alleen maar do01 de
ervaring zelf En dat is soms leuk, maar soms ook pijnlijk. je
kan honderd boeken kopen om te leren biljarten, maar als je
nooit die keu in je handen hebt, dan leer je het nooit. Er is
maar n manier om te leren biljarten en dat is door aan die
tafel te gaan staan en te spelen. Door het lezen van een boek
zal je nooit wereldkampioen biljarten worden. Echt niet!

ja.
Her is daarom onmogelijk
En dar levert een hoop paniek op.

m je levenser varing aan een

ander over re dragen. Je kunt over je inzichten vertellen,

maar dat is voor die ander niers meer dan informatie. En

ja! Dankzij die illusie ontstaat er verkramping. Als je die

illusie weghaalt en jezelfovergeeft aan de golven van het leven,
ontstaat er rust. Laat je drijven op de golven van het leven.
Moet je eens kijken hoeveel leuker dat het dan wordt! Dan laat
je het gewoon gebeuren en aanvaard je wat er op je pad komt.
Ofje het op dat moment wel ofniet begrijpt, is helemaal niet
belangrijk. Dat zie je wel weer eens als je terugkijkt.

ja, en dus trakteert het leven je op situaties waar je doorheen

moet. Hartstikke mooi, toch?

Want als je in het proces zit...

Zeker! Alleen, als je bent ingezoomd, raak je op zo'n

mocht diegene die informatie onthouden, dan wordt het

kennis. Maar kennis is nog geen wijsheid. Wijsheid is
doorleefde kennis. De dingen zelf ontdekken en ervaren is
de enige weg.

moment in paniek. We zien op dat moment over het hoofd

Dan zie je het nooit! Niemand' Dat kan gewoon niet, want
dan heeft dat proces gewoon geen functie meer. Het is juist
mooi dat het leven je soms raakt, anders zet het je niet in

dat achter iedere gebeurtenis een enorm diepe intelligentie

sch u ilgaat Het universum maakt geen vergissingen; het
.

leven doet exact wat het moet doen. Of, zoals Einsrein zei:
"God dobbelt niet."

70

71

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

En niets in het leven is toeval, alles klopt precies! Alle lijntjes

komen bij elkaar, hoe krom het soms ook lijkt. Het sluit
allemaal perfect op elkaar aan. Als je die perfectie ziet, dan
loopje als wezentje gewoon heerlijk mee. Het leven is z simpel.
Dan kunje er uitgezoomd naar kijken en is er het oer vertrouwen
in het leven zelf Het diepe vertrouwen dat het leven voor je
zorgt. Dat wil alleen niet zeggen dat het altijd leuk is. Soms
word je voor de leeuwen gegooid. Maar hoe meer je daar
gewoon in meegaat, des te minder heftig het voor je wordt.

Het leven beweegt en wij, als onderdeeltjes van het leven,

bewegen daar gewoon op mee. Controle is een plezierige
illusie.

Controle heb je totaal niet.

Het grappige is dat we proberen het leven te controleren,
terwijl je niet eens weet wat de eerstvolgende gedachte zal
zijn die bij je opkomt, of wat de eerstvolgende zin zal zijn
die je uitspreekt. Alles is een verrassing, iedere seconde weer.

Daar kun je natuurlijk niet zelf voor kiezen, maar als het
uitzoomen op een gegeven moment gebeurt dan komt het

Het is iedere dag sinterklaasavond!

verzet tegen hoe de dingen zijn steeds meer te vervallen. Je

kijkt naar het toneelstukje, in plaats van dat je als toneel

Alleen we hebben liever alleen maar leuke verrassingen.

speler angstvallig de boel onder controle probeert te

houden. En als je wel vol frustratie, angst en gepieker zit is
dat ook prima, want dan is de toneelspeler dat aan het
ervaren. Dus ook tegen het inzoomen hoef je je niet te

Maar soms, alsje terugkijkt, is een dramatische ervaring achteraf

gezien juist een hele nuttige ervaring geweest. Eentje waarvan
je zegt: wat ben ik blij dat ik dat toen heb meegemaakt.

verzetten.
Dus we kunnen nooit weten wat goed of fout is.

Het 'zijn' zelf is helemaal vrij, en de toneelspeler kan niets

anders doen dan zijn ofhaar rol spelen.
De toneelspeler heeft geen vrije wil.

l!el mensen weten niet eens wat ze willen, dus dan heb je aan
een vrije wil al helemaal niets.

Nee. Als je midden in een ervaring zit die je als vervelend

ervaart, zal je die ervaring als negatiefbestempelen. Maar als
je achterafbeseft dat die ervaringje heel veel heeft opgeleverd,
zie je het opeens als positief
Soms kan het oplopen van een goede deuk, een draai om
je oren krijgen van het leven, erg leerzaam zijn.

En ls er een wil is, is die al niet vrij. Want je wilt iets.

leren van die ervaringen. Maar die zogenaamde klappen

die je van het leven krijgt zijn ook nog we/lief, h. Het is niet
altijd met de zweep, het zijn meestal tikken met een krant. Het
We

Ja, daarom. je hebt sowieso niet het overzicht van wat er aan
het gebeuren is.
72

73

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

kan zijn dat je het leermoment snel oppakt, of dat het leven je
meerdere malen eenzelfde soort situatie moet voorschotelen.
Het maakt allemaal niet uit, maar gdn doe je!Als je dat weet
zal je op een gegeven moment wat minder vlucht- en venni;dings
gedrag vertonen. En dat scheelt je een hoop ellende.

Precies. Gedachten komen en gaan, maar 'het zijn' blijft

onaangetast.
Als we naar relaties kijken dan zie je dat we, vanuit onze
zoektocht naar zekerheid, onszelf nog wel eens vastklampen
aan onze partner. Op het moment dat ik denk: dat meisje

Het leven is

zo

slim dat her je heel subtiel naar die situaties

brengt waar je nog een oude pijn, een onverwerkte situatie

hoort bij mij, en ik al wat begin te claimen, probeer ik het

leven al in een hokje te duwen.

of een hardnekkige overtuiging hebt.

TerwiJt een relatie juist het meeste bloeit in vrijheid.

ja, en dat is de enige manier om wakker te worden. Als je door
een proces heen moet, moet je er doorheen. Er is geen weg uit,
dus je kunt het beter maar gelijk doen. Al heb je daar natuurlijk
geen keus in. Maar hoe dan ook: het leven laat zich niet
bedonderen. De innerlijke rust ontstaat wanneer je uitgezoomd
naar het toneelstuk kijkt, maar de meeste mensen kennen
alleen de ingezoomde realiteit.
In de film The Matrix duiden ze dit aan met de blauwe en

de rode pil. De blauwe pil is de realiteit, oftewel het

toneelstuk zoals we die als mensen hier ervaren. De rode
pil is het doorzien van de Matrix, waarbij je als het ware
ontspannen naar het toneelstuk kijkt, beseffende dat de
acteur op een perfecte wijze zijn of haar rol speelt.

je bent de toeschouwer en de toneelspeler tegelijkertijd. We

vergeten dat we 'het leven' zlf zijn. je bent 'het zijn' en als
acteur op het podium ben je een tijdelijke verschijning daarin.
We zijn gaan echter geioven dat we alleen maar die acteur zijn.
Net zo goed dat je denkt dat je je gedachten bent, maar in
wezen ben je datgene wat de gedachten waarneemt.
74

Ja. Toch, vanuit de angst voor wat onze partner zou kunnen
doen of vanuit de angst dat hij of zij ons zou kunnen
verlaten, leggen we elkaar beperkingen en eisen op waaraan
hij of zij moet voldoen.

ja, maar liefde en geborgenheid is een geschenk. Niets meer,

niets minder. Maar zo wordt er niet mee omgegaan. Ik heb
eigendom, ik heb een contract, jij bent van mij, jij moet nu
doen wat ik wil. je hebt mensen die leven tien jaar samen,
helemaal geweldig. Dan denken ze: weet je wat, laten we gaan
trouwen! Een jaar later zijn ze uit elkaar. Waarom? Dan ben
je ineens iemands eigendom. De liefde stroomt als je allebei
van binnenuit voelt dat je bij elkaar wilt zijn. Op het moment
dat het bij n van de twee niet van harte gaat, en je ziet dus
dat de een op zoek gaat naar een ander, dan is dat het begin
van het einde.
Maar dan is dat toch ook goed? Niets is eeuwig.

Dat klopt, sommige relaties duren maar even. Maar het kan
ook gebeuren dat je iemand tegenkomt waar je echt samen oud
75

UITZOOMEN

mee wordt. En dan sta je naast elkaar, ook als er problemen

zijn. Als het allemaal makkelijk gaat - als je de extra bonus
hebt, je twee keer per jaar samen op vakantie kunt, je die grote
auto kunt kopen - dan loopt het allemaal wel. Maar wat als
n van de twee ziek wordt en je voor de ander moet zorgen.
Dn wordt de echte waarde bepaald. Heel veel mensen die nu
in verplegings- en verzorgingshuizen zitten, hadden er dan
niet gezeten. En hoeveel bezoek krijgen die mensen nog, als ze
er wat langer zitten? Dan komen ze pas als ze het telefoontje
krijgen met de boodschap 'het gaat toch wel slecht met hem of
haar: Maar verder niet. En als er nog een erfenis is te verdelen,
dan komen ze ook nog wel eens langs. Dat is voorwaardelijke
liefde.

GERRIT HULSBOSCH

allemaal niets uit: je bent helemaal ok zoals je bent. Als er op

den duur angst ontstaat de ander te verliezen, ofals je denkt
dat je op een bepaalde wijze zou moeten fUnctioneren, ga je je
gedrag veranderen. Maar dat is niet waar die ander op is
gevallen; die vond je leuk om wie je bent. Dus je hoeft helemaal
niet geforceerd te proberen jezelf te veranderen. juist jezelf
blijven is daarin belangrijk en, als die ander ook zichzelfblijft,
dan gaat dat elkaar aanvuffen. Dat is de basis waar het om
gaat. Niet om 'ik weet wel wat jij denkt, ik weet wel wat jij
leuk vindt: Dan krijg je al een splitsing in communicatie. je
drijft dan langzaam steeds verder uit elkaar.
Daarom klappen relaties ook zo vaak. Het begint met heerlijk
zijn wie je bent, maar daarna schiet her steeds verder de

Jij noemt dar het 'turven', h? Je analyseert hoeveel iemand

kramp in. Vanuit onzekerheid, afhankelijkheid of vanuit

je oplevert, of diegene doet wat jij wilt, of het je voorziet

het verlangen van de ander gedaan re krijgen wat je wilt,

in dargene je denkt nodig te hebben om je gelukkig te

begint het dominanee of pleasende gedrag.

voelen.

Ruilhandel wordt het dan.

Op het moment dar iemand op je pad komt, of het nu gaat
om een liefde of een vriendschap, kun je er vanuit gaan dat
het leven op de proppen komt met een proces voor jullie
beiden. Dit maakt dat je binnen vriendschappen en relaties
op de proef zult worden gesteld en er pijn, frustratie of
angst naar boven kan komen. Daarbij kan wrijving of een

Met gemaakt gedrag probeer je de ander dan maar bij je te

houden, maar daarmee creer je juist de afstand. Zo werkt het.
En 'houden van' en 'leven met' zijn twee verschillende dingen.
je kunt heef veel van iemand houden en dat kan onvoorwaar
delijk zijn. Maar dat wil niet zeggen dat je die persoon ook
gelijktijdig dagelijks om je heen kunt hebben. Want die heeft
wellicht hele rare kuren, waar je helemaal gek van wordt.
Maar op een bepaalde afstand en met regelmatig contact is het
helemaal super! Maar dat je moet wel durven.

conflict ontstaan.
Het verse, spontane en vrije van een relatie is wat het zo

Als je daar van een afstandje naar kijkt, dan wordt het lachen.
Echt hoor, dan wordt het heel leuk! Als je iemand tegenkomt,
vindt die persoon jou gewoon leuk om wie je bent. Het maakt
76

leuk maakt. Maar zodra er verwachtingen en angsten

ontstaan en ideen over hoe de relatie hoort te zijn en hoe
de ander zich hoort re gedragen, gaat de lol er snel vanaf.
77

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Het kan ook dertig jaar leuk zijn, maar dan moet je elkaar
wel vrij laten. En je moet elkaar respecteren en Laten zijn wie
je bent.

Wanneer er identificatie is, gaan mensen binnen relaties

vaak turven: ik doe iets voor jou, nu moet jij iets voor mij
doen. Maar ook de andere kant op. Als jij iets verkeerd doet
of iets bent vergeten, dan heeft de ander bonuspunten,

We hebben als wezentjes allemaal zo onze processen en de

want jij hebt immers iets goed te maken. De fout die je

kunst is om binnen een relatie elkaar ook die processen te

maakte wordt je even lekker ingewreven, zodat je je vooral

gunnen. Want allebei krijg je situaties op je bord die niet

rot voelt en er bij de ander een gevoel van macht ontstaat.

altijd eenvoudig zijn.

Gun elkaar de ervaring! Kijk er maar naar hoe iemand met

zo'n ervaring omgaat. Laat het proces plaatsvinden, zonder
daar vanuit controlezucht ofpaniek op te reageren. De inzichten
die je opdoet verfijnen zich op die manier steeds verder en
soortgelijke situaties zullen zich dan ook herhalen.
Als we in een proces zitten en pijn ervaren, ontstaat vanuit
het ego denken al snel het idee: het is de schuld van de ander;
waarom overkomt mij dit; dit is respectloos naar mij toe.

Dat zijn allemaal valse gedachten.

Als je allebei uitgezoomd bent gaat dat heel anders. Dan kijk
je samen naar het proces en los je het op, zonder verwijten en
frustratie. Dat is liefde! Al dat andere is geen liefde, dat is
hebzucht en bevrediging zoeken voor jezelf Als je een ander
pijn wilt doen ofje wilt dat die ander zich rot voelt, in de hoop
dat hiermee jouw frustratie zal verdwijnen, word je daar zelf
niet blijer van. je denkt weliswaar dat je er blijer van zult
worden, maar dat is niet waar. Ook wanneer we pijn ervaren
denken we dat een ander dit expres doet, maar vrijwel alLes
waarbij pijn ontstaat gebeurt vanuit onwetendheid. Dat
wordt vaak vergeten. Het wil niet zeggen dat je alles Leuk moet
vinden, maar het is ook niet nodig om overal een wereldpro
bleem van te maken.

Ook de ander strooit zijn of haar gedachten weer over jou

uit. Dan hoor je uitspraken als: ik heb het je toch gezegd?;

Als we alles van iedereen zouden weten - hoe iemand

dan had je maar moeten luisteren; jij ook altijd met je ...

genetisch in elkaar zit, wat iemand heeft meegemaakt, in

welk proces iemand zit, hoe zijn opvoeding was- dan zou

Iemand die wat meer inzichten heeft, zal niet zeggen: ik heb
het je toch gezegd? Gun de ander zijn proces! De bevrijding zit
hem in het besefdat je naar het spelletje gaat kijken, in plaats
van dat je verward rondloopt in het toneelstuk. Het is een
andere benadering. je ziet alLes vanaf een afstand plaatsvin
den, terwijl je tegelijkertijd als acteur je rol speelt in het
toneelstuk.
78

je alles kunnen begrijpen. Boeddha zei ook 'alles begrijpen

is alles vergeven'. Wat dan overblijft, is liefde en compassie.

je voelt je dan niet meer persoonlijk aangevallen, en dat is z

belangrijk. Het lijden vervalt dan omdat je het begrijpt. je
doorziet het. Dan kom je ook in een rust. Lijden komt alleen

79

UITZOOMEN

voort vanuit gedachten dat dingen anders zouden moeten zijn

dan dat ze zijn.

GERRIT HULSBOSCH

nooit winnen, want je bent in gevecht met jezelf. Op een

bepaald moment heb je het maximale bereikt en dan zakt het
weer in. Kijk maar naar een topsporter.

Je zult nog steeds van alles doen, maar zonder de gehechtheid

aan de uitkomst. Het leven doet wat het doet.

Alles komt en gaat. En hecht je je aan het opkomen, blinken

en verzinken, dan zal dit gepaard gaan met grote emoties.

Precies, geniet gewoon van de weg die je loopt. Geniet van het
NU! Soms, als mensen bellen, vraag ik: "Wt zou je doen als
je wist dat je nog maar een week te leven had?" Dan komen
ze met allerlei verhalen over wat ze werkelijk willen. Daarna
zeg ik: "Wie garandeertjou datje morgen nog wakker wordt?"
Dan is meestal even stil. Mensen conformeren zich aan allerlei
regels en ideen en willen zich voor alles indekken en raken
daarin verstrikt. Dus leefNU, alsof het je laatste dag is. Dan
maakt het niet uit wat een ander vindt, dan ben je vrij. En
dan ga je vervolgens moeiteloos fUnctioneren.

Als je beroemd bent en je bent gedentificeerd met je status en

je valt geleidelijk van je troon af dan heb je het gevoel niets
meer te zijn. Dan ben je je eigenwaarde helemaal kwijt. Wie
ben je dan nog?
Niemand. En je bent ook nier-iemand, dus in zekere zin
besef je dan weer wat je werkelijk bent. Alleen voor een
persoon die dacht iemand te zijn, voelt dit verschrikkelijk.
Het leven heeft echter de neiging om alles waar je je aan
vasthoudt, uit te dagen. Alsof al je handvaten n voor n

Het NU is alles wat er is. Dus als er NU geen rust is, wanneer

afbreken, en je je uiteindelijk nergens meer aan vast kunt

dan wel?

houden en er overgave is aan her leven.

Precies! Dan wordt het leven echt een feest.

Daarom is het ook zo mooi dat dit wordt gestuurd. Want ofje
wilt of niet: je wordt gewoon bewogen door het leven. Dan kun
je veel beter het vertrouwen hebben dat het leven voor je zorgt.
Dat wil niet zeggen dat het altijd makkelijk is, maar het wordt
wel eenvoudiger. Als je mensen dat kunt laten zien, dan
worden ze toch wel een soort van blijer. Het is het loskomen
van alle overtuigingen die je hebt over hoe je zou moeten zijn
en hoe het leven zou moeten zijn. Alleen die overgave aan het
leven is eng. De meeste mensen willen ook helemaal geen
bevrijding, maar bevrediging. Dan zeg ik altijd: "Dan moet
je een artiestenbureau bellen en een clown huren. "Dan komt
die je leven even een uurtje opleuken.

Als je denkt dat je een

IKje

bent, dan maakt het nier uit

hoeveel bevestiging je krijgt. Het is nooit genoeg. Want die

IK is een

illusie. Je kunt wereldberoemd zijn en je kunt je

poster overal ter wereld op billboards hebben, maar dat

doet op een gegeven moment niets meer met je.

Het is eigenlijk alleen maar een belasting, want je moet heel

hard werken om dat beeld continu in stand te houden. Wnt
o wee als je een slechte recensie krijgt! Dan brokkelt je zelfbeeld
al snel af Dus je werkt jezelf helemaal kapot en dat kun je
80

81

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Haha, of je koopt een kratje bier!

Daarom kun je het beter omdraaien. Ik zeg altijd: "Gefelici

Of je slikt antidepressiva om de boel chemisch wat op te

moeten hebben. Wnt ze oordelen maar wat, en ze weten niet

vrolijken. Daar komen ook de meeste verslavingen vandaan,

wam het over gaat. Als je dat zegt, krijgje grote ogen. Dan is

h. Of het nu alcohol, cocane of seks is: het maakt niet uit.

mijn vraag: hoe kunnen we van deze ervaring nu volledig

teerd! Wt een ervaring!" Vele anderen zouden die ervaring

Het merendeel is vluchten uit de pijn. Het niet kunnen omgaan

gebruik maken? Zo'n ervaring als een verslaving is toch gewoon

met de pijn en het dan gewoon niet meer weten. De meeste

waardevol? Weet je hoe sterk een echte junk is? Die werkt

drugsverslaafden zijn hele gevoelige en intelligente mensen.

twintig uur per dag h, zeven dagen per week! En elke dag is

Dat zie je op den duur niet meer, maar dat is vaak de basis

het weer een gigantische vraag of hij wel of niet krijgt wat hij

van die categorie.

Wat is je advies met verslaving?

nodig heeft. Welke zakenman heeft die kracht? Mag je daar

respect voor hebben? Ik denk het wel.
Toch zal een junk voornamelijk horen: je hebt het fout

Dat is allemaal per persoon anders. je kunt daarin niet n

gedaan; zet je leven nou eens op de rit; neem nou eens

lijn trekken, omdat het heel individueel is. Als je ze leert

verantwoordelijkheid. Alleen besloot die junk op jonge

omgaan met die gevoeligheid kan die verslaving wegvallen, en

leeftijd echt niet om, als-ie groot zou zijn, junk te worden.

niet andersom.

Ook een junk is 'het leven in beweging' en die gebeurt ook

gewoon.

Dat hele patroon van verslaving zit zo in her brein verankerd.

Op het moment dat mensen een emotionele terugval

ja.

hebben, grijpen ze weer terug naar de verslaving.

Uitgezoomd gezien kun je een junk niets kwalijk nemen.

Terug naar het oude bekende. Het is misschien niet leuk, maar
wel bekend en veilig. Die knop omzetten, dat gaat niet in vijf

Uitgezoomd gezien kun je iemand nooit iets kwalij"k nemen,

minuten.

ongeacht wat hij of zij doet.

Op het moment dat een verslaafde in therapie gaat, krijgt

Hoe kijk jij aan regen verlichting? Hoe mooi de verhalen

hij of zij er doorgaans alweer diverse schuldgevoelens bij.

over verlichting ook zijn, ik geloof niet dat er iemand is op

Het is van 'jij bent verslaafd', 'jij hebt her fout gedaan',

aarde die klaar is met al z'n processen.

'verbeter je leven nou eens'. Eigenlijk gooi je direct alweer

zoveel kramp op die persoon, dar de neiging om te gaan

Kijk er eens cht naar, naar die mensen. Het maakt niet uit

gebruiken juist groter wordt.

hoe wereldberoemd die goeroes zijn, dat interesseert mij

82

83

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

helemaal niets. Kijk er eens echt naar. Wat zit er achter dat
programma dat ze uitdragen? Wtzar is dat zelfoertrouwen?
War is die zekerheid? Het ego is zo sluw dat het al sneL een
bepaalde houding aanneemt om zichzelfte profileren. Als je
verlicht bent hoefje niets te etaleren.

Hoe kijk je aan tegen verantwoordelijkheid, als alles gewoon

gaat zoals het gaat en er niet iemand iets doet?

Binnen het toneelstuk is er niets mis mee om je verantwoorde

lijkheden te nemen. Verantwoordelijkheid is onderdeel van het
spelletje.

En als het eenmaal is doorzien, dan interesseert het je toch

nauwelijks hoe je 'spirituele carrire' zich ontplooit?

En ook het gevoel van verantwoordelijkheid gebeurt

gewoon. Je kunt er helemaal niet voor kiezen om je wel of

Precies. je doet dan gewoon je ding en het zal atlemaal wel.

je hebt dan van nature een bepaalde uitstraling en wellicht
denkt een ander: "Ik neem daar een stukje van mee. "Het maakt
allemaaL niet uit. ALles gebeurt gewoon. En wanneer en hoe,
dat maakt niet uit. Maar dan moet je wel zelf een bepaalde
rust hebben.
Jij vertoont alles behalve spiritueel gedrag. Je draagt geen

niet verantwoordelijk voor iets te voelen. Dat zit al ingebouwd

in je systeem.

KLopt. En als je probeert met filosofische trucjes jezelf van

verantwoordeLijkheid te ontdoen, gebeurt dat ook vanzelf Dat
heeft echter niets te maken met bevrijding, maar met een
angstige acteur in het toneelstuk die probeert nare situaties en
gevoelens buiten de deur te houden.

boeddhistisch kleed, komt niet op de proppen met chakra's

reinigen, aura's kleuren of mantra's zingen.

Dan is het een poging je kwetsbaarheid te verhullen.

Klopt.
Mediteer je wel eens?

Maar pas als je totaaL kwetsbaar bent, ben je niet meer te

raken. Alleen als je probeert een muur op te houden, kan er
tegenaan worden geduwd.

Daar heb ik niets mee. War gaat dat over dan?

Kwetsbaar zijn is toch vaak wel eng. Graag verkopen we een

betere versie van onszelf aan de buitenwereld om ons imago

In het NU komen.

wat op te poetsen. Terwijl we diep van binnen heus wel

weten dat we allemaal kwetsbaar en onzeker zijn. En tevens

ja, maar je bent toch aL in het NU? Kijk: als meditatie gebeurt,
of iemand gaat z'n chakra's in balans brengen, dat is prima.
Maar je hoeft niets te doen om het leven te laten zijn zoals het
is, want dat is het al!
84

zijn we allemaal een beetje gek. Als iedereen toch eerlijk zou
verrellen wat hij of zij deed en dacht...

85

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Dan zetten ze er een groot hek omheen, met een bord bij de
ingang met 'psychiatrische inrichting' erop.

Geld, macht en roem: dat is eigenlijk allemaal waardeloos. Als

je je geluk zoekt door aan de wereld te kunnen tonen dat je een
groot huis hebt met een zwembad ben je best arm, hoor.

Precies, we hebben allemaal een tik van de molen gehad.

Als je denkt dat je in het leven de rouwtjes in handen hebt

Maar dat maakt het toch ook leuk! Anders krijg je gewoon
computers. Iedereen heeft zijn eigen afwijkingen, zijn eigen
kuren, maar dat maakt iemand charmant. Dat geeft de
variatie in het leven. Dus accepteer en erken zoals je bent. En
niet proberen jezelfgeforceerd aan te passen aan de massa of
de groep of club waar je bij wilt horen. je doet concessies, je
luistert niet naar je onderbuikgevoel om er maar bij te horen,
want dat geeft een bepaald gevoel van veiligheid. W zijn bang
om alleen te staan. Daarbij wordt vergeten dat, als je alleen
staat, je bij veel meer hoort. \%nt dan ben je niet gesoleerd
in een bepaalde club, je bent niet vastgeroest maar je kunt in
alle groepen mengen.
Je bent dan los van identificatie met allerlei ideen, over
tuigingen en patronen.

Dan maakt het niet uit. Het kost zoveel moeite om je constant
maar aan te passen aan een groep. Daar staat niemand bij stil.
je moet jezelf vinden. Als je doorziet wat je ware natuur is,
kan er rust ontstaan. Maar we zoeken de rust door te willen
voldoen aan de verwachtingen van anderen. Pas als we dan
bevestiging krijgen, verdwijnt onze onzekerheid en ervaren we,
voor even, innerlijke rust.
Of we streven naar bekendheid, meer geld of meer status
in de hoop dat dft ons bevestiging en voldoening zal geven.

86

en je helemaal bang wordt gemaakt door iedereen, en je

jezelf gek laat maken door meningen van anderen, dan
wordt het toneelstuk een

struggle. Je

komt dan uitgeput

terecht bij de laatste scne.

Des te meer je gedentificeerd bent, je denkt dat jij het leven

bestuurt en denkt dat je jezelf moet bewijzen, des te meer je
heen en weer slingert. Ik heb ook een groot deel van mijn leven
volledig heen en weer geslingerd. Dat kan ook niet anders. Ik
heb op diverse plaatsen op de wereld wat rondgehangen en ben
in de meest uiteenlopende situaties beland. Ik ben rijschool
houder geweest, hebfoncties in een hotel-restaurant gehad, heb
een belastingadviesbureau gehad, ben bus- en vrachtwagen
chauffeur geweest, heb in de losse handel en in het onroerend
goed gezeten en heb wat rondgezworven ... Dat zwerven ging
over toen ik een relatie kreeg. Mijn vrouw heeft mij eigenlijk
neergezet. Zij heeft mij ook gered. Als ik haar niet had gehad,
dan was het op een bepaald moment echt helemaalfout gegaan.
Ik was naef, nonchalant en het maakte me allemaal niets uit.
Heeft

zij je wakker geschud?

ja. Ik was in mijn leven constant aan het vluchten. Het geluk
buiten de deur zoeken en bij alles wat je doet niet blij zijn,
dus je na vijf minuten weer vervelen. En niet weten waar je
naar op zoek bent. Echt geen idee! Tot ik een relatie kreeg met
mijn vrouw. Ik was heel blij met haar. Ze was altijd rustig en
87

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

wist op de n ofandere manier haar wijsheid met babyhapjes

aan te dragen. Ze zette mij aan het denken, ze leerde mij zien
en voelen. Zo begonnen er vanafmijn achtentwintigste dingen
te veranderen.
Hoe lang ben je samen met haar geweest?

bij stilgestaan. Stapje voor stapje ben ik steeds meer gaan doen,
steeds meer over gaan nemen. Het was gewoon normaal. Zo is
het doorgegaan tot letterlijk de laatste dag. Toen ik wakker
werd, lag ze dood naast mij. Dat was raar wakker worden.
Toen wist ik het even niet meer. Ik was lamgeslagen, leeg van
binnen.

Zevenentwintig jaar.

Hoe heette je vrouw?

Je vrouw was twintig jaar ouder dan jij en je hebt haar verzorgd

Maria. Zij kwam echt niet voor niets op mijn pad. Ze was er
om mij weer op mijn poten te zetten. Er was daarvoor gewoon
niet met mij om te gaan, en dan verzint het leven wel wat om
dat recht te zetten. Ik was echt stronteigenwijs en ik luisterde
naar niemand, behalve naar mijn vrouw. Mijn ouders werden
er al gek van.

rot aan haar dood, h?

Het verzorgen begon de laatste vier jaar, toen ze dement werd.

Was dat zwaar?

Het begon heel geleidelijk, maar langzamerhand werd het

steeds meer. Het begon met een keer boodschappen doen en het
eindigde met haar naar bed brengen, eruit halen, op de wc
zetten en zorgen dat ze at en dronk. Het waren achterafgezien
tropenjaren, maar ik zou het morgen zo weer over doen. Wilt
ik door die ervaring heb geleerd, is relativeren. Tot in het
extreme.
Het was wel echte liefde, niet van 'het wordt nu lastig en

Toch mooi dat ze je nog recht heeft kunnen zetten. Het

heeft je een hoop wijsheid opgeleverd, Gerrit.

Dat heb ik echt aan haar te danken. Dat meen ik. Er is in de

loop der jaren een innerlijke rust ontstaan. Wilt er ook gebeurt,
het is allemaal ok. Ik heb veel mogen zien en ervaren. Daarbij
viel me op dat we helemaal niet veel van elkaar verschillen,
want in ieder circuit zie je dezelfde patronen terug. Wt> zijn
allemaal op zoek.

dus doe ik je naar een tehuis'.

Naar innerlijke rust!

ja, maar je weet nooit wat je zult doen. Als je mij een jaar van
tevoren had gevraagd ';-4/s je vrouw dement wordt, wat ga je
dan doen?" Dan had ik wellicht gezegd "Dan kan ze het beste
naar een tehuis. " Want voor haar maakt het niet uit, ze
herkent mij toch niet meer. Totdat het gebeurde! Ik heb er nooit
88

ja, maar we zoeken het in seks, drugs, aanzien ofin materie.

Wilt overigens prima is, hoor.

89

UITZOOMEN

GERRIT HULSBOSCH

Alleen alles wat je in de buitenwereld zoekt - liefde,

Wel honderd procent vertrouwen, h, niet 99. Vtzak is het van

'ik vertrouw het we maar ik wil het toch controleren Of'ik
vertrouw het, maar de uitkomst moet wel in mijn voordeel
zijn Of 'zolang er gebeurt wat ik wil, is alles goed:

bevrediging, geluk- is alleen maar tijdelijk.

Daar kom je door levenservaring dus uiteindelijk achter.

Het is buiten niet te vinden. je kunt het alleen vinden injezelf
je hoeft niet te zoeken of te weten of in bevrijding te leven,
want het is er al. Het is zo simpel.
Het is zo simpel dat we het massaal over het hoofd zien.

Het is het loslaten met een garantie.

Het liefst door de notaris opgesteld. Het leven zal je vanzelf

blijven uitdagen tot de totale overgave plaatsvindt.

We kunnen haast niet geloven dat het zo simpel is, want in ons
dagelijks leven is niets simpeL Alles wordt ingewikkeld gemaakt,
en als we dan een oplossing zoeken gaan we ook heel ingewikkeld
doen.
Als mensen jou bellen en je verwijst naar de pure eenvoud,
dan zal vaak de reactie zijn 'ja, maar zo makkelijk kan het
niet zijn'.

Het is altijd 'ja, maar Haal dat 'maar' er nu eens af

We zoeken naar geluk, maar juist het zoeken ernaar maakt
ons zo ongelukkig.

je kunt ook niet gelukkig worden, je kunt alleen gelukkig zijn.

Pijn en plezier, tegenslag en voorspoed, het hoort allemaal bij'
het spet/etje. Het wordt pas een probleem als je denkt dat het
anders zou moeten zijn. Ma.ar problemen bestaan alleen als je
eraan denkt! Als je dat gaat doorzien, komt het probleem te
vervalten. Het draait steeds weer om het loslaten, de overgave
aan het leven. Geefje over aan de golven van het leven, met
honderd procent vertrouwen, en het leven zal voor je zorgen.
90

91

Anamika Borst

n een prachtig stukje natuur in Auroville in India, woont

Anamika. Op haar tweentwintigste vertrok ze vanuit

Nederland naar India om op zoek te gaan naar de zin van

ons bestaan. Inmiddels woont ze dertig jaar in India en

werkt ze in een pottenbakkerij waar ze prachtige vazen,

bekers en overige kunstzinnige attributen maakt. Anamika
mailde jaren geleden om een keer af te spreken in Gouda.
We dronken een biertje op het terras en er was direct een
klik. Zo hebben we altijd contact gehouden en ontmoeten
we elkaar soms in Nederland, soms in India en onlangs zijn
we samen naar Las Vegas en San Jos geweest. Er hangt een
heel kalme gebalanceerde energie rond Anamika en ze laat
het leven rustig zijn gang gaan. Uiteraard krijgt ook zij van
93

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

het leven situaties voorgeschoteld die haar raken, maar dat

vindt ze ok. Dan verschijnen er gevoelens en emoties,
maar echt uit balans raakt ze nooit. De meeste mensen die
ik ken, zijn ontwaakt via de weg van de

jnani, wat inhoudt

dat het nonduale inzicht eerst rationeel wordt begrepen,

We weten helemaal

niets!Je weet nooit wat er op je pad terecht

zal komen, maar als je inziet dat er geen onderscheid is tussen
het leven en wat je bent, dan is het altijd interessant. Dat wil
niet zeggen dat het altijd aangenaam is, maar zelfs het
onaangename is interessant.

waarna het geleidelijk aan gaat integreren. Het ontwakings

pmees van Anamika verliep via de

bhakti, waarbij het inzicht

Maar allereerst de vraag hoe jouw zoektocht ooit begon.

eerst werd gevoeld en doorleefd en pas daarna rationeel

helder werd hoe de vork in de steel zat.
In Auroville leidt ze samen met Didier Weiss de Nondual
Meetup Group, waarbij er bijeenkomsten worden gehouden
over nondualiteit, zonder dat er een leraar voor de groep
zit. Het gaat uit van gelijkwaardigheid en het delen van
inzichten en ervaringen met elkaar.

HET INTERVIEW

Van kinds af aan zijn eenheidservaringen deel geweest van

mijn leven. De eerste keer gebeurde dat toen ik een jaar ofacht
was. Op een zomerse zondagmorgen fietste ik het dorp uit.
Opeens was het kleine meisje weg, was er alleen nog maar de
ruimte. Het was overweldigend, maar ik kon er met niemand
over praten, want hoe kan je als kind woorden vinden voor
iets dat niet in woorden is te vatten? Dit soort ervaringen
verschenen afen toe. En omdat ik dacht dat iedereen dat had,
schonk ik er geen aandacht aan.

Hoi Anamika, leuk dat ik je mag interviewen.

Je had 'het' toen in ieder geval al wel herkend.

Ja, gezellig! Ga je nu allerlei intelligente vragen stellen waar

ik dan wijze antwoorden op moet geven?

Eigenlijk tot een aantal jaren geleden heb ik dit nooit in het
juiste perspectiefkunnen plaatsen. Ondanks hetfeit dat de een
heielservaringen altijd deel geweest zijn van mijn leven, en
ondanks mijn jarenlange zoektocht. Echt maf Het is vlak
onder mijn neus en het wordt niet gezien. De echte herkenning
vond plaats pas 5 jaar geleden, na een 25 jaar lange zoektocht,
toen ik Leo Hartong ontmoette. Als puber snapte ik het leven
niet erg, ik had zoiets van 'ik hoor hier niet: Voelde me niet
aangetrokken tot carrire maken of tot huisje-boompje-beest
je. Dat vond ik maar saai. Snapte niet dat mensen daarin
trapten, en had zoiets van 'wat is daar nou aan?' Maar wist
ook niet zo goed van wat dan wel. Ik was als 21-jarige aL weL

Nee, het gaat er alleen maar over dat het leven je altijd te
slim af is.

Of dat het leven je dingen laat zien, die nog niet helemaal
zichtbaar waren.
Klopt! Want we zijn eigenlijk heel onwetende wezentjes.

94

95

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

tien maanden op reis geweest daor Zuid-Amerika, waardoor

m'n wereld groter werd dan het kleine dorp waar ik vandaan
kwam. Maar ik wist ook niet goed wat ik met de ellende in de
wereld aan moest. Dat raakte me wel, als ik dan de krant
opensloeg en ik zag al dat geweld. Dan konden de tranen
weleens naar boven komen. Maa1 echt piekeren deed ik niet.

maar naar dat wat onveranderlijk is. Het bracht me uiteindelijk

naar Auroville.

Je was wel gevoelig.

Dat klopt. En ook een buitenbeentje. Binnen de familie was

ik een beetje de vreemde eend. En nog steeds noemen neven en
nichtjes me, maar nu vriendelijk en plagend, 'onze gekke tante
uit India
Je ging indertijd naar India om uit te vinden waarom je
leefde toch?

Mijn zoektocht naar de zin van het leven begon toen ik twee
entwintig was. Ik was verpleegkundige voor de verstandelijk
gehandicaptenzorg. Een van de bewoners verongelukte terwijl
ik een van de drie toezichters was. Dat zette mijn hele leven
op zijn kop. De vraag naar 'wat is dit leven eigenlijk en wat
is de zin' nam bezit van me. Liet me niet meer los en het
maakte dat ik naar India ging om antwoorden te vinden.
Wat kwam je in India tegen?

Kennis door boeken werkte niet bij mij. Ik moest het ervaren,
zelfnaar India gaan. Daar kwam ik voor het eerst in aanraking
met Hindaesme, Boeddhisme, astrologie, tarot etc, waardaar
dingen duidelijk werden. Ik was op zoek naar waarheid, niet
naar de verhalen van de maatschappij en mijn omgeving,
96

Waar de filosofie van Sri Aurobindo en The Mother de

basis is.

ja, dat klopt. Bij de teachings van Sri Aurobindo en The Mother
wordt het accent gelegd op het werken aan jezelf, van wie ben
ik en wat zijn mijn patronen? War zit ik vast? Zijn de
gedachten echt wel van mij ofkomen die gewoon binnen? En
deze wijze van naar mezelf kijken was zeker doorslaggevend
bij het afwikkelen van mijn conditionering. Er zijn in de
traditionele Advaita Vedanta, die Sri Aurobindo ook gebruikt,
drie wegen die tot zelfrealisatie leiden. De Bhakti-weg, zeg
maar de overgave. De Karma-weg, het egoloos dienstbaar zijn
aan het goddelijke. En de fnani-methode, dus het weten. En
op het einde komen alle drie de wegen bijeen. Maar na twintig
jaar kwam ik toch vast te zitten en ging ik op zoek naar de
moderne versies in plaats van de traditionele goeroes die met
Sanskrietwoorden een afttand scheppen. En was ontzettend blij
en ook verrast toen ik via het internet nondualiteit ontdekte.
Wie kwam je als eerste tegen?

Het Urban Guru caf. Dat was een van de eerste en die vond
ik fantastisch. Er waren heel heldere interviews met Leo
Hartong, Rupert Spira, fohn Wheeler, Sailor Bob etc. En daar
tussendoor goede muziek en grappen. Daarna ontdekte ik ook
Conscious. tv en natuurlijk You Tube waar je alle moderne
leraren voor niets kan zien en beluisteren. Verbazingwekkend
eigenlijk dat deze oude verborgen wijsheid eeuwenlang moeilijk
toegankelijk is geweest, en nu iedere dag voor niets zomaar je
97

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

huiskamer komt binnenstromen. Toen ik Luisterde naar wat

deze nondualiteitleraren en -Leraressen zeiden, ontdekte ik dat
het hele proces waar ze het over hadden, hier af had plaatsge
vonden. Ik Liep er al een paar jaar tegenaan dat ik het idee
had dat ik niet bestond als persoon. Wt is er aan de hand? Ik
had geen mening meer, geen wensen of verlangens, en voelde
alsof ik onzichtbaar was, of transparant. Ik dacht dat er iets
mis was met me. En nu door het luisteren naar deze boodschap
moest ik inzien dat waar zij het over hadden al het geval was
in mijn leven. Ik kon toen niet geloven dat dit werkelijk zo
was, en had de bevestiging nodig van iemand die ik kon
vertrouwen. Het was Leo Hartong die instemde om me te
ontmoeten. In een theehuis in Weesp zei hij op het eind: "Dit
is het': en viel eindelijk het kwartje. Het was helder. Maar het
besefwas ook geiijk dat er niets speciaals aan is, want ik was
het ai! Ai altijd! En iedereen is het al. Het enige dat ontbreekt,
is de herkenning.

en The Mother en Karma Yoga bij mijn werk in de pottenbak

kerij. Niets was van mij. In Auroviile is dat eenvoudig, want
het werk is ook niet voor jou maar voor de gemeenschap. Dus
het is ai gericht op overgave.

Toen het kwartje viel, is er toen veel veranderd qua condi

tionering?

Ik denk dat er heel veel daarvoor ai was weggevallen door de

teaching van Sri Aurobindo en The Mother. Het was meer dat
het leven nog meer ging stromen.
Jouw 'trajecc' bij Sri Aurobindo heeft je eigenlijk al ldaar
gesroomd.

ja inderdaad, eigenlijk was ik al twintig jaar bezig met het

deconditioneren, van 'ik ben niet mijn gedachten, ik ben niet
mijn gevoelens, ik ben niet mijn Lichaam Ik was er dagelijks
mee bezig. Met Bhakti Yoga, the Surrender to Sri Aurobindo
98

De meeste mensen die ik ken, doorlopen net als ik de weg

van Jnani. Eerst begin je het te snappen en dan gaat het van
het hoofd naar het hart. Maar jouw weg is Bhakti, van het
eerst doorleven en her daarna rationeel begrijpen. Want in
het ontwaken heb ik jou niet echt veel heen en weer zien
slingeren. Je bent niet allerlei fasen doorgegaan die ik bij
anderen wel zie gebeuren. Het ging heel snel.

Eigenlijk was het de ]nani-gedeelte dat op het einde ontbrak.

Het werd de laatste jaren ook duidelijk dat ik op dat gebied
iets miste. Het willen begrijpen was totaai afwezig. En er was
iets dat me een zetje gaf om hiermee aan de gang te gaan. Door
het leren van boekhouden en de Franse taal, het doen van com
puterspelfen en het Lezen van filosofische boeken. Mijn ratio
werd daardoor getriggerd. Het draaide altijd maar om de
overgave. Als het rationele niet mee ontwikkelt, dan blijfje in
een soort zoete soep hangen. Het is dan wel heel lief, maar het
geeft niet de totale helderheid en de doorslag. ]nani, het weten
zonder de bhakti, de overgave, is droog intellectueel en kil. En
bhakti zonder het weten, is zoet en stuurloos en er komt geen
oplossing. jnani komt uiteindelijk tot de overgave van het per
soonlijke tot dezelfde staat als de bhakti met het weten: de
afwezigheid van de verkramping van de ik-gedachte en dus
kan bevrijding door beide wegen plaatsvinden. Maar eigenlijk
zijn er net zoveel wegen als er mensen zijn. Ieders weg is uniek,
authentiek, en uiteindelijk is het ook daar waar de oplossing
is. Daar waar je Ai bent, dat is Het.
99

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

Als ik met je optrek, zie ik hoe je leeft. Relaxter kan haast

ook hier lokaal met veel mensen in contact komen. Het is een
steeds verder uitbreidend netwerk. Gebeurt natuurlijk gewoon
vanzelf door deze boodschap van vrijheid die als het ware de
begrenzingen oplost, waardoor alles open en lichter wordt. Ik
kan zo blij zijn met wat er op m'n pad verschijnt. We doen
bijvoorbeeld op dit moment mee met een Finders Course.
Samen met Didier begeleiden we zes Leden van onze Meetup
Group in deze cursus die nog steeds in de onderzoeksfose is.
Jeffiry Martin heeft deze ontwikkeld na een onderzoek van
bijna 10 jaar. Hij heeft meer dan duizend ontwaakte wezens
genterviewd en deze cursus is daaruit voortgekomen. De
methodes die het meest hebben gewerkt tot het komen van de
realisatie vanje ware natuur. Hij heeft verschillende testgroepen
gedaan om te zien ofhet werkt als je de juiste methode koppelt
aan wat de persoon op dat moment nodig heeft. Ik kwam
Jeffery Martin 'toevallig' tegen in de laatste Science and
Nonduality conference in Californi en het kLikte gelijk. Hij
geeft ons toestemming nu zijn Finders Course in Auroville uit
te proberen. En het maakt deel uit van zijn onderzoek. Het is
intens en intensief En ook mooi om te zien wat er plaatsvindt.
De vreugde die er is als het gezien wordt, is prachtig.

niet. Je wordt niet echt meer getriggerd, h?

Niet echt, want zelfi als er ups en tkJwns zijn, dan is dat wat
gebeurt en dat is ook geen probleem, want alles verschijnt
gewoon en verdwijnt. Wt is er mis met ups en downs? Het hele
leven bestaat uit ups en downs, met dag en nacht, vloed en eb,
bergen en valleien, de extase en de depressie. Deze zijn allemaal
expressie van het leven, en niets is persoonlijk. Als echt doorzien
wordt dat er geen persoon is, en nooit geweest is, dan is ook de
de-conditionering iets dat onpersoonlijk opkomt, gezien wordt
en weer verdwijnt. En dat is iets dat nooit stopt, want er is
niet een persoontje dat in een bepaaLde ge-deconditioneerde
staat terecht komt. Wnt er is nooit een persoon geweest.
Het wordt een probleem als ontwaken gezien wordt als een
staat waarin men nooit meer beroerd wordt, een soort
emotieloos vacum. Wt je dan doet is dat er weer een iemand
een positie inneemt.
Zonder persoon is er gewoon dat wat plaatsvindt. Ontwaken
is leven zonder landingsplek. In vrije val.
Na het ontwaken is het leven in een stroomversnelling
geraakt. In plaats van contemplatiefen rustig in mijn huisje
terug te trekken, zijn alle registers opengetrokken en wordt aan
alle kanten de uitnodiging verstrekt van het Leven. Door ont
moetingen met Leo Hartong en met jou. En de laatste jaren
door de verschillende SAND Science and Nonduality confo
renties waar ik als vrijwilligster kan meewerken, waardfJo1 ik
veel mensen heb leren kennen. Een heeL netwerk van contacten
wereldwijd dat iedere keer weer een nieuwe deur opent. En
ook door het opstarten van de Nondual Meetup Group in
Auroville twee jaar geleden, met Didier Weiss, waardoor we
100

We waren een paar maanden geleden in Las Vegas en ik

vond het geweldig! Niet zozeer Las Vegas, maar wel om met
jou samen te zijn. Het is altijd ontspannen, moeiteloos,
geen kramp, geen verwachtingen, heerlijk!

Het was fantastisch!

Niets hoefde, alles verscheen gewoon geheel vanzelf. En dan
zijn we daar in Las Vegas, met aJ die mega-gebouwen, al die
luxe en al die glitter & glamour. En waar kwamen wij
101

UITZOOMEN

terecht? In de armoedigste wijk van Las Vegas, op een terrasje

ANAMIKA BORST

Hoezo wel?

naast een groentewinkel met een kop koffie. Urenlang,

helemaal in bliss. Dat

was

zo fijn!

fa, dat was super!

En 's ochtends om zes uur in het vrijwel lege casino een
kopje koffie drinken, dat was ook zo leuk! Maar goed, dit
boek gaat over ontwaken en niet over onze leuke snoepreis
jes naar Las Vegas.

ja, weet je Paul, ik vind het ook bijzonder om met jou op te

trekken. Jij hebt totaal niet het idee dat wat je doet bijzonder
is. Dat vind je allemaal maar gewoon. Maar iedereen die een
beetje kijkt, ziet dat door je gemakkelijk toegankelijke boeken,
de film Alles over Niets die twee keer op RTL4 is uitgezonden,
en je contacten in de show-wereld, nondualiteit de huiskamers
van Nederland heeft binnengebracht. Bijvoorbeeld de grappen
van Guido Weijers - die heel vaak doorspekt zijn van het
nonduale inzicht - schrijfje met hem samen. De boodschap
van niet afgescheiden zijn, wordt daardoor steeds toegankelij'
ker voor het Nederlandse publiek. ferry Katz, die jou een
aantal maanden geleden interviewde, sprak daar heel lovend
over, want het IS bijzonder, en jij' moest er niets van weten.
Zo heerlijk. je hebt totaal geen idee van je ze/fbelangrijkheid.
Vtzak kom je 'ontwaaktelingen' tegen waar nog een overblijfiel
kleeft van iemand willen zijn. Dat is bij jou totaal weg.
Ik was in India bij jouw Nondual Meecup Group en het
leuke vind ik dat jij helemaal niet de goeroe uithangt.
Hoezo doe je dat niet?

102

Tja ... ok, dan niet.

Weet je, als je voor de groep gaat staan dan pretendeer je,
subtiel misschien, iets te weten wat die ander niet weet. Wt
niet het geval is, want waar deze boodschap over gaat is al wat
je bent. je kan dan (iets wat vaak gebeurt) in een rol komen
te zitten die tot misverstanden kan Leiden. Het is makkelijker
om op gelijk niveau te verwijzen naar dat je er al bent. En
voor de rest is het gewoon samen onderzoeken. Nu wil ik niet
zeggen dat nonduale Leraren en Leraressen geen plaats hebben,
want ze hebben mij ook geholpen. Alles heeft zijn plek, maar
ik zie dat het hier niet opkomt om een lerares te zijn.
Wat ik ook mooi vond van de bij eenkoms t is dat jullie
allerlei filmpjes laten zien van leraren, van zenboeddhisten
tot hardcore Advaita leraren. Het is heerlijk, want mensen
kijken wat resoneert en zien dat iedereen op zijn of haar
eigen wijze naar 'het' verwijst. Een leraar verwijst alleen
maar naar iets, maar de zoeker grijpt al snel de leraar vast
in plaats van dat hij of zij kijkt naar de verwijzing. Bij jullie
krijg je daar de kans niet voor.

Door onsformat van de Nondual Meetup Group in Aurovilte

krijgt iedereen het van verschillende hoeken. Als persoon kun
je het altijd maar alleen op je eigen manier vertellen. 'Wt
natuurlijk beperkt blijft. Als je dan ook nog denkt dat jouw
invalshoek de ware is, dan wordt het echt benauwd. Daarom
vind ik de Finders Course van ]ejfery Martin zo mooi, omdat
ze alle methodes en technieken naar voren laten komen

103

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

waarvan ze weten dat ze werken. Zo kom je nergens vast te

zitten. Het blijft open en onderzoekend.

Alleen een geheeld ego kan worden losgelaten, is een veel

gehoorde uitspraak. Als er een beschadiging op het ego zit
of het ego is dominant of inferieur, dan is die nondualiteit

Bij het ontwaken, komt doorgaans nog allerlei rommel naar

soms te radicaal. Het ego laat dan niet los, maar er ontstaat

boven. Is daar ruimte voor in die Finders Course?

een neiging om nondualiteit te gebruiken als middel om de

pijn tegen te gaan. Het is alsof ze eerst het ego een beetje

Dat gebeurt volop. We hebben in de groep een tissue box altijd

in het midden van de kamer.

losweken en mensen wat inzichten geven in psychologische

structuren. Dat wanneer de appel rijp is, deze van de boom
kan vallen.

Haha. Huilsessies!

]aah. .. de een van de emoties die te pijnlijk zijn, de ander van

blijdschap, van het ontroerd zijn als Het gezien wordt. Er
komen dus allerlei dingen naar boven. Bij de Finders Course
krijgen ze allerlei oefeningen waarmee ze aan de slag moeten,
zo'n twee en halfuur per dag.

ja, deze cursus is echt goed in elkaar gezet. Het is ook heel
mooi om te zien hoe zo'n groep open wordt en ze elkaar gaan
ondersteunen.
Fijn om het in een groep te doen. Vanuit de identificatie is
de neiging om vooral je kwetsbaarheid niet te laten zien
naar de buitenwereld. Het is zo fijn om te kunnen zijn wie

Wat voor oefeningen zijn dat?

je bent, geen mas ers en filters meer. Er zijn identiteiten

waar mensen al diverse jaren mee lopen, van het slachtof

Ze hebben een verscheidenheid aan oefeningen en ze kijken per

persoon wat bij jou aanslaat. Wnt voor iedereen resoneren
andere methodes. Er zlj'n veel oefeningen in de eerste weken
die ontwikkeld zijn om je persoonlijk geluk omhoog te brengen.
Dat als de deconditionering plaatsvindt, je minder in het diepe
gaat. Dus ze doen veel oefeningen die je Bhakti zou kunnen
noemen, waar dankbaarheid en vergeving een rol spelen. Daar
ben je dan iedere dag mee bezig, zodat wanneer de gevangenis
van het persoonlijke langzaam wordt ajgebroken, je niet in een
depressie terecht komt. Wnt dit proces is behoorlijk zwaar en
confronterend en zal al je ideen en overtuigingen van wie je
denkt te zijn, afbreken.

104

fer, de arme IK, of de getraumatiseerde IK en daar kijken

ze al jaren naar. Ze proberen daar al jaren aan te sleutelen;
het is zo'n identiteit geworden en dat komt dan erg naar
voren. Want dat is iets dat losgelaten wil worden en dat is
ontzettend eng.

De identificatie met 'ik ben slachtoffer' kan in de loop der

jaren sterke vormen aannemen.
Ofer ontstaat de identificatie 'ik ben degene die aan de slacht
offerrol moet werken' en dan ga je jarenlang werken aan je
pijn. Kun je die pijn er gewoon laten zijn? Dat is doodeng!

105

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

Of mensen lopen tegen depressies aan of tobben met alcohol

verslavingen.

Vooral als mensen er net mee in aanraking komen. De meesten

zitten er al jaren in en die hebben dat niet meer. Maar je ziet
het wel gebeuren in het begin, want als het gezien is, heb je
toch iets van 'wow!'

Dat herkennen van je ware natuur is wat je vrij maakt.

Neumwetenschappers hebben een methode getest waarbij
mensen die veel manische gedachten hadden, iedere keer

Wat bij mij en bij diverse mensen in dit boek voorkwam,

hardop hun gedachten en gevoelens moesten opzeggen. Zo

is de fase van superioriteit. Dan gaat het IKje de nonduali

van 'daar komt weer een angstgedachte', 'nu komt er

teic gebruiken als nieuwe trofee. Van 'kijk eens even wat ik

verdriet op'. Door dit intensief te doen ontstond er een los

heb ontdekt!' Eerst was het opscheppen met je auto of je

koppeling van 'ik ben mijn gedachten' naar 'gedachten

nieuwe breedbeeldtelevisie, maar nu is het nondualiteit!

verschijnen in wat ik werkelijk ben'. Dit maakte dat het bij

die mensen steeds rustiger werd in hun hoofd en de kramp
verviel. De activiteit in de thalamus werd minder en dat is

Er zitten wel wat mensen in de meetup group die denken dat

hun versie van nondualiteit beter is.

het gebied van obsessieve gedachten.

Ik proefde dat bij de lezing van Hans (Tibben), waarbij

Mooi dat dit naar buiten komt door de wetenschap. Het lijkt
wel alsof het ND-perspectief door verschillende modaliteiten
en wegen steeds meer zichtbaar wordt. Wt ze in de cursus
mooi doen, is om geen aandacht te geven aan waarje naartoe
zou moeten. Anders denk je weer dat er een persoon is die
probeert van A naar B te komen. Het draait gewoon om het
verdampen van allerlei overtuigingen en kramp, waardoor je
vanzelfin die ontspanning terechtkomt.
Toen ik met m'n jetlag net bij je was aangekomen, zaten we
aan tafel mee een man die het net had ontdekt. Die zat nog

mensen de strijd met hem aangingen. Nog niet eens zozeer

met woorden, maar je voelt dan die strijdende energie.

ja, die hebben dan zoiets van Ja, maar Kar/ Renz zegt het zus,
ofTony Parsons zegt het zo'. Maar nondualiteit is nog niet zo
uitgesproken in Auroville, omdat Auroville is ontstaan rondom
de visie van Sri Aurobindo en The Mother. Dus mensen lopen
er niet mee te koop. Het onderwerp wordt wel iets bespreek
baarder, maar je schreeuwt het hier niet van de daken. Dus
zelfs als mensen denken dat hun visie superieur is, dan houden
ze dat voor zichzelf

heerlijk in zo'n Advaita verliefdheidsfase, hij bleef maar

praten!

Je hebt een prachtig boek geschreven vol met nonduale

gedichten.

ja, hij kan er niet over ophouden!

Hebben meer mensen dat in jullie meecup group?
106

ja, dat gebeurde ook gewoon. Sinds een aantal jaren schrijf ik
bijna wekelijks iets via internet op een blog. Teksten, inzichten
107

UITZOOMEN

die opkomen. Maar het was nooit het plan daar een boek van
te maken en ik dacht ook dat het niet goed genoeg was. Als
iemand dan tegen me zei dat hij of zij het mooi vond, dacht
ik: dat zeg je er maar om. Ik bedoel, het onderwerp is niets
nieuws. ledereen die het gezien heeft, zegt hetzelfde. Dus
waarom zou je hier nu een boek van moeten maken. Toen
bleken meer mensen het mooi te vinden en een vriendin van
me ging het in elkaar zetten en opeens was het er!
Hoe heet het boek?

Lift at zero distance.

Kun je die titel uitleggen?

Het directe waarnemen van het Leven, daar staat niets tussen.
Het idee van een persoon en een IK zijn, is een iLLusie. Het is
niet echt, er staat nooit iets tussen.
Het is altijd 'dit'.

OnmiddeLLijk en intiem.
Je bent gelukkig, h.

]a. Het enige probleem dat ik soms heb, is om te kunnen

omgaan met de bliss die er is. Er is zoveel vreugde! Soms is er
extase, dan loop ik met tranen in m'n ogen.
De overgave ontstond vanzelf toen je in India kwam. Je had
helemaal niets. Dan lag je in je huisje met vijfenveertig
graden Celsius, je was ondervoed, je had geen ventilator,
108

ANAMIKA BORST

zelfs geen koelkast, geen horren tegen insecten en toch liet

je het allemaal maar gewoon gebeuren.

Ook dat werd gezien in de overgave. En dan is alles eigenlijk

prima, zelfs ziek en ondervoed zijn is dan geen probleem.
Maar je bent wel gestoken door die mug.

Dat is de filaria, die brengt via muggen wormen in je lymfe

systeem die dan de lymfeklieren kapot maken, waardoor het
lymfevocht niet meer kan afvloeien en je een dik been ofeen
dikke arm krijgt. Ik had dus maandenlang een opgezet been.
Het is Lastig, het maaktje enorm vermoeid en gerriteerd, maar
het is relatiefgemakkelijk om er vanafte komen door homeo
pathie ofallopathie.
In India zie jij overal om je heen mensen van 100 roepie
per dag rondkomen. Dat is zo'n 1,30 per dag.

Mensen uit de dorpen zijn zoveel eenvoudiger. Je kunt op het

moment goed zien of mensen in de stad zijn opgegroeid ofop
het platteland. Hun hele houding, de energie, de outfit, het is
compLeet anders. In de dorpen is er nog veel eenvoud en is er
geen verheerlzjking van het ego en de persoonlijkheid Dingen
vloeien daar meer, er zijn minder ideen van wat er meer moet
ofwat er beter moet.
Je helpt mee aan een tehuis voor ouderen; hoe is het daar?

Er zijn daar 20 tot 25 vrouwen die afiedaan zijn in de ogen

van de Indiase maatschappij. Ze hebben geen kinderen en
echtgenoot meer, komen op straat terecht, moeten bedelen, zijn
109

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

vies en sterven langzaam in erbarmelijke toestanden. We

proberen hen op te vangen en alle financile hulp is welkom.

Asterix en Obelix dorpje middenin de chaos. Als je eruit

Als we het hebben over 'overgave aan het leven', dan is dat

gekkenhuis! Al die mensen, al dat verkeer, al dat getoeter.

contrast. Auroville is een oase van rust. Bijna als een soort
rijdt en je komt in Pondicherry terecht, is het een

het enige wat voor hen rest. Want er is niets waar ze zich
aan vast kunnen houden.

De armoede wordt wel geleidelijk aan wat minder extreem,

h. Toen

jij

er net kwam wonen, stonden mensen aan de

Dat klopt. Al kan je ook daar verkrampen.

kant van de weg hun baby aan te bieden met de vraag of je

Ik merkte dat, nu ik voor de derde keer in India was, die

winkelstraatje geen bedelaar meer te bekennen, terwijl de

manier van leven daar vrij gewoon voor me begint te

jaren daarvoor je binnen tien seconden omringd was met

worden. Soms hoor ik van mensen dat wanneer ze voor het

bedelende oude vrouwtjes.

die alsjeblieft mee wilde nemen. Afgelopen jaar was in het

eerst in India komen, ze in een soort cultuurschok terecht

komen. Maar uiteindelijk wordt het allemaal heel normaal.
De eerste keer dat ik iemand zag bedelen aan de kant van
de straat, was ik erg geraakt en gaf ik gelijk wat geld. Nu
liep ik dit jaar in Tiruvannamalai en daar liggen om de vijf
meter bedelaars aan de kant van de weg.

Op een gegeven moment zie je dan dat je het van binnen niet
meer zou trekken als je helemaal open zou blijven. Dan komt
er een automatisch mechanisme op gang waardoor het recht
getrokken wordt. Soms geef je iets en soms niets, je luistert
intutiefen handelt spontaan. Het niet geven is ook goed, dan
is dat gewoon wat er gebeurt. In het begin ben je daar heel erg
mee bezig, dan trek je het aan. Maar het vindt vanzelf een
balans, de natuur vindt altijd zijn balans.
Ondanks alle extremiteiten vind ik de cultuur in India vrij
zacht. Ik voel me daar nooit echt bang. Mensen zijn
behoorlijk rolerant; ze moeten ook wel, want ze leven met
z'n allen op een kluitje. Als je Auroville uitrijdt merk je het
llO

Er verandert veel in India. Ik hoorde dat het in grote steden

al normaal is dat je gaat samenwonen. De vrouwen werken
daar en zijn daar de baas in huis. Het schijnt dat Indiase
mannen in de steden nu bang worden van de vrouwen. Die
vrouwen verdienen nu zelf, dus de mannen hebben het niet
alleen meer voor het zeggen.
Hans had een prachtige foto gemaakt van een klein dorpje
waar we waren. Op die foto zie je in een oogopslag het
beeld van India. Mannen die praten, een vrouw met een
baby in haar hand, een motor die passeert, mensen in
kraampjes die hun spullen verkopen, alles gebeurt daar
regelijkerrijd en bovenop elkaar.

Het is zo'n tolerante cultuur, het kan allemaal. Als ik op de

motor naar Pondicherry rijd geniet ik daar ook echt van.
Kippen op de weg, koeien die los rondlopen en overal een beetje
pissen, oude vrouwtjes langs de weg, de markt, het is zo
levendig.
111

UITZOOMEN

ANAMIKA BORST

Dan zie ik zo'n man 's ochtends langs de weg zitten met

nooit onderzoeken, onze werkelijkheid gaan bepalen. Zo ben

ik zelf in een relatie, 21 jaar lang, altijd pleasend geweest.
Ik heb me dienstbaar opgesteld, altijd het goede voor willen
hebben en het goede willen doen, en omdat ik toch wel ideen
had van wat wel en niet goed was, ben ik daardoor mijn
partner juist in de weg gaan zitten. ALs je iemand altijd maar
ondersteunt en de hand boven het hoofd houdt, dan zal die
persoon nooit zelfkunnen ondervinden hoe het leven werkt en
door zijn eigen processen gaan. Wi> zijn uiteindelijk allemaal
het product van onze opvoeding, genen, cultuur etc. Niets
maar dan ook niets is persoonlijk of hebben wij in handen.

naast hem een stapel kokosnoten en die zit daar dan zo'n
veertien uur per dag. Gewoon te wachten tot een paar
mensen voor 20 cent een kokosnoot kopen. Dan kan hij
's avonds weer eren kopen en de volgende dag zit hij er weer.
Jaar in, jaar uit, het maakt ze allemaal niet uit. Ze worden
er niet heet of koud van. Hier in Nederland is er een cultuur
waarbij we heel pragmatisch denken. Kan het slimmer, kan
het sneller, kan her efficinter?

Soms is het interessant om te zien hoe we altijd in patroontjes

blijven rondlopen, zonder na te denken of het wel handig is en
of het niet slimmer kan. Bijvaarbeeld een van de werknemers
bij ons in de pottenbakkerij. Dat is geen domme man! Maar
probleemoplossend nadenken, dat komt niet bij hem op; zo is
hij niet opgevoed Zijn dochter is negentien jaar en een paar
jaar geleden belandde ze in het ziekenhuis vanwege nierstenen.
Dan vraag ik: "Maar drinkt ze genoeg?'' Dan zegt hij: "Nee':
ze drinkt bijna niet. "
Dan begint mijn brein pragmatisch na te denken en dan kom
ik tot de conclusie dat omdat er thuis geen toilet is, het meisje
s ochtends op het land moet plassen en poepen, dat is nog steeds
in deze cultuur, en dan zitten er natuurlijk allemaal mannen
om haar heen. Dus ze wil niet meer eten en niet meer drinken,
zodat ze niet naar het toilet hoeft. En daar denkt hij niet
over na.
Dan ga ik ervoor zorgen dat er een toilet komt, een loodgieter
bellen en een metselaar en wat geld geven. En nu is die wc
gebouwd en kan zij weer rustig eten en drinken. Maar zo
zitten we allemaal vast in gedragspatronen die, omdat we ze
112

113

Arold Langeveld

rold verkende de wereld als tourmanager, maakte

commercials en reed een idioot grote auto waar zijn

ego maar net in paste. Zo had hij al voor zijn dertigste een
behoorlijk dynamisch, afwisselend en onstuimig leven

achter de rug. Van reisleider, regisseur, reclamemaker,

manager op Bali, therapeur in een verslavingskliniek tot aan
trainer en counselor. Arold en ik kwamen elkaar lang
geleden tegen op internet toen er nog nauwelijks iets over
nondualiteit te vinden was. We gaven allebei trainingen aan
bedrijven en lieten op onze websites enigszins door
schemeren 'iets' met nondualiteit te doen. We schreeuwden
het indertijd niet van de daken omdat we wel doorhadden

115

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

dar de nonduale zienswijze voor veel mensen in her bedrijfs

Op die leeftijd had ik dat ook! Toen had ik nog zoiets van 'wat
kicken allemaal, kijk eens wat er allemaal mogelijk is!' Dat
zie ik bij m'n zoon en zijn neefook, die nemen het natuurlijk
nog allemaal bloedserieus, die vinden het echt te gek gewoon!
Je hebt nu die nieuwe boulevard en daar zit zo'n heel schuin
stuk in. Dus ik ging daar ook vanafen ik voelde die snelheid
en dan moet je tussen die mensen door laveren. De eerste tot
de vijftiende keer is extatisch. Maar daarna denk je van 'tja,
nu weet ik het wel: Ik heb dat met alles gehad wat ik deed.
Dingen konden me tijdelik
j een goed gevoel geven, maar het
was allemaal zo vergankelijk.

leven wat te radicaal is.

Ik zocht Arold destijds op in zijn prachtige kantoor in
Den Haag en we hadden direct een klik. Samen met Hans
Tibben hebben we toen 'Het Open Geheim' opgericht, van
waaruit we zo nu en dan een Advaita weekend organiseren.
Samen met Arold geef ik regelmatig een bijeenkomst over
nondualireir. Arold is glashelder in zijn teaching, hij geeft
je geen enkel handvat, geen valse hoop en ook belooft hij
je geen vuurwerk en stroopwafels aan het einde van je
zoektocht. Hij verwijst alleen maar naar 'DIT'. DIT is alles
war er is. Arold is charismatisch en heeft een natuurlijke
rust over zich waardoor hij mensen gemakkelijk uit hun

Hoe kwam nondualiteit ooit op je pad?

hoofd haalt. Daarom zitten er ook veel BN-ers op zijn bank

om te horen dat ze ok zijn zoals ze zijn, en dat er alleen
maar DIT moment is.

HET INTERVIEW

Wat heb je gedaan vandaag, Arold?

Ik ben gaan longboaeden met m'n zoon en zijn neef op de

boulevard in Scheveningen en we zijn poffertjes gaan eten. Ik
vind dat helemaal geen straf hoor, met die boys. Dan zit ik
daar naar te kijken en dan geniet ik van die jongensachtige
onbevangenheid.
Mooi is dar, h. Voor hen zijn zoveel dingen in de wereld

Er begon iets bij me te dagen toen ik nog commercials maakte

als producent en regisseur, eindjaren negentig. Ik verdiende er
goed geld mee, echt goed. Toen kwam er een moment waarop
ik dacht: ik ben niet op aarde om ervoor te zorgen dat mensen
meer Fanta drinken. En de tweede gedachte was van 'ok, we
gaan weer een nieuw filmpje maken in de Dominicaanse
Republiek.' Dan bouw je daar het hele circus op met veel heisa,
modellen gedoe, reizen, opnemen, monteren, inleveren bij de
klant. En dan heb je uiteindelijk een filmpje van dertig
seconden. Dat was dan voor heel even hot, maar niet veel later
ligt dat ook weer gewoon op een plank. Toen besefte ik van Ja
maar, dit is met alles wat je maakt!' Alles verdwijnt op een
plank, in een doos ofin een prullenbak. Alles is vergankelijk.
Alles wat je nu ziet is bezig te veranderen. Niets beklijft, niets
blijft, alles is continu in beweging.

nog nieuw en vers.

Je kunt je dus nergens aan vasthouden. Dat kan best eng
ZIJn.
116

117

UITZOOMEN

Het is eng en fijn tegelijk. je hebt geen houvast, maar dat

loslaten en die vrije val maken is wel een bevrijding. hoor. De
enige gedachte die bij mij dan opplopt is: Nathan en ChantaL.
Daar zit nog een idee van 'ik heb een verantwoordelijkheid:
Ja, daar zit nog een dingetje bij je, h? Je bent heel vrij in
alles, maar als het om je zoon gaat, zit er toch een stemmetje
in je hoofd van 'ik moet voor hem zorgen, hij kan niet zonder
mij'.

AROLD LANGEVELD

beneden gaan tegen het verkeer in. Dan is het van 'kom maar
terug. we gaan wel met de auto: Dan ben ik gewoon even een
st1enge rotvader. Ik weet wel dat hij niet anders kon doen dan
dat hij deed, maar ik ook niet! Ik snap wel dat hij de verleiding
niet kon weerstaan. Longbaarden op de stoep is natuurlijk
helemaal niet leuk, maar ik voel nu eenmaal de verantwoor
delijkheid om hem dan van de weg te plukken en een grens te
stellen.
Binnen deze droom zijn we nu eenmaal uitgerust met

Nathan is nu tien en in die overtuiging word ik nu volledig

uitgedaagd. Dagelijks krijg ik die op een presenteerblaadje,
omdat hij bezig is zich vrij te maken. Dat betekent in de
dagelijkse praktijk dat ik niet meer gewenst ben op het school
plein. Ik moet op een afttandje wachten als ik hem ophaal en
hem dan nog even geen kus geven als ik m zie. Het is zo be
grijpelijk maar in zijn vrijmaken kom ik mijzelfwel heel erg
tegen. Ik zie dat een deel van m'n identiteit is gestoeld op hem
en op mijn vaderrol en mijn beschermende rol daarin. Dit
speelt nu al een tijdje en soms is hij zo boos op me, want dan
wil hij dat ik hem volledige vrijheid en ruimte geef Dat is een
proces, en eergisteren heb ik het maar weer eens met hem
besproken op een Luchtige manier.
Ik zie ook wel dat ik hem moet vrijlaten, want het kan
gewoon niet anders; het is de natuur die zijn werk doet. Maar
dan staan we vanmiddag in Scheveningen op de boulevard en
dan vraagt hij: "Mag ik naar huis longboarden?"
Dat mocht van mij, maar ik zei wel dat hij niet op de weg
mocht waar de auto's rijden. Dat is gewoon te link, dus hij
moet op de stoep blijven. Ik loop dan heel even de andere kant
op, maar ga vervolgens toch achter hem aan. En binnen vijf
minuten zie ik hem op het allergevaarlijkste stuk heel stijl naar
118

gevoelens van verantwoordelijkheid. Blijkbaar spelen we de

rol waarbij we onze zoons dingen bijbrengen, proberen
normen en waarden bij te brengen, ze te beschermen tegen
al te grote risico's en te laten zien waar de grenzen in het
leven liggen. Zelf zijn die breintjes nog niet altijd ver genoeg
ontwikkeld om de gevolgen van acties te doorzien. Zo ben
ik ook regelmatig de strenge rotvader die laat zien van 'tot
hier en niet verder'.

Op de bodem gaat dit gewoon over de angst voor verlies.

Tuurlijk!

Het is de angst dat watje zo liefis, dat watje zo koestert, dat

je dat niet kwijt wilt raken. Het is je grootste vreugde en je
grootste angst tegelijk. Ik wil hem niet verliezen, punt. En dus
wil ik niet dat hij tegen het verkeer in rijdt op een longboard
Dit is wel een genetisch ingeprogrammeerde angst. We
zitten dusdanig in elkaar dat we er echt alles aan zullen
doen om ons genetisch. materiaal te beschermen, om het
maar even plat te zeggen. Daarnaast is er de piekerangst die

119

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

bezig is met frustraties uit het verleden, schuld, verwijten

Toen kwam er het idee dat de enige manier om me weer te

verbinden met anderen en 'de wereld' is om de droom weer in
te gaan. Dat vond ik eng, want dan ga ik ook weer denken
dat ik het allemaal serieus moet nemen en dan ga ik ook weer
verkrampen. Maar dat is niet wat er gebeurt. De droom gaat
gewoon door, alleen besefje dat je droomt. Dat is waar het
over gaat. En wetende dat je droomt, kun je niet voorkomen
dat je ervaringen en gevoelens hebt zoals alle droomfiguren. Zo
is er dan ook het gevoel dat ik verantwoordelijk ben voor het
beschermen en opvoeden van mijn zoon. Het enige dat kan
gebeuren, is dat je het doorziet. Maar je kunt daarna niet
zeggen van 'nu ga ik er ook naar handelen: want wij handelen
niet. Met andere woorden: het besefdat je ten diepste niet ver
antwoordelijk bent; betekent niet dat je je niet meer verant
woordelijk zal voelen. Dat gevoel blijft gewoon opkomen en
zich uitleven in je gedrag.

en doemscenario's in de toekomst. Alleen is het verschil

tussen die twee angsten niet altijd duidelijk, het is een grijs
gebied. Als ik mijn zoon op een longboard met hoge
snelheid tegen het verkeer in zie rijden, dan komt het hele
systeem echt wel in werking om hem te stoppen. Het brein
is wel zo slim om te analyseren dat deze situatie voor gevaar
en ellende kan zorgen.

Daar kom je op een interessant punt. Bij het ontwaken ga je

inzien dat alles gewoon aan het gebeuren is, dat je dus nergens
verantwoordelijk voor bent omdat er gewoonweg niet iemand
is. je kunt de droom doorzien, maar als mens binnen de droom
speel je nog steeds je rol. De droom houdt niet op, die gaat
gewoon door. Dus wat verschuift bij het ontwaken is dat je als
poppetje weet dat je in een droom zit. Ontwaken is inzien dat
je niet bent wat je waarneemt. Alles wat je waarneemt dat ben
je niet en dat wat je wel bent, kun je niet waarnemen.
Ontwaken is dit ten diepste beseffen, ik ben niet mijn
gedachten, ik ben niet wat ik zie, ik ben niet wat ik voel, dat
alles wat je waarneemt niet is wat je bent.
Wt ben je dan wel? Dan ben je eigenlijk het niets, de
ruimte, het bewustzijn waarin al die dingen verschijnen. Dus
tevens ben je alles. Wnneer je ontwaakt, lijkt het alsof alle
andere mensen slapen. Dus stel dat je wakker wordt in een
slaapzaal en er liggen een paar duizend mensen te slapen
terwijl jij als enige wakker bent. je ziet aan hun gezicht dat
ze lijdend hun leven liggen te dromen en dat ze die droom
bloedserieus nemen. Ze denken dat de droom echt is. Dit is een
metafoor uiteraard, maar als jij als enige wakker lijkt te zijn
en weet dat het maar een droom is, kan dat eenzaam aanvoelen.

120

We gebeuren gewoon en heel vaak merk je ook dat als je

iets doet, dat daar helemaal geen gedachte of een soort
planning aan vooraf ging. Als mijn zoon loopt te treuzelen
en na twee keer vragen nog niet zijn schoenen aandoet om
naar school te gaan, dan verhef ik mijn stem en maak ik
hem duidelijk dat hij moet opschieten. Dan denk je echt
niet van 'nu ga ik eens even mijn stem verheffen'. De
handeling gebeurt gewoon. Alleen ontstaan er daarna nier
de gedachten van 'het is allemaal zijn schuld', 'waarom
moet ik nou toch mijn stem verheffen?' en 'was het maar
anders gegaan'.

Vroeger zou ik die boosheid pas hebben losgelaten als ik gelijk

had gekregen en als hij sorry had gezegd. Dan was het geweest
van 'nu moet je me beloven dat je niet meer op straat zal
121

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

longboarden'. Tegenwoordig duurt het hooguit vijf minuten.

Als ik m'n zegje heb gedaan is het klaar voor mij. Vervolgens
gaat het Leven gewoon verder en is het uit mijn Lijf Ik vroeg
Nathan nog: "Heb jij net even het gevoeL gehad van 'ik doe iets
wat ik niet moet doen?"' Toen zei hij: ''Nou, toen het zo onwijs
hard ging, toen dacht ik wei: dit is best gevaarlijk': Toen vroeg
ik: "Heb je nou ook een moment gehad waarop je dacht van
'ik heb mijn vader net beloofd niet op straat te longbaarden en
nu doe ik het toch?"' "Nee, dat heb ik nou helemaal niet
gehad': zei hij. Ik kon daar alleen maar heel hard om lachen.

lenen van m'n ex-schoonvader, dan de plugjes zoeken, het

Nondualiteit is doorzien dat alles gewoon gebeurt, inclusief

jijzelf.

ja. Als nondualiteit wordt doorzien en het resoneert met je,

kun je niet vervolgens zeggen van 'dan ga ik vanaf nu nonduaal
Leven'. Het is geen lifestyle, het is geen methode. Het is inzien
dat er niemand is die ergens naar kan leven; dat je geleefd
wordt. En je moet het doen met de wijze waarop je geprogram
meerd bent.
Als ik bijvoorbeeld een stukje moet schrijven, denk ik altijd
aan jou. Jij ervaart dat schrijven niet als een moeten, de
woorden stromen gewoon door jou heen. Terwzjl als ik een
stukje moet schrijven, dan blokkeert m'n hele systeem en komt
er niets meer uit.
Jij kunt je er niet voor op de schouder kloppen, en ik kan
mijzelfer niet mee om de oren slaan dat er bij mij niet vloeiend
een stuk tekst uitrolt.
Zo hebben we allemaal onze plussen en minnen. Gisteren
heb ik een schilderij opgehangen en dat wilde ik drie
maanden geleden al doen. Maar dan moet ik de boormachine
122

juiste schroefje, de hoogte bepalen, gaatje boren, stofzuigen,

wat een gedoe. Dan stel ik dat drie maanden lang uit omdat
er een soort weerstand op zit. Dit hele systeem slaat dan op
slot.

Zo hebben we allemaal ons ding. Terwijl voor mij is zo'n klusje

doen heerlijk! Grappig hoe dat werkt, h?
Hoe begon jouw zoektocht ooit?

Wt ik mij herinner is dat ik altijd al gefascineerd was door

het idee van 'hoe zit het, wie ben ik, wat is het Leven, waar
gaat het naartoe?' Ik was al jong aan het filosoferen daarover.
Ik Liep vast in mijn Leven op het moment dat mijn hele
identiteit uit elkaar donderde. Ik was toen totaal naar de klote,
er was niets meer waar ik nog een soort van trots op was. Dit
ding (wijst naar zijn Lichaam) deed ook steeds dingen waarvan
ik het vreselijk vond dat hij het deed. Maar hij deed het steeds
en ik voelde me steeds ongelukkiger. De pijn werd steeds groter
en het verdriet werd steeds groter. Dat zijn de periodes waarbij
dat zoeken op volle kracht aanwezig was, je zoekt dan steeds
naar iets anders dan wat je ervaart en voelt. je wilt niet voelen
wat je voelt, want dat doet veel te veel pijn. Dan begin je jezelf
nog meer te haten.
Ik zat op een gegeven moment op het strand op een prachtige
dag, maar ik vond niets prachtig. Ik vond niets leuk, ik vond
aLLes aftehuwelijk en vreselijk. Door die bril keek ik. Als je
jezelf maar genoeg haat, dan haat je alles wat door die bril
wordt bekeken. Mijn moeder legde Het open geheim voor
mijn neus van Tony Parsons. Daar staat ergens in het begin
'dit is aLLes wat er il Ik las die zin en er brak iets. Ik had het
123

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

boekje nog niet gelezen, maar ik interpreteerde het waarschijn

lijk zoals het bedoeld was. 'Dit wat hier nu is, is alles wat er
iS: Dus er is niet een soort tweede filmzaal waar je naartoe
kan om te vinden wat je zoekt. Die is er niet! Er is alleen maar
eenheid en die omhult je. Het trilde door mijn hele lijf Het
deed me huilen, maar ik werd er ook warm van. Het was een
opluchting van 'ik hoef alleen maar te ervaren wat er iS: Ik
kan gewoon stoppen met zoeken, proberen iets te bereiken,
beter worden, dingen terughalen die ik ben verloren of er bij
zien te krijgen waarvan ik vind dat ik het nog moet verwerven.
Het was het ultieme stoppen.
Dat resoneerde zo erg dat ik hongerig werd naar nondua
liteit. Het boekje las ik op het strand in een adem uit en het
deed me regelmatig schaterlachen en het vertederde me.
Ik kocht meteen alle boeken van Tony Parsom. En verslond ze.
Ik begreep niet alles in n keer, maar het maakte me toch
rustig. Het voelde gek genoeg alsof er s nachts aan me gewerkt
werd. s Nachts kwamen er inzichten, openingen en ruimtes in
gebieden waar ik overdag vast liep. Dus bijvoorbeeld het stuk
je bent niets en alles: dat hoorde ik wel maar mijn hersens
konden er niets mee. Het was net alsof er s nachts allemaal
mannetjes aan het werk waren die het me dan rustig uitlegden.
Dus iedere ochtend was een openbaring/ Weer iets opgehelderd!
Ik ontmoette Tony Parsons niet lang daarna en vertelde hem
dit en hij herkende dit. Hij ging tijdens zijn ontwaken vaak
s nachts zijn bed uit om dingen op te schrijven. Ik was niet
helemaal gek, gelukkig. Het ging eigenlijk helemaal vanzelf
Het werd me gewoon duidelijk allemaal zonder dat ik daar
mijn best voor hoefde te doen.

Verschillende jses, hoor. Sowieso de verliefdheidsjse waarbij

ik het van de daken wilde schreeuwen. Als er nieuwe mensen
op m'n pad kwamen begon ik gelijk uit te wijden over nondu
aliteit. Misschien ook vanuit ego, hoor. Omdat het een soort
'ik ben bijzonder-gevoel' gaf Maar ook omdat ik het iedereen
gewoon gunde om zichzelfen het leven wat minder serieus te
nemen. En er was de shuffle jse natuurlijk, waarbij' ik pijn
probeerde weg te denken met 'geen-ik Ook het lichaam heb
ik toen wat weggemoffeld. 1k ben mijn lichaam niet' was een
mooie camouflage om niet te hoeven voelen. Pas later mocht
ik zien dat je niets bent, maar dus daarmee ook alles. Op het
lichaam, mijn gevoelens en de wereld van alledag werd toen
niet meer neergekeken vanuit een nonduale nepverhoging Ik
zag ineens dat juist in totale openheid naar alles wat zich
aandient, de echte verschuiving mag plaatsvinden. Niets werd
nog verworpen waardoor de illusoire zwaarte van het leven
haar gewicht verloor.

Wat gebeurde er nog meer in de tijd dat je wakker werd?

124

En dat voelde lichter?

ja, het voelde als lichter en liefdevol naar alles wat-is. Het
nieuwe van nondualiteit gaf veel vreugde. Maar op den duur
gaat ook die nieuwigheid er vanaf en dan mag je echt aangaan
wat je hebt ontdekt. Namelijk dat dit echt alles is, wat er is.
Hoe ervoer je dat? Als zinloosheid? Nihilisme? Of was het
lusteloosheid?

Ik herinner me een fase van een soort schraalheid toen er het

besef was van 'ok, maar als dit het is, dan is dit het ook echt:
Ik las in een boekje van Leo Hartong, geloof ik, dat hij het de
woestijnfase noemde. Toen dacht ik: ja, dat is het precies! Het is
125

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

een soort woestijn waar voorheen nog allerlei interessante

gebouwen stonden die je aantrokken omdat er van alles in
gebeurde. Nu was het opeens zo leeg. Duurde even voordat ik
van die leegte ben gaan houden. Voordat ik mals veilig kon zien.
Als ik terugdenk aan hoe het verder ging, dan is het op den
duur in m'n lichaam gaan zitten. Het verhuist van je hoofd,
waar je het op een gegeven moment allemaal wel weet, naar
je lichaam. Het lijkt alsof er op celniveau meer ontspanning
en overgave is. Steeds vaker is er dan de herinnering dat niets
anders kan zijn dan dat het is. En opeens heb je ook die
herinnering vanuit je hoofd niet meer nodig. je begint dan te
rusten wat er ook om je heen gebeurt. Die overgave is er dan
vanzelfal. Wt overblijft, is de pure energie van dat wat wordt
ervaren. Dat kunnen leuke dingen zijn, maar ook ziekte of
verdriet ofwat dan ook. Het wordt heel naakt, er is gewoon
alleen maar wat er is. Zonder verhalen er over. Wt overblijft,
is wat je bent zonder je verhaal.

verbindt je met mensen of projecten. De drive om iets te creren

of iets neer te zetten gaat gewoon door, maar niet meer met het
idee dat je geluk of innerlijke rust er vanafhangt. Het gevoel
van dat het zinvol of belangrijk is, dat valt weg. Maar het
doen gaat gewoon door, natuurlijk. Er is niemand om dat
tegen te houden en ook als jij 'niets' doet, doet 'niets' jou.
Dus als een blinde stier ten koste van alles op een doel af
rennen, komt niet meer voor.

De gehechtheid aan de uitkomst is er niet, er zal zich aandienen

wat zich aandient. Er komen wel eens mensen op m'n pad
waarbij ik denk: als je slechts genteresseerd bent in je goed
voelen, is het misschien maar beter als je gewoon blijft dromen.
Het geloof in het idee van a/gescheidenheid maakt hen
misschien gelukkiger dan het rkorzien van de illusie.
Mee eens.

Zo simpel dus. Heb je een verandering gemerkt qua

ambities of doelen die je wilt bereiken? Want veel streven
komt voort uit het IKje dat denkt iets te moeten bereiken
om zich gelukkig of volledig te voelen.

Ambitie is wel aardig weggevloeid, maar dat mis ik niet, hoor.

Als tijd en toekomst wegvallen, dan heeft dat ook z'n effect op
ambitie. Want ambitie leeft bij de toekomst.

je lijkt ze namelijk iets af te pakken. Dat wat je ze afpakt is

niet echt en het is niet zoveel waard. Maar als je denkt dat het
wel waardevol en belangrijk is, geeft het je het gevoel zinvol
bezig te zijn. Als het alleen ons doel zou zijn om mensen een
goed gevoel te geven, weet ik niet of we hier wel zoveel over
moeten blijven praten. Maar ja, wie in mij zou ermee kunnen
stoppen of doorgaan? Iets in mij wil dit delen en mensen
blijven me opzoeken om het te horen. Ik laat het maar gebeuren.

Onze programmering is van nature dusdanig dat we actief

en ondernemend zijn.

Nondualiteit is geen wondermiddel tot geluk. Het inzicht

kan zorgen voor innerlijke rust, dat wel.

Wij zijn niet de types die de rest van hun leven blowend in
hun bed blijven liggen. je gaat automatisch gewoon door en je
126

127

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

En dat staat dichtbij geluk. Mijn streven richting de toekomst

heeft plaatsgemaakt voor ontspanning en vertrouwen in het
heden. Beslissingen worden moeiteloos gemaakt vanuit intutie.
Spijt heb ik nooit. Schuld heeft me verlaten. Piekergedachten
worden snel doorzien en ruzies met anderen hebben ook hun
functie verloren. Toch kan ik niets zinnigs zeggen over hoe het
vroeger was, want vroeger bestaat slechts uit gedachten aan
vroeger. Geen idee hoe waar die zijn.

niet de hele dag als een euforische bliss, want het is doodnormaal
geworden.

Je went ook hier weer aan. Het is alsof je jaren hebt gelopen
met een steentje in je schoen en bij iedere stap deed dat
pijn. Na her ontwaken, gaat het steentje als het ware uit je
schoen, maar als iemand dan vraagt: "Hoe is het om te
lopen zonder steentje in je schoen?" dan kun je daar geen
passend antwoord op geven, want je beseft op den duur niet
meer dat er geen steentje in je schoen zit. Dat is het lastige
van nondualiteit, het verwijst naar de afwezigheid van iets.
In dit boek probeer ik middels gesprekken met mensen
enigszins terug te halen wat er in hun leven is veranderd,
maar geen enkel verhaal is objectief.

Als je aan het verleden terugdenkt, komen er vaak slechts wat

flarden naar boven. Ik was volgens mij vroeger heel erg met
mezelf bezig. Dat was logisch, want ik voelde mij 'een zelf:
In alle opzichten was ik bezig met mijzelf, van hoe ik op
anderen overkwam, hoe mijn carrire verliep en over hoe mijn
haar zat. Dat is nu gemakkelijk, want dat heb ik niet meer.
Dat soort triviale zaken. Allerlei dingen die bij mijn zelfbeeld
hoorden, daar ging veel energie in zitten. Gelukkig is dat al
lange tijd weg. Sowieso is m'n haar weg, maar ook het druk
maken over dat wat je 'het zelf' kunt noemen is weg. Dat voelt

128

Wanneer iemand de hele dag met z'n IKje in de weer is, is

dat natuurlijk ook prima. Ook dat is het leven in beweging
en er is niet iets hogers of lagers, iets dat beter of slechter
is dan de droom doorzien.

Als we even teruggaan naar het voorbeeld met de slaapzaal. Ik

wil natuurlijk niet aan bedden gaan staan rammen van 'word
wakker, word wakker!' Ik voel eigenlijk helemaal geen neiging
om wie dan ook wakker te schudden. Je hebt wel eens dat je
langs die rij bedden loopt en dat iemand net een oog open doet.
Die wordt dan zo halfwakker als jij toevallig- of juist niet
toevallig-langs dat bed loopt. Natuurlijk zeg ik dan iets tegen
diegene, waardoor het lekkerder wakker worden is. Dat zijn
dingen waar ik blij van kan worden, dat er dan iets resoneert
en jij daarin een rol mag spelen. Dat ik diegene mag toefluis
teren: 'Het was maar een droom ... : Maar dat kan pas plaats
vinden wanneer diegene je als het ware wenkt. Iemand wakker
schudden is mijn missie niet. Je wordt wakker of niet. Wordt
iemand wakker dan is het fijn als ik daar iets over mag
vertellen, omdat ik het al heb mogen beleven. Maar het heeft
niets te maken met verder zijn of hoger of wijzer.
Er is sowieso niet iemand die dat zou kunnen zijn, het is
allemaal de eenheid in beweging. Ze zeggen wel eens dat
het ego zich pas loslaat als het is uitgespeeld, hoe is jouw
beleving daarbij? Je hebt al heel veel mensen gecoacht, wat
is jouw ervaring?

129

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

Als je bedoelt met 'het ego is uitgespeeld' dat het van alles heeft
meegemaakt en lekker is vetgemest en heeft gepiekt, dan herken
ik dat zeker. Een ego dat heel lang de baas is en steeds krijgt
wat het nodig heeft, raakt op den duur verveeld. Het wordt
een wat verwend kind dat het allemaal al een keer heeft gezien
en meegemaakt. Dan blijft het ego nog een tijdje zoeken naar
nog spectaculairder, nog mooier, nog groter. Totdat ik mijzelf
in 1998 in een Pontiac Grand Safari zag rijden van zes en
een halve meter, die n op anderhalf reed. In het begin vind
je dat helemaal te gek want je rijdt in een soort mastodont door
de stad, waarbij iedereen naar je kijkt. Er zat een VB motor
in, 7,2 liter, maar er komt natuurlijk een moment waarop je
denkt: waar slaat dit op? Dus ja, pas als het ego is uitgespeeld,
ontstaat er vanzelf nieuwsgierigheid naar niet-ego. Het vereist
moed om te beseffin 'wat ik ook nog ga vergaren, het zal me
niet meer voeden: Dat is een soort identiteitscrisis. Dan kan
het zoeken naar opvulling in de wereld, plaatsmaken voor
verlangen naar stilte in jezelf. Daar kan het ego dan echt
helemaal niets meer mee als dat gebeu1t.

uit mijn nek zal gaan staan lullen, dan zal dat gebeuren. Geen
zelf, geen zelfverwijt.

Het IK-idee wordt dan niet meer gevoed, het ego wordt al
zijn speeltjes afgepakt.

En dat wordt steedsfijner door de jaren heen. je merkt het bij

voorbeeld wanneer je kritiek krijgt. Ik stel me er voor open
maar het glijdt van me afals ik er niets in herken. Ik luister
er met nieuwsgierigheid naar, maar ik raak er niet meer van
uit balans. Ik kan me er echt mee verbinden maar er is geen
zelfgevoel waardoor dan mijn hele dag naar de klote is. Dat
heb je ook als je iets spannends gaat doen, bijvoorbeeld voor
een grote groep spreken. Er is het besefdat het alleen maar kan
gaan zoals het gaat en als het zo moet zijn dat ik daar enorm
130

Het leven blijft je toch zo nu en dan in de modder duwen,

dar ga je nooit voorkomen.

Maar als er geen IK meer zit in dat lijf dat in de modder

geraakt, dan maakt het niet uit.
Je zei al eerder dat, roen je nondualiteit ontdekte, je er met
iedereen over wilde praten en dat er een idee was van 'ik
ben bijzonder dat ik dit weet'. Die superioriteit lijkt wel
een fase waar iedereen even doorheen gaat. Dit geldt ook
voor leraren die zich voorzien van een Indiase naam, die op
een verhoogd podium gaan zitten op een mooie stoel die
net iets groter is dan die van de toehoorders.

Zeker! Laten we wel even benoemen dat zij ook een perjcte
uiting zijn van het leven. Ook de leraren die een baard van
drie meter laten groeien en daarom op een keukentrapje moeten
gaan zitten, dat is ook de eenheid in beweging. Ik kan alleen
maar kij .ken vanuit hier. Ik ontmoet wel eens mensen op het
web die leraar-achtig doen en een bepaalde houding aannemen.
je ziet het aan de manier waarop ze spreken en kijken en hoe
ze zich kleden en zichzelf wat bewieroken en indirect zeggen
van 'ik heb iets dat jij niet hebt en je kunt het bij mij krijgen:
Bij mij resoneert dat niet, dan haak ik af Ik wil me totaal
kunnen herkennen in de volledige menselijkheid van het mens
dat daar zit. Dus voor mij werkt het beter als een leraar eerlijk
is en zegt: 'Joh, ik heb al drie huwelijken verkloot en ik kan
niet garanderen dat ik dat niet nog een keer zal doen, want ik
weet het niet, ik ga er niet over. "Dat vind ik veel fijner. Dat
131

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

is wat ik zelfook doe, en ik zie het jou ook doen, dat je gewoon
transparant ben. Maar ik zet het niet in als een manier om
daardoor interessanter te worden. Ik kan gewoon niet anders.
Ik wil niet iets ophouden, maar gewoon laten zien wie ik ben.
1-r'llnt het inhouden van wie ik ben, het bedekken van wie ik
ben ofhet tentoonspreiden van zogenaamd verlicht gedrag, kost
veel te veel energie. Ik wil gewoon alle kleuren laten zien, want
het verbergen kost veel meer moeite. En dat zijn dus ook de
donkere kantjes. \%nt een verlicht persoon bestaat niet, dat is
de grootste paradox die er is. Niemand is 'het' ontstegen. Alleen
'niemand' is het ontstegen, snap je?

maakt. je bent de achtergrond waarvoor alles verschijnt en

wanneer de identificatie met de verschijningen verdwijnt,
ontstaat er weer snel rust. Dus ofhet poppetje nu blij, verdrietig,
extatisch of boos is, je ziet het gebeuren en je ziet het zich
uitspelen. Maar alles dat opkomt, verdwijnt gewoon weer in
z'n eigen ontstaansgeschiedenis, zonder dat daar verzet tegen
is. Sinds ik me druk mag maken, maak ik me minder druk.
Sinds ik boos mag zijn, ben ik minder boos. Sinds ik niet de
hele dag blij hoefte zijn, ben ik blijer.

En iedereen is 'het' tegelijkertijd.

dat probeert een betere versie van zichzelf te vertonen.

Daarom! 'fl-ansparante leraren vind ik daarom veel aantrek

kelijker. Ik hoop dat het me gegund is om gewoon open en
eerlijk te blijven zijn. Als ik zie wat dat met een groep doet als
ze naar je Luisteren, dan is dat een soort verademing. In het
begin projecteren ze dan nog wel dingen van 'oh, maar dat heb
jij natuurlijk allemaal niet meer'. Maar voor mij komt
natuurlijk ook alles gewoon langs. Het enige verschil is
misschien dat ik me niet zo druk maak over hoe het leven zich
als mij uitleeft.

Daar zijn natuurlijk al behoorlijk wat leraren op onderuit

gegaan. Leraren of priesters die het hardst schreeuwen over
seksuele moraal, hebben vaak het meest te verbergen. Als je
niets meer te verbergen hebt, hoefje het allemaal niet zo uit te
spelen. Sinds ik niet meer hoefte weten ofik eerlijk zal zijn,
oftrouw, ofbetrouwbaar, ontstond er rust. Als ik ook de buiten
wereld daar geen garanties in hoefte beloven, is er ontspanning
in het besef dat ik zal gebeuren zoals ik gebeur. En juist
daardoor gebeuren al die zogenaamd negatieve dingen juist
zelden ofnooit. Het vluchtgedrag heeft haar functie verloren.
Maar toen ik nog in eenfase zat waarbij ik van mijzelfallerlei
dingen moest omdat ik dacht dat de buitenwereld dat
verwachtte, onderdrukte ik van alles. Dit deed me vaker
vluchten naar uitspattingen.

Het is 'verlicht' gedrag om te proberen negatieve emoties

buiten de deur te houden. Alleen is het dan slechts het ego

Laatst zei iemand tijdens een bijeenkomst: "Maar jullie zijn

natuurlijk nooit meer boos." Toen zeiden we: "Laat maar
eens een dagje een camera met ons meelopen." Alles gaat
door, ook emoties! Dus boosheid kan opkomen, aUeen het
kleeft niet meer.

Je bent verslavingsdeskundige en daar zie je toch ook dat

Dat is het verschil. je blijft er niet in hangen. Als het poppetje

zich druk maakt, is er niets wat zich daar nog druk over
132

als mensen proberen hun verslaving te onderdrukken, dat

het vaak averechts werkt?
133

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

Feitelijk wel. Ik ben gaan kijken van wat gebeurt er wanneer

je de nonduale visie integreert in een benadering van verslaving.
Dat was doodeng in het begin, want met normale verslavings
begeleiding heb je een agenda. Dan ben je bezig met het
behalen van een resultaat, namelijk dat die ander van zijn of
haar verslaving af moet. En je voelt je daar als verslavingscoun
selor dan deels verantwoordelijk voor. Als er iets is dat
verkramping geeft, dan is dat het wel. De verslaafde voelt
natuurlijk ook in de relatie naar zijn counselor die verant
womdelijkheid je moet dan niet alleen voor jezelfstoppen met
je gebruik, maar ook voor je counselor, of de kliniek waar je
inzit of je familie. Nondualiteit zegt 'alles wat er is, is dit
moment: En in dit moment is alles wat je zegt over een
zogenaamd ander moment per definitie niet waar. nt we
weten niet wat er zal gebeuren. Dus het enige dat je nog
overhoudt, is een soort ruimte. En die ruimte is DIT. En dat
is ook de enige ruimte waarin je met een verslaafde kan
werken. Die ruimte kun je vullen door ontzettend te gaan
zitten werken aan de toekomst waarin er niet meer gebruikt
moet worden. Maar wat het met dit moment dan doet, is dat
het direct alweer verkr-ampt. Van 'shit, ik moet niet meer
gebruiken, ik moet uit de problemen blijven: Als je die ruimte
vervuiLt met druk en spanning en valse beloftes waarvan je
niet weet of je die zult nakomen, dan ben je wat mij betreft
deel van het probleem. je bent dan de druk aan het vergroten.

wat ts m dit moment. Die rust kan zo resoneren, die

ontspanning in DIT, dat er even een thuis is te midden van
een geschiedenis en toekomst vol ellende. Er is even een
'thuis'-ervaring. Men ervaart 'ik ben goed zoals ik ben. Ik heb
nog nooit iets gedaan, dus ik heb ook nog nooit iets verkeerds
gedaan en in de toekomst zal ik doen wat ik zal doen. Dat is
niet goed, dat is niet slecht, het is gewoon wat het is. Maar ik
hoef daar niet mee bezig te zijn, ik hoef alleen maar nu hier
te zijn: Als zo'n moment maar vaak genoeg wordt aangeboden
aan iemand die vastzit in de verslavingskramp, dan kan dat
'thuis' gaan lonken. je wilt daar dan vaker zijn. Het kan dan
aantrekkelijker worden om je op die manier te bevrijden, dan
dat je dat gevoel opzoekt door middel van tien bier of
marihuana.

De andere beweging is dat je iemand laat rusten in dit moment,

dat je iemand laat ontspannen. Dat je verwijst naar dat dit
alles is wat er is. je geschiedenis, hoe dramatisch ook met alle
schade en ellende, die is hier niet. t er nu is, is wat je nu
voelt. En wat zou er nou gebeuren als dat er gewoon mag zijn?
Voel maar gewoon. Dus er komt een soort acceptatie van dat
134

We zoeken middels drugs ook ons thuis.

ja, je zoekt iets heel baarmoederlijks. Mensen die opiaten

gebruiken, zeggen dat elke cel in hun lichaam met warmte
gevuld lijkt te worden. Het is een totale verzachting. Hoe
kunnen we dat nou veroordelen? Hoe kunnen we iemand dat
nou verwij'ten? Wie wil dat nou niet? Als je daaraan geproefd
hebt, wie zou er dan in staat zijn om te zeggen van 'nee, die
parkeren we nog even, daar beginnen we niet meer aan'. Dat
kan niet, het is verslavend, je wilt dat voelen en ervaren en het
is ook de onmiddellijke bevrijding van even los zijn van je
lichaam en een wereld waarin je van alles moet en waarin je
nooit goed genoeg lijkt te zijn. Dus ik begrijp dat middelen
heel aantrekkelijk zijn. Maar ook honderd keer per dag op je
telefoon kijken is een verslaving, hoor. Het geeft heel even rust.
je maakt je wereldje heel klein, de kramp valt heel even weg.

135

UITZOOMEN

Dan kun je even verdwijnen in de telefoon.

Precies/ Het 'zelf' verdwijnt even. je gaat op inje spelletje of

in Facebook. Zo logisch dat we massaal verknocht raken aan
dat apparaatje. zijn echter niet verslaafd aan die smartphone
maar aan de stofjes die vrijkomen wanneerje de wereld uitsluit
en je even opgaat in contact, sociale media of een game. Het
lijkt je dus echt iets te bieden op dat moment. Dat je er per
saldo eigenlijk alleen maar ongelukkig van wordt, kunnen en
willen we op dat moment helemaal niet overzien. Maar alsje
echt een prijs begint te betalen voor je verslaving, ga je
natuurlijk een keer hulp zoeken. En dan komje bij zo'n vogel
als ik dieje dan middels een mindfollness-achtige oefening of
middels een inquiry even totaal laat ontspannen. Zodat er
even een totale overgave is aan dat wat is. Dat moetje een keer
gevoeld hebben, om er opnieuw naar te kunnen verlangen. Dat
is eigenlijk wat ik doe, ik bied een alternatiefvoor het zoeken.
En dat is simpelweg niet-zoeken maar voelen wat-is. En wat
het oplevert, daar ga ik niet over. Maar wat ik zie dat het
oplevert is dat die verschuiving zo krachtig kan zijn dat mensen
niet zeggen 'ik mag niet meer gebruiken: maar 'ik wil niet
meer gebruiken, want ik word er niet meer gelukkig van. Uit
eindelijk gaan ze beleven dat er meer geluk schuilt in acceptatie,
in overgave en in gewoon zijn met de realiteit dan ervan te
vluchten.
Is Advaita voor sommige mensen niet ook een verslaving?

Reken maar/ Als je het enigszins voelt en je weet zo'n beetje

waar het over gaat, maarje krijgt 'het' nog niet echt te pakken
dan blijfje zoeken. De illusie dat er iets ontbreekt aan jou,
aan het leven of aan dit moment, doet ons zoeken naar
136

AROLD LANGEVELD

heelheid Ofje blijft maar geloven dat er aan het eind van de
zoektocht een pot met goud staat. Maar dat waarje naar zoekt,
benje al. je bent al heel. Er is geen eind van de rit, DIT is
alLes wat er is. Het is het begin en het eind van de rit ineen.
Klaar. Dus de verslaafde aan Advaita, verslaafd zijn aan het
bezoeken van satsangs en leraren, is verslaafd aan het gevoel
van 'dit is het niet, maar straks als ik bij die leraar ben geweest
dan is het er misschien wel. Dan zal er misschien wel dat
heilige licht zijn dat mij zal verwarmen'. En ook die verslaving
duurt zolang die duurt. Alsje maar lang genoeg zoekt, wordt
het verlangen naar het stoppen met zoeken vanzelfgroot genoeg
om dat te laten plaatsvinden.
Je coacht ook veel BN-ers. Is dat lastig voor sommige omdat
er identificatie kan zijn van 'ik ben de filmster', 'ik ben de
zanger'?

Vor sommigen is het lastiger. Maar dat geldt niet alleen voor
BN-ers, dat geldt voor een ieder die blzj is met z'n 'zelf: Ze
hoeven nog niet eens zelf blij te zijn daarmee, maar als de
wereld om hen heen dat idee continu voedt, dan kunje gaan
geloven datje een geweldig 'zelf' bent. Dan is de uitnodiging
wat Lastiger te accepteren om dat 'zelf' los te laten. Dan denk
je: ik zou wel gek zijn dit los te laten, want het werkt zo goed.
Dus als je in de schijnwerpers staat hangt er een soort
succes-aura om je heen. Als dat nog helemaal intact is, is er
geen motivatie om de waarheid te ontdekken. Waarom zouje
willen zien dat je in een schijnwereld leeft als die wereld je
gelukkig maakt? Ik werk alleen met wie een echte honger naar
de waarheid heeft. Wie gewoon even een dipje heeft omdat de
ego-bevestiging tijdelijk is afgenomen, heeft bij mij niets te
zoeken. Want dan is het weer gewoon het tijdelijk verschuiven
137

AROLD LANGEVELD

UITZOOMEN

van het meubilair wat ze willen om zich weer wat gelukkiger

te voelen. je ziet trouwens ook tfat de Stones en The Beatles
allemaal naar India zijn gegaan en tfat is niet voor niets. Het
kan zo verwarrend zijn om aan de buitenkant het idee gevoed
te krijgen dat je zo geweldig bent, terwijl daar van binnen
geen fondament voor is. Dat kan aanleiding zijn om te gaan
ontdekken wie je werkelijk bent. Ik denktfat alles in het leven
hiertoe een uitnodiging is. Ieder lijden, ieder geluk en iedere
verwarring is een uitnodiging om te gaan ontdekken wie of
wat je bent.
Als je niet uitgezoomd kunt zien dat alles een cadeautje is,
dan raak je al snel verstrikt en kan het als een hel aanvoelen.

ja, precies. Dus uitzoomen is het eerste dat er mag gebeuren,

anders zit je er nog in en tlan zie je niets. je kunt er niet naar
kijken als je denkttfat je het bent. je kan een stoel pas verplaat
sen als je m ziet. je hebt pas zicht als je bent uitgezoomd
Ingezoomd denk je dat je datgene bent wat je waarneemt.

Lichter, he?

De echte dreunen blijven tlan weg, het leven wordt zachter

voor je. Of misschien is het leven helemaal niet zachter, maar
je ervaart het zachter. Maar ja, laten we eerlijk blijven, ik kan
je niet beloven dat ik uitgezoomd blijfals ik het nieuws krijg
te horen dat ik het meeste vrees. Ik kan nu wel bedenken dat
ik dat zou kunnen dragen omdat het dan is zoals het is, maar
ik weet dat natuurlijk niet. We hebben de touwtjes niet in
handen. Er is ook een verhaal over een bekende zen-leraar in
Japan die een zoon had. Hij had al zijn volgelingen geleerd
dat alles een illusie is. Toen ging zijn zoon dood en toen moest
hij zo ontzettend huilen, waarbij al zijn volgelingen teleurge
steld waren. Die hadden zoiets van 'hoe kan tfat nou, je hebt
toch gezegdtfat niets echt is en dat alles een illusie is?' Toen zei
de zen-leraar: 'Ja, maar dit was mijn dierbaarste illusie. "
Heel mooi!

Daar kon ik mij totaal in herkennen.

Dat je het lichaam bent, of die spullen of datgene wat er is

bereikt. Dat is de illusie.

En als mens blijven we toch ook gewoon emotionele wezens

met fijne en ook pijnlijke gevoelens.

Al lijkt het in de droom helemaal waar. Dus uitzoomen is wat

mij betreft hetzelfde als wakker worden uit die droom en
kijken naar wat het poppetje doet. Maar ook al ben je wakker,
je speelt in de droom gewoon mee. Het ontsnappen aan de
droom is onmogelijk. Wel kun je inzien tfat je niet de droom
bent, tfat je niet verantwoordelijk bent voor hoe de droom gaat
en ook niet voor het handelen van die hoofdpersoon die je voor
je 'zelf' aanziet. Dan is het best wel dragelij"k allemaal.

138

Gelukkig weL' Vroeger was ik vanuit identificatie wel een stuk

emotionele1; omdat ik bij van alles in de paniekstand schoot.
Nu komen er in het moment emoties op en dan uit ik die. Dus
ik kan veel makkelijker lachen en huilen als ik iets op televisie
zie bijvoorbeeld. Maar het krijgt veel minder aandacht, het
verschijnt en het verdwijnt weer snel. Ook middenin een ruzie
vol boosheid kan ik zien: 'nu is dit wat er gebeurt en iets anders

139

UITZOOMEN

AROLD LANGEVELD

is er nu niet: Dan zakt mijn boze energie en stopt de ruzie van

Cruijff zei ooit: "Je gaat het pas zien als je het doorhebt."

mijn kant.

Dat slaat helemaal op nondualiteit, h?

En bij het wegvallen van de schuldvraag, valt al heel snel

Zeker. Proberen iemand nondualiteit te laten snappen is

onmogelijk. Er moet eerst een bepaalde opening of nieuws

een ruzie uiteen.

gierigheid zijn, wil iemand hier voor open staan. En hoe dat
Niemand kan anders doen dan dat hij of zij doet, maar ook

allemaal wel of niet gebeurt maakt ook niet uit. Het zal

jijzelf niet. Dus de schuldvraag gaat niet alleen naar buiten

allemaal gaan zoals het gaat! Geen seconde te laat ofte vroeg.

van 'ik beschuldig die ander niet meer: Het is ook naar binnen

Laat het maar gaan; het leven weet precies wat er gebeuren

toe dat je jezelf niet meer beschuldigt van wat je wel of niet

moet. En leven . . . dat ben jij!

doet. En dat is geen vrijbrief om maar van alles

te

doen en

geen verantwoordelijkheid te nemen. Het gaat over iets heel

anders dan dat, over iets veel diepers. Laatst zei iemand: "Dus

En als je dan door al die fasen van ontwaken bent gegaan

Arold, wat dan?

dan hoeft een crimineel ook nergens spijt van te hebben?"

Maar dat is niet wat ik zeg. Als spijt opkomt, dan komt er

Ik denk niet dat er iets als een 'laatste fase' maar ik moet wel

spijt op. Maar spijt en schuld is niet meer dan het idee dat iets

erkennen dat ik al een aardige tijd in een soort 'doodnormaal

anders had kunnen en moeten gaan dan dat het ging. Maar

leven' ben beland. En de grap is dat ik daar helemaal ok mee

heb jij ooit iets anders zien gaan dan dat het ging?

ben! Een gewoon alledaags leven dat zich ontvouwt voor mij
... als mij. En dat zonder enig verzet verwelkomd wordt zonder

Nee.

vlucht naar de toekomst. Zonder verlangen naar avontuurlij

ke wendingen ofeen ander soort groots en meeslepend spektakel.

En dat zal ook nooit gebeuren. Dus spljt en schuld verschijnen

Nooit gedacht dat ik juist daar zo'n vrede in zou vinden. In

wel maar kunnen worden doorzien als vals. Dingen gaan

het leven zoals-het-is zonder daar een verhaal aan toe te willen

nooit anders dan dat ze gaan. Enjij gaat nooit anders dan dat

voegen. Eindelijk thuis?

je gaat. Laatst zei iemand in een groep: "Dus je kunt ook

niets voorkomen?" Ik zeg: "Nee, dat wat er zal gebeuren, zal
gebeuren."
Die man was er heel trots op dat hij had voorkomen dat een
kind onder een auto kwam. Toen zei hij gerriteerd "Maar ik
heb dat ongeluk wel weten te voorkomen!" Toen zei ik: "Maar
je hebt niet kunnen voorkomen, dat je dat kon voorkomen. "

140

141

Lisa Cairns

ijdens mijn verblijfin India vertelde Anamika mij over

Lisa Cairns. Lisa was het jaar daarvoor bij haar geweest

in India en Anamika was erg te spreken over haar. Ik had

wel eens een filmpje van Lisa gezien toen ze een bijeenkomst

gaf in India en mijn eerste oordeel was: zo'n mooi meisje

dat over Advaita praat? Die verkoopt vast een hoop onzin.
Maar na een minuut of vijf luisteren dacht ik: wow, wat is
ze helder! Geen speld tussen te krijgen! Uiteraard deed ik
bij Anamika navraag of ze een vriend had en ze was aan het
daten met een man uit Frankrijk. Een paar maanden later
tijdens het congres van Science and Nonduality in Doorn
in Nederland waren zowel Lisa als ik aanwezig. Anamika,
die daar medewerkster was, 2-ag me binnenkomen. Ze rende
143

UITZOOMEN

LISA CAIRNS

een verdieping naar boven, sleepte Lisa mee naar beneden

HET INTERVIEW

en toen was het van 'nou, Paul dit is Lisa en Lisa dit is Paul'.
Enigszins verlegen maakten we een praatje van twee

Wat ik eigenlijk nier eens weet, is hoe jij ooit voor het eerst

minuten waarna we elkaar die dag niet meer tegenkwamen.

in aanraking kwam met nondualiteit?

Twee maanden later kreeg ik een telefoontje van mijn

manager die zei: "Paul, ik regel alleen jouw boekingen en

Dat was toen ik een boeddhist was. Een van mij"n eerste leraren

niet jouw vrouwen." Ik zei: "Hoezo?"

introduceerde Ramesh Balsekar en Eekhart Tolle. Ik moest ook

Jaap, mijn manager, vertelde me dat ene Lisa Cairns een

bericht naar hem had gestuurd met de vraag of ik 's avonds

met mijn vinger naar mijn gezicht wijzen en dan stelde hij de
vraag: "Naar wie wijst de vinger?''

een drankje wilde komen doen in Amsterdam. En aldus

geschiedde en zo zat ik 's avonds naast Lisa op de bank en

Dat is een kaan toch? Een raadsel dat je niet kunt oplossen?

maakte al snel kennis met haar authentieke karakter. Ik

strekte mijn been en legde 'm op de bank, waarna ze mijn

Ja, ik wist het antwoord alleen niet en dacht dat ik het niet

sok beet pakte, eraan rook en zei: "Deze sokken ruiken naar

begreep. Hij introduceerde nondualiteit, maar het duurde nog

kaas." Tja... had ik weer. Ik had nog wel speciaal voor deze

een aantal jaren voordat ik het begon te lezen. In het

avond nieuwe sokken aangetrokken.

boeddhisme zit ook nondualiteit verweven, zoals in de Hearc

Die was mijn kennismaking met de directe Lisa die

Sutra. In het boeddhisme wordt duidelijk gemaakt dat

gewoon eerlijk zegt wat in haar opkomt. Na deze avond

bewustzijn niet de uiteindelijke realiteit is. Binnen Advaita

zochten we elkaar regelmatig op, hier in Nederland, op

lijken mensen zich tefocussen op het idee dat alles bewustzijn

Ibiza, in Berlijn, India en diverse malen in Engeland. Nu

is, maar bewustzijn is ook vorm.

zijn we twee jaar verder en wonen we samen. Zo gaan die

dingen. Lisa spreekt wekelijks over nondualiteit en geeft

Dat is waarom Advaita of nondualiteit geen-twee betekent.

lezingen over heel de wereld. Ze heeft een unieke en heel

We weten niet wat de eenheid is waar naar verwezen wordt,

directe manier waarop ze verwijst naar het nonduale inzicht.

maar het is in ieder geval geen-twee.

Iedere bijeenkomst van haar is weer totaal anders, aangezien

ze

zit en dan wacht tot er woorden uit haar stromen. Met

In het boeddhisme verwijzen ze ook op een negatieve manier

Lisa ben ik in gesprek gegaan over haar ontwaken en alle

naar de eenheid, door te zeggen dat het leegte is of vorm

strubbelingen die daarbij kwamen kijken.

loosheid.
Boeddha zei ook dat het 'het ongemanifesteerde' is of 'het
ongeborene', want met een negatieve verwijzing kun je het
niet beetpakken en er een waarheid van maken.

144

145

UITZOOMEN

USA CAIRNS

Een bekend deel uit de Heart Sutra is: in leegte is er geen vorm,
geen gevoelens, geen beleving, geenformaties, geen bewustzijn;
geen oog, geen oor, geen neus, geen tong, geen lichaam, geen
geest. De leegte is de enige realiteit. Dus het boeddhisme
verwijst naar hetzelfde, maar ze worden afieleid door de
oefeningen die ze moeten doen. De nadruk lag op oefening,
compassie, de wereld redden en het werd redelijk religieus.
Maar ook dat is prima natuurlijk, want dan is dat wat er
gebeurt.

organisatie wam ik bij zat begreep dat niet, ze vonden het

maar raar. En ik voelde dat nondualiteit hetzelfde was als wat
de boeddha zei. Toen vertelden ze me dat ik moest kiezen
tussen boeddhisme en nondualiteit. Dus toen ik vijfentwintig
was, moest ik voor de zoveelste keer het leven dat ik had
opgebouwd opgeven. Ik had al mijn vrienden binnen die
gemeenschap en had verder geen vrienden daarbuiten. Mijn
vriendje was ook boeddhist en dat was allemaal in een klap weg.

Wat moeten de oefeningen opleveren dan?

Ik ontmoette een boeddhistische leraar die al vijfenveertig jaar

het boeddhisme beoefende en hij zei dat er niets was veranderd.
Dat kwam ik veel tegen in het boeddhisme, dat er veel mensen
waren die jarenlang hadden geoefend waarbij er niets was
veranderd. Dat bedoel ik niet in de zin van dat de bron die
we zijn onveranderlijk is, maar in hun dagelijks leven
veranderde niets. Ze waren nog steeds aan het struggelen zoals
daarvoor. Het was als een lege religie en dat begon me een
beetje tegen te staan in het boeddhisme. Ik denk dat de mensen
gelukkig waren daar door het sociale karakter, het samenzijn
in een gemeenschap, het samenwerken en het religieuze aspect,
maar dat ze niet zozeer wakker wilden worden. Binnen de
groep moest op een gegeven moment iedereen zeggen wat hij of
zij zocht in het boeddhisme. De meeste antwoorden waren
vrede, het sociale aspect van samenzijn in een gemeenschap en
vriendschap.
Toen ik aan de beurt was zei ik: "verlichting. " Toen moest
iedereen lachen. Ik had zoiets van 'kom op jongens, is dat niet
jullie doel?' Het was alsof ik gek was omdat ik graag verlichting
wilde. Ik richtte me meer en meer op nondualiteit. De
146

In die periode ging ik naar Tony Parsons en Nathan Gil! en

las ik boeken van Eekhart Talie en Ramesh Balsekar en diverse
andere sprekers. Mijn voorkeur ging uit naar het bezoeken van
bijeenkomsten, om er live bij te zijn. Iedere keer dat er een
bijeenkomst was, zat ik daar. Daarna begon ik me bezig te
houden met drugs. Ik gebruikte acid gedwende een periode
van zes maanden. Dat waren soms diepgaande ervaringen
omdat het me diverse belevingen van leegheid gaf De eerste
keer dat ik acid nam, gafme dat een heel heldere ervaring. Ik
rolde lachend over de vloer, omdat ik in eerste instantie bang
was dat mijn monster naar boven zou komen. Maar toen ik
het innam moest ik lachen en rollend over de vloer zei ik: "Het
is leegte, het is leegte, er is niets!" Dat was heel mooi. Het
probleem met acid is echter dat er een hoop plezierige stofjes
vrijkomen waar je verslaafd aan raakt. Maar het had ook veel
geweldige neveneffecten, zoals inzien dat er geen materie is en
het herkennen van de leegte. Geweldige ervaringen! Acid zorgt
ervoor dat het zelfbewustzijn wordt verstoord, waardoor de
herkenning van de leegte heel duidelijk wordt. Maar ik raakte
verslaafd en wilde het gedurende het hele weekend gebruiken.
Na zes maanden gebruik werd ik heel depressief Ik werd
midden in de nacht wakker met grote angsten over dat het

147

UITZOOMEN

LISA CAIRNS

leven geen mening heeft en zinloos is en dat er niets was. Het

voelde heel leeg, maar dan in negatieve zin.

Iedere keer dat er oude pijn bij me omhoog kwam en ikflipte,

ondersteunde hij me op een mooie manier. Ik denk dat ik ook
effect heb gehad op hem. Ik denk niet dat hij eerder met
iemand was die hem volledig accepteerde zoals hij was.

Maar voor het ego is het ook verschrikkelijk om te realiseren

dat het leven gewoon is. En iedere mening die we daar
bovenop plakken, is slechts een gedachte.

Het flipfloppen was indertijd heftig h? Je kon helemaal

flippen.

ja, die leegte is heel eng, maar tegelijkertijd zag ik dankzij de

ervaringen van drugs ook in hoe mooi die leegte is. Maar als
de drugs was uitgewerkt, kwam het tegenovergestelde en was
het erg pijnlijk en maakte het me depressief Dan raakte ik in
paniek van de zinloosheid. Toen wilde ik weg uit deze manier
van leven en ik wilde weg uit Londen en dus ging ik voor de
eerste keer naar India. Tegen de tijd dat ik bij Ramesh Balsekar
aankwam was ik gebroken. Zes jaar lang had ik geoefend, ik
was aan de drugs geweest en de angst voor de zinloosheid was
erg groot. Ik was indertijd zo wanhopig dat ik zelfi een rei
ki-cursus deed om te proberen wat fijne gevoelens te krijgen.
Ik was daar alleen in India, in een vreemde stad, ik had geen
vrienden en ik ging iedere dag naar Ramesh. Ik bezocht hem
een aantal maanden en dit maakte dat ik steeds stabieler werd.
Ik ontmoette daar Roger Castillo die een leerling was van
Ramesh en ik was erg geraakt door de wijze waarop hij sprak.
Ik vond hem geweldig!
Hij werd jouw leraar toch?

Ramesh, die ik erg respecteerde, vertelde me dat ik naar Roger

moest luisteren. Ik heb met hem drie jaar in Australi gewoond,
middenin de natuur. We hadden een hele mooie en intense
band. Niet eens zo zeer een seksuele of romantische relatie,
maar het was een intens en vredig samenzijn van twee mensen.
148

Zeker! Ik heb zelfi een keer het hele servies kapot gegooid.
Waar was je boos over dan?

Het draaide om het gevoel van gebrek aan liefde. Ik besefte op

dat soort momenten waarom mensen moorden en waarom
Hitier deed wat hij deed Dat gebrek aan liefde kan zoveel pijn
doen, dat mensen uit wanhoop alles doen om zich weer geliefd
te voelen. Het gebrek aan liefde is wat voortkomt vanuit het
idee een afgescheiden wezen te zijn. Als dat idee opkomt, is er
een gevoel van gemis en verlies wat je vervolgens probeert op te
vullen.
En soms zelfs gaan we dan op een negatieve wijze aandacht
vragen.

ja. Mijn woede kwam op doordat ik me machteloos voelde

wanneer het gevoel van gebrek aan liefde opkwam. Dan voel
je eerst een gebrek aan liefde en vervolgens ga je strategisch te
werk om aandacht te krijgen. Ik zag Roger als een soort zwart
gat en ik probeerde wanhopig iets van hem te krijgen, maar
dat lukt niet. Hij voelde aan als de leegte waarvan ik niet kon
krijgen wat ik zocht om me volledig te voelen.

149

LISA CAIRNS

UITZOOMEN

Dus her in- en uitzoomen volgde elkaar continu op

Waar ben je toen naartoe gegaan?

inderrijd?

Naar Bali.
ja, ook omdat ik soms maanden lang alleen was. Roger ging
iedere dag op pad, dus ik sprak verder met niemand en ik had
geen sociale activiteiten. Ik had geen werk te doen en ik had
eigenlijk niet iets om voor te leven. Toen werd ik heel dankbaar
voor de kleine dingen, zoals opgaan in het kijken naar de
prachtige bomen, de mieren op de muur of de mooie vogels.
Had je wel her idee dar je geleidelijk aan het ontwaken was?

Er veranderden veel dingen. t er gebeurde was dat de energie

meer en meer richting de stilte en de ruimte ging in plaats van
richting de schijnbaar afiescheiden persoon. Soms was het zo
helder en dan voelde het alsofalles in me aan het groeien was.
Het is lastig te omschrijven met woorden. Maar vanuit die
totale helderheid viel ik dan ook weer terug en dan kwam er
weer pijn omhoog, alsof het monster weer uit me kwam. Maar
het draaide voornamelijk om het gevoel van gebrek aan liefde.
Het verschil tussen de identificatie met de persoon en het
doorzien dat je de leegte bent, werd steeds duidelijker. De tijd
samen met Roger was zo fijn en we hadden een prachtige
levensstijl. Maar na drie en halfjaar eindigde onze relatie en
toen was het tijd voor me om weer te gaan.

Waar een grote verschuiving in je plaatsvond?

ja.
Kun je beschrijven wat er gebeurde?

Eigenlijk ben ik nog maar recent rationeel gaan begrijpen wat

er is gebeurd. In Bali viel de energetische afteheiding tussen
mijzelf en de wereld weg. Er was veel bliss en er was het opgaan
in datwat-is. Daarvoor had ik veel geleden en dit voelde
daarom als een grote verandering. Misschien verloopt dit proces
bij andere mensen meer gradueel maar voor mij voelde het als
een grote wending.
Veranderde het idee dat je had over wie je bent?

t er dan verandert is dat je niet meer focust op jezelf als

iemand die leeft in tijd. De ideen vervallen over wie je gisteren
was en over wie je volgende week zult zijn. Als de energie van
een 'ik' dan opkomt, is daar geen focus meer op.
Het is alsof je een steentje in je schoen hebt dat pijn doet.

Dat was de volgende drastische verandering in je leven.

Wanneer dat steentje weg is, ben je je niet langer bewust

van het niet hebben van een steen in je schoen. Het is er

Dat was het zeker. Ik weet nog dat ik het hek achter mij dicht
deed en mijn honden voor de laatste keer zag. Dat was erg
pijnlijk.

150

simpelweg niet.

je bent je dan op een gegeven moment niet langer bewust van

een afwezigheid.
151

UITZOOMEN

LISA CAIRNS

Je gaat altijd zo lekker op in wat er is. Soms zijn er dan

En ik begreep niet waarom iedereen moest lachen. Ze vroegen

nog: "Dusje houdt echt van Chai Tea?" Waarop ik heel serieus
zei: 'Ja, ik hou van Chai Tea. "Dus soms mag mijn bewustzijn
wel wat beter werken. Ik kom er wel achter dat als het zelf
bewustzijn er niet is, het functioneren moeiteloos door gaat.
En daar waar het nodig is, komt het dan terug.

van 100 kilometer per uur. Ik dacht dat ik doodging en toen

verdween 'ik: Er was geen besefvan 'ik ben Lisa: er was geen
besef van een wereld en toch wist de programmering van dit
lichaam de auto aan de kant te zetten zonder dat andere auto's
me raakten. Daarna kwam het 'ik' besef terug, maar ik had
nog even geen idee wat er was gebeurd. Het was alsof ik een
baby was zonder bewustzijn, waarna het lichaam reageerde
door hard te lachen. Ik had geen referentie van wat er was
gebeurd en pas na de awakening in Bali begreep ik wat er
eigenlijk had plaatsgevonden. Door dit auto-ongeluk en de
ervaring die daarbij ontstond, wist ik dat dit geen afgeschei
den realiteit is. Daarna duurde het zo'n acht jaar voordat er
energetisch ook echt een verandering plaatsvond. Pas na die
integratie worden dingen pas echt helder en kunje het zelfgoed
verwoorden.

Als je ergens in opgaat, als je voelt dat je in flow bent, dan

Als ik naar filmpjes van je kijk op het internet van die

staat het zelfbewustzijn uit. Pas achteraf creert ons brein

periode net na Bali, dan zie je ook dat je helemaal in bliss

de illusie dat je overal continu zelfbewust bij aanwezig was.

bent. Je ogen hebben een blik van 'ik heb het licht gezien'.

Door het geloofin die 'ik' heb ik heel wat geleden. Na de ener
getische shift in Bali veranderde er veel in me en tevens ontstond
er meer balam. Mijn neurotische neigingen werden veel minder
na die tijd.

Haha, ja ik voelde me toen zo gelukzalig. Dit was de meest

intense bliss-ervaring, al heb ik diverse bliss-ervaringen gehad
die helderheid gaven. Ik kan me nog herinneren dat ik op een
gegeven moment wakker werd en realiseerde dat mijn hond in
bewustzijn was. Een ander piekmoment had ik in India. Ik
werd 's morgem wakker en er was niets. Er was geen wereld,
geen tijd, geen Lisa, helemaal niets. Ik lag daar en er was geen
geluk, geen verdriet, geen ongemak, geen gemak, er was niets.
Het was niet dat ik in bliss was, er was gewoon niets. En er
was ook geen relatie tussen mij en de wereld. Er was ook geen
weten van wie ik was, er gewoon 'het zijn: Uiteindelijk kwam
de gedachte op: dit is waar ze het dus over hebben. En toen

momenten dat je intelligentie op een tamelijk laag pitje

draait.

Gisteren was er iemand die zei: '1k hou van Tai Chi. "En mijn
reactie was: '1k ben ook dof op Chai Tea!"
Haha.

Wanneer was voor jou het moment dat je het rationeel

begreep en geen enkele rwijfel meer had?

Dat was al bij mijn eerste awakening in 2005. Ik had toen

een ernstig auto-ongeluk op de snelweg waarbij een vrachtwagen
mij aanreed. Mlj"n auto werd geplet en de passagierskant was
totaal weg, waarna de auto begon te spinnen met een snelheid
152

153

UITZOOMEN

LISA CAIRNS

kwamen alle concepten in een moment direct weer om de hoek

kijken. De herinnering aan Lisa kwam terug en toen was het
van 'h, ik ben Lisa en dat is de wereld!' Deze ervaring was
wel diepgaand en bracht me veel inzicht.

heel subtiel en zo nu en dan komt de identificatie dan terug

om het te doorleven. Dan kom je erachter dat er de gedachte
schuilt dat je het toch wat beter weet dan anderen omdat je
door zoveelfasen bent gegaan. Het is zo subtiel en uiteindelijk
worden we steeds nederiger.

Zo'n ervaring hebben we ook wel eens een paar seconden

als we wakker worden. Het is dan net alsof de harde schijf

Her leven zet netjes iedereen op z'n plek. Her lijkt wel alsof

in je brein nog moet opstarten. Je bent dan heel even vrij

het leven ieder idee, ieder handvat en iedere arrogantie in

van concepten en je weet even niet wie je bent of waar je

ons uitdaagt. We worden allemaal steeds nederiger en uit

bent. Alles is dan de leegte en als de harde schijf opstart,

eindelijk besef je dat je niets weet. Ieder gevoel van

ploppen er ideen op als: dit ben ik, daar is het raam, ik lig

arrogantie of het gevoel van superioriteit, komt van her ego

in bed, het is 's morgens vroeg. Vooral als je wakker wordt

die zijn of haar verlichting wil claimen. Dan is er nog steeds

in een vreemde omgeving kun je zo'n ervaring hebben. Er

identificatie, waar niets mis mee is overigens. Als het inzicht

is dan bewustzijn zonder concepten.

eenmaal is gentegreerd, maakt het je ook helemaal niet

meer uit of jij of iemand anders wel of niet verlicht is.

ja, er is dan even niets.

Ben je na Bali begonnen met het spreken over nonduali

Dan denkje er alleen over na als mensen er naar vragen, maar

doorgaans ben je daar niet mee bezig.

teit?
Als je verkouden bent, word je je opeens bewust van je

ja, toen dingen helder waren en het stabiel was geworden, ben
ik gaan spreken.

ademhaling omdat die snotneus je dwars zit. Maar als je

gewoon door je neus kunt ademhalen, denk je niet de hele
dag: ik ben aan het ademhalen. Ademhalen is namelijk je

Het flipfloppen stopte toen?

natuurlijke staat en hetzelfde geldt voor verlichting. Maar

de identificatie is soms zo sterk dar we onze ware natuur

Ja, alles kwam meer in balans en het werd relaxed. Er kon

daarna nog steeds wel iets opkomen zo nu en dan, maar het
was dan nooit zo dramatisch als voorheen en het duurde nooit
lang. Door de energetische verandering en doordat ik zoveel
had meegemaakt, ontstond er nog wel enigszins een gevoel van
superioriteit in me. Ik was me er niet eens van bewust dat het
er zat, maar dat kwam er nog wel uit. Al dat soort dingen zijn
154

over het hoofd zien. En jij verwijst in je bijeenkomsten naar

het idee dat al die identificaties nier waar zijn. Is het niet
grappig dat je de wereld over reist om te vertellen dat er
niemand is en doordat je dar doet, word je in de ogen van
anderen juist iemand.

Haha.
155

LISA CAIRNS

UITZOOMEN

Mensen kijken naar je op, denken dat je iets hebt wat zij

Wat zeg je dan?

niet hebben en projecteren van alles op je.

In Belgi kwam er een jongedame naar me toe en die zei: '1s

het niet intens dat al deze mensen helemaal hier naartoe
komen om jou te zien?" Dat was zo'n schok, want ik had daar
nog nooit over nagedacht. Om eerlijk te zijn, denk ik niet na
over dat soort dingen. Ik merk wel dat ik steeds duidelijker
word richting mensen door te zeggen dat door naar mij te
luisteren ofnaar mijn bijeenkomsten te komen, het de persoon
niet gaat helpen. Als de persoon hulp wil, dan kan het beter
zijn om aan je conditionering te sleutelen waardoor je je
wellicht wat beter gaat voelen.

Dan zeg ik: "ok. "Anders beginnen ze een hele conversatie.

MeestaL hebben ze een awakening en maken dat vervolgens
persoonlijk.
Ja, grappig, h? Ik heb ook vaak dat bij een bijeenkomst in
de pauze mensen naar me toe komen om te vertellen dat ze
ook ontwaakt zijn.

Dan is er een 'ik' die zich wil verbijzonderen door zich als
ontwaakt of verlicht te bestempelen. W'lzt je dan ziet is dat ze
binnen een paar dagen ofeen paar weken weer terug de hel in
gaan.

Ontwaken zorgt daarbij ook voor een deconditionering,

maar dan wel een waarbij al je handvaten afbreken en

Zie je bij retraites ook dat mensen verlicht gedrag gaan

zonder het idee dat jij als 'ik' daarin iets doet.

vertonen?

Het ontwaken is heel anders dan de denkbeelden die mensen

er doorgaans over hebben als ze eraan beginnen. jezelfverliezen
klinkt romantisch, maar het is wel het einde van het geloofin
de 'Lisa' of 'Paul' als afgescheiden identiteiten.

Zeker! Maar je ziet ook de andere kant, namelijk dat mensen

uiten dat ze door een hel gaan.

Heb je in de loop der jaren mensen gezien die naar je bij

ja, de filters vervallen en het wordt meer spontaan.

Zie je dat mensen meer authentiek worden bij het ontwaken?

eenkomsten kwamen en ontwaakten?

Jij bent lief en rustig en zo nu en dan rolt er dan iets uit

W'lznneer je gedurende een aantal jaren met mensen omgaat,

dan zieje dat dit proces integreert en zich verder verdiept. Dat
is de natuurlijke wijze. Ook zijn er mensen die naar me toe
komen om te vertellen hoe verlicht ze zijn. Dat gebeurt heel
vaak en ze willen dan graag dat ik dat bevestig.

156

wat bot over kan komen. Er komt dan iets in je op en

zonder filter komt het er dan uit.

Ik bedoel het dan helemaal niet gemeen, maar zo komt het er

dan uit.

157

UITZOOMEN

Zijn mensen wel eens beledigd door wat je zegt?

Eigenlijk alleen als ik hen geen bevestiging geef Ze willen dan

hun ervaring of verlichting bevestigd hebben, maar ik geef
niets.
Ze kunnen ook naar zo'n bijeenkomst komen om iets te
krijgen. Geluk, hoop op een betere toekomst, bevestiging
of verlichting.

Ik heb niets om ze te geven. Ze kunnen net zo goed wat video's

bekijken op het internet, want de boodschap is heel eenvoudig.
En toch zitten je bijeenkomsten vol.

Door de manier van spreken en de energie die in zo'n zaal

ontstaat, beginnen mensen zichzelfte vergeten. Ze proeven dan
even van de lichtheid. In het begin kan er dan nog weerstand
zijn of veel rationele vragen, maar geleidelijk aan begint de
mind stil te vallen. Al valt er niets te behalen of te bereiken
tijdens zo'n bijeenkomst. Ze kunnen er daarbij niets aan doen
dat ze naar de bijeenkomst komen, ook dat vindt plaats.

Guido Weijers

ind 2001 was Mirella, de moeder van mijn zoon, direc

trice van het cabaretfestival Cameretten. Er waren door

het hele land voorrondes van dit festival. Nadat ze er al zo'n

tien had gedaan, vroeg ze: "Ga je vanavond mee naar de

voorrondes in Voorburg?" Dat vond ik prima en zo zat ik
die avond in het theatertje te kijken naar vier beginnende
grappenmakers. Met de nadruk op 'beginnende', want ik
zat me daar op te vreten over het lage niveau en de Mup
pets in mijn hoofd riepen: "Zonde van je avond, Smit!"
De vijfde artiest was die avond uitgevallen, maar
gelukkig hadden ze 's middags een andere cabaretier weten
te strikken. Zijn naam was Guido Weijers. Op het podium
verscheen een vlotte jongen met veel flair die het publiek
158

159

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

volledig voor zich wist te winnen. Ik vond het geweldig en

HET INTERVIEW

had tranen in mijn ogen van het lachen. Na afloop maakte

ik een praatje met Guido in de kleedkamer en zei dat ik een

Guido, er is een filmpje op internet over het holografische

IT-bedrijfhad en gratis een website voor hem zou bouwen.

universurn dat wij allebei erg mooi vinden. Wat vind jij er

Zo ontstond onze vriendschap en eind dat jaar zag ik hem

mooi aan?

de publieksprijs winnen, waarna ik veelvuldig bij zijn shows

ging kijken.
Het cabaret inspireerde me dusdanig, dat ik mijn
IT-bedrijf verkocht en ook op het podium ging staan. Bij
mijn allereerste optreden ooit in een kroegje in Eindhoven,
stond opeens Guido voor mijn neus. Hij kwam even kijken
hoe ik het er vanaf bracht. Guido leerde me hoe cabaret
werkte, hoe ik grappen moest timen en dat bijvoorbeeld de
clou altijd het laatste woord in de zin moest zijn. Hij liet
me diverse malen spelen in zijn voorprogramma, nam me
mee op sleeptouw, deed goede woordjes voor me bij thea
terprogrammeurs en uiteindelijk mocht ik, net als hij, ook
in de stal bij Mojo Theater. In de loop der jaren heb ik
Guido steeds bekender zien worden en heb hem zien
groeien als mens en als cabaretier. Hoewel hij zelfvindt dat
hij geen geboren komiek is, vind ik hem juist zeer talentvol.
Guido is erg creatief, een snelle denker, een perfectionist en
een hele harde werker. Ik ken Guido als een open-rninded
persoon die zich graag ergens in verdiept, maar zeker dingen
niet zomaar voor waarheid aanneemt. Religie is daarom niet
aan hem besteed, want hij ziet er niets in om een verzameling

Ik vind mindfucks altijd mooi. Dat filmpje laat zien dat alles
in je brein gebeurt. Ik zie jou voor me zitten, maar pas aan de
achterzijde van mijn brein, waar helemaal geen licht is, wordt
het beeld tot stand gebracht. Dus jij zit daar helemaal niet echt
voor mij', maar de projectie van jou ontstaat in mijn hoofd.
Dus dan zou jij niet bestaan. Als je zo'n filmpje voor de eerste
keer ziet dan denk je: huh ... hoe kan dat nou? Dan denk je:
maar ik kan dingen toch ook voelen?
Maar gevoelens zijn natuurlijk ook gewoon stroompjes die
naar je hersenen gaan. Dus ook dingen die je voelt, voel je
alleen maar via je hersenen. Dat is trouwens uiteindelijk ook
de conclusie van de discussie over 'waar zit je IKje?'Als er iets
van een IK-bewustzijn is, dan moet het ergens in de hersenen
zitten. Maar er is dan geen echte 'ik'. Als je dat gelooft
tenminste. je hersenen zijn niet je IK, maar ze zijn een soort
verbinding waardoor je voelt wat je voelt, denkt wat je denkt
en waarneemt wat je waarneemt. Het filmpje over het holo
grafische universum vind ik zo mooi omdat het in drie minuten
je hele wereldbeeld omdraait, zodat je denkt: what the fuck
is dit?

subjectieve gedachten als waarheid te bestempelen.

In het begin van het filmpje staat er ook een waarschuwing
in de trant van 'pas op, als je dit kijkt kun je verward raken'.

Ik weet niet wat ik met dat filmpje kan, maar ik vind het wel
interessant. De gedachte is leuk dat niets echt bestaat. Dan wil
160

161

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

ik jou natuurlijk uitdagen. Jij zegt dat 'niets bestaat, dat alles
een optische illusie i/ Maar als dat wordt geprojecteerd op
mijn netvlies en naar m'n hersenen gaat, dan zijn er toch
gewoon hersenen?

Dan kun je zeggen 'als het slecht gaat ligt het niet aan jou, het
is dan gewoon zoals het gaat Als het goed gaat, ligt het echter
ook niet aan jou. Maar het is toch ook niet erg om jezelf te
gunnen om te denken dat jij die dag gewoon goed was? Vtm
mij mag je je eigen ego dat best gunnen.

Nee, want die zijn op hun beurt ook weer holografisch.

Jouw hersenen bestaan ook uit luchtledige atomen. Maar

Nondualiteit zegt ook niet dat je niet meer van het spelletje

ook wetenschappers breken hun hoofd hierover. We leven

mag genieten. Voor mij zit de bevrijding erin dat als er iets

in een matrix, dus we kunnen de matrix nooit doorzien,

misloopt in je leven, dat er dan geen gepieker omstaat. Als

net zoals het oog kan zien maar niet zichzelf kan zien.

je denkt dat het anders had kunnen zijn, dan loop je nog
maandenlang met schuldgevoel, verwijten of frustratie

Daarom vind ik de theorie van het nondualisme erg interessant,

al neem ik niets zomaar voor waarheid aan. Ik vind discussi
eren zonder conclusie heerlijk! Nondualisme gaat er vanuit dat
er geen IK is en dat je als mens dus nergens invloed op hebt.
Toch ben ik denk ik weL geLukkiger als ik in die schijn geloof
Het geloofin dat ik-idee maakt wel dat we alles voor onszelf
recht praten. Als het goed gaat met een bedrijf roept een
directeur al snel dat het t:kor goed management komt. Als het
slecht gaat met een bedrijf dan zegt hij: "Tja, het is recessie."
Dan ligt het nooit aan de directeur. Het zou een beetje arrogant
zijn om te denken dat wanneer het goed gaat, het aan de
directie ligt en zodra het slecht gaat, het door andere oorzaken
komt.

rond.

Dan zou mij conclusie zijn: bij tegenslag gaat alles zoals het
gaat, bij geluk mag je het af en toe best stiekem naar je toe
trekken. Ik zelf ben niet van 'blijven hangen in ellende' of
steeds weer verwijzen naar het verleden. Dat is voorbtj... en
door! Ik heb ook de absolute wens dat als ik doodga, mensen
me zo snel mogelijk vergeten zijn. Geen verdriet, gewoon de
fik erin en t:kor! Koester mooie herinneringen, maar blijfniet
hangen in verdriet. Dat doen dieren ook niet. Accepteer het en
ga daarna weer leuke dingen doen!
Je bent niet iemand die her verleden nog op z'n rug meesjouwt.
Ik zie dat je verdriet kunt hebben als bijvoorbeeld een

Maar toen we met cabaret begonnen deden wij dat ook. Als

relatie over is, maar je blijft er niet in hangen.

het dan een keer slecht ging, dan begonnen we met "het
geluid was slecht, het is altijd stug publiek in deze zaal, het
podium was re hoog waardoor ik geen verbinding kreeg met

Klopt. Vind ik niet altijd een goede eigenschap van mijzelf,

hoor. Soms voel ik me dan een botte lul.

de zaal." Al dat soort smoesjes. Maar bij een staande ovatie

namen we de credits graag in ontvangst.

162

Omdat je er zo snel overheen stapt?

163

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

ja. Als een relatie bij mij overgaat, heeft de ander er vaak nog
even last van, wat heel normaal is, terwijl ik alweer atlemaal
nieuwe dingen aan het plannen ben. Ik kijk weinig achterom,
maar Liever vooruit, al lukt me dat met mij"n oogafwijking niet
altijd .. Als ik ergens op vakantie ben en rust heb, ploppen er
ideen op over wat ik zou kunnen doen als ik weer in Nederland
ben. Bijvoorbeeld een boek schrijven, fotograferen, een voor
steLling maken ofplaatjes draaien. Dan ga ik een to-do-List
maken. Maar dan denk ik: Guido, je bent nu hier en nu, je
hoeft niet perse aLLeen maar te denken aan wat je morgen gaat
doen. Maar het is altijd ofNU genieten, ofplannen maken
waar ik dan NU al heel erg van geniet. Het verleden, dat is
geweest.

ja, dan doe je je best om honderd vrolijke mensen een Leuke

avond te bezorgen en dan zit er n recensent in de zaal, die
voor z'n werk een chagrijnig stukje moet schrijven. Het was de
slechtste recensie die ik ooit heb gehad
Je was toen ook heel gedreven en dan doet zo'n genadeloze
mening des te meer pijn. Toen je indertijd met Cameretten
meedeed, wilde je heel graag doorbreken.

Zeker! Dat was m'n grote droom. Ik wilde in ieder geval in de

finale zitten bij Cameretten, want dat is vaak een succes
formule gebleken. Ik was heel hongerig.
Vooral je eerste twee shows, die waren heel grappig, maar

De enige keren dat ik je heb zien blijven hangen in het

je ziet wel een Guido die alles op alles zet om het publiek

verleden, was in de beginjaren van je cabaret. Als je dan een

voor zich te winnen.

slechte recensie kreeg, dan trok je je dat heel persoonlijk

aan. Dan kon je je daar drie maanden later nog over
opwinden.

ja, dat kun je zeker ego noemen. Alles draaide toen bij mij om
ambitie en honger naar succes. Maar het is ook een soort
naviteit die je verliest en waarbij je denkt: wat heeft het voor
zin dat mensen zo slecht over iemand schrijven? Alsofje het
vertrouwen in de mensheid verliest. Dan ploppen er gedachten
op van wie is die vent dat die dit moet schrijven? Waarom zet
hij geen zinnetje erbij over dat de mensen in de zaal het wel
leuk vonden'?
Je was toen ook nog kinderlijk en onbevangen. Je maakt
vanuit je passie en plezier een voorstelling en stond dat vol
enthousiasme uit te dragen op het podium.
164

Absoluut. Ik ben een pleaser. Van nature ook. M'n eerste show
draaide ik op kinderlijk enthousiasme. De tweede show duwde
ik met zoveel kracht en energie eruit dat het gewoon niet mis
kon gaan. Geforceerd gewoon. Ik kreeg op een gegeven moment
zo'n Last van mijn stem, dat ik van een Logopedist m'n eigen
dvd terug moest kijken. Toen zag ik op die beelden mijn nek
helemaal verkrampen omdat ik zo aan het schreeuwen was.
Je nam zelfs cafenepillen om jezelf op te pompen.

ja, ik mocht geen Red Bull meer, want dat is slecht voor je.
Dus toen nam ik maar caftnepillen, haha! Ik wilde sneller en
sneller ... Maar op een gegeven moment kwam ik erachter, dat
alleen maar heel hard gaan niet zo spannend is. juist het
afremmen en het gas geven, die afwisseling maakt het spannend.
165

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

Bij je vierde voorstelling 1\xestos', begon er wat te veranderen.

Je gaat na afloop ook altijd nog de foyer in om met mensen

re praten.

Qua inhoud denk ik niet dat er zoveel verschil is vergeleken

met de andere voorstellingen. Er was altijd al een afwisseling
van humor en wat filosofische stukken. Alleen de manier
waarop ik het breng is toen wel veranderd. Eerst stond ik daar
met veel bewijsdrang, ik kon nog naar grotere zalen, naar meer
publiek, naar vaker op tv en die drang was bij mij toen groot.
Nu du1fik veel meer rust te nemen. Dat straal je dan ook uit
op een podium. Dat is de groei die je doormaakt.
En roen stond je overal in de grote zalen, alles was uitverkocht,
je had je shows op de televisie. Ik merkte aan je dat er toen
een verschuiving plaatsvond.

Het is ook logisch. Alsje drientwintig bent en je wint de pu

blieksprijs bij Cameretten, dan sta je anders in het leven dan
wanneer je de dertig gepasseerd bent. Het is alsofje een
marathon gaat rennen. Eerst denk je: ik ga snel van start, dan
heb ik die eerste kilometers alvast gehad. Tot je erachter komt
dat je beter rustig kunt vertrekken. Ik wil dit werk nog graag
heel lang doen, dus nu is de focus meer op kwaliteit brengen
en er lol in houden. Vroeger wilde ik heel hard applaus krijgen,
nu wil ik samen met de zaal een lach delen. Alleen maar
knallen, sprinten en lachen ken ik nu wel.
AJles went.

Ja, dus dan verschuift d e focus meer naar gewoon heel veel
plezier maken samen met de zaal.

Ik moet wel zeggen dat ik het steeds lastiger vind om naar de

foyer te gaan. Ik heb niet altijd meer de energie om een heel
gesprek aan te gaan.
Ik sta er zo nu en dan naast en sommige mensen komen
echr een heel verhaal aan je vertellen.

Soms zegt iemand: "Het was een mooie show': en dan komt
diegene via een omweg, binnen twee zinnen, uit bij de ziekte
van zijn ofhaar tante. Zo iemand heeft net twee uur Lang naar
me gekeken en denkt dan vaak dat hij ofzij me ook heel goed
kent. Wt ik op het podium vertel staat ook wel dicht bij
mijzelf maar dan nog kan ik niet met iedereen vrienden
worden. Dan ben ik van nature ook nog zo'n sukkel dat ik
altijd netjes wil blijven. Ik heb er lang over moeten doen om
daar wat slimmer in te worden. Ik stel nu gewoon geen vragen
meer. Als iemand dan met een heftig onderwerp begint zeg ik:
"Heftig verhaal zeg, maar er staan nog mensen te wachten. Ik
wensje veel sterkte. " Gewoon meteen duidelijk zijn.
Niet te veel pleasen.

ja, al ontkom ik daar niet altijd aan. Dat zit in m'n natuur.
Als iemand een vraag stelt moet je netjes antwoorden, zo heb
ik het altijd geleerd.
AJs je een nieuwe show moet schrijven en je zou van tevoren
al piekergedachten hebben over of het wel goed zal komen,
dan zou er tijdens het schrijven al de reflectie kunnen

166

167

UITZOOMEN

opkomen van 'is het wel goed genoeg? Ga ik de deadline

wel halen? Wat zullen mensen ervan vinden?' Maar die
kramp heb ik bij jou nooit gezien. Je begint met schrijven
en je laat het ontstaan. Hoe ervaar jij dat proces?

Grappig dat juist jij dat vraagt, Paul. Jij bent diegene die in
dat proces het dichtst bij mij staat. Jij ziet een show groeien.
Het begint met gedachten, ideen en thema's die in me opkomen,
die zet ik op papier. Vervolgens kijken we samen of we elkaar
kunnen inspireren.
Soms ben je zelfs te relaxed. Bijvoorbeeld bij je eerste oude
jaarsconference ooit, toen begon je veel te laat. Je belde
's ochtends met de vraag: "Heb je wat te doen vandaag?" Ik
kwam naar Culemborg waar je je eerste try-out had. Je had
een enorme stapel A4'tjes met daarop allemaal grappen die
we toen nog moesten gaan uitzoeken. We zijn de grappen
gaan uitknippen en vervolgens had je een hele stapel
serookjes papier waarmee je het podium op bent gegaan.
En het werd nog hilarisch ook! Het is net alsof je van
tevoren te lui bent of te weinig srress hebt. Ook bij de
afgelopen oudejaarsconference ging je nog vlak voor de
uitzending van alles aanpassen. Op tweede kerstdag zat
iedereen bij z'n familie en jij was thuis aan je voorstelling
te werken, om vervolgens samen tot 03:00 nog te skypen
en te schrijven.

Ik ben inderdaad iemand die onder druk pas goed presteert.

De eerste tachtig procent, het schrijven van grappen, het
bedenken van verhaallijnen et cetera, vind ik heel leuk en dat
heb ik altijd wel een heel eind af Maar het echte uitwerken,
het bijschaven, het repeteren, daar ben ik niet goed in. Ik ben
168

GUIDO WEIJERS

dan blij dat jij mij met een ijzeren discipline afen toe dwingt
om een en ander nog eens kritisch door te nemen. Niet alles
Lukt in m'n eentje. Ik kan absoluut geen teksten onthouden als
ik zonder publiek speel. Ik oefen daarom ook nooit thuis. Pas
in een zaal komt alles in eenflow. Dan pas zijn mijn teksten
zoals ik ze bedoeld heb. Afgelopen show kwam ik er ook tUhter
hoe moeilijk samenwonen met zo'n schrijP
f roces te combineren
is. Ik schrijf het liefst alleen en in de nacht, of in elk geval
wanneer de meeste gedachten oppoppen in m'n hoofd. Het
liefste wil ik dan bijvoorbeeld tot drie uur s nachts aan m'n
show werken. Tegelijkertijd vind ik het ook mooi om tegen m'n
liefte zeggen: "Ik maak m'n werk even snel afen ik ben over
een kwartiertje boven. "Als ik dan aan het schrijven ben, voel
ik me bijna schuldig dat ik geen aandacht voor haar heb. En
als ik aandacht voor haar heb, baal ik dat ik niet aan het
schrijven ben. Dus dat ging niet goed.
En toen eindigde de relatie.

Ik heb op een gegeven moment hardop gezegd: "Vanaf1 januari

heb ik weer tijd. "Maar dat hebben we niet gehaald. Dat is
jammer, het voelt als een verlies ... Maar dan is dat zoals het is.
Je hebt een aantal langere relaties gehad. Als je merkt dat
zo'n relatie niet lukt, wat doet dat met je?

Als je gewend bent dat alles lukt, dan zie je het niet lukken
van een relatie als verlies. Dan kun je proberen jezelf te
veranderen en beginnen met pleasen, maar dan hol je jezelf
uit. Dan moet je de conclusie trekken dat het niet werkt. En
dat is pijnlijk. De enige manier om het te laten werken, is
jezelf zijn. Maar het is mijn zwakke eigenschap dat ik wil
169

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

pleasen. Iemand moet je leuk vinden om wie je bent. je moet

dan eigenlijk niets hoeven doen, omdat die klik er gewoon is.
Maar ik ga toch pleasen. Dat is blijkbaar wie ik ben, maar
24 uur per dag pleasen kost energie en dat sloopt me dan.

ideaalbeeld, want het betekent dat je niet zonder die ander

kunt. Als die ander weg is, dan is er weer een gemis, dan is de
cirkel weer niet rond. Ik woon al vijftien jaar op mijzelf en
mijn ritme is iedere dag anders. Ik hoefmet niemand rekening
te houden en ben extreem op mezelf Misschien is mijn cirkeltje
al een heel eind rond, zelfs als ik alleen ben. Dan moet ik er
geen vrouw bij hebben die een C'tje is, maar een vrouw die
ook een rondje is. Als we dan samen zijn, is de verbinding
sterk, maar we zijn niet meer afhankelijk van elkaar.

Het is toch eigenlijk het IKje dat iets wil doen om grip op
te zaak te houden.

Dat pleasen is misschien ook wel vanuit de gedachte 'dan weet

ik zeker dat ze mij tofvindl

Als een vrouw je nodig heeft om zich gelukkig te voelen of

Het is waarschijnlijk controlezucht wat eronder ligt.

En willen voldoen aan een ideaalplaatje. Als ik nu een vrouw

tegenkom, ga ik gewoon eerlijk zeggen hoeveel ruimte ik nodig
heb voor mezelf Dan is het ofja ofnee, maar ik moet meteen
duidelijk zijn.
In een van je shows zeg je: "Wie mij wil vangen, moer me
vrijlaten."

Zo simpel is het ook.

Ook heb je het in je laatste show over mensen die een cirkel

om bevestiging te krijgen, dan wil zij dat je voor altijd bij

haar blijft. En het liefst wil ze ook dat je zo vaak mogelijk
bij haar bent. Maar zeker met jouw beroep en het daarbij
horende ritme, wordt dar heel lastig.

Ik zie best vormen waarbij je met je partner afspreekt: wij

blijven voor elkaar zorgen en worden samen oud. Maar als er
die afhankelijkheid ontstaat, dan werkt het niet voor mij. Dan
voel ik dat iemand energie aan mij onttrekt. Soms ga ik thee
zetten en dan loopt iemand direct mee de keuken in. Dan denk
ik: 'kom eens even niet zo dichtbij staan'. Maar soms heb ik
ook mensen over de vloer met wie ik de hele dag samen ben en
dan merk ik dat niet eens. Die zitten niet in m'n bubbel.

zijn of een halve cirkel. Als je zelf nog niet 'rond' bent, dan
heb je een ander nodig om je 'volledig' te voelen.

Als de relatie niet blijkt te werken, is het een kwestie van

loslaten.

Als mensen elkaar tegenkomen en ze hebben 'zichzelfnog niet

gevonden dan zijn ze als het ware een C'tje. Als ze dan
verkering krijgen, dan kunnen ze elkaars C'tjes tegen elkaar
zetten en dan krijg je een rondje. Dan denken ze: nu is het
cirkeltje rond, nu zijn we compleet. Maar dat is niet mijn
170

Ik zag vanmorgen een mooie tekening van een man die in de

sportschool aan een monkeybar hangt, zo'n horizontale ladder,
zeg maar. Om verder te klauteren moet hij steeds een spijl
loslaten. Ik vind dat een mooie metafoor. Om verder te komen
171

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

in het leven, zul je ook dingen moeten loslaten. "In het verleden
gebeurt niets meer': zei Eekhart Tolle. Ik kan het daar alleen
maar mee eens zijn.

een vriendin helpen verhuizen. Toen ik de verhuisbus ging

ophalen kreeg ik te horen: "Goh, mijnheer Weijers, ik had u
hier niet verwacht. "Die man gafnog een leuke opmerking over
m'n voorstelling. Daarna ben ik een koelkast gaan kopen en
toen zei de verkoper: 'Je gaat toch geen grappen maken over
het kopen van deze koelkast, h?"Maar bij dat soort uitspraken
blijft het dan en mensen doen verder gewoon normaal.

Toch is het wel leuk om af en toe eens terug te kijken, toch?

Hoe was het om voor het eerst op straat herkend te worden?

Het streelt mijn ijdelheid en ik ben gevleid als mensen m'n

voorstelling mooi vinden. Maar mensen die niet van cabaret
houden, die zappen op tv lekker door en herkennen me ook op
straat niet. Dus wat ik zelfmerk, is eigenlijk alleen de positieve
kant.
Je bent ook geen bekende politicus waar mensen het
gloeiend mee oneens kunnen zijn en die je vervolgens
aanspreken op je standpunten.

Nee, en ik duw mensen ook niets door de strot. Als mensen

joling of Gordon zo vaak op televisie zien, kunnen ze er wel
eens moe van worden. Maar als ik eens per jaar op televisie
kom, dan is de impact niet zo groot. En wat ookfijn is, is dat
negentig procent van de mensen die me kent niets zal zeggen.
Dan hoor ik achter m'n rug om fluisteren: "Dat is Guido
Weijers."
Als ik achter jou loop wanneer we een discotheek binnen
gaan, dan zie ik achter je allemaal vingers wijzen en hoofden

Het zijn geen Robbie Williams-achtige praktijken.

ja, het is gewoon een verschil. Als je gillende vijftienjarige

meisjes achter je aan hebt rennen zoals justin Bieber, is de
impact veel groter dan wanneer bijvoorbeeld Johan Derksen
wordt herkend. Dan is het van 'dat isJohan Derksen, laat m
maar lekker met rust: Mensen die mij kennen zullen bij mij
meer reageren zoals bij Johan Derksen dan zoals bij justin
Bieber.
Ook denken mensen vaak dat jij in het dagelijks leven de
hele dag door net zo druk bent als op het podium. Maar
als men jou treft op een verjaardag bijvoorbeeld, dan sta jij
zeker niet als eerste op tafel de polonaise te dansen.

Klopt. Maar als ik m'n bevestiging en aandacht niet in m'n

werk zou krijgen, dan zou ik die honger wellicht wel hebben
op feestjes. Dan was ik denk ik echt een heel naar mannetje
geweest.

draaien.
Her podium is ook je uitlaatklep.

Maar ik zelf zie dat niet, dus heb ik er ook geen last van.
Herkend worden is niet vervelend. Het is niet dat mensen te
fanatiek ofopdringerig worden. Gisteren bijvoorbeeld heb ik
172

173

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

ja, en als ik aandacht wil krijg ik aandacht. Ik krijg dus al

zoveel, dan hoefik op een verjaardagsfeestje niet nog een keer
in het middelpunt te staan.

heb de haatmails binnen zien komen. Soms is het net alsof

Ik heb twee jaar meegeholpen met je management en ik

mensen hun hele onverwerkte jeugd bij elkaar schrapen, dit
op jou projecteren en dan hun haat in een e-mail naar jou

Naarmate je bekender werd, kregen steeds meer mensen

sturen.

een mening over je. Hoe heb je dat ervaren?

Tja, een mening is een verzameling subjectieve gedachten die

alleen in je eigen hoofd als waar aanvoelen. Een recensie bij
voorbeeld is een stukje tekst waarin een recensent zegt hoe dicht
een voorstelling bij zijn persoonlijke voorkeur of smaak ligt.
Dat is ook prima.
Je bent daarin wel veranderd. Slechte recensies komen niet
zoveel meer voor. De laatste keer dat er slecht over je werd

In m'n laatste voorstelling heb ik zelfi gewoon wat mails die

ik heb gekregen voorgelezen op het podium. Weet je, you can't
please them all. Er zullen altijd mensen zijn die het niet Leuk
vinden, of die afgunstig zijn en je bepaalde dingen niet gunnen.
Dat mag, dat neem ik hen niet kwalijk. Ik heb dat zelf niet
volgens mij, ik ben niet jaloers op andere mensen. Er zijn altijd
mensen kleiner en groter dan ikzelf joehem (Myjer) en Najib
(Amhali) verkopen nu nog meer kaarten dan ik, dat vind ik
alLeen maar knap.

geschreven reageerde je van 'tja, zo kun je het ook zien'. Het

bleef niet meer kleven.

Dan ga je ze geen haatmails sturen.

Ik kan wel een trui aantrekken van angst en afgunst, maar dat
schiet niet op.

Nee, ik ga ook naar hun voorstellingen. Dat vind ik leuk.

Volgens mij doen we allemaal hetzelfde werk en bijt het elkaar
niet.

Je moet wel leren omgaan met alle aandacht en meningen.

Toen je net begon vond iedereen 'wat een leuk, fris, nieuw

De meningen van mensen kunnen hardnekkig zijn. Maar

en snel cabaret, de nieuwe generatie!' Totdat je bekend

goed, dan kunnen ze zeggen: "Maar Guido, jij vertelt op

werd, toen kwam er toch een berg afVal over je heen.

het podium ook je mening!"

ja, dan willen ze je onderweg onderuithalen. Nu zie je dat dat

er gewoon bij hoort en dat het allemaal niet uitmaakt. Maar
op dat moment werd ik recalcitrant, trok ik me dingen aan of
wilde ik terugtrappen. Nu denk ik: ik doe m'n ding en je mag
ervan vinden wat je vindt. je leert dingen sneLler relativeren.

Zeker! En waarschijnlijk denkt dan zo'n tien procent van de

zaal: zo, hij heeft gelijk, wat slim van hem. En negentig
procent denkt: mooi man, al die onzin die hij uitkraamt.
Er zitten zevenhonderd mensen naar jou te luisteren met
allemaal hun eigen bril op en ze hebben alle zevenhonderd

174

175

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

een andere avond waarin andere dingen hen raken. Dan zet

in een kleedkamer op te sluiten. Als ik het podium op loop denk

ik: ik heb er zin in, het publiek ook, mooi toch!

je wel eens wat opmerkingen op Twitter en dan is de ene

reactie 'wat een flutshow van die schele Weijers' en de
volgende reactie over precies dezelfde show is 'prachtig,

Op het podium ben je ook rustiger geworden.

mooiste voorstelling die ik ooit zag!' Het is grappig om te

zien hoe mensen zich identificeren met hun mening en die
dan bloedserieus nemen.

En alsje gaat geloven in een verzameling meningen, dan krijg

je religie. En verkramping.' Ik was in Alkmaar aan het optreden
en ik begon aan een stuk over religie. Dus ik zeg: "Ik heb niets
tegen geloof maar wel tegen mensen die blind volgen. En
'geloven' en 'volgen' scheelt maar n letter. " Toen stonden er
twee vrouwen op en die zeiden: "Tot ziens!" Die schoten al in
een kramp toen ik het thema 'geloof' liet vallen. Als ze hadden
gewacht tot het einde van de voorstelling, dan hadden ze ook
m'n nuance nog kunnen horen. Maar ben je erg gehecht aan
slechts n manier van kijken, dan voeljeje al snel aangevallen
en schiet je in een kramp.
Zowel bij het schrijfproces ben je ontspannen en relaxed,
maar ook voordat je show begint. Vooraf zit je rustig thee

Klopt, maar in beide gevallen, zowel nu als vroeger, ben ofwas

ik wel mezelf Vroeger was ik blijkbaar degene die hard wilde
schreeuwen en van grap naar grap ging. Op m'n drientwin
tigste dacht ik: ik kan wel over politiek gaan praten, maar wie
ben ik om daarover iets te zeggen? Nu denk ik dat nog steeds,
maar ik merk dat mensen graag m'n mening horen. Mijn
mening is ook maar verzameling gedachten. Maar wellicht
kunnen anderen er iets mee.
Als er een thema of een inzicht is dat je raakt, dan neem je
daar nu echt de tijd voor om dat uit te diepen. Vroeger
stipte je het aan en ging je daarna snel door naar de volgende
grap.

Dat is ook podiumervaring. In het begin ben je nog onzeker

en een lachend publiek geeftje bevestiging. Dan weet je dat ze
naar je luisteren, dat je ze nog hebt.

te drinken, je hebt het over ditjes en datjes. Vorige keer

stond je je nog te scheren toen iemand binnenkwam en zei:

We hebben allebei meegemaakt dat je soms publiek hebt

"Guido, over twee minuten moet je op." Dan scheer je je

dat nauwelijks reageert. Op het podium heb je dan het

rustig verder, poetst nog je tanden en loopt vervolgens het

gevoel dat je een gat staat te graven voor jezelf. Maar na

toneel op.

afloop komen mensen dan naar je toe van 'geweldig! Ik heb

echt genoten!'

Tienjaar geleden moest ik altijd twintig push-ups doen voordat

ik het podium opging. Ik moet wel geconcentreerd zzjn, maar
daarvoor hoefik geen stemoefeningen te doen en mijzelfalleen

176

ja, 'ik heb in tijden niet zo gelachen.'' hoor ik vaak. Maar dat
is de valkuil van iedere cabaretier. Soms ben je zelf totaal
ontevreden over een avond, want jij vergelijkt het met de dag
177

UITZOOMEN

GUIDO WEIJERS

ervoor, waar ze helemaal losgingen. Maar het publiek heeft die

referentie niet en is al eerder tevreden.

De beste ideen ontstaan onder de douche of op het toilet. je

kunt wel heel erg gaan proberen creatief te zijn, maar dan
komt er niets. je moet er een bepaalde rust voor in je hoofd
hebben.

Je had enkele jaren cabaret gedaan, je doorbraak was

geweest, je zalen kwamen vol te zitten en er kwam wat geld
op je bankrekening. Je zei toen eens: "Ik voel me nog precies

Je kunt het niet forceren.

hetzelfde als in de tijd dat ik als student nog twee gulden

en vijftig cent had om een volkorenbrood en een pot
appelstroop van te kopen waar ik nog een week mee moest
doen."

Succes en geluk hebben voor mij niets te maken met status en

geld. Het Carr theater is bijvoorbeeld mooi, een eer om er te
spelen. Maar nog gelukkiger was ik, toen ik drie weken later
optrad voor eenenveertig mensen, die nog nooit van me hadden
gehoord, in Miri, een oliestaatje in Maleisisch Borneo. Daar
was jij zelfs bij, weet je nog?
Dat was fantastisch! Het was zo intiem. Het was sowieso

Dat is onmogelijk. Gedachten komen vanzeifin je op. Het lijkt

soms een virus. Als een onverwachte pop-up op je computer. je
weet niet wanneer een gedachte komt, vanuit het niets plopt
die op en denk je: h, wat een goed idee! Althans, dat denk ik
vaak over mijn eigen grappen.
Hahaha ...

Creativiteit ontstaat wel pas bij me als ik vrij ben van bepaalde
verplichtingen of verantwoordelijkheden. Gedachten komen
niet vanzelfals ik rekening moet houden met van alles. Ik moet
echt even in het NU zijn.

een fantastische tour daar in Azi! Reizen vind je leuk, h?

Ze zeggen wel eens: creativiteit is gefocust niet je best doen.

ja, in m'n vorige voorstelling zat de zin 'al kost reizen je laatste
cent, je komt altijd rijker terug. 'Door meer van de wereld te
ontdekken, ben ik m'n eigen Leven en omstandigheden in een
heel ander daglicht gaan zien. Het maakt je nederig en je leert
steeds meer relativeren. Problemen die wij hebben, zijn alleen
maar luxeproblemen. Reizen verruimt je blik en het biedt
altijd weer inspiratie.

Je bent wel ergens op gericht, maar je forceert niets. Als je

probeert een goede grap te schrijven, dan komt die in ieder
geval niet. Als wij op skype zitten om te werken aan een
show, dan zitten we soms urenlang rustig naar het scherm
te staren. We lezen over de tekst heen en wachten gewoon
tot er iets komt. En je bedenkt het zelf niet, het idee komt
gewoon in je op. En als er dan iets opkomt, ben je zelf
verrast van wat er komt.

Hoe kijk je aan tegen creativiteit? Want je vak bestaat voor

namelijk uit creativiteit.

178

Mensen vragen vaak: "Hoe schrijf je een voorstelling, hoe

bedenk je die dingen?" Het enige dat ik dan zeg is: "Het lukt
179

UITZOOMEN

me niet om het niet te bedenken. "Die dingen die ploppen ook

maar op in m'n hoofd. En ik denk dat er grappige gedachten
bij iedereen opploppen, alleen ik schrijf ze op. Zo komen er
gedachten op en zo ontstaat er ook een mening. Dan heb je aL
snel een show. Zo moeiLijk is het aLLemaaL niet. Het ontstaat
allemaal vanzeLf

HenkSmit

eze man ken ik al enige tijd. Mijn vader is ervarings

deskundige op het gebied van tegenslag en staat ook

wel bekend als de man met negen levens. Hij zag de dood

al vaak in de ogen, maar krabbelt iedere keer weer overeind

en gaat dan vrolijk verder. Hij kreeg in zijn leven veel voor
zijn kiezen maar hij blijft altijd opgewekt en kan dingen
makkelijk van zich af zetten. Het blijft nooit lang kleven
en dit maakt dar het in zijn beleving allemaal wel meevalt.
Terwijl, als je de dingen op een rij zet, het aardig veel is.
Ik zal een aantal dingen opsommen. Zijn vader stief op
zijn zestiende en in datzelfde jaar lag m'n vader na een au
to-ongeluk in coma. Rond zijn veertigste kreeg hij hartstil
standen, een pacemaker, en werd een paar jaar later
180

181

UITZOOMEN

HENK SMIT

nierdialyse-patint. Hij kreeg een donornier, en verloor

Het continu in zo'n ziekenhuis liggen maakt je heel klein en

doet je beseffin dat je geen enkele controle over het leven hebt.
Het leven gebeurt je. Jij maakt het leven niet, je kunt alLeen
ervaren.

later zijn vrouw, die tijdens haar werk als ambulancever

pleegkundige op de A16 werd doodgereden. M'n vader had
in zijn leven drie bijna doodervaringen en heeft intussen al
zo'n zesentwintig zware operaties achter de rug. Hij is aan
zoveel kanren opgesneden dat zijn lichaam op een soort we

Wat deed het met je om zo lang in ziekenhuizen te moeten

gennetwerk lijkt.

verblijven?

Toen mijn relatie met de moeder van mijn zoontje

uitging, stond ik met m'n koffer bij m'n vader op de stoep
met de vraag of ik bij hem mocht komen wonen. Met veel
plezier vertoefde ik twee jaar lang in zijn bungalow, waar ik
mijn vader gek maakte met nondualiteir. Ik zat toen in
mijn fase van de 'Advaita verliefdheid' , waarbij je niets
anders wilt dan erover praten en er ook echt iedereen mee

Ik had het karakter dat ik vooral tijdens mijn nierdialyse

periode bijna geen mensen wilde zien. Ik trok me helemaal
terug. Toch is dat geen eenzame tijd geweest, geen eenzame vijf
jaar. Wel zag ik in hoe betrekkelijk alles is en leerde wat
relativeren met je doet. Daardoor drukt alle ellende die ik over
me heen kreeg niet meer op me als een last.

lastigvalt. Ik denk dat mijn vader me zo nu en dan wel

achter het behang wilde plakken, want bij alles wat er

Het verzet tegen wat er is gebeurd, is dus in de loop van de

gebeurde gooide ik er m'n nonduale sausje overheen.

jaren weg komen te vallen?

Ook was het een mooie periode waarbij we vaak samen

gitaar speelden, de grootste hobby van m'n vader die als
countryzanger en gitarist nog regelmatig optreedt. Ik ging
met mijn vader in gesprek over zijn proces van ontwaken.

HET INTERVIEW

Sommige mensen lezen in een boek dat het leven gaat zoals
het gaat en dat we geen controle hebben over hoe het loopt.
Vervolgens integreert dit inzicht dan in het dagelijks leven.
Bij jou was de weg wat anders. Het lijkt voor ons mensen
alsof we de touwtjes van het leven zelf in handen hebben,

fa, zo kun je dat zeggen. Er valt niets te verzetten. In het begin

doe je dat wel en afen toe verzet ik me nog wel eens. Ik blijf
er dan niet lang in hangen, maar soms krijgje gewoon iets voor
je kiezen waardoor je even uit balans raakt. Het leven is nu
eenmaal yin en yang, plus en min, we ademen in en uit. Het
gekke is, we kunnen niet eens zonder. Dus afen toe ben ik ook
even uit evenwicht of word ik kwaad of recalcitrant om wat
ik op dat moment ervaar. Alleen, door de opgedane inzichten,
vervaagt dat ook heel snel weer en belast het me niet meer.
Dankzij al die tegenslagen en de levenservaring die ik daardoor
kreeg, deed ik inzichten op die ik anders waarschijnlijk nooit
had gehad. Het heeft mij tot een tevredener mens gemaakt.

maar dat idee is door alles wat je hebt meegemaakt waar

schijnlijk wel drastisch veranderd.

182

Dus er is meer acceptatie ontstaan van dat wat is?

183

UITZOOMEN

ja, aanvaard wat er over je heen komt en de druk is weg.

Laatst zei iemand tegen me: 'Ja, maar ik kan niet aanvaarden':
waarop ik zei: "Probeer dan te aanvaarden dat je nog niet
kunt aanvaarden. "Het haalt dan toch iets van de druk weg.
Het is volkomen nutteloos om na te blijven denken over wat
je is overkomen, hoe erg het wel of niet alLemaal was. Het is
ook zinloos om vooruit te kijken van 'ik heb nu dit, maar
morgen kan dat gebeuren of kan ik dat krijgen'. Ik heb een
hart, maar dat het tikt is een wonder. Het lekt, m'n boezem
fibrilleert, ik heb een pacemaker die het op gang moet houden
en ik heb een ander pilletje dat moet voorkomen dat het teveel
toeren maakt, want dat doet het hart afen toe ook. Dus kan
ik me wel druk gaan maken over het feit dat ik morgen dood
kan gaan, ja dat klopt, ik ga een keer dood, maar daar zit ik
niet over in. Het zal gebeuren wanneer het gebeurt.
Je hebt de dood al een aanral malen in de ogen gekeken.
Hoe is voor jou nu de angst voor de dood?

Die is weg, die is volkomen weg. Zeker na m'n derde bijna

doodervaring is die verdwenen. Ik lag toen op de intensive care
met een buikvliesontsteking en ik bevond me in een sfeer die
onbeschrijjlijk was. Ik was omgeven door een prachtig wit
licht. Ik ervoer een totale gewichtloosheid waarbij ik geen
lichaam meer had. Ik was alleen nog maar energie. Er was
geen pijn, er was geen dualiteit, er was alleen maar al-liefde.
En ik zag mijn vader staan die al gestorven was toen ik zestien
was. Hij stond daar op me te wachten en dat beeld zit nog zo
ingeprent. Het gafme ongelofelijk veel rust en inzicht. Hij riep
me als het ware van 'kom maar' en ik wilde graag want ik had
het indertijd helemaai gehad op deze aatde. Ik weet nog dat
ik onvoorstelbaar boos werd toen ik weer bij werd gebracht.
.
184

HENK SMIT

Zo kwaad! En het deed ook echt pijn, ik voelde weer de zwaarte

van in een lichaam zitten, de misselijkheid, de pij"n en alle shit
die ik had Ik hing vol met draden en naalden. Dus dat
moment van overgaan naar een andere dimensie was voor mij
heel mooi. Dus als het morgen mijn tijd is, is dat prima.
Wat hebben deze ervaringen veranderd in je leven?

Dat ik meer in het nu ben gaan leven. Wt gisteren was, was

gisteren en wat morgen komt dat zie ik wel. Daar maak ik me
niet druk om. Ik plan ook niet meer zoveel dingen. Hooguit
om boodschappen te doen en de ijskast te vullen, dat soort
simpeLe zaken.
Toen je eenmaal een pacemaker had, een donornier kreeg
en je na jarenlang in het ziekenhuis te hebben gelegen er
weer uit kwam, leek alles goed re gaan.

Ik kreeg een donornier en toen die eenmaal aan het werk was,
kreeg ik m'n leven terug. Het was alsofer een grijs gordji n werd
opgetrokken en ik kreeg weer energie en zin in het leven. Ik
wilde weer dingen ondernemen, ik probee1de weer te gaan
werken en dat heeft me heel snel weer in het ritme gebracht.
Alles begon weer te normaliseren en ik ging weer muziek
maken met m'n bandje. Het was in de nacht van 30 juni
2002, rond 04.30 uur, dat ik uit mijn bed gebeld werd met
het bericht dat mijn vrouw (jouw moeder) Thrse tijdens haar
nachtdienst bij. de ambulance door een automobilist was
doodgereden. Zij was op dat moment bezig met het helpen van
een verkeersslachtoffer op de rijksweg. Ondanks alle aZ
f ettingen,
zwaailichten en ingestelde snelheidsbeperkingen reed een
jongeman met een veel te hoge snelheid op deze situatie in.
185

UITZOOMEN

HENK SMIT

Thrse was op sLag dood, evenals het sLachtoffer dat zij op dat
moment aan het helpen was.
Wonderlijk genoeg was ik er echter op de een of andere
manier op voorbereid. Het Laatste halfjaar sprak zij veelvuldig
over de dood en zij hoopte dat haar een lijdensweg bespaard
zou blijven. Zij was niet bang voor de dood, doch had angst
om ziek, dement en hulpbehoevend te worden. Ze had tijdens
haar lange Loopbaan al heel veel ellende gezien. Ze moest dat
jaar stoppen met het werken op de ambulance, want ze werd
55. Zij wilde echter helemaal nog niet stoppen met dit toch
zware werk. Haar werk op de ambuLance was haar'Leven'. Ze
Leefde in angst voor de toekomst en had niet de kracht
ontwikkeld om zich daarvan los te maken. Ze is gestorven in
haar harnas, tijdens het werk dat ze het liefste deed.

Binnen het spel zoals we dat hier op deze planeet beleven met
z'n allen, hebben we regels bedacht over schuld. Dus vanuit
dat perspectiefhebben de acties die hij deed een reactie. Alleen
hij kon er zelfniets aan doen. Vandaar dat ik samen met jou
heb besloten om aan de officier van justitie te vragen hem geen
gevangenisstraf te geven, maar om hem een alternatieve straf
te Laten uitvoeren in een centrum voor verkeersslachtoffers. En
dat is ook gebeurd. Hij heeft wel een stukje gevangenisstraf
gekregen omdat de man op de brancard ook op slag dood was
en zijnfomitie eiste gevangenisstraf Zij stonden iets anders in
het leven.

Hoe keek jij naar de dader? Er zaten vier jongens in een

BMW en die reden veel te hard en zagen de rode kruizen
boven de weg niet. Hoe keek je daar tegenaan?

Ook vanuit het principe dat alles gebeurt zoals het gebeurt. Er
is in mijn beleving geen mens te bedenken die bewust een ver
pleegkundige dood rijdt, die s nachts bezig is iemand anders
op een brancard te tillen. Het is ook -deze jongen overkomen.
Hij had er binnen het toneelstuk waarin we Leven, wel schuld
aan. Hij reed te hard en lette niet op rode kruizen en zwaai
lichten. En toch hebben we hem kunnen vergeven.
Dus je zegt, hij kon niets anders doen dan dat hij deed,
alleen binnen het spel gaan actie en reactie wel gewoon

En ook dat gebeurt gewoon.

Ja, en dat kun je die mensen ook niet kwalij'k nemen. Die
zitten in dat proces op dat moment. Ik denk alleen als je het
over makkelijk en zwaar hebt, dat wij het wat makkelijker
hebben gehad. Laat de dingen waar ze thuis horen en blijfvan
de rest af Het leven doet wat het doet.
Je hebt van het leven een behoorlijke cursus acceptatie
gekregen, want naast alle ziektes kreeg je nog meer op je
pad. Op een gegeven moment kwam je in Gouda wonen
en toen werd er 's avonds aangebeld.

Ja, op een avond stonden er twee jochies op de stoep met

bivakmutsen op. Ik doe de deur open en er staat een Lummel
voor me met een mes in m'n hand en die zegt: "Dit is een
overval."

door. Binnen het spel heeft hij dus gewoon schuld.

Maar die jongen wist niet dat hij bij een ex-marinier en
ex-politieman voor de deur stond.

186

187

UITZOOMEN

HENK SMIT

Nee, dat mocht hij toen even ervaren. Maar goed, ik vertelde
hem dat ik daar niet mee akkoord ging en ik sprong bovenop
hem. Alleen het vervelende was dat ik z'n hand probeerde vast
te grijpen waarin hij het mes vasthield. Dat mislukte waarna
hij het mes terugtrok en waarna al mijn vingertoppen er los
bij hingen. Dat was niet zo pijnlijk op dat moment, het was
pas pijnlijk toen het zonder verdoving, in het ziekenhuis, aan
elkaar werd gehecht. Ik rende nog een eindje achter hem aan
maar mijn conditie liet mij in de steek. Het tweede jochie stond
stijfvan de schrik nog steeds bij mij op de stoep bij de voordeur.
Toen ik terug kwam lopen begon die pas te rennen, dus die
moet ook helemaal in paniek zijn geweest. Later hoorde ik ook
dat hij brakend thuis was gekomen. Maar goed, ook die
kinderen konden er niets aan doen.

help ze dan ook weer als het mogelijk is om terug in de maat

schappij te komen met goede begeleiding. Ik weet wel dat dat
allemaal vreselijk duur is, maar het alleen maar opsluiten is
ook duur en het schiet niets op. Als politieman heb ik gezien
dat ze er rotter uitkomen dan dat ze erin gaan. Als iemand
weer uit de gevangenis kwam en hij was weer vrij, dan was er
niets veranderd. Wnt zijn thuissituatie was hetzelfde, hij had
nog steeds geen werk, hij schopte nog steeds tegen de maatschap
pij aan, want hij had geen inzichten opgedaan. Dus je houdt
het eigenlijk in stand.

Maar leg dat een gemiddeld mens maar eens uit, dar je net
bent overvallen en dar je dan zegt: ''Ach, ze konden niets
anders doen dan dat ze deden."

Ze konden niet anders, ze hadden de intelligentie en inzichten

waarschijnlijk niet om te beseffen dat het toch niet zo gebrui
kelijk is om s avonds bij iemand op de stoep te gaan staan.
Ook die kinderen heb ik vergeven en alleen aan de rechter
gevraagd om ze een zinvolle strafte geven. Laat ze een cursus
volgen en inzicht krijgen in hun eigen gedrag.
Je bent niet voor gevangenisstraf, want wat is jouw visie als
oud politieagent?

Gevangenisstrafis in principe zinloos. Wiznt al die mensen die

daar zitten, konden ook niet anders. Het lijkt me wijzer om
te proberen die mensen inzichten te geven in hun handelen en
188

Normaliter zouden veel mensen haat hebben tegen jongens

wanneer ze zouden zijn overvallen vanuit het idee 'zij
hebben mij dit aangedaan'. Hoe ervaar jij dit?

Ik heb eigenlijk medelijden met ze. Ik word er eerder verdrietig

van dan dat ik haatgevoelens heb, want ze moeten nog heel
veel leren. Ik hoop echt dat ze wat inzichten opdoen. Ze hebben
als strafgekregen dat ze samen met de ouders een cursus moeten
volgen. Dan is het maar te hopen dat ze inzichten opdoen
anders staan ze over een paar jaar weer bij iemand op de stoep.
Maar dat ligt ook niet in jouw handen.

Daar kan ik ook niets mee, dus daar maak ik me niet druk
om. Wnt dan zou ik de zorg van de hele wereld op m'n
schouders moeten nemen en dat heeft geen enkele zin. Wnt
alles vindt gewoon plaats op dat moment zoals het moet plaats
vinden.
Je hebt in je leven al zoveel fYsieke pijn moeten doorstaan,
met tientallen zware operaties, buikvliesontstekingen,
189

UITZOOMEN

HENK SMIT

openhartoperatie, de pacemaker inbrengen, hoe hanteer je

jaar later viel ik weer een keer ofvier ondersteboven. Toen deed
m'n hart het opeens niet meer.

pijn?

Door me daarvan los te maken door middel van een simpele

hypnose-techniek. Zoals je weet heb ik jaren een praktijk
hypnotherapie gehad naast mijn normale werk. Als je je druk
maakt over de pijn en er heel veel over gaat nadenken wordt
het alleen maar erger. Pijn is niet leuk en soms vmchrikkelijk,
maar het is wat het is. Als dat is gezien, is er alleen maar pijn.
Pas als je erover gaat piekeren, wordt het lijden. Ik had bij
voorbeeld een pacemaker en op het draadje daarvan dat naar
m'n hart liep, ontstond een schimmelinfectie. Die schimmels
lieten afen toe los en dan schoten ze in m'n longen. Zo heb ik
drie longembolien gehad en daar krijg je het heel benauwd
van. Dus dat draadje moest uit m'n hart verwlj'derd worden
en er was geen chirurg die het durfde.
Ik weet nog dat die operatie zes keer ter wereld was
uitgevoerd en dat slechts n iemand het had overleefd.

Je bent wel een ijskonijn, hoor. Want je valt op een dag om

terwijl je op de camping bent. Met een beschadigd gezicht
en een kapotte bril rijd je vervolgens anderhalf uur naar
huis. Dan ga je slapen en de volgende morgen denk je: goh,
laat ik toch maar even naar het ziekenhuis gaan. Dan ga je
vervolgens op de fiets naar het ziekenhuis, je loopt naar de
balie om te zeggen dat je even je hart wilt laten controleren
en vervolgens stort je daar voor de balie ter plekke neer.

Nou ja, de levensbron had keurig geregeld dat ik overeind bleef

totdat ik daar was. Perfecte timing. Ik zeg daar: "Ik kom even
naar m'n hart laten kijken. "En daarna was het van 'oh, daar
komt het weer: nt je voelt het alsje hart stopt. Dus ik werd
duizelig en ging door m'n knien. Toen ik weer bijkwam lag
ik op een brancard, hadden ze net een keurig hartfilmpje
gemaakt en stelden zij vast dat het een hartritmestoornis was.
Dus er moest weer een pacemaker in.

Alleen ik wist gewoon dat ik het zou redden.

Maar na al die tegenslagen ben je er zo moeiteloos en
Was dat een soort intutief besef?

ontspannen in gaan staan. Normaliter als iemand een

pacemaker moet, ligt hij of zij al dagenlang in spanning

Een intutief besef een weten van 'ik ga dit redden: Dus ik
zei tegen een arts dat ik op eigen risico deze operatie wilde
ondergaan en ik verzocht hem foto's te maken. Het leek mij
grappig om foto's te zien van mijn hart buiten mijn Lichaam
en een foto van het pacemakerdraadje dat er uit getrokken
werd. Diefoto's heb ik nog. Daarna hebben ze er geen nieuwe
pacemaker in gedaan want het hart Liep even goed. Een paar

190

voor dit hele gebeuren. Jij zegt's middags in het ziekenhuis

van 'zet er maar even eentje in'. Ze hadden nog een uurtje
vrij, ze snijden je open, zetten dat ding erin en naaien je
weer dicht. En de volgende ochtend ben je op de fiets weer
terug naar huis gegaan.

Het is misschien bizar, maar het is toch veel handiger om het

op die manier te doen? Je kunt je heel druk maken, maar dat
191

UITZOOMEN

verandert niets aan de situatie. Het leven gebeurt door mij

heen en dingen ontstaan vanzelf en daar moet je het op dat
moment mee doen. je kunt er soms blzj van worden en soms
krijg je een levensles voor je kiezen. Nou ok, dat hoort er bij.
Zowel de rotdingen als de leuke dingen. Het viel mij toe dat
de cardioloog een operatieploeg klaar had staan om iemand te
opereren. Die patint viel uit dus viel mij toe dat er een plekje
ove was. Er was geen pacemaker technicus in het ziekenhuis
om de pacemaker af te stellen. Het viel mij toe dat defabrikant
van pacemakers, een Belgische arts, in het ziekenhuis aanwezig
was en het leuk vond om mijn pacemaker in te stellen. Dus ik
zeg: "Zet er maar een in. "
Het is plaatselijk verdoofd dus ik heb met die man nog
gewoon grapjes kunnen maken. Bij het dichtbranden van de
wond zie je allemaal rook, dus ik vroeg nog of hij bij de
vrijwillige brandweer had gewerkt. Hij had zelfook humor.
Bij zo'n operatie is het ook een kwestie van loslaten, laat het
maar gebeuren. Ik ga dan niet denken van 'nu wordt het
draadje in mijn hart geprikt: Laat die man maar gewoon zijn
werk doen.

HENK SMIT

Je hebt aJ een aantal jaren een latrelatie. Hoe sta

je in de

liefde?

Ik heb bewust een latrelatie omdat ik geen zin meer heb om

me continu te moeten aanpassen. Ik ben zoals ik ben en als
mijn omgeving daarmee overweg kan is het fijn. En zo niet,
dan niet. Ik ben ook minder pleasend als vroeger en duidelijker
geworden. Een relatie is leuk, iemand te hebben om mee me te
praten, te huilen, te lachen, je erotische gevoelens te delen en
om ook eens wat tegengas te krijgen. Maar niet meer dan dat.
je bent niemands bezit en kunt ook niemand bezitten. Ik
beloof ook niet monogaam te zijn, want die keuze heb je
helemaal niet. Ook het idee dat je maar voor n iemand liefde
kunt voelen isflauwekul. Het traditionele idee over hoe relaties
horen te zijn heb ik losgelaten, want dat zijn gedachten die
mensen bedacht hebben en nu als waarheid bestempelen. W
zijn regels en kaders gaan opstellen en als iets dan niet goed
loopt, verwijzen we daarnaar. Ik zie dat als vluchtgedrag.
Als je samen bent met iemand kan het gebeuren dat je van
de ander verlangt dat hij of zij verandert, met het idee dat,

Je hebt wel veel voor je kiezen gehad dit leven.

als jij doet wat ik leuk vind, word ik gelukkig.

Als ik er iets aan had kunnen doen, had ik het allemaal niet
willen hebben. Als ik als ziel keuzevrijheid had, was ik nooit
ziek geworden, had ik vele vriendinnen en was het altijd mooi
weer. Maar... dat bepaal ik niet zelf, je kunt er niets aan
veranderen. Dan is aanvaarden het beste. Aanvaard en blijf
de dingen zien die je wel kunt in plaats van kijken naar wat
niet meer mogelijk is.

dat gemanipuleer word je alleen maar ongelukkiger. W

proberen de ander te controleren om zo ons geluk voor de
toekomst veilig te stellen. Maar je weet nooit hoe het leven zal
lopen. Dus leefin het NU Pluk de dag en geniet van al hetgeen
dat op je pad komt. Als dat gebeurt valt er heel veel zorg weg.

192

Vtm

Je leeft in geleende tijd, zeg je vaak.

193

UITZOOMEN

HENK SMIT

Er zijn diverse artsen die niet begrijpen dat ik nog leef je had
allang dood moeten zijn, zeggen ze dan. Maar het is nog niet
zo ver kennelijk. Natuurlijk heb ik mij wel eens afgevraagd
als ik weer eens ondersteboven viel- waarom?
Ds. Martin Luther King antwoordde eens op die vraag met
'waarom niet?' Ik val ook wel eens in het oude denken terug
waarbij ik het even helemaal zat ben. Het leven stelt je zo nu
en dan behoorlijk op de proef Ervaring maakt rijk, zei mijn
vader altijd. Als je niets ervaart, groei je ook niet. Dus het is
niet erg om dingen te ervaren. Zie de betrekkelijkheid maar
in en geniet van het leven. Die houding brengt steeds meer rust.

ingewikkeld, maar daar gaat het mij niet om. Het gaat me
erom dat ik met plezier speel. Als je geniet, geniet je. Als je
zingt, dan zing je. Als je lacht, dan lach je.
Zo kun je ook omgaan met emoties die we bestempelen als
negatief Als er verdriet is, wees dan lekker verdrietig. Als het
idee wegvalt dat dingen anders hadden kunnen zijn, vervalt
het verzet. Dan kun je het aanvaarden en dat werkt bevrijdend.
En we noemen dingen soms tegenslag omdat we situaties als
vervelend ervaren, maar ieder zogenaamd negatiefaspect heeft
ook een positieve keerzijde.
Ik had van de week een gesprek met een vrouw en ze
vertelde dat haar zoon op straat was doodgereden. Hij was een
probleemkind en ze had haar hele leven veel zorg aan hem.
Toen hij overleed had ze veel verdriet, maar het bizarre vond
ze dat ze zich ook een soort bevrijd voelde. Bevrijd van de last
en de verantwoordelijkheid voor haar zoon. Datzelfde gold
voor mij toen mijn vrouw ofwel jouw moeder overleed. In
eerste instantie is er alleen maar verdriet, maar daarna zag ik
dat er veel nieuwe wendingen in mijn leven kwamen waarbij
ik heel anders in het leven ging staan. Mijn vrouw maakte
zich toch vaak veel zorgen en was extravert en met mijn
pleasende karakter van toen, cijferde ik mijzelfzo nu en dan
weg. Toen zij overleed bemerkte ik ook dat er een stukje
bevrijding ontstond. Ik hield zielsveel van haar, maar
gedurende zo'n lang huwelijk sluipen er onbewust allerlei
patronen in de relatie waar je je eigenlijk niet goed bij voelt.
Op een gegeven moment word je je daarvan bewust en dan wil
je dat niet meer. Dus bij mijn relaties daarna ben ik ook alert
geweest dat ik dicht bij mijn eigen gevoelens mocht blijven.

Jij krijgt wel eens het verwijt van anderen dat je je nergens
meer druk over maakr.

Ja, dat klopt, dat is ook zo. Waar zou ik mij druk om moeten
maken. Als het morgen mijn tijd is, is het mijn tijd. Als ik
morgen doodga, heb ik een prachtig leven gehad met veel
ervaringen waardoor ik mocht groeien. Ofja, 'ik: In wezen
bestaat dat IKje helemaal niet.
Het IKje is een leuk idee en vaak is het hele IK-idee ook
weg. Jij speelt gitaar en je zingt en als je opgaat in je muziek,
dan vervaagt dat hele Ik-besef.

Dan is alleen de muziek en het grappige is ook dat veel mensen

daar heel gevoelig voor zijn. Ik zie dat wel eens als ik lekker
aan het spelen ben, dat er dan opeens iemand zit te luisteren
met tranen in zijn ofhaar ogen. Dan komt het kennelijk over,
en dat geeft me wel een kick. Zo werkt het dan weer wel. Ik
speel graag muziek, maar zonder verwachtingen. Ik ben maar
een eenvoudige gitarist en de liedjes die ik speel zijn niet
194

Nadat mijn moeder overleed, ben je opnieuw de wereld

gaan verkennen.

195

UITZOOMEN

HENK SMIT

ja, ondanks het aanvaarden van de dood van Thrse kostte

het mij steeds meer moeite om de motivatie voor mijn werk op
te brengen. Ik besloot dan ook, op mijn 57e, mijn otslag in
te dienen, verkocht mijn huis, pakte mijn gitaar en vertrok
naar Costa Rica. Heb daar als een beest geleefd, heb alles
gedaan wat je hier in Nederland niet mocht doen. Dat was
mijn manier van rouwverwerking. Ik nam toen veel risico's;
vooral in San jose liep ik met m'n gitaar door duistere buurten
en liep kroegen binnen om wat muziek te spelen. Kennelijk
had ik toen een bepaalde houding van 'het zal wel: want ik
ben daar nooit beroofd en dat is daar vrij uitzonderlijk.

Ook zag ik tegen een van de wanden van de kamer allemaal

wittefiguurtjes dansen en hoorde ik klassieke muziek.
In het bijzonder verbaasde die klassieke muziek mij, omdat
ik daar nog nooit mee in aanraking was geweest. jaren late1;
zingend bij een politiemannenkoor, zongen wij een onbekend
deel van de opera Nabuco waarbij ik spontaan begon te huilen.
Het was de muziek die ik tijdens mijn eersteBDE had gehoord.
Toen ik na een week weer bij bewustzijn kwam, kreeg ik van
mijn zus te horen dat mijn vriend ter plaatse was overleden en
dat ik enkele dagen met een schedelbasisfractuur op het randje
van de dood had gelegen en ernstig letsel aan mijn rechterhand
en linkervoet had. Door deze bijna-doodervaring werd voor
mij duidelijk dat er een scheiding moest bestaan tussen lichaam
en dat wat je werkelijk bent. je kunt wat je werkelijk bent de
'levensbron' noemen, of energie, bewustzijn, ziel, God,
Brahman, Tao, wat je wilt. Maar het lichaam is slechts een
verschijning daarin.

Weet je nog wanneer je voor het eerst wakker geschud werd

door het leven?

Dat gebeurde op mijn zestiende toen ik mijn eerste bijna

doodervaring had. In het dorp waar mijn moeder woonde had
ik n echte vriend, met wie ik tijdens mijn verlofdagen veel
optrok. Zijn vader had een bedrijf met allemaal Volkswagen
busjes waarin wij nogal eens stiekem wat rondreden op het
bedrijfsterrein. Het was drie maanden na de dood van mijn
vader, dat we besloten om eens wat verder weg te gaan met de
auto. Mijn vriend was vijftien jaar en bestuurde de auto, en
ik zat naast hem. Ik herinner me nog het beeld van een boom
die recht op ons afkwam, waarna het zwart om me heen werd.
Mijn eerstvolgende herinnering was het gevoel dat ik ergens
in een ruimte zweefde, naar beneden keek en mijzelf op een
grijze stenen grafierk zag liggen, met mijn handen gevouwen
op mijn buik. Ik zag dat ik het driedelige grijze pak aanhad
dat ik ook droeg toen ik voor het eerst naar de marine ging, en
ik zag dat naast mij een toenmalige vriend van mijn zus zat.

196

Tijdens het ongeluk was je net bij de Koninklijke Marine

in dienst getreden?

ja, ik heb zes jaar gevaren. Het was een harde tijd. Ik was het
onervaren jochie uit een boerendorp in de provincie Groningen,
dus ik werd volop op de hak genomen en als jojo gebruikt. Ik
had niet de kracht om me daar tegen te verweren. Maar ook
daarbij zie je hoe mooi het leven alles regelt, hoe het leven je
soms voor grote uitdagingen zet, maar je ook de oplossingen en
veranderingen geeft. \Vt> kwamen aan wal in Noorwegen en ik
ontmoette daar een meisje. Ik heb haar drie dagen gekend en
zij zorgde ervoor dat ik opeens ging V(randeren. Ik kon niet
met haar praten, want ik sprak geen Noors en zij geen Engels.
Dus we liepen samen hand in hand drie dagen door de stad
197

UITZOOMEN

Bergen. Zij ratelde wel van alles, maar ik kon er geen touw
aan vastknopen. Maar dat meisje gaf me zelfvertrouwen
waardoor ik veranderde. Ik stelde me anders op, liet me niet
gebruiken als pispaal en dat maakte dat ze me gingen respecteren.
Mooi h, dat de wendingen in ons leven onverwachts
gebeuren .

Ze komen gratis uit de Lucht vallen. Ze gafme precies wat ik

toen nodig had, gewoon m'n hand vasthouden en warmte
geven. Thuis kreeg ik dat niet, want mijn vader en mijn
vrienden waren overleden en mijn moeder zat in haar rouw
verwerking. Dus ik had niemand thuis die mij eens een bug gaf

HENK SMIT

was, zei je heel relaxed: "Mocht ik niet meer terugkomen,

maak wat moois van je leven!"

Nee, daar ben ik nooit van in paniek geschoten. De dood

bestaat niet, het lichaam is tijdelijk en dat wat we werkelijk
zijn, is eeuwig. Als dat besef er is, vervalt de angst voor de
dcod. Als het mijn tijd is, dan is het mijn tijd. En ik als mem
bepaal niet wanneer dat moment is.
Ik ken je al enige tijd en heb zelfs twee jaar bij je gewoond
en ik kan zeggen dat je behoorlijk uitgezoomd leeft. Je
bekijkt de dingen vanaf een afstand,

je relaciveert en hebt

richting het verleden nooit iets van 'dat had anders moeten
zijn'. Maar heb je nog wel eens dat je inzoomt?

Is het aanvaarden in de loop der tijd makkelijker voor je

geworden?

ja, heel duidelijk. Al was de eerste verschuiving echt al bij die

eerste bijna-doodervaring. Toen ik eenmaal kon proeven aan
wat we werkelijk zijn en dat de dcod niet bestaat, kwam er
heel veel rust. Toen ik rond m'n veertigste hartstilstanden kreeg,
raakte ik daar niet eens zo van in paniek. Ik kon er toch niets
aan doen. En ik wist gewoon dat ik niet doodging, dat was
zo'n onderbuikgevoeL Soms weet je ook gewoon bepaalde
dingen. Dan zie ofvoel je iets waarvan je weet dat het zal gaan
gebettren, of je ziet of voelt waar iemand mee zit. Dat is
allemaal intutiefen dat gaat voorafaan onze ratio.

Met al die zware operaties die je hebt gehad, heb ik nog

nooit de angst voor de dood bij je gezien. Je bent al een
aantal malen bijna dood geweest, maar het doet je niet veel.

ja hoor, absoluut. Soms schiet ik er even in. Vooral als ik veel

alleen ben. Dan heb je van die momenten waarop je gaat
denken. Dan ploppen er wel eens piekergedachten op en dan
voel je dat je Lichaam verkrampt en er stress ontstaat. Kijk,
lichamelijk ben ik niet meer heel sterk. Ik heb weinig conditie,
ben snel kortademig en dcor de behoorlijke hoeveelheid pillen
die ik slik, wordt het er niet beter op. Als ik verkouden ben,
dan heeft mijn lichaam doorgaans twee maanden nodig om
weer te herstellen. Als ik daar dan over na denk, dan schiet ik
wel eens in piekergedrag. Het duurt gelukkig nooit Lang. Dan
weet ik wel dat het leven komt en gaat en dat alles gaat zoals
het gaat, maar als de mind overuren draait dan doe je daar
niets aan. Ook dat is wat het is. Pas als ook de overgave
daaraan ontstaat, verdwijnt het en zoom je automatisch weer
uit. Je kunt niet proberen er met gedachte eruit te komen. Dan
raak je alleen maar meer verstrikt.

Zelfs toen je overlevingskans bij een operatie slechts 16%

198

199

UITZOOMEN

HENK SMIT

Het is het leven wat je laat inzoomen en tevens het leven

wat jouw ervaring en zienswijze is. Willen ze er niets mee, of

kunnen ze er niets mee dan is dat ook goed. Het is altijd goed.

dat je laat uitzoomen. En het is allebei ok.

Voorspoed en tegenslag horen bij elkaar als de dag bij de nacht,

eb bij vloed en inademen bij uitademen. Wt voor mij werkt
om weer uit te zoomen, is de gitaar pakken. Dan ga ik heerlijk
zitten spelen en ik voel me dan ook heerlijk warm worden. Na
een paar nummers ben ik weer uit m'n hoofd en is alles rustig
en ontspannen. Dat is het wonderlijke van muziek maken.
Anderen kunnen dit wellicht vinden bij meditatie, hardlopen,
vissen of wat dan ook. Op het moment dat je bent uitgezoomd
ga je ook inzien dat al onze gedachten, projecties en verhalen
voor het grootste deel een soort ruis zijn. je herkent het dan
steeds sneller bij jezelf en bij. anderen.

Maar tijdens gesprekken op verjaardagsfeestjes ben je nooit

zo populair.

Bij verjaardagen zeg ik niet zoveel Mensen praten en praten,

nemen hun gedachten serieus, verdedigen hun meningen en het
grootste deel van de conversatie bestaat uit piekergedachten
over wat er allemaal is gebeurd of zou kunnen gaan gebeuren.
En frustratie over situaties uit het verleden?

Zeker! En verwijten naar anderen toe. Het mag van mij best
wel eens stil zijn.

In welke zin heeft dit jou veranderd ten opzichte van

vrienden, je relatie of familie?

Stilte is kwetsbaar.

Ik ben altijd al eigenlijk wel een eenling geweest. Toch zijn er

op den duur diverse kennissen wat weg komen te vallen. Ik
krijg dan regelmatig te horen dat ze me niet zo kunnen volgen.
Dan krijg ik het verwijt dat ik me nergens meer druk om
maak. Ja, dat klopt. Dan probeer ik uit te leggen hoe je anders
naar het leven kunt kijken en hoe je anders in het leven mag
gaan staan als ze er zelfzin in hebben. Maar de meeste mensen
haken af Gelukkig ontmoet ik ook mensen die ervoor open
staan om op een andere wijze naar het leven of zichzelf te
kijken. Ik geniet ervan als tijdens bijvoorbeeld een coaching
gesprek, je iemand ziet openen en ontspannen. Zo nu en dan
geef ik een lezing over 'vergeven en aanvaarden' en ook dan is
het mooi als het resoneert met mensen. Je kunt alleen vertellen

Maar wel helend en heerlijk om te ervaren! In de loop van je

leven ontdek je hoe kwetsbaar kracht en hoe krachtig kwets
baarheid kan zijn.

200

Ramesh Balsekar zei ooit eens dat wanneer iemand wakker

wordt uit de droom, er een groep mensen is die niets meer
met je kan. Die vinden je maar raar. Aan de andere kant
komen er dan weer mensen op je pad die het juist heerlijk
vinden om met je om te gaan. Dat ze gewoon kunnen zijn
zoals ze zijn, zonder dat je overal verwijten, projecties of
verlangens overheen gooit.

fa, hen accepteren en naar ze luisteren zonder ze te overspoelen

met jouw visie of direct overspoelen met ongevraagd advies.
201

UITZOOMEN

En je hoeft niet meer continu op je hoede te zijn. Als

iemand ingezoomd en gedentificeerd is, dan hoef je maar
een pijnlijk onderwerp aan te snijden en je hebt een conflict.
Zo zitten veel gezinnen rond de tafel de schijn op te houden,

onderwerpen te vermijden en middels smoesjes en leugens

de boel nog enigszins gezetlig te houden.

En ook dat gebeurt omdat het moet worden ervaren. Maar we

moeten niet vergeten dat ook die mensen perfect in hun proces
zitten.

Arjan Bakker

en aancal jaren geleden ontmoette ik de in Nederland

geboren Arjan Bakker, die woonachtig is in Polen. Via

email vroeg hij of we eens konden praten over nondualiteit

wanneer hij in Nederland was. We spraken af in een caf
in Reeuwijk en daar ontmoette ik Arjan, een bescheiden,
spontane en heel normale man. Na geruime tijd gesproken
te hebben over diverse aspecten van nondualiteit vroeg ik
hem wat hij deed voor de kost. Hij had een paar bedrijfjes
zei hij. Na een aantal keren doorvragen over wat voor
bedrijfjes dat waren, zei hij heel luchtig: "Oh, de eBay van
het Oostblok."

202

203

UITZOOMEN

"Maar hoeveel mensen werken er dan bij jou?", vroeg ik.

"Oh, iers van achtduizend", antwoordde hij. Ik had zoiets
van 'huh?'
In m'n werk als bedrijfstrainer ontmoet ik heel wat
zakenlieden die in de eerste minuut van een gesprek direct
hun successen ventileren en uitgebreid vertellen over wat
ze hebben bereikt en hoeveel geld ze hebben. En hier zat

ARJAN BAKKER

op heeft. Het is allemaal energie in beweging. Bomen groeien,

de wind waait, de vogelsfluiten, het water stroomt en de hond
blaft, het gaat allemaal vanzelf Dan is er nog een soort over
en dat is de mens en die denkt dan plotseling dat hij controle
heeft. Dus we hebben het idee dat alles gebeurt in het heelal,
alleen dat wij mensen de enige zijn die invloed hebben op wat
we doen!

een man die tussen neus en lippen door zei 'dat hij wat
bedrijfjes had' en daar verder niet over uitweidde. Zo nu en

Wij denken als enige verschijningsvorm in dit universum

dan spreek ik af met Arjan om wat te eten of om tijdens

dat we de rouwtjes in handen hebben. Maar het leven

zijn verjaardag zijn familie en vrienden lastig te vallen met

slingert ons gewoon heen en weer.

mijn presentatie over nondualiteit. Op zijn vijftigste

verkocht Arjan zijn meeste bedrijven en bekijkt nu rustig
wat er op zijn pad komt. Hij is dol op vliegen en dan niet
op die die op je boterham met jam afkomen maar op die
toestellen in de lucht die hij inmiddels zelf kan besturen.

En de ene ervaring is daarbij prettiger dan de ander. Als er

nare gevoelens zijn, dan zijn die er om ervaren te worden. Dat
is mooi om te beseffen. Dan zieje vanzelfwelkeje nog opzoekt
en welke niet, door ervaring ontdek je dat dan ook weer.

Aan Arjan kleeft nauwelijks ego en zoals ook in ons gesprek

naar voren zal komen, heeft hij altijd al licht en bevrijd in

Als je heel vaak je kop stoor, dan heb je de kans dat het

het zakendoen gestaan. Voor hem is het een spelletje,

systeem her bij situatie honderd het een keer anders doet.

waardoor de noodzaak succes te claimen en de paniek om

Zo zijn we allemaal heerlijk bezig met onze projecties, ons

regenslagen uit de weg te gaan er nauwelijks is. Arjan is

compensatiegedrag en onze behoefte aan bevestiging en

meer bevrijd dan dat hij zelf denkt, want zelfs over de

aandacht. Hoe is het met jou gegaan in relatieland?

lichtheid waarmee hij dingen doet, is hij nog bescheiden.

HET INTERVIEW

Je bent al een tijd bezig met nondualiteit, wat vind je mooi

aan deze zienswijze?

Het grappige vind ik dat we als mensen het idee accepteren dat
sterren en planeten bewegen zonder dat iemand daar invloed
204

Tot ik een jaar ofdertig was heb ik van alles gedaan wat mag
en niet mag. De toptijd was de studententijd en de periode van
een paar jaar daarna. Na mijn zesentwintigste ben ik gaan
werken en toen ben ik een paar jaar getrouwd geweest. Zij was
mooi, had een grote mond, flapte er van alles uit, maar bracht
het wel met veel humor. Ook die grote mond was natuurlijk
een soort van compensatiegedrag, maar ik voelde me er
duidelijk door aangetrokken. Het was leuk met haar, maar
uiteindelijk niet zo intens. Toen kwam ik rond mijn dertigste
205

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

Magdalena tegen hier in Polen en ben ik gescheiden van mijn

vrouw. Magdalena is heel concreet in dingen maar ook streng
op een bepaalde manier. Er werd onder andere verwacht van
mij om niet te flirten, nauwelijks te praten en contact te
hebben met andere vrouwen. Na m'n vijftnveertigste had ik
daar iets minder problemen mee, maar toen ik vijfondertig
was, was dat minder makkelijk. De laatste tijd realiseer ik me
dat het eigenlijk vreemd is dat ik die regels altijd maar heb ge
accepteerd. Het gafhaar weliswaar zekerheid, maar ik voelde
me er ongemakkelijk btj.

interessant vond Ik was nooit zo genteresseerd in de voorspel

lingen maar wel in de wijze waarop ze dat deed. Mijn vraag
was altijd gericht op hoe een ander naar de wereld keek. Op
een gegeven moment ga je dan werken en dan ga je mee in die
race. 1.Vttnneer er dan vervolgens kinderen komen, ben je
continu bezig en aan het zorgen. je gaat dan volledig op in het
spel. Zo'n tienjaar geleden kreeg ik wat meer tijd en kwamen
de essentile levensvragen vanzelf weer terug. W zijn een
aantal keren in India geweest en ook een maand in Bhutan en
in die ttjd werd er weer het een en ander aangewakkerd. Mijn
vrouw is kundalini yoga teacher geworden en ik ben daar ook
meer over gaan lezen en ben het ook gaan uitproberen. Maar
het was ook dat ik het spelletje van het zakendoen op den duur
wel had gezien en zoiets had van 'is dit alles?' Ga ik nog
twintig jaar zo door en blijf ik dat spelletje spelen? Dat soort
vragen kwamen toen op.

Wellicht wilde ze met die regels het leven onder controle

houden.

W:t ook gezien haar geschiedenis misschien weer te verklaren

Haar vader was er nooit, vertrok toen zij jong was en dat
heeft invloed op een mens. Ik ben dan weer dat egootje dat
denkt: ik ga daarvoor, ik kan daar wel mee omgaan, ik
accepteer haar wensen wel even.
is.

Zowel haar vader, als zij als jij, kunnen er allemaal niets aan
doen. Ben je je gaan conformeren aan haar regels om goed
genoeg gevonden te worden?

ja, heel duidelijk.

Wanneer kwam je op het spoor van nondualireit?

Ik denk eigenlijk al heel lang geleden. In mijn studententijd

had ik een vriendin uit Eindhoven en die opende indertijd al
mijn ogen. Toen ben ik ook een aantal keren op bezoek geweest
bij een vrouw die paranormaal begaafd was, hetgeen ik
206

Hoe begon dat spelletje voor jou?

Ik heb eerst chemische technologie gestudeerd in Enschede,

waarna ik bij DSM ben terechtgekomen waar ik twee jaar heb
gewerkt. Ik was een jaar of zevenentwintig en als salesmana
ger had ik twintig klanten waarvoor ik over de hele wereld
vloog. Het was voor mij prachtig dat ik de hele wereld over
mocht vliegen. Binnen het groepje van 'aanstormend talent'
binnen DSM was toch het idee om een eigen bedrijf te hebben,
uiteindelijk de droom. Er was een zakenman, joep van den
Nieuwenhuizen, die toen helemaal in de Lift zat en hij kwam
een verhaal vertellen bij DSM. Hij had zoiets van 'je moet het
gewoon gaan doen: Ik ben naar huis gegaan in de pauze en
heb de daad bij het woord gevoegd en heb mijn vriend Eric
opgebeld. Hij was net iets voor zichzelfbegonnen en toen ben
207

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

ik met hem mee gaan doen. Het was het ideale moment! Ik
had geen hypotheek en geen kinderen, dus ik hoefde niet perse
een inkomen te hebben. Met Erik ben ik naar Polen gegaan
en hebben we gehandeld in alles wat Los en vast zat. Vtm fruit,
tot hout, faxen, filters tot aan telefoons. Na een jaar zijn we
twee dingen gaan doen, namelijk Exact software en computer
producten verkopen. Exact Polen hebben we verkocht na een
paar jaar en toen ben ik verder gegaan met het hardware
bedrijf tot aan 1999. Dat was de tijd dat het internet opkwam.
Ik had zeven jaar gehad om te leren hoe het spelletje gespeeld
moest worden en had het inzicht opgedaan dat je aan het begin
van een golf moet zitten en niet aan het einde. Zowel Exact
als de hardware business waren in een consolidatiefase. Als je
vooraan in een golf zit, moet je net wat slimmer zijn dan de
ander, je moet het zien aankomen en dan surf je zonder al te
veel te doen mee op de golf! Toen het internet opkwam wist ik
it is mijn golf En daar ben ik op gaan surfen en vanaf dat
moment is het ontzettend hard gegaan.

internetbedrijven en allemaal e-commerce ondernemingen,

gevestigd in zo'n zestien Landen.

Wat heb je opgezet?

De eerste business was Allegro, de marktplaats ofWeL de eBay

van Oost Europa. Dat is het begin geweest en vervolgens
hebben we een autoverkoop site gemaakt en ook een huizen
verkoop site. Vervolgens zzjn we naar de Oekrane, Tsjechi en
Hongarije gegaan. We hebben twaalfjaar geleden ook een be
talingssysteem opgezet, Payu.com, eigenlijk vergelijkbaar met
de iDeal van Nederland. Elk jaar hebben we de business
opgebouwd en een jaar geleden waren er zo'n vijftig websites
en een omzet van een paar miijard en een mooie winst. Meer
dan ik ooit had kunnen dromen. Het bedrijf is nu een
onderdeel van Naspers uit Zuid-Afrika en het zijn allemaal
208

Wat deed dat met jou, al dat succes?

Ik was gefocust op het creren en bouwen, dat vond ik leuk. Ik

ben als nuchtere Nederlander grootgebracht van 'doe maar
gewoon, dan doe je al gek genoeg' en dat is denk ik altijd wel
gebleven. Dus ik heb nooit echt gedacht van 'nu ben ik
belangrijk: Het liefst bleef ik ook op de achtergrond. Ik heb
mensen gezocht die lokaal zelfdingen kunnen en was veel meer
bezig met mensen bij elkaar zetten, dan dat ik op de voorgrond
wilde treden. Als Leiding van het bedrijf waren we altzj'd low
profile, we stonden nooit in de krant, we deden gewoon ons
werk. We wilden gewoon het bedrijfen de site goed maken.
Daarbij was het toen in Polen ook helemaal niet zo interessant
wie er nou achter die Allegro group zat. Niemand keek daar
naar en we hadden dus ook de tijd om dat stap voor stap zo
op te bouwen. Omdat ik niet in de spotlights stond, ben ik er
niet zo mee bezig geweest of ik nu wel of niet iemand was.
Natuurlijk is het een kick als iets lukt. Als je een spelletje wint,
als het goed gaat, is dat Leuker dan wanneer je tien keer verliest.
Maar je genoot meer van het spel dan dat het je ging om
de eer, de starus en het geld.

Het maakt ook helemaal niets uit! Er is geen verschil! De

status, de eer, het succes, het geld, het maakt je niet gelukkiger.
Als je kijkt naar de rollercoaster van de afgelopen vijftien jaar,
dan zie je dat dat atlemaal gewoon zo gaat. je bent op een
gegeven moment gewend dat iets hard gaat groeien. Dan moet
je meer mensen hebben en dan neem je die gewoon aan. Ik
209

ARJAN BAKKER

UITZOOMEN

houd ook niet zo van structuren om het allemaal strak te

regelen, dus dat doet iemand anders weer. Als ik terugkijk, dan
ging het eigenlijk redelijk moeiteloos, was het vrij makkelijk
en vooral Leuk. Maar je kunt nog zoveel geld hebben, je voelt
je gewoon net als altijd. Het maakt niet uit! Ik heb net nog
twee uur met een bankie1 gesproken.
Was het een leuk gesprek?

Op zich is de beste man erg aardig. W'lzt hij doet is ervoor

zorgen dat je iets doet met je geld, maar voor mij is dat soms
saai. Hij probeert me dan te overtuigen dat ik er iets mee moet
doen zodat ik vijftien oftwintig procent rendement haal. Dat
is natuurlijk een raar dilemma, want wat heeft het nou voor
zin om veel, heel veel ofverschrikkelijk veel geld te hebben?
Toen ik veertien was en weinig of niets had was ik even
gelukkig als dat ik nu ben. Toen had ik de goedkoopste voet
balschoenen binnen het team. V&D voetbalschoenen!
Haha.

Ik was de enige met V&D voetbalschoenen. Nu kan ik dan

Adidas voetbalschoenen kopen maar ik ben niet meer ofminder
gelukkig. Het is allemaal hetzelfde.

Maar ik maak me niet echt vaak zorgen.

Nooit echt gehad?

Winig. Als je een bedrijfstart, dan is het no guts no glory.

je moet niet bang zijn. Toen ik achtentwintig was en we met
z'n drien het bedrijfje startten, was het gewoon een voortge
zette studententijd. Het was een groot feest! Er was nooit iets
van angst. je bent dan zo zeker en overtuigd dat het wel gaat
Lukken, dat je ervoor gaat. En Lukt het niet, dan Lukt het niet.
Er is nooit echt ergens een soort bangheid geweest waardoor er
dan stress ontstond. Natuurlijk zijn er situaties dat je aftebeid
van iemand moet nemen. W'lzt ik snel leerde was dat het veel
beter voor iemand was dat hij snel aftebeid nam als hij niet
in de organisatie paste. Na drie maanden was dan de persoon
in kwestie altijd blij dat hij ofzij aftebeid had genomen. Het
is goed voor het bedrijfmaar ook goed voor die persoon omdat
die daar gewoon niet op zijn plek zat. Op het moment zelf
vinden ze het vervelend maar als ik ze dan drie maanden Later
opbel zijn ze er blij mee. Ook aficheid nemen hoort bij het
spel.
In het spel wen je aan alles, h? ledere vooruitgang, ieder
succes, ieder nieuw bedrijf, meer geld, meer mensen, aan
alles wen je. Alleen het geluksgevoel blijft hetzelfde.

En toch jagen we massaal dat geld na.

Ja.
Maar het zit

daar niet in!

Dan

Innerlijke rust

heb je alles voor niets gedaan!

is niet te vinden in de wereld. Als de mind

zich overal mee bemoeit, dan wordt het vaak een heel gedoe

Haha, ach ja, je moet toch iets.

en worden veel dingen gezien als zwaar en ingewikkeld.

210

211

ARJAN BAKKER

UITZOOMEN

Je hebt het spel twintig jaar gespeeld. Wanneer begon je je

ja.

af te vragen hoe lang je het spel nog wilde blijven spelen?

Hoe is dat dan? Van zo'n giga business runnen naar heel de

Dat was de laatste vier jaar. Toen was duidelijk dat ik niet
meer dagelijks de leiding wilde hebben. Dus ben ik op zoek
gegaan naar een nieuwe CEO en COO. Ik was de CEO en
mijn compagnon was de COO, waarbij ik meer de visionair
was en hij de doener. Dat sloot perfect op elkaar aan. Dat
werkt tot aan vandaag heel leuk, dus hij is ook een goede
vriend geworden. Hij wilde er ook geleidelijk uit gaan, dus we
zochten naar een team om het over te nemen. Eerst hebben we
intern gezocht maar dat pakte niet goed uit. Dat team had een
goede wil maar ze hadden te weinig visie en ze doken er te veel
in. Toen hebben we iemand anders in dienst genomen, alleen
die was al snel overwerkt. W hadden heel veel respect voor deze
man, want in zijn vakgebied was hij enorm goed. ALleen in
deze fonctie kreeg hij opeens de scores van duizenden mensen
op zijn nek. Als CEO kun je een to-do-lijstje hebben en dan
werk je er wellicht vijfafop die dag, maar er komen dagelijks
ook vijfnieuwe dingen bij die om aandacht vragen. je kan je
dag nooit echt plannen, je kunt een richting hebben maar je
moet continu reageren op dingen die er gebeuren. Dat vind ik
juist leuk, maar dat ging bij hem niet goed. Hij hield van
planning en structuur. W waren toen weer even terug bij af
Toen ben ik terug gekomen als CEO, waarna we Bob van Dijk
vonden. Hij kwam van eBay Duitsland, is een Nederlander
en hij heeft ooit Marktplaats geleid. En met hem pakte alles
erg goed uit! Hij werd zelfi vorig jaar de baas van heel Naspers.
Dat was voor mij een perfect moment om mij geheel terug te
trekken.

dag een beetje relaxen?

De laatste drie, vier jaar was ik al stapjes aan het terugdoen.

Dus ik was al aan het wennen aan dat proces en wilde er niet
meer dagelijks mee bezig zijn. Maar 'giga business het klinkt
allemaal groter dan dat het is. Vanaf de buitenkant Lijkt het
groot, maar ik doe net zo goed mijn dagelijkse werk zoals jij
dat doet.
Je ontmoet wat mensen per dag en je zit acheer je computer,
dat is de dagelijkse beleving die je hebt.

Mijn zoon vroeg toen hij zeven jaar was van 'wat doe je dan,
pa?' Ik zeg: "Tja, ik spreek wat mensen en bied koffie aan en
serveer soms de koffie. "je bespreekt veel dingen, vraagt veel,
probeert snel tot de kern van het onderwerp te komen en stelt
nieuwe doelen ofje stelt ze bij. Uiteindelijk is het ook gewoon
een normale baan. Wel heel leuk omdat het elke dag anders
was en je vaak zelfkunt bepalen wat je wel wilt doen en wat
niet.
Wanneer er veel identificatie is, is een mens een groot deel
van de dag bezig om 'goed genoeg gevonden re worden' en
ook om 'alles onder controle te houden'. Want stel je voor
dat het fout gaat, dan kun jij de schuld krijgen, wat afbreuk
doet aan je imago en je zelfbeeld. Wat ik dan zie, is dat
leiders aan de slag gaan met Excel-sheets, organigrammen,
protocollen en regels om de boel maar in de hand te

En toen was je vijftig.

212

houden. Maar die illusie heb je nooit gehad, is her wel?

213

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

Nee, ik ben juist niet van de structuur. Businessplannen voor

ons bedrijfmaakten we een aantal jaar geleden in twee uurtjes.
je weet toch wat er ongeveer gaat gebeuren. Als iets vervolgens
anders loopt, dan moet je schakelen. Nu zijn het processen van
drie vier maanden om zo'n businessplan te maken, al komen
ze daar weer wat van terug. Het gaat weer meer worden van
'we weten ongeveer waar het heen gaat, dus laten we die koers
ongeveer volgen en dat naar de organisatie communiceren

uitgevoerd vanaf april. Enerzijds is dat begrijpelijk voor een

beursgenoteerd bedrijfdat aan regels moet voldoen, anderzijds
is het eigenlijk veel te tijdrovend, te langzaam en in zekere zin
belachelijk!

Als je naar je hele carrire kijkt, dan zie je toch ook dat je
het allemaal niet hebt kunnen voorspellen? Opeens komt
die man spreken die jou inspireert een eigen bedrijf te
beginnen. Opeens ontmoet je mensen, opeens komt het
internet op, opeens plopt er een creatief idee in je op. Je
hebt nooit bedacht toen je voor het eerst naar Polen reed
van 'ik ga eens een bedrijf opzetten met duizenden mensen'.

deden maar wat, alles wat los en vast zat kochten en

verkochten we. We wisten echt niet waar het heenging en we
hadden ook geen enkele ervaring. We waren uiteraard wel erg
ambitieus, we wilden wel succesvol zijn in het spelletje. Dat
hielp.
We

Het is fijn als je vrij bent van allerlei overtuigingen over hoe
het hoort te zijn.

Als nu de jaarplanning wordt gemaakt binnen het bedrijfdat

ik mocht leiden, wordt de eerste versie in september, zes
maanden voor het nieuwefinancile jaar, gemaakt. Dan moet
in december het uiteindelijke plan klaar zijn en dan wordt het
in januari gepresenteerd aan de board en in februari nog eens
aan de board van de gehele groep. Vervolgens wordt het
214

Als ik jouw verhaal zo hoor, dan blijkt dat je altijd al los,

ontspannen en vrij van allerlei angsten het spel van het
zaken doen hebt gespeeld.

Ik nam het vaak niet al te serieus, dat is wel een beetje m'n
levensmotto. Aan het eind van mijn studententijd mocht ik
een praatje houden toen ik was ajgestudeerd Als vertegenwoor
diger van de studenten mocht ik een kwartiertje praten richting
de professoren. Toen heb ik als openingszin gezegd: "Heren
professoren, bedankt voor zes jaar vakantie!" Zo voelde dat.
Elke dag was leuk, elke dag was het vakantie, zelfs als er afen
toe hard gestudeerd moest worden. En vanaftoen beschouw ik
elke dag als een vakantiedag. Nu met jou praten, is ook
vakantie voor mij!
Fijn dat ik twee uurtjes van je vakantie mag invullen. Je
bezoekt wel eens wat bijeenkomsten over nondualiteit,
onder andere van JanGeurts en John de Ruiter.

Ook ben ik twee keer bij Science and Nonduality geweest in

Doorn. Eerst wilde ik het van de technische kant bevatten. Er
zijn vanuit de wetenschap natuurlijk hele duidelijke aanwij
zingen dat wij enkel en alleen energie in beweging zijn, maar
het is onmogelijk om dat te bewijzen vanuit de huidige
wetenschap. Wellicht dat ze over honderd aftweehonderd jaar
meer weten. Al wil ik daar niet op wachten.

215

ARJAN BAKKER

UITZOOMEN

Maar ook dan is het nog slechts een idee. We leven in de

matrix, dus kunnen de matrix zelf nooit doorzien.

De basis verwijst alleen maar naar dat alles energie is. Toen
me dat op rationeel niveau duidelijk was, ben ik gaan kijken
naar wat mensen zeggen die zogenaamd 'ontwaakt' zijn. De
een wellicht wat meer dan de ander. Ik was benieuwd naar
hoe zij naar het leven keken en ik wilde graag meekijken naar
hoe zij het Leven ervaren en wat zij daarover te vertellen
hebben. Als ik vervolgens naar al die verschillende mensen
luister, inclusief jou Paul, dan is het eigenlijk allemaal
hetzelfde. De een brengt het zus, de ander zo. De een probeert
je naar je hartchakra te laten gaan en daar naar te luisteren.
De ander wil je gewaar laten worden van innerlijke stilte
waarin alles plaatsvindt. De volgende wil je vooral het 'nu'
laten ervaren. Weer een ander wilje gewaar laten worden van
je liefdevolle gewaarzijn en vanuit daar leven. En dan ben jij
er nog die zegt dat het allemaal gebeurt, we energie in beweging
zijn en dat het een illusie is dat je daar ook maar enige grip
op hebt. Voor mij is duidelijk dat al deze mooie en welwillende
mensen, inclusiefjij Paul, ons willen laten realiseren wat en
wie we in de kern zijn en dat we deel uitmaken van een
nonduaal geheel. Als je dat slechts een beetje realiseert wordt
het leven een stuk makkelijker en vrolijker.
Het wordt allemaal wat lichter inderdaad.

Diverse leraren verwijzen naar Tibetaans boeddhisme en ook

naar Ramana Maharshi. Hij verwees naar wie je werkelijk
bent door uit te sluiten wat je niet bent. Als je doorziet wie je
werkelijk bent, komt vervolgens de vraag 'wat doe ik er mee
en hoe integreer ik dat in mijn leven?' Dat interesseert me en
216

het fascineert me zelfi. Eerst zocht ik naar 'hoe zit dat nu?'
Nu is het van 'hoe integreer ik dit?'
Als je kijkt hoe je al jaren leeft, hoe je al je bedrijven hebt
gerund zonder angsten, zonder frustraties. Hoe je successen
boekte maar jezelf daar niet voor op de borst klopte. Ik heb
je nog nooit de eer naar je horen toetrekken, ik heb je nooit
horen opscheppen over je geld. Sterker nog, toen je je derde
vliegtuig kocht zei je heel bescheiden van 'ik heb een
vliegruig gekocht', maar niet zo van 'kijk mij eens even, ik
ben eigenaar van drie vliegtuigen'.

Maar jaren geleden schaamde ik me daarvoor, nu zeg ik het

gewoon. Ik vind het gewoon Leuk en dan vertel ik het.
Want het niet willen benoemen, is ook ego. Waar denk je
nog dat je verkrampt dan?
(lange stilte...)

Tja ... Adyashanti zegt dat je dat wakker worden op een

bepaald moment heel sterk kunt ervaren. Dus niet alleen dat
je het rationeel begrijpt en doorziet maar ook ervaart en voelt.
Dat ik het niet alleen maar weet, maar dat ik het echt ervaar
en doorvoel.
Maar je hebt toch een aantal malen

ayahuasca gedaan?

ja, maar dat is een drankje. Beveel ik trouwens iedereen aan.

Niet uit te leggen, gewoon doen.

217

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

Ik zou het eigenlijk nu willen ervaren zonder drank! Hoe is

dat nou met jou?

het vindt niet plaats. Het is maar net hoe het leven beweegt.

Er zijn mensen die een bepaalde bliss-ervaring hebben

er geeneens een doener in jou zit die iets doet. Jij bestaat

gehad, soms middels drugs, soms spontaan. Dan is er in

helemaal niet, je bent energie in beweging.

Of niet. Ontwaken is geen doel, het kan plaatsvinden of

Ik zeg niet dat je er geen moeite voor moet doen, maar dat

een keer een soort switch dat je 'het ziet'. Diverse delen van
het brein gaan dan anders werken waardoor de IK-illusie,

Maar anderen zeggen van ga mediteren' enjij vindt dat onzin.

of de illusie van tijd en ruimte worden doorzien, maar

daarna glijd je gewoon weer terug naar je 'normale stand'.

Als mediteren gebeurt, gebeurt mediteren. Maar als er het

Dus het blijft in het dagelijks leven lijken alsof er tijd

idee is dat jij de doener bent, dat jij er controle op hebt,

bestaat, alsof je een IKje bent, alsofjij degene bent die kiest.

dan zit je alweer in de illusie. Als er dan ook nog het

Alleen dat LIJKT maar zo. Die illusie kan worden doorzien.

verlangen is om verlichting te bereiken, is er alweer de

Het is alsofje doorziet dat het lijkt alsof de zon om de aarde

gedachte dat er iets mis is met dit huidige moment. Maar

draait, terwijl je tegelijkertijd doorziet dat de aarde om z'n

dit moment is alles wat er is.

as draait en om de zon. Dat inzicht maakt dat de identifi

caties met onze gedachten, ons IK-idee en onze handelingen

Tja, je hebt gelijk.

steeds meer vervallen. Als eenmaal gezien is dat je eenheid

in beweging bent, komen er geen gedachten meer op van

Maar goed, mijn manier van verwijzen naar het nonduale

'dat had ik anders moeten doen', 'het is zijn schuld', 'stel

inzicht is een van de vele verwijzingen en ik beweer niet dat

dat morgen dit of dat gebeurt'. Dat is wat jij van narure had

de mijne de juiste is.

toen je je bedrijven opstartte en runde! Dus zo'n bliss-er

varing middels een drankje of lsd is prachtig, maar nooit
blijvend. Bovendien moet je niet in zo'n bliss-ervaring naar
je werk gaan, want dan gebeuren er rare dingen. Neem geen
ayahuasca en zeg dan 'goed jongens, we gaan vergaderen!'

Het fascineert me. Ik vind het veel interessanter om daar over

te praten en mee bezig te zijn, dan met het spelletje 'businesS:
Het spel van het zakendoen was naar buiten toe, het nonduale
spel is naar binnen toe.

Al zal het wel een grappige bijeenkomst worden.

Het leven doet jou ontwaken. We lezen boeken, gaan naar

Als ik dan over dingen nadenk van 'hoe integreer ik dat: dan
zegjij 'doe daar geen moeite voor, leefgewoon enje ervaart het
vanzelf

218

satsangs, bedenken hoe we kunnen ontwaken, terwijl als je

een conflict hebt met je vrouw, dan is dat de satsang van
het leven zelfl

219

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

ja, dat ervaar ik ook zo. Het rationeel begrijpen is een ding
maar je moet het ook voelen. Mijn ervaringen van aftelopen
jaar hebben er wel toe bijgedragen dat ik meer volgens m'n
gevoel leef dan vanuit het denken. Ik zat verkrampt in m'n
denken en in mijn relatie en ook dat is niet iemands schuld,
het liep allemaal zo. Ik herken de verkramping nu.

Uiteraard, en ik merk dat ik me er niet al te druk over maak.

Dat heb ik eigenlijk altijd met m'n business gehad. Ofiets wel
of niet lukte, of ik iets wel of niet zou verkopen, het maakte
niet uit. De verkramping was er daar nooit. Ik heb wel een
soort van verkramping met m'n vrouw gekregen.

Het zijn patronen die geleidelijk aan zijn omstaan. Het

anderen op het werkvlak

Sommige mensen hebben hun uitdagingen op relatievlak

leven schotelt je dan weer precies voor wat op dat moment
voor jou handig is om daar los van te komen. Het leven zelf
is de goeroe! Maar nu zit je in deze situatie, is je mind nu
overuren aan het draaien?

Niet echt. Gisteren hebben we zitten kletsen. W hadden zoiets

van 'is dit definitiefofwillen we kijken ofwe hieruit kunnen
komen: VtJor mij is het heel duidelijk, dat we vooral naar
onszelfkijken en niet de schuld bij de ander leggen. Natuurlijk
zijn er dingen waarbij je de ander wel vraagt wat rekening te
houden met sommige gedragingen omdat die jou triggeren.
Maar ik probeer vooral te kijken naar zaken die ik doe ofniet
doe, die bijdragen aan de situatie zoals deze is. En dan zien
we wel waar het uitkomt.

de tweentwintig jaar dat we samen zij'n heb ik geen

moment spijt. Het was geweldig, ik heb geen moment het idee
gehad dat het anders had moeten zijn. Nu leefik plots zonder
partner, ik kan de situatie niet leuk vinden, maar ik voel ik
me als immer, goed, happy.
Vtm

De dingen blijven niet kleven aan je. Beide kamen op

eigenlijk. Als iets mislukt, ontstaat er geen frustratie, geen
verwijten en geen angst voor de volgende tegenslag. Maar
ook niet bij succes, dat je dan je trofeen naar de buiten
wereld toe:: gaat etaleren. Heel veel mensen slepen allemaal
zooi van het verleden met zich mee. Je kijkt me nu verbaasd
aan, maar dat dingen niet aan je kleven getuigt van veel
bevrijding. Dus zoek niet verder! We hebben 'm gevonden,

Het is toch bevrijdend als je in deze situatie geen gehechtheid

op een zolder in Polen! De verlichte man die de wereld laat

hebt aan de uitkomst.

weten dat geld niet gelukkig maakt! Overal om me heen,

Het kan twee kanten op. W kunnen ergens inzien van dit
moet ofkan anders, ofwe zien dat niet in. Nou, dan niet.

geld. En dan heb je eindelijk die worrel te pakken, is 't dat

bij iedere organisatie, zie ik mensen jagen en jagen naar dat

Is het niet een verademing dat wat de uitkomst ook is, het
ligt niet in jouw handen.

220

ook niet.

Wt me soms fascineert zijn de personen die in de Quote 500

staan. Ze zijn bijna allemaal bezig om er meer van te maken.
Het lijkt helemaal vergroeid met ze, allemaal bezig met
221

UITZOOMEN

ARJAN BAKKER

die business op jacht naar meer. Vragen zij zich nooit af

'waarom doe ik dit eigenlijk? Wat is de zin hier van?'

Zijn er veel mensen om je heen die iets van je willen? Want

dat zie ik bij Guido al, dar mensen met je willen omgaan
vanwege je status, geld en bekendheid. Hoe is dar bij jou?

Maar is het ook niet dat die rijke mannen uit het oog zijn
verloren dat er nog een paar miljard arme mensen op deze
planeet rondlopen? Ze zijn allemaal bezig zich te vergelijken
met hun buurman die net een iets grotere helikopter heeft.

Ik denk dat het nog steeds compensatiegedrag is en tevens

competitief gedrag. Wtmt dat hele spelletje van een bedrijfje
bouwen, is een soort van competitie waar mannen doorgaans
aan verslaafd zijn. Die vinden het altijd leuk om te winnen
bij het voetballen. Vor mij persoonlijk is competitie Leuk als
het om creativiteit gaat, om iets nieuws te bouwen, iets nieuws
uit te proberen. Alsje competitiefmoet zijn over geld dan gaat
het toch al gauw nergens over, wat mij betreft. Als je daar mee
bezig bent, wil je alleen maar bewijzen hoe goed je bent, hoe
groot je bent. Eigenlijk doet iedereen dat in zekere zin, alleen
zij doen dat extreem. Het is constant jezelf etaleren met weer
een nieuw bedrijf weer groter, meer groei want dat is de
referentie, zo hoort het, dat is succes!
Ook prima, h. Dat is het leven in beweging. Of er
innerlijke rust is, is vraag twee. De weeskinderen in India
die niets hebben en op het beton slapen...

Voelen zich gelukkig!

Die hebben niets op te houden, niets om te eraleren en
maken zich er ook helemaal niet druk om.

De spontaniteit die ze tonen is prachtig.

222

Eigenlijk heb ik nog steeds hetzelfde vriendengroepje als toen

ik ooit begon. Dus ik heb daar niet ZIJveel last van en ik ben
ook niet zo op zoek naar nieuwe vrienden. Ik werd ooit wel
uitgenodigd voor allemaal van die feestjes, maar daar ging ik
nooit heen. Toen ik nog directeur bij Allegro was, kreeg ik
regelmatig vragen voor goede doelen en allerlei verzoeken.
Daar deed ik wel eens wat mee. Nu is dat veel minder, want
ik ben daar nu weg.
Je piekert zelf al niet veel, maar als anderen mensen met
allerlei verhalen op je afkomen. Hoe ga je daar mee om?

Als het echt gaat om onzinnige meningen, dan kan ik daar

nog wel eens opduiken. Over het algemeen zit ik meer te kijken
wat er gebeurt.
Het spelletje blijf je leuk vinden, h.

Het is ook leuk, om te zien hoe dat werkt met mensen, wat ze
doen, hoe het gaat en waarom. Om dat te zien gebeuren, dat
vind ik mooi. Soms vlieg ik er nog wel eens in, maar meer om
dan focus aan te brengen waar het eigenlijk over gaat of om
de ruis weg te halen. Als iemand dan weer over iets begint dat
we al besproken hebben, kan ik nog wel eens boos worden. Dat
was het mooie als CEO, dan kon ik uiteindelijk gewoon
beslissen! Dan kon ik best eens een keer een flinke discussie
hebben, maar dan was het d.aarna 'we doen het gewoon m:
Dat was heerlijk, je kon de discussie dan stoppen en dat werd
223

UITZOOMEN

dan geaccepteerd. Dat wat uiteindelijk ook mijn taak binnen

het speL.
Was het voor je ego een dreun om in te zien dat niet JIJ
succes hebt maar dat het gewoon zo gebeurde.
Ik ben nooit zo bezig geweest met m'n succes. Ik sprak ook altijd
in de wij- vorm als het om het bedrijfging. Het was al gedeeld
succes en heb nooit geclaimd van 'ik zei toen dit en ik heb toen
dat gedaan'. Dat was altijd wij. Ik heb natuurlijk wel m'n
trotse momenten gehad Dat ik jou net vertel dat het bedrijf
zo en zo veel waard is, natuurlijk ben ik daar trots op dat iets
zomaar is gelukt. Dat is mooi. Als ik een tennispartij win, vind
ik dat ook leuk.

Annette Raaijmakers

Waarom zou je daar niet van mogen genieten? Het is ook

weer ego om te denken dat je niet trots mag zijn op iets wat
is gelukt.
Toch was dat 'doe maar normaal'- gedrag er bij mij al met de
paplepel ingegoten.

et interview met Annette vond plaats op dezelfde plek

waar ik haar ooit ontmoette, in haar mooie apparre

menr in Amsterdam. Annette is heel spontaan en hartelijk

Het heeft je in ieder geval nederig gehouden. Als we het

en zo voelde ik me ook ditmaal direct bij haar thuis. Samen

hebben over bevrijd leven, vrij van het mentale circus in

met haar man runt zij het Instituut Core waar voorname

ons hoofd, dan denk ik dat dit bij jou al heel lang het geval

lijk mensen uit het bedrijfsleven naarroe komen om_inzicht

is. De overgave aan het leven, geen verzet op hoe de dingen

te krijgen in hun gedrag of in wie ze werkelijk zijn. Annet

nu zijn. Alleen besef je wellicht niet hoe licht je leeft, omdat

te verstaat daardoor de kunst om Advaita op een begrijpelijke

je dit gewend bent. Als je lang in een bubbelbad zit, ervaar

manier over te dragen en om het mensen ook te laten er

je ook niet meer hoe warm het water is. De conclusie van

varen. Voorheen had zij een goedlopende praktijk in de psy

ons gesprek is, denk ik, dat ik voor mijn zoontje geen

chotherapie, maar na haar ontwaken begon haar focus

Adidas schoenen hoef aan te schaffen, maar dat hij net zo

steeds meer te liggen in het doorzien van de persoon, en

gelukkig zal zijn met V&D voetbalschoenen.

steeds minder in het sleutelen aan de persoon. Annette

224

225

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

kende in haar leven de nodige tegenslagen, maar zoals zij

Het is gewoon vermijding. Iemand heeft iets heel pijnlijks

meegemaakt en zegt dan: "Tja, het is zoals het is. Dan voel je
aan alles dat infeite de pijn ofhet verdriet wat daar bij hoort,
ontkend en onderdrukt wordt.

zelf al aangeeft in het hierna volgende interview, worden

gevoelens en emoties daarbij geuit zonder dat het blijft kle
ven. Ik vind Annette een lieve, heldere en wijze vrouw en
ben met haar in gesprek gegaan over 'het ontwaken'.

Het is dan niet anders dan bier drinken, schoenen kopen

of chocola eten in de hoop die nare gevoelens te vermijden.
HET INTERVIEW

Waar verwijs je naar wanneer mensen het begrijpen, maar

waarbij het nog niet is gentegreerd?

Annette, het rationeel begrijpen van nondualiteit is iets

anders dan het werkelijk leven.

Zeker! Dat vind ik ook wel moeilijk met zinnen als 'ik besta
niet' of 'het is zoals het is' en al die bekende slogans. Vaak
worden die zinnetjes gezegd tegen dovemansoren. Inzichten als
'ik besta niet' of e vrije wil bestaat niet' openbaren zich na
het ontwaken. Dus als je daarover gaat praten, worden het al
snel clichs ofconcepten. Dan nemen mensen die zinnetjes over
en gaan ze dat napraten, waarbij ze niet voelen dat dat ook
werkelijk zo is. Daarom vind ik het soms best moeilijk om over
dit soort dingen te praten. Ik ben juist wat stiller geworden in
de loop der jaren dan dat ik er met mensen over begin. Als het
niet kan landen of als het niet is voortgekomen uit de eigen
ervaring, waar gaat het dan over?

De manier waarop ik geleefd heb totdat 'het licht aan ging' is

van invloed op de wijze waarop ik erover spreek, want dat is
mijn ervaring. In defase voor het ontwaken ging ik altijd alles
aan. Dat is niet mijn verdienste, h, want ook dat manifes
teerde zich gewoon. Ik onderdrukte indertijd niets, wat soms
wel heel moeilijk was. Maar ik kon niet anders, dus er was
geen ontkenning en ik duwde niets weg. Het tweede dat voor
mij echt belangrijk is geweest, is dat er altijd een soort urge
was dat als iets moest gebeuren, dan moest dat gebeuren. Dus
ik luisterde altijd naar die intutieve stem. Dat was gecombi
neerd met dat het me niets kon schelen wat andere mensen
daar van vonden.
Maar door bepaalde pijnen gaan zonder vermijdingsstrate
gien, kan heel pijnlijk zijn.

Je ziet dat mensen die clichs inzetten op het moment dat

ze iets naars ervaren.

Dat was zo, maar ik kon gewoon niet anders. Dat is voor mij
de weg geweest waarop de dingen gebeurd zijn.

In een poging het dan niet te hoeven ervaren.

Het zuiveren van het systeem en het werkelijk doorvoelen.
Vermijdingsgedrag.

226

227

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

ja. In mijn Leven is het bekmg;rji k geweest om echt open te staan.

Air kind van acht jaar had ik een bijzondere ervaring, al wist
ik toen helemaal niet wat het was. Ik was bij mijn opa en oma
op bezoek en die hadden een hele lieve herdershond, Maya. Ik
ging daarmee Lopen en op een gegeven moment ging ik in de
tuin in het gras liggen en Maya legde zijn snuit op mijn buik.
Ik keek zo naar de lucht en naar de wolken en toen verdween
ik. Ik was acht jaar en dacht: dit is wel een beetje raar. Maar
ik zei dat tegen niemand want zoiets had ik nog nooit gehoord.
Daarna heb ik een paar keer in mijn leven zoiets meegemaakt,
onder andere toen ik zestien was. Ik was toen au pair in
Engeland en ik was met diefamilie in Wales. Daar beklom ik
een berg en toen ik er bovenop stond was ik opeens een met
alles. Ik verdween en ging op in alles, dat was zo'n bijzondere
ervaring. Ik was eigenlijk nooit echt op zoek, alias ik zo nu
en dan wel boeken. Ik ben een tijdje met de I Ching bezig
geweest bijvoorbeeld en door de jaren heen verdiepte ik me
regelmatig in dat soort zaken.

niet, en zo is er een vriendschap ontstaan met hem. Ik ben een

paar keer bij zijn bijeenkomsten geweest, maar ik zag hem
meer als vriend dan air leraar. Door die vriendschap met hem
kon ik zien hoe hij leefde en wat er in het dagelijks Leven
gebeurde. Tijdens het lezen van het boek van Nisargadatta
werd alles helder. Ik besefte dat ik nooit geboren was en dat ik
nooit dood kon gaan. Ik vond het zo lachwekkend, echt om te
gillen om te zien wat voor ideen ik allemaal had over mijzelf
Al die overtuigingen vallen op een gegeven moment weg.

Ik kwam een keer bij een vriend, }ust Bendien, waar het boek
lag van Nisargadatta, waar ik nog nooit van had gehoord. Ik
vroeg wat voor boek het was en ofik het mocht lezen. Hij las
daar zelf iedere dag een stukje in en daarom mocht ik het niet
lenen. Maar ik voelde een enorme drive om dat boek te lezen.
Het is net air wanneer je verliefd bent, dan moet je diegene
gewoon zien. Eenzelfde gevoel had ik met dat boek, ik moest
het Lezen. Het boek was in herdmk dus ik kon het nergens
krijgen. Ik heb stad en Land ajgezocht want ik moest het
hebben, al wist ik niet eens waar het boek over ging.
Toen ik over Alexander Smit hoorde, had ik precies hetzelfde.
Ik moest hem ontmoeten, al wist ik niet waarom. Toevallig
kwam ik hem tegen op een cursus. Toeval bestaat natuurlijk
228

Gaf het lezen van het boek van Nisargadatta ook helderheid
over de eerdere bliss-ervaringen die je hebt gehad?

Volledige herkenning was het! Het is dan een verdiept weten.

Mensen zeggen wel eens dat het dan voelt als-of de mist optrekt
of dat het gordijn wordt weggeschoven, zo voelde ik dat ook.
Het is als-ofje bagage wegvalt, je zoomt air het ware uit. Het
was weer net als dat kind dat in het gras lag bij wie het IK
verdween en tegelijkertijd anders omdat een diep weten zich
openbaarde. Dat wat ongrijpbaar was, werd me air het ware
air genade in mijn schoot geworpen. Het is bijzonder om mee
te maken, maar ik vond het vooral enorm lachwekkend.
Ze zeggen wel eens dat God verstoppertje speelt met
zichzelf. Als je dat dan opeens inziet, wordt het heel grappig.

God openbaarde zich!

Daarom heeft de ontmoeting met Alexander wel geholpen.
Ik zag gewoon ineens bepaalde dingen, waardoor er allerlei
kwartjes vielen.

229

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

Wat resoneerde er met Alexander? War maakte dat hij je

Een ding was heel frappant. We zaten vaak bij elkaar met de
benen omhoog op de tafel over van alles te praten. Hij had het
dan over iemand en hij had echt oordelen, niet meer normaal!
Een dag later kwamen we die persoon tegen en dan had hij
een en af liefde voor die man. Maar bij mij vielen direct
allemaal kwartjes. Ik zag in dat oordelen kunnen opkomen en
ook weer direct verdwijnen, dat werd helder.

te wachten. "HiJ ging direct plat op de grond liggen, dat was

een mooi moment. Bij mij kwam het gevoel op dat ik het
wachten niet leuk vond en ik sprak dat direct uit waarna het
weer weg was. De volgende dag belde hij mij op en zei:
"Allereerst mijn excuses voor gisteren, want daar heb je gelijk
in. "Deze gebeurtenis gafmij de bevestiging dat ook boosheid
of irritatie even kan verschijnen waarna het weer verdwijnt.
Dat zeggen mensen in mijn omgeving ook vaak dat ze dat
merken, dat er iets kan opkomen bij me, maar dat het een
minuut later weer weg is.

Dus je zag in dat gedachten opkomen, maar dat ze dan niet

Je ziet wel eens dat mensen verlicht gedrag gaan vertonen.

helderheid gaf?

blijven kleven. Ze worden geuit in het moment zonder

In plaats dat ze emoties uiten, drukken ze die dan weg

verder projecties in de toekomst. Het is dan niet dat er een

omdat her in hun ogen niet verlicht is om bijvoorbeeld nog

star geloofssysreem wordt gebouwd over die persoon.

boosheid, jaloezie of verdriet te hebben. Ze hebben dan het

idee dat je je nergens meer aan mag storen. Wat ik mooi

ja, precies zo. Dat is ook het belangrijkste, dat de identificatie

ophoudt. Dus de identificatie met gedachten, gevoelens of
gebeurtenissen komt te vervallen.

vind is dat Alexander gewoon 'sorry' zei en zijn excuses

aanbood. Het zou een Advaita shuffle zijn om te redeneren
van 'ik hoef mijn excuses niet aan te bieden want ik ben nu
eenmaal gewoon aan het gebeuren'.

Er wordt dan niet overal een sticker met IK op geplakt om

vervolgens overal een drama van te maken.

Geen verhalen meer en niet meer iets vasthouden. Alles

verschijnt, is er even en gaat dan weer weg. Dat is de vloeiende
beweging die er is. Maar het leven met alle diversiteit gaat
door. Ik liep op een gegeven moment gearmd over straat met
Alexander toen hij iemand tegenkwam. Hij liep daar naartoe
en ik stond te wachten, alleen het duUIde wel tien minuten.
Daarna liep hij terug naar mij waarop ik zei: "Alexander, dit
vind ik niet leuk. Het is prima alsJij tien minuten met iemand
gaat staan praten, maar niet als ik hier dan tien minuten sta
230

Dat zijn allemaai trucjes van het ego. Als sorry opkomt, is dat
wat er gebeurt en zeg je sorry. Heel simpel.
Wat je ziet is dat je van jongs af aan gevoed wordt met
ideen rondom de IK-gedachte, waar je vervolgens een heel
mentaal circus omheen bouwt. Vanuit dat mentale
bouwwerk druk je allerlei emoties weg die bij het ontwaken
er wel allemaal uit willen.

Dat is zo. Al zijn bij mij die emoties en die pijnen aflosgekomen
in de aanloop naar de realisatie van dat Ene. Dus het systeem
231

UITZOOMEN

was reeds opgeschoond voordat de waarheid aan het licht

kwam. Ik ben ook niet zo'n onderdrukker en ben juist altijd
wel aangegaan wat er was. Voor mij kon dat niet anders gaan.
De boel was dus al aangeveegd.

Ik denk ook dat ik daarom in mijn trainingen daar de

aandacht op richt, op het aanvegen van de boel. Het gaat over
je niet identificeren en over dat je emoties hebt, maar dat je ze
niet bent, zodat ze er gewoon mogen zijn. Dat heeft te maken
met mijn eigen proces. Ik dacht dat ik het Leven nog naar mijn
hand kon zetten, maar nadat alle ideen en overtuigingen
wegvielen, werd gezien dat het leven zich aftpeelt in 'mij'. Op
die manier wordt het leven volledig geleefd, het is de hemel op
aarde wat er dan gebeurt. Al die verklevingen vallen weg en
de strijd vervalt waardoor het moeiteloos gaat. Wat niet wil
zeggen dat er geen moeilijke dingen meer zullen zijn, want het
leven heeft alles te bieden.
De soap gaat door.

Al wordt het anders ervaren, je beweegt mee en het lijden

vervalt. Het leven drukt zich uit in lichaam, denken en voelen.
Maar ik heb het tijdens trainingen Liever over het schoonvegen
van je stoep, het aangaan van datgene wat er is, dan dat ik
inga op de effecten van het ontwaken. Als je de effecten van
het ontwaken gaat benoemen, dan worden het al snel concepten.
Dan zie je dat mensen proberen te leven volgens die effecten
van het ontwaken. Dan wordt het een soort imitatiegedrag
dat je toch nooit lang kunt volhouden.

232

ANNETTE RAAIJMAKERS

Mensen hebben allemaal de behoefte om gelukkig te zijn, dat

is wat ze willen. De vraag is of mensen wel echt wakker willen
worden. Er moet toch ergens iets in je zijn, een drive of een
bijzondere gelukservaring, wat maakt dat je wilt weten hoe
het werkelijk zit.
Is het zo dat die drive veelal pas ontstaat als mensen klem
zitten? Als ze in een crisis zitten?

Vak wel. nneer ik zelf moeilijke momenten had in mijn

leven dan ging ik dat altijd aan. Het was alsof ik naar m'n
intutieve stem luisterde. Iedereen heeft die intutieve stem
natuurlijk, maar de vraag is of je hem ook kunt horen. Het
was genade dat mijn hoofd niet zo vol zat met gedachten
waardoor ik naar dat gevoel kon luisteren. Daar gaat het in
de trainingen ook over, dat je luistert naar die stem. Maar als
je vol zit met ideen en verhalen, dan hoor je die niet. Die
intutieve stem zei bijvoorbeeld 'je moet dat boek lezen, je moet
naarAlexander ofje moet die training gaan beginnen: \%arom
dat dan gebeurt weet je niet, maar het vergt soms wat moed
om die stem te volgen. nt mensen in je omgeving roepen dan
'wat ga je nu weer doen?'
Het mentale circus vertroebelt je intutie. Daarom zei
Cruijff: "Als je nadenkt ben je verloren." Zo'n speler op het
veld moet gewoon lekker intutief voetballen, zonder na te
denken over wat hij zal gaan doen.

Zo is het. je weet op die manier altijd wat je moet doen. Die

stem is er altijd, dus luister daar gewoon naar. Het is de stem
van de stroom van het leven.

233

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

Wanneer een mens ontwaakt en d e piekergedachten

identificatie er niet is, blijven emoties niet hangen; de verant

woordelijkheid valt weg. En dat geldt voor zowel naar boven
als naar beneden. Daarbij is niets blijvend, dus je ziet dat
dingen er even zijn en dat ze ook weer weggaan. Dat is de
beweging van het leven.

vervallen, is het dan zo dat keuzes veel moeitelozer worden

gemaakt?

Zeker! Niets te kiezen! Moeiteloos, omdat het vanzelfopkomt

en je er automatisch naar luistert. Er ontstaat geen mentale
discussie of strijd met datgene wat opkomt.

Je had vroeger een praktijk voor psychotherapie. Is er een

link tussen Advaita en psychotherapie?

Mensen kunnen zich gaan verdiepen in Advaita omdat ze

gelukkig willen worden. Maar is Advaita een middel tot
geluk?

Er is geen middel tot geluk. Dat ga je op den duur beseffen,

dat alles in de wereld je niet echt gelukkig maakt. Als je een
nieuwe auto hebt is de lol er na een paar dagen alweer vanaf
Advaita is geen wondermiddel tot geluk en de vraag is ofje het
ontwaken wel echt wilt? Wnt het lijden komt te vervallen,
terwijf je het wellicht heerlijk vindt om in dat lijden te zitten.
Ook de euforie komt te vervallen, want er is geen identificatie
meer. Maar wat is geluk? In feite zit dat in elk moment van
mijn leven. Ik was twee maanden geleden aanwezig bij het
sterven van mijn vijfennegentigjarige vader en dat was geluk
omdat ik op zo'n fijne manier afscheid kon nemen.

Psychotherapie gaat natuurlijk heef erg over de persoon en

Advaita gaat om het doorzien van de persoon. Toch vind ik
het goed dat ik binnen de trainingen wel wat van de psycho
therapie kan gebruiken, naast inzichten uit de neurologie, ma
nagementtheorie en cognitieve gedragstherapie. Bij psychothe
rapie gaat het om wat er bij mensen dwars zit en om ze wat
dingen te laten integreren en oplossen. Advaita geeft mensen
de ruimte waardoor ballast weggaat. Als mensen ervaren dat
ze mogen zijn wie ze zijn, dan kunnen verborgen delen naar
boven komen.
Is het zo dat je met psychorherapie het straatje al wat schoon
veegt?

ja, zo kun je dat zien.

Als je een doel behaalt en er is identificatie, dan kan er
euforie omstaan. Want de IK is dan even volmaakt gelukkig

Bij het ontwaken vervalt het sleutelen aan de IK, maar

en in zijn nopjes doordat het iets heeft behaald. Sommige

wordt doorzien wie je werkelijk bent.

mensen zijn qua geluk wellicht beter af door gewoon in de

droom te blijven rondlopen.

ja. Het is ook niet dat je onverschillig wordt of dat er geen

gevoelens of emoties meer opkomen. Maar doordat de
234

Er hoeft nergens meer aan gesleuteld te wmden omdat er geen

IK meer is. Omdat de volledige vrijheid in mijn leven is
ontstaan nadat ik van a/Les had schoongeveegd, is dit de wijze

235

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

waarop ik nu trainingen geef Daarom gebruik ik dat ook met

de mensen met wie ik werk.

Helemaal! Dat maak ik ook mee met de mensen die bij ons in
de training komen. Ze zijn daarna rustiger, energiek, voelen
weer ruimte en voelen dat ze anders in het leven staan. Dus
dat is sowieso al fantastisch. Er zijn ook mensen die in zo'n
training een 'een met alles' ervaring kunnen hebben en die
gaan zien dat er meer is. Die doorzien dat ze niet hun
gedachten en gevoelens zijn en stellen zich dan de vraag 'wie
ben ik dan wel?' Dat hoeft van mij niet, maar het kan wel
gebeuren. je maakt als het ware het pad vrij waardoor dat soort
dingen kunnen plaatsvinden.

Als iemand een grote beschadiging heeft, dan lijkt het wel
alsof door die pijn iedere keer identificatie ontstaat. Het
ontwaken wordt dan lastig omdat de pijn continu de
aandacht opeist. Ik had het er met Jan Koehoorn over dat
sommige mensen wellicht beter in therapie kunnen gaan
dan naar een bijeenkomst over nondualireit. Wat is jouw
ervaring daarmee?

Daar ben ik het wel mee eens. Als ik kijk naar de mensen die
bij ons komen, dan zie je dat sommige mensen ernstig
beschadigd zijn. We lopen als mensen allemaal trauma's op en
als er een oude pijn naar boven komt is dat natuurlijk een oud
verhaal. Als je leert zien dat het oude verhaal zowel waar als
niet waar is, dan kan het zo zijn dat mensen daar rustig over
worden. je bent niet je verleden, je bent niet alle ideen die je
over jezelfhebt. Op die wijze kan het integreren en kan er een
rust en openheid ontstaan waardoor ontwaken kan plaatsvin
den. Maar als het in de kop vastzit, dan is het wellicht erg
lastig. Al weet je het nooit, want ontwaken kan op alle
manieren plaatsvinden.

Als je je leven lang is geleerd dat je je lichaam, gedachten

Het loopt bij iedereen anders en er is geen formule voor.

Zo zie je hoe een idee of overtuiging je dwars kan zitten.

en gevoelens bent, dan is die Advaita wel een totale omslag.

Het is een totale verandering. Laatst had ik een vrouw in de

training die al heel veel had gedaan. Ze was in India geweest
en had vele trainingen gevolgd. Ze zei: ':Annette, echt waar,
het kwartje is gevallen!" En dat was door iets simpels. Ze had
de overtuiging dat ze een emotie helemaal moest ervaren, dat
ze daar helemaal in moest gaan. Ze zag nu in dat een emotie
zich gewoon voordoet en datje die kunt waarnemen. Hij is er
even en gaat dan weer weg. Ze zei dat alles voo haar veranderd
was en dat konje voelen bij haar. Dat was zo mooi om te zien.

Als het gebeurt, is het genade.

Het is genade, absoluut genade.

Maar ook al kan iemand het IK-idee nog niet doorzien,
alleen al het besef dat dingen nooit anders kunnen zijn dan
dat ze zijn, geeft al rust.
236

Als kind vorm je al allerlei ideen over jezelfen daar is niets

mis mee. Er kan ook een idee over jezelf ontstaan als reactie
op een vervelende of traumatische ervaring waaruit je een
verkeerde conclusie trekt. Zo'n idee wordt in de onze training
als een schaduwovertuiging gezien, een onbewust en transparant
idee over jezelf dat je als het ware als een schaduw met je
237

ANNETTE RAAIJMAKERS

UITZOOMEN

meedraagt. Zo van 'ik ben niet de moeite waard' of 'ik ben

niet goed genoeg' of'ik mag er niet zijn: hebben allemaal
wel zo'n idee meegekregen als klein kind. Dan geloof je dat idee
en dat doet pijn, waardoor je het weg wilt stoppen. Iemand
die het idee heeft dat hij niet goed is, gaat de hele dag bewijzen
dat hij er wel toe doet. Als jij gaat zien wat jouw schaduw
overtuiging is, kun je zien dat die hoort bij dat kleine kind en
dat die niet waar is. Dan snap je ook meteen hoe het verhaal
over je leven is ontstaan. Als ik niet goed ben, dan moet ik toch
altijd mijn best doen en dan zie je wat je daar allemaal voor
hebt gedaan. nneer de identificatie met die gedachte vervalt
en daarmee ook het geloof erin, dan lost die op. Dat is het
ontrafelen van de oude geschiedenis, door het zien zelfen door
het wegvallen van de identificatie. Zonder identificatie kan
het nog wel opkomen, maar het geloof erin vervalt.
Naast 'ik ben niet goed genoeg' is een tweede overtuiging

Ik ook. Mensen zijn volop in de weer met ideen over zichzelf

en over anderen.
Als mensen bij jullie de rraining volgen, wat verandere er
dan voor hen?

Dat is bij iedereen verschillend, maar wat we vaak horen is

dat mensen meer rust hebben en dat ze meer in staat zijn zich
over te geven aan wat het leven te bieden heeft. Dat de stress
wegvalt en ze zich energiek voelen en verbonden met wat ze
willen in hun leven. We hebben veel mensen van Philips gehad
op de training, omdat daar een bevlogen leider was die al zijn
high potentials naar de training liet gaan. juist met mensen
die veel met hun hoofd bezig zijn en heel goed zijn in hun
werk, was het een openbaring om de training mee te maken.
Ook komt er meer balans tussen het denken en het voelen. Ze
gingen daardoor ook anders om met hun medewerkers.

doorgaans 'ik moet alles onder controle houden'.

Dan kan er weer verbinding ontstaan. Dat kan alleen van

ja, die is Leuk, h.

binnenuit ontstaan, je kunt geen protocol schrijven om

elkaar weer te gaan vertrouwen.

Nou, succes!

Als we een team trainen dan zie je dat die mensen zich aan

Vergeet het maar!

Jij zit ook in het bedrijfsleven en daar zie je dat menig leider

het eind van de training meer verbonden voelen. Dat heeft te

maken met dat ze zo'n proces met elkaar delen, dat emoties
getoond mogen worden en dat oordelen weg komen te vallen.

vol zit met controlezucht. Met angsten voor wat er kan gaan
gebeuren en frustratie over dingen die anders zijn gelopen

Mensen denken wel eens dat wanneer je ontwaakt, je geen

dan gepland. Als je een bedrijf van vijfhonderd man hebt,

doelen meer hebt. Omdat het toch allemaal is zoals het is.

die allemaal bezig zijn met controlezucht en het in stand

houden van hun zelfbeeld, dan begrijp ik wel dat er geen
flow en synergie ontstaat.

238

Dat hoor je wel eens inderdaad, dan roepen mensen net is toch
allemaal zinloos: Jij zei al toen je binnenkwam van 'er is van
239

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

alles te doen!' Er dient zich simpelweg van alles aan! Natuurlijk

zijn er doelen, alleen de identificatie valt weg.

Een kind moet opgevoed worden. Mijn aard is dat ik veel goed
vind en veel vrijheid geef, al had ik wel een aantal regels. Dat
kan geen kwaad, want een kind mag grenzen weten.

De gehechtheid aan het doel of aan de uitkomst, die vervalt.

Daar vraagt een kind zelfs ook om. Ze dagen je uit om de

je kunt een intentie hebben en dan ga je dat doen. je bent niet

bezig met de uitkomst, je bent niet bezig met het resultaat. je
doet, je leeft, het leven drukt zich uit via jou. je hebt niet een
doel omdat je denkt dat dat bijvoorbeeld geld oplevert ofomdat
je denkt dat het je gelukkiger zal maken.

grenzen te bepalen.

Er moeten grenzen zijn. Hoe het voor Sarah is geweest om door

mij opgevoed te worden, kun je haar het beste vragen.
Als de identificatie vervalt, veranderen er wel bepaalde

Er is ook geen mentale belemmering om iets niet te doen.

dingen binnen de opvoeding. Althans, dat is mijn ervaring.

Er komt iets in je op en dan begin je.

Hoe heb jij dat ervaren?

Het is niet zo dat het zinloos is en dat je niets meer doet. Het
is volledig levendig.

Kinderen zijn eigenlijk het meest in staat om je ego nog te

triggeren.

Wel vervalt de euforie bij her bereiken van een doel. Het

Ik weet nog wel dat toen zij in de puberteit zat, ze nog wel
eens lelijke dingen tegen me zei. Maar dat nam ik nooit
persoonlijk, het was helemaal ok. mzt niet wil zeggen dat er
geen gevoelens opkwamen, maar die bleven niet kleven. Ik kon
ook wel eens boos worden, tenslotte is niets uitgesloten. Soms
kon de 'ik' dan geraakt worden, maar dat werd onmiddellijk
gezien en doorzien. Boosheid kwam als vanzelfop en ging dan
weer weg; zonder identificatie is dat toch een verschil. Het is
dan niet aan de persoon gebonden, want die is er niet meer,
haha, wat het meteen anders maakt. Het was ook nooit
blijvend, niet dat als er s ochtends iets was gebeurd dat ik dan
s avonds alles nog een keer oprakelde en haar er dan bijvoor
beeld de schuld van gaf Daarbij worden alle verwachtingen
over hoe ze zou moeten zijn, losgelaten.

plezier zit hem immers al in alles.

Het plezier zit hem in het doen. Ik heb een boek geschreven:
Volledig Vrij, en toen dat af was, werd het direct weer
losgelaten. Er hangt niets vanaf het plezier zat hem in het
schrijven. Dat vind ik heerlijk.
Hoe oud was je dochter toen je ontwaakte?

Zij was twaalf Mijn zoon was tweentwintig, die was al het
huis uit.
Hoe kijk je aan tegen opvoeding?

240

241

UITZOOMEN

ANNETTE RAAIJMAKERS

Binnen relaties zie je wel eens dat mensen nog situaties

gedaan is, kun je het op den duur ook achter je laten. Ik ken
mensen die een kind hebben dat overleden is en die als ze

oprakelen van jaren geleden en hun partner die weer voor

de voeten gooien. Dan zorgen ze ervoor dat hij of zij zich
weer goed schuldig voelt, meestal als strategie om iets van

tachtig zijn nog huilend bij defoto zitten; kennelijk is dat dan
wat nodig is voor hen. Een bloem bloeit pas als deze rijp is.

hem of haar gedaan te krijgen. Jij bent vijfendertig jaar

getrouwd en jouw man is ontwaakt. Wat heeft het ontwaken

Ik ken mensen die na twintig jaar nog steeds iedere dag het

veranderd binnen jullie huwelijk?

graf bezoeken. Wat uiteraard ook helemaal ok is.

Oude koeien bestaan niet meer. Natuurlijk maken we dingen

mee die soms pijnlijk zijn ofheel vervelend. Ik uit het dan en

Leven en dood horen bij elkaar.

daarna is het ook echt voorbij. Klaar is klaar. Maar het wordt
niet onderdrukt. je kunt best nog wel eens ergens in geraakt

Tot slot, verlichting is iets alledaags. Het is niet iets

worden en dan komen er emoties op, dat hoort er allemaal bij.

het leven gaat en overal met een zwoele stem zachtaardige

Maar je kunt elkaar niet van alles gaan verbieden.

woorden spreekt.

Dat werkt toch niet. Ik heb in een relatie ook liever dat

Veel mensen zijn alleen maar op zoek naar geluk en hebben

allerlei ideen daarover. Dat wanneer er verlichting is dat alles

iemand niet gaat liegen of spelletjes gaat spellen, vertel dan

maar gewoon eerlijk wat er is of wat er is gebeurd.

Dat ben ik met je eens. Het gaat niet om een biecht en het gaat
niet om details, maar zeg het gewoon. Dat vind ik essentieel.
En gun ieder zijn of haar eigen processen. Want het leven

verhevens en het maakt ook niet dat je als een heilige door

dan gelukzalig, stralend en liefdevol is. Maar dat is natuurlijk

niet zo. Ik had dat idee wel en mijn ontmoeting met Alexander
zorgde ervoor dat die overtuiging verdween. Door onze
vriendschap kon ik van dichtbij zien en ervaren dat verlichting
niets te maken heeft met bepaald verheven gedrag wat je
vertoont. Je wordt juist heel gewoon.

werpt ons allemaal situaties voor de voeten en als er iets

uitgespeeld moet worden, moet het worden uitgespeeld.

Zo is het. Wij hebben meegemaakt dat een kind van ons is

overleden. Hij was drie maanden, het was wiegendood. Het
was totaal onverwacht en daar zijn wij samen ook doorheen
gegaan. Dat zijn gebeurtenissen in het leven die ervoor zorgen
dat je in beweging komt. De bevrijding zit hem in het bewust
zijn van je gevoelens en emoties op die momenten. Als dat
242

243

Wouter Schopman

edere keer als ik Wouter zie, komt er een glimlach op

mijn gezicht. De eerste keer dar ik hem ontmoette, was

op een zonnig terras in Naarderpoorr, om de release van

her boek Praten over bewustzijn re vieren. Binnen een

minuut had ik al zoiets van 'wat een lieve en aardige man!'

Wouter is eigenaar van het Ambassadehotel op de Herengracht
in Amsterdam en hij heeft samen met Wim Zonjee
uitgeverij Samsara opgericht. Samsara geeft boeken uit over
nondualiteit en omdat deze zienswijze behoorlijk impopulair
is, is het uitgeven van boeken hierover alles behalve
winstgevend. Ieder jaar trekt Wouter daarom zijn
portemonnee om de uitgeverij overeind te houden. Zo
heeft Samsara in d e loop der jaren behoorlijk wat ritels
245

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

uitgegeven waarmee nondualiteit in Nederland op de kaart

indertijd gerund door Wim Zonjee en Sjors. Ik kocht daar

vaak Ankertjes, van die kleine boekjes die over een bepaald

is gezet. Wouter heeft de ziekte van Parkinson en na negen

operaties aan zijn rug

kan hij

niet meer normaal lopen,

maken zei hij: "Zeg maar hoeveel geld je nodig hebt." Met

thema wat uitleggen. Het Ankertje dat ik erg mooi vond was
'inzicht en ontsluierinl Die kocht ik in groten getale en deelde
die dan uit. Wim was een boekhandelaar die precies wist welk
boek iemand nodig had. Via new age, astrologie en de I Ching
kwam ik op een gegeven moment bij Gurdjief uit. Dat was

blindelings vertrouwen ondersteunde hij het project en dit

voor het eerst dat ik echt moest nadenken over 'wat staat er

maar dat heeft geen invloed op zijn humeur of geestelijke

gesteldheid. Altijd als ik hem zie is hij vrolijk, genteres
seerd en enthousiast. Toen we de film Alles over niets wilden

gaf ons de mogelijkheid de film en het boek te realiseren.

Als uitgever heeft Wouter vele boeken gelezen en vele
leraren ontmoet en hij neemt ze allemaal niet te serieus.
Sterker nog, net als Wim dat deed, zet ook Wouter de

nou?' Toen ik Wim vertelde dat ik op vakantie ging naar

Bretagne zei hij: "Neem dit boek eens mee!" Dat boek was
Bewustzijn van Alexander Smit. Ik kende wel mensen die
naar Alexander Smit gingen, maar had hem zelf nog nooit

leraren zo nu en dan even op hun plaats. Wouter is een

ontmoet. Ik heb het boek meegenomen samen met het boek

gezellige babbelaar, praat zonder filter en zoals u zult lezen

Leven vanuit neutraliteit. Toen was ik in Bretagne met mijn

is hij ook in dit interview heel open en direct.

vrouw en twee kinderen. 5 Avonds laat zat ik dan te lezen tot

een uur ofdrie s nachts en ik kon maar niet ophouden. Opeens
zag ik in dat mijn vrouw volmaakt was zoals ze was. Daar
was ik het daarvoor totaal over oneens, maar ik snapte het

HET INTERVIEW

Je was al eigenaar van het Ambassadehotel op de Herengracht

in Amsterdam en bent op een geven moment daarnaast
uitgeverij Samsara begonnen. In welk jaar was dat?

Dat was in 2002 en in 2003 hebben we ons eerste boek

uitgebracht.
Was je voor die tijd al in aanraking gekomen met non

opeens. Dat was mijn eerste kennismaking met Advaita. Die

nacht was bijzonder want ik ging naar bed met dat inzicht en
besefte dat ik iets bijzonders had ontdekt. Een paar dagen
daarna hadden we overdag een groot vuur gemaakt. Ik stond
naar het vuur te kijken en opeens viel het bij me naar binnen
dat er geen vrije wil is. Dat was me opeens zo glashelder dat
ik dacht: dit moet toch iedereen snappen? Er kan helemaal geen
vrije wil zijn, want hoe zou het kiezen dan in zijn werk
moeten gaan?

dualiteit?

ja. Ik had het geluk dat de boekwinkel Au bout du Monde

schuin achter het Ambassade Hotel zat. Ik hoefde maar een
bruggetje over en dan was ik daar. Au bout du Monde werd
246

Ik vind aLtijd het voorbeeld aansprekend om de computer als

metafoor te gebruiken. je hebt de hardware, dat is ons lichaam.
En je hebt de software, dat is hoe we als mens als het ware zijn
geprogrammeerd. Enerzijds genetisch, anderzijds via je
247

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

conditionering. Dan is er een input en bij een computer rolt

er vervolgens een output uit. Dat wetkt bij de mens niet anders.
Ik begrijp eerlijk gezegd niet dat niet iedereen dat doorheeft.
Als je erover nadenkt, moet je toch al snel tot die conclusie
komen. Maar goed, ik had het ook niet snel door maar was er
heel enthousiast over. Ik begon tegen iedereen uit te wijden over
die vrije wil en over de volmaaktheid van mijn partner. Toen
ontstonden er reacties van Ja, nou weten we het wel, Wuter!'
Ik kon over niets anders meer praten. Toen las ik allerlei
thema's voor uit de twee boeken die ik had Allerlei zaken waar
ik in geloofde zag ik opeens in een heel ander daglicht. Er is
bzjvoorbeeld ook geen schuld en je hebt nog nooit iets Jout
gedaan. Dat was echt een openbaring! Toen ik het ontdekte
ben ik wel een dag of vier van de les geraakt. Mensen om me
heen hadden dat niet zo door, maar ik kon mijzelf niet meer
terugvinden. Ik had het gevoel alsof ik watten in m'n hoofd
had, het was iets heel bizars. Alsof alles op een afttand gebeurde.
Ik fUnctioneerde nog wel, maar niet vanuit iets maar vanuit
niets.

Toen dacht ik van 'tja, dan gaat het dus eigenlijk helemaal
nergens over in het Leven' en had toch behoefte aan een
antwoord. Ik wilde weten of het leven dan berhaupt nog
ergens over ging. En zo ja, wat dan? Het was duidelijk voor
me dat m'n oude leventje niet meer zou werken. Ik kan me
herinneren dat ik me op dag vier nog steeds verdwaald voelde
en ik ben toen met de auto naar de kust bij Bretagne gaan
rijden. Daar ben ik uitgestapt en vroeg om het antwoord over
wat er dan nog wel telt in het leven. Toen was het alsof er vanaf
de zee een enorme tsunami kwam waarbij ik werd overspoeld
door liefde. En dat was het antwoord. Het overspoelde alles en
iedereen. Toen was het rare gevoel van zinloosheid weg.

Was dat voor jou het moment dat er op rationeel niveau

geen enkele twijfel meer was?

Het was ineens helder en ik begreep totaal niet dat niemand

dit snapte. Mijn vrienden hadden zoiets van 'hoezo geen vrije
wil? je bent verantwoordelijk voor wat je doet: Nee, je bent
niet verantwoordelijk! Door dat inzicht was het een soort
domino-effect waardoor al die andere ideen omvielen.
Dat vind ik mooi gezegd. Het IK-idee valt om en vervolgens
ook aJie andere concepten die op dat eerste idee gestoeld zijn.

248

Heb je meer van dat soort momenten van helderheid mee

gemaakt?

Een jaar later fietste ik s morgens via het Museumplein

richting het Ambassade Hotel. Ik was mijn agenda vergeten en
moest dus terug naar huis om die op te halen. Met een rotgang
reed ik terug richting het hotel en het was die dag prachtig
weer. Opeens zei ik tegen mijzelf 'wat doe jij nou voor iets
raars? Geniet toch eens van het prachtige weer!' Ik vertraagde
mijn vaart en toen ontstond er een bliss. Ik keek naar een boom
op het Museumplein en het was aLsof ik de moleculen kon zien
waarbij er duizend keer meer ruimte was dan materie. Ik keek
naar mijzelf, mijn fiets en de omgeving en het was overal
hetzelfde met nog steeds een enorme afttand tussen de moleculen.
Tussen die moleculen, tussen bijvoorbeeld de boom en mij, was
een vibrerende energie. Net als hitte boven een weg, zo moet je
het je voorstellen. Een soort fata morgana. Ik had het gevoel
dat ik die trillende energie was en dat hield dus in dat ik ook
die boom was. Ik voelde mij de boom, dat was echt bizar. Het
249

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

was overweldigend, maar ik kon nog steeds fietsen. Ik fietste

verder en ik weet nog dat bij het Koningsplein er een man in
een auto was die een wat onhandige manoeuvre maakte. Ik
moest hard remmen en keek hem recht in de ogen aan en werd
opeens overvallen door liefde voor die man. Niet normaal!
Totaal onberedeneerd kwam er een overweldigende liefde voor
die man naar boven. Ik zie nog zijn gezicht voor me.
Maar goed, ik ben hem niet gaan knufflen, hoor. Even
later kwam ik aan bij mijn kantoor en toen ik dam zat dacht
ik: ik kan hier niet blijven zitten, ik moet naar buiten. Dus
ik heb me afgemeld en heb tot het eind van die middag door
de stad gelopen en genoten van de intensiteit van alles. Ik had
geen enkele impuls, maar was puur aan het genieten van de
intensiteit van alles. De kleuren, de geluiden, alles was zo
puur. Op een gegeven moment kwam er een gedachte in me
op: loopt dit wel goed af. Toen werd de drive steeds sterker om
terug te gaan naar mijn kantoor en toen was de bliss-ervaring
in no time over.

Dat het inzicht er rationeel is, wil niet zeggen dat alle

Ben je daarna op zoek gegaan naar weer zo'n ervaring?

dominostenen zijn omgevallen. Wanneer het gezien is,

vallen ze een voor een om zodat het rationeel begrijpen
steeds meer richting het doorvoelen gaat.

Alleen kan nooit iemand je het inzicht meer afpakken. Gezien

is gezien. Dat is rotsvast, er is dan geen enkele twijfel mm:
Waarbij je vervolgens wel ziet wanneer je met je ego zit te
egotrippen. Dan krijg je een hele serie van uitnodigingen, zoals
een moeizame relatie. je kunt uitgezoomd gezien je partner
dankbaar zijn voor de lessen die je hebt gekregen.
Als je het zo bekijkt, dan is het al een hele opluchting. Want
ingezoomd gezien redeneer je al snel van 'mijn partner heeft
mij dit aangedaan en zij is de slechterik in het verhaal'.

Dat van die dankbaarheid kan ik goed snappen. Je krijgt van

het leven van alles aangeboden om de boel bij je los te maken.
Alles wat nog vast zit, of waar een oude pijn of overtuiging
zit, daar word je op uitgenodigd.

Ik had drie maanden late1 spontaan een soortgelijke ervaring,

ook toen ik op defiets zat. Een jaar later ben ik naar Ramesh
Balsekar gegaan, waar Wayne Liquorman ook was. Daar had
ik een priv sessie geboekt en ik vond die week erg leuk.
Afsluitend hadden we een kampvuur en ik zat daar op een
bankje, waarna ik mijzelf ook kwijt raakte. Er was geen
associatie meer met een 'IK' die iets moest doen. Dat zijn van
die ervaringen die het inzicht ondersteunen, maar het inzicht
ontstondfeitelijk in Bretagne.

250

Het lijkt dan wel alsof er iets in jou is dat zich bewust is van
dat proces. Dan zie je plotseling wat er veranderd is. In deze
periode waarin ik met al m'n lichamelijke handicaps wordt
geconfronteerd, ben ik eigenlijk verrast over de manier waarop
ik ermee kan omgaan. Niet dat ik dat doe, maar zo gebeurt het.
Je hebt de ziekte van Parkinson en je hebt negen operaties
aan je rug gehad waardoor je niet meer normaal kunt lopen.

251

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

ja, dat is ontstaan door een aantal medische fouten achter

elkaar. Dit scenario kun je gewoon niet verzinnen. Artsen die
dit horen zeggen ook: wat een ontzettende pech, dit hebben we
nog nooit meegemaakt. Het resultaat is dat ik moeilijk kan
lopen. Met krukken en rollator is het enigszins te doen. Dat is
toch een andere manier vanje voortbewegen door het bos dan
dat ik gewend was. Daar komt bij dat ik vanaf m'n eerste
operatie in 2002 heel veel pijn heb gehad. Zelfi met morfine
was die niet meer te bestrijden. Als ik nu kijk naar de ajgelopen
driejaar, dan ben ik verrast dat ik daar kennelijk mee om kan
gaan. Dat had ik niet kunnen vermoeden en het is al helemaal
geen kwestie van dat ik dat heb besloten. Zo gaat het.

We zijn wandelende wonderen, maar dat zien we vaak over

Zijn er weinig gedachten over?

Wt ik bij mijzelf opmerk, is dat als er gedachten over het

verleden ofover de toekomst opkomen, ik daar niet op doorga.
Dus als de gedachte 'vroeger kon ik nog lopen' of de gedachte
'wat als ik nooit meer kan lopen' opkomt, dan blijft die niet
kleven. Ik zie ze opkomen en daarna verdwijnen ze weer.
Warom ik dat niet doe weet ik niet, maar zo is het ontstaan.
Het gevolg is dat ik ontzettend geniet van allerlei nieuwe
dingen die zich voordoen. Tot nu toe vind ik het een hele
waardevolle periode en een waardevolle ervaring van het
beperkt zijn, het ziek zijn en aan huis gekluisterd zijn. Het
valt me reuze mee moet ik zeggen. Ik doe ook gedeeltelijk
andere dingen. Het werk voor Samsara evenals het werk voor
het hotel doe ik vanafhier. Maar ik ben daarnaast begonnen
met zangles! Niet dat ik kan zingen, maar het is ontzettend
leuk om te doen. De ervaring van borststem naar kopstem gaan
is al zo'n mooie ervaring. Ook pianoles vind ik erg Leuk.

252

het hoofd.

ja, daar ben ik me zo bewust van geworden. Daardoor geniet

ik ook zo van kleine dingen. Ik heb nu bijvoorbeeld ook
pianoles en ik schrijfgedichten.
Waar gaan de gedichten over?

Nou, die zijn heel zwaar en heel zwart. Er zit woede in,
boosheid, jaloezie, .frustratie en zelfi agressie. Dan vragen
mensen wel eens hoe ik er bij kom om dat alLemaal zo op te
schrijven. Ze denken dan dat die negativiteit in mij leeft, maar
zo ervaar ik het zelfhelemaal niet. Ik ga schrijven dan en dan
rolt de tekst er gewoon uit. Ik doe dat niet zelf, het verschijnt
vanzelf Volgensjung is er een collectiefonderbewustzijn. leder
mens houdt bepaalde negatieve gedachten en gevoelens vr
zich en dat moet dan volgens hem geparkeerd worden in het
collectiefonbewuste. Het kan zijn dat je daar dan een lijntje
mee maakt, dan heb je kans dat het er zo uitkomt.
Je hebt ook een keer een stuk geschreven over Satsangs, dat
best zwart was. Waar ging dat over?

Er kan in het circuit zo'n race ontstaan over wie het meest
verlicht is, ofwie het wel is en wie het niet is.
In de fase van superioriteit is dat erg aan de orde. Dan ga
je opeens denken dat jouw verlichting heel bijzonder is en
dat de wijze waarop jij over Advaita spreekt beter is dan al het
andere. Maar dat wordt door het leven genadeloos afgestraft.

253

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

Gelukkig wel. Je zou mensen de kost moeten geven die in

Satsang zitten en allerlei projecties hebben van 'hij is wel
verlicht en hij niet' of'ik wil verlicht worden, maar dan moet
ik hem of haar volgen: Het lijkt dan een ratrace met als
beloning eeuwig zingende engelen. Maar dat is totale
flauwekul. Dus het stukje dat ik heb geschreven is een parodie
op de leraar die met half dichte ogen langzaam schrijdend
binnenkomt en tien minuten later begint dan aangekondigd.
Het publiek zit zenuwachtig afte wachten op wat komen gaat.
Dan gaat hij op het podium zitten en zegt de eerste vijf
minuten niets. Dan kijkt hij je indringend diep in de ogen
aan, waarna hij met een zachte en zwoele stem begint te
spreken. Dan is er nog een verschil van op het podium en naast
het podium, want in het dagelijks leven gedragen ze zich totaal
anders. Het lijkt wel net zo'n spelletje als de voetbalcompetitie
waarbij het draait om wie de kampioen 'meest verlichte' wordt.
Nou, ik zou stemmen op Paul Smit. jij bent wel redelijk
kampioen verlicht en er zijn heel veel mensen die naar jou
luisteren.
Het aantal volgers zegt niets over de kwaliteit van wat je
uitdraagt. Als je het ego nog veel voeding en bevestiging
geeft en vooral de hoop op een betere toekomst met veel
geluk, dan zul je al snel veel aanhang krijgen. Zalen met
bijeenkomsten over positief denken of

The Secret

zitten

Die zitten vaak in een kramp.

En die willen verlicht worden omdat ze denken dat dan alles

goed gaat.
Ze zien Advaira soms als de oplossing voor al hun pro
blemen. Gisteren kwam na afloop van m'n bijeenkomst een
vrouw naar me toe en die zei: "Ja, dat verhaal van jou dar
zal allemaal wel, maar dat lost mijn diarree probleem dus
niet op!"

Haha.
Dus ze vroeg: "War moet ik nou doen?" Waarop ik zei: "U
zou naar de huisarts kunnen gaan, die heeft zeer waar
schijnlijk een betere oplossing dan ik."

'Wt een giller.' Mensen hopen uiteindelijk verlichting te

vinden, in de betekenis dat het leven minder zwaar op hun
schouders drukt. Het grappige is dat het ook wel gebeurt. Het
is de genade van het ontwaken. je kunt er niets voor doen, het
kan je plotseling toevallen. Als ik me dan afvraag: maakt het
dan uit ontwaakt over niet ontwaakt... ja, het maakt wel wat
uit. Ik zou me niet meer kunnen voorstellen dat je met een
ander besefleeft zoals je vroeger deed.

bomvol.
Je went ook aan dit nieuwe paradigma en de ontspanning

Maar pas op, want verhalen over verlichting zijn net zo veel
belovend Sommige leraren belovenje eeuwig geluk, maar dat
is natuurlijk niet zo. Mensen die in jouw zaal zitten, ofin de
zaal van jan Koehoorn of'Wyne Liquorman, die zitten daar
met bepaalde bedoelingen.
254

waarin je leeft. Je hebt daardoor niet meer dagelijks het

besef en de ervaring dat je het leven als licht ervaart. Er is
geen contrasrervaring.

255

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

Tijdens het ontwaken is er nog wel het ego dat streeft naar de
volgende of de laatste fase. Dan heb je dus het rationeef ont
waken waarbij je met honderd procent zekerheid weet dat de
dingen zijn zoals ze zijn. Dan is het wachten op de ze!freali
satie. Ik weet overigens niet ofmensen daarop wachten, hoor.

idee op van 'ik wil ook een verlichte relatie Dus dan tel je
daar 19,95 voor neer.

Ik kom wel mensen regen die zich dan afVragen: ben ik er

al? Maar als je die vraag stelt, dan neem je alweer een positie
in en is er de gedachte dat je ergens moet zijn of iets moet
behalen. Het leven haalt je vervolgens weer netjes onderuit,
zodat ook die overruiging kan verdampen.

In de loop der jaren is er bij mij een verminderde interesse

ontstaan om er mee bezig te zijn. Ik moet je eerlijk zeggen dat
ik het soms een opgave vind om die boeken te lezen voor
Samsara.

18,95, dus dat is 1 euro minder crimineel!

Maar dan willen mensen die verlichting wel hebben, maar

bijna niemand krijgt het. Een enkeling af en toe wel. Het
percentage van de bevolking dat ontwaakt is natuurlijk heel
klein. En wij maar steeds van die boeken verkopen, met dvd's
en al. En dan zijn we nog blij ook dat we winst maken. Al die
zoekers hopen namelijk dat ze het in het volgende boek kunnen
vinden ofbij de volgende leraar.
Je bent in 2003 Samsara begonnen en vorig jaar heb je voor
het eerst in al die jaren winst gedraaid. Dan ben je dus
eigenlijk een idealistische crimineel om ieder jaar weer je
portemonnee tevoorschijn te halen om het financile gat

Dat had je al toen Wim nog leefde. Wim had dan allerlei

van Samsara daarmee te dichten.

boeken geselecteerd en gaf die aan jou ter goedkeuring.

Dan lag hier standaard zo'n stapel boeken op tafel waar je

Dat is wel zo.

je nog doorheen moest wurmen.

Was er dan niet een bepaalde passie toen je er ooit mee

ja, ik heb daar helemaai geen zin meer in. Op een gegeven
moment weet je iets en dan moet je er weer doorheen gaan.

begon?

Nee.
Je hebt samen met Wim wel de Advaita op de kaart gezet.
Maar waarom doe je dit dan?

Ik heb altijd gezegd: "Wim, wat wij doen is crimineel! Totaal

crimineel! Wij verdienen geld met het verkopen van niets."
Toch? Zo zit het toch in elkaar? leder boek dat wij uitgeven
houdt de belofte in stand voor de lezer van 'ik kan ook verlicht
worden'. Ofjouw boek Verlichting in de liefde, roept al het
256

ja, weet ik veel' Ik heb er geen voorstelling bij. Als ik dat zou
hebben was het makkelijk. Dan kon ik zeggen, we hebben
250.000 boeken gedrukt en daarvan zijn er 190.000 verkocht.
Dan zou je zeggen, we hebben 190. 000 keer iets goeds gedaan.
257

WOUTERSCHOPMAN

UITZOOMEN

Althans, als je in dat idee gelooft. Maar het tegendeel is waar,

want op het moment dat mensen van zo'n boek kennis nemen,
begint het zoeken. Dan wordt het steeds nijpender, want je
krijgt dan voorgeschoteld van 'dit is wat je werkelijk bent en
als je dat gerealiseerd hebt ben je verlicht: Maar ja, zoveel
worden er niet verlicht.
Maar het inzicht dat dingen zijn zoals ze zijn, kan voor veel

Het is een wonderlijk gedoe, die hele Advaita. je hebt natuurlijk

die leraren en die hebben hun functie, zeker in India. En dan
wordt het gemporteerd in het Westen. Hier zijn mensen denk
ik kritischer en kieskeuriger. In India ga je gewoon naar goeroe
en dan moet je geloven wat hij zegt en je mag ook geen andere
boeken lezen. Dat doe je ook netjes en je gaat zes van de zeven
dagen bij hem zitten en dan is het na drie jaar gebeurd. Het
is haast een soort wetenschap, een soort school.

mensen al een stukje omspanning en lichtheid brengen.

Ook al heeft de zelfrealisatie nog niet helemaal plaats

Een soort Schaevers voor verlichting.

g evonden .

En in India werkt dat.

Ik betwijfel het. Ik denk dat veel mensen toch in die Advaita
shuffle terechtkomen.
Dat ze bij tegenslag de Advaita filosofie maar inzetten om
van her nare gevoel af te komen. Zo van 'ach, het is zoals

In het Westen doen mensen het heel anders.

Het resultaat is ook zichtbaar, want ze hebben totaal geen

succes met hun boodschap.

het is, dus laat ik vooral niet voelen wat er re voelen valt'.
Jouw auteurs falen, Wouter!

ja, precies.
Adyashanti scoort nog aardig wat verlichten.
Heb je die shuffie ook gekend ?

Je zou een scorebord bij moeten houden.

Ik denk het wel, ja. t inmiddels weg is maar wat ik sterk

gehad heb, is dat ik andere mensen wilde bekeren. Dan ben je
er zo vol van en dan denk je: ach die stumpers, laat ik ze maar
een beetje voeren. Dus ik ging niet alleen boekjes weggeven,
maar ook van alles vertellen. Dat is wel gestopt. je maakt jezelf
er trouwens niet populair mee, hoor, en mensen verklaren je
voor gek.

Mensen komen naar jou luisteren omdat ze iets willen.

Dar is

waar.

In India is het de traditie dat je met blind vertrouwen naar je

goeroe luistert.

Want iedereen is zijn leven lang het tegenoverstelde geleerd.

258

259

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

Dat is veel meer de Bhakti-manier, de overgave aan de

Dat is heel open, het blinde vertrouwen in een goeroe.

goeroe en als de overgave heeft plaatsgevonden, wordt

Terwijl in het Westen, dan zie je bij een lezing allemaal

daarna rationeel helder hoe de vork in de steel zit. Bij bij

strijders in de zaal die rationeel het gevecht met je willen

voorbeeld Anamika en Joanika vond dat op die wijze plaats.

aangaan. Die proberen met mentale constructies een uitweg

Bij sommigen gaat het dus van gevoel naar het hoofd en bij

te vinden. Ik zie dat bij mijn bijeenkomsten, maar ook bij

anderen van het hoofd naar het hart.

die van bijvoorbeeld Wayne Liquorman ofTony Parsons.

Oe ja-maar vragen vliegen om je oren. Als mensen vaker bij

ja, bij jou wel.

een bijeenkomst komen, wordt dat overigens wel minder.

Dan zijn ze veel meer genteresseerd in het proces van

Ja, maar er zijn diverse mensen die geleidelijk aan ontwaken.

ontwaken dan dat ze voor de zoveelste keer moeten horen

Jij bent wat pessimistischer dan ik hierin, denk ik. Je ziet

dat er geen vrije wil is en dat er niet iemand is.

toch ook dat Westerse leraren als Alexander Smit bijvoor

beeld Jan Koehoorn als leerling heeft en dat Jan Koehoorn
nu z'n eigen leerlingen heeft. Dan zie je toch dat er iets
gebeurt?

Nee hoor, die mensen zitten daar eindeloos te zitten en die

krijgen het niet anders te pakken anders dan met hun verstand
Dit boek gaat ook juist om het proces waarbij het verstan
delijk wordt begrepen waarna je van het leven allerlei uit

Tony Parsons vind ik Comedy Capers. Tony heeft mij ooit een
soort duwtje gegeven door een antwoord dat hij gaf De vraag
kwam op: do you still sametimes identify with the personal?
Toen antwoordde Tony: "Nothing is excluded. " Toen dacht ik
van 'wow!' Ik heb groot respect voor Tony, het is zo'n lieve man.
Ik ben wel eens bij zijn bijeenkomst geweest en wat mij dan
opvalt, is dat mensen allemaal vragen stellen over hoe ze het
kunnen bereiken, wat ze moeten doen of hoe jij dat hebt
gedaan.

nodigingen krijgt en heen en weer wordt geslingerd. Jij

begreep het toch ook eerst verstandelijk, waarna het begon

Ik sprak net Lisa nog via de telefoon. Ze had een weekend

te integreren? Door het leven zelf word je dan geleidelijk

gedaan waarin ze zes uur lang had gesproken en de aller

aan wakker geschud. In het Westen verloopt dat ontwaken

laatste vraag was: "Heb je niet iets wat ik kan doen om

gewoon wat anders dan in India.

verlicht te worden?" T ja, dan heeft iemand dus blijkbaar de

boodschap niet begrepen.

Als je aan Nisargadatta vroeg: "Hoe ben je verlicht geraakt?"

Dan zei hij: "Ik vond een goeroe, ging naar hem toe, nam aan
wat hij tegen mij zei en toen was het gebeurd. "

260

Vanuit jouw standpunt gezien is het Logisch, maar vanuit

degene bij wie het ego nog actiefis moet het ego zichzelfals het
ware ontlasten. Het ego moet zichzelfafschaffin en die loop
kunnen mensen niet nemen. Volgens mij wordt dat wel
261

UITZOOMEN

WOUTER SCHOPMAN

gedeeltelijk wat helderder door het lezen van boeken of het

luisteren naar al die leraren, maar uiteindelijk gaat het toch
om die genade. Zonder die genade is er alleen het intellectueel
begrijpen en daar loop je toch uiteindelijk bij vast. Dus het
hele Advaita circus in Nederland gaat nergens over. Mensen
willen van alles, terwijl ze juist van de Advaita zouden kunnen
leren dat er niets te willen valt.

Je hebc nogal wat voor je kiezen gehad van het leven. Is hec
sysceem zich sceeds meer gaan overgeven aan 'dac wat is'?

Zeker. Verliefdheid en de liefde waren daarin grote Lessen,

maar ook de tegenslagen met betrekking tot mijn gezondheid.
jan van den Oever zegt het mooi in zijn boek Je bent kwets
baarheid.

Hec is het samenvallen met 'dit'. Met 'wat is'.

Mooi.

Wt jij in de badkuip had toen je huilend het boek van

Ram Tzu las.

Dat je dat bent, dat heb ik ervaren. Dan is er van het ego niet
zoveel meer over als je op een gegeven moment merkt dat je
bijna niets meer kunt of als je veel pijn hebt. Als je na dag
dertig in het ziekenhuis per ongeluk je bed onder plast en de
verpleging heeft geen tijd, dan Ligje daar in de nattigheid. Dan
moet het bed verschoond worden en gaan ze aan je sleuren en
dan voel je je heel kwetsbaar. Dat snijdt dan en maakt dat je
de relativiteit van alles gaat inzien. Ik heb veel voor m'n kiezen
gehad, maar alles is relatief Het maakt dat ik nu heel
dankbaar ben voor heel veel dingen. Sommige dingen vind ik
moeilijk, maar dat wordt dan gezien en weer losgelaten. Het
Lijkt alsof die verlichting toch een soort pad is met progressie.
Maar eigenlij"k weet ik het niet, ik kan daar alleen een verhaal
van maken als ik terugdenk. Maar zelfi die herinneringen zijn
niet objectief Dus eigenlijk valt er niets te weten en is alles
wat ik heb gezegd klinkklare onzin. Wnt ik weet niets.

Toen brak het open. Het grappige was dat ik dat in

Wie zoekt zal niet

vinden van Ram Tzu mijn eye opener was. Vervolgens

Volkskrant had verteld en dat het boek

werden er de dag erna meer dan tweehonderd van verkocht.

Maar ja, wat bij mij resoneerde hoeft niet voor

een

ander

zo te zijn.

Dus je ziet, de wanhopige ratrace van de zoeker leidt tot het

Lopen van rondjes. Ik ken iemand die na dertig jaar nog steeds
bij allerlei leraren vooraan zit met zijn tape recorder. Wt ook
kan gebeuren is dat de Advaita shuffle het hele besef van
verlichting overneemt. Dan ben je goed in de aap gelogeerd,
want je slaat dan je gevoel en emoties over. Of je raakt in een
Advaita egotrip en je gaat bestempelen wie er nou wel of niet
verlicht is. Terwijt alles gewoon is zoals het is. Het doet er
allemaal niet toe! Dus hiermee haal ik gelijk mijn hele verhaal
onderuit, want het is er allemaal. Het vindt allemaal plaats.
Dus ze mogen het in India zus doen en hier in het Wsten zo.

262

Toen Wim overleed werd ook gezien dat het nooic anders
heeft kunnen zijn. Hoe was dat voor jou? Want je hebt met
hem Samsara opgericht en je hebt jarenlang met hem
samengewerkt.

263

UITZOOMEN

Het is raar, want ik heb niet het besefdat hij niet meer leeft.
Ik leefmet het gevoel dat ik hem morgen kan bellen. Ik zit wel
met verbazing en verwondering te kijken naar hoe het leven
zich manifesteert. Het ene moment leeft Wim nog, het andere
moment is hij. dood. En als je dan weg bent, ben je ook echt weg.
Dat is zo raar. Dan ben je dood en dan is er even een moment
van rouw, maar daarna gaat het leven gewoon weer door.
Het leven blijft in beweging.

ja, op volle kracht! Wim was de drijvende kracht achter

Samsara en nu hij er niet meer is regelt het leven geheel vanzelf
dat er nieuwe mensen op je pad komen en dat alles wordt
voortgezet. Weliswaar op een wat andere wijze, maar het is
wonderlijk om te zien. Het is allemaal niet bedacht, maar het
manifesteert zich geheel vanzelf Het is zo heerlijk dat je kunt
zijn met wat er is. Dan kun je het koppie rust geven, dat is
misschien nog wel het meest voelbare effect. Het koppie krijgt
rust natuurlijk, want jij doet dat niet. Ik voel me wel heel
gezegend met m'n leven met alles erop en eraan, inclusiefmijn
niet meer kunnen lopen. En dat heb ik toch aan Advaita te
danken.

Joanika Ring

k ontmoeHe Joanika jaren geleden toen ik haar samen

met Patriek Kicken bij haar thuis ging interviewen.

Joanika is een zeer getalenteerde beeldhouwster en daarnaast

is zij leermeester in Advaita Vedanta. Zij houdt met grote
regelmaat bijeenkomsten bij haar thuis waarin dialogen
plaatsvinden met genteresseerden. Een bekende uitspraak
van Joanika is dat een mens een onbemand instrument is,
er zit immers niemand in. Bij haar kun je dat ook echt
ervaren, de energie rondom haar is puur en spontaan en ze
gaat op in datgene wat ze op dat moment aan het doen is.
Ook bij de opnames van Alles

over niets werd dit duidelijk.

Omdat cameraman Ismal vanaf drie hoeken wilde filmen,

was het de intentie om drie keer dezelfde vragen te stellen
264

265

UITZOOMEN

en om drie keer dezelfde antwoorden re krijgen. Zo konden

we dan in de edit alles mooi plakken en knippen. Bij Joanika
is er echter alleen maar wat er op het momenr verschijnt en
zo rolde er drie maal een prachtig antwoord uit, maar
zonder enige overlap met het vorige antwoord. Dat mocht
niet deren, want op de film zie je hoe spontaan en
ontspannen ze op heldere wijze vertelt over liefde en het
doorzien van gedachten. Net als bij Anamika verliep ook
het ontwakingsproces van Joanika op de Bhakti-wijze. Het
werd eerst doorvoeld, waarna pas later op rationeel niveau
het inzicht ontstond over hoe de vork in de steel zit.

HET INTERVIEW

JOANIKA RING

Vtmdaar de teleurstelling en de klacht dat er niets wezenlijks

is veranderd. Wat vaak niet geweten wordt, is dat na dit
inzicht blijvende integriteit nodig is ten aanzien van dat
weten. Tijdens de periode dat je nog geloofde dat je het Lichaam
was, is er veel emotioneel geladen energie achtergebleven in het
Lichaam. Deze achtergebleven energiesporen komen telkens
opnieuw in beweging op het moment dat het lichaam zich per
herhaling onveilig voelt. Feitelijk probeert het lichaam zich
dan te ontdoen van eerder vastgezette spanningen. Maar dat
kan blijkbaar alleen wanneer de huidige onveilige situatie een
herhaling is van een oud emotioneel spoor. Door je telkens te
herinneren dat je niet je lichaam bent en dus trouw te blijven
aan je eigen inzicht, kan de bereidheid ontstaan om het
lichaam niet meer te willen hinderen bij het vrijkomen van
emoties. En dan komt de geijkte vraag 'en hoe doe ik dat dan?'

Joanika, jij geeft al jaren bijeenkomsten over Advaita. Er

zijn mensen die op rationeel niveau die hele Advaita

En dan is jouw antwoord?

begrijpen, waarbij het alleen nog niet echt gentegreerd is.

Krijg jij ook mensen op je pad die zeggen 'ik snap het wel,
alleen er verandert niets'.

Oh ja, opvallend vaak. Er moet haast wel een belangrijk

onderdeel van het onderricht ontbreken.
Waar verwijs jij dan naar?

Op het moment dat je ontdekt dat je het lichaam niet kunt

zijn omdat je het lichaam kunt waarnemen, dan ervaar je dat
in eerste instantie als een waar aha-effect. Deze ontdekking is
van heel groot belang. Op dat moment zeg ik dat je 'verlicht '
bent. Maar dat is nog geen zelfrealisatie wat mij betreft. Toch
kan deze ontdekking zich weer mengen met het verstand.
266

Ik vertel dan dat de persoonlijkheid is ontstaan als een afWeer

systeem, om het voelen dat er niet zomaar van je gehouden
wordt zoals je bent, te proberen te maskeren. Immers aLLeen
onder bepaalde voorwaarden wordt er van je gehouden. De
persoonlijkheid vormt zich als een 'masker' over de nog
onbemande mens heen en wordt uitsluitend opgebouwd uit ge
heugenfragmenten en herinneringen waarin nog traumatische
emotionele Ladingen opgesloten zitten. Trauma's ontstaan o.a.
uit die momenten waarbij je aangeboren onschuld niet wordt
herkend. Je geheugen bestaat uit je persoonlijke verhaallijn, als
het ware. Als alle herinneringen hun emotionele Lading hebben
verloren is de persoonlijkheid totaal verdampt. Dan pas is er
sprake van zelfrealisatie wat mij betreft. Maar dat ontladen is
een geleidelijk proces.
267

UITZOOMEN

En dat proces loopt bij veel mensen van het hoofd naar het
hart; eerst weten, dan voelen.

ja, en normaal wordt het voelen als zodanig vertaald als het
hebben van gevoelens, waarbij die gevoelens door ons aW
f eer
systeem psychologisch worden geduid. Daarom is het zo moeilijk
om het voelen gewoon te laten zijn voor wat het is; een gewone
gewaarwording van de tastzin. Maar nadat je hebt ontdekt
dat je niet je lichaam bent, zie je emoties in een totaal ander
licht.je gaat je realiseren dat je Lichaam nu juist geneest door
de oude voorheen ontkende gewaarwording van de krampen
alsnog vrij te geven.
Een veel voorkomende klacht is 'ik word zo gevoelig: tja...
nneer je dan die gevoeligheid uit de weg gaat, bestaat het
gevaar dat er een nieuwe truc ontstaat, die weliswaar heel
spiritueel lijkt, en die bestaat uit het inmiddels populaire
concept 'alles is bewustzijn, dit is ook wat er is'. Maar het
frappante is dat als er iets gezegd of gedacht wordt, er niet
tegelijk gevoeld kan worden. Ais concept heeft het dezelfde
werking als een mala of het opzeggen van een weesgegroetje;
het pot:je is bezet, er kan niets verontrustends doorheen dringen.
Maar als je ermee stopt ben je nog net zover.
Her kan dan worden ingezet als trucje om er de pijn mee
uit de weg te gaan. Er komt pijn op en dan roep je: "Ach,
her is maar een verschijning in bewustzijn", in de hoop de
boel weg re relativeren.

ja, dat klopt. je kunt maar een ding tegelijk in je wamneming

hebben. Dus in plaats van het waarnemen van gevoelens,
wordt de focus verlegd naar de waarneming van het concept
268

JOANIKA RING

'aLles is bewustzijn Als je kunt voelen zonder daar woorden of

betekenis aan te geven, dan ben je zintuiglijk instrumenteel
aanwezig, waarin elke spanning kan oplossen.
Dan zie je dat gevoel opkomt en ook veel sneller weer
verdwijnt. Pas als we de strijd met het gevoel aangaan,
wordt gevoel een grote bal die zich steeds verder opblaast.
Om de woorden van Eekhart Tolle te gebruiken: we bouwen
in de loop van ons leven een pijnlichaam op. Maar op het
moment dar een mens gaat ontwaken, wil dat er wel
allemaal uit.

Wanneer je aangeeft dat je steeds gevoeliger wordt heb je

feitelijk een contrastervaring. Tijdens het opbouwen van het
geloof in de persoon, ben je ongevoelig geraakt omdat je ieder
gevoel uit de weg bent gegaan door er een woord aan te
verbinden. Ofdoor er een verhaaf van te maken. nneer een
ander plotsklaps boos op je wordt, is dat voor jou telkens weer
een traumatische beleving. Of je nu jong of oud bent maakt
geen verschil. Je ontdekt dat je er alleen mag zijn onder
bepaalde voorwamden, terwijf je zelfgeen enkele voorwaarde
aan wat dan ook stelde als jong kind. je snapt absoluut niet
wat jefout hebt gedaan. Daardoor ontstaat er een ondraaglijk
spanningsveld waar je niet vanafkunt komen. nt het is een
leugen. En van een Leugen kun je niet winnen, want die heeft
geen substantie. Je' weet dat je liefde bent! Daarom is het Lijden
zo heftig, op het moment dat dat geen erkenning krijgt. Maar
de erkenning van hetfeit dat je Liefde bent moet uit jouw 'zelf'
komen. Dat is de zelfrealisatie.
Daarnaast verlies je alle aangeboren spontaniteit ook nog op
den duur en je kunt zelfs heel bang worden voor je
269

JOANIKA RING

UITZOOMEN

spontaniteit. je verandert daardoor soms in een houten Klaas

waarin de levensvreugde gevangen gehouden wordt achter de
tralies van je eigen ofandermans kritische oog. Wnt als er niet
van je gehouden wordt, dan is je Lichaam in een onveilige staat
van zijn. Dat gebeurt wanneer je kritiek ofop je donder krijgt.
Het leven is een grap waarbij we lijken te verdwalen om er
daarna achter ce komen dat we altijd al thuis waren.

Toch lijkt er een bepaalde wetmatigheid in het verloop van de

kosmische droom te bestaan. Eerst bij het gloren van het besef
IKBEN is er nog een paradijselijke staat, daarin bestaat geen
kennis van goed en kwaad. Eigenlijk verhouden de begrippen
van goed en kwaad zich alleen ten aanzien van de fYsieke
wereld. Ik bedoel dan, iets is kwaad voor het behoud van
Lichaam ofiets is goed voor het behoud van Lichaam. Later als
jong kind leer je door de taal dat je een vrouwelijk ofmannelijk
Lichaam bent. Zo leer je te geloven dat je uitsluitend een object
bent. Wnt als daar iets mee gebeurt dan gebeurt het met jou!
Je ware natuur, het onbegrensde bewustzijn bevindt zich nu
gevoelsmatig aan de binnenkant van het lichaam en is dus zo
ogenschijnlijk begrensd. Niet in werkelijkheid, hoor, want
daarin bestaat geen binnen en buiten.
Door de identificatie met het lichaam lijkt het bewustzijn dat
je in het cht bent nu belichaamd. Als gevolg daarvan ervaar
je de sensaties van het Lichaam anders dan bedoeld. je gelooft
dat als je lichaam een stress-signaal afgeeft, dat jij de stress
hebt. Maar dat is natuurlij'k niet mogelijk. Het bewustzijn dat
je bent is het onveranderlijke, dat wat geen kenmerken heeft
zoals leeftijd, geslacht en noem maar op. Toch is het bestaan
kennelijk zo ingericht dat je binnen die periode van de opbouw
270

van dat geloofin de persoonlijkheid, daadwerkelijk contrasten

moet beleven waarin je heen en weer geslingerd w01dt tussen
vreugde en verdriet. Ik weet inmiddels dat Liefde overal JA op
zegt. Het kent geen onderscheid tussen de tegendelen. Het is
nonduaal.
Om de fYsieke organismen hun Levensduur te garanderen,
moet de Liefde een materile uitdrukkingsvorm ontwikkelen en
dat is dan compassie - inlevingskunde. Dat kan toch alleen
door zelfaan den Lijve te ondervinden wat wel en niet goed is
voor het Lichaam? Vandaar. Als de persoonlijkheid genoeg heeft
meegemaakt, komt er een punt waarop er niets belangwek
kends meer aan toegevoegd kan worden. Dan overvalt je de
genade. Dan weet je dat er niets meer te halen valt in de
wereld.
Dan mag je weer wakker worden.

Dan is het punt bereikt waarop je geloofin de persoon afoeemt.

je gaat de echte waarheid zoeken. Maar de consequentie van
het laten varen van je geloof, betekent dat je je weer op dat
punt bevindt waarop jij je voor de eerste keer je kwetsbaarheid
realiseerde en het afweersysteem ontwikkelde. je moet nu het
oude idee van kwetsbaarheid onderzoeken. Op dat moment
komt het leven je tegemoet. je krijgt de juiste inlichtingen. De
leraar in welke vorm dan ook verschijnt in jou. Jij gaat nergens
naar toe, hoor.
De meeste mensen denken dat ze die persoonlijkheid zijn.
Dus uit wat je vereelt, heeft een kind nonduaal opvoeden
geen zin. Laat eerst dat ego zich maar eens ontwikkelen en
ontdekken.

271

UITZOOMEN

JOANIKA RING

Nee, nonduaal opvoeden maakt het kind juist blijvend

kwetsbaar. Het opbouwen van een persoonlijkheid is een
noodzaak. Als je op latere leeftijd ontdekt dat je lichaam een
instrument is waardoorheen de liefde zich uitdrukt, dan besef
je dat je lichaam een onbemand mens is waar overheen zich
een persoonlijkheids-idee heeft gevormd. Dan is de persoonlijk
heid als gereedschap juist nodig om voor het lichaam de
behoeften en grenzen te bepalen. Maar op het moment dat dat
gebeurt, zit daar geen emotionele dolk achter die leed
veroorzaakt. Het is handig om persoonsdeskundig te zijn, ook
om betrokken te blijven bij wat er in het 'zien' verschijnt.
Anders speel je niet meer mee met het spel.

meer in te geloven. Dan ga je voorbij aan het wel of niet leuk

vinden van het fenomeen sinterklaas.

Als het doorzien is, zie je het Leven vanuit een welwillende
nieuwsgierigheid. Als er energien beginnen te bewegen, ervaar
je dat de tastzin die energiesignalen vertaald heeft in wat je
'voelen' noemt. Het is overduidelijk dat het Lichaam wil
genezen van al die krampen. Dus in plaats van dat je
aangevallen wordt en alle deuren sluit, vervalt geleidelijk aan
het verzet.

Het spel waarbij de eenheid doet alsof er afgescheidenbeid is.

En ga je vanzelf gewoon doorvoelen. Al kan dat doodeng

Met het geloof in het IK is dat hetzelfde.

zijn voor mensen, het ontwakingsproces is echt niet altijd

Ik hoor wel eens mensen zeggen dat er dualiteit is. Maar dat
is wat mij betreft absoluut niet mogelijk. Er is een gevoel van
dualiteit, maar geen dualiteit. je bent er gevoelsmatig ingeluisd
als het ware. Als jij een jongen bent, dan ben je opeens nog
maar de helft van de mogelijkheden. Dan zal je een meisje
zoeken om het gevoel van a/gescheidenheid op te heffen. Elke
relatie is een poging daartoe. Dan bn je al bezig om tot n
te geraken, omdat je terug wilt naar je paradijselijke natuur.
Maar je bent al die eenheid.

Wt niet gezien wordt, is dat elke polaire tegenstelLing al een

eenheid is. Er is maar n munt, maar die bestaat uit twee
zijden. Wt verlichting geeft, is het doorzien van de leugen van
a/gescheidenheid. Net zoals je ooit in sinterklaas geloofde en
inzag dat het niet waar was, zo is dat ook met a/gescheiden
heid. Als je bang was voor sinterklaas, is het heerlijk om er niet
272

leuk en kan heel heftig zijn.

ja, het vrijkomen van die energien zou je gewoon kunnen

beleven als verschillende winden met verschillende windkrach
ten. Zwoele wind, koude wind, ijzige wind. Windkracht n
tot en met twaalf Maar als je een emotionele betekenis
verbindt aan iedere windkracht, wordt het soms zo moeilijk
omdat jij dan de wind trotseert. Als je je werkelijk overgeeft
aan het voelen van een tastzinnige gewaarwording die op
zichzelf absoluut onschuldig is, lost elke opgezette wind of
opkomende kramp vanzelfop. Alleen de betekenis die je eraan
geeft houdt het gevoel van onveiligheid in stand. Dan kan de
bewegende energie niet uitstromen. Blijfje afweren dan heb je
nog niet de volledige aandacht voor wat er in je plaatsvindt.
De clou is, dat er maar n ding tegelijk kan worden waar
genomen. je kunt niet denken en voelen tegelijk. Als je volledige
aandacht ongestoord zou zijn zonder enige afleiding, ben jij
273

UITZOOMEN

JOANIKA RING

er niet tegelijkertijd als persoon. Dan zou je geen enkele moeite

hebben om die energie te voelen opkomen en te voelen oplossen.
En dan wordt het een makkelijke bezigheid.

gevoel dat je een hele fles van die rommel krijgt om te slikken.
Dan is de vraag ofde bereidheid groot genoeg is om te willen
genezen.

En dat gaat natuurlijk niet in een dag, het oplossen van

Dan moet de intrinsieke drive er echt zitten. Want veel

pijnen en het verdampen van allerlei geconditioneerde

mensen zoeken liever tijdelijke bevrediging dan blijvende

patronen.

bevrijding.

Het is een geleidelijk proces. De verhalen van mensen waarin

ze zeggen dat er plotseling een omslag was, zijn deels waar. Je
loopt op een ladder en het bovenste stuk ligt nog in het donker,
want dat is het onbekende. Iedere keer bij een volgende stap,
wordt het daar pas licht. Op een gegeven moment ben je op de
laatste trede beland en dan sodemieter je eraf, maar dat is wel
plotseling! Dat wil echter niet zeggen dat je niet al die treden
hebt moeten opklimmen, als het ware. Dat wordt soms verkeerd
genterpreteerd. Dan lijkt het alsofhet er opeens was, terwijl
er een heel proces aan voorafging. Trouwens, je hoeft jezelf als
persoon maar even te vergeten, dan is er altijd waar je zo naar
op zoek bent.

Natuurlijk. Als je helemaal in ellende zit en je komt hiermee

in aanraking, dan is het even iets wat je herkent als waarachtig.
Je wordt tijdelijk gevoed en je aandacht wordt op iets totaal
anders gericht. Iets wat neutraal aanvoelt. Maar het hypnotische
veld van de personen is z krachtig dat je wel heel goed uitgerust
moet zijn om niet weer in het poppenhuis getrokken te worden.
Vtzak als de relatieproblemen dan bijvoorbeeld over zijn ofje
vindt een nieuwe vervulling, dan is het afwachten ofje weer
naar de dialogen komt. De nieuwe partner vult dan de Leegte
even op.

Dan sowieso. In je diepste slaap of als je ergens helemaal in

Dan is het 'n voelen: maar wat je voelt is niet wat jij bent.
Je kunt het immers waarnemen en het verschijnt en verdwijnt.
Dus als wordt vastgeklampt aan dat gevoel dan is het een wat
angstig bestaan. Je voelt je even helemaal n met elkaar en
dan weet iets alweer dat het zal veranderen.

opgaat, is er geen zelfbewustzijn en dus innerlijke rust.

Maar vaak ontgaat je dat omdat dat geen gevoel is, je ware
natuur is geen object, dus niet waarneembaar, je bnt het. Pas
als naderhand de identificatie met dat wat je niet bent weer
opkomt, ontstaat het besefdat er net nog vrede was. Telkens als
je wat voelt, is dat een poging van het lichaam dat om
opschoning schreeuwt, ik noem dat altijd de 'kosmische
homeopathie'. Je krijgt vrijwel altijd hetzelfde gif toegediend
als waardoor je ooit verkrampte. En soms heb je wel eens het
274

Samen voel je je volledig.

Als de ander dan iets doet wat jij niet leuk vindt of wanneer
je de controle over de ander uit je handen voelt glippen,
ontstaat er paniek. Dan beginnen de strategische spelletjes
met het subtiel gemanipuleer om de ander te laten doen
wat jij wilt.

275

UITZOOMEN

JOANIKA RING

Nou, het is eerder datje beiden tot n wilt geraken,je kunt

moeilijk leven met het voortdurende gevoel van afgescheiden
te zijn. je vraagt of eist, vanuit dat gevoel van dualiteit, 'kom
nou eens aan de kant van mijn standpunt zitten' maar wat
niet wordt gezien is dat de ander precies dezelfde vraag of eis
aanjou stelt. Alleen het dilemma is datje dat niet herkent.
Dat geeft dan misschien wel een machtsspel uit onwetendheid.
Zo van, even kijken wie zich het eerst aanpast,jij of ik. Maar
leuk is het niet. Er is geen win-win situatie. Als n van de
twee dit beseft is dat de 'wijze' mens. Dan valt de strijd weg
omdat er dan vanuit de wijze mens alleen nog compassie wordt
gevoeld voor het Lijden van zijn medemens.

Voordat ze het wisten, hadden ze dan zo'n hele stapel boeken

naast zich staan op de bank. Wt ze er mee deden, moesten ze
dan maar zelf bekijken. Het was wel zo'n fase waarin het
vervelend kan zijn voor de mensen omje heen.

We zijn reeds de eenheid zelve, alleen doordat we denken

afgescheiden te zijn begint de zoektocht naar opvulling.

Als gezien is datje Liefde bent, zalje lichaam zich ontspannen

voelen. Daarin kunnen dingen die je nog raken zich veel
makkelijker ontladen. De weerstand tegen wat is, valt dan
weg.

Die denken van 'schei eens even uit!'

Eigenlijk is het achteraf gezien gewoon geweldpleging. Maar

je wilt je ontdekkingen met de ander delen. Maar wat ik
gelukkig goed begrepen heb, is datje alleen kan laten zien wat
je ervan begrepen hebt in het alledaagse leven. Als anderen
daar dan een vraag over stellen, dan pas begint het onderricht.
je mag zelf iemand nooit voortijdig van zijn persoonlijkheid
beroven door ongevraagd met spirituele inzichten te komen.
Elk mens voelt wel aan waarje over praat, maar dat wil niet
zeggen dat die mens er klaar voor is. Eerst zal toch van alles
moeten zijn uitgeprobeerd om op persoonsniveau tot n te
geraken.
Zie je dat ook dat wanneer de persoonlijkheid nog een
beschadiging heeft of zich nog niet heeft uitgeleefd, dat de

Het voelt ook zo bevrijdend als gezien is dat je de eenheid,

identificatie met het IK-idee lastig loslaat?

of zoals jij het noemt 'de liefde' bent. Als je daar een eerste
glimp van opvangt, kan er zo'n vreugde opkomen. Ze
vroegen Boeddha waarom hij er zo veel over sprak. Daarop
antwoordde hij: ''Als je verliefd bent op een meisje, praat je
de hele dag over dat meisje. Ik ben hier verliefd op, dus
praat ik de hele dag over dit."

Ik herken wel watje zegt, ik had een hele uitgebreide bibLiotheek

vol met boeken, voor elk wat wils. Als er dan iemand langskwam
dan schatte ik in welke boeken hem of haar zouden aanspreken.
276

ja, want dan zijn er altijd nog verlangens en angsten. Stel dat
jij een kind bent en ik pakjouw speelgoedtrein af terwijljij
daar nog geen afstand van hebt kunnen doen. je bent bijvoor
beeld eenjaar of twaalf en de omstanders zeggen van Joh, speel
jij nog steeds met een speelgoedtrein, nu benje daar te oud
voor, hoor: Dan kunje wel geforceerd net doen alsofje er niet
meer mee wilt spelen, maar er zit dan nog een gehechtheid aan.
Stel datje achttien bent enje bent echt op die speelgoed
trein uitgekeken, dan geefje hem weg aan een ander kind.
277

UITZOOMEN

JOANIKA RING

Maar bestaat die gehechtheid nog, dan zal jij altijd stiekem in
speelgoedwinkels kijken ofdezelfde speelgoedtrein daar nog
te koop is. Vooral als iemand hem van je heeft afgepakt wil je
hem terug. Wnt de behoefte om ermee te spelen is nog niet
vervuld. Dus je moet eigenlijk van het ego kunnen boeren.

ook ziet, is dat als je altemaal ideen hebt ontwikkeld over hoe
jij wel of niet bent, dat het oordelen en bekritiseren van de
ander dan ook de kop opsteekt. je voelt dan weerstand tegen
wat niet bij je zelfbeeld hoort.

de

Dat zie je overal terugkomen. In bijvoorbeeld het coun

Je moet er echt genoeg van hebben.

try-circuit van m'n vader zie je dat de mensen die van oude
countrymuziek houden, een oordeel hebben over de

ja, dat ik samen met jou ben gaan eten en dat ik zeg: "Paul,
ga je nog even mee naar de McDonalds?" Dan zeg jij: "Ben je
gek geworden, joaniek, ik zit vol!"

moderne country omdat dat te veel neigt naar rockmuziek

bijvoorbeeld. In het cabaret-circuit zie je ook allerlei
groepjes die zich tegen elkaar afzetten en die hun eigen
vorm als superieur bestempelen. Ook binnen de Advaita,

Je ziet ook vaak dat mensen die hiermee in aanraking

waarbij de liefhebbers van traditionele stromingen de

komen, zich eerst hebben uitgeleefd, dan hun kop vaak

radicale Neo Advaita als minder of slechter zien. Het is het

hebben gestoten en uiteindelijk verzadigd zijn met het

spel van aantrekken en afstoten.

opvullen in de wereld. Dan gaan ze pas om zich heen

kijken.

Het is opvallend dat de mensen die nu tussen de eind dertig en

begin veertig jaar oud zijn, al op dat punt komen, Zij vragen
zich zo jong al af 'is dit nou alles wat er is?' Ze hebben van
alles uitgeprobeerd. je kan tegen een tiener of iemand die begin
twintig is wel gaan roepen: je moet je ego niet ontwikkelen
hoor, anders moet je later veel pijn lijden en moeite doen om
er weer vanaf te komen. Maar vaak zitten mensen op die
leeftijd vol ambitie en willen de wereld verkennen. Warom
zou je dat willen afpakken?
Ja precies, leef je vooral lekker uit!

Ga lekker spelen in de wereld! Het is allemaal ten behoeve van

de ontwikkeling van het geloof in de persoon. Wtu je daarbij'
278

Het heeft er de schijn van dat bij een bepaalde manier van
onderricht geven volgens de traditie van Advaita, soms nog wel
sporen van boze kinderen zouden kunnen bestaan. je zou zo
ongelofelijk geraakt kunnen zijn in je wezen dat er tegen je
gelogen is, waarbij het trauma dan zo diep is ingeslagen, dat
wanneer diezelfde Leugen bij jou is doorzien, je zo radicaal
mogelijk wilt zijn.
je intentie is goedbedoeld, gezien het leed dat je zelf hebt
moeten doorstaan. je wilt dan van de hele persoonlijkheids
beleving niets meer weten. je negeert alle persoonlijke verhalen,
waardoor de mensen die nog het geloof in de persoon bezitten
zich gekleineerd en belachelijk gemaakt voelen. je kan nog zo
boos zijn dat je tevens een negatiefoordeel velt over collega's
die er op een andere wijze over spreken.
Als je eenmaal door de fasen bent gegaan van de persoon
Lijkheidsontwikkeling en je doorziet dat je niet je Lichaam,
279

UITZOOMEN

JOANIKA RING

gedachten en gevoelens bent, dan zullen dat soort oordelen ook

allemaal als vanzelf teruggenomen worden. Er is een specifiek
geheim, en dat bestaat uit het weten dat je eerst iets moet
vastpakken, om het daarna te kunnen loslaten.
Zo zit dat ook met het geloof in de persoon, inclusief de
daarbij horende verhalen. Als je geleerd wordt dat alles een
illusie is, kom je misschien wel in de problemen. je kunt niet
iets loslaten wat je niet eerst vastgepakt hebt. Bovendien kun
je niet houden van een illusie. Herhaalde ontkenningen
veroorzaken spanningen en die verdwijnen door erkenning.
Op een dag doorzie je gewoon dat je gedachten onzin waren,
maar eerst moet je ze voor werkelijk houden en zo genees je
eigenlijk, je ruimt dan de boel op.

het geliefde object. Maar jij projecteert de liefde die je Zelfbnt

op de ander. Dat is de fase van wederzijdse verliefdheid.
Maar zodra je de eerste projectie op de ander loslaat, is er
weer sprake van identificatie met lichaam, denken en voelen.
Dan ben jij er weer en begint de verliefdheid al af te nemen.
Op den duur bestaat je geliefde alleen nog maar uit je eigen
geprojecteerde beelden, meningen die op hem of haar reflecteren.
Maar je geliefde kan nooit winnen van het beeld dat jij
projecteert.je lichaam, gedachten en gevoelens zijn daarnaast
ook nog eens een vloeiend geheel dat continu aan verandering
blootstaat. Dus als iemand dan een geheugenbeeld op je
projecteert, kun je daar nooit aan voldoen.

Dan lost het op.

wachtingen die je van iemand hebt nier uitkomen, komen

Dan ontstaat er teleurstelling. Als het idee en de ver

er nare gedachten en emoties op. Vervolgens geven we de

Het laten oplossen van oude gelooftsystemen kun je niet

forceren.je kunt ook niet van een ander verwachten dat hij of
zij zelfop een geforceerde manier alles zal afbreken wat eerder
werd geloofd Het is maar net welkefabrieksinstellingen je hebt
om het radicale zelfonderzoek aan te gaan.
We strijden zoveel, met onszelf, met anderen, met situaties,
met gevoelens en met gedachten en meningen.

ja, strijd ontstaat wanneer je de ander naar jouw kant van de

medaiLle wil trekken. Je wilt dat die ander net zo gaat denken
of doen zoals jij doet, want dat geeft je een gevoel van eenheid.
Als je iemand ontmoet ben je in het begin van een relatie het
meest met die ander bezig. je bent jezelfdan vergeten waarbij
je de liefde die je bent op de ander projecteert en dat wordt
dan teruggespiegeld je ervaart de liefde als komende vanuit
280

ander dan de schuld van onze emoties.

In de loop der tijd is er niet meer de ruimte om elkaar blijvend

te beleven en te Leren kennen. Er wordt dan niet meer gezien
wat de processen zijn die voortdurend in je te zien of te voelen
zijn. Het proces wordt dan doodgeslagen, zo van Jij ook altijd
met je ... ; Jij doet ook altijd dit of dat Als je moeilijkheden
hebt in je huwelijk, hoef je elkaar alleen maar weer opnieuw
te leren kennen. Daarbij worden alle aannames ontmaskerd
en alleen de echte gevoelens blijven over om alsnog uit te
drukken. Even Loskomen van alle vastgeroeste beefden die je
hebt en beseffin wat er in een ander speelt.
Dat vind ik het mooie aan het doorzien van gedachten en
beelden die je hebt. Ze zijn namelijk allemaal niet waar, het
is maar een idee. Wanneer het geloof in al die ideen stopt,
281

JOANIKA RING

UITZOOMEN

ontstaat er veel ruimte. Toch zie je wel eens dat zelfs het
geloof in nonduale concepten kan leiden tot een gevoel van

Ik heb wel gemerkt dat als bepaalde gedachten zich maar

blijven herhalen, dat er dan achterstallig onderhoud is.

supenontelt.
Je bedoelt dan bijvoorbeeld onverwerkte pijn uit het verleden.

Ik ben nooit bij veel bijeenkomsten geweest. Maar die paar

keer dat ik er was, heb ik wel gezien dat er concurrentie kan
ontstaan op het gebied van spirituele ervaringen. De behoefte
om iemand te zijn komt dan nog even omhoog en dat is ook
prima. Kijk, alles wat mag verliest zijn betovaing. je hoeft ook
niet van het ego af Het ego is maar een IK-gedachte die meer
voorkomt dan andere dwaalgedachten. Bovendien blijkt het
een prachtig instrument te zijn, dat kan worden ingezet op het
moment dat het nodig is. Het ego is meer iets dat achteraf
verschijnt en achter iets aan bungelt dat al is gedaan.
IK is een gedachte die je doet denken dat je iemand bent.

Maar een mens is een onbemand instrument. je denkt dus ook

niet, maar gedachten verschijnen gewoon. je brein is een com
puterachtig fenomeen, iets waarin gedachten worden gestruc
tureerd. Dus je ontvangt gedachten. Als we over denken
spreken, wek je eigenlijk al de indruk dat er een doener is.

In feite is een gedachte een waargenomen object met een be

paalde levensduur, al naar gelang de hoeveelheid energie waar
uit ze bestaat. De energie ervan laat zich voelen als prettig of
onprettig. Er zijn betekenissen toegekend aan gevoelsobjecten
omdat ze gekoppeld werden aan een prettige of onprettige
gebeurtenis. Als de interpretatie van een gebeurtenis, die nog
aan de gedachten kleeft weg kan vallen, ontspant alles. Maar
dat kan pas als er een interpretatie overblijft die je doet inzien
dat er slechts een zintuiglijke waarneming was, waarbij alleen
de tastzin dienst deed. Een zich herhalende gedachte is te
vergelijken met een enorm grote ballon waar iedere keer een
klein beetje lucht uit wordt gelaten. Maar omgekeerd kan er
in zo'n ballon ook weer opnieuw lucht worden ingeblazen. Dat
gebeurt wanneer je de gedachten werkellj'k gelooft. Tradities
blazen de ballonnetjes ook telkens nieuwe lucht in.
Is de wijze waarop je over Advaita spreekt in de loop van
de jaren veranderd?

Het besef dat je niet je gedachten bent, maar dat ze vanuit

het niets verschijnen en verdwijnen, geeft al de nodige rust.

Heb je enig idee waarom gedachten verschijnen zoals ze

verschijnen?
Geen idee.

282

0 ja! Bij beantwoorden van een vraag, ben ik gaan merken

dat het antwoord precies voor diegene is die de vraag stelt. je
hebt veel vraag-en-antwoordboeken, maar die worden door de
lezer gelezen alsofhet antwoord ook voor hen geldt. je hebt bij
voorbeeld mensen die heel verstandelji k zijn en dan kun je die
met wat geduld naar het gevoel brengen. En mensen die het al
doorvoelen, kun je dan wat meer naar de wijsheid brengen.
Dat is een soort kosmisch huwelijk, het een kan niet zonder
283

UITZOOMEN

JOANIKA RING

het andere. Als je de weg van het hart volgt, kom je uiteinde
lijk uit op inzicht. En andersom van inzicht naar het ook
doorvoelen. Als je mensen hebt die voor de eerste keer komen,
geefje ook andere antwoorden dan bij mensen die hier al
langer mee bezig zijn. Mensen die nog weinig over Advaita
weten kun je dan heel zacht iets geven, waarbij je ze niet gelijk
een te grote opdracht geeft.

waardoor je voor het eerst een heuse contrastervaring te beleven

krijgt. Het is ook mooi dat dit zo geregeld is omdat je die pa
radijselijke staat niet bewust beleeft, omdat daar elk contrast
ontbreekt. je hebt een persoonlijkheid nodig om dit mee te
maken en op latere leeftijd mag je dan ontdekken dat het een
masker was. Rondom dat masker heb je heel veel ideen
opgebouwd en die kunnen dan komen te vervallen.

Je kunt wel direct heel radicaal insteken, maar dan resoneert

Je hebt wel eens gezegd: "Je doet als het ware een reset."

er niets.

Je gaat terug naar je fabrieksinstellingen.

En dan komen ze niet terug omdat ze er niets mee kunnen. In

de satsang heb ik ook een groep met mensen die voor het eerst
komen en een groep met mensen die al vaker zijn geweest. Niet
dat het n beter is dan het andere. Als je nog niet zo bekend
bent met Advaita, dan mag je wel bij de tweede groep
aanschuiven natuurlijk. Maar dan kun je beter gewoon
luisteren en als je het echt niet begrijpt ofervan in de war
raakt, kom dan op de andere avond ofmaak gewoon een priv
afspraak. Andersom ook, een zoekende die dieper wil gaan kan
ook aanschuiven bij mensen die daar nog niet aan toe zijn. Als
ik de bezoekers dan op dat niveau geen houvast geef, kan er
ergernis opkomen. Dan wordt juist het een en ander duidelijk
in de praktijk. Dan zeg ik: "Vertel me dan wat de tastzin
signaleert. "
'Ja, ik voel dit en dat en daar heb ik geen zin in", wordt
dan bijvoorbeeld gezegd. Maar dat zijn de verhalen over
weerstand en loslaten. Het echte gevoel is alleen maar een
bepaalde wind die in je waait. Zonder verhalen daarover lost
het gevoelsobject z op en dan zit je al snel zonder spanningen.
je bent van oorsprong paradijselijk zonder het te beseffen en
daarna ben je het gevoel van a/gescheidenheid ingewerkt,

ja, dat klopt.

284

Hoe was het voor jou om erachter te komen dat het leven
gewoon 'is' en dat ieder doel dat wij daarop plakken slechts
een gedachte is? Was dat een schok?

Nee, niet zo. Dat komt ook denk ik doordat ik dit als kind
eigenlijk al zag. Als kind heb ik me gelijkwaardig gevoeld met
alles wat er is en ik heb me nooit zo met anderen vergeleken.
Ik voelde me 'het zijn' en als dat niet werd gespiegeld dacht ik:
het is niet erg, ze weten niet beter. Als ik iets deed wat niet
mocht van mijn ouders, dan deed ik het toch altijd. Ik drukte
uit wat ik wilde uitvogelen en dan nam ik de consequentie
erbij en vond dat niet erg. Dus ik was totaal onopvoedbaar.
Ik was niet te straffen, het had geen effect. Het was een onaan
tastbaar iets in het verborgene. Aan de buitenkant kon ik me
wel aanpassen, maar vanuit vernuft deed ik alsof Ik heb in
mijn jeugd uit noodzaak een flinke dosis frustratie-tolerantie
ontwikkeld
Ben je verdwaald geweest gedurende je jeugd?
285

UITZOOMEN

JOANIKA RING

Nee, ik zag meer de verdwaalde mensen om me heen. Ik zag

hen in allerlei moeilijkheden belanden, vooral op het gebied
van communicatie. Mijn moeder had een gedragswijze die
sterk aan borderline deed denken. Maar toen bestonden die
diagnoses nog niet. Ik had het nooit cht zwam: Mensen
dachten wel dat ik het zwaar had met wat ik heb meegemaakt,
maar van binnen voelde het niet zo. Ik zat meer aan de
compassie-kant met een diep begrip aangaande onwetendheid

dijk en zag naast de schoorsteen een tookpluimpje. En het was

een rieten dak en ik weet wat vuur doet. Dus ik heb wel direct
112 gebeld, maar wist dat het verloren was. Alleen als je hoopt
op iets anders dan dat er is, begint het lijden.

Hoe was het dan om nondualiteit te ontdekken? Was het

zoiets van 'dit leef ik al?'

Dat was een bevestiging van wat ik eigenlijk altijd al wist. Ik

was ook nooit een zoeker. Bij een bijeenkomst van Alexander
Smit raakte mensen dan op een gegeven moment gemotioneerd
en dan dacht ik: ben ik soms een koude kikker, mankeer ik
iets? Maar het bleek gewoon een contrastervaring te zijn. Als
kunstenaar was ik dagelijks bezig mijzelf uit te drukken via
kunst en heb daarom nooit iets achtergehouden of weggedrukt
qua gevoelens of emoties. Ik heb meer de weg van het hart
bewandeld, achteraf gezien, van het eerst aanvoelen en
doorvoelen waarna de inzichten zich erbij voegden.
Je had een prachtig groot huis en dat brandde een aantal
jaren geleden af, waarna er een heel circus plaatsvond met
verzekeringsmaatschappijen, waterschappen en de gemeente,
in ieder geval veel gedoe en vertraging rondom de bouw.
Maar je raakte er allemaal niet van in paniek.

Ik ben niet mijn huis. Het huis brandde af maar ik ben niet
afgebrand. Ik ben op dat gebied best jitelijk. Ik kwam op de

286

Het is dan de directe overgave

aan

wat zich aandient.

ja, en daarin is er juist ruimte om te genieten van defik. Wnt

dat was wel zo ongelojlijk, want het huis was helemaal van
hout. Het was zo'n folie kleur rood. Op een gegeven moment
ging het dak erafen toen gingen alle boeken drijven op de hitte.
Dat was een zintuiglijk overweldigende belevenis.
Ook al je kunst ging verloren. Was je daar gehecht aan?

Blijkbaar niet, nee. Het enige waar ik nu nog mee te maken

heb, is dat ik geen financile buffir meer had. Wt over was
waren mijn man, de poezen en de kleren die we aan hadden
en mijn telefoon. Ik ben geboren met een knopje waarmee je
overgave aan ofuit kan zetten. Maar mijn knopje staat altijd
ingedrukt op 'overgave aan: Dat zijn mijnfobrieksinstellingen.
Wet je, zonder identificatie wordt er alleen maar eenheid
in beweging ervaren zonder dat daar verhalen op worden ge
projecteerd, waardoor het ervaren niet kan worden veranderd
in een ervaring. Feitelijk zit de moeilijkheid van het bestaan
in de taal. Als je inziet dat je de woorden Ja en nee' nooit ge
lijktijdig kan zeggen! Dan weet je dat je via taal nooit de
waarheid kan zeggen. Elk woord of verhaal vertelt de halve
waarheid, door dat besefhoudt elke woorden- ofideenstrijd op.
Je noemt de eenheid die we zijn ook wel eens liefde, h?

287

UITZOOMEN

fa> we zijn liefde! \.%tuit liefde voortkomt> kan niet iets anders
zijn dan dat waar hetuit is voortgekomen. Dus wat wilje nog
meer!

Jaap Voerman

rgens in Amersfoort in een theater in het jaar 2006

ontmoette ik Jaap Voerman, eigenaar van een uitgeverij

en een boekingskantoor. Jaap gaf onder andere de boeken

uit van Herman Finkers voor wie hij ook een tijdje her
management deed. Ik ontmoette Jaap backsrage, na afloop
van een van m'n cabaretoprredens. Het klikte direct en we
besloten een keer af te spreken om te kijken of we konden
gaan samenwerken. Aldus geschiedde en zo zat ik op een
zonnige dag in zijn kantoor in Amersfoort te praten over
hoe we cabaret en filosofie met elkaar konden verweven.
Inmiddels is Jaap al acht jaar m'n manager en we werken
met veel plezier en succes samen. Net als eigenlijk alle
mensen in dit boek, is ook Jaap een beetje raar. Hij denkt
288

289

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

anders, doet anders, handelt anders, ziet overal mogelijk

Het is de Advaita shuffle om te denken: het loopt zoals het

heden, bedenkt dagelijks nieuwe plannen, is zeer intelligent

loopt, dus waarom zou ik me voorbereiden of mijn zaken

en kleurt het liefst buiten de lijntjes.

goed regelen?

Aan Jaap kleeft weinig ego en hij is een soort kameleon die

Precies, het is ook niet dat je van tevoren bang bent voor alles

zich overal kan aanpassen en daardoor met vrijwel iedereen

wat er mis zou kunnen gaan. Het is gewoon handig dat je iets

goed overweg kan. Jaap heeft niet echt een saai leven en hij

kan pakken dat je nodig hebt. En als je het dan toch onverhoopt

maakte hoge pieken en diepe dalen mee. Ik heb Jaap in de

niet bij je hebt, dan is dat wat het is.

afgelopen acht jaar steeds rustiger

enthousiast

maar niet minder

zien worden. Onder het genot van een

Maar toen ik jou leerde kennen, Jaap, was je echt heel

kaasplankje hield ik na afloop van een optreden een gesprek

anders. Bij het eerste congres dat ik met je draaide, liep je

met hem in een hotel in Apeldoorn.

daar in blinde paniek rond de boel een beetje te regelen.

Daarin ben je echt in de afgelopen acht jaar enorm

Weet je wat grappig is, Paul, jij bent van 'het is zoals het is

veranderd.

maar ik heb zelden iemand meegemaakt die bij een optreden

of training qua systemen altijd een back-up heeft. Zoals een

Dat is waar. Ik was vroeger ook heel irritant, denk ik. Maar

back-up laptop, je eigen speakers en je eigen beamer. Dat vind

ook voor mijzelfwas ik heel vermoeiend.

ik wel heel mooi.

Het was echt controlezucht ten top.
Klopt. Maar weet je wat het is, ze betalen ons behoorlijk
wat geld voor een optreden of een middag. Dan vind ik dat

Terwijl het natuurlijk nergens over ging. Ik maakte me alleen

je als professional je zaken geregeld moet hebben. Wat je

maar druk. Maar wanneer is dat veranderd?

doet, moet dan gewoon kloppen. Het komt toch regelmatig

voor dat f het geluid niet goed is, f de beamer is te flets

In de eerste paar jaar kwam dat steeds meer tot rust. Ook

en dan tover ik die spullen uit m'n auto.

doordat we er samen meer vertrouwen in kregen dat de

congressen die we neerzetten, gewoon werkten. Maar het

Dat is ook mooi, Paul! Ik doe dat ook, hoor. Bij gesprekken

was ook het inzicht dat het allemaal gaat zoals het gaat,

met de klant heb ik alle filmpjes en al het PR-materiaal dat

waardoor je rustiger werd. Als je ook ziet hoeveel je in je

ik eventueel nodig heb, allemaal in m'n tas zitten. Het gesprek

leven voor je kiezen hebt gehad, dan vind ik dat je daar

zal lopen zoals het loopt, maar mocht er iets nodig zijn, dan

makkelijk mee omgaat, de dingen kunt relativeren en vrij

heb ik het bij me.

soepel naast je neerlegt. De gemiddelde burger die zoveel

290

291

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

meemaakt als jij, had allang aan de antidepressiva gezeten

Er komt een energie vrij en dat is ook het punt waarop

of aan de beade min g gelegen. Je blijft bijna altijd vrolijk!

mensen gaan zoeken. In bijvoorbeeld verdovende middelen

of spiritualiteit maar ook in nondualiteit. Als je echt

In de meeste gevallen wel. Ik vind het wel grappig, want

sommige mensen zeggen van 'ik kan gewoon niet meer tegen
dit Leven: En dan denk ik: maar wat dan? Stopt dan het Leven
als jij het niet meer wil? Ga je opeens in rook op? Of kies je
dan gewoon een ander Leven?
Ik begreep dat nooit zo. Als een van m'n medewerksters iets ergs
meemaakte riep ze: nou, dan eindigt het voor mij. Nou, het
Leven hobbelt gewoon door hoor.

vastloopt in je leven, dan ga je om je heen kijken en zoeken

naar alternatieven.

Het doorzien dat alles zo gaat zoals het gaat geeft veel rust.
Maar in extreme, maar soms ook gewoon hele alledaagse
situaties kun je wel weer vervallen in gedachten als: had ik dit
ofdat maar gedaan. AL ben je daar wel sneller weer uit, vind
ik. Vroeger kon ik daar lang in blijven hangen.
Je had toen veel meer stress.

Het leven doet war her doet, of jij dat nou leuk vindt of
met.

Dingen zijn natuurlijk makkelijk zolang ze goed gaan. Dan

is het eenvoudig. Als het allemaal ongeveer gaat zoals je het
wilt, dan is het leven behapbaar. Het is grappig dat op zulke
topmomenten de meeste mensen warefilosofen worden en heel
wijs aan je gaan uitleggen hoe het leven precies in elkaar zit.
Diefase heb ik ook wel gehad, dat alles me voor de wind ging.
En ik rustig ging uitleggen hoe dat nou allemaal zo gekomen
was. Wt een humor eigenlijk.
En dat werd daarna wel anders.

Ach ja, jarenlang gedoe met een echtscheiding, een gehandicapt

kind, een kind met kanker, vijfverhuizingen in een paar jaar
en wat overige drama's tussendoor. Als er iets misgaat in je
Leven, dan ga je eerst ongelukkig in een hoekje zitten. Daarna
kom je in actie, omdat je dat hoekje ook niet echt leuk vindt.
292

En ook het aantal scenario's dat ik er continu bij bedacht was

enorm! Ik was laatst bij een van onze opdrachtgevers, een grote
verzekeringsmaatschappij, en die deden aan scenario-denken.
Best grappig. Vroeger deed ik dat ook, dan was het van 'als dit
dan gebeurt, dan dat en dan zus en zo. ' Dat kostte heel veel
energie en dan had je alle scenario's bedacht en dan gebeurde
er toch weer iets waar je niet op had gerekend En dat is gewoon
altijd zo, dat begin je op den duur te herkennen.
Het leven is superslim!

je kunt het toch allemaal niet bedenken en controleren. Jij en

ik hebben bijvoorbeeld ook geen contract met elkaar. Ik weet
nog dat ik ooit alleen samenwerkingsverbanden aanging met
contracten. Dan gingen we alles bedenken wat er wel en niet
in het contract moest, vaak met diverse juristen. Dan was het
contract na een halfjaar af, alleen was de synergie en energie
verdwenen. Dan onderteken je het wel, maar eigenlijk wil je
293

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

dan al niet meer: En moetje vervolgens met juristen alles weer

Maar ja, ik zit niet in die organisatie en kijk er anders

gaan ontbinden. Kansloos dus.

tegenaan.

En op her moment dar een comracr uit de la wordt gehaald,

Als je een piramide bouwt, krijg je mummies. Dat komen

is het al voorbij. Ik kan me trouwens nog herinneren, dat

we vaak regen.

toen wij net samenwerkten, ik niet tegen je durfde te zeggen

dat ik met nondualiteit bezig was. Toen dacht ik van 'dan

Heel vaak! Mensen doen netjes hun taak en moeten vooral niet

denkt Jaap: wat is die Paul voor een mafkees!' Toen vond je

te veel buiten de lijntjes kleuren. Daarnaast heeft de directie

samen met je collega mijn website.

vaak de ilLusie van controle. Dat begrijp ik ook wel want de

meeste directieleden komen uit de tijd dat we als maatschap

Ik weet nog dat ik aan m'n bureau zat met Tristan tegenover

pij erg geloofden in de maakbaarheid der dingen. Eerst ging

me. Ik zei tegen hem: "Tristan, moetje eens zien, dit doet Paul

dat nog heel praktisch over de opbouw van Nederland. Voor

ook, stoer zeg, dit is echt gaaf"

veel ego's werd dat vervolgens vertaald in 'succes is een keuze. '
Het leek voor honderd procent allemaal maakbaar toen het zo

Toen belde je me op en zei je: "Joh, ik ben die website over

goed ging met de economie.

Advaita van je aan het bekijken." Ik dacht zoiets van 'shit,

hij heeft het gevonden'.

De thema's van congressen waren toen nog 'the sky is the

limit!'

ja, zo van 'shit, ik hang!'

ja, geweldig! En met dat gevoel van maakbaarheid wilfen we
Maar jij zei dat je het mooi vond en allemaal wel logisch

nu de crisis uitkomen. We proberen logica te vinden van als

vond klinken. Je ziet ook hoe wij in de loop der jaren anders

we nu dit doen, dan gaat er dat gebeuren. En dan komen al

naar het bedrijfsleven zijn gaan kijken. De meeste bedrijven

die scenario's weer naar voren.

zijn alleen maar bezig met controlezucht.

Maar er zijn zoveel variabelen en zoveel wendingen dat we
Op het moment datje doorziet dat dat het geval is, dan begrijp

nooit weten waarom wat gebeurt en hoe het zal gebeuren.

je waarom mensen zo vast zitten. Gisteren zat ik in bij een

bedrijf en dan merk je hoe al die mensen verstrikt zitten in een
web waarin ze zich bevinden, maar waar

ze

Maakbaarheid is een illusie.

ook niet uit

kunnen springen. Dan zit ik daar een beetje grappen te maken

Toen ik twintig was geloofde ik er al niet in. Hoezo maakbaar?

en zeg ik dingen die daar eigenlijk niet gezegd kunnen worden.

M'n vriendinnetje had het net uitgemaakt en zo zat ik depressief

op de bank. Om mij heen zag ik populaire jongens de ene

294

295

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

vrouw na de andere veroveren. En ik had zoiets van 'dat red

ik helemaal niet, joh:

Met de staart tussen m'n benen ben ik gevlucht. Daar heb ik

nog dagen last van gehad. Ik dacht: wie ben ik nou eigenlijk?
Het onzeket-e knaapje die het ook allemaal niet weet? Ofben
ik die zakenman met z'n mooie auto?

Maar je kreeg het wel voor elkaar een bedrijf te starren waar
in no time tweentwintig mensen werkten.

Het inferieure ego zoekt een manier om zichzelf op te

Ik begon een bedrijfomdat het bedrijfwaar ik werkte failliet

ging. Het was al het tweede bedrijfachter elkaar wam ik zat,
datfailliet ging. Dus toen dacht ik: laat ik zelfmaar eens een
bedrijf starten. Als dat dan failliet gaat, ben ik de eerste die
het weet.
Toen begon ik een uitgeverij. Ik ging literatuur uitgeven en
na drie jaar was ik bijna failliet, want die boeken kocht echt
bijna niemand. Dat bleek dus niet zo slim. Ik kende Herman
Finkers van het vorige bedrijf waar ik werkte en hij was nog
steeds niet erg bekend. Toch zei ik: 'Jk wil wel een boek van je
uitgeven. " Toen zei hij: "Maar wie koopt dat dan?" Ik zei:
"Dat maakt mij niet uit. "
Uiteindelijk verkochten we zo'n driekwart miljoen boeken
van Pinkers. En nog evenveel verhalenbundels met diverse
auteurs in een reeks bloemlezingen. Dus opeens had ik een
succesvol bedrijfen sloeg het ego op hol. Ik kocht een grote Saab
met turbo en leren bekleding, dat vond ik heel stoer.
Ik startte nog een aantal andere bedrijven erbij en nam
nieuwe mensen aan. Ik dacht: nu heb ik een echt groot bedrijf
nu ben ik iemand die er toe doet! Het was toch een minder
waardigheidscomplex wat gecompenseerd werd. Ik weet nog
dat ik een renie had van de middelbare school. Ik dacht van
'daar ga ik heen!'
Ik was vroeger geen populaire jongen, maar nu was ik een
succesvol zakenman met een bedrijf Dus ik ging daarheen,
kwam binnen en voelde me precies weer zoals in m'n schooltij'd.
296

poetsen.

En dan word je uiteindelijk echt iemand, maar dat blijkt dan

ook nergens over te gaan.
Want net toen je ego glom, kreeg je weer het deksel op je
neus. Want je bedrijf ging bijna ten onder. Van vermogend
tot aan blut zijn in een paar maanden tijd.

Ik vind het eigenlijkfantastisch dat ik negatiefmiljonair ben

geweest. Ik kwam erachter dat het opeens allemaal niet meer
werkte en toen donderde ook echt alles in elkaar. M'n huwelijk
ging eraan, m'n bedrijfging op een haar na failliet en ik zat
met een zwaar gehandicapt kind. Dat was wel slikken.
Je bent behoorlijk heen en weer geschud toen. Hoe oud is
je gehandicapte zoon?

Die is nu twintig en heeft het geestelijke vermogen van een

baby van een maand ofzeven. Het is verschrikkelijk hij krabt
zichzelfhelemaal open en ik denk dat hij het leven beleeft als
een horrorfilm. Hij heeft zijn ogen er bijna uitgeperst, zijn
duimen zitten vol met eelt omdat hij pmbeert zijn duimen op
te eten. Het is een beestachtig bestaan wat heel treurig is.
Maar ja, het is wat het is. Toen hij werd geboren was zijn
status wel 'syndroom van Down; maar dat heb je in allerlei
297

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

variaties. Uiteindelijk bleek dit de minst vrolijke variant.

Mijn ex had bij zijn geboorte zoiets van 'we gaan hier iets van
maken: Maar ik dacht van 'dit is het wat het is, we zuLlen het
ermee moeten doen: Voordat ik jou Leerde kennen, riep ik dus
al vaak: "Het is wat het is!"

Ik had het op dat moment wel gehad, alleen ik begreep het

alternatief nooit van mensen. Zo van 'dan stop ik nu uit
protest met ademhalen:
Net als Obelix die zijn adem inhoudt als Asterix hem zijn
zin niet geeft.

Dat moet een heftige fase voor je zijn geweest.

ja, dat was het wel, maar ook weer niet. Ik begreep allerlei
kennissen niet die met goedbedoelde tips naar mij toekwamen
en zeiden dat ik het wel heel moeilijk zou hebben. Kon daar
heel weinig mee indertijd. Ofik zijn verstandelijke beperking
nou moeilijk ofmakkelijk zou vinden, zou niets aan zijn status
wijzigen. Ik nam het dus maar zoals het kwam, natuurlijk wel
met het nodige verdriet.
En wat mijn bedrijfbetreft: iedereen om mij heen vond dat
ik beter faillissement kon aanvragen. Daar kon ik ook niets
mee omdat diverse mensen nog geld van me kregen. Kortom,
ik liet mzj"n bedrijfnietfailliet gaan en heb nog tienjaar nodig
gehad om weer in de plus te komen.
Het is achterafgezien een boeiende en soms ook cabareteske
fase geweest. Ik weet nog dat ik met de kerst van mijn laatste
geld voor vijfvan mijn Laatste medewerkers kerstpakketten had
gekocht. Die ging ik op de avond voor kerst langs brengen. Toen
ik s avonds alleen thuis kwam in het donker wilde ik de deur
open doen en bleek m'n hele huis leeggehaald te zijn. Het was
een behoorlijke inbraak en er was voor dertigduizend euro
gestolen.
Dus alles werd je afgenomen.

Blijkbaar gebeuren dingen gewoon en dan kun je wel aan de

pillen gaan ofaan de drank, maar dat is bij mij niet gebeurd
Al vond ik het indertijd helemaal niet Leuk, maar het was wat
het was. Je kunt wel gaan piekeren, maar dat voegt niets toe.
Ik was vijftien jaar geleden wel een grote hypochonder. Bij
ieder pijntje dat ik voelde ging ik direct uit van het ergste, mijn
angstgedachten sloegen op hol en ik dacht dat ik minstens
terminaal was. Dat is nu gelukkig veel minder. Alhoewel oud
gedrag zoals bij iedereen afen toe de kop opsteekt.
Wat ging er door je heen toen je zoon van twintig kanker
kreeg?

Het eerste dat ik tegen hem zei was: ''Er gebeurt nu iets groots
inje Leven. "Dat was mijn eerste reactie, dat het een bijzonder
moment was, in heftige zin natuurlijk. Wt door me heen ging
was 'schijnbaar moeten we hier nu mee dealen'.
Zoals ik al zei ben ik in de Loop der tijden steeds minder
gaan geloven in het maakbare van het leven. Toen kwam ik
jou tegen en had ik zoiets van 'nou ja, inderdaad, het Leven
gebeurt gewoon:
Als we bij een bedrijf zitten voor een bespreking is dat wel
eens grappig. Je doorziet dat alles gewoon gaat zoals het
gaat en regelmatig zitten er mensen voor ons die volledig

298

299

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

geloven in controle en maakbaarheid. Ook dat is prima

Maar probeer jezelfmaar eens te veranderen. Het is leuk hoor,

al die verhaaltjes die we verzinnen van 'nu ga ik dit doen, nu
ga ik dat plannen: Maar je hebt helemaal geen vrije wil. "We
willen allemaal het liefit een leuk, ontspannen en gelukkig
leven, maar je komt toch altijd weer in allerlei rare situaties
terecht. Dan raak je ongevraagd weer verzeild in een situatie
waarin je gaat piekeren en verkrampt.

uiteraard.

Er zijn wel bepaalde wetmatigheden qua benvloeding, waar

je gebruik van kunt maken. Sterker nog, ze huren ons in om
die wetmatigheden te leren. Dat vergroot natuurlijk helemaal
het idee van controle. Binnen de marketing worden al die
strategien voLledig ingezet en dit benvloedt het koopgedrag
van mensen.

Bijzonder dat hoe graag je ook uit de problemen wilt

blijven, dit nooit lukt. Het leven heeft altijd weer een

En uitgezoomd gezien gaat dat ook allemaal zoals het gaat.

verrassing voor je.

Dus of je wel of geen benvloedingstechniek inzet, en of je

er wel of niet door de media of marketeers zult worden
benvloed, ligt niet in jouw handen. Ook dat gaat allemaal
zoals het gaat. Alleen zie je bij bedrijven dat zelfs met al die
benvloedingstechnieken en stappenplannen er toch maar
weinig bedrijven zijn die echt een levendige cultuur weten
te vormen.

Binnen relaties zie je vaak dat het twee mensen al niet eens
Lukt om enigszins harmonieus samen te zijn. Laat staan in een
organisatie met een paar honderd man. Binnen relaties heb ik
altijd gezegd: "Mijn vriendin is zoaLs ze is. "Denk maar niet
dat je daar veel aan kunt veranderen. "We denken stiekem wel
dat we de vrouw kunnen veranderen en vrouwen denken ook
dat ze de man kunnen veranderen, maar dat gebeurt natuurlijk
niet. In wezen is dit wat het is. Alles verandert wel continu en
mensen geleidelijk aan ook, maar daar gaan jaren overheen.
Soms gaat de verandering sneller als mensen iets heftigs
meemaken, het overlijden van een geliefde of een hartaanval.
Dan lijkt de noodzaak opeens groter.
300

Een ongeluk zit in een klein hoekje. Dan beheerst zo'n situatie
weer even een tijdje je leven. Overigens: geluk zit net zo goed
in een klein hoekje. Als er nu weer eens iets gebeurt, dan heb
ik zoiets van, dan is dit nu wat er is: Hetfijne is dat ik nu al
die scenario's niet meer maak. Ook als we nu bijvoorbeeld een
congres draaien, dan komen er geen doemscenario's meer op en
dit maakt het allemaal heel ontspannen. Nu hebben we
natuurlijk ook al zoveel kilometers gemaakt, dat je op den
duur wel inziet dat het toch altijd anders loopt. Daarbij kun
je veel beter flexibel op situaties inspringen die op dat moment
ontstaan, dan dat je in blinde paniek naar je draaiboek gaat
staan staren.
Een tijd geleden deed je een investering waarbij je nu
wellicht weer geld verliest. Hoe ervaar je zo'n situatie?

Allereerst probeer ik meer in het nu te leven en mij geen zorgen

te maken alsofik echt al geld verloren heb. En by the way Paui,
het is maar geld. En als het dan toch zover komt, dan weet ik
dat het nooit anders had kunnen zijn, dus geefik mijzelfgeen
301

UITZOOMEN

schuld meer. In het verleden was ik hier wekenlang over gaan

piekeren. 'Had ik toen maar. .. 'waarom maakte ik die keuze
'ik denk ook nooit goed na voordat ik iets doen: Al die
gedachten zijn zinloos, want het verleden kun je niet
veranderen. Mijn zus die inmiddels is overleden, die leefde
alleen maar in intriges en in gedachten van 'had ik maar. .. :
en 'als dat toen niet gebeurd was dan was het nu zo geweest:
Dat was zo vermoeiend, voor haar omstanders maar vooral
ook voor haar zelf Al is dat wel een beetje een familietrekje
hoor, ik ben ook enorm vermoeiend geweest voor mensen om
mij heen. Dat gepieker is nu gelukkig veel minder geworden,
al weet ik niet of dat ooit voor honderd procent weg zal gaan.
Ik wantrouw ook mensen die zeggen: ':Alles is goed, ik kan
het leven altijd accepteren zoals het is, zonder dat ik heen en
weer word geslingerd "Dat kan gewoon niet! Zo iemand roept
vast morgen een keer 'shit, dat dit nu gebeurt!'
Het overkomt je gewoon op een gegeven moment. Als je
pretendeert verlicht te zijn, dan heb je nog steeds het idee dat
je controle hebt. Vergeet het maar! Dat is de valkuil waar je
dan in zit. je weet nooit wat er zal komen en wat je zult doen.
Ik vond het mooi dat we van de week bij een bespreking zaten
en toen vroeg de directie aan jou: "Hoe gaat jouw carrire er
verder uitzien?" Toen zei jij: "Geen idee, ik weet niet eens wat
de volgende zin is die ik ga zeggen. "
je weet het ook niet.
Maar kijk naar jouw of mijn carrire, we hebben het nooit
van tevoren kunnen bedenken of plannen. Het is allemaal
per toevalligheid gebeurd.

302

JAAP VOERMAN

Eigenlijk is het wel gaaf dat je het nooit weet. En soms zijn
dingen leuk, soms niet. Ik weet nog dat jij in het ziekenhuis
zat met je arm uit de kom.
Dan zie je mij echt pijn lijden.

Je maakte er nog wel een grapje bij van: dit is nou lijden.
Nondualiteit zegt ook niet dat alles maar fantastisch is. Het
verwijst naar dat alles verschijnt en verdwijnt in 'het ene'.
Maar datgene wat er verschijnt en verdwijnt, is in deze
wereld soms heel heftig. Kijk naar alle ziektes, oorlogen,
rampen en ellende. Als je huis net is gebombardeerd en je
wegrent terwijl de kogels om je oren vliegen, roep je echt
niet van 'kijk, dit is de perfecte manifestatie van het
universum op dit moment'.

Wt? hebben in onze samenleving ergens het idee dat we naar

iets perfiets toe gaan. In dit leven, of zelfi na dit leven. Dan
zie je dat je met dat idee continu teleurstellingen te verwerken
krijgt en dan projecteren we ons perjcte einddoel maar na het
leven. Dan kom je na alle ellende op deze planeet tenminste
nog in de hemel terecht. Het is natuurlijk veel lastiger om te
zeggen: "Dit is het. "
Voor veel mensen is het besef dar 'dit het is', heel leeg.

Dan krijg je gelijk de opmerking: maar dan hoef je dus niets

meer te doen. Maar ja, ik ben geprogrammeerd om van alles
te doen. En dat vind ik in mijn geval niet echt leeg. Ook
vinden mensen het belangrijk een doel in het leven te hebben.

303

UITZOOMEN

Heb jij een doel?

Nee. Vtm die doelen als 'ik ga heel hard werken want dan kan
ik een dure auto kopen; zijn er niet. Soms wil je wel iets en
dan kun je zelfs nog voorspellen dat het waarschijnlijk wel uit
zal komen. We gaan nu lunchen en hebben net onze bestelling
gedaan. Het is vrij waarschijnlijk dat ze die bestelling straks
komen opdienen en dat wij dat dan opeten. Maar het kan ook
anders lopen.
Je bent zowel rijk geweest als negatief miljonair.

Er waren tijden dat ik mijzelf een kerstgratificatie uitkeerde

van een ton. Het is dan even zoiets van 'wow, dit voelt goed:
Maar dat goede gevoel ebt zo snel weg. Het heeft niets met
geluk te maken. In de tijd dat ik blut was, had het me niet
verbaasd dat als ik 's ochtends de krant open zou slaan dat er
dan stond 'het was allemaal een grote grap: Of 'het was een
test en jullie zijn allemaal gezakt of geslaagd: Dat zou me niet
verwonderen.

JAAP VOERMAN

En mensen moeten dat zelf eerst ervaren. Als wij een dag
organiseren voor een bedrijf dan zijn er wellicht een paar die
er iets van mee pikken. Maar denk maar niet dat door onze
inbreng een organisatie gaat veranderen. je brengt mensen een
dag bijeen en die kunnen dan even lachen, ontspannen en
samen met elkaar in dialoog over thema's waar ze het normaLiter
niet over zouden hebben. Dus het draagt ongetwijfeld iets bij
aan de verbinding tussen mensen, maar om mensen te
veranderen in hun gedrag, daar is veel meer voor nodig. je kunt
niet eens jezelfveranderen!
Als we dat zouden kunnen, was niemand meer verslaafd,
dan was ik nooit chagrzjnig en dan was iedereen gelukkig. Heel
veel energie van bedrijven gaat helaas op aan acties om maar
controle te kunnen houden. Gelukkig komen we wel steeds
vaker directeuren tegen die begrijpen dat dit averechts werkt.
Dan is het echt gaaf om een andere dag te mogen organiseren,
waarbij het gaat om dialoog, loslaten en anders durven kijken.
De meeste van die gebruikelijke bedrijfstrainingen van een
dag zijn leuk en aardig, maar je verandert er inderdaad echt
geen organisatie mee. Ze hebben daar ook onderzoek naar

Mensen nemen het leven soms bloedserieus, evenals hun

gedaan en de uitkomst is dat het effect niet of nauwelijks

memngen.

is. Het werkt alleen als mensen die de training bijwonen

zelf al intrinsiek gemotiveerd zijn om anders naar zichzelf

ja, en een mening is ook luchtledig!

of het leven te gaan kijken.

Als je ziet dat je een verschijning in het geheel bent die heel

Ook met betrekking tot de wijze waarop je functioneert, is er

al zoveel genetisch bepaald. En daarna nog je conditionering
en dan met name wat er in je eerste jaren gebeurde. Als je daar
dan bij optelt de invloed van de cultuur waarin je leeft, je
omgeving, je ouders, je vrienden, je collega's, het klimaat, de
economie, de trends van dit moment, dan zie je dat er enorm

subjectief en selectief is, dan ga je al je meningen en

gedachten wat minder serieus nemen. Dan is er in ieder
geval het besef dat je de wereld ziet door een roze bril.

304

305

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

veel foetoren zijn die maken dat je op een bepaalde manier

denkt en handelt. Denk maar niet dat je al diefoetoren kunt
ombuigen met een middagje brainstormen. Daarnaast zoeken
veel mensen binnen een organisatie de veiligheid op en dat
begrijp ik ook wel. Hoe vaak krzjg je als kind te horen 'doe
maar eens Lekker gek!' Zelden! je hoort continu 'doe eens
normaal''

opgedragen om dat virtuele geld dat niet eens is gedekt door

goud, afte betalen. Zo zijn we trouwe onderdanen van dit land
die vol stress door het leven gaan. En ook dat is wat het is,
nietwaar.

Kinderen zijn enorm creatief en dat wordt er vervolgens

In het begin had ik nog wel het idee dat ik dingen moest gaan
uitleggen aan mensen, maar daar word je niet populair van.
Ik heb geen grote vriendenkring, want ik kan dat heef
vermoeiend vinden. Er zijn mensen om mij heen die absoluut
niet in mijn schoenen zouden willen staan, omdat ik echt niet
weet of ik over drie maanden nog wel werk heb. Dan vragen
ze: "Ben je dan niet bang? Lig je daar niet wakker van?" Daar
heb ik nog nooit wakker van gelegen, we zien wel wat er gebeurt.
Sommige dingen in het leven lukken en sommige niet. En
als je terugkijkt zie je dat de dingen die misgingen, helemaal
niet zo mis waren. Maar af en toe wel verdomd Lastig. En op
een of andere manier heeft dat wat misging weer z'n effect
gehad op andere dingen. Toen ik eenjaar aftwintig was, vond
ik de wereld helemaai niet Leuk. Maar juist het dieptepunt dat
ik toen had, maakte dat ik m'n eigen bedrijf ging beginnen
omdat ik 'm'n eigen wereldje wilde maken. Als je het totaal
plaatje ziet, klopt het allemaal precies.

systematisch uitgeslagen.

Als een kind een jaar of vijf is, is het op z'n creatiefst. Daarna
wordt het steeds minder tot je uiteindelijk achter een bureau
netjes doet wat je van bovenaf is opgedragen zonder zelfal te
veel na te denken.
Ook het onderwijssysteem is helemaal niet effectief als je
het neumwetenschappelijk bekijkt. Een uur lang strooit de
docent informatie over je uit, waar toch nauwelijks iets van
blijft hangen. Daarbij leer je wat je moet denken, maar niet
hoe je moet denken. Het zou al slimmer zijn om een paar
minuren een onderwerp te behandelen en dat de studenten
daar in dialoog dan hun eigen inzicht uithalen en kijken
hoe ze dit toe kunnen passen. Dat is een beetje wat wij doen
met het World Caf. Mensen gaan in dialoog over een
thema en noreren zelf hun inzichten zodat je

Hoe reageert je omgeving op jou, Jaap? Want kijk, ik ben

raar maar jij bent helemaal raar!

commitment

en consistentie krijgt.

Het zit allemaal mooi in elkaar.

We voeren netjes onze taak uit zoals het ons is opgedragen.

Eerst neem je een hypotheek waarbij de bank geld creert uit
het niets, waarover jzj vervolgens wel rente moet betalen. En
vervolgens moet je vijfendertig jaar doen wat je wordt

Vind jij het leven ingewikkeld of heel makkelijk? t als er

bijvoorbeeld iets mis gaat in je leven?

306

307

UITZOOMEN

JAAP VOERMAN

Als iets lukt, lukt her. Als iets misgaat, gaat het mis. Al

leuk of niet leuk is, dat weet je niet van tevoren. In het be
drijft/even zou dat al een hele stap zijn om de controlezucht
los te laten. je kunt nog steeds plannen maken, maar ga er
daarbij maar vanuit dat het toch anders za/ lopen. Dat inzicht
is in de afgelopen jaar wel steeds verder gentegreerd. Dat
maakte het makkelijker uit te zoomen waardoor het rustiger
is geworden. Ik zat net tijdensjouw optreden wat te surfen op
het internet en toen vond ik dit artikel 'Hoofdtransplantatie
binnen twee jaar mogelijk'. Technisch is het dus mogelijk,
alleen is de vraag als je een hoofd op een ander lichaam zet,
wie is het dan? Wtzar zit dat IKje dan? En aan wie ontvouwt
zich dan het Leven?

weten we eigenlijk niet eens wat 'lukken' of 'misgaan' is,

want alles gaat gewoon zoals het gaat. Dus alleen in
gedachten kan iets lukken of misgaan. Als er een nieuwe
wending is in m'n leven, kunnen er emoties opkomen, maar
die zijn ook welkom. Het idee dat jij of iemand anders ooit
iets anders heeft kunnen doen, is er niet.

Dat maakt het leven een stuk simpeler inderdaad! Afgelopen

week stapte ik in mijn auto terwijl ik zat te bellen en toen reed
ik op m'n eigen kavel hard tegen een muurtje aan. Dan schrik
je even, maar dan is het van 'ok, een deuk: Maar hoe kan het
dat je toch af en toe weer even in die kramp schiet, dat vind
ik lastig.

Zowel in het lichaam als in het hoofd zit niemand. Dus er

was nooit iemand en als je lichaam en hoofd bij elkaar

Het leven weet je precies daar te raken waar je nog even uit

voegt, is er nog steeds niemand. Het is allemaal nog steeds

balans raakt. Maar jij krijgt af en roe ook wel hele heftige

energie in beweging.

dingen voor je kiezen, hoor. Dat is niet makkelijk, dat

begrijp ik heel goed.

Ik weet niet of ik meer op m'n bord krijg dan anderen. De

periode van m'n echtscheiding waarbij ikfailliet ging en ik net
een kind met het syndroom van Down had, dat was wel heftig.
Mensen zeiden toen: "Datjij dit volhoudt!" Maarja, er is geen
optie B. Er is geen keuze, dat was wat het was. Af en toe denk
ik wel eens van 'nou, nu mag het van mij wel een tijdje wat
rustiger zijn:

Dat inzien maakt het leven wel een stuk makkelijker, namelijk
dat het leven zich ontrolt. Dat heb ik altijd al wel geweten,
maar nuje dat ook echt zo ervaart, wordt het wel makkelijker
en rustiger.

Jouw rollercoaster gaat wel erg hard, ja.

Het is in ieder geval niet saai. Toch is het leven tegelijkertijd

simpel, je beweegt en vervolgens gebeurt er van alles. En of dat
308

309

Linda de Roos

ia Facehook kreeg ik een bericht met de vraag of ik

begeleider wilde zijn van een dame die afstudeerde op

het onderwerp nondualiteit. Ik antwoordde deze dame,

Linda de Roos, dat het nogal druk was qua werk en gafhaar
wat suggesties voor andere begeleiders. Maar ze reageerde
zo leuk, dat drie berichten later de keuze veranderde en ik

het toch deed. Zo had ik periodiek met haar contact over

nondualiteit en zag ik hoe Linda in sneltreinvaart ontwaakte
uit de droom.
Er zijn mensen die jaar na jaar van satsang naar satsang
gaan, van goeroe naar goeroe reizen en na twintig jaar nog
steeds wachten op een wonder. Soms heb je echter ook van

311

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

die mensen waarbij je gewoon voelt 'deze gaar her heel snel
,
z1en .

HET INTERVIEW

Dit had ik de eerste keer bij een bekende hardcore DJ.

Wat ik bij je merkte is dar je het leven wilde begrijpen en

Die jongen had een bepaalde energie en drive en zei: "Ik moet

wilde weten wie je werkelijk was, en dat het hele idee van

her nu weten, ik maak pas weer muziek als ik dit weet!"

verlicht worden je niet zo boeide.

De tweede keer dat ik dit gevoel had, was bij Linda.

Alles in haar was erop gebrand het te doorzien en re

Ik denk ook niet dat verlicht worden het doel is. Daarbij, wat

doorvoelen. Maar niet vanuit een ego dat middels verlichting

is verlichting nou eigenlijk precies? Wat mij betreft niks

geluk zocht in de toekomst, maar de appel was als het ware

bijzonders

of verhevens.

rijp om van de boom te vallen.

In het begin plopre er bij haar nog wel eens wat
verwarring op wanneer er oude overtuigingen om de hoek

Het is doorgaans alleen maar her ego dat verlicht wil

worden om zich beter te voelen.

kwamen kijken. Zo nu en dan probeerde ze vanuit een

Advaita verliefdheid haar vrienden en familie ervan te

Zolang we hier op aarde rondlopen zullen we in ons leven heen

overtuigen dat alles een illusie is, en ook de fase van supe

en weer slingeren. En dat is voor mij juist nondualiteit. Het is

rioriteit ging niet aan haar voorbij. Maar snel ging het wel!

all-inclusive. Ergens tijdens het ontwaken is er stiekem nog wel

Linda is extravert, een snelle denker en vlot in haar com

zo'n idee dat je het 'licht' hebt gezien en er nu alleen maar een

municatie, wat maakte dat ze al snel helder nondualiteit

bliss-gevoel zal zijn. Inmiddels is gezien dat alles erbij hoort:

onder woorden kon brengen. Wat bij het ontwaken vaak

het inzoomen, uitzoomen, lachen, huilen, blij zijn, boos zijn,

gebeurt, is dat het leven even alle grond onder je voeren

alles. Alleen als is doorzien dat dit allemaal de eenheid in

weghaalt. Je zekerheden, overtuigingen en verlangens

beweging is, duurt het inzoomen korter. En het wordt minder

worden door elkaar geschud en dat kan heftig zijn. Ook

heftig, de kramp vervalt steeds meer. Dan voelt het leven zoveel

Linda is het hele fenomeen flip-floppen niet vreemd en ze

lichter en dat is voor mij verlichting.

is openhartig over haar inzoomen en uitzoomen, zonder

daar een oordeel over te hebben. Inzoomen en de boel even

Als je in pijnlijke verhalen en emoties schiet, is er een besef

niet meer overzien is immers ook onderdeel van het leven.

van wat er gebeurt. Je voelt wellicht kramp, maar tegelijker

rijd kijk je ook naar het toneelstukje.
Dat is het mooie als je beide realiteiten kent. Veel mensen
kennen alleen het ingezoomde, het leven vanuit het idee dat je
een afiescheiden individu bent en datje aan het roer staat van
je leven. Dan lijkt het leven maakbaar en controleerbaar. Als

312

313

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

er een conflict is tussen twee mensen die ingezoomd zijn, dan

kan het nog wel eens uitlopen op een berg onbegrip ofeen fikse
ruzie. Dan neem je dus alles persoonlijk en ontstaan de
verwijten, verwachtingen, teleurstellingen en afwijzing.
Dingen persoonlijk maken is het talent van het ego en de
oorzaak van alle ellende. En dat terwijl er geen persoon is.

wat nu jouw waarheid was, aan de hand van dagelijkse

ervaringen. Daarnaast werd er veel gemediteerd binnen de
school. Ik werd daar genspireerd en soms vielen er van die
zinnen waar ik kippenvel van kreeg omdat het zo resoneerde.
Bijvoorbeeld dat je niet je denken bent, ofje lichaam, of je
emoties, maar dat je de toeschouwer bent. Er was een voort
durende oefening om toeschouwer te zijn.
De wijze teksten werden in die jaren als een soort zaadje
in me geplant en achterafbekeken was dat dus het zaadje van
de nondualiteit. Uiteindelijk ben ik gestopt met die school
omdat ik het te druk had. En toen kwam ik einde zomer 2013
opeens bij jouw lezing terecht in Leeuwarden. Wt ik toen
hoorde raakte enorm, ofdat ik het allemaal allang wist maar
er nooit de juiste woorden aan had kunnen geven. jij deed dat
wel, in woord en beeld, en toen viel ineens het kwartje. Toen
kwam de vrucht tot bloei. Bij de School voor de Filosofie, maar
ook daarna op de opleiding voor coach/counselor, was ik nog
heel erg bezig om iets 'te doen' om ergens te komen, om vooral
tot meer bewustzijn te komen. Nadat ik bij jouw lezing was
geweest was er ineens geen 'doener' meer, maar was het
bewustzijn ook nog eens een fragiel gegeven. nt als ons
bewustzijn maar 60 bits per seconde kan verwerken, en ons
onbewuste 11,2 miljoen bits, tja, dan doet het bewustefeitelijk
ook maar voor spek en bonen mee.

En proberen dingen ingezoomd op te lossen...

Dat gaat niet. Maar er is ook niets mis met ingezoomd zzjn
natuurlijk. Ook dat is onderdeel van het gebeuren. Jij en ik
hadden het er pas over 'wat je kan doen als je bent ingezoomd:
Niet dat je dan een keuze hebt in wat je doet, of dat er een
'doener' is, maar wat blijkt te werken- voor mij althans- is
gewoon een enorme pot janken, iemand opzoeken die is
uitgezoomd, ofafleiding zoeken. Wt ook grappig is - dit is
overigens pas achterafgrappig, niet als je er middenin zit- is
iemand spreken die ook ingezoomd is maar wel weet heeft van
nondualiteit, dan ga je uiteindelijk samen wel weer naar die
heldere uitgezoomdheid. Dan besefje samen de hilariteit van
wat je aan het doen was, en kun je er wellicht om lachen.
Ja, dan kun je lachen om de ingezoomde acties van jullie
beiden. Je kunt dan samen kijken naar de scene in het to
neelstukje, met het besef dat nooit iemand iets heeft gedaan
en dat dit is wat het is. Wanneer kwam jij tot dat besef?

Wat gebeurde er nadat het inzicht was gekomen?

Ik heb zo'n jaar ofvijfbij de School voor Praktische Filosofie

en Spiritualiteit gezeten. ledere week bespraken we wijze
woorden, zoals teksten uit de Bhagavad Gita, de Advaita
Vedanta, de grot van Plato, Socrates en van vele andere wijze
filosofen. Vervolgens gingen we huiswaarts om te onderzoeken

Ik was best een gelovig meisje- ook al was dat op mijn eigen,
authentieke manier- en kwam met enige regelmaat in de kerk
alsook in het klooster. Dat laatste vaak voor de rust en
bezinning. Ik zat op een vierjarige opleiding tot coach/counselor
waarbij het ging over de ziel die in dit leven een ongelofelijk

314

315

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

lange en eenzame pelgrimstocht moest maken om uiteindelijk

terug te kunnen keren naar de Bron. Zowel in hetgeen gezegd
wordt in de kerk als in mijn studie, schuilt er een soort belofte
in voor de toekomst; het koningrijk kome. Met al die ideen
kon ik niet meer meegaan, want het enige wat nog bestond was
dit moment. Terwijl wij grotendeels leven met gedachten aan
het verleden en de toekomst. Ook met contacten werd het soms
even lastig, want ik was er z enthousiast over dat dat mensen
ook juist weer afitootte. Ik knalde alle theorien over de mens,
tijd, bewustzijn en vrije wil omver, zodat het natuurlijk ook
logisch was dat niet iedereen me meer kon volgen. je kunt er
wel heel enthousiast over vertellen, maar mensen die nog een
enorme identificatie met hun 'ik' hebben kijken je toch aan
met een blik vol ongeloof aan. Dus het voelde even heel
eenzaam. je kunt dit mensen namelji k wel rationeel vertellen,
maar ze moeten het zelfzien. Vrienden en klasgenoten deden
hun uiterste best mij te begrijpen. Maar je kunt het niet
begrijpen, want daarvoor heb je iemand nodig die het begrijpt
en die is er nu net niet. De 'ik' kan niet snappen dat de 'ik'
niet bestaat.

spannend en kwetsbaar. Iets wat voor mij zo resoneert en waar

mijn Leven zo van doordrenkt is, kan afgeketst worden. Dan
voel ik de angst dat mensen mij een rare zullen vinden, ofdat
ze denken dat ik me weer in n ofandere sekte heb gestort.

In de film The Matrix zeggen ze ook: "The Matrix cannot

be explained, you have to see it for yourself."

Godzijdank stonden mijn vrienden er wel voor open, ook

omdat ze zagen hoe blij en zoveel meer accepterend ik er van
werd Toch voelde het als een soort tweede coming out, nadat
ik als lesbische vrouw rond mijn twintigste mijn eerste had Ik
voelde me anders omdat ik ineens zo anders dacht en beleefde,
ik was een minderheid met mijn nieuwe Levensvisie, en ik
voelde het risico van afWijzing. Ik heb gisteren mijn afstudeer
scriptie op mijn website gezet, en dat vond ik best even
316

Zijn er mensen van je pad af gegaan?

Nee, eigenlijk niet. Of het moet nog komen. Wel dat er in

vriendschappen soms even wrijving was. Ik gebruikte de zin
'het is wat het is' ineens te vaak, waardoor ik soms onverschil
lig over kon komen op anderen, en mijn vrienden niet meer
de ruimte voelden om hun ingezoomde verhaal met me te
delen. Daar konden we het dan vervolgens wel weer over
hebben. Ik moest zelfook nog balans vinden. Ik heb een paar
vriendinnen die niet zoveel kunnen met nondualiteit, maar
met wie ik toch een hechte vriendschap heb. we houden van
elkaar en respecteren elkaar in het anders denken. Alleen praat
ik er dan wat minder over. Met mensen die geen weet hebben
van de nondualiteit zal ik niet snel mijn ingezoomde gevoelens
delen, want dan krijg je direct allerlei adviezen over wat je
moet doen en ideen over wie wat fout heeft gedaan. Dat
versterkt dan juist mijn ingezoomd zijn, en dus de pijn.
Ook heb ik vriendinnen bij wie het kwartje ook lijkt te
zijn gevallen, maar die toch nog niet bereid zijn het ik-idee
helemaal op te geven. Die geloven toch ergens nog wel iets te
kunnen sturen. Of ondervinden nog steeds plezier aan het
pimpen van de ik-gevangenis. En ook dat is precies zoals het
moet zijn.
Ook daar is niets mis mee, inderdaad. Doorgaans zie je dat
zolang het IKje zich nog comfortabel voelt met zijn afhaar
leven, dan is die noodzaak tot onrwaken er niet echt. Dan

317

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

blijf je gewoon lekker je ding doen. Tot het leven je de

de hoogste spirituele Laag, dat stuitte zo tegen mijn borst. Ik

zag ineens hoe juist dat idee het lijden versterkt. nt je bent
er verdorie nooit! Niemand kon mij dan vervolgens ook
verteLfen waar dat 'ik' precies zat, of hoe die vrije wil zou
werken. Als er werkelijk een Ikje met een vrije wil zou zijn,
waarom waren we dan niet allemaal gelukkig, slank en vrij
van verslavingen?

zoveelste klap op je kokosnoot geeft, waarbij er een scheurtje

in komt. Want de meeste mensen beginnen pas

met

het

ontwaken na behoorlijk wat tegenslagen en nadat het leven

ze behoorlijk wat heen en weer heeft geslingerd. Maar
ontwaken of niet ontwaken, het maakt allemaal niet uit.
Het is allemaal de eenheid in beweging. Al vind ik het wel
grappig om te zien als bij iemand het kwartje valt.

Precies.

Met een vriendin zat ik in een appartement te schrijven aan

zee. Ik was bezig met mijn scriptie, dus we hadden er veel
gesprekken over: Tot ze ineens lange tijd op het balkon wezenloos
de wereld in staarde en uiteindelijk terug kwam met Jezus!
Het zal toch niet waar zijn: Ook bij haar werd het helder. Ik
ben nu inmiddels ander-halfjaar verder en het is alweer anders
dan indertijd. Het was toen toch bij mij een heef ego gebeuren
wat radeloos was. Alle zekerheden vallen aan gruzelementen.
nt ook de doelen die ik had, kwamen te vervallen. Ik had
geen doel meer, geen bestemming, geen ziel en zin meer en ik
vroeg me af'vind ik dit affemaal nog wel zo leuk?'
Het kan voor het ego heel lusteloos en nihilistisch aanvoelen.
Het is soms alsof je een vrije val maakt.

Heel erg! In de kerk kon ik dus ineens niet meer meegaan met
de concepten daar, ook al is 'mijn' kerk enorm hip, verre van
dogmatisch en inspireerde het mijn filosofische geest. Gelukkig
vief het inzicht pas in het vierde jaar van mijn opleiding,
anders was ik er echt mee gestopt. Ik werd ineens doodmoe van
het eindeloos gewroet in de 'verhalen' en pijnen van vroeger,
wetende dat het slechts verhalen waren. Al die bewustzijnsla
gen waar je met je ziel doorheen moest worstelen op weg naar
318

Daarbij was ik nogal van de zingeving. Alles had altijd een

reden, alles had zin. je was hier om te leren, om te groeien, om
inzicht te krijgen waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren.
Maar wat als er verder geen enkele zin was behalve gewoon
zijn? Dat aLLes gewoon gebeurde, zonder reden? Gek genoeg gaf
het een immense rust, het alleen maar hoeven zijn. De 'waarom
-vraag' hoefde niet meer gesteld te worden. Het voelde zoveel
relaxter dan al die kramp die ik altijd had gevoeld. Het
verdwijnen van de gedachten over dat mijn leven anders zou
moeten zijn dan hoe het nu was. Altijd maar die ratrace van
'als ik dat maar eenmaal heb gedaan, dan zal het goed zijn.
Ofde oordelen over mijzelf dat ik nog steeds geen langdurige
vaste relatie heb. En dan die mind die daar met een hele berg
(ondermijnende) gedachten overheen komt, waarvan de
essentie is dat ik aan mijzelf moet werken en sleutelen, zodat
ik in de toekomst dan uiteindelijk toch die vaste relatie zal
krijgen. Het hele idee dat er iets mis is met me, of 'dat ik er
nog niet ben: dat kwam te vervaLlen. Nu ben ik zo blij dat ik
het inzicht heb mogen zien, ook af zijn er weinig mensen die
daar vooralsnog iets mee kunnen.

319

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

Dit is de meest verschrikkelijke boodschap voor het ego,

Ja, absoluut! Toen dacht ik: ja, maar dit is de waarheid, dit is
het! En daardoor ging ik me toch verzetten. \tor het inzicht
viel was mijn ego vastgeklampt aan zoeken, na het inzicht had
mijn ego zich vastgeklampt aan het gevondene als enige
waarheid.

dus het is niet zo vreemd dat veel mensen er niets mee

kunnen. Alle eer wordt bij

het ego uit de handen geslagen,

het ego doet niets maar is slechts een illusionair IK-idee.

Als het inzicht integreert en doorsijpelt in alles, dan kun je niet

meer terug. Het maakt wel dat het aficheid nemen is van veel
dingen. Van idee'n, gewoonten en soms ook van sommige
mensen.

Daar hebben we allemaal een handje van. Je hele leven is

het ego gewend geweest om zichzelf op de borst te kloppen
als je iets wist, had behaald of voor elkaar had gekregen. En
nu past het ego ditzelfde trucje toe door te roepen van 'kijk

Zelfs bij je afstuderen ontstond een wat rare, maar ook

mij eens het leven goed doorhebben!'

grappige situatie. Je stelde bij je afstudeergesprek het ge

loofssysteem, wat rondom die studie was gebouwd en voor
waar werd aangenomen, ter discussie. Ik zag dat

het voor

de examinator toch wel een spannend gesprek was. Wanneer

is gezien dat werkelijk lles een energie in beweging is,
vervallen er heel veel concepten en begint het ontwaken,
waarbij je eigenlijk ieder idee niet voor waarheid aanneemt.
Maar alles wordt gezien als eenheid, waarin alles verschijnt
en

verdwijnt.

Al zal hij het nooit zien als ontwaken. Tijdens het gesprek zei
hij ook: "Maar Linda, dan heb je de transpersoonlijke visie
misschien toch niet zo goed begrepen. "Mijn ego kwam gelijk
in opstand, 'hoezo niet begrepen, JIJ hebt het niet begrepen!'
Maar goed, je houdt je toch een beetje netjes, want het is je
eindgesprek. je begrijpt elkaar dan gewoon niet. Bij mij is het
woord 'vanzelf' alleszeggend, en volgens hem gaat niks vanzelf,
je moet er echt wel wat voor doen. De n praat vanuit zijn
'ik: de ander vanuit het besefdat er geen 'ik' is.
Je zat in der ti jd nog wel wat in je superioriteitsfase.
320

Dat is helemaal waar, maar het wekt natuurlijk bij anderen

aversie op. Logisch. Het resoneerde zo enorm dat ik dacht: hoe
kun je nou niet zien dat het zo is. In gesprek met anderen
haalde ik dan alle nondualistischefilosofon, neurowetenschap
pers en kwantumfysica-theorien erbij om diegene maar te
overtuigen. Dat is nu wel veel minde1: Het enige wat nog wel
eens opkomt, is dat ik het jammer vind als de ander er niet in
mee kan gaan ofhet heel anders ervaart. Waarbij ik wel inzie
dat die ander ook helemaal ok is zoals die is. Kijk, als je me
zes jaar geleden over nondualiteit had verteld, had ik je waar
schijnlijk heel raar aangekeken en ook gedacht: waar heb jij
het in hemelsnaam over.' Ik geloofde altijd heilig in rencarna
tie en dat ik een 'oude ziel' was.
Veel overtuigingen brokkelen geleidelijk aan af.

ja. Ook het oordeel wat ik altijd had over 'foute mensen: zoals
criminelen, terroristen en bijvoorbeeld Hitier is komen te
vervallen. Nu heb ik vooral mededogen voor het ergste schor
riemorrie dat op aarde is. Je doorziet dat die mensen er ook
321

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

niets aan kunnen doen, dat ze doen wat ze doen. Daarmee

keur ik het absoluut niet goed, maar het oordeel valt weg.

Precies, er zit niet iemand in de poppetjes. Dat IK is maa1 een

idee, het IKis er ook alleen alsje er aan denkt. Ik rijd de laatste
tijd veel op en neer naar Zwolle vom mijn werk. Soms stap ik
in de auto en dan ineens is er de aftlag Zwolle-Noord. \%ar
ben ik onderweg geweest, en waarom hang ik niet allang in
een vangrail!? Ik word gewoon bewogen, totdat het IKje weer
verschijnt en de illusie heeft aan het stuur te hangen. Alsje het
'ik' wegknipt blijft er alleen een werkwoord over. Er is auto
rijden, maar niet iemand die auto rijdt.

Er is niemand die geboren wordt en dan denkt: ik ga massa

moordenaar worden! Als je van ieder mens zou begrijpen
hoe hij of zij genetisch in elkaar zit en wat zijn of haar
conditionering is geweest gedurende het leven, zou je alles
van iemand kunnen begrijpen.

ja, dan zie je welk programma iemand afdraait. En sommigen

hebben echt een lullig programma gekregen, een slechte rol in
de film. Zonder dat ze daar zelf ook maar iets aan kunnen
doen. Maar dat moet je niet te veel ventileren bij mensen die
dat niet zien, want dat is heel pijnlijk. Zeker als je je helejeugd
verkracht bent, om maar iets verschrikkelijks te noemen. el
mensen vinden dit idee 'dat je er niets aan kan doen' te
gemakkelijk, we zijn nog te dol op eigen verantwoordelijkheid.
De beroemde Hitlee-vraag plopt op bij vrijwel iedere lezing:
ja, maar Hitier dan? Kon die ook niets anders doen dan dat
hij deed? Kijk, als je zegt dat Boeddha en Ghandi de eenheid
in beweging zijn en dat ze nooit iets anders hebben kunnen
doen dan dat ze deden, dan stemmen we daar graag mee
in. Maar dat Hitier en Stalin ook de eenheid in beweging
zijn, dat is vaak wat lastiger te behappen.

En ook de vraag van 'waarom heeft de n nou zo'n verschrik

kelijk leven en gaat het de ander zoveel meer voor de wind?'
Maar er is niemand.

322

Maar dat is voor het ego onbehapbare materie.

ja, die wordt gek van dat idee.

Wat is er bij je veranderd toen het inzicht verder begon te
integreren?

Best een hoop, en eigenlijk ook niks. Ik denk dan even aan een
boeddhistisch spreekwoord voor de verlichting hout hakken en
water dragen, na de verlichting hout hakken en water dragen.
OfWel, mijn leven voor het inzicht is grotendeels hetzelfde als
na het inzicht. Ik doe dezelfde dingen, al weet ik nu dat er
geen 'doener' is. Ik was voorheen vooral aan het plannen en
vooruitkijken vanuit een enorme controlezucht. 'Als ik dit nu
zo doe, dan ...
Nu is er meer het gadeslaan van hoe het leven zich ontvouwt,
vol nieuwsgierigheid. Soms voel ik natuurlijk wel dat ik graag
iets wil, maar dan zie ik dat het gevoel er gewoon is. Er
ontstaan ve1volgens niet mentale constructies over dat hetgeen
wat ik wil ook per se uit moet komen en dat mijn geluk daar
vanaf hangt. Ik zou het bijvoorbeeld ontzettend leuk vinden
als de roman waaraan ik nu schrijf uiteindelijk in de
'

323

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

boekwinkels ligt en heel veel mensen het met plezier gaan lezen.
Ofdat mijn volgende huis een vrijstaand huis is, met uitzicht
op de weilanden en een mooie Harley Davidson in de schuur.

mensen. Daar is meer rust en acceptatie in gekomen. Al hoop

ik ingemomd stiekem nog steeds dat 'het goed komt met me:
dat ik over tien jaar gelukkig getrouwd ben, omdat ik de juiste
vrouw ben tegengekomen. Mijn pmgramma is soms namelijk
ook best verrassend.

Zoals ik het ervaar, voel je nog steeds een bepaalde drive

opkomen waar je vervolgens vanzelf vanuit gaat handelen.
Maar zonder het idee dat jij de controle daar over hebt en

Als het inzicht eenmaal integreert, merk je dat allerlei over

zonder gehechtheid aan de uitkomst.

tuigingen en gedragspatronen vanzelf verdampen zonder

Het is vooral het ego dat overal belang aan hecht, dat denkt in
slagen en mislukken. Tot je ziet dat alles gebeurt zoals het
gebeurt. Ik heb de afgelopen tien jaar heel veel plannen
gemaakt. En wat is er uiteindelijk nou van uitgekomen?
Niet veel! Ik was vol overtuiging dat ik een coaching praktijk
mu starten. Nadat het kwartje is gevallen voel ik dat niet meer
zo sterk. Ik voel met name niet de behoefte om de gevangenis
van de clint te pimpen, wetende dat er geen gevangenis is
en ook geen 'ik' die daarin vertoeft. Maar je weet het niet, h,

onszelf, des te meer zetten we onszelf klem.

dat jij iets doet. Des te harder we proberen te sleutelen aan

nu 1s nu.

Ook hoe ik over het leven en mezelf dacht was vijf jaar
geleden totaal anders dan nu. Dat heb ik nooit gepland en
nooit kunnen voorspellen. Dus ik heb geen idee.
Er is zoveel meer ontspanning nu ik weet dat het leven gaat
zoals het gaat. Ook met betrekking tot mijn gestuntel met
relaties is er een stuk meer acceptatie. Ik heb lang gedacht dat
er iets mis met me was, dat ik bindingsangst had. Ik mu eerst
nog wat moeten helen aan thema's van vroeger, en dan mu een
relatie wellicht wel gaan lukken. Dat ik net als bijna iedereen
om mij heen een vaste relatie had. Toen Ik-besefte dat mijn
tijdelijke affaires wellicht mijn rol in de film is, ontstond er
een ontspanning, dat het prima is mals het is. Ik hoefme dus
ook niet meer te verantwoorden ten opzichte van andere
324

Klopt. Toch, als ik ben ingezoomd komen weer die gedachten

op van 'misschien moet ik wel in therapie, er is iets mis met
mij'. Op dat soort momenten ga ik ook Gerrit bellen, of heb
ik mij vorig jaar nog aangemeld bij een therapeut. Maar die
aanmelding heeft nooit vervolg gehad. nt weer uitgemomd
is er gewoon niks mis met me. Uiteindelijk is praten met jou
bijvoorbeeld meer rustgevend dan 'aan mezelf sleutelen' met
een therapeut. nt dan ga ik weer praten over vroeger en
komt de hele verhalenmachine weer op gang. Zo'n vijftien jaar
geleden zat ik bij een therapeut en vertelde ik voor de zoveelste
keer hoe mijn leven was gelopen en waarom ik dan nu aanliep
tegen de dingen zoals ik deed. Ik had alle perfecte verklarin
gen, ook door het eerdere zelfonderzoek. Het enige wat die
therapeut op het einde van mijn prachtig geconstrueerde
verhaal zei was: "En misschien is het anders."
Die woorden zijn me altijd bijgebleven. We maken overal
verhalen van, mooie en pijnlijke, en we gaan ze nog geloven
ook.
Wij mensen zijn verhalenmakers, of zoals Patriek wel eens
zegt: "We zijn continu bezig het leven te ondertitelen."
325

UITZOOMEN

Wt trouwens ook is veranderd, is mijn besef van iemand

vergeven. Niet dat je iemand kunt vergeven, maar je kunt wel
inzien dat er niet iemand is. Geen enkel mens heeft ook iets
anders kunnen doen dan dat hij ofzij deed. Vtmuit dat besef
ontstaat pas werkelijke Liefde. Ook naar mijn vader toe had ik
veel oordelen en pijnlijke gevoelens. Maar als ik hem helemaal
uit zou pluizen, dan zie ik in dat hij nooit anders heeft kunnen
doen dan dat hij deed. Met zijn verleden, zijn genen en zijn
helefomiliepatroon, is het allemaal verklaarbaar. En dat heeft
de band tussen hem en mij wel veranderd, althans mijn
houding naar hem toe. Ingezoomd kan het nog steeds pijn doen
hoe alles is gelopen, maar uitgezoomd weet ik dat 'hij niets
anders kon doen Of het nu gaat om mijn vader, of om wie
dan ook, er kan in eerste instantie in volle vaart een oordeel
opkomen, maar na die primaire reactie zoom ik dan vrij snel
weer uit.

LINDA DE ROOS

Soms vind ik iemand echt even heel erg stom, maar daarna
relativeer ik weer. Ook als je het hele toneelstuk zou kunnen
overzien, zie je de perfictie die er gaande is. Maar als onder
deeltje van het spel, verliezen we het overzicht en begrijpen we
niet waarom iets gebeurt en denken er vervolgens dat het
anders had moeten zijn. En vooral dat je dingen jout hebt
gedaan.

ja. Omdat daar nog wel een verlangen zit over dat ik het
anders zou willen dan hoe het nu is. Dan gaat het erom dat
ik iets verlang wat er niet is. Want de pijn van het leven
ontstaat doordat je iets wil dat er niet is, of dat je iets kwijt
wil wat er wel is. Dat verfangen kan ik meestal ook wel weer
relativeren, hoor.
Mijn leven is onwijs rijk, met waardevolle vriendschappen,
leuke hobby's en gevarieerd werk, ik ben gezond en kan
financieel eigenlij'k alles doen wat ik wil. Ik vind echt dat ik
een leuk programma heb, uitgezoomd dan, h. mznt ingezoomd
vind ik mijn programma soms ook echt heel stom. Ik vind het
Lastig om te accepteren dat mijn rol in de film misschien
betekent dat ik affaires of relaties heb die na een paar maanden
weer aflopen. Dan wil ik gewoon een standaardrelatie. AL besef
ik me ook dat ik voor een relatie te individualistisch ben. Zo'n
vogel die stopt met fluiten als je hem in een kooi zet.
Ik ben ook niet voor niets freelancer. Een vastomlijnde
relatie zou dus ook nooit werken, vrees ik, net zoals een vaste
baan mij niet past. Nog Los van ofik bij een eventueel nieuwe
partner blijffluiten of niet, het is ook niet zo gemakkelijk om
uit de kleine Lesbische vijver een Leuke nondualistisch denkende
partner te vinden. Wnt een relatie hebben met iemand die
van de nondualiteit niets heeft begrepen is best lastig.
Mijn laatste affaire was heel leuk, maar ze kon niet in mijn
visie meegaan. Dan raak je elkaar kwijt in het gesprek, zeker
als er echt dingetjes spelen. Soms kan ik accepteren dat mijn
programma is zoals het is, maar soms kan ik dat ook niet. En
dan is het op dat moment maar accepteren dat ik het niet kan
accepteren.

Het meeste word jij, net als ik overigens, uitgedaagd door

En hoe lullig ook, zelfs daar heb je geen controle over. Het

het leven op relatiegebied, h.

mooie is dat het leven je blijft triggeren. Dan komt er een

Her oordeel is enorm snel. Je wordt je pas bewust van her

oordeel als dat door het brein al gemaakt is. Maar we
kunnen blijkbaar wel doorzien dat het oordeel wat opkomt
niet waar is, maar slechts een subjectief verhaaltje.

326

327

LINDA DE ROOS

UITZOOMEN

vrouw op je pad en begint een nieuwe scene in her toneelstuk

Zoals stofzuigen.

waarbij je weer even inzoomt en inzichten opdoet.

Dat kan wel hoor.

het programma van mij zo werkt dat er gewoon met enige
regelmaat een leuke vrouw verschijnt, dan vind ik het prima.
Maar op het moment dat een relatie ofaffaire dan weer stopt,
ploppen er in mijn mind gelijk gedachten op van 'het zal toch
niet zo zijn dat ik nu meer dan een jaar geen seks ga hebben
Dat is nog nooit gebeurd, maar ja, je weet het niet, h.

Als

Het geeft dan onrust en dan wil je toch nog stiekem het

Ja, maar ik niet.

Maar jij woont dan gelukkig met twee vrouwen in je huis.

En ik heb een schoonmaakster!

Daarom ben je natuurlijk ook ultiem gelukkig, h.

leven naar je hand zetten.

Vooral daarom!

ja, dan is er zeker onrust en gaan mijn gedachten weer even uit
naar een datingsite, ofvoel ik ineens de drive om de Tinder-app
uit te gaan proberen. Oftch nog een keer een helderziende of
therapeut te zoeken.
Vanuit paniek proberen we toch ons vast re houden aan een

Toch probeer ik dan een relatie in stand te houden, maar het

mislukt eigenlijk altijd omdat ik sporadisch verliefd word en
ik toch wei heel graag vlinders wil voelen. Ofde ander wil bij
voorbeeld kinderen, en ik heb geen kinderwem. En dan denk
ik: wanneer werkt het dan wel?

handvat. Maar ja, bij het ontwaken breken die allemaal af.
Het maakt het leven zelfhelemaal niet uit of iets wel of niet

Het is ook mijn gehechtheid aan een stukje spanning. Het

flirten, veroveren en veroverd worden, de aandacht en
erkenning krijgen van de ander vind ik leuk. Daarbij kan ik
erg genieten van intimiteit en seksualiteit. Natuurlij.k zzjn het
mooie woorden dat geluk niet afmoet hangen van een ander.
Dat klopt ook, maar seksualiteit in mijn eentje is toch echt een
hele andere ervaring dan met een ander. Dus dat kun je niet
helemaal zelfopvullen, net zoals ik enorm kan genieten als de
ander mijn rug masseert. Er zijn gewoon dingen die je niet in
je eentje kan.

328

werkt. Het leven is alleen maar bezig de boel wakker te

schudden.

Dat is zo. Dat inzicht maakt dat het loslaten sneller gebeurt.
Maar je zoomt nooit echt lang in. Soms app je me van 'ik
ben ingezoomd, Paul', maar dat gaat snel weer over.

Meestal duurt het hooguit een dag, soms twee dagen. Afleiding
zoeken als je bent ingezoomd werkt echt, maar ik vind het ook
fijn als ik de tijd heb om er even goed in te gaan.
329

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

Want waarom zouden we de dingen niet willen doorvoelen?

zo sterk als vroeger. Maar ook het besefdat de problemen niet

meer zijn dan gedachten. Tel je zegeningen, en dan ben ik echt
een rijk mens.

Ja, dat is natuurlijk ook echt pijnlijk, en vergt Lef Maar we

hoeven niet weg te Lopen. Soms heb ik een dag dat ik vrij ben
en dan komt de pijn ofhet verdriet op, ofvoel ik dat ik het zo
graag anders zou willen. Na zo'n dag is de pijn met de tranen
weggestroomd en dan verdwijnt de kramp weer. Al zijn mijn
ogen dan nog een paar dagen dik, maar alla.

Je maakt je niet meer zo druk als voorheen, het is allemaal

wat meer ontspannen.

ja, je weet toch niet wat het leven gaat doen. De film draait
en ik speel mijn rol.

Pijn wegdrukken, vermijden, leegtes opvullen, we hebben

er een fulltime baan aan. Wel een slecht betaalde baan, zou
Jan van den Oever dan zeggen.

Het is grappig dat hoe briljant ons leven ook is, de mind
altijd focust op die twee kleine gaatjes in het hele schilderij
en over het hoofd ziet hoe mooi het hele kunstwerk is.

Uiteindelijk betekent ontwaken dus niet dat je niet meer

hevige pijn voelt, of nooit meer verdrietig bent. Integendeel.
Maar als het er mag zijn, dan ebt het vanzelfweg. Zodra ik
er al die mentale constructies en verhalen op loslaat, dan blijft
het kleven en duurt het heel Lang. Vroeger kon het bij mij dus
echt Lang blijven kleven. Het is al een heerlijk inzicht om in
te zien dat je pijn ofverdriet niet mentaal kunt oplossen.

En dan kunnen die twee kleine gaatjes een enorme chaos

veroorzaken. Door al die gedachten over wat er allemaal mis
is of ontbreekt, vergeet je al het mooie. Vooral als je bent
ingezoomd, dan overzie je de dingen niet meer. Dan kunnen
mensen wel zeggen dat je kunt kiezen om je weer beter te
voelen, maar het is echt geen keuze. 'Ik ga nu uitzoomen' klinkt
veelbelovend, maar helaas, het is geen keuze.

Was je vroeger veel bezig de boel mentaal op te lossen?

Kansloos! Als je bent ingezoomd kun je je gek denken

Enorm! Als iets dan op een bepaalde manier was gelopen, kon
ik er nog dagen in zitten over wat ik anders had kunnen doen.
Of de ideen over wat de ander anders had moeten doen. De
'als ... dan'-theorie noem ik dat, als ik niet zo en zo had
gereageerd, dan... was het niet zo gelopen. Hopeloos en
pijnlijk, die theorie.
Die ruis is grotendeels komen te vervallen, ofwel ik zie hem
gebeuren, en dat geeft ruimte. Ook mezelfonderuit halen en
stom vinden omdat iets niet is gelukt, is bij Lange na niet meer
330

totdat je een ons weegt, maar ingezoomd is ingezoomd. En

het is het leven dat beslist wanneer je eruit komt en niet jij
als poppetje.

Dan kun je je wel bedenken dat het helpt om met iemand te

praten die uitgezoomd is, maar ofje dat wel ofniet doet is ook
geen keuze. t ik dan soms wellastig vind, is dat ik me dan
in groepen bevind waarin het inzicht niet aanwezig is. Ik kan
prima gewone gesprekken voeren, maar ...
331

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

Ja, totdat er iets gebeurt! Totdat er een probleem ontstaat.

Het is heel herkenbaar dat als je dit net hebt doorzien, je

Dat zie ik binnen het bedrijfsleven ook. Er loopt iets in de

het van de daken wilt schreeuwen! Maar iedere keer als je

soep en dan zie je direct allerlei mentale constructies

er dan met iemand over begint die er niets mee heeft, dan

ontstaan bij mensen, waarbij ze zichzelf indekken, schuld

voel je dat je een gat aan het graven bent, waar je vervolgens

afschuiven, smoesjes verzinnen en dingen voor zichzelf

zelf in gaat vallen. Dus die fase van Advaita verliefdheid

recht proberen te praten. Als je die poppenkast doorziet,

vermengt met een blij IKje dat een nieuw trucje heeft

kan het lastig worden daarin mee te gaan. Je gelooft het

ontdekt, ontaardt nogal eens in grappige situaties. Dan ben

gewoon niet meer.

jij ook nog eens extraven en communicatief vaardig, dus

Ik kan er nog wel in mee gaan, maar zie ook de film in zijn
geheel. En hoe veel te serieus iedereen zijn rol neemt.

niet kon houden.

dan kan ik me voorstellen dat je daar in de klas je mond

Het ontwaken gaat trouwens wel echt snel bij je.

Blijkbaar heeft het lange tijd toch al ergens gesluierd. Als ik

teksten teruglees die ik zo'n tien jaar geleden heb geschreven,
dan zijn die stiekem al ontzettend nondualistisch van aard
Het Onze Vader heb ik toen ook 'herschreven' zoals ik dacht
dat het bedoeld zou zijn. Dat voelde destijds rebels, maar nu
snap ik wel dat ik zinnen als 'het koninkrijk kome' verving
voor 'het koninkrijk is hier en nu in mij
juist omdat het dan zo snel gaat, heeft het mijn wereld
behoorlijk op z'n kop gezet. En tijdens de lessen op school kon
ik mijn mond ook niet houden. Dus daar werd de boel ook
behoorlijk opgeschud Dan had de docent het over de wil die
je kon ontwikkelen, hoe je tot bewustere keuzes kon komen.
Dan vroeg ik: "Maar waar zit het IKje die iets zou moeten
ontwikkelen?" Ofik vertelde hoe het brein werkte, en dat die
de keuze allang had gemaakt voordat ik me ervan bewust
werd Nou, dan ontstonden er hele rare gesprekken en onrustig
wiebelende billen van klasgenoten. Achterafgezien had ik het
best ietsjes rustiger kunnen benaderen.
332

ja, dan denk je echt van 'sorry, maar mij maak je dit echt niet
meer wijl Het kwartje viel echt heel radicaal. Ook de materie
die ze behandelden tijdens mijn studie, ik kon het echt niet
meer aanhoren. Het was niet van 'ach, dit is nog best leuke
informatie: ik kn er gewoon niets meer mee. Er was gezien
dat het lKje illusoir is en om dan te Luisteren naar hoe we
dingen kunnen veranderen aan onszelf en allerlei moeilijke
dingen moeten doen om terug te keren naar de bron, ik kon er
niets meer mee. Er was gezien dat de bron hier en nu is. ik
Liep daar met mijn illusoire ziel ondet mijn arm.
Het ego doet dan grappige dingen. Toen ik net het licht
had gezien, ging ik ook Douwe Tiemersma mailen om hem
uit te leggen dar zijn teaching niet klopte. Hij zal wel
gedacht hebben van 'ach, daar heb je weer zo'n ventje'.
Later heb ik wel daar persoonlijk mijn excuses voor
aangeboden. Maar het ego pakt vooral in het begin de non
dualiteit beer als een soort trofee die je dan aan de hele
wereld wilt laten zien.

333

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

Het is mooi om te zien hoe je door allerlei fasen gaat, nadat

het inzicht is gevallen. Van grote arrogantie tot allesomvatten
de nederigheid

door onze spiegelneuronen die afVuren. Alles heeft effect

De voet gaat als het ware wel van het gaspedaal, maar de
auto rijdt dan nog een stuk uit voordat hij tot stilstand komt.

Ik zoek daarin nog steeds wel een balans. Soms heb ik een
gesprek met iemand die vertelt wat hij allemaal doet en over
dat hij zijn succes te danken heeft aan alles wat hij heeft
gedaan. Ik kan daar dan niet helemaal goed naar luisteren.
Zeker als zo iemand dichtbij staat, stel ik wel de vraag 'wie'
het succes dan heeft verkregen. Ik kan niet alleen maar
gesprekken voeren waarbij ik de IK-gedachte serieus neem en
meega in het sprookje. Als mensen beginnen over dat het leven
maakbaar is ofdat je leven er nu uitziet door de keuzes die je
hebt gemaakt, dan heb ik toch een drive om er wat tegenin te
gaan. Ofalthans, ik laat dan zien hoe het voor mij voelt.

op alles.

En ik zie bij gesprekken echt mijn eigen ego wel, die daar nog
regelmatig doorheen schijnt. Zoals bij mijn afstudeergesprek,
waarbij de examinator me niet begreep. Dan hoop ik dat de
docenten van de school over een paar jaar toch nog denken van
'goh, die Linda had het eigenlijk al heel snel door: Mam dat
is natuurlijk ego, dat hoopt in de toekomst toch nog die credits
te krijgen. De examinator probeerde ook de credits te pakken
door te zeggen van ]a, dankzij deze opleiding ben je nu waar
je bent:
Deze man heeft die hele opleiding opgezet en zo is er een
bepaald geloofssysteem opgebouwd in de loop van dertig
jaar. En als daar identificatie mee is, gaat iemand dat echt
niet zo maar ter discussie stellen. Dan komt er opeens zo'n
meisje even zijn opleiding omzagen. Je sloeg hem weten
schappelijk ook nog eens om zijn oren. Tja, dat stuit wel

Aan de ene kant hoef je iemand niet te overtuigen, maar je

op verzet.

hoeft jezelf ook niet voor de gek te houden.

ja, dat is het. Als iemand me dan vraagt van 'wat moet ik
doen?' Dan antwoord ik toch vanuit de inzichten die ik op dit
moment heb.
En uiteindelijk ben jij het niet die spreekt, spreken gebeurt

ja, dat is wel pijnlijk. Maar goed, hij zit dan net zo vast in
zijn waarheid als ik in de mijne. Dat gaat botsen. Daarom is
het makkelijker praten als je samen dezelfde waarheid hebt.
Wanneer je als !Kje een bepaalde waarheid hebt, dan resoneert
het en voelt het ook echt als waar. Meer waar dan de idee"n
van een ander.

geheel vanzelf. De woorden stromen door je heen. De wijze

waarop je als mens in het leven staat, heeft ook automatisch

Maar ook nondualiteit is niet waar, het is een vingerwij

zijn effect op je omgeving. Dat heeft niet eens te maken

zing. De waarheid zullen we nooit kennen. Want het oog

met de woorden die je spreekt. Maar alles is energie en alles

kan zien, maar kan niet zichzelf zien. Dus we zullen het

heeft effect op elkaar. Zo kopiren we onbewust al van alles

moeten doen met subjectieve ideen. Nu is nondualiteit

334

335

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

een idee dat alle andere ideen overboord gooit, inclusief

aangekocht, er daarna de gedachte opkomt van 'daarom zit ik

er nu zo goed bif Maar wat over het hoofd wordt gezien, is
dat je nog nooit iets hebt gedaan. Jij hebt niks aangekocht en
niks verkocht. b is helemaal geen jiJ die iets doet, het is
gewoon het universum in beweging. Dat inzicht geeft echt
zoveel rust.

zichzelf

je merkt ook dat als je vanuit je ego hierover praat, dat het
sowieso minder aanslaat dan wanneer je het gewoon dichtbij
jezelfhoudt. Als ik spreek vanuit een bepaalde kwetsbaarheid
en vanuit wat het met mij heeft gedaan, ontstaat er bij de
ander meer openheid. Dan gaat het ook niet over of het wel of
niet de waarheid is, maar over wat het met mij gedaan heeft.
Mensen zien ook wel dat ik anders in het leven sta dan
voorheen, met veel meer overgave en vertrouwen.
En kijk eens terug naar je leven, naar alle onverwachte
wendingen. Je hebt die allemaal niet kunnen voorspellen,
het kwam zomaar uit de lucht vallen. Vervolgens zouden
we dan richting de toekomst de touwtjes wel in handen
hebben? Dat is een raar idee.

Als mensen terugkijken, denken ze wel vaak van 'omdat ik dat

indertijd zo heb gedaan, is het nu zo
We proberen de boel achteraf rationeel en logisch te ver
klaren. Daarbij komt nog eens onze cognitieve dissonantie
om de hoek kijken, waarbij we alles dusdanig verklaren dat
we zelf als

the good guy

in het verhaal naar voren komen.

Als iets is gelukt, trekken we de eer naar ons toe. En bij

Toch wil het ego met de eer blijven strijken, zeker als je nog
gedentificeerd bent.

Dat ego wil zichzelfop de borst kloppen en het is ook het ego
dat verlichting wil bereiken, want het denkt dan volmaakt
gelukkig te kunnen worden. Maar ook al die opleidingen
waarin je wordt voorgehouden dat je zoiets zult bereiken als
verlichting, zijn een grap. Ik zie mensen van opleiding naar
opleiding hoppen, in de hoop ergens iets te bereiken in de
toekomst, of een betere, gelukkigere en vooral bewustere versie
te worden van zichzelf Ik heb daar overigens zelfenorm aan
meegedaan. Ik denk dat ik een leuke auto heb gespendeerd aan
alle spirituele opleidingen en cursussen die ik in mijn leven heb
gevolgd, inclusief de uitpuilende boekenkast met alle 'het heft
in eigen handen'-ze/jhulpboeken. Toen ik ontwaakte uit de
droom, was dat ook wel de eerste gedachte, 'heb ik alles toch
voor niets gedaan/' Maar goed, nu weet ik ook dat het precies
zo moest gaan zoals het is gegaan. En staan al mijn boeken
vrolijk te koop op de tweedehands bol.com.

dingen die in de soep liepen komt onze verhalenmachine

wel op de proppen met wat mooie excuses over dat het lag

Het is hetzelfde principe van iets kopen in de hoop er

aan anderen of aan de slechte economie.

gelukkig van re worden. Zolang die IK nier is doorzien, is

het maximaal haalbare dat je het gat opvult met van alles

Maar ik begrijp wel dat als mensen terugkijken en zien dat ze

bijvoorbeeld een huis slim en in de juiste tijd hebben
336

om je tijdelijk volledig te voelen. Ram Tzu zegt dan: "Jij

moet in dat gat worden gesmeten."

337

UITZOOMEN

Het idee dat ik iets moet hebben of doen, zodat het me brengt
waar ik moetzijn, komt eigenlijk niet meerzo op. Behalve als
ik vet ingezoomd ben.
Je bent er al. Je bent AL.

War ik redelijk lang mee heb geworsteld, is de dimensie tijd.

Dat bleef een moeilijk dingetje. Dat alles in dit moment
gebeurt is niet te bevatten. je bekijkt je levensloop en ik met
mijn drienveertigjaar kijk naar mijn geschiedenis en heb toch
het idee dat er zoiets bestaat als een toekomst. Het heeft bij mij
nog het langst geduurd voordat ik kon inzien dat alles NU
plaatsvindt. Als ik nadenk over toen ik vierjaar was, dan doe
ik dat NU. En als ik nadenk over de toekomst, dan doe ik dat
nog steeds NU. Maar er heeft zich nog nooit iets in het verleden
of in de toekomst afgespeeld.
Tijd is een constructie van het brein.

Toen ik mijn scriptie aan het schrijven was en het erover had
met vrienden, kwamen ze met argumenten als 'ja, maar
archeologen vinden toch ook van alles in de grond. Dinosau
russen hebben toch ook bestaan?' Dat vond ik dan lastig.
Maar wanneer verschijnt het verhaal over de dinosaurus
sen? Dat is NU. Er is geen verleden, dat is alleen maar ge
dachtenstof. Het is alsof je een film op een dvd hebt staan.
Alles is er reeds, maar pas als je de dvd afspeelt lijkt het alsof
er zoiets bestaat als een tijdslijn van rwee uur. Maar het is
n schijfje.

338

LINDA DE ROOS

Tja, alles verschijnt NU, meer is er niet. %t overigens ook

verdwijnt, zijn de gedachten en oordelen overjezelf over wat
je hebt gedaan. Bijvoorbeeld mijn internetgedrag, soms zit ik
vanuit een soort verveling de hele avond op mijn mobiel te
internetten, Faceboaken en te appen. Vroeger had ik daar dan
de volgende dag echt een rotgevoel over. Wnt ik had toch in
die tijd veel beter kunnen gaan mediteren, huis poetsen of
schrijven aan mijn roman? Nu is gewoon gezien dat er wel erg
veel is gespeeld op die telefoon. Ik heb het nooit anders kunnen
doen dan dat ik deed, die avond ervoor.
Ik las daar een interessant artikel over. We hebben het rep
tielenbrein, het zoogdierenbrein en onze prefrontale cortex.
Het reptielenbrein zorgt voor onze gewoonten, het zoog
dierenbrein voor onze lusten en de prefrontale cortex weet
die eerste rwee wat te remmen. Die trapt als het ware op de
rem. Nu blijkt dat iedere keer dat er op de rem wordt
getrapt, dus iedere keer per dag dat de prefrontale corcex
de gewoonten en lusten tempert, die rem als het ware slijt.
Dus ons vermogen de boel te temperen wordt gedurende
de dag steeds minder. Dit maakt dat je zeker 's avonds
minder goed in staat bent om je impulsen te remmen.
Daardoor drinken mensen 's avonds het meest en hebben
we vaak niet de discipline om op tijd naar bed te gaan. Ook
hier hebben we geen enkele keuze in, het is simpelweg de
werking van het brein.

Zien dat alles gaatzoals het gaat, is wel de grote ontspanning.

In het begin van het ontwaken, komter nog steeds wel een !Kje
om de hoek kijken dat roept 'dit is wel erg gemakkelijk' en 'kan
ik dan niet gewoon nog rgens een klein beetje sturen of een

339

UITZOOMEN

LINDA DE ROOS

beetJe schaven?' Maar dan blijft er nog steeds het IK-idee, het
duurt gewoon even voordat die helemaal wordt doorzien.

ze straks volledig in. Dus dan is het !Kje in de grootste paniek,

volkomen begrijpelijk!

Het IKje heeft zijn leven lang als het ware het stuur met

In haar beleving moet ze een keuze maken, en probeer ik haar

het vertrouwen te geven dat de keuze zich als vanzelfaan gaat
dienen. Bizar h, hoe levensecht het voelt dat je zelfhet stuw
in handen hebt en belangrijke keuzes moet maken.

twee handen vast. Althans, dat denkt het. Wat ik zelf lange
tijd heb gehad, is dat ik het stuur wel los wilde laten, maar
dat ik het met n hand toch nog vasthield. Want je weet
maar nooit! Wat dan nog ontbreekt, is het oer vertrouwen
dat het leven jou draagt in plaats van dat jij als wezentje het

Het brein schotelt ons die ervaring inderdaad voor, ja. Het

leven kunt sturen. Je denkt stiekem toch dat als jij het stuur

is een mooie goocheltruc. Zelfs de twijfel vooraf aan de

loslaat, dar alles in je leven mis zal lopen. Nier beseffende

beslissing vindt simpelweg plaats, maar creert daarmee wel

dat je het stuur nog nooit vast hebt gehad! Als dar besef dan

nog sterker het idee dat het uiteindelijk jouw keuze is.

eenmaal integreert is het van 'wow, alles manifesteert zich

geheel spontaan en vanzelf!' En dan zie je dat ook her
maken van plannen gewoon gebeurt, dar eten kopen
gewoon gebeurt en dar je hypotheek aflossen gewoon
gebeurt. Maar niet door jou als ogenschijnlijk afgescheiden
wezentje, maar door het leven zelf.

Een vriendin van me is al langer gescheiden en heeft drie

kinderen en een niet te hoog salaris. Plus een ex-man die hierin
niet ondersteunt. Ze heeft een dubbele baan om berhaupt
rond te kunnen komen en zit nu in eenfikse burn-out door de
combinatie van drie kinderen opvoeden en rennen tussen twee
banen. Maar minder werken gaat nu eenmaal niet. Dan zie
ik haar enorm worstelen met wat ze moet doen.
Dan herken ik als geen ander dat je in een moeilijke
situatie kan zitten waarin heel sterk het gevoel heerst dat er
een belangrijke en goede keuze gemaakt moet worden. Dat de
twijjl je zo overmant. Het gevoel dat, als je nu niet goed
handelt, het simpelweg niet goed komt. Wnt als ze minder
gaat werken, komt ze niet rond en als ze zo doorgaat dan stort
340

Als iemand uiteindelijk echt ervaart dat het vanzelf gebeurt,

dan kan de paniek komen te vervallen. De situatie waarin je
verkeert hoeft, zoals bij mijn vriendin, dan nog steeds niet leuk
te zijn, maar het verzet ertegen valt weg. Evenals het idee dat
jij het in goede banen moet Leiden.
De mooiste symboliek vind ik het rijden in zo'n autootje in
een pretpark, zo'n wagentje dat aan een rail vastzit en als
vanzelfhet parcours volgt. Als kind heb je dan echt het idee
dat jij zelf stuurt, terwijl die auto gewoon zijn weg vervolgt.
Het geeft je de illusie dat jij gas geeft en de bochten maakt, wat
de rit heel spannend maakt. Wnt stel je voor dat je de bocht
uitvliegt! Als eenmaal is ingezien dat die auto gewoon zijn weg
vervolgt, kun je ontspannen genieten van het ritje. Met losse
handen, hoe geweldig. Het gaat allemaal vanzelf!

341

Jan Koehoorn

e Advaita begrijpen is leuk en aardig, maar als het niet

is gentegreerd in je dagelijks leven is het niet meer

dan een rationeel verhaal dat je over het leven uitstrooit.

Bij Jan draait het daarom veel meet om 'het levende
voorbeeld'. Als je bij Jan en zijn vrouw Claudia thuiskomt,
kun je voelen dat er een rust heerst. De sfeer en energie is

spontaan, puur en authentiek en zelfs over de ziekte van

Claudia worden grapjes gemaakt. Jan en Claudia zijn het
levende voorbeeld van 'leven in overgave' en wellicht is dat
veel leerzamer dan het aanhoren dat er geen IK is en dat
alles gaat zoals het gaar. Alexander Smit gafJan de helderheid
die hij nodig had om tot realisatie te komen en inmiddels
geeft Jan al zo'n zeventien jaar satsang. Naast Advaita leraar
343

UITZOOMEN

is Jan ook muziekliefhebber en een getalenteerd muzikant.

Onder het genot van een glas goede wijn spraken we over

JAN KOEHOORN

en zo'n bijeenkomst is een combinatie van impmvise

ren en die tooibox gebruiken.

toolbox

ontwal{en en satsang.
Hangt de wijze waarop je een antwoord geefr ook af van de
persoon die het vraagt?
HET INTERVIEW

Jan, jij zult ook mensen hebben die bij je bijeenkomsten

jaar na jaar zitten te luisteren met het idee 'ooit ga ik het
vatten'. Die kunnen er dan rationeel een boek over schrijven,
maar er gebeurt vervolgens niets. Wat zeg jij regen die
mensen? Want die vragen aan je van 'Jan, wat moet ik doen?'

Op dat moment gaat het er ook niet meer om wat je precies

tegen die mensen zegt. Wnt dat hebben ze al zeshonderddui
zend keer eerder gehoord. Wt ik de Laatste tijd merk is dat het
er om gaat wat de Levende demonstratie is van zo'n inzicht als
'wie ben ik nou eigenlijk?' Ik merk dat ik in de eerste paar jaar
dat ik satsang gafook redelijk technisch was. Als ik nu video's
terugzie van tien jaar geleden, dan vind ik het echt wonderlijk
dat mensen dat konden begrijpen. Het was toen nogal
bloedeloos en het is echt een vaardigheid die je moet leren om
dit over te brengen. Wt ik tegenwoordig doe, is veel meer Laten
zien hoe het bij jan Koehoorn er thuis aan toe gaat. Mijn
vrouw gaat vaak mee, evenals de hond. Na afloop drinken we
met iedereen een borrel. De satsangs worden wel intensiever.
Ik zeg wellicht dezelfde dingen als vroeger, hooguit met wat
andere woorden. Maar wat veranderd is, is dat ik ook echt
kwaad ofverdrietig kan worden tijdens een satsang. Ik zit wel
eens met de tranen op mijn wangen, bij wijze van spreken. je
moet daar geen maniertje van maken, maar ik uit de dingen
op de wijze waarop het op dat moment voelt. Je hebt een soort
344

Het is per persoon anders en het maakt al uit ofdie persoon op

maandag of op woensdag een vraag stelt. Als die persoon op
dat moment slecht in zzjn vel zit en hij stelt die vraag, heeft
dat ook al invloed op de wijze waarop ik antwoord. En het
maakt uit of ik hem wel of niet een aardige jongen vind. Ik
verras mijzelf ook regelmatig met wat er uit m'n mond rolt.
Afgelopen zondag was er een vrouw en die zei: 'Ja, maar dat
vmchijnt ook allemaal gewoon." Aan die uitspraak heb ik
inmiddels zo'n hekel gekregen! Wnt dat kun je altijd zeggen.
Mensen zoeken dan naar uitspraken die altijd kloppen en dit
is er n van. Dus dan Leg je bevlogen en bezield iets uit en
dan zegt zo'n vrouw van Ja, maar dat verschijnt ook allemaal
maar: Tja, kom dan niet naar de bijeenkomst als je dat
allemaal al zo goed weet. Maar dat is het punt, ze zeggen het,
maar ze voelen het niet. Je kunt een kind van vier dat zinnetje
nog wel leren of een willekeurige papegaai uit de dierenwin
kel. Ik ben het sowieso niet eens met die uitspraak, want het
woordje 'maar' geeft aan dat het toch nog een soort dooddoe
ner-kwaliteit heeft.
In het Engels zeggen ze vaak ' it's just happening'. Dat 'jusr'
geeft het een aparte lading. Netter zou zijn om te zeggen
'it's happening'.

Iedere verkleining die mensen erin aanbrengen maakt al dat

je ergens een lading aan geeft. Dat is ook bij het IKje of het
345

JAN KOEHOORN

UITZOOMEN

persoontje. Dan maakt het wel uit wie het zegt en hoe het

verschijnt': terwijl ze bedoelen: 'zie ik dat goed?: of 'vind jij

gezegd wordt. Als iemand die bij mij op satsang zit zegt van
'Oh, het is natuurlijk maar het !Kje: dan zeg ik dat je net zo
goed kunt zeggen at is het IK'. Ofat is de persoonlijkheid:
Door de behoefte om het kleiner te maken, denk je al dat het

dat ik dat goed gezegd heb?'

Dan zou jij moeten zeggen als je ze hun zin geeft: "Nou,
inderdaad mevrouw, dat heeft u goed gezien!" Maar als ik dat

groter is. Dus het is heel subtiel, het kan een woordje zijn
waarop je kunt aanhaken. En er is een onuitroeibare neiging

zo zeg met zo'n kop, dan vermoeden ze al iets natuurlijk. Dat

bedoel ik met de toolbox. Ik denk dat je steeds meer dingen
daaruit overhoudt die direct binnenkomen.

van mensen om zich slimmer voor te willen doen dan ze zijn.

Misschien word ik te oud hoor, maar de laatste tijd word ik

Heb je gemerkt dat de antwoorden die je geeft korter zijn

daar gewoon kwaad over. Dan zeg ik: "Doe dat nou niet!"
Ofdan zetten ze op internet een quote van een ofandere
leraar. Dat is pronken met andermans veren. Dus houd je

geworden in de loop der jaren?

mond! Als je het echt weet, dan kun je spreken. "Wie het weet
mag het zeggen': zei mijn leraar altijd. Dat bedoelde hij
letterlijk. Als je het echt weet, mag je het zeggen. Maar ga niet
doen alsofje het weet, ik raad dat echt iedereen af Er zou

ja. Al zat ik afgelopen zondag weer helemaal op m'n praatstoel

Ik heb in ieder geval wel een hekel aan heel lange vragen.
Ik heb daar overigens een goede truc voor! Even een tip van
collega tot collega. Ik zat vorige week in Amsterdam en toen
was er een mij'nheer die een vraag had van vijfminuten. Dan

posten.

kijken ze daarna meestal heel verwachtingsvol en dan mag jij'

het verlossende woord gaan spreken. Maar ik zei gewoon:
"Kunt u die vraag nog een keer stellen?"

Dat is ook wat Nisargadatta met Alexander Smit deed.

Haha, briljant!

eigenlijk een straf op moeten staan: jij' daar, kom maar eens
even hier. Ik heb jou vorige week op internet dit en dat zien

Alexander Smit had een grote mond en toen zette Nisargadatta

hem voor de groep zo van 'nou, verrel het ze dan maar'.

Het was ook precies in de roos. Hij' keek eerst met een blik van
'wat ben jij onaardig: maar daarna kwam al snel het besef

ja, dan was je echt de klos, hoor! je werd voor de groep

afgemaakt. Dat was niet sadistisch bedoeld, maar het gaat om
de integriteit die hierbij komt kijken en die is soms ver te

'ik heb alleen maar vijfminuten zitten praten:

Als iemand een vraag stelt met tien woorden erin, dan kan
ik al kiezen op welk woord ofwelk deel van die zin ik in wil

zoeken. Dat kan gebeuren doordat mensen onzeker zijn en

gaan. Vtzak heb je dan al drie of vier mogelij'kheden in een

zeker willen overkomen, of ze weten het niet en willen

overkomen alsofze het wel weten. Ofze willen zich aan jou
toetsen. Dan zit je satsang te geven en dan roepen ze: "Alles

vraag. Dus kun je nagaan wat er gebeurt als iemand een vraag
van vijf minuten heeft. Dan zie je dat ze onderweg ook
verdwalen.

346

347

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

Ze beginnen aan een vraag en halverwege zijn ze vergeren

toepassen dat niet werkt en dan toch niet tot het besefkomen
dat ze een stap terug moeten doen. Ze zien dan niet dat ze
ergens in de basis een denkfout maken, waardoor ze steeds
maar op dezelfde mislukking ofteleurstelling uitkomen.

wat ze nou eigenlijk wilden vragen.

je weet op zo'n moment ook niet wat je moet antwoorden,

want waar zou je moeten beginnen? Wt je ook ziet is dat als
je mensen vraagt ofze problemen hebben, dat ze dan zeggen:
'Ja, heel veel. "Maar als je dan echt doorvraagt, dan ontstaat
er een heel ander perspectief Dan kom je uit op een vraag als
'wie heeft jou geleerd dat het erg is als je bang bent?, wat is
angst eigenlijk? Wt gebeurt er wanneer je bang bent?'
Dan blijkt dat ze zover helemaal niet gekeken hebben. Ze
zijn vaak ergens halverwege het proces verstrikt geraakt in een
bepaalde overtuiging. Als er dan een vervelend gevoel opkomt,
willen ze dat direct weghebben en gaan ze nooit echt op zoek
naar de kern. Dus als ik maar doorvraag wordt het op den
duur heel stil. Dan knjgen mensen het niet meer voor elkaar
om problemen te hebben. Dat werkt soms frustrerend voor ze,
want wie ben je nog als je geen problemen meer hebt?

Als allerlei vastgeroeste overtuigingen verdampen ontstaat

er meer bevrijding. Maar daar gaan soms jaren overheen en
dat mag je best even de tijd gunnen. Toen ik bijeenkom
sten over nondualiteit ging houden zei je tegen me: "Wacht
nog even vijf jaar." Achteraf gezien geef ik je daar gelijk in.
Want mijn eerste bijeenkomsten liepen soms uit op intel
lectueel prijsschieten. Dan riep iemand: "Ik heb wel een
vrije wil!" En dan begon ik hem met allerlei stellingen te
overtuiging dat hij het fout had.

Och, je wilt mijn eerste satsangs ook niet terugzien. Dan denk
je nog van 'ik vertel het je wel even:
Of als iemand vertelde over haar relatieproblemen, dan

Sommige mensen zijn inderdaad zo gedentificeerd met

begon ik uit te leggen dat het universum maar een hologram

hun drama, dat ze daar hun identiteit aan ontlenen. Als je

is en dat er eigenlijk nooit iets is gebeurd. Dramatisch!

dan die ballon doorprikt, hebben ze het gevoel dat er niets

van ze overblijft.

je slaat ze dan een wapen uit handen waar ze niet vanaf

willen.
Drama kan zorgen voor een slachtofferrol en bevestiging en
aandacht van mensen voor jouw problemen.

Als ik het maar moeilijk heb, dan komen er wel mensen om

me te steunen. Je ziet mensen dan steeds hetzelfde trucje
348

Ik zeg ook wel op satsang van 'denk je nou echt dat ik er thuis
mee weg zou komen als ik zo zou praten zoals ik hier nu met
jullie doe?' Dit is geen taal die je toe kunt gaan passen in het
dagelijks leven. Mijn vrouw moet volgende maand een
chemokuur. Denk je dan dat ik het lefheb om te zeggen van
Ja, maar dat verschijnt ook maar gewoon in het bewustzijn:
Sodemieter op/ Dan is het gewoon kut/ Advaita taal bestaat
uit woorden die je gebruikt om uit te leggen hoe het zit, maar
die ik in mijn dagelijks leven nooit van stal haal.

349

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

Ik woon met Lisa samen en als wij ergens tegenaan lopen

toe te voegen. Zelfs bij de uitspraak 'dan is dat zoals het is',

roepen we echt niet van 'dit is de manifestatie van het leven

zit er al een lading.

op dit moment'. Op dat moment uit je een bepaald gevoel,

punt!

Dat hebben Claudia en ik ook. De dingen krijgen wel een

andere kwaliteit.
De lading is er in no time vanaf, het blijft niet kleven.

Het krijgt een knipoog, het wordt speels. Het is eigenlijk niet
eens dat het een knipoog krijgt of dat het speels wordt, maar
ik heb lang over het hoofd gezien dat het al zo was. Als mensen
zeggen dat je moet kunnen relativeren, dan zeg ik dat dat
helemaal niet hoeft, want het is al relatief Relativeren wil
zeggen dat je denkt dat het niet relatiefis en dat jij het dan
relatiefmoet maken.
Net als 'ik moet het accepteren'. Dan zit je al in het verzet.

Het zien zelfis al accepteren. Of de uitspraak dat je iets moet

loslaten. Maar als je iets los wilt laten, moet je het eerst kunnen
vasthouden en dat is al onmogelijk. Dus loslaten is ook
onmogelijk. Als ik mijzelfzo hoor praten, hier met jou in mijn
eigen huis, dan vind ik dat ook alweer vreemd. Wnt wij
praten dus echt nooit op deze manier.
Op het moment dat er iets gebeurt en je de Advaita erbij
sleept, dan zit daar subtiel al de drive in om een uirweg te
vinden of om ergens vanaf te komen. Het ZIJN zelf is reeds
de acceptatie, dus daar hoef je niets vanaf te halen of aan

350

Dan zit er al wat fout. Ik had ooit mensen op satsang die een
relatie hadden en gep
s rekken voerden als 'er verschijnt nu woede:
Of dat de n zegt 'ik ben heel kwaad op je: En dan de ander
'tja, dat verschijnt in bewustzijn
Mijn Leraar zei over dat soort mensen altijd: "Het zijn
spirituele autisten. "Zijn uitleg was, dat dit soort taal excuses
zoeken is voor het ego onder het mom van Advaita. Vtm die
uitspraken als 'tja, ik kan er niets aan doen want er is geen
doener
Die Advaita shuffle kan tot rare redeneringen leiden.

Het is een brevet van onvermogen, dan heb je het gewoon nog
niet gezien. Wnt als het wel gezien is, hoefje het niet meer op
te noemen. Ik ga niet de hele dag opnoemen dat ik twee benen
heb, dat is al duidelijk. Zo hoefje dus ook niet met bewustzijn
gaan lopen gooien en smijten.
Wat is er gedurende jouw ontwaken allemaal gebeurd,
voordat het begon te beklinken?

Ik was zo'n beetje de meest eigenwijze zoeker die je je voor kunt

stellen. Ik had alle boeken wel gelezen in die tijd en dacht dat
ik er klaar mee was. Totdat ik het boek Bewustzijn van
Alexander Smit op de plank zag liggen in de boekhandel. Zelfs
na al die jaren boeken lezen haalde dit boek mijn systeem
totaal overhoop. Alexander gaf indertijd satsang in Baarn en
ik dacht: het is nu of nooit. Dus ik ging hem bellen en kreeg
hem direct aan de lijn.
351

UITZOOMEN

Indertijd vroeg je nog ofje langs mocht komen en dat was

goed Hij vroeg nog ofik niet op zoek was naa1 ufo's ofkabouters
en die vraag viel bij mij in goede aarde. Ik wist toen dat ik
niet bij een ofandere club malloten terecht zou komen. Ik ben
naar Baarn gegaan en Alexander beantwoordde totaal niet

JAN KOEHOORN

Als ik bij hem vandaan kwam ging ik nooit meteen de auto

in. Dan liep ik eerst vijfminuten een rondje om een beetje tot
rust te komen. Zo van 'man, wat is er net gebeurd?' Soms gekke
dingen hoor, een keer was er bijna mzie op de satsang. Ik heb
hem wel eens tegen iemand horen zeggen: "W gaan nu naar

aan al mijn ideen over hoe zo iemand zich zou gedragen of

buiten en dan sla ik je helemaal in elkaar!" Of hij zei: 'Jij

eruit zou zien, ofhoe hij in de omgang zou zijn. Hij was heel

moet eens een goed pak op je sodemieter hebben."' Op dat soort

confronterend en indringend
Die satsangs van hem waren zo intensiefdat ik nu vijfen
twintig jaar later nog hele stukken kan oplepelen of kan

momenten zit je wel heel raar te kijken, want dat Lees je

natuurllj'k niet in de boeken.

citeren. Er is een forum op Facehook waar ze honderden van

Nisargadatta zei toch ook dat als je het na drie keer niet

zijn quotes verzamelen. Sommige zijn zo krachtig! Vtm de

snapte: "Rot maar op!"

week plopte er nog een quote van hem op, tijdens een van m'n
bijeenkomsten. Een man begon een heel betoog over het denken
en hoe je daarin verstrikt kunt raken. Daarop citeerde ik
Alexander 'ik houd niet van spinazie, en dat is maar goed ook,

Oprotten was het dan! Nu ik zelflanger satsang geef, begin ik

te begrijpen waar dat vandaan komt. Mensen vriendelijk
aanwijzen waar de uitgang zit werkt voor sommigen, maar

want als ik wel van spinazie hield dan zou ik spinazie moeten

bij anderen is meer power nodig. Ik vind het wel een grote

eten, maar daar houd ik niet van: Zo kan het denken dus

verantwoordellj'kheid hoor, ik wil mensen niet zomaar gaan

werken. Ik had indertijd een Levende Leraar nodig, dat is

schofferen. Iemand kan in een hele labiele positie zitten en dan

eigenlijk het verhaal.

moet je veel voorzichtiger zijn. je hebt ook van die mensen met

Had je bij Alexander in eerste instantie verlicht gedrag

niet meer wat je zegt. Dan probeer je een helder antwoord te

verwacht?

geven, maar zij praten daar direct alweer overheen met een

Vriendelijk en in ieder geval zachtmoedig. Ik wist ook niet dat

wel eens: "Wt zei ik nou net? Kun je dat herhalen?" En dan

Nisargadatta zo'n wildebras was, ik had alleen maar zijn boek

weten ze dat niet eens.

een dikke laag eelt op hun trommelvlies en die horen gewoon

volgende vraag, zonder eerst even goed te luisteren. Dan zeg ik

gelezen. Als je het boek leest dan komt hij keurig over, omdat
de vertaling van Wolter Keers is en Wolter was een keurige

Als Jan Koehoorn dingen zegt die ze al weren dan is het 'wat

diplomaat. Dus ik had een soort rust en sereniteit verwacht.

een wijze man die Koehoorn'. Maar zeg je iets dat ze nog
nier begrijpen dan is het: 'die Koehoorn lult uit z'n nek'.

Maar Alexander Smir had heel veel kanten!

ja, het is altijd jouw schuld, hahaha.

352

353

UITZOOMEN

Linksom of rechtsom.

Ik heb het wel eens andersom gedaan bij een retraite. Dan
vroeg ik mensen een ding te noteren dat ze graag behandeld
wilden zien. Ik kon vervolgens de hele week aanwijzen wie
wat had opgeschreven, terwijl er mensen waren die na een paar
dagen niet meer wisten wat ze hadden opgeschreven.
De wijze waarop wij bijeenkomsten geven is best anders
dan hoe het ooit in India ging. In India koos je een goeroe,
gafje daaraan over, geloofde alles wat hij zei en dan ging je
er volledig voor. Alleen veel mensen die bij ons komen,
willen zich helemaal niet overgeven, maar zitten continu te
kijken of ze gaten kunnen schieten in je theorie. Dan
luisteren ze niet echt, maar zitten mentaal hun standpunten

JAN KOEHOORN

hem, maar ik had een totaal vertrouwen. Ik was vrij van elke
twijfel en had ook helemaal geen twijfel over ofhij het wel echt
gezien had. Hij flikte afen toe echt dingen waarvan ik dacht:
dit kun je niet maken!
Ik zat indertijd al acht jaar in de muziek en muzikanten
zijn ook niet altijd even braaf Niet met dames, niet met drugs
en niet met de belasting. Toen dacht ik: als hij een popster was
geweest, hadden we het prachtig gevonden wat hij deed. Hij
had vaak een paar vriendinnen tegelijk. Maar als het dan een
spirituele leraar is, dan komt er ineens een andere meetlat uit
de kast, dan kan dat opeens niet. Zo kon ik toch nog verrast
worden door mijn eigen bekrompenheid. Het had namelijk
ook gekund dat het wel een hele aardige man was en dat hij
een vrouw had waar hij al vijfentwintig jaar mee getrouwd
was.

te verdedigen. Daarom ga ik ook nooit in discussie. Ik zeg

in het begin: ''Alles wat ik zeg is niet waar." Dus denk je er

Die leraren zijn er ook.

anders over, dan is dat prima.

Dat zeg ik ook! Het is geen discussie. Dus als mensen er een
discussie van willen maken ben ik heel makkelijk, ik geefze
onmiddellijk gelijk. In Amsterdam had ik iemand die heel erg
bleefinhaken op die vrije wiL. Hij zei: "Maar ik kan toch
kiezen! Ik maak mijn eigen keuzes. "Dan zeg ik: "Best, prima. "
Wnt het is namelijk geen vraag maar een mededeling.

Claudia en ik zijn ook al zeventien jaar samen. Jan van den

Oever zei eem: "Oh mooi! Want goeroes die niet getrouwd zijn
die vertrouw ik niet. " Warmee ik wil zeggen dat een leraar
wel een voorbeeldfunctie heeft, maar die betreft niet de vorm.
Het betreft niet zljn ofhaar gedrag en het zegt ook niet dat je
dat gedrag moet gaan kopiren.
Mensen gaan toch al snel de leraar kopiren in de hoop iets

Is het niet zo dat die echte overgave zo lastig plaatsvindt

te bereiken. De leerlingen van Nisargadatta gingen allemaal

door de mentale weerstand die mensen hebben?

roken omdat hij dat ook deed. Dan ga je spiritueel gedrag

vertonen in de hoop op een wonder. Alexander was jouw

Warschijnlijk wel, ja. De eerste keer dat ik bij Alexander

kwam, scheet ik in mijn broek. Maar ik wist wel zonder enige
twijfel, dit is hem! Misschien was ik wel een beetje bang voor
354

leraar. Wat gebeurde er na de ontmoetingen met hem?

355

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

Mensen die bij het ontwaken lezen over bliksemflitsen en over

een datum waarop de verlichting plaatsvond, die moet ik
teleurstellen. Zo is het bij mij dus niet gegaan. Ik noem het
altijd het optrekken van de mist. Het was een periode van twee
weken waarin het een soort rwighlight-fase was. Na die twee
weken wist ik niet meer waar alle krampen gebleven waren,
waar alle vragen en ook alle antwoorden gebleven waren. De
zoekbeweging was ook weg. Het was net alsof iemand met een
stofruiger door m'n systeem was gegaan, waarna er heel veel
dingen waren verdwenen. Er kwam ruimte, stilte, vrijheid en
Liefde voor terug. Het was ook wel een beetje lullig, want het
was zo simpel. Ik was zo dom geweest om acht jaar lang te
denken van 'als ik maar nog meer kennis vergaar dan levert
het wel iets op: Bij mij ging het proces dus geleidelijk, al was
het bij Alexander echt eenflits. Nadat de mist was opgetrokken
was het ook volkomen twijftlloos. Ik ben dan ook niet aan
Alexander gaan vragen of ik het wel gezien had, ik heb hem
alleen maar bedankt. Toen ben ik al snel de draad weer gaan
oppakken van optreden en Lesgeven. Ik heb ook geen periode
gehad dat er nog dingen verwerkt moesten worden. De periode
voordat ik bij Alexander kwam, was nogal heftig voor mij. Ik
heb jarenlang angstaanvallen gehad en die waren al weg
voordat ik bij" Alexander was.

Dat opruimen was in de periode daarvoor was dat opruimen

Je ziet mensen die eerst de boel opschonen waarna de boel

helder wordt, bij anderen wordt her helder waarna het
opschonen begint. Joanika Ring zegt dan dat je uitnodigin
gen krijgt van her leven.

jan van Delden noemt het puinruimen. Ik heb geen puin

ruim-periode gehad na het ontwaken.

356

al gebeurd?

Ik dacht twee of drie keer per week dat ik dood ging en dat
heeft jaren geduurd. Dus dat was wel een gezellige periode. Het
was onmogelijk om iets anders te gaan doen dan alleen maar
te kijken naar die angst. Dat heeft bij mij een paar jaar
geduurd voordat het zover was. Ik ging natuurlijk eerst doen
wat iedereen doet, de boel onderdrukken, daarna ontspan
ningsoefeningen doen, daarna ging ik het uiten, daarna ging
ik het verwelkomen en omarmen, ik ging het een plek geven,
nieuwsgierig zijn, ik ging alle boeken lezen over angstaanval
len en ademhalingstechnieken. Ook toen wilde ik eerst alle
informatie hebben die er was, zodat ik er mee aan de slag kon
gaan. Dat is op zich niet zo'n slechte gewoonte, alleen pak je
dan maar n kant van de zaak.
Bij zelfrealisacie kan dat zelfs blokkeren omdat het met ratio
nier te grijpen valt.

Dus er ontbreekt dan nog een heel groot stuk van de taart.
je kunt het vergelijken met muziek. Ik kom uit de popmuziek
en wat ik gewend was, als ik een nummer wilde leren spelen,
dan zette ik de radio aan. Vervolgens zocht ik op de piano uit
wat voor akkoorden het waren. Dan nam ik het nummer op
en speelde ik het cassettebandje zo'n vijftig keer af net zo lang
tot ik het juiste akkoord had gevonden. Dat is de meest
natuurlijke manier van muziek maken wat mij betreft. Toen
kwam ik op het conservatorium en daar kregen we gehoor
training. De ieraar speelt dan iets op de piano en jij ziet niet
wat hij speelt, maar moet op gehoor raden welk akkoord het
is, of je moet zeggen of het een mineur- of majeurakkoord is.
357

JAN KOEHOORN

UITZOOMEN

Dan speelde de leraar een majeurakkoord en dan waren er

dus echt leerlingen die zeiden: "Dit is een mineurakkoord. "
Toen ik dat voor het eerst meemaakte dacht ik dat ik in
Banana-split zat. Ik zat daar op het conservatorium met
mensen die niet het verschil hoorden tussen een majeur- en een
mineurakkoord
De manier van het zelfuitzoeken en ervaren vind ik veel
natuurlijker dan datje eerst noten leert lezen, les krijgt uit een
boek en dan week in week uit bij een pianoleraar een les volgt.
Uiteindelijk word je dan een hele goede notenlezer, maar ik
vind dat niet interessant. Ik heb liever dat iemand zo mooi
kan spelen dat ik er kippenvel van krijg. En dan mag hij van
mij best een paar foutjes maken, dat vind ik niet erg. Wt ik
mooi vind, is de balans tussen die beide kanten. De wijze
waarop ik met Advaita begon, is door als het ware eerst de
noten te leren lezen en rationeel te weten welke noot bij welke
toon hoort. Dus ik las al die boeken en wist precies welke goeroe
wat had gezegd. Maar toen ik bij Alexander kwam werd dat
gelijk afgestraft. Ik begon dan met Ja maar Nisargadatta zei... '
"Die is dood': zei Alexander dan. Dus ik had wel door dat ik
niets kon vragen aan hem over al die boeken die ik had gelezen,
want dan werd hij kwaad.
Hoe reageer je zelf als mensen tijdens een bijeenkomst over
andere leraren beginnen uit te wijden?

Ik ben wat vriendelijker daarin en zeg dan: "Laten we

aftpreken dat jij overjou met mij praat. "Dus dat we niet vec
iemand gaan praten, want anders krijg je van die vragen als
'Krishnamurti zegt in dit boek dit of dat, wat bedoelt hij
daarmee?' Ja, weet ik veel! In sommige gevallen meen ik het
wel te weten, maar dat zegt nog niets, h. 'Wnt hij kan het
358

heel anders bedoeld hebben of in een andere context gezegd

hebben.
Wouter zegt dat wij crimineel zijn. Hij zegt dat we het
publiek een worst voorhouden die ze toch nooit te pakken
krijgen.

ja, klopt.
En hij is de grootste crimineel, want hij brengt er boeken
over utt.

Hij is de dealer eigenlji k. Dat kunje ook rustig zeggen, alleen

dan zijn we wel criminelen waar mensen vrijwillig naartoe
gaan. Ze hoeven nergens lid van te worden. Er zijn wel leraren
die eisen dat je alleen naar hen toe gaat en dat je iedere keer
komt, dat kan ook. Van mij hoeft dat niet. Ze mogen ook
halverwege weggaan en dan mag je zelfsje geld nog taug.
Je bent vriendelijker en toegankelijker dan Alexander.

Ik ben laagdrempelig. Ik ben niet zo'n moeilijke meneer om

vragen aan te stellen. Ik vind het wel leuk om de onverwachte
invalshoek te pakken. Als iemand zichzelf heel serieus neemt,
dan vind ik het wel leuk om daarmee te spelen. Er mag van
mij best wat humor in. Dat vind ik een essentieel onderdeel
van de Advaita, dat het allemaal niet zo serieus is, die persoon.
Waarom moeten satsangs altijd zo plechtig? Warom kunnen
we niet gewoon luchtig een praatje houden over wie ofwat ik
ben? Voor mij is het wel het belangrijkste element in mijn Leven
dat ik heb ontdekt wie ik werkelijk ben, maar het is niet zwaar

359

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

ofiets wat je heel serieus moet nemen. In wat je werkelijk bent,

in die essentie is alles licht, vluchtig en speels.

ja, onze gitarist bijvoorbeeld. Ik ken hem al vanaf mijn

zeventiende en van alle mensen die ik heb gekend ofdie ik ken,
is hij de meeste relaxte van allemaal. Ik heb hem nog nooit op
de kast gezien voor wat dan ook. Ik heb hem nog nooit in de
stress gezien, het is alleen maar humor. Hij speelt goed gitaar
en is dus niet iemand die zich nooit ergens voor inzet. Maar
hij begrijpt gewoon vanuit zichzelfhoe dingen werken. Daar
heb je ook helemaal geen Advaita voor nodig natuurlijk. Als
je gewoon een beetje om je heen kijkt en nieuwsgierig bent, dan
ontdek je zelfwat wel of niet werkt. En als het ego dan dwars
zit, dan pak je het de volgende keer automatisch anders aan.
Hij was al vijfjaar lang vrijgezel en ik en de drummer vonden
dat hij nodig weer eens aan de vrouw moest. Maar hij liet zich
niet van de wijs brengen en we kregen op geen enkele manier
vat op hem. Hij heeft net als iedereen natuurlijk ook zo z'n
problemen, maar hij gaat conflictloos door het leven.

Mensen zitten bij een satsang ook vaak met her idee dat ze
van A naar B moeren zien te komen en willen daar serieus
mee aan de slag.

Soms zei iemand tegen Alexander Smit: 'Ja, maar zo kom ik

toch helemaal niet verder!" Dan zei hij: "Verder dan wat?"
Sommige vragen zijn zo grappig. Gisteren vroeg iemand:
"Maar wat gebeurt er dan als ik dood ga?" Ik zeg: "Nou,
dan graven ze waarschijnlijk en gat en dan gaat de kist
daarin. Vrij simpel dus!"

Helder antwoord! Als mensen mij vragen over de dood zeg ik:
':Alles verdwijnt nu al ieder moment, dus ik maak me nooit
zorgen over iets wat in de toekomst eventueel zal gaan
verdwijnen. "
Zelfs bij de dood en bij ziekte, zit er humor in. Er is niets
waar geen humor in zit en die luchtigheid is dus ook overal.
Het is verdacht als mensen niet om zichzelf kunnen lachen.
Wij hebben een vriendin en die vertelt heel veel verhalen
waarin ze zelf voor gek staat. Dat is zo'n leuk mens! Die zit
daar namelijk helemaal niet mee. Ze heeft nooit een Advaita
boek gelezen, maar ze snapt dat.
Zo zullen er toch mensen zijn die zonder enige kennis van

Want ook al is 'het' gezien, her leven gooit je van links naar
rechts, van boven

naar

onder en weer terug.

Dan zijn er dus twee reacties mogelijk. Ofje zegt het met een
diepe zucht, zo van 'dan is het leven dus wat er allemaal
gebeurt: of er zijn mensen die vrolijk zeggen, 'dan is het leven
wat er allemaal gebeurt In het eerste gevaL is er de stiekeme
hoop dat het toch nog misschien anders zou kunnen zijn. Wnt
er kan pas teleurstelling zijn als er eerst een verwachting was.
Mensen gaan ook naar jou toe met de stiekeme hoop om

Advaita of wat dan ook, gewoon ontwaakt rondlopen? Die

verlicht te worden. Maar dan zit de valse overtuiging al op

het van nature gewoon leven?

de stoel.

360

361

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

Het is een beetje maf Het verlangen naar verlichting is

eigenlijk een heel speciaal verlangen. Het is namelijk het
verlangen om vrij te zijn van verlangens. En 11rij zijn van
verlangens wordt vaak verkeerd begrepen. Sommige mensen
denken dat er dan helemaal geen verlangens meer zijn. Maar
verlangens verschijnen, alleen je bent er vrij van. Ik ben ook
vrij van de winter en die verschijnt ook. Mensen vragen wel
eens of ik nog verlangens heb. Nou, hebben niet, maar ze
kunnen er wel zijn. Ik zie ze, maar ik heb ze niet. Als ik
wakker word, moet ik echt naar het toilet. En ik moet een paar
keer per dag eten. Dat is ook het probleem helemaal niet. juist
door het verzinnen dat verlangens er wel ofniet zouden moeten
zijn, wordt het als een probleem ervaren.

drinkt nog gewoon wijn?" Ik zei: 'Ja, natuurlijk! Wil je ook

een glaasje?" Dat soort rare ideen dus.
Maar er zijn ook mensen in het circuit die zich wel verlicht
voordoen. Die geven zichzelf een Indiase naam, trekken een
wit kleed aan, praten net wat trager en lager en laten bewust
stiltes vallen om daarna hun zinnen belangrijker te laten
lijken. Ze pretenderen daarmee wel iets bijzonders te zijn.
Zo vergroot je de illusie.

Bij ons is dat het tegenovergestelde.

Daar kijken ze verbaasd van 'het zijn maar doodnormale
jongens'. Al is het voor een zoeker juist heerlijk om een

Soms denken ze dat je ook het woord IK niet meer gebruikt.

leraar te hebben die op een verhoogde stoel zit en die je lang

en diep in de ogen aankijkt. Dan heb je tenminste nog de

Ik noem dat Advaitaans. Dan krijg je dingen als 'er wordt

gezien dat er een gevoel op komt waar het etiket honger bij
verschijnt'. Nou, dan nodigen ze je niet meer uit op eenfeestje,
hoor.
Of mensen denken dat je jezelf nier meer ervaart als een Jan.

Soms hebben ze zulke rare ideen in hun hoofd.

Dan zeggen ze: "Als ik wakker word, dan lijkt het echt alsof
ik dit ben." Dan zeg ik: "Nou, gelukkig wel!"

Zaterdag had ik een bijeenkomst en de eigenaar van die locatie

vroeg mij op een gegeven moment: "Wil je een wijntje, jan?"
Dus ik zeg: "Prima!" Toen zag ik een bezoekster echt naar dat
glas kijken van 'hoe kan dit nou?' Ze vroeg direct: "Dus jij
362

goeroe als handvat waar je je aan vast kunt klampen. Als je

dan een lelijk ding over hun goeroe zegt, dan gaan ze direct
in verweer. Of ze beginnen tijdens een bijeenkomst continu
hun leraar te quoten.

Mensen gaan dan mentaal in de weerstand en dat kan

vermoeiend zijn. Als ik voor de club zit en ik zie de energie
overal wegzakken en alleen maar naar die ene persoon uitgaan,
dan grijp ik wel in. Daar ben ik de laatste jaren wel slimmer
en doeltreffender in geworden. Soms moet je iemand afkappen.
Dat kan dan even niet anders. Ik hou ook heel erg van ironie,
maar dan moeten mensen daar wel een antenne voor hebben.
Vak worden mannen van begin twintig heel technisch en
beginnen dan met een heel intellectueel statement. Dan
antwoord ik van 'nou, ik ben blij dat je nu wat vertelt over je
gevoel, want de vorige keer was je zo technisch bezig: Dan
363

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

hebben de mensen om hem heen onmiddellijk de grap wel door,

Maa1 er zijn ook momenten dat je staat te spelen en dan krijg

maar dan zit hij van 'waar lachen jullie nou om?'

je de boel gewoon niet op gang.

Veel mensen hebben jou gevolgd en bezocht in de loop der

Zo'n bruiloft waar je dan niet mr bent dan behang waar

jaren. Zie je nu ook dat her wat lichter wordt voor hen, dat

geluid vanaf komt.

het integreert?

Dan sta je de sterren van de hemel te spelen, maar er gebeurt

Het kan natuurlijk alle kanten op. Mijn verhaal is dat die

niets. W hebben een keer gehad dat aan het eind van de avond

realisatie prachtig is, maar ook al zou die verlichting niet

een meneer naar ons toe kwam die zei: 'Jongens het was

plaatsvinden, dan nog vind ik Advaita een prima invalshoek

fantastisch, we hebben geen last van jullie gehad'"

om de relativiteit te gaan zien.

Haha!
Als je alleen al beseft dat dingen nooit anders kunnen zijn
dan dat ze zijn, geeft dat al veellicht en ruimte. Je blijft op

"Oh, nou dank u wel, meneer!"Als dat bij een satsang gebeurt

den duur minder hangen in gedachten over het verleden.

ga ik heel erg op zoek naar manieren om het weer vloeibaar te

krijgen. De kunst bij satsang is om intutiefaan te voelen waar

Ik geefnu zo'n jaar ofzeventien satsang en heb ongeveer tien

iemand ongeveer zit in zijn ofhaar proces. Dan moet ik daar

ex-leerlingen waarbij het kwartje echt is gevallen. Dat betekent

net ver genoeg boven gaan zitten, zodat als ik mijn hand

dat er maar ns in de anderhalfjaar iemand is die het ziet.

uitsteek, ik jou kan bereiken alsjij jouw hand uitsteekt. Maar

Dat kan soms iemand zijn die al tien jaar bij je komt. Ik heb

als ik echt op tempo ga, dan is het voor veel mensen niet te

ook mensen gehad die al bij vele andere leraren waren geweest

volgen. Als ik tussen neus en lippen door zeg van 'er zijn maar

en dan maar n oftwee keer bij mij, dat kan ook.

twee problemen, ofje wilt iets dat er niet is ofer is iets dat je
niet wilt: Dan zie je mensen van 'wat zei je nou? Kun je dat

Hoe het allemaal zal verlopen, niemand heeft er sturing in.

nog eens langzaam zeggen?'

Soms heb je een bijeenkomst waarbij er een synergie

ontstaat tussen jou en het publiek. Dan krijg je zo'n lichte

Van wat ik heb gelezen is dat Ramana Maharshi net zo lang

fijne rustige energie waarin iedereen samenvalt. En soms

zijn hand uitstak, totdat hij je had. Hij bracht de Advaita

schiet ook de halve zaal in een kramp.

dan op jouw niveau en klom dan geleidelijk aan weer op.

Terwijl Tony Parsons bijvoorbeeld heel radicaal op absoluut

Dat sta je te trekken aan een dood paard ]ij bent ook muzikant

niveau blijft praten, ongeacht of je het wel of niet begrijpt.

en als je dan voor een zaal staat te spelen wil je n worden

met de zaal. Dat zijn de momenten waarop het dak erafgaat.
364

Tony zegt: "There is nobody there" en "This is all there is."

365

UITZOOMEN

JAN KOEHOORN

Ik zeg dat ook wel tijdens m'n bijeenkomsten, alleen als ik

Daarom zeg ik ook niet: "Je bent niet je gedachten, niet je

gevoelens, niet je lichaam. " Daar breek ik een beetje met de
traditie van Alexander. Hij zei: 'Je bent geen persoonlijkheid,
maarje hebt een persoonlijkheid. "En ik zeg: ook, ook, ook. Ik
ben ook de persoonlijkheid, ook het gevoel en ook dat waarin
alles verschijnt. Je ziet dat een mens zich identificeert met
allerleifragmenten. En van al diefragmenten dieje waarneemt
kiesje er een aantal uit en dat noemje dan de persoonlijkheid.
Dan denk je dat je dat bent en meer niet. Dan kom je met
Advaita in aanraking en die gaat jou verteilen dat je de
waarnemer van diefragmenten bent. Veel mensen blijven daar
dan steken.

zie dat die uitspraak niet resoneert met iemand, dan zoek
ik naar andere manieren om naar hetzelfde te verwijzen.

Ik ga ook op zoek naar de aansluiting. Als die er dan niet is,

schakel ik soms over naar een ander en kom ik er Later weer op
terug.
Je ziet dat de tijd als het ware rijp moet zijn, voordat
bepaalde inzichten begrepen worden. Het heeft ook geen
zin om mensen met deze materie lastig te vallen als ze er
met voor open staan.

Het zou ook raar zijn als ik middenin een drukke winkelstraat
tegen willekeurige voorbijgangers zou zeggen: "Het station is
de tweede rechts, dan de eerste links en dan weer de eerste
rechts. Dan ben jij bij het station!" Dan zeggen ze: 'Ja, maar
ik wil helemaal niet naar het station. "En dan ik weer: "Nee,
maar daar is het dus wel!" Zo werkt het natuurlijk niet.
Haha, ja precies! Hoe verwijs jij meescal naar 'het ene?'

Dan neem je weer een positie in.

Dan is het: ik ben bewustzijn en daar is de wereld en daar heb

ik niets mee te maken. Eigenlijk benje dan slechter af dan toen
je nog dacht datje de persoonlijkheid was. Dan is het de kunst
om te ontdekken dat het en-en is. je bent n het water n de
golf
Je bent n de toneelspeler n degene die het toneelspel

Ik heb geen vast woord. Ik vind Beschikbaarheid mooi. Als

iemand een koude kikker is, gebruik ik de term Liefde. Als
iemand een gevoelsmens is, gebruik ik stilte, rust of absoluut
bewustzijn. Als iemand heel gelovig is wil ik nog wel eens het
woord God gebruiken.

Het is inclusiefalles en dat is dus helemaal niet koud. Ik heb

Advaita ook nooit als klinisch, koud of steriel ervaren. Ik vind
het super warm.

Is het nier het meest lastige dat de Advaita nier beet te

Advaita brengt een hoop licht.

waarneemt.

pakken is? Al je handvaren brokkelen af, maar je krijgt er

niets voor terug. Uiteindelijk is dar de bevrijding, maar het
is doodeng als je de grond onder je voeren voelt wegzakken.
366

Als je naar mijn vrouw Claudia kijkt, dan is zij iemand die
gemakkelijk in de slachtoffer-rol zou kunnen schieten, gezien
367

UITZOOMEN

haar zwarejeugd en hetfeit dat ze al dertienjaar kanker heeft.

Maar iedereen die haar zo'n vijfminuten ziet, beseft al 'hier
zit helemaal geen slachtoffer: Die zien na vijf minuten ook
niet eens meer dat ze in een rolstoel zit.
Claudia is altijd vrolijk en opgewekt.

Dat is echt zo. Waar het om gaat is dat een zwaar Leven ofeen
beschadigd ego helemaal geen belemmering hoeft te zijn voor
het ontwaken, zolang mensen maar werkelijk willen weten wie
ze zijn. Als je dat weet, is de rest geen probleem meer.

Sarah Ketel

arah is de dochter van Annette Raaijmakers en zij werkt

samen met haar ouders die Instituut Core hebben

opgericht. Ze geven 5-daagse trainingen vanuit de nonduale

zienswijze. Van alle mensen die ik voor dit boek heb gen
terviewd, ken ik Sarah het kortst en dit interview was onze
tweede ontmoeting. Ongetwijfeld ga ik haar nog vaak zien
en horen, daar zij sinds kort een van de drijvende krachten
is achter uitgeverij Samsara. Sarah is een leuke, intelligente,
extraverte en communicatieve dame die na heel wat heen
en weer geslingerd te zijn geweest, ontdekte dat er geen IK
is en dat alles eenvoudigweg aan het gebeuren is. Of, zoals
zij het verwoordt: "Alles gebeurt door mij heen en ik ga er

368

369

UITZOOMEN

SARAH KETEL

niet over." Met Sarah ging ik in gesprek over haar ouders,

Toen mijn moeder wakker werd, veranderde er best veel, de ruzies

waren bijvoorbeeld veel minder frequent of heftig. Dat was
heel raar. Er werden ook heel ander soort vragen aan me gesteld.

ontwaken, relaties en datingsites.

HET INTERVIEW

Het wakker worden uit de droom waarin we leven, zet soms

wel je leven op z'n kop, vind je niet?

Ik teken weleens en weet nog dat ik indertijd een tekening

maakte met de wereld ondersteboven. Dat was voor mij de
uitkomst van wat ik had gezien, de wereld zoals ik hem altijd
ervaren had, was ondersteboven. Buiten werd binnen en
binnen werd buiten. Ik had het altijd verkeerd om gezien.
Hoe begon het wakker worden?

Ik ben geboren bij Annette Raaijmakers en Fokko Ketel. Zij

waren voorbeelden van onvoorwaardelijke liefde, vooral mijn
moeder. Mijn vader uitte zich compromisloos, hij sprak uit wat
er was en dat kon best heftig zijn. Er was veel ruzie maar ook
veel liefde en veel leven in dat huis. Ik ben gezegend met die
twee als ouders, dus ik denk dat het onder invloed van hen al
is begonnen.
Ook heb ik een grote liefde voor het lezen van boeken en
ik Las zo'n beetje alles wat los en vast zat. Ik zat van mijn
achtste tot mijn twaalfde dagelijks met m'n neus in de boeken.
Toen ik twaalf was, ontwaakte mijn moeder en ik weet nog
dat ik in die tijd dacht 'misschien ben ik wel een boek dat
gelezen wordt en ga ik er eigenlijk niet over omdat het verhaal
al vaststaat Toen ik jong was, was ik daar dus al veel mee
bezig. Ik wilde weten waarom ik leefde en wat ik hier deed.
370

Heb je een voorbeeld daarvan?

Vragen als 'weet je wel zeker dat dat waar is?' Of 'je bent niet
je gedachten Ik dacht dan vaak 'waar hebben jullie het over?'
Er kwamen ook nieuwe termen zoals 'dat is een zwarte worm
Een zwarte worm?

Dat was een negatieve uiting. je had witte wormen zoals 'wat
zie je er leuk uit' en zwarte wormen zoals 'wat zie je er moe
uil Dat soort termen werden te pas en te onpas gebruikt. Je
zag dat zij terecht waren gekomen in de fose waarbij je je
nieuwe inzichten overal gaat verkondigen.
Lekker iedereen ermee lastig vallen. Maar dat hebben ze
met jou dus ook gedaan.

ja, enorm! Ik werd er soms echt heeL boos over.

En terecht.

Dat kan ik me goed herinneren. Ik vond het ook interessant,

vooral ook omdat mijn moeder ophield met ruzie maken. Voor
mijn twaalfde dacht ik regelmatig: ga alsjeblieft uit elkaar. Ik
houd van jullie, maar stop met deze relatie en kijk of je het
dan op een andere wijze Leuk kunt hebben samen. Vanaf mijn
twaalfde veranderde dat, er was meer harmonie tussen mijn
ouders en dat was erg fijn. ik zat zelf op dat moment in een
371

UITZOOMEN

SARAH KETEL

heftige puberteit en dan ontstond er tussen mij en mijn vader

wel eens ruzie. Wij lijken op elkaar, we hebben allebei een
heftig systeem dat kan ontploffin. Maar op de een of andere
manier werd het allemaal toch luchtiger. Allebei mijn ouders
waren eigenlijk heel goed in staat om mij gewoon te laten zijn,
boos ofniet.

Als jong meisje voelde ik de onvoorwaardelijke Liefde van

mijn moeder en daarna bleef ik dat in de wereld zoeken.
Maar dat vond ik natuurlijk nergens. Liefde heeft mij echt
gedreven, ik ging van de ene relatie naar de andere omdat ik
steeds weer besefte van 'dit is het niet: In het begin roep je dan
'het Ligt aan hem!' Alfeen kom je er na de zoveelste relatie
achter dat het wellicht ook wel eens een klein beetje aan jezelf
zou kunnen liggen. Dat ik iets buiten mijzelfzocht wat daar
niet te vinden was.

Je zegt dat er nog wel eens ruzie ontstond, maar wat was er
dan anders ten opzichte van de jaren daarvoor?

Het kwam op, het verscheen en het verdween, het bleef niet
meer kleven. Wel bij mij natuurlijk, maar niet bij hen. Er
kwamen in die tij'd ook nieuwe mensen over de vloer, zoalsfust
Bendien en Alexander Smit. Daar hoorde ik dan wel veel over
en zij hadden ook invloed op zowel mijzelf als mijn ouders.
\.\:lt er veranderde was dat er wel dingen gebeurden, maar dat
het minder lang bleefhangen. De verandering ontstond volgens
mij ook door de openheid van mijn ouders. Die hebben altijd
gezegd: "Kom naar ons toe. "
Er was dus al het zaadje geplant bij mij dat er meer ruimte
was dan alleen het idee it is mijn dochter en die moet doen
wat ik zeg'. Er was altijd het idee dat, wat er ook gebeurt, ik
bij mijn ouders terecht kan. Maar dat mijn moeder na haar
transformatie continu die gospel ging verkondigen, kan ik me
nog goed herinneren. Ze heeft in die tijd ook samen met mijn
vader de training ontwikkeld die we nu nog steeds geven. Toen
die er eenmaal stond, hield het uitdragen daarvan op, alsof het
product genoeg was om uiting te geven aan dat wat zo helder
gezien was.

Een heel klein beetje ...

Haha, ja. je ziet dan dat je ook terecht kunt komen in allerlei
condities, waarna het gemanipuleer van elkaar begint. De
liefde heeft me gedreven en daarin ben ik veel lijden tegenge
komen. \.\:lt dat betreft ben ik net als mijn vader echt van de
expressie. Voelen wat je voelt en er volledig voor gaan, lekker
in de modder spelen. Als je begint met een relatie zijn er nog
niet echt condities, maar uiteindelijk kom je toch steeds terecht
in regels en eigenbelang om een vals gevoel van veiligheid te
creren. 'Ik houd van je en nu moet je veranderen' . Ik bedacht
dingen als 'je moet wel om een bepaalde tijd thuis zij'n en je
moet wel genoeg tijd aan mij besteden, je moet je wel zo en zo
gedragen'. Het Leken zulke normale eisen, maar nu zie ik dat
ik eigenlijk continu zei dat het niet goed genoeg was.
Alles in het universum kan zich ontplooien doordat er een
balans is. Bij teveel regen verdrinkt het plantje, bij te weinig
sterft het. Bij een te hoge temperatuur kunnen we als mens
niet leven, bij een te lage ook niet. Eet je te weinig, dan

In je puberteit kreeg je de nondualiteit al over je heen

verzwak je. Eet je te veel dan krijg je overgewicht en overige

gestrooid. Wat gebeurde er daarna in je leven?

lichamelijk problemen. Bij een relatie geldt hetzelfde. Een

372

373

UITZOOMEN

SARAH KETEL

overkill aan afspraken en verwachtingen maakt dat je elkaar

De liefde houdt het leven in ieder geval continu in beweging.

gevangen zet, maar geen enkel gezamenlijk idee rondom

Voor het ontwaken is de liefde misschien wel een van de

het samenzijn maakt dat alles weg fladdert. Ik heb beide

meest leerzame aspecten, want op gevoelsniveau komt de

extremen uitgeprobeerd en mijn conclusie is dat het allebei

liefde heel dichtbij.

niet werkt. Wat is jouw ervaring?

De liefde is inderdaad een bijzondere zoektocht. Gelukkig

ervaar ik op dit moment meer balans tussen de extremen. Dus
niet meer vanuit allerlei regels, want hoe het Leven zich
uitdrukt heeft niets met mij te maken. Maar ook niet op de
manier waarbij je de verbinding niet echt aangaat, onpersoon
Lijk blijft, maar wel zegt een relatie te hebben.
Dan ontstaat er blijkbaar vanzelfeen soort tussenweg, waarbij
er wel een connectie is en daarnaast een gevoel van respect en
liefde voor hoe het Leven zich door de ander en mij uitdrukt.
Als ik nu kijk naar wat ik allemaal heb uitgeprobeerd, dan
denk ik Lachend: waar was ik in godsnaam mee bezig? Maar
ik kan ook de onschuld ervan zien.

Beweging was er zeker. Er zullen echt wel exen zijn die niet
blij zijn met hoe ik het indertijd heb afgehandeld. Als ik voelde
dat er iets miste, was ik ook echt weg. Ik heb altijd gevolgd wat
er in me opkwam, maar wist niet dat ik steeds buiten mijzelf
zocht naar iets wat ik niet buiten mijzelf kon vinden. Ik kon
niet anders, ik was daar niet vrij in.
Soms kon ik ervaren dat iemands ademhaling me al kon
irriteren, wat zoiets over mij zei, zag ik niet. Ik geloofde heel
sterk in mijn eigen mening en ideen en ik was niet bang. Dus
ik kwam al snel terecht in dat soort irritaties die ik dan bloed
serieus nam. Ik probeerde een relatie te laten werken, maar dat
Lukte niet door elkaar allerlei regels op te leggen of door de
ander ertoe te bewegen aan mijn verwachtingen te voldoen.
Ieder heeft zijn eigen weg, zijn eigen bewegingen te maken.
Een mens is een proces in ontwikkeling.

Het valt ook allemaal niet mee. Je loopt als wezentje rond
in zo'n lichaam dat genetisch en biologisch is geprogram

Proberen om iets vast te houden wat continu in beweging

meerd. Evolutionair gezien wil de man zoveel mogelijk

is, gaat je niet lukken.

vrouwen om zijn genetisch materiaal door te geven. Een

kinderen.

Nee, en de beweging van mijzelf, anderen en de wereld wilde

ik controleren. Ik liep continu tegen een muur aan. De Liefde
is mijn route geweest.

We hebben

Tot aan een blowverslaving toe.

vrouw wil de man met de beste genen, die zich vervolgens

alleen op haar richt en haar beschermt en zorgt voor de

allemaal een blauwdruk waarmee je opgroeit. Ook

het idee dat je moet trouwen is maar een geconditioneerd
concept. En het idee dat het leuker is met z'n tween, wie zegt
dat? Het is maar de vraag of dat ook zo is.
374

ja. Rond mijn 23e kreeg ik een relatie die ik niet kwijt wilde
raken. De ondergrond van onvoorwaardelijke Liefde Leek er te
375

UITZOOMEN

SARAH KETEL

zijn. Mijn gemoedstoestand schommelde indertijd echter vrij

sterk, mijn emoties kwamen altijd erg heftig bij me binnen,
rauw. Gevoelig noemen we dat dan. Ik werd bang dat ik hem
hierdoor zou kwijtraken en zocht een manier om mijn emoties
beter te reguleren. Dat hoofd van mij stond maar niet stil, ik
was continu aan het rennen en ik merkte dat als ik blowde al
die gedachtes stopten, het verzachtte de pijn tijdelijk. Uitein
delijk gingen we toch uit elkaar omdat we geen van beiden in
staat bleken het onvoorwaardelijke waar te kunnen maken
voor elkaar. Op zich is er niet zoveel mis met een beetje blowen.
Maar goed, ik heb dat Lang bijna iedere dag gedaan. Een paar
jaar Later begon ik boeken te Lezen over nondualiteit waaronder
het boek van Nisargadatta. Ik deed in die periode een opleiding
voor integrale therapie en werd vrij irritant voor de docenten
daar. Dan ging de leraar iets vertellen over de IK en dan zei
ik: 'Ja, maar de IK bestaat helemaal niet!" Bij elke gelegenheid
die ik had, ging ik dat verkondigen en dat werd me lang niet
altijd in dank afienomen. Ik was woedend' Ik vond het ook
eng om te beseffin dat ik niet bestond. Het was slechts een
ander concept dat gezien werd als waar en daardoor heel
angstig.

waarbij ik maar al te goed besefte hoe de vork in de steel zat,

maar waarbij er geen overgave was. Tegelijkertijd was ik het
overal aan het verkondigen en voelde ik me er dus ook boos
over, boos over vastzitten in een illusie die ik zelfniet eens kon
doorbreken.
Als je daarbij geestverruimende middelen gebruikt en een
boek leest over dat je niet bestaat, dan kan dat heftige emoties
brengen blijkbaar. Daarnaast gebeurde er ook iets anders. Een
jaar daarvoor riep ik vaak tegen mijzelfdat als ik terug kwam
van vakantie, ik zou stoppen met blowen. Als ik op vakantie
was, dan was er niets aan de hand Zonder de wiet, ook geen
verslaving. Maar zodra ik Amsterdam weer inreed, was het
eerste station de coffieshop. Ik werd daardoor geconfronteerd
met het gevoel dat ik iets wilde, maar waarbij er iets anders
gebeurde. De ene avond kon ik roepen dat het genoeg was en
volledig overtuigd zijn van mijn stoppoging en de volgende
avond stak ik er toch weer eentje op. Ik had dus blijkbaar niet
zoveel te willen. Natuurlijk had ik daar een oo1deel over, dat
ik niet genoeg wilskracht ofdoorzettingsvermogen had, maar
nu zie ik het als een extra instrument om mij te Laten zien dat
die IK volledig uit lucht bestaat. Deze ervaring is voor mij zo'n
eye opener geweest.

Kun je die angst omschrijven?

Het is ook leerzaam om te ervaren dat je op het ene moment

De angst van 'ik besta niet'. Ik besta niet? De niet bestaande

IK raakte daardoor in een kramp. IK wilde helemaal niet van
zichzelfaf En wie is het dan die zich boos voelt, angstig voelt?
Die ervaring, dat ben IK toch?
Aan de andere kant staarde de Leegte me aan, ik vond het
overweldigend. Ga IK dan verdwijnen? Alsof het een zwart gat
was dat me op zou zuigen. Ik greep me vast aan dat wat ik
kende, mijn identiteit, ik wilde leven. Er ontstond een gevecht
376

A roept en niet veellater doe je B.

ja, die combinatie was mind-blowing. Daardoor kon ik

inzien n ervaren dat er geen vrije wil is en dat ik helemaal
geen controle heb. Dat was voor mij ook nodig, want op een
andere manier had ik dat niet geaccepteerd.
Daar ben je te eigenwijs voor, h.
377

UITZOOMEN

SARAH KETEL

Blijkbaar! Ik moest keihard onderuit om dat in te zien. Ik kan

best veel en dat maakt dat ik geloofde dat ik de doener was en
dat ik beslis wat er gebeurt; dat ik het leven kon manipuleren
naar mijn wil en wemen. Het kwam niet eens in me op om in
te zien dat ik en andere mensen geen controle hebben over wat
wij doen. Dat inzicht ontstond toen ik inzag: als ik geen
controle heb, dan hebben zij dat ook niet!

van Martin Luther King die zegt dat je niet eerst de hele trap
hoeft te zien om de eerste stap te nemen. Mijn interpretatie
was dat ik niet hoefde te geloven in een mannetje in de lucht
om me over te geven. De overgave kwam vanzelf, dus met
'God' als goeroe nam ik de eerste stap.
Prima goeroe toch?

Als je leven wel lekker loopt en je hebt wat succes, waarom

Het maakt niet veel uit hoe je het noemt, liefde, leegte, God.

zou je dan gaan twijfelen aan jezelf? Waarom zou je dan het
idee dat

jij

de doener bent ter discussie gaan stellen?

ja precies, Tot ik wel moest natuurlijk. Op een gegeven moment

ben ik naar mijn ouders toe gegaan en heb gezegd "Het gaat
niet goed. "Er was een drive in mij om ermee te stoppen. Deze
drive was groter dan alles wat er zich verder afipeelde. Ik zat
in een echte crisis en die nam na een dag of vi;f afdankzij de
rust die ik bij mijn ouders vond Na die vijf dagen zag ik in
wat ideen en geloven in je hoofd kunnen doen. Dat wanneer
je gedachten gelooft, dit een groot effect heeft op hoe je je voelt
en hoe je handelt. je gaat dan ook allerlei bewijs zoeken in de
buitenwereld, om bevestigd te krijgen dat jouw idee klopt. Dat
kan erg extreem worden. De investering in mijn IKje werd dus
behoorlijk prijzig.

Wat is er veranderd nadat je daar doorheen was gegaan?

Het lijkt wel alsof dat zich steeds weer meer verdiept. In het
begin voelde ik mij alleen, want ik zat heel sterk in de
aficheiding. Ik begreep dat 'dit' alles is wat er is, maar zat
vervolgens daar weer vast. Sinds het programma is het elke dag
meer genade, elke dag laten meer concepten mij los. Ik heb geen
idee waarom, maar die vraag trekt ook geen aandacht. Ik ga
niet over wat er door mij heen komt, de keuze is een illusie.
Dat inzicht begon te integreren. Alles is veranderd en alles is
ook hetzelfde. Het oude IK-idee speelt gewoon mee in de
wereld Ik werk, ik beantwoord vragen, ik heb relaties, en soms
nog steeds een verkramping, maar daarnaast is alles God. Als
ik in de wereld ki;"k, zie ik mijzeifen als ik in mijzelf kijk, zie
ik de wereld.

Hoe verliep het verder?

Heb je vrienden die hier ook mee bezig zijn?

Ik kwam bij de AA terecht in het twaalf stappen programma

en dat is voor mij een sleutelelement geweest. U'lt ik inzag, is
dat het vasthouden aan het !Kje helemaal niet zo nuttig was.
De goeroe noemen ze daar God en dat nam ik over. God was
mijn goeroe. Een van de dingen die ze daar zeggen is een quote
378

Ik heb een aantal vrienden die hier totaal niet mee bezig zijn
en die hier ook niets mee te maken willen hebben. Als ik
hierover begin dan zie ik verwarring. Ik merk tegenwoordig
dat ik er alleen over begin als iemand er specifiek iets over
379

UITZOOMEN

SARAH KETEL

vraagt of zelf op onderzoek is. Ook heb ik een aantal vrienden

die hier wel mee bezig zijn en dat is prettig.

nooit op en nu opeens wel. Ik weet ook niet waarom. Ik ga er

niet meer over, het gebeurt gewoon. En als het niet gebeurt dan
lach ik daar ook om.

Als er zich in het leven iets voordoet, ga je er wel anders

naar kijken.

Het ironische is dat wanneer je stopt met te geloven dat je

moet veranderen, dat dan de grootste veranderingen zich

Het is een totaal andere kijk op het leven. Ik kom elke week
samen met een vaste groep mensen. Al die mensen zitten in
hetzelfde proces, iedereen op zijn of haar eigen manier. Als je
dan weer eens een keer het gevecht aangaat met het leven, dan
komt er weer even een verkramping. De verkramping die
veroorzaakt wordt door de illusie dat er controle is, vrije wil
is, wordt dan gezien en daar lachen we dan uitgebreid om.
Het mooie vind ik, dat wanneer je weer een keer inzoomt er
altijd het besef of het waarnemen daarvan is. Je aanschouwt
het wezentje dat aan het tobben is.

Ik twitterde van de week 'Leaning on a steady background,

feeling out a rocky foreground Zo voelt het voor mij, alsof er
een verbreding is gekomen daarin, inclusief liefde voor wat er
op de voorgrond gebeurt. Ik merk ook dat ik minder snel ben
in reacties, er is meer ruimte ontstaan tussen dat wat in me
opkomt en de actie die daaruit voortkomt. De oordelen over
anderen worden minder, evenals zelfkritiek en er komt meer
spontaniteit voor terug. Bijvoorbeeld het oordeel van 'Sarah,
ruim je huis nou eens op!' komt niet meer op.
Je huis ziet er netjes uit, hoor.

aandienen.

Verandering is alles wat er is. Op een gegeven moment vervalt

het verzet daartegen en ga je lekker mee met wat er gebeurt.
Van de week schreef ik me in op een datingsite en dan staat er
'omschrijfjezelf Vroeger kon ik een hele scriptie schrijven over
wie ik dacht te zijn en nu denk ik: tJa, ik ben niets dat denkt
dat het iets is, af en toe. Maar ja, dan denken mensen: die is
gek. Ik heb nu een paar labeltjes over dit wezentje opgeschre
ven, maar heb het kort gehouden. Je bent het en je bent het
niet. Ik ben lui en soms actief ik ben soms slim en soms dom.
Merk je dat nu het inzicht helder is, dat het leven je datgene
voorschotelt waarbij je geraakt wordt? Joanika noemt dat
de uitnodigingen, Jan van Delden noemt het puinruimen
en ik noem het de ballen die onder water zijn en die naar
boven ploppen.

Iedere keer! w:t er in verandert is, dat als je een 'nee' op voelt
komen dat je dan niet de strijd aangaat om de bijbehorende
gevoelens te vermijden. Het is meer van 'oh ik voel een nee,
wat leuk!' Er gebeurt iets, wat spannend' Ik denk dat het
voorheen ook zo was dat het leven je steeds van alles voor
schotelt, alleen nu ga je het zien en je gaat er anders mee om.

ja, toevallig omdat ik er niet meer om geef, vindt het opruimen

opeens vanzelf plaats. Het is een wonder! Vroeger ruimde ik
380

381

UITZOOMEN

SARAH KETEL

Wanneer geprobeerd wordt om als het ware ingezoomd de

Alles breekt af valse veiligheid wordt doorzien, controle valt

weg, tijd wordt een grap, concepten een illusie. Elke constructie,
elk idee die mijn IKje ooit voor waar achtte, valt compleet
uiteen.

dingen op te lossen, dan probeer je het ene verhaal met het

andere te bestrijden. Daar kun je heel veel gepieker door
krijgen en veel stress.

Zo is het, heel veel stress. Dat vind ik het leuke van het daten,
dat je weer iemand op je pad krijgt die je weer gaat triggeren.
Als ik dan daar zit, dan luister ik naar de verhalen die we
allemaal hebben. Ik ga daar dan niet op in, maar er komt wel
compassie voorbij. Het verhalen vertellen lost zich dan vanzelf
op, want mensen vinden het niet altijd prettig dat ik niet
reageer en alleen maar luister.
Als je a1leen maar luistert, raken mensen soms in paniek.

Ik vind het wel bijzonder dat de AA zo'n stappenprogram

ma heeft wat redelijk veel weg heeft van de nonduale

zienswijze. Maar gaat het dan ook zo radicaal dat wordt
gezien dat er geen IK is?

Nee, daar gaat het niet over. Ze zeggen dat het ego het probleem
is. Maar zoals met alles, als je het letterlijk neemt, gaat het
mis. Maar goed, ze verwijzen ernaar dat je mag Loskomen van
je identiteit.

Die willen liever dat je aan het eind van hun betoog
bevestigd dat ze gelijk hebben of dat hun plan of oplossing

Zeker bij een verslaafde kan de identificatie al snel om de

een slim idee is.

hoek komen kijken. 'Ik ben verslaafd', 'ik doe het fout', 'ik

Terwijl we daar allemaal niet over gaan! Ik laat iemand

gewoon praten, Luister en maak af en toe een proces opmerking.
Het komt niet vaak meer voor dat ik iemand gelijk of ongelijk
geef want het idee van gelijk of ongelijk is niet aanwezig. Ik
heb daar geen overzicht over en houd me er niet mee bezig. Ik
help nu drie mensen in dat stappen programma en dan komt
het voor dat iemand met een verhaal komt van 'maar het is
toch niet goed?' Maar wat is goed? Wttt is fout? Dat weten we
niet. Een 'foute' beslissing kan heel veel 'goeds' veroorzaken en
vice versa. Ik vind het heel boeiend om dan met dat soort
verhalen om te gaan.

lener dit bevestigt door te zeggen: "jij bent verslaafd", graaf

ben zwak dat ik er niet mee kan stoppen'. Als de hulpver

Ontwaken is wel dat al je handvaten afbreken, maar dan

je eigenlijk al een kuil.

Dat klopt, maar er zijn meerdere wegen die naar Rome Leiden.
De ontkenning van het probleem is in eerste instantie wat het
lijden veroorzaakt. Er is verzet. Verzet is lijden. De overgave
aan het idee 'ik ben verslaafd ' is de verlossing. Er is dus niets
mis met identificatie. Het kan een deur openen en is gewoon
onderdeel van de droom. Pas als iets gezien wordt, benoemd
wordt, kan het je loslaten. Tot die tijd is het als een bal onder
water. De stappen zijn een manier om de overtuigingen te
ontmantelen en voor sommigen ontmantelt het ook de droom.
De eerste stap is 'we geven toe dat we machteloos staan ten

ook echt allemaal.

382

383

UITZOOMEN

SARAH KETEL

opzichte van wat we gebruiken en dat ons leven oncontroleer

baar is geworden
Ze gebruiken God met het idee dat er iets is dat groter is
dan jijzelf En ook de God die jou weer kan herstellen. Uit
eindelijk kan dat gentegreerd worden als bewustzijn, maar
dat is altijd genade.

keer op keer aan het licht wordt gebracht, gaat het na verloop
van tijd automatisch. Alsofer een soort brug is, anders gaat de
IK steigeren uit angst en terug in verzet.
Al kan hoop de overgave ook belemmeren, omdat

er

dan

nog steeds een IK-idee is dat van A naar B wil komen en

dan over het hoofd ziet dat 'dit' reeds alles is wat er is.

Of het

je nu

God, bewustzijn, Tao, energie, nulpunt veld,

Chi of G-kracht noemt, maakt natuurlijk niet uit.

In feite wel.

Zo is het. 1%-t ze benoemen is dat je God mag zien zoals jij het
ziet. ledereen heeft daarbij zijn ofhaar eigen interpretatie. De
eerste stap van het programma gaat over zien dat je geen
controle hebt en de tweede stap over dat er een hogere macht
is die jou weer kan herstellen. Dus daarbij gaat het over
vertrouwen. De derde stap gaat over overgave. Deze stap luidt:
'Uw wil en niet de mijne geschiedde De IK stapt dus uit de
weg en geeft zich over aan wat het leven van je wil, met het
vertrouwen erop dat het leven het goed met je voor heeft.

Al ben ik niet boos op stap drie, hoor.

Al weet

je dat ook niet.

Precies, er is niets en er is geen doel. je bent hier gewoon en dat

is het. Het is niet zo dat iedereen een happy ending krzjgt. Dat
is in het begin soms een te angstig idee, dus in het programma
wordt er dan nog wel gebruik gemaakt van hoop of valse
veiligheid
Anders is het als een Disney film die niet goed afloopt.

Het gaat erom dat sommigen het ingredint even nodig hebben.
De uitvoering ervan wordt steeds benadrukt en doordat het
384

Gelukkig. Stap vier, vijf en zes gaan over de biecht. je krijgt

daarbij de kans om al je ervaringen en fouten op te schrijven
en je daar schuldig over te voelen en om er even goed in te zwelgen.
je straatje schoonvegen. Stap zeven is de echte lichtknop. Dan
gaat het er namelijk over, dat het de hogere macht is die beslist,
ofjij, om een 'karakterfout' weg te nemen. Als dat de beslissing
van God is, dan is het ook zijn beslissing dit niet te doen. jij gaat
er niet meer over. Dan kan je doorzien dat jij niet gaat over
wat er gebeurt en ofdat goed ofslecht is. Dat scheidt de oordelen
en belemmerende gedachten van de bron.
De laatste drie stappen zijn erop gericht om dit voort te zetten.
Nu ik dit programma heb doorlopen zie ik ook dat er bij de
n wel van alles openbreekt en bij de ander niet. Het is een
zegening als het gebeurt. Het is genade. Ik geefsamen met mijn
ouders trainingen en als iemand je kan triggeren dan zijn het
wel je ouders. t ik het mooie vind om te zien, is dat mijn
vader en ik vroeger wekenlang boos konden zijn op elkaar. Nu
kan er boosheid verschijnen, het kan zelfs even ontploffen,
maar nadat het is geuit is het weer weg. Het is ongelofelijk!
385

UITZOOMEN

Het duurt nu maximaal twee uur, daar waar we vroeger

wekenlang boos rondliepen met het idee van 'jij moet sorry
zeggen' of 'ik ga je niet vergeven'.
Of gaan mokken.

Ik was de koningin in mokken! Manipulatie is dat, h. Dat

zie je ook binnen relaties heel veel terugkeren.
Als de een dan een fout maakt, dan grijpt de ander dat vast
als een soort machtsmiddel, zo van 'ga het maar eens
goedmaken en probeer maar te slijmen'.

ja, een leuk spel is dat toch. Het mooie aan dit proces is voor
mij dat zulke dingen nog steeds wel voorkomen. Ergernis en
het idee dat een ander iets JOut' doet. Oude verhalen die een
volledige identificatie veroorzaken. Drukpunten. Steeds sneller
worden ze doorzien. We zijn allemaal onschuldig en er is geen
controle, er is alleen maar genade.

Paul Smit

ot zover heb ik over iedereen een stukje geschreven,

over hoe ik hen heb ontmoet, of over een paar eigen

aardigheden van deze mensen, of anekdotes over hen. Alles

wat ik tot nu toe over anderen heb geschreven, is niet wie
ze werkelijk zijn. Het zijn slechts subjectieve ideen die ik
over hen heb. Daarnaast bekijk en ervaar ik hen door mijn
eigen roze bril en kunnen andere mensen hen heel anders
z1en.
Het idee dat ik over mijzelf heb, is eveneens alles behalve
objectief. Ik kan zeggen dat dit wezentje met de naam Paul
Smit actief is, graag buiten de lijntjes kleurt en vaak dingen
doet zonder daar vooraf goed over na te denken; maar ook

386

387

UITZOOMEN

PAUL SMIT

dat zijn slechts beschrijvingen. leder etiket dat je op jezelf

en probeerde ik het vast te houden en toen was het in een mum

van tijd weer weg. Maar goed, ik had het toen in ieder geval
een keer gezien en ervaren.

plakt is niet wie je bent.

Ik ben Paul, een man, een filosoof, een meter en twee

entachtig centimeter, blond en ik lijk een beetje op Dennis

Bergkamp. Het zijn allemaal beschrijvingen, maar het is

Wist je toen wat het was, wat er gebeurde ?

niet wie ik werkelijk ben. Sterker nog, er is helemaal geen

IK. Het idee dat ik nu degene ben die deze teks t schrijft, is
een gedachte. In het dagelijks leven weliswaar best een
functionele gedachte, maar toen werd doorzien dat 'IK' een

Nee, het voelde geweldig maar ik maakte geen koppeling met

nondualiteit ofverlichting ofwat dan ook. Simpelweg omdat
ik toen nog nooit van nondualiteit ofAdvaita had gehoord.

illusie is en dat alles simpelweg aan het gebeuren is, werd

het leven steeds lichter ervaren. Maar niet lichter voor 'mij'

Dat zie je wel vaker, dat mensen eerst een bepaalde bliss

omdat die 'mij' er helemaal niet is. Nadat ik het interview

ervaring hebben en dat pas jaren later held er wordt wat het

met Lisa had gedaan, begon zij vragen aan mij te stellen en

eigenlijk was. Hoe kwam je in aanraking mee nondualireit?

zo kwam onderstaand gesprek tot stand.

LISA CAIRNS IN GESPREK MET PAUL SMIT:

Heb je wel eens een eenheidservaring, oftewel een piek

moment gehad waarin alles opeens helder was?

Ja, zoiets heb ik driemaal ervaren. Twee keer heel kort, maar
die keren kan ik me niet goed meer herinneren. Een keer was
het drie dagen lang toen ik zevenentwintigjaar was. Ik moest
mijn auto wegbrengen voor een grote beurt en toen ik terugliep
van de garage richting huis, switchte er iets. Opeens was alles
licht en ik vroeg me af 'waarom maken we ons toch altemaal
druk?' Het is lastig de ervaring in woorden te vangen, maar
het was een soort bliss, een helderheid, alles voelde heel licht.
Ik weet nog dat ik, toen ik de dag erna wakker werd, verbaasd
was dat het er nog steeds was. Het duurde drie dagen en het
wasfantastisch! Alleen na dag drie begon ik de boel te claimen
388

Ik reed naar Gouda om een spijkerbroek te gaan kopen en ik

stopte opeens bij een boekwinkel. Ik liep naar binnen en pakte
een boekje uit de schappen waarop stond Wie zoekt zal niet
vinden. Ik sloeg het open en het sloeg in als een bom. Toen ben
ik naar huis gefietst en heb huilend in bad dat boekje gelezen.
Bij iedere pagina werd ik weer geraakt en het was alsofer van
alles opende. Ik kon het nog niet helemaal bevatten en plaatsen,
maar er brak iets in me.
Vanuit m'n afstuderen over de evolutie van het menselijk
bewustzijn had ik wel de nodige ideen over het leven, maar
dit boek ging nog veel verder en stelde alles waar ik tot dan toe
in geloofde ter discussie. Ik had geen idee dat het boek over
Advaita ging en toen ik op internet zocht op de auteur Ram
Tzu, was er nauwelijks iets te vinden. Indertijd was er sowieso
nauwelijks iets over Advaita op internet te vinden. Ik kwam
erachter dat Ram Tzu een schuilnaam was voor Wayne
Liquorman en dat de goeroe van u:tyne Ramesh Balsekar was.
Via een webwinkel kon ik Bewustzijn spreekt van Ramesh
389

PAUL SMIT

UITZOOMEN

bestellen en dat boek was anderhalfjaar lang mijn bijbel. Dag

in dag uit las ik het boek en zo werd alles me geleidelji k aan
duidelijk op rationeel niveau.
Veranderde er al wat in je leven?

Nee, niet veeL. Ik kon de hele Advaita opdreunen en ik had

zelfi al m'n eerste boek Het Kosmisch Plan erover geschreven,
maar er integreerde nog maar weinig. Ik tobde nog net zo in
het Leven als voorheen, nam dingen nog steeds persoonlijk en
piekerde nog steeds over de toekomst en liep nog steeds met
frustraties uit het verleden. En dat maakte we wanhopig. Ik
ddcht: ik snap het toch, waarom verandert er niets? Maar des
te harder ik probeerde te veranderen, des te meer ik in het
drijftand wegzakte en dat maakte me wanhopig. \%t ik toen
niet doorzag, was dat ik probeerde invloed uit te oefonen op
het proces in mij"n poging verlicht te worden. Er was dus volop
identificatie en hoewel ik rationeel weL wist ddt ik gewoon aan
het gebeuren ben, ging m'n ego vrolijk verder met z'n contro
lezucht en zoektocht naar geluk en verLichting.
Kwam daar een op een gegeven moment verandering in?

ja, maar pas toen het leven me alles uit m'n handen sloeg. M'n
relatie met Mirelfa, de moeder van m'n zoontje, ging na acht
jaar uit. Ik liet alles achter, verliet haar en m'n zoon en ging
m'n huis uit. TegeLijkertijd stopte ik met m'n werk als cabaretier
en had nog geen nieuw werk ofvooruitzichten. Ook verloor ik
honderdduizend euro aan een investering en kon daardoor
geen nieuw huis kopen.

ja, maar ddt was prima. Het contact tussen hem en haar en
mij is altijd bijzonder geweest. Geen verwijten, geen ruzie, en
we hebben elkaar nooit het leven zuur proberen te maken. Ze
heeft mij ook altijd gesteund toen ik bij m'n vader ging wonen
en later toen ik een huis kocht, hielp ze met de inrichting en
het kopen van spullen. En nog steeds heb ik een fijne band met
haar.
Was het pijnlijk om zoveel achter te laten? Moest je huilen?

Als m'n zoontje moest huilen en vroeg wanneer z'n mama en

papa weer bij elkaar kwamen, dan brak ik. En toen ik de
Laatste keer in m'n huis stond en besefte dat het definitief
voorbij was, toen was ik ook verdrietig.
Dus de breuk met Mirella verliep redelijk soepel?

Ja, ddt ging redeLijk moeiteloos. Alleen het hele mentale circus
in m'n hoofd over allerlei andere zaken ging gewoon door. Er
kwam een punt waarop ik zo gefrustreerd raakte dat die
Advaita me heLemaaL niets opleverde, dat ik al m'n boeken
weggooide en besloot er nooit meer naar om te kijken. En juist
toen, vond er een verandering plaats. t ik indertijd niet
doorzag, was juist dat het totale opgeven van enige hoop en
controle, de bevrijding was. Het was het punt waarop m'n IKje
zich overgaf aan het Leven omdat het inzag dat het na alle
pogingen niet was gelukt om ook maar enigszins iets te bereiken.
En toen werd het lichter?

een stuk lichter.'AL ging het proces van ontwaken weL verder
en het leven heeft me vooral in het begin continu uitgedaagd.

fa,
En MireUa ging al snel samenwonen met een andere man.

390

391

PAUL SMIT

UITZOOMEN

Het was alsof al m'n vastgeroeste overtuigingen ter discussie

Ja, dat is nutteloos.

werden gesteld en een voor een afbraken. Ik kwam in situaties

waarbij oude pijn en oude projecties werden getriggerd en

Als je bent ingezoomd, ben je gewoon ingezoomd. Punt.

waarbij ik er volledig inschoot. Dan ging ik van heerlijk

relaxed uitgezoomd naar totaal ingezoomd in een mum van

Wat is je grootste explosie geweest gedurende die jaren?

tijd. Dat flip floppen, zoals jij het noemt, was heftig en
jarenlang slingerde het me heen en weer. In het begin zijn die

Het Leven heeft me op veel manieren heen en weer geslingerd.

slingerbewegingen heel groot en geleidelijk aan komt er wat

Zeker nadat de Advaita me op rationeel vlak helder was,

balans in.

bracht het leven me in allerlei situaties waarbij oude pijn of

oude overtuigingen omhoog kwamen. Hoewel het heen en weer

Als je bent ingezoomd is er echt niets dat je kunt doen om

eruit te komen.

geslinger in de Loop van de jaren minder is geworden, denk ik

niet dat het ooit helemaal stopt. Zolang je hier op aarde nog
rondloopt als mens met een conditionering, zul je altijd

En dan zie je hoe je subtiel toch probeert om middels nonduale

getriggerd blijven worden. Ook de ontmoeting met jou zorgde

trucjes dat uitzoomen weer te bewerkstelligen. Mam wat je ook

in het begin van onze relatie dat er bij ons allebei nog wat

probeert, niets werkt! Wnt dan is er weer subtiel het idee dat

oude pijn omhoog kwam. Op dat soort momenten loop je even

er een doener is die iets voor elkaar kan krijgen. Nou, vergeet

een paar dagen rond met zo'n steen in je maag. Het is alsofdie

het maar. Het leven duwt je erin en haalt je er ook weer uit

pijn er dan uit wil. Het verschil is wel dat ik voorheen alles in

als de tijd rijp is.

het werk stelde om van die pijn af te komen. Dan gaf ik

Toen ik begon met het geven van bijeenkomsten over non

iemand de schuld van mijn pijn of probeerde ik mentaal de

dualiteit, was het wel eens een valkuil dat wanneer iemand

pijn weg te piekeren, zonder resultaat uiteraard. Het zien dat

was ingezoomd, ik dan dacht dat ik diegene met wat wijsheden

die pijn er is en dat het niemands schuld is, dat het nooit

eruit zou kunnen halen. Er is dan toch nog een soort idee van

anders kan zijn dan dat het is en dat je niets kunt doen om er

'controle hebben: Vooral als je dan zelfweer eens inzoomt, kom

vanafte komen, geeft rust.

je er wel achter dat er geen enkele controle is. Sterker nog, er

is niet eens een IK die controle zou kunnen hebben. Dit besef

Heb je in je leven momenten gehad dat er zoveel pijn was

maakte wel dat de wijze waarop ik spreek is gaan veranderen.

dat je er een einde aan wilde maken?

Wnt voorheen als iemand dan was ingezoomd, kwam ik met

m'n verhaaltjes over dat het universum maar een holografische

Die momenten had ik in m'n puberteit. Maar daarna niet

verschijning is en dat de IK-illusie ontstaat dankzij activiteit

meer.

in het default-netwerk van ons brein. Maar daar heeft iemand

helemaal niets aan!
392

Waarom wilde je er een eind aan rnaken in je puberteit?

393

UITZOOMEN

Ik was depressief en ik was behoorlijk sensitief Ik zag jongens

om me heen druk bezig met hun imago, hun ego, het kleineren
en pesten van anderen. Ik paste ergewoon niet bij, ik heb nooit
echt ergens bij gehoord.
Nee,

jij bent echt heel raar.

ja.
Maar op zo'n mooie manier. Ik bedoel dat niet op een
gemene manier, maar op een lieve manier.

Alleen viel ik buiten de groep en daardoor was ik een makkelijke

prooi. Zo werd ik dagelijks gepest en belachelijk gemaakt. De
reden dat ik naar de Luchtmobiele Brigade ben gegaan is
omdat ik het leven dusdanig haatte dat ik extremiteiten wilde
opzoeken. Ik dacht: als ik mijn rode baret weet te halen, dan
ben ik iemand Dan zal ik zo hard zijn dat ik alles aankan.
n de zevenenvijftig jongens die aan de opleiding begonnen,
kwamen er uiteindelijk negentien over de eindstreep. Ik was
kapot, fysiek en mentaal. Ik ben na de eindoefening in
Duitsland huilend thuisgekomen, volledig uitgeput. Daarna
heb ik vierentwintig uur aan een stuk door geslapen. Een leuk
mannetje was ik niet meer, ik was hard en voor niemand meer
bang. M'n ouders hadden het er moeilijk mee dat ik zo
gevoelloos was geworden. Niet dat het de oplossing was voor de
pijn, maar ik wilde hard worden om zo alles in het leven aan
te kunnen.
Net als een zen-klooster, waar je rechtop moet zitten, uren
naar de muur moet kijken en je zweepslagen krijgt als je
niet gehoorzaamt. Ze doen al die dingen zodat je leert
394

PAUL SMIT

inzien hoeveel je eigenlijk aankunt. Het leven duwde je dus

in die richting en je was je niet eens bewust van her onder
liggende proces.

Ik wilde alleen maar hard zijn om het leven aan te kunnen.

Het werkte prima voor een tijdje om gewoon niets meer te
voelen. Toen ik het leger in ging woog ik 67 kilo en toen ik
eruit kwam 80 kilo. Ik was 13 kilo aan spiermassa bijgekomen.
Eenmaal terug in mijn geboortedorp haalde niemand het meer
in zijn hoofd me te pesten.
Van er een einde aan willen maken, tot aan totaal verharden
om vervolgens een ontwaking cadeau te krijgen. Het is on
gelofelijk hoe het leven beweegt. En toen kwam het boek
op je pad waardoor je de illusie ging doorzien. Wat heeft je
her meest doen heen en weer slingeren tijdens her ontwaken?

Het meest ben ik getriggerd door alle relaties die kwamen en

weer voorbij gingen. Astrologen hadden ook al voorspeld dat
m'n werk stabiel zou zijn en dat ik overal goed voor betaald
zou worden, maar dat het in relatieland onstuimig zou zijn.
Ik heb zeventien vriendinnen gehad de afgelopen zeven jaar.
Met jou ben ik al twee jaar samen, dat is een absoluut record!
Bij iedere vrouw die op m'n pad kwam ontstond een situatie
waarin een oude pzjn of oude overtuiging werd getriggerd en
waarbij die geleidelijk aan verdampte.
Relaties maken je steeds nederiger.

Ook verlies je meer en meer je concepten over wat een relatie

is en hoe die hoort te zijn. Er is in het moment gewoon dat
wat is. Nu ben jij in mijn leven en er is liefde, maar alle ideen
395

UITZOOMEN

PAUL SMIT

die ik had zijn komen te vervagen. We gebruiken wel de

woorden vriend en vriendin, net als je de woorden buurman,
oom, tante, moeder en zoon gebruikt om een connectie met
iemand aan te duiden. Maar over hoe een relatie hoort te zijn,
dat weet ik niet. Er is alleen maar dat wat is. En op dit
moment is dat de ervaring liefde. Voorheen was het vaak van
'we hebben een relatie, dus nu moeten we ons zus en zo
gedragen: Dit mag wel, dat mag niet en we horen ons ook ten
opzichte van de familie op een bepaalde wijze te gedragen.

alles is zoals het is en nu lukt het je niet eens om eruit te

komen: Het ego is zo sluw, want alsje dan jarenlang uitgezoomd
door het leven gaat, wil dat IK-besef toch maar ai te graag
zichzelf op de schouder kloppen. En het leven straft dat
genadeloos af Ook het hele idee van uitgezoomd moeten zijn
komt te vervallen. Het maakt allemaal niet uit en het ligt toch
niet in onze handen. Verlicht of niet verlicht, ontwaakt of in
slaap. Ook die ideen kunnen overboord.
Hoe oud was je toen je begon met het geven van lezingen

Je weet nooit wat er zal gebeuren en bij alles wat je roept

over nondualiteit?

krijg je vaak het tegenoverstelde op je bord.

ja, precies. Ik riep jarenlang dat ik geen relatie meer wilde.

Op de ijskast van m'n ex-schoonmoeder hangt zelfi een hand
geschreven briefje uit juni 2009 waarop ik m'n handtekening
heb gezet onder de zin: ik zal nooit meer aan een vaste relatie
beginnen. En nu zit jij op m'n bank. Sterker nog, ik riep jaren
lang hardop dat ik nooit meer zou gaan samenwonen en kijk
wat er gebeurt. Niet alleen ben jij bij me ingetrokken, maar
je hebt ook nog een vriendin meegenomen uit Hawa die hier
nu woont, inclusiefeen straathond uit Thailand. Het leven is
zo grappig en als je het totaalplaatje ziet, dan klopt alles
precies.

Ik was dertig. Jan Koehoorn zei indertijd tegen me: "Wacht

nog even een paar jaar, dan heeft deze materie de tijd nog wat
verder te integreren. "Achteraf gezien, geef ik hem gelijk. Ik
stond indertijd ai op podia verhaaltjes te houden, dus toen ik
nondualiteit ontdekte begon ik daarover te babbelen. Het was
rationeef wei hefder hoor, maar zeker in de eerste twee jaar nog
niet goed gentegreerd.
Merkte je dat tijdens de bijeenkomsten?

ja, soms wel. Als de groep meeging met me, was er niets aan
de hand. Maar als mensen tegengas gaven dan probeerde ik
steeds op intellectueel niveau de discussie te winnen.

Het is een perfect orkest.

Hoe ga je daar nu mee om dan?

Alfeen als je in een proces zit, ben je dat inzicht totaai kwijt.
Het is grappig om te zien wat er gebeurt ais je inzoomt.
RationeeL weet je dan allemaal wel dat alles gaat zoals het gaat,
maar je kunt er gewoon niet uit. En dan komt er zo'n Muppet
in je oor fluisteren van 'sukkel, je kent de Advaita, je weet dat
396

Ik weet niet wat de waarheid is, dus waarover zou ik moeten

discussiren. Die hele nondualiteit is ook niet de waarheid,
maar een vingerwijzing. Het zijn pointers naar hoe het zou
kunnen zijn. En het kan zijn dat de nonduale boodschap met
397

UITZOOMEN

PAUL SMIT

je resoneert, maar het kan ook zijn dat je er heel anders over
denkt. Soms gaan mensen tijdens bijeenkomsten wel eens in de
aanval en houden dan een pleidooi over hoe zij het zien. En
dan zeg ik: 'Zo kun je er inderdaad ook naar kijken. "Het een
is niet beter dan het andere.

de dagelijkse strijd om maar goed genoeg gevonden te worden,

om overal bevestiging vandaan te halen en om jezelfte laten
gelden, die kan tot rust komen. Ook meningen van anderen,
evenals je eigen mening, worden minder belangrijk. De
meningen van anderen zijn sowieso vaak niet meer dan een
verzameling subjectieve projecties ontstaan uit onverwerkte
pijn, angst ofjaloezie.

De nonduale boodschap kan nogal eens voor verzet zorgen,

vind je dat lastig?

Je krijgt wel eens de kritiek dat je 'Advaita light' bent, wat

Het verzet is logisch, want het nonduale inzicht zet ook

werkelijk je hele wereld op z'n kop. Dus dan krijg je wel eens
boze reacties.
Wat schrijven ze dan?

ltn de week schreefiemand 'denkjij soms dat je net zo verlicht

bent als de boeddha?'
En ben je dat?

Ik ben er niet eens, laat staan dat ik dan iets kan zijn. En het
maakt me niet meer uit. Als dit ding met de naam Paul
ontspannen leeft, Leeft het ontspannen. En als het leven wil dat
Paul verkrampt, dan zal Paul verkrampen. Ook heb ik nooit
beweerd verlicht te zijn. Het enige waar ik naar verwijs is dat
wanneer je het leven kunt zien als een toneelstukje, het een
stuk lichter wordt. En dat kan gebeuren als de IK-illusie is
doorzien en de identificatie met je lichaam, gedachten en
gevoelens minder krachtig wordt. Enige identificatie is
overigens wel nodig om hier op aarde te kunnenfunctioneren.
Als jij zegt: "Pau4 wil je wat drinken?': dan is het handig dat
mijn zelfbesefervoor zorgt dat ik weet dat ik Paul ben. Alleen
398

vind je daar van?

In het circuit hebben veel mensen meningen over anderen.

Zoals: Eekhart Tolle is te soft en te commercieel, Deepak
Chopra praat alleen wat om de brei heen, Tony Parsons is te
radicaal, Gangaji is te zijig. Maar wat maakt het nou allemaal
uit? Iedereen verwijst op zijn ofhaar manier naar 'het enl
En we kunnen de waarheid toch niet kennen of vastpakken.
Mijn manier van verwijzen is door het zo eenvoudig en toe
gankelijk mogelijk te maken zonder een concessie te doen aan
de kern van de boodschap. Ik verwijs naar het idee dat er geen
IK is, maar dat alLes is zoals het is. De programmering van
Paul is dat hij dit het liefst doet met wat luchtigheid, humor
en herkenbare voorbeelden. En ja, dan krijg je de stempel
Advaita light en ook dat is prima.
Wat is verlichting volgens jou?

De definitie die ik vaak gebruik zs, dat het leven van

verkramping naar verlichting gaat. Als de kramp wegvalt,
wordt het leven lichter. Daar waar je bij een tegenslag of
conflict voorheen wekenlang kon piekeren en verkrampen, blijf
je er nu veel minder lang inhangen.
399

UITZOOMEN

Maar niet doordat jij iets doet!

Precies, want verkramping ontstaat juist door het idee dat je

de doener bent. Maar wanneer is gezien dat alles zich vanzeLf
manifesteert, dan vervalt de controlezucht en het verzet tegen
dat wat is. Emoties verschijnen nog steeds, maar zonder
gedachten daar bovenop verdwijnen ze vanzeLfweer. Als we
blij zijn dan uiten we onze emotie zonder enig verzet. We
lachen, hebben plezier en bij afwezigheid van piekergedachten
verschijnt de emotie moeiteloos en verdwijnt deze ook weer
vanzelf Maar bij verdriet of boosheid gaan we mentaal vaak
het gevecht aan. Dan komen alle Muppets in ons hoofd weer
om de hoek kijken en dit maakt dat de emotie wordt uitvergroot
en lang blijft kleven.

PAUL SMIT

Ai die strategische spelletjes waarbij mensen elkaar steken

uitdelen, gaan pleasen of proberen de ander te domineren,
komen te vervallen. Dat geeft veel rust. In mijn optiek kan die
rust pas ontstaan wanneer de IK-illusie is doorzien, want
zolang er nog het idee is dat er iemand is die iets anders had
moeten doen, ontstaat er al kramp. Maar de kramp ontstaat
ook doordat een IK zich afgescheiden voelt en daarbij op zoek
gaat naar opvulling door het aangaan van een relatie. Dan
hangt je geluk af van die ander, wat de relatie wankel maakt.
Het samenzijn met iemand kan ontzettend leuk zijn, alleen
wordt het fijne gevoel vertroebeld door angsten en verlangens
die we omtrent de relatie hebben. De angst dat iemand je zal
verlaten of de verlangens en verwachtingen die je van de ander
hebt, maken dat de teleurstelling al voor de deur staat te
wachten.

Onze ruzies duren ook nooit meer dan twee minuten.

Maar alles wat er is, is dit.

Wt je ziet dat als een van ons lomp uit de hoek komt of iets
heeft gedaan dat niet zo handig is, er een emotie kan opkomen
bij de ander. Maar omdat gezien is dat er niet iemand is die
ooit iets deed, vervalt direct ieder idee van schuld, evenals het
idee dat het anders had kunnen zijn. Als we er daarna met
elkaar over praten, kijken we uitgezoomd naar de situatie en
de handelingen die de poppetjes deden. Dan zie je al snel de
onschuld in en neem je elkaar niet iets kwalijk. Zodra de !Kjes
zichzeLfproberen te verdedigen, krijg je het spel van cognitieve
dissonantie waarbij een ieder probeert zijn of haar eigen
straatje schoon te vegen. Dan begint ook het turven, van jij
deed ditfout, dus nu heb ik meer credits en dus meer macht.

Dit is alles wat er is, er is niets anders dat dit moment. En hoe
dit moment ook is, het is wat het is. Of het nu leuk, vervelend,
pijnlijk of plezierig is, het is wat het is. Als je inziet dat alles
gebeurt maar dat er niet iemand is die het doet, vervalt de
kramp. Dan is er bevrijding.

En je hoeft niet dagenlang te gaan mokken.

400

401

Eerder verschenen bij uitgeverij Samsara

Adams, Robert-Stilte van het hart, deel 1
Adarns, Robert-Stilte van het hart, deel 2
Adyashanti - Dansende leegte
Adyashami-Ware meditatie
Adyashanti-Het einde van je wereld
Adyashanti-Genade
Adyashanti-De weg van bevrijding
Alles over Niets (boek met 2 dvd's)
Balsekar, Ramesh -Er was eens ...
Balsekar, Rarnesh -Nou n?
Bancroft, Anne-Woorden van Boeddha
Beintema, Rita-Jnana yoga in de praktijk
Bernie, Jon-Alledaagse vrijheid
Bongers, Sally-Alledaagse verlichting
Boogaard, Han v.d. I Wei Wu Wei -Leven zonder tranen
Boogaard, Han v.d. -Dat wat Is
Byrom, T homas-Het hart van bewustzijn
Caraway, Morgan-Een aangename ontgoocheling
Cohen, Alan-Bent u net zo gelukkig als uw hond?
Cohen, Alan -Wijsheid uit het hare
Crowley, Gary-Van hier naar hier
Delden, Jan van -Terug van nooit weggeweest
Delden, Jan van-Vele wegen, n thuis
Dych, William-Anthony de Mello, een bloemlezing
Poster, Jeff-Leven zonder middelpunt
Poster, Jeff-Een buitengewone afwezigheid
Foudraine, Jan-Metanoia
Gangaji -Vrijheid in overgave
Gieles, Lenne-Thuis
Glassman, Bernie-Oneindige cirkel
Greven, John -En
Hamill, Sam I Lao Tse-Tao Te Tsjing
Harding, Douglas-Open voor de bron
Harrison, Steven- Zoek geen ancwoord
Harrison, Steven-Het gelukkige kind

403

Harrison, Steven-En-zijn in relaties

Parsons, Tony-Niemand hier

Hartong, Leo-Ontwaken in de droom

Parsons, Tony-Niemand daar

Heyboer, Anton-De filosofie van een oorspronkelijke geest

Parsons, Tony-Alles en Niets

Heyboer, Anton-The philosophy of an original mind

Parsons, Tony-Het open geheim

Hillig, Chuck-Verlichting voor beginners

Raaijmakers, Annette -Volledig vrij

Hillig, Chuck- Parels voor de ziel

Ramana Maharshi-In woord en beeld

Hyde, Unmani Liza-Ik ben het leven zelf

Ram Tzu-Wie zoekt zal niet vinden

Inzicht, vingers wijzend naar de maan

Rigter, Bob-Zen rijd

Joncheere, Zo-Leven als God

Rossum, Jan van -Je bent niet wat je denkt

Jourdain, Stephen I Farcet, Gilles-Zomaar verlicht

Schoonderwoerd, Sirnon-Een christen op satsang

Katz, Jerry-Non-Dualiteit

Schreuder, Esther-CoBrA aan de gracht

Keers, Wolter-Vrij zijn

Sengtsan-Oorspronkelijke Geest

Keers, Wolter-J nana Yoga

ShantiMayi-Ons hart weet alles

Kicken, Patriek & Smit, Paul-Praten over bewustzijn

Shapiro, Isaac-Het gebeurt vanzelf

Kiloby, Scott-Liefdes stille revolutie

Smit, Alexander-Kennendbeid

Klein, Jean-Ik Ben

Smit, Alexander-Geschenk van het Absolute

Koehoorn, Jan-Zelfonderzoek

Smit, Paul-Non-dualiteit voor managers

Krishnamurti, U.G.-De denkbeeldige geest

Smir, Paul-Verlichting voor luie mensen

Lake, Gina-Het mechanisme van verlangen

Spira, Rupert- De helderheid der dingen

Lammers van Toorenburg, Wendy-Hoogbegaafd, nou n?

Spira, Rupert-Wat rest is liefde

Lammees van Toorenburg, Wendy-Werkboek Hoogbegaafd

Sterren, Paul van der-Verlichting in een lege verpakking

Laurentius, Hans-Ronzengeur en prikkeldraad

Sterren, Paul van der-Over het brein, non-dualiteit en vrije wil

Lawry, Kalyani-Sailor Bob Adamson, leven en leer

Sylvester, Richard- Geen zelf, geen ander

Liquorman, Wayne-Never mind

Tathagata, Florian-Zijn

Lucille, Francis-Eeuwigheid NU!

Tetteroo, Tosca-Alles over edelsteentherapie

McKenna, Jed- Spirituele verlichting? Vergeet het maar!

Tollifson, Joan-Ontwaken in het alledaagse

McKenna, Jed- Spiritueel Incorrecte Verlichting

Tollifson, Joan-Niets om je aan vast re houden

McKenna, Jed-Spirituele Oorlogvoering

Unmani Liza Hyde- Ik ben het leven zelf

McKenna, Jed-Notities

V ingerwijzingen-Artikelen uit tien jaar InZicht

McKenna, Jed-Jed's McKenna's theorie van alles

Waite, Dennis-Een introductie tot advaita

Mello, Anthony de- Bewustzijn

Watts, Alan-Word war je bent

Mello, Anthony de-De weg van stilte

Wei Wu Wei-Onwerelds wijs

Mooji- Adem van het absolute

W henary, Roy-De strucmur van zijn

Morinaga, Soko-Van leerling tot meester

Zuijderhoudt, C.B.-Meester Eekhare versus advaira

Nisargadatta Maharaj - In woord en beeld

Norquist, Steven- De waarheid over verlichting
Oever, Jan van den-Ik weet niet wie ik ben
Parsons, Tony-Zoals her is
404

405

Voor een overzicht van onze titels

(met tekstfragmenten)
kunt u ook kijken op onze website:
www.samsarabooks.com

Daar vindt u informatie over de boeken in voor

bereiding, de agenda met informatie over lezingen
van onze auteurs en kunt u zich opgeven voor onze
nieuwsbrief of een catalogus aanvragen.
Samsara Uitgeverij bv
Herengracht 341
10 16 AZ Amsterdam

Telefoon: 020- 5550366

Fax: 020- 5550388

E-mail: info@samsarabooks.com

1
l

ZE.

111 liii ; i

x ir
1
1

iiiii
.

fl

..

Ut

rL

t
-

*:

;jjj:t\

t$

:t
J

:i

t
q

0
0

cc